(1)ตามรอยธุดงควัตร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโล

æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å

185

√Ÿª¿“æ

„∫æ√–√“™∑“π« ‘ ßÿ §“¡ ¡’ “ «¥— Õ”¡“μ¬œå

๒๐๑ ตามรอยธุดงควัตร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสโี ล

สั่ �งเสีียที่่�วััดอำำ�มาตย์์ฯ

ปราสาทวััดภูู จำำ�ปาศัักดิ์�

คณะขององค์์ท่่านได้้เข้้าพัักที่่� วััดอำำ�มาตยาราม เป็็นที่�เรีียบร้้อย บรรดาศิิษย์์
คณะที่่� ๒ ที่่�เดิินทางล่่วงหน้้าไปรออยู่่�ก่่อนแล้้ว คืือ คณะของท่่านพระอาจารย์์ทองรััตน์์ได้้
พากัันมารัับบััญชาจากองค์์ท่่าน ให้้มาทำำ�พิิธีีวัันมาฆบููชา ที่่�วััดภููจำำ�ปาศัักดิ์� สำำ�หรัับ
องค์์ท่่านและคณะจะเดิินทางต่่อไปทางเรืือยัังเมืืองโขง ดอนฮีีธาตุุ ซึ่่�งอยู่่�อีีกไกลให้้คอย
สดัับรัับฟัังข่่าวคราวขององค์์ท่่านอย่่าให้้คลาด พร้้อมทั้�งให้้อาจารย์์บุุญมากจััดทำำ�ประทุุน
เรืือแจวไปคอยรัับท่่านในตอนกลัับ
เมื่�อสั่�งเสีียเสร็็จสรรพแล้้ว องค์์ท่่านก็็นำำ�คณะโดยสารเรืือกลไฟ ล่่องใต้้ไปพััก
ค้้างคืืนที่�วััดกลาง เมืืองมุุลปาโมกข์์ หรืืออีีกชื่�อที่�ทางการไทยเรีียก คืือ อ.วรรณไวทยากร
ซึ่�งใกล้้จะถึึงเมืืองโขงแล้้ว วัันต่่อมาองค์์ท่่านได้้พาคณะลงเรืือเล็็ก เรืือพาย เรืือแจวไป
เมืืองโขง ดอนฮีีธาตุุ บ้้านเกิิดเมืืองนอน และที่�ประดิิษฐานสถููปบรรจุุอััฐิิธาตุุขององค์์
พระอุุปััชฌาย์์ท่่าน
นัับว่่าเป็็นการเดิินทางที่�ยาวไกลอย่่างยิ่�ง แม้้ว่่าองค์์ท่่านจะชราภาพมากแล้้ว...
แต่่ก็็หาได้้หวั่ �นไหว ย่่อท้้อ ต่่ออุุปสรรคทั้ �งหลายทั้ �งปวงไม่่
จุุดหมายหนึ่�งเดีียว... ช่่างเด็็ดเดี่�ยวและแน่่วแน่่อย่่างไม่่มีีวัันผัันแปรไปได้้เลย

ตามรอยธุดงควัตร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสโี ล ๒๐๒

คณะธรรมยุุตสีีทัันดร ดอนโขง

ดอนโขง หรืือ เมืืองโขง เรีียก สีีทัันดร มาจากคำำ�ว่่า สี่่�พัันดอน (ดอน=เกาะ)
เนื่�องจากแม่่น้ำ�ำ �โขงตอนล่่างบริิเวณนี้้�มีีเกาะแก่่งน้้อยใหญ่่อยู่�เป็็นจำำ�นวนมากมายสุุดคณานัับ
หลายตาแสง หรืือหลายตำำ�บล จนเรีียกเป็็นเมืือง มีีภููเขาอยู่่� ๗ ลููก มีีสนามบิินแห่่งสุุดท้้าย
ใต้้สุุดของชาติิลาว ตั้้�งอยู่�ที่�เมืืองโขงด้้วย เหมืือนเกาะภููเก็็ตของไทยเรานั่�นเอง
จำำ�เดิิมแต่่สมััยพระบาทสมเด็็จพระจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� ๔ ได้้มีีบุุพการีี
เถรเจ้้า ชาวสีีทัันดรท่่านหนึ่�ง นามสมััญญาว่่า ก่ำำ�� ได้้มีีจิิตเลื่�อมใสบวชเรีียนเป็็นสััทธิิวิิหาริิก
แห่่งพระวชิิรญาณเถระ พระบาทสมเด็็จพระจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว พระองค์์นั้�น เล่่ากัันว่่า
ท่่านก่ำ�ำ � เป็็นหนึ่�งในบรรดาชาวพื้�นเมืืองทั้�งหลายที่่�ถููกเกณฑ์์ลงมาส่ง่ ช้้างเผือื กที่�กรุงุ เทพฯ เมื่�อ
ท่่านก่ำำ��ได้้ศึึกษาสำำ�เหนีียกเรีียนเอาซึ่ �งพระธรรมวิินััย ชำำ�นาญในอัักษรสมััยและพระสููตร
รอบรู้�ในสัังฆกรรม อัันจะพึึงทำำ�ด้้วยประการต่่าง ๆ จนเป็็นที่�ไว้้วางพระทััยของพระบาท
สมเด็็จพระจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััวแล้้ว ท่่านได้้รำำ�ลึึกถึึงเมืืองโขง สีีทัันดร อัันเป็็นถิ่�นกำำ�เนิิด
เมือื งบิดิ ามารดาของท่า่ น ใคร่่จะเห็น็ วงศ์์ธรรมยุตุ ิกิ าตั้�งขึ้�นในถิ่�นนั้�น เมื่�อได้โ้ อกาสกราบทููล
ในเรื่�องนี้้� พระบาทสมเด็็จพระจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััวทรงพอพระทััยเป็็นอย่่างยิ่�ง ด้้วยทรง
อยากให้้คณะธรรมยุุติิกาตั้�งมั่�นแผ่่ไพศาลรุ่�งเรืืองทั่�วพระราชอาณาจัักร เวลานั้�นเมืืองโขง
สีีทัันดร นครจำำ�ปาศัักดิ์์�ก็็เป็็นขอบเขตขััณฑสีีมาอาณาจัักรสยามประเทศอยู่�
พอถึึงวัันอัันเป็็นนัักขััตฤกษ์์ พระเถรเจ้้าก็็เฝ้้ารัับพระโอวาททููลลา นำำ�วงศ์์
ธรรมยุุติิกาไปสู่�เมืืองโขง สีีทัันดร นััยว่่าในเวลาโอกาสเดีียวกัันนี้้� พระเถรเจ้้า พัันธุุละ (ดีี)
ก็็นำำ�เอาธรรมยุุติิกาไปสู่�เมืืองอุุบลราชธานีี พระเถรเจ้้าธััมมปาละก็็นำำ�เอาธรรมยุุติิกาไป
กรุุงพนมเปญ กััมพููชา พร้้อม ๆ กััน
เมื่�อพระเถรเจ้้าท่่านก่ำำ��ได้้นำำ�เอาวงศ์์ธรรมยุุติิกาไปถึึงเมืืองโขงแล้้ว กิิตติิศััพท์์
คุุณงามความดีีของท่่าน ก็็แพร่่ไปเป็็นที่่�นิิยมนัับถืือของประชาชนพลเมืืองตลอดถึึงท่่าน
เจ้้าเมืือง คืือ พระอภััยราชวงศา เป็็นเหตุุให้้มีีการสร้้างวััดขึ้�นหลายวััด มีีวััดภููเขาแก้้วมณีี-

๒๐๓ ตามรอยธดุ งควตั ร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสีโล

วรรณเป็็นวััดแรก ต่่อมาก็็วััดสุุทััศน์์มาลาราม-บ้้านนา วััดสุุวรรณเจดีีย์์-บ้้านเวิินทอง
วััดพระธาตุุศรีีบุุญเรืือง-บ้้านดง วััดโพนแก้้ววิิชััย-ส้้างไพโพนแสง วััดดอนกระสััง วััดดอน
เหล็็กไฟ ตามลำำ�ดัับ แม้้เมื่�อมีีการสมโภชพระประธานฉลองพระอุุโบสถวััดภููเขาแก้้ว-
มณีีวรรณ ก็็มีีการแห่่พระทางชลมารครอบเกาะโขง เจ้้าผู้�ครองนครจำำ�ปาศัักดิ์�สมััยนั้�น คืือ
เจ้า้ ยุุติิธรรมธรก็เ็ สด็็จลงไปร่่วมงาน นับั ว่่าวงศ์์ธรรมยุตุ ิกิ าได้ร้ ัับความอุปุ ถััมภ์์จากเจ้้านาย
เชื้ �อพระวงศ์์มาแต่่แรกเริ่ �ม ทำำ�ให้้การเผยแพร่่พระพุุทธศาสนาสายนี้ �เป็็นไปโดยสะดวก
และเจริิญรุ่�งเรืืองมาเป็็นลำำ�ดัับ
เมื่�อพระเถรเจ้้าท่่านก่ำำ�� คุุณสมฺฺปนฺฺโน ได้้ดัับขัันธ์์มรณภาพลงโดยโรคชราที่่�วััด
โพนแก้ว้ วิชิ ัยั ดอนส้า้ งไพโพนแสงแล้้ว ศิษิ ยานุศุ ิษิ ย์ก์ ็็พากัันก่่อเจดียี ์์บรรจุุอัฐั ิิธาตุขุ องท่่าน
ไว้้ที่่�วััดนั้�น โดยสร้้างเจดีีย์์สููง ๑๕ วา กว้้างประมาณ ๓ วา ตั้�งอยู่�ทางทิิศตะวัันออกของวััด
นั่ �นเอง
ภายหลัังแต่่มรณสมััยของท่า่ นแล้้ว บรรดาสััทธิวิ ิิหาริิกผู้�อาวุุโส มีีพระครูธู รรมสััง
(วา) เป็็นต้้น ก็็พาหมู่�คณะสืืบศาสนทายาทวงศ์์ธรรมยุุตมาเป็็นลำำ�ดัับ ได้้ส่่งพระภิิกษุุ
สามเณรผู้�หนัักต่่อการศึึกษาไปเล่่าเรีียนพระธรรมวิินััย ที่่�สำำ�นัักท่่านเทวธััมมีี (ม้้าว) วััด
ศรีีทอง และวััดสุุปััฎน์์ฯ จัังหวััดอุุบลฯ บ้้าง
ในสมััยต่่อมา ท่่านเจ้้าคุุณอุุบาลีีคุุณููปมาจารย์์ครั้�งยัังเป็็นเปรีียญ ก็็ได้้รัับ
อาราธนาให้้ไปเป็็นเจ้้าอาวาสวััดอำำ�มาตยาราม เมืืองนครจำำ�ปาศัักดิ์์� ก็็ได้้มีีพระภิิกษุุ
สามเณรจากเมืืองโขง สีีทัันดร มาอาศััยเพื่�อศึึกษาพระธรรมวิินััยบ้้าง มาบวชที่�นั้�นบ้้าง
แม้้ท่่านเจ้้าคุุณอุุบาลีีเองก็็ได้้ลงไปตรวจตราสั่ �งสอนหมู่ �คณะทางสีีทัันดรเป็็นประจำำ�
ด้้วยเหตุุนี้้� พระภิิกษุุสามเณรวงศ์์ธรรมยุุต สายสีีทัันดรนครจำำ�ปาศัักดิ์์� จึึงมีี
ความเกี่�ยวพัันกัับสายอุุบลฯ อย่่างแน่่นแฟ้้น และเป็็นเหตุุสืืบต่่อให้้ได้้มีีโอกาสมาศึึกษา
เล่่าเรีียนที่�กรุุงเทพฯ ด้้วยเป็็นจำำ�นวนมาก ส่่วนใหญ่่จะมาพัักอาศััยที่่�วััดบรมนิิวาส และ
วััดปทุุมวนาราม จนได้้รัับสมณศัักดิ์�เป็็นถึึงพระราชาคณะ และพระครููสััญญาบััตร ดำำ�รง
ตำ�ำ แหน่่งเป็น็ เจ้า้ อาวาสวััดปทุุมวนารามตั้�งแต่่องค์์ที่่� ๒-๓-๔ และมีลี ููกศิษิ ย์ส์ ืบื สายสีที ันั ดร

ตามรอยธดุ งควัตร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสีโล ๒๐๔

อยู่�มาจนกระทั่�งบััดนี้้� ซึ่่�งเป็็นผู้�ให้้ข้้อมููลความตอนนี้้� คืือ พระมหาอุุทััย ฉนฺฺโททโย ผู้้�ช่่วย
เจ้้าอาวาสวััดปทุุมวนาราม ก็็เป็็นอีีกองค์์หนึ่ �งที่่�สืืบสายสีีทัันดรมาเช่่นกััน อีีกทั้ �งเจ้้าอาวาส
วััดปทุุมวนารามองค์์ที่่� ๕ นั้้�นก็็ไม่่ใช่่ใครอื่�น คืือ ท่่านเจ้้าคุุณปััญญาพิิศาล (ฐิิตปญฺฺโญ
หนูู) ผู้�เป็็นสหธรรมิกิ ดั้�งเดิมิ ของท่า่ นพระอาจารย์์เสาร์์ และเป็น็ อุปุ ัชั ฌาย์์ของท่่านเจ้้าคุุณ
หลวงพ่่อพุุธ ฐานิิโย อีีกด้้วย ส่่วนพระอุุปััชฌาย์์ของท่่านพระอาจารย์์เสาร์์ ก็็เป็็น
เชื้�อสายวงศ์์ธรรมยุุตสีีทัันดร คืือ ท่่านพระครููทา โชติิปาโล ผู้้�ต่่อมาได้้รัับสมณศัักดิ์�เป็็น

แผนที่่�บ้้านดอนโขง

๒๐๕ ตามรอยธดุ งควตั ร ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสโี ล

ท่่านพระครููสีีทัันดรคณาจารย์์ เจ้้าคณะใหญ่่แห่่งสีีทัันดร บั้้�นปลายของชีีวิิตท่่านได้้
มรณภาพที่�ดอนฮีีธาตุุ ญาติิโยมได้้ก่่อสถููปเจดีีย์์ไว้้บรรจุุอััฐิิของท่่าน ณ ที่่�นี้้�

แด่่พระอุุปััชฌายาจารย์์

ในวัันที่�จะทำำ�บุุญอุุทิิศถวายแด่่พระอุุปััชฌาย์์นั้�น พระอาจารย์์เสาร์์ได้้เล่่าความ
ประสงค์์ให้ญ้ าติิโยมทราบทุุกประการ สำำ�หรัับพระสงฆ์์ที่่�นิิมนต์ม์ าในงานพิธิ ีีครั้�งนี้้�มีจี ำำ�นวน
๔๐ รููป รัับถวายปััจจััย รููปละ ๑ บาท ครบจำำ�นวน ๔๐ บาท ที่่�ศิิษย์์วััดชื่�อ เจริิญ เป็็น
ผู้ �เก็็บรัักษานำำ�มาจากงานศพนายวิิโรจน์์ ที่่�อุุบลฯ ส่่วนญาติิโยมชาวเมืืองโขง-ดอนฮีีธาตุุ
ก็็เตรีียมภััตตาหารถวายพระภิิกษุุสามเณรทั้�งหมด การบำำ�เพ็็ญกุุศลได้้สำำ�เร็็จเสร็็จสิ้�นไป
ด้้วยดีี เพราะได้้รัับการสนัับสนุุนจากศรััทธาญาติิโยมเป็็นอย่่างดีี แม้้จะต้้องเดิินลััดตััด
ทุ่ �งข้้ามฟากดอนโขงไปอย่่างลำำ�บากลำำ�บนปานใดก็็ตาม
ต่่อจากนั้�น... ท่่านพระอาจารย์์ และคณะได้้ใช้้เวลาหลายสิิบวัันพากัันเดิินทาง
ต่่อไปเพื่�อชมเกาะแก่่งต่่าง ๆ ตามอััธยาศััยไปจนถึึงหลี่่�ผีี คอนพระเพ็็งอัันขึ้�นชื่�อ

ตามรอยธดุ งควัตร ท่านพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สีโล ๒๐๖

æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å

191

À≈˺’ ’

À≈’˺’ §◊Õ ™Ë◊Õπ”È μ°„π≈”π”È ‚¢ß ∑’Ë·ºàπ¥‘π¡’√–¥—∫·μ°μà“ß Ÿßμ”Ë μà“ß°—π
À≈“¬‡¡μ√‚¥¬¡’‚¢¥‡¢“´Õ°º“ °È—ππ”È ‚¢ß‰«â ∑”„Àâπ”È ®“°·¡àπÈ”‚¢ß∑È—ß “¬∑Ë’‰À≈¡“
μâÕ߇ÕàÕ≈âπ‰À≈μ°≈¥√–¥—∫Õ¬à“ß©—∫æ≈—π °≈“¬‡ªìππ”È μ°„À≠à∑Ë’ “¬πÈ”·μ°°√–®“¬°√–
 “π´“à π‡´πÁ ‡ªπì ΩÕ¬øÕÉ ß ·≈–‡°‘¥‡ ¬’ ߥ—ß°√–À¡÷Ë  –∑â“π°÷°°Õâ ߉°≈‰ªÀ≈“¬√Õâ ¬‡¡μ√
πÈ”μ°∑π’Ë Ë’‰À≈·√ß∑Èß— ªï ‰¡¡à ’·Àßâ ‡À◊Õ¥
§”«à“ À≈’Ë = Õªÿ °√≥奰— ª≈“ §≈⓬≈Õ∫À√◊Õ‰´  “π¥«â ¬‰¡‰â º‡à ªπì √ªŸ ∑√߬“«√’
À≈ºË’ ’ «“à °—π«“à ¡“®“°°“√∑„’Ë §√μ°≈߉ª·≈â«¡—°‰¡à√Õ¥™«’ μ‘ §π쓬 (™“«∫â“π‡√¬’ °«à“º’)
∑ˉ’ À≈≈Õ¬¡“μ“¡≈”πÈ”‚¢ß  ¥ÿ ∑⓬®–μâÕß¡“μ‘¥§â“ßÕ¬Ÿàμ“¡À≈∑Ë’ ß—È À≈“¬∑À’Ë ≈Ë’ºπ’ Ë’‡Õß

À≈ºË’ ’ ‡ªπì π”È μ°¢π“¥¬àÕ¡°«“à ·≈–Õ¬Ÿ‡à Àπ◊Õπ”È μ°§Õπæ√–‡æÁß

๒๐๗ ตามรอยธุดงควัตร ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สโี ล

คอนพระเพ็็ง

ใต้้หลี่่�ผีีลงไป เป็็นน้ำำ��ตกยิ่�งใหญ่่แห่่งสุุดท้้ายในลำำ�น้ำำ��โขงที่่�ว่่ากัันว่่า สวยงามจน
ได้้รัับการขนามนาม ว่่าเป็็นไนแองการ่่าแห่่งเอเชีีย ที่่�นี่่�คืือ น้ำำ��ตกคอนพระเพ็็ง ซึ่่�งมีี
ความสวยงาม ยิ่่�งใหญ่่ ตระการตายิ่�งกว่่าน้ำำ��ตกหลี่่�ผีี สายน้ำำ��ตกกระทบกระแทกโขดหิิน
พื้�นน้ำำ��แตกกระจััดกระจายเป็็นฟองฝอยฟ่่อง ส่่งเสีียงดัังสะท้้านสะเทืือนลั่�นโลก ปลุุกชีีวิิต
และทุุกสรรพสิ่ �งที่ �นี่ �ให้้ตื่ �นอยู่ �ตลอดเวลาและตลอดไป

น้ำำ��ตกคอนพระเพ็็ง

ตามรอยธดุ งควตั ร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสีโล ๒๐๘

æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å

193

§Õπæ√–‡æßÁ πÈ”μ°„À≠∑à  ’Ë ¥ÿ ¢Õß·¡πà ”È ‚¢ß

๒๐๙ ตามรอยธุดงควัตร ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สีโล

æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å

194

คอ§นÕพπรæะ√เพ–็‡็งæ ฉßÁ าย©า“¬“น“้ำำ��"ตπกÈ”ไμน°แ‰อπง·กÕารß่่า°“แ√ห่“ง่ เ·อÀเชีßàยี ‡”Õ‡™¬’ "

ตามรอยธดุ งควัตร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สีโล ๒๑๐

æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å

195 195

§Õπæ√–‡æÁß §Õπæ√–‡æÁß

พระอาจารย์์เสาร์์เริ่ �มอาพาธ

เหตุุการณ์์ตอนนี้� พระมหาโชติิ อาภคฺฺโค กล่่าวไว้้ว่่า...

หลัังจากพาลููกศิิษย์์เที่�ยวเกาะแก่่ง หาดดอนต่่าง ๆ เป็็นเวลาพอสมควรแล้้ว
ได้้กลัับมาพัักที่่�ท่่า§เÕปืπือæย√–ห‡æรืÁßือกำำ�ปงเสลา§Õแπลæะ√กำ–ำ�‡æหÁßนดจะทำำ�พิิธีีมาฆบููชา บุุญเพ็็ญเดืือน ๓
ที่ �บ้้านนาดีี

๒๑๑ ตามรอยธุดงควัตร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สโี ล

ท่่านพระอาจารย์์เสาร์์เริ่�มป่่วยเป็็นไข้้หวััดมาก่่อนหน้้านั้�น เพราะโดนฝนที่�ตก
อย่่างหนัักในระยะนั้�น ขณะที่่�พัักอยู่่�บ้้านหััวดอนหลี่่�ผีีคณะศิิษย์์ผู้�ใหญ่่ คืือ ท่่านพระ
อาจารย์์ดีีได้้อาราธนากลัับบ้้านท่่านาดีี เพราะจวนเวลาจะถึึงวัันมาฆบููชาแล้้ว พระสมััย
ซึ่�งเป็็นหลานชายของท่่านพระอาจารย์ไ์ ด้้สวดพระปาฏิโิ มกข์ถ์ วาย อาการไข้้หวััดของท่่าน
ยังั ไม่ท่ ุุเลากลัับมีีอาการทรุุดหนักั ลง พระอาจารย์บ์ ััวพาศิษิ ย์์ผู้้�อุุปััฏฐากได้ส้ ังั เกตุุเห็็นอาการ
อัันน่า่ วิติ กของท่า่ น ได้้รีบี นำำ�เอาความผิิดปกติอิ ย่า่ งมากนั้�นไปกราบเรียี นให้้พระอาจารย์ด์ ีี
ซึ่�งเป็็นพระเถระผู้�ใหญ่่ให้้ทราบทัันทีีว่่า “ครููบาจารย์์ ครููบาจารย์์ใหญ่่ จัักเพิ่�นเป็็นจั่�งได๋๋
ผิิดปกติิต่่างเก่่าต่่างหลััง ข้้าน้้อย” เมื่�อพระอาจารย์์ดีีได้้ทราบดัังนั้�น จึึงรีีบเข้้าไปกราบ และ
ดููอาการของท่่านพระอาจารย์ใ์ หญ่ท่ ัันทีี เห็น็ มีีอาการผิิดปกติดิ ัังกล่่าวจึึงได้เ้ รียี นถามท่า่ นว่่า
พระอาจารย์์ ดีี “ครููบาจารย์์ เป็็นจั่ �งได๋๋เดี๋ �ยวนี้้� ฮั่ �นว่่าบ่่อซำำ�บาย”
อาจารย์์ใหญ่่ “หืือ มัันสิิเป็็นอีีหยััง บ่่อเป็็นหยัังหรอก”
พระอาจารย์์ ดีี “บ่่อเป็็นจั่�งได๋๋ สุุขภาพครููบาจารย์ท์ รุดุ ลงเรื่อ� ย ๆ คั่�นว่่าซั่�น
ข้้าน้้อยขอนิิมนต์์ครููบาจารย์์กลัับไปรัักษาตััวก่่อน ข้้าน้้อย”
พระอาจารย์์ใหญ่่ “กลัับจั่่�งได๋๋ สิิพาเขาทำำ�บุุญมาฆะอยู่ �”
พระอาจารย์์ ดีี “เรื่�องทำำ�บุุญนั้้�น พวกข้้าน้้อยขอรัับรองทุุกอย่่าง ขออย่่า
ให้้ครููบาจารย์์เป็็นห่่วง ข้้าน้้อย”
อาจารย์์ใหญ่่ “หืือ อยู่ �มัันกะสิิเป็็นหยััง ตายใสกะแล้้วตั้ �ว ฟืืนอยู่ �นี่่�สิิอึึด
ซ้ำำ��บอ เผาช้้างเป็็นโตกะไหม้้ตั้้�ว”
พระอาจารย์์ ดีี “ครููบาจารย์์ว่่าจั่ �งซั่ �นกะแหม่่นอยู่ �ข้้าน้้อย แต่่ว่่ากระดููก
ครููบาจารย์์นั่่�นมีีค่่ามีีคุุณหลาย คัันครููบาจารย์์มรณภาพอยู่ �นี้้� พวกญาติิโยมกะสิิมาติิเตีียน
พวกข้้าน้้อย ว่่าพาครููบาจารย์์มากวงมาไกล”
พระอาจารย์์ใหญ่่ “เอ คัันว่่าจัังซั่ �น กะลงอุุโบสถก่่อน”
เป็็นอัันว่่าท่่านพระอาจารย์์ดีี ท่่านจำำ�นนท่่านพระอาจารย์์ใหญ่่อยู่�ตรงนี้้� ไม่่
สามารถกราบอาราธนานิิมนต์์ท่่านต่่อไปได้้ เพราะวัันอุุโบสถนั้�นมีีความสำำ�คััญ ท่่านพระ

ตามรอยธุดงควตั ร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สีโล ๒๑๒

อาจารย์์ดีีก็็ได้้พยายามกราบอาราธนานิิมนต์์ขึ้ �นอีีกครั้ �งหนึ่ �งว่่า

อาจารย์์ดีี “ขอโอกาสข้้าน้้อย คัันครููบาอาจารย์์ว่่าจัังซั้ �น พวกข้้าน้้อยกะบ่่
ขััดเจตนารมณ์์แต่่ว่่าเป็็นจัังได๋๋กะดีี พวกข้้าน้้อยขออาราธนานิิมนต์์ให้้ครููบาอาจารย์์ไป
ถึึงวััดอำำ�มาตย์์ฯ ก่่อนเถิิด ข้้าน้้อย”
หลัังจากนั้�นพระอาจารย์์เสาร์์ ก็็ไม่่พููดไม่่จาอะไรต่่อไปอีีก ท่่านนิ่�งเฉยแสดงว่่า
ท่่านรัับคำำ�อาราธนานิิมนต์์ของพระอาจารย์์ดีีศิิษย์์ผู้�ใหญ่่ด้้วยอาการนิ่�ง ไม่่พููดอะไรอีีก ต่่าง
นิ่�งเงีียบให้้ท่่านอาจารย์์ใหญ่่ได้้พัักผ่่อนหลัับนอน บรรดาลููกศิิษย์์ลููกหาต่่างก็็มีีความ
กระวนกระวายใจเป็็นอย่่างยิ่�ง เพราะไม่่รูู้�จะทำำ�กัันอย่่างไรดีี อีีกทั้�งท่่านไม่่ได้้พููดถึึงอาการ
ป่่วยของท่่านอีีกเลย เพีียงแต่่สัังเกตเห็็นอาการป่่วยของท่่านไม่่สู้้�ดีี กราบเรีียนถามท่่าน
ท่่านก็็บอกว่่าไม่่เป็็นอะไร ก็็ได้้แต่่พากัันเฝ้้าดููอาการป่่วยของท่่านเฉย ๆ จนกระทั่�งงาน
บุุญมาฆะ และอุุโบสถกรรมเสร็็จ คณะจึึงได้้เดิินทางมาเมืืองมุุลปาโมกข์์ พัักที่�วััดกลาง
ซึ่�งมีีญาคููบุุปผา เป็็นเจ้้าอาวาสเพื่�อรอเรืือมารัับกลัับนครจำำ�ปาศัักดิ์์�ต่่อไป

เสีียงหััวเราะครั้ �งสุุดท้้าย

เป็็นที่่�น่า่ สัังเกตว่า่ ตั้�งแต่พ่ ระอาจารย์์ดีีท่่านได้ก้ ราบอาราธนานิมิ นต์ไ์ ว้้แล้ว้ อาการ
ป่ว่ ยของท่่านก็็ทรงอยู่�คงที่่� ในวันั หนึ่�งท่่านยัังได้้พูดู กระเซ้้าเย้า้ แหย่่ ท่่านพระอาจารย์บ์ ััวพา
อยู่�เลย คืือ ตามธรรมเนีียมการทำำ�บุุญกัันตามชนบทแถบนี้�นั้�น อาหารหลัักที่�ขาดไม่่ได้้
เลยคืือ “ข้้าวปุ้้�น” หรืือ ขนมจีีน นั่�นเอง... วัันนั้�นชาวบ้้านได้้นำำ�ขนมจีีนมาทำำ�บุุญ ถวาย
สัังฆทานเป็็นจำำ�นวนมาก พอหลัังทำำ�พิิธีีอปโลกนกรรม จััดแจงแบ่่งปัันให้้ครููบาอาจารย์์
พระเณรเสร็็จ ที่่�เหลืือก็็เป็น็ กระบุงุ ๆ ตั้้�งอยู่่�ข้า้ งท่า่ นอาจารย์บ์ ัวั พา และท่า่ นก็็ตั้�งใจว่า่ จะฉันั
ขนมจีีนอัันมากมายล้้นเหลืือนี้้�ฉลองศรััทธาชาวบ้้านให้้เต็็มอิ่�มสัักวััน... ตามปรกติิแล้้ว
ท่่านอาจารย์์บััวพาจะได้้ฉัันทีีหลัังหมู่�เพื่�อนเสมอ ๆ เพราะต้้องคอยอุุปััฏฐากให้้พ่่อแม่่
ครููบาอาจารย์์ฉัันเสร็็จเรีียบร้้อยเสีียก่่อน... วัันนั้ �นท่่านฉัันข้้าวเพีียงน้้อยนิิด ส่่วนขนมจีีน
นั้�นท่่านฉัันเอาฉัันเอาอยู่�อย่่างนั้�น จนท่่านอาจารย์์ใหญ่่ท่่านสัังเกตเห็็น ท่่านหััวเราะ หึึ หึึ

๒๑๓ ตามรอยธุดงควตั ร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สโี ล

หึึ... แล้้วเอ่่ยขึ้�นอย่่างอดขำำ�มิิได้้ว่่า... “เบิ่่�งพุ้้�นน่่า ท่่านบััวพา นั่่�งฉัันข้้าวปุ้�นจนสิิเหม็็ด
กระบุุงแล้้ว พุ้้�น” ทำำ�ให้้คณะพระติิดตามต่่างหัันมามองท่่านอาจารย์์บััวพาเป็็นจุุดเดีียวกััน
เมื่�อแลæเ√ห–Õ็“็น®“ก√¬ร‡å  ะ“√บå ุุงขนมจีีนตั้�งอยู่�รอæบ√–ขÕ้“้®า“ง√¬ท‡å่ ่“า√นå อาจารย์์บััวพา ต่่างก็็หััวเราะขึ้�นพร้้อม ๆ กััน
ทำ�ำ ให้้บรร1ย9า8กาศสดใสคลายกัังวลไปได้1ใ้ 9น8เช้้านั้�น และก็น็ ับั ว่า่ เป็็นการหัวั เราะครั้�งสุดุ ท้้าย
ของพระอาจารย์์เสาร์์

แพขนานยนต์์
พาหนะบรรทุกุ รถยนต์์
และผู้ �โดยสารข้้ามไปดอนโขง

·æ¢π“π¬πμå ·æ¢π“π¬πμå
æ“Àπ–∫√√∑ÿ°√∂¬πμå æ“Àπ–∫√√∑ÿ°√∂¬πμå
·≈–ºŸâ‚¥¬ “√¢â“¡‰ª¥Õπ‚¢ß ·≈–ºŸâ‚¥¬ “√¢“â ¡‰ª¥Õπ‚¢ß

° ‰ª¥Õπ‚¢ß ∑à“¢â“¡ø“° ‰ª¥Õπ‚¢ß

ท่า่ ข้้ามฟากไปดอนโขง

ดอนโขงหรือื เมืืองโขง
เป็็นเกาะใหญ่ท่ ี่่�สุดุ แถบสีีทันั ดร
ห¥รÕืือπส‚ี่¢่�พßันัÀด√อ◊Õน‡¡นี้◊Õ� ß‚¢ß
¥Õπ‚¢ßÀ√Õ◊ ‡¡Õ◊ ß‚¢ß
‡ªìπ‡°“–„À≠∑à Ë ’ ÿ¥ ·∂∫ ∑’ π— ¥√ ‡ªìπ‡°“–„À≠∑à ’Ë ÿ¥ ·∂∫ ∑’ π— ¥√
À√◊Õ Ë’æ—π¥Õππ’È À√Õ◊  Ëæ’ —π¥ÕππÈ’

ตามรอยธดุ งควัตร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสีโล ๒๑๔

สรงน้ำำ��ครั้ �งสุุดท้้าย

พอค่ำำ��ลง ปกติิบรรดาลููกศิิษย์์ลููกหาพากัันเข้้าอุุปััฏฐาก ตัักน้ำำ�� ถวายสรง ถูู
เหงื่�อไคล ให้้องค์์ท่่าน แต่่ในวัันนั้�นท่่านพระอาจารย์์เสาร์์ได้้สรงน้ำำ��ในแม่่น้ำำ��โขงด้้วยตััว
ของท่่านเอง องค์์ท่่านคงไม่่อยากให้้ลููกศิิษย์์ทั้�งหลาย เป็็นกัังวลกัับตััวท่่าน สุุขภาพของ
ท่่านเมื่ �อมองดููอย่่างผิิวเผิินก็็ยัังเห็็นว่่าพอทรงตััวอยู่ �ได้้

สละสิ้ �นแล้้ว

รุ่�งขึ้�นในตอนเช้้ามืืด ท่่านอาจารย์์บััวพาเข้้าไปถวายการอุุปััฏฐาก พอพบหน้้า
องค์์ท่่านกลัับบอกว่่า... “ฟ้้าวเก็็บของสา สิิเอาหยัังกะเลืือกเอาสาตี้้� ข้้อยบ่่เอาอิิหยัังอีีก
แล้้ว” พอท่่านพููดจบลง ท่่านพระอาจารย์์บััวพาก็็รีีบเก็็บของทัันทีี โดยที่่�ท่่านได้้นึึก
เฉลีียวใจในเวลานั้ �นเลยว่่า คำำ�พููดของท่่านพระอาจารย์์ใหญ่่นั้ �น คืือ คำำ�เทศนา คำำ�สั่่�งเสีีย
อย่่างลึึกซึ้�ง ที่่�กลั่�นกรองออกมาแล้้วจากใจอัันบริิสุุทธิ์�ของท่่าน เพราะนั่�น คืือวาจาที่�แสดง
ออกให้้เห็็นถึึงความปล่่อยวาง ความว่่าง ไม่่ยึึดอยู่�ในโลกธาตุุอัันวุ่�นวายสัับสนนี้้�ต่่อไปอีีก
เป็็นจุุดสุุดยอดของคำำ�สอนทั้�งหลายทั้�งปวงนั้�นเอง เพราะหลัังจากนั้�นท่่านก็็นั่�งนิ่�งสงบ ไม่่
พููด ไม่่จาอะไรอีีกต่่อไป เช้้าของวัันนั้�นมีีญาติิโยมมาทำำ�บุุญเป็็นจำำ�นวนมาก หากแต่่พระ
อาจารย์์ใหญ่่ท่่านไม่่ยอมฉัันอะไรอีีกเลย สร้้างความวิิตกกัังวลให้้แก่่ลููกศิิษย์์ลููกหา และ
คณะผู้้�ติิดตามเป็็นอย่่างมาก เมื่�อท่่านไม่่ยอมฉัันนั้�นก็็ต้้องหมายความว่่า อาการอาพาธที่่�
ท่่านอ่่อนแรงอยู่ �แล้้วนั้้�นก็็ต้้องทรุุดหนัักลงไปอีีกอย่่างแน่่นอน

๒๑๕ ตามรอยธดุ งควัตร ท่านพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สีโล

พระอาจารย์์ดีี ฉนฺฺโน ซึ่่�งเป็็นพระเถระผู้�ใหญ่่ของคณะพระผู้้�ติิดตาม ท่่าน
พยายามอ้้อนวอนด้้วยเหตุุผลต่่าง ๆ นานา แต่่ท่่านพระอาจารย์์ใหญ่่ท่่านก็็ไม่่ยอมอยู่่�ดีี
ท่่านนิ่�งเฉยไม่่ยอมรัับรู้�อะไรทั้�งสิ้�น ในที่่�สุุดเหมืือนกัับว่่าท่่านจะมีีอุุบายวิิธีีในคำำ�พููดรบเร้้า
ของลููกศิิษย์์ลููกหา ท่่านลุุกขึ้�นนั่�ง ถ้้าไม่่เช่่นนั้�นก็็คงไม่่สิ้�นสุุดกัันเสีียทีี พอท่่านลุุกขึ้�นนั่�ง
เพื่�อจะรัับอาหารมื้�อนั้�น ต่่างคนก็็ต่่างดีีใจไปตาม ๆ กััน แล้้วนำำ�สำำ�รัับกัับข้้าวเข้้ามา
นำำ�น้ำำ��ร้้อนน้ำำ��เย็็นมาล้้างมืือ พอทุุกอย่่างเป็็นที่�เรีียบร้้อย ท่่านพระอาจารย์์ดีีก็็ยกถ้้วย
ข้้าวต้้มขึ้�นใช้้ช้้อนตัักถวายท่่าน ซึ่่�งเป็็นอาหารอ่่อน ๆ เหมาะสำำ�หรัับคนป่่วย แล้้วป้้อน
ถวายเข้้าปาก ท่่านอ้้าปากรัับเพื่�อฉลองศรััทธาเจตนาแต่่โดยดีี พอข้้าวต้้มช้้อนนั้�นเข้้าถึึง
ปากท่่านอมไว้้ แล้้วท่่านก็็คายทิ้�งลงถ้้วยเหมืือนเดิิม ท่่านไม่่ยอมรัับเอาอะไรต่่อไปอีีี�ก
เป็็นอัันว่่าหมดปััญญาที่�จะรบเร้้าให้้ท่่านฉัันอาหารต่่อไปอีีก ท่่านคายทิ้�ง คืือ ท่่านไม่่ยอม
รัับเอาอะไรทั้้�งสิ้้�น ปล่่อยวางไปหมดทุุกอย่่าง ตามที่่�ท่่านพููดเอาไว้้แต่่เช้้ามืืดนั้�นเอง

เหตุุที่ �เป็็นอุุปสรรค

เมื่�อศิิษยานุุศิิษย์์หมดความสามารถที่�จะเพีียรพยายามให้้ท่่านพระอาจารย์์
ผู้�เป็็นศููนย์์รวมน้ำำ��ใจของหมู่�คณะให้้ท่่านฉัันอาหารแล้้ว ปััญหาต่่อไปที่�แก้้ไม่่ตก คืือ การ
เดิินทางในสมััยนั้�น คงเป็็นที่�ทราบกัันดีีอยู่�แล้้วว่่าเป็็นเรื่�องลำำ�บากยากเย็็นเสีียเหลืือเกิิน
ระยะทางจากเมืืองมุุลปาโมกข์์ทวนน้ำำ��ขึ้้�นไปหานครจำำ�ปาศัักดิ์์� มีีแต่่เรืือแจวเรืือถ่่อพาย
กัันเป็็นส่่วนใหญ่่ กิินเวลาเป็็นหลายวััน ถ้้าจะเดิินทางได้้เร็็วก็็ต้้องอาศััั�ยเรืือกลไฟที่ �ใช้้ฟืืน
เป็็นเชื้�อเพลิงิ ซึ่่�งใช้้ในราชการเป็็นบางครั้�งบางเวลาเท่า่ นั้�น แถมเรืือแจวที่่�ว่า่ ช้า้ ก็็็�ยัังไม่เ่ ห็น็
โผล่่มารัับจากจำำ�ปาศัักดิ์์�อีีกด้้วย

เหตุุที่่�ผ่่านพ้้นอุุปสรรค

จะเป็็นด้้วยบุุญญาธิิการ หรืือเทพาภิินิิหารไม่่อาจทราบได้้ คืือ เรืือกลไฟที่�กล่่าว

ถึึงเขายัังไม่่มีีกำำ�หนดที่�จะเดิินทางนั้�น นายอำำ�เภอเมืืองมุุลปาโมกข์์ ก็็ให้้คนรีีบวิ่�งมาบอก

พระคณะติิดตามว่่า ขอให้้พระคุุณเจ้้าทั้�งหลายเตรีียมตััวลงเรืือแต่่เช้้ามืืด เพราะเรืือจะ

ตามรอยธดุ งควัตร ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโล ๒๑๖

ออกเดิินทางไปนครจำำ�ปาศัักดิ์ �ซึ่ �งมีีงานเร่่งด่่วน วัันนั้ �นคณะผู้้�ติิดตามญาติิโยมได้้หามท่่าน
พระอาจารย์์ใหญ่่ลงเรืือเล็็ก เอาเรืือที่่�ท่่านนั่�งผููกโยงติิดกัับเรืือกลไฟ เพื่�อไม่่ให้้ท่่านได้้
รัับความกระทบกระเทืือนมาก โดยมีีท่่านอาจารย์์บัวั พา และท่่านอาจารย์์กงแก้้ว เด็ก็ ชาย
เจริิญ ลงเรืือกัับท่่านอาจารย์์ใหญ่่ คอยดููแลอุุปััฏฐากท่่าน ส่่วนพระอาจารย์์ดีี อาจารย์์
กองแก้้ว เนติิโก, พระสอ สุุมัังคโล, สามเณรสุุวรรณ, นายกร, เด็็กชายบุุญมีี ขึ้้�นเรืือ
กลไฟ

มุ่ �งหน้้าสู่่�จำำ�ปาศัักดิ์์�

เรืือเปิิดหวููดสััญญาณ ฟืืนที่�บรรจุุเข้้าไปเป็็นเชื้�อเพลิิงลุุกโชน เสีียงเครื่�องยนต์์ก็็
ครางกระหึ่�มจนเรืือสั่�นสะเทืือนไปทั้�งลำำ�ค่่อย ๆ ออกจากฝั่�งมุ่�งหน้้าทวนกระแสน้ำำ��ไหลจาก
เมืืองมุุลปาโมกข์์สู่�นครจำำ�ปาศัักดิ์์� ผ่่านเกาะแก่่งน้้อยใหญ่่เป็็นจำำ�นวนมาก ในเส้้นทาง
กลางลำำ�น้ำำ��โขง ท่่ามกลางแสงแดดที่ �แผดกล้้าของวัันนั้ �น ท่่านพระอาจารย์์ใหญ่่นอน
หลัับตาสงบนิ่�งบนเรืือลำำ�เล็็ก ที่่�พ่่วงเข้้าไว้้กัับเรืือกลไฟขนาดใหญ่่ เจ้้าเรืือกลไฟที่�คณะ
ติิดตามอาศััยเป็็นพาหนะ นำำ�เอาร่่างสัังขารของท่่านพระอาจารย์์ใหญ่่ที่ �ได้้อาศััยเป็็น
พาหนะภายนอกยืืนหยััดต่่อสู้้�ฝ่่าฟัันกัับโลกมาเป็็นช่่วงระยะเวลาอัันยาวนานนั้ �น บััดนี้ �
สัังขารนั้�นได้้ร่่วงโรยไปตามสััจธรรม คืือความชราภาพ เจ้้ากลไฟมัันยัังคงแผดเสีียงก้้อง
กระหึ่�มสั่�นสะเทืือนแหวกสายน้ำำ��เป็็นทางยาว ควัันลอยคลุ้�งอบอวลตลอดลำำ�แม่่น้ำำ��โขง
ขึ้�นไปเรื่�อย ๆ คณะผู้้�ติิดตามที่�คอยดููแลปฏิิบััติิท่่านพระอาจารย์์มาตลอดทางต่่างสัังเกต
เห็็นอาการของท่่านนั้ �นเพลีียลงทุุกขณะอย่่างน่่าวิิตก

เหนืือทุุกขเวทนา

ท่่านนอนหลัับตานิ่�งเหมืือนไม่่มีีอะไรเกิิดขึ้�นกัับตััวท่่าน ความกระวนกระวาย
กระสับั กระส่า่ ยวิติ กกังั วลแทบจะไม่เ่ กิดิ กัับท่่าน แต่ม่ ันั เกิิดขึ้�นกัับลููกศิษิ ย์ล์ ูกู หาคณะผู้้�ติดิ ตาม
เพราะความเคารพรัักศรััทธาเลื่ �อมใสในตััวท่่านนั้ �นมากมายล้้นเหลืือจนยากจะพรรณา
ในช่ว่ งสุุดท้้ายแห่ง่ อายุุสังั ขารของท่า่ นพระอาจารย์ ์ ท่า่ นอบรมสั่�งสอนลููกศิษิ ย์ล์ ููกหา หรืือ

๒๑๗ ตามรอยธุดงควตั ร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สีโล

เมื่�อศรััทธาญาติิโยม อาราธนาให้้ท่่านเทศน์์ ท่่านจะพููดน้้อย ๆ ในหลัักอนิิจลัักษณะเท่่านั้�น
คืือ ความเป็็นทุุกข์์ ความเป็็นของไม่่เที่�ยง ความไม่่ใช่่ตััวตนเราเขา ท่่านสอนไม่่ให้้เข้้าไป
ยึึดถืือ ให้้ละให้้วาง ท่่านได้้ทำำ�เป็็นตััวอย่่างให้้เห็็นจริิงด้้วย เพราะคำำ�พููดที่�ออกจากปาก
ท่่านแต่่ละคำำ�นั้้�นไม่่เคยพููดพร่่อย ๆ ตรงกัันข้้ามเมื่�อท่่านพููดก็็ล้้วนเป็็นสััจธรรม ท่่านรู้�จริิง
เห็็นจริิง และทำำ�ได้้จริิงทุุกอย่่าง ทุุกขเวทนาแม้้น้้อยนิิดไม่่สามารถที่�จะครอบงำ��จิิตใจของ
ท่่านได้้

ดั่ �งดวงอาทิิตย์์อััสดง

กล่า่ วถึงึ ทางนครจำ�ำ ปาศักั ดิ์์� คุุณตาบุุญเพ็ง็ เล่า่ ว่่า... พระอาจารย์์ทองรััตน์์แจ้้งข่่าว
ว่่าท่า่ นพระอาจารย์์เสาร์์ป่ว่ ย ท่า่ น (พระอาจารย์ท์ องรััตน์์) พร้้อมด้้วยพระอาจารย์บ์ ุญุ มาก
ฐิิติิปญฺฺโญ และพระอาจารย์์กิิ ธมฺฺมุุตฺฺตโม ได้้นำำ�เรืือแจวที่�ตระเตรีียมติิดประทุุนไว้้แล้้วล่่อง
ลงไปรัับท่่านพระอาจารย์์ใหญ่่ และให้้ท่่าน (พระบุุญเพ็็ง) กัับพระอาจารย์์เจี๊ �ยะ จุุนฺฺโท
มาเตรีียมการต้้อนรัับอยู่ �ที่ �วััดอำำ�มาตยาราม
ครั้�นถึึงเวลาประมาณ ๕ โมงเย็็น พระอาทิิตย์์จะลัับฟ้้าท่่านได้้ยิินเสีียงหวููดเรืือ
กลไฟแล่น่ ผ่่านขึ้�นไปยังั ท่า่ น้ำ�ำ �หลวงแห่ง่ นครจำำ�ปาศัักดิ์�ที่�อยู่�เหนือื เลยขึ้�นไปไม่่ไกลนััก มอง
ไปเห็็นคณะพระลููกศิิษย์์อยู่�บนเรืือใหญ่่ และมีีเรืือพ่่วงต่่อท้้าย ก็็รู้้�ถึึงการมาของพ่่อแม่่
ครููอาจารย์์ใหญ่่เสาร์์ จึึงได้้ลงไปเตรีียมพร้้อมรอรัับองค์์ท่่านอยู่่�ท่่าน้ำำ��วััดอำำ�มาตย์์ฯ
คณะลููกศิษิ ย์์บนเรืือกลไฟได้้ปลดเชือื กที่่�ผููกโยงเรืือพ่ว่ งออก แล้ว้ ปล่่อยให้้เรืือพ่ว่ ง
ล่่องลงมายัังท่่าน้ำำ��วััดอำำ�มาตย์์ฯ ที่่�มีีพระอาจารย์์เจี๊ �ยะ และพระอาจารย์์บุุญเพ็็ง คอย
รัับอยู่่� พอเรืือมาถึึงได้้มองไปเห็็นพระอาจารย์์ใหญ่่นอนหลัับตานิ่�งไม่่ไหวติิง ต่่างก็็ตกใจ!
ตกตะลึึง! ไม่่คาดคิิดมาก่่อนว่่า อาการป่่วยขององค์์ท่่านนั้�นจะเข้้าขั้�นวิิกฤติิดั่�งขณะนี้้� พอ
หายจากอาการตกตะลึงึ นั้�นแล้้ว ต่่างรีีบช่ว่ ยกัันยกทั้�งแคร่่ไม้้ไผ่ท่ ี่่�มีอี งค์ท์ ่า่ นนอนนิ่�งอยู่�นั้�น
ขึ้�นจากเรือื แล้ว้ หามขึ้�นบัันไดท่่าน้ำ�ำ � มุ่่�งหน้า้ เข้า้ วัดั อำ�ำ มาตย์์ฯ ตรงดิ่�งไปยัังพระอุโุ บสถทันั ทีี!

ตามรอยธดุ งควตั ร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สโี ล ๒๑๘

æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å

203 203

«¥— Õ”¡“μ¬œå ®”ª“»°— ¥Ï‘ «วั¥—ัดอÕำำ�”ม¡า“ตμย์¬์ฯœå จำำ�®ป”าªศ“ักั »ดิ์°—� ¥Ï‘
ª√–‡∑»≈“« ªปร√ะ–เ‡∑ทศ»ล≈า“ว«

∑à“πÈ”‚√ßÀ¡Õ ¡Õ߇ÀÁπ ท่า่ ∑น้ำà“�ำ �โπรÈ”งห‚√มßอÀม¡อÕงเห¡็น็Õ߇ÀÁπ
°”·æß·°â« √«—È ·≈–´â¡ÿ กำำ�°แ”พ·งæแกß้้ว· ร°ั้�ว«â แ√ล«È—ะ·ซุ้≈ุ�ม–´ÿ¡â
«—¥Õ”¡“쬓√“¡¥“â π¢«“¡◊Õวัดั «อำ—¥ำ�มÕา”ต¡ย“าμร¬าม“√ด้“้า¡นข¥ว“â าπมื¢อื «“¡Õ◊

‚»° °Øÿ À‘ “¬‚»° กุุฏิหิ ายโศก (กุุฏิิหอไตร)
‰μ√) (°ÿØÀ‘ Õ‰μ√)

°®∑“ÿØ˪’ °À‘√À–“¥π¬…‘“â∑«∞ÿ°—¥“¢πμå æ√ß√‰–ªª§√◊Õ–Õ∏‚ÿ“∫π ∂ทจกีุ่�าฏุปิ°∑®กหิร“หÿت˒ะา°นดยÀ‘√้ิÀ้าิษท–“ุว¥πกุฐั¬ัดา‘…ขâ“∑์ตน์«∞ÿ°รพ¥—“ง¢รπμไåปะ√æปคßื√‰รือ–ªะอªุธ§โุ า√บ◊Õน–สÕ∏ถ‚ÿ“∫π ∂

๒๑๙ ตามรอยธดุ งควัตร ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สโี ล

æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å

204

æ√–ª√–∏“π‡¥¡‘ „πÕÿ‚∫ ∂
∑∑’Ë “à πæ√–Õ“®“√¬å‡ “√å
§“√«–§√ßÈ—  ÿ¥∑“â ¬
æ√–ª√–∏“π‡¥‘¡„πÕ‚ÿ ∫ ∂
∑Ë’∑“à πæ√–Õ“®“√¬å‡ “√å
พ§ร“ะ√ป«ร–ะ§ธ√าÈß—น เด¥ÿ ิิม∑ใâ“น¬อุุโบสถ
ที่่�ท่า่ นพระอาจารย์เ์ สาร์์
คารวะครั้�งสุดุ ท้้าย

 ∂ªŸ Õ—∞‘æ√–§√¡Ÿ â“« Õ‘ß⁄§«‚√
Õ¥’쇮“â Õ“«“  ¡—¬π—Èπ
À≈«ßª°ÉŸ ‘‡ªìπºâŸπ”»√∑— ∏“ ส ถูปู∂อŸªััฐÕิพิ —∞ร‘æะ√ค–รู§มู ้√า้ ว¡Ÿ â“อิ«ิงฺคฺ Õวß‘โร§⁄ «‚√
™“«∫“â π √“â ߉«â อÕดีตี¥เμ’ จ้‡้า®อ“â าÕว“า«ส“ส มั ัยน¡ั้�น¬— π—πÈ
หÀลว≈ง«ปูß่่�ªก็็เŸÉ°ป็‘‡น็ ªผู้πì้�นำºำ�ศŸâπร”ัทั »ธ√า—∑∏“
ช™าว“บ«้้า∫นâ“สπร้ า้ √งไ“â วß้้ ‰«â

À≠à °Øÿ ‘À“¬‚»°À≈—ß„À≠à กุุฏิิหายโศกหลังั ใหญ่่
»„μâ ¢â“ß°”·æߥâ“π∑»‘ „μâ ข้า้ งกำ�ำ แพงด้า้ นทิศิ ใต้้

ตามรอยธดุ งควัตร ท่านพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสโี ล ๒๒๐

ถึึงแล้้ววััดอำำ�มาตย์์ฯ

พอถึึงพระอุุโบสถต่่างก็็รีีบนำำ�ท่่านค่่อย ๆ วางลงตรงพื้�นหน้้าพระประธาน เสร็็จ
เรีียบร้้อยแล้้ว พระอาจารย์์บััวพาจึึงได้้ก้้มลงกราบเรีียนถวายที่่�ข้้างหููขององค์์ท่่านว่่า
“ครููบาจารย์์ถึึงแล้้วโบสถ์์วััดอำำ�มาตย์์ฯ” ทัันใดนั้�นองค์์ท่่านก็็ลืืมตาขึ้�นแล้้วพููดว่่า “หืือ
วััดอำำ�มาตย์์ฯ” ท่่านอาจารย์์บััวพาก็็ตอบว่่า “โดยข้้าน้้อย”

เป็็นที่่�น่่าอััศจรรย์์ใจอย่่างยิ่�ง เพราะตลอดการเดิินทางอัันยาวนานทั้�งวัันนั้�น องค์์
ท่า่ นอาพาธอย่า่ งหนักั หนาจนไม่แ่ น่่ว่่าจะมาถึึงได้ห้ รือื ไม่่ พอมาถึึงบััดเดี๋ย� วนั้�น ท่า่ นอาจารย์์
บััวพาเข้้าไปกราบนมััสการว่่า “ถึึงวััดอำำ�มาตย์์ฯ แล้้ว” ท่่านก็็รีีบลุุกขึ้�นนั่�งครองผ้้าสัังฆาฏิิ
มืือทั้�งสองข้้างเท้้าพื้�นเอนไปข้้างหน้้า โดยมืือข้้างหนึ่�งอยู่�ตรงกลางระหว่่างเข่่าทั้�งสอง อีีก
มืือหนึ่�งเฉไปด้้านหน้้า สายตาท่่านมองดููพระประธานซึ่�งอยู่�เบื้�องหน้้าพอดีี แล้้วจึึงก้้ม
หน้้าน้้อมตััวทำำ�ท่่าเหมืือนจะกราบ พระอาจารย์์บััวพา พระอาจารย์์กงแก้้ว เข้้าไปพยุุง
ในลัักษณะน้้อมกายลง ๓ ครั้�ง เป็็นการนมััสการกราบไหว้้พระประธาน ด้้วยองค์์ท่่าน
อ่่อนแรงไม่่สามารถกราบด้้วยเบญจางคประดิิษฐ์์ได้้ จึึงต้้องแสดงความคารวะเป็็นครั้�ง
สุุดท้้ายด้้วยการน้้อมกายก้้มหน้้า ๓ ครั้�ง ท่่านก็็แน่่นิ่�งอยู่�อย่่างนั้�นไม่่ไหวติิง ในช่่วงนั้�น
พระอาจารย์์บัวั พาท่า่ นมีีความคิิดว่า่ ถ้้าท่่านพระอาจารย์์ได้้อยู่�ในท่า่ นอนท่่านคงจะสบาย
เมื่ �อคิิดได้้เช่่นนั้ �นจึึงได้้ขอความคิิดเห็็นจากครููบาอาจารย์์ที่ �นั่ �งอยู่่�ด้้วยกััน ต่่างมีีความเห็็น
พ้้องกััน จะเอาท่่านนอน ทั้้�งอาจารย์์ดีี พระสอ อาจารย์์กงแก้้ว อาจารย์์บุุญเพ็็ง และ
อาจารย์์บััวพา ได้้ตรงเข้้าไปพยุุงรอบกายของท่่านพระอาจารย์์ใหญ่่หวัังจะเอาท่่านนอน
แต่่แล้้วก็็เปลี่�ยนความตั้�งใจอัันนั้�นเสีีย เพราะไม่่ว่่าจะพากัันพยุุงขึ้�น หรืือโน้้มลงอย่่างไร
ตััวท่่านก็็ไม่่ไหวติิง หนัักเหมืือนกัับหิินก้้อนใหญ่่ เมื่�อความอััศจรรย์์ปรากฏให้้เห็็นเช่่นนั้�น
ท่า่ นพระอาจารย์บ์ ััวพาเป็็นผู้�ได้ส้ ติกิ ่อ่ นเพื่�อน จึงึ ได้้พููดขึ้�นว่่า “พอแล้้ว ๆ ไม่ต่ ้อ้ งเอาท่่านนอน
ท่่านคงมีีความต้้องการจะไปในท่่านี้�” ทุุกคนจึึงได้้หยุุด และนั่�งล้้อมรอบตััวท่่าน เปิิด
ช่่องอากาศให้้ถ่่ายเทได้้สะดวก โดยมีีพระอาจารย์์กงแก้้วคอยนั่�งระวัังหลััง กลััวท่่านจะล้้ม

๒๒๑ ตามรอยธุดงควัตร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สีโล

พระอาจารย์์เสาร์์ถึึงอุุโบสถวััดอำำ�มาตย์์ฯ

ท่่านนั่�งนิ่�งอยู่�อย่่างนั้�นนานสัักครู่�หนึ่�ง ก็็มีีเหงื่�อกาฬเม็็ดเป้้ง ๆ ผุุดออกมาชะโลมกายท่่าน
จนผ้้าคลุุมเปีียกโชก ท่่านพระอาจารย์์ดีี พระอาจารย์์บุุญเพ็็ง เห็็นเช่่นนั้�นจึึงรีีบนำำ�เอา
น้ำำ��มาเป่่าพ่่นให้้เป็็นฝอยละอองใส่่ตััวท่่านให้้คลายร้้อน ลููกศิิษย์์องค์์อื่ �นก็็ช่่วยกัันพััดวีีให้้
องค์์ท่่าน ท่่านคงนั่ �งนิ่ �งอยู่ �อย่่างนั้ �นไม่่ไหวติิง สุุดท้้ายเหมืือนมีีอาการหายใจเฮืือกใหญ่่
จนไหล่่กระเพื่ �อมขึ้ �นแล้้วก็็สงบนิ่ �งเหมืือนเดิิม ลููกศิิษย์์ลููกหาทุุกคนต่่างก็็เพ่่งความสนใจ
สัังเกตที่�จมููกของท่่าน เมื่�อรู้�แน่่ชััดว่่า ท่่านหมดลมปราณเสีียแล้้ว จึึงได้้พยุุงตััวท่่านลง
นอนซึ่�งครั้�งนี้้�ตััวท่่านอ่่อน เพีียงแต่่โน้้มลงนิิดเดีียวเท่่านั้�น ตััวท่่านก็็นอนลงอย่่างสบาย
ผิิดกัับเมื่�อตอนแรก ท่่านอาจารย์์กงแก้้ว พระสอ ซึ่่�งยัังเป็็นพระหนุ่�มอยู่่�ถึึงกัับกลั้�นเสีียง
สะอื้�นไห้้ไว้้ไม่่อยู่่�ต้้องปล่่อยโฮออกมาอย่่างแรง ต่่างคนก็็ต่่างกลั้�นน้ำำ��ตาไว้้ไม่่อยู่่� โทมนััส
หดหู่ �สลดสัังเวชเป็็นอย่่างยิ่ �ง

ตามรอยธุดงควัตร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สโี ล ๒๒๒

เหตุุการณ์์ตอนนี้้�มีีบัันทึึกอยู่�ในหนัังสืือประวััติิหลวงปู่่�บััวพา ปญฺฺญาภาโสว่่า...

พระอาจารย์์เสาร์์มรณภาพ

...คราวนี้�พระอาจารย์์เสาร์์ป่่วยหนััก ท่่านจึึงสั่�งให้้หลวงปู่่�บััวพา และคณะศิิษย์์
นำำ�ท่่านกลัับมาที่่�วััดอำำ�มาตย์์ฯ นครจำำ�ปาศัักดิ์์� ประเทศลาว โดยมาทางเรืือ ตั้�งแต่่เช้้าจนถึึง
ค่ำำ�� ท่่านนอนบนแคร่่ในเรืือประทุุน พระอาจารย์์เสาร์์หลัับตานิ่�งมาตลอด เพราะตอนนั้�น
ท่่านกำำ�ลัังอาพาธหนััก อัันเกิิดจากฤทธิ์�ผึ้�งที่�ได้้ต่่อยท่่าน ตอนที่�อยู่่�จำำ�พรรษาที่่�วััดดอนธาตุุ
เมื่�อถึึงนครจำำ�ปาศัักดิ์�แล้้ว ท่่านลืืมตาขึ้�นพููดว่่า “ถึึงแล้้วใช่่ไหม ให้้นำำ�เราไปยัังอุุโบสถเลย
เราจะไปตายที่ �นั่ �น”
หลวงปู่่�บัวั พาจึึงได้น้ ำำ�พระอาจารย์์เสาร์์เข้า้ ไปในอุโุ บสถ... แล้้วพระอาจารย์เ์ สาร์์
สั่�งให้้เอาผ้้าสัังฆาฏิิมาใส่่ แล้้วเตรีียมตััวเข้้านั่�งสมาธิิ ท่่านกราบพระ ๓ ครั้�ง พอกราบ
ครั้�งที่่� ๓ ท่่านนิ่�งงัันโดยไม่่ขยัับเขยื้�อน นานเท่่านานจนผิิดสัังเกต หลวงปู่่�บััวพา และ
หลวงปู่�เจี๊ย� ะ จุุนฺโฺ ท ซึ่�งนั่�งอยู่่�ข้้าง ๆ เอามืือมาแตะที่�จมููกท่่าน ปรากฏว่า่ ท่่านหมดลมหายใจแล้ว้
ไม่ท่ ราบว่่าพระอาจารย์์เสาร์ท์ ่่านมรณภาพไปเวลาใด แต่่พอสัันนิษิ ฐานได้้ว่า่ ท่่านมรณภาพ
ในอิิริิยาบถนั่�งกราบ ท่่านจึึงพููดขึ้�นกัับหมู่�คณะ (ซึ่�งตอนนั้�นมีีพระเถระผู้�ใหญ่่ และพระ
เณรมานั่�งดููอาการป่่วยของพระอาจารย์์เสาร์์) ว่่า “หลวงปู่�ได้้มรณภาพแล้้ว”

๓ฯ๓
๓

วัันนั้้�นเป็็นวัันอัังคาร แรม ๓ ค่ำำ�� เดืือน ๓ ปีีมะเมีีย ตรงกัับวัันที่่� ๓ กุุมภาพัันธ์์
๒๔๘๕ สิิริิรวมอายุุได้้ ๘๒ ปีี ๖๒ พรรษา ข่่าวการมรณภาพของท่่านพระอาจารย์์ได้้แพร่่
สะพััดไปอย่่างรวดเร็็ว บริิเวณวััดอำำ�มาตยาราม แห่่งนครจำำ�ปาศัักดิ์์� คัับคั่�งไปด้้วย
ข้้าราชการ พ่่อค้้า ประชาชน หลั่�งไหลมามิิได้้ขาด โดยการนำำ�ของพระครููนาคบุุรีีศรีีคณา-
ภิิบาล (ม้า้ ว) และเจ้้าเมืืองจำำ�ปาศักั ดิ์�ได้้ทำ�ำ การสร้้างหีบี ศพขึ้�นอย่่างเร่่งด่ว่ น ในเช้า้ วัันรุ่�งขึ้�น
ภายในบริิเวณศาลาวััดนั่ �นเอง

๒๒๓ ตามรอยธุดงควตั ร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโล

æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å

208

§≈“¥°—π

°≈à“«∂÷ß §≥–∑à“πæ√–Õ“®“√¬å∑Õß√—μπå∑Ë’„™â‡√◊Õ·®«≈߉ª√—∫∑à“πæ√–Õ“®“√¬å
„À≠πà π—È √–À«“à ß∑“ß∑‡Ë’ √Õ◊ ®–μÕâ ß·≈πà  «π∑“ß°π— ππÈ— ‡ªπì ®ß— À«–∑μË’ Õâ ßÕÕâ ¡º“à π‡°“–·Àßà Àπß÷Ë
μà“ß≈”μà“ß°ÁÕâÕ¡ºà“π§π≈–ø“°‡°“–∑”„Àâ§≈“¥°—π‰ª §≥–∑à“πæ√–Õ“®“√¬å∑Õß√—μπå®÷ß
μÕâ ߉ªμÕà ®π∂ß÷ «¥— °≈“߇¡Õ◊ ß¡≈ÿ ª“‚¡°¢å æÕ∑√“∫¢“à «·≈«â °‡Á √ßà √∫’ ‡¥π‘ ∑“ß°≈∫— ¡“®”ª“»°— ¥‘Ï

„π‡∑’ˬ«°≈—∫πÈ’ ‡√◊Õ¢Õß∑à“π‰¥â·≈àπ «π∑“ß°—∫‡√◊Õ°≈‰ø≈”‡¥‘¡πÈ—π∑Ë’·≈àπ°≈—∫
§◊π≈߉ª‡¡◊Õß¡ÿ≈ª“‚¡°¢å ∑“߇®â“Àπâ“∑’Ë∫π‡√◊Õ„À≠à‰¥â√âÕßμ–‚°π∫Õ°¢à“«∂÷ß°“√
¡√≥¿“æ¢Õß∑“à πæ√–Õ“®“√¬å„À≠‡à  “√å  √â“ߧ«“¡Õ“≈—¬Õ“«√≥å·°∑à °ÿ Õߧæå “°—π√∫’ ‡√àß
°≈∫— „Àâ∂÷ßπ§√®”ª“»—°¥‘Ï ‡æ◊ËÕ —°°“√–»æ ·≈–‰¥â √ßπÌÈ“»æ∑“à πæ√–Õ“®“√¬å

·®âß¢à“«¡√≥°√√¡

¢à“«°“√¡√≥¿“æ °·Á æ√°à √–®“¬‰ª‡√Ë◊Õ¬Ê ®π∑“ß∫“â π‡¡Õ◊ ß ≠“μ‚‘ ¬¡ æ√–
‡≥√ ™“«π§√®”ª“»—°¥‘Ï ¢Õ∑”∫ÿ≠Õ¬Ÿà Û «π— ‡æËÕ◊ ∫Ÿ™“§≥ÿ ¢Õßæ√–Õ“®“√¬å

∑à“πÕ“®“√¬å°Õß·°â«‰¥â‚∑√‡≈¢¡“¬—߇¡◊ÕßÕÿ∫≈√“™∏“π’ ·®âß¢à“«„Àâæ√–
Õ“®“√¬å ß‘ Àå ¢πμ⁄ ¬⁄ “§‚¡ ·≈–≠“μ‚‘ ¬¡∑√“∫ æ√–Õ“®“√¬ å ‘ßÀå æ√âÕ¡§≥–‰¥∑â √“∫‡™πà
πÈ—π ‰¥πâ ”À∫’ »æ∑∑’Ë à“πæ√–Õ“®“√¬‡å  “√å ‰¥â∑”‡μ√’¬¡‰«∑â ’Ë«—¥∫Ÿ√æ“√“¡ ‡¡◊ÕßÕÿ∫≈ œ „π
°“√μÕà Õ“¬§ÿ √∫ ¯Ò ªï ¡àÿßÀπ“â  πàŸ §√®”ª“»—°¥‘‚Ï ¥¬¥à«π ´ß÷Ë ‡ªπì √∂¬πμ¢å Õߧÿ≥À≠ß‘ μàπÿ
·≈–·¡à™’ºÿ¬ ‡¡◊ËÕ¢∫«π√∂π”À’∫»æ·≈àπæâπ‡¢â“‡¢μÕ”‡¿Õæ‘∫Ÿ≈¡—ß “À“√ μ√ß™àÕ߇¡Á°
‡æ◊ËÕ¡àÿßÀπâ“ àŸ‡¡◊Õ߇°à“π§√®”ª“»—°¥‘Ï √∂«Ë‘ßÕ¬Ÿà‡©¬ Ê ¬“ß°Á√–‡∫‘¥ æÕ‡ª≈Ë’¬π¬“߇ √Á®
«ß‘Ë ‰ªª√–‡¥Î¬’ «‡¥¬’ «‡§√ÕË◊ ߬πμ°å ¥Á ∫— ‰ª‡©¬ Ê ®–∑”Õ¬à“߉√‡§√Õ◊Ë ß¬πμ°å ‰Á ¡¬à Õ¡μ‘¥ μ–«π—
°Á®«π®–¡◊¥§”Ë ≈ß∑ÿ°¢≥– ∫√‘‡«≥πÈ—π‡ªìπªÉ“‡ª≈Ë’¬« ®πªí≠≠“¢Õß “√∂’®–μ√«®·°â‰¢
‡§√ÕË◊ ߬πμ剥⠇¡◊ÕË ‰¡à¡∑’ “ß·°‰â ¢ ∑à“πæ√–Õ“®“√¬ å ‘ßÀå®÷߉¥æâ Ÿ¥¢πÈ÷ «à“ "À√Õ◊ æ«°‡√“¢¥—
§«“¡ª√– ß§å¢Õß∑à“πæ√–Õ“®“√¬å ‡∑«¥“∑È—ßÀ≈“¬®÷߉¥â¢—¥¢«“ß°“√∑Ë’æ«°‡√“®–‰ª
‡§≈◊ËÕπ»æ∑à“π°≈—∫ª√–‡∑»‰∑¬" æÕ∑à“π查‡™àππ—Èπ·≈â«°Á√’∫„Àâ§π®—¥À“¥Õ°‰¡â∏Ÿª

ตามรอยธดุ งควัตร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สีโล ๒๒๔

เทีียนทัันทีี เสร็็จแล้้วไปนั่�งคุุกเข่่าอยู่�ตรงข้้างรถ ผิินหน้้าไปทางนครจำำ�ปาศัักดิ์์� กล่่าวคำำ�
ขอขมาโทษครููบาอาจารย์์ และป่่าวประกาศให้้เทวดาฟ้้าดิินทั้�งหลายได้้ทราบทั่�วกัันว่่า
“ที่�มานี้้�ก็็มีีความประสงค์์อย่่างแน่่วแน่่ที่�จะนำ�ำ ศพของพระอาจารย์์กลัับไปบำำ�เพ็็ญกุุศลทาง
ฝั่�งไทย เพราะลููกศิิษย์์ลููกหาก็็มีีมาก หากพวกเขาจะเดิินทางมาบำำ�เพ็็ญกุุศลทางนี้�จะ
เป็็นการลำำ�บาก วุ่่�นวาย ไม่่สะดวกโดยประการทั้�งปวง ฉะนั้�น ข้้าพเจ้้าพระอาจารย์์สิิงห์์
จึึงขอป่่าวประกาศให้้เทวดาฟ้้าดิิน ตลอดทั้�งรุุกขเทวดา อากาศเทวดา ภุุมเทวดาทั้�งหลาย
ได้้โปรดทราบโดยถ้้วนทั่�ว และขอศพพระอาจารย์์เพื่�อไปบำำ�เพ็็ญกุุศลทางฝั่�งประเทศไทย
เถิิด” พอท่่านพระอาจารย์์กล่่าวจบลง ท่่านก็็สั่�งคนขัับรถติิดเครื่�องทัันทีี เป็็นเรื่�องที่�แปลก
อััศจรรย์์มาก ท่่านนั่�งไม่่ได้้ลุุกขึ้�น สตาร์์ทรถครั้�งเดีียวเครื่�องยนต์์ก็็ติิด รถจึึงได้้แล่่นมุ่�งตรง
ไปยัังนครจำำ�ปาศัักดิ์์�ที่่�วััดอำำ�มาตยาราม ซึ่่�งเป็็นที่ �ตั้ �งศพพระอาจารย์์เสาร์์ต่่อไป

รัับศพกลัับเมืืองอุุบลฯ

พระอาจารย์ส์ ิิงห์พ์ ร้อ้ มด้ว้ ยคณะ ได้ข้ อศพพระอาจารย์์กลับั เมืืองอุุบลฯ เจ้้าเมืือง
จำำ�ปาศัักดิ์�พร้้อมด้้วยข้้าราชการ พ่่อค้้า ประชาชน ได้้ทำำ�บุุญอุุทิิศถวายท่่านมาโดยตลอด
เป็็นเวลาพอสมควรแล้้ว และเห็็นว่่าช่่วงระยะนี้�สงครามอิินโดจีีนฝรั่�งเศส หรืือบููรพา-
อาคเนย์์ยัังร้้อนระอุุอยู่่� จึึงได้้มอบศพพระอาจารย์์ให้้เพื่�อกลัับเมืืองอุุบลฯ เป็็นอัันว่่า ศพ
ได้้เคลื่�อนย้้ายจากวััดอำำ�มาตย์์ฯ นครจำำ�ปาศัักดิ์์� สู่่�จัังหวััดอุุบลราชธานีี โดยออกเดิินทาง
ตอนเช้้าถึึงพิิบููลมัังสาหารตอนบ่่ายแวะรัับแม่่ชีีสาลิิกา ที่่�วััดภููเขาแก้้ว แล้้วออกเดิินทาง
ถึึงวััดบููรพารามในตอนเย็็น นำำ�หีีบศพขึ้ �นบำำ�เพ็็ญกุุศลที่ �ศาลาการเปรีียญ
ท่่านอาจารย์์มั่�น ภููริิทตฺโฺ ต ได้้สั่�งให้้บรรจุเุ ก็บ็ ศพของท่า่ นพระอาจารย์เ์ สาร์์ไว้ก้ ่่อน
รอความพร้้อมที่�จะฌาปนกิิจศพในปีีต่่อไป เมื่�อได้้บำำ�เพ็็ญกุุศลถวายเป็็นเวลาพอสมควร
แล้้วจึึงได้้บรรจุุศพไว้้ ณ วััดบููรพาราม เมืืองอุุบลราชธานีี และได้้กำำ�หนดวัันฌาปนกิิจศพ
ระหว่่างวัันที่่� ๑๐-๑๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๘๖ ซึ่่�งนัับเป็็นเวลาได้้อีีก ๑๔ เดืือนต่่อมา

๒๒๕ ตามรอยธุดงควตั ร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสโี ล

æ√–Õ“®“√¬‡æå  √“–√Õå “®“√¬‡å  “√å

210 210

æ√–Õ“®“√¬‡æå  √“–√Õå “®“√¬‡å  “√å

210
210

พระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สโี ล ท่านเจา้ คณุ พระศาสนดลิ ก (เสน ชดิ เสโน)

Ò ÚÒ Ú
Û ÙÛ Ù

æ√–พ¡รÀะ“ม‡æ∂หÛÒ√√า–..–เ¡ถ∑ææÀรßÈ— √√ะ“––Ùท‡Õ¡∂พÛÒัง้ “À√ร..๔®–ªŸ “ะ∑ææ“π√มร√Èß— ∞—√√’¡Èปูห¬––Ù’æนา‡åÕ¡ ร√∏‘ม้ี“À√ฐัØ“’∂พี®Ÿª“√∞˛«ร“ธิπ√哪ฏ√°ีถ—∞¡’Ȭฐ¬“วπ‡æ’ ‚ป‡åæา≈⁄μ √∏‘ยา≈Ø “’∂โเพß‘ล√‚’∞˛«»≈ล哪æ°งิ¬“ศπ„‡‚πæพ≈μ⁄ √≈ใ –นß‘ À‚’ÒÛ»ร≈ÙÚ«æะ..“à ห„ßæ∑πว«ÙÚ√“à√่าπ— –งπ–∑Àว§ÒÛ‡ÙÚË’®ัน«√Òâ“..“àทŸ«§ßæ‘‚∑่ี -√«๑ÚÙÿ≥“à√—π®Ò๐พπ–æπ∑ˆ-ร§๑‡√å’Ë√®ะ√Ò๖‡μ—–“âค¡«Ÿ »‚§เร‚‘.πม¬-√“ูวÿ≥∫ษ® Ò.โิ รæπา≈πˆÚจย√å√¥Ùนน(‡—μ–≈‘∫¡¯ร์»‚๒°.ÿ≠πตัˆ¬“๔โ∫ .√(น∑‡๘≈ÕπÚ บË’®¥¥๖Ùπลß—(≈‘∫À¯ทπ(™°ÿ≠«บˆ่ีจπμ‘—¥ญุัง√(⁄μ‡Õ∑ห‡Õ ร ‚ÿ∫®Ë’ว√อ¥‚πß—≈ดั)ดÀ√อ)π™น“«บุπ‘왥—นลμ⁄∏‡Õตฺร “‚∫ÿ า√โπ‚รชπ≈)’)ธ√)“าน™∏ี “π’
æ√–¡À“‡æ∂ÒÛ√√–..–¡∑ææÀß—È √√“––Ù‡Õ¡∂ÛÒ“À√√..®–Ÿª“∑ææ“π√√Èß— —∞√√¡È’ ¬––Ù’æå‡Õ¡ √∏‘ “À√Ø“∂’ ®ªŸ “√˛∞«“π√哪√°∞—¡’Ȭ¬“π‡’悇åæ≈⁄μ √∏‘ ≈Ø “∂’ ß‘ √’‚˛∞«»≈哪氬“π„‡‚πæ≈⁄μ√≈ –‘ßÀ‚’ »≈ÙÚ«æ..“à „ßæ∑π«√à“√π— –π–∑À§‡ÙÚ’Ë®«√Ò“â..“àŸ«§ßæ‚‘∑-√«≥ÿ “à√π—®Òπ–æπ∑ˆ§‡å√’Ë√®√Ò‡—μ–“â¡Ÿ«»‚§‚‘.π¬-√“ÿ≥∫® Ò. æπ≈πˆÚ√å√¥Ù(‡—μ–‘≈∫¡¯»‚°.ÿ≠πˆ¬“∫ .√(∑‡≈ÕπÚ ®Ë’ ¥¥Ùπß—(‘≈∫À¯π™°≠ÿ«ˆπμ‘—¥√(μ⁄‡Õ∑‡Õ  ‚ÿ∫®Ë’√¥‚πß—π≈)À√)π™“«πμ‘™—¥⁄μ∏‡Õ “‚∫ÿ √π‚π≈)’ √)“™∏“π’

ตามรอยธดุ งควัตร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สโี ล ๒๒๖

วัันฌาปนกิิจศพ

ใกล้้ถึึงวัันงานเผาศพ ท่่านพระอาจารย์์ดีี ฉนฺฺโน ศิิษย์์อาวุุโสผู้้�มีีดีีทางศิิลปะ และ
งานก่่อสร้้าง ได้้เป็็นแม่่งานจััดเตรีียมสถานที่�สร้้างเมรุุ โดยกำำ�หนดเอาลานว่่างตรงหน้้า
ศาลาใหญ่่ที่�ตั้�งศพเป็็นที่่�จััดสร้้างเมรุุ โดยฝีีมืือพระฝ่่ายอรััญวาสีี โดยทำำ�เป็็นรููปภููเขา
จำำ�ลองใช้้ไม้้ไผ่่สานเป็็นโครงร่่าง ปิิดกระดาษหุุ้�มทัับ แล้้วทาสีีให้้เหมืือนจริิง ประดัับตาม
ซอกชั้�นแซมด้้วยต้้นไม้้ใบหญ้้าได้้สมจริิง จนมีีผู้�ไปนั่�งยืืนพิิง เกืือบเสีียหายไปแล้้วก็็มีี
(นี่ �เป็็นคำำ�บอกเล่่าของคุุณยายสีีฟอง คำำ�พิิพาก ที่่�ได้้ไปร่่วมงานฌาปนกิิจครั้ �งสำำ�คััญนี้้�ด้้วย)
ส่่วนท่่านพระอาจารย์์สิิงห์์ ขนฺฺตยคโม ศิิษย์์ผู้้�มีีอาวุุโสกว่่าพระอาจารย์์ดีี เป็็นผู้�
จััดเตรีียมการงานในครั้ �งนี้ �แทนท่่านพระอาจารย์์มั่ �น ภููริิทตฺฺโต ศิิษย์์ผู้้�มีีอาวุุโสมากที่่�สุุดที่ �
ได้้เดิินทางจากบ้้านโคก สกลนคร มาเป็็นประมุุข ประธานก่่อนวัันเผาราว ๓ วััน และอยู่�
ต่่ออีีก ๑ วััน หลัังวัันงานจึึงได้้เดิินทางกลัับสกลนคร

งานศพ ๔ พระอาจารย์์

ระหว่่าง ๑๐-๑๖ เมษายน ๒๔๘๖ เป็็นช่่วงงานเผาศพ ๔ พระอาจารย์์ผู้�อาวุุโส
แห่่งเมืืองอุุบลฯ บนท้้องฟ้้าปรากฏประหนึ่�งรููป ๔ พระอาจารย์์ลอยอยู่�เหนืือเมืืองอุุบลฯ
(จากคำำ�บอกเล่่าของคุุณตาบำำ�เพ็็ญ ณ อุุบล ที่่�บ้้านพัักของท่่านที่่� จ.ยโสธร) เมื่�อวัันอาทิิตย์์
ที่่� ๑ มีีนาคม ๒๕๔๑ (ดููที่�ภาคปกิิณกะ)

เผาศพตอนเที่ �ยงคืืน

วัันเผานั้�น เผาตอนเที่�ยงคืนื สัปั เหร่อ่ ทำำ�การถอดกระดููก พระเณรลููกศิิษย์ท์ั้�งหลาย
ช่่วยกัันขััดล้้างกระดููก แล้้วห่่อด้้วยผ้้าขาวใส่่หีีบศพประชุุมเพลิิงด้้วยไม้้จัันทน์์ รุ่่�งขึ้�นท่่าน
พระอาจารย์์สิิงห์์ เป็็นผู้้�จััดแบ่่งอััฐิิพระอาจารย์์ไปยัังวััดต่่าง ๆ ที่่�เห็็นสมควรที่�เหลืือได้้
มอบให้้วััดบููรพาฯ เก็็บรัักษา
ดวงประทีีปอัันเจิิดจ้้าได้้พลัันมาดัับวููบลงจากดวงใจของบรรดาศิิษย์์พุุทธบริิษััท

๒๒๗ ตามรอยธดุ งควัตร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสโี ล

โลกซีีกนี้�ได้้ร้้อนระอุุด้้วยภััยสงคราม ประชาชนได้้รัับทุุกข์์ทรมานโศกเศร้้าอาลััยอาวรณ์์
ทั้ �งทางโลกและทางธรรม สุุมไหม้้อยู่ �ในดวงใจเป็็นล้้นพ้้น ผู้้�คนหลบหลีีกภััยในหลุุมเพลาะ
หาเกาะที่่�กำำ�บััง กลางคืืนเงีียบเหงาเศร้้าสร้้อย แสงไฟเสีียงพููดคุุยกัันแทบจะไม่่มีี ต่่างมุุด
อยู่�ในความมืืด เพื่�อหลบหลีีกภััยจากสงคราม ความว้้าเหว่่รัันทดหดหู่�ใจในการสููญเสีีย
หลัักใจครั้�งนั้�น เป็็นการสููญเสีียครั้�งยิ่�งใหญ่ท่ ี่่�สุดุ เป็น็ ประวััติิการณ์์ของคณะกัมั มัฏั ฐานก็ว็ ่่าได้้
พระอาจารย์เ์ สาร์์ ผู้้�เป็น็ หลักั ชัยั ของหมู่�คณะเป็น็ ศูนู ย์ร์ วมจิติ ใจของหมู่�บรรพชิติ
และคฤหััสถ์์ผู้�ใคร่่ปฏิิบััติิธรรม เมื่�อท่่านยัังมีีชีีวิิตอยู่่�ไ ม่่ว่่าจะอยู่�ที่�ไหนไปที่�ไหน ในถ้ำำ��ในเหว
ป่่าเปลี่�ยว ป่่าช้้า ช่่างอบอุ่�นใจเสีียเหลืือเกิิน แต่่มาบััดนี้้�ท่่านพระอาจารย์์ท่่านได้้มาจาก
พวกเราไปแล้้ว จากไปอย่่างไม่่มีีวัันจะหวนกลัับคืืน
สิ่�งหนึ่�งสิ่�งใดมีีความเกิิดขึ้�นเป็็นธรรมดา สิ่่�งนั้�นทั้�งหมดย่่อมมีีความดัับไปเป็็น
ธรรมดา สัังขารดัับสิ้�นทั้�งอิินทรีีย์์ แต่่ความดีียัังปรากฏอยู่�คู่�โลกา ท่่านจากไปแต่่สัังขาร
ร่า่ งกายเท่่านั้�นคุณุ ความดีีอัันเป็น็ พระคุุณของท่า่ นยังั ปรากฏอยู่�จนกระทั่�งบัดั นี้้� ให้้กุุลบุตุ ร
กุุลธิิดาลููกศิิษย์์ลููกหาได้้ถืือเป็็นเนติิแบบอย่่างสืืบไป

เรื่ �องพระธาตุุพระอาจารย์์เสาร์์

ในตอนแรกนั้�น ๆ อััฐิิของท่่านก็็ไม่่มีีสิ่�งใดที่่�พิิเศษไปกว่่าใครผู้�ใด ผู้้�ที่่�ทำำ�หน้้าที่�
แจกแบ่่งอััฐิิธาตุุขององค์์ท่่านไปตามวััดต่่าง ๆ และให้้ลููกศิิษย์์ไว้้เก็็บรัักษาบููชานั้�น คืือ ท่่าน
พระอาจารย์์สิิงห์์ ขนฺฺตยาคโม ซึ่�งคุุณตาบุุญเพ็็ง คำำ�พิิพาก เล่่าว่่า เท่่าที่่�ท่่านจำำ�ได้้ มีีแบ่่งให้้
วัดั ดอนธาตุ ุ วัดั ภููเขาแก้้ว วััดป่า่ สาลวันั ฯลฯ ส่่วนที่�เหลือื และเถ้้าอังั คารมอบให้ว้ ััดบูรู พาฯ
ในภายหลัังต่่อมาปรากฏว่่า อััฐิิธาตุุขององค์์ท่่านพระอาจารย์์เสาร์์ ส่่วนมากได้้
แปรสภาพกลายเป็็นพระธาตุุ คุุณตาบุุญเพ็็ง บอกว่่าใครอยากดููพระธาตุุพระอาจารย์์เสาร์์
องค์์ใหญ่่ ๆ ใหญ่่ที่่�สุุดนั้�น ให้้ไปดููที่่�วััดป่่าสาลวััน บนศาลาการเปรีียญ มีีพระธาตุุท่่าน
พระอาจารย์์เสาร์์ และท่่านหลวงปู่�มั่�น ประดิิษฐานอยู่�

ตามรอยธดุ งควัตร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สีโล ๒๒๘

æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å

213

‡¡√»ÿ ææ√–Õ“®“√¬‡å  “√å
‡®â“Õ“«“ «¥— ∫Ÿ√æ“√“¡ §≥–»‘…¬“πÿ»‘…¬å ∑”‡ªìπ‡¡√ºÿ “â ¢“« ≈—∫¥”μ—ßÈ Õ¬à∫Ÿ π¿Ÿ‡¢“®”≈Õß
‡æ√“–∑à“π‡ªπì æ√–ªØ‘∫—μ‘«‘ª í π“∏√ÿ –™Õ∫Õ¬Ÿμà “¡ªÉ“‡¢“ ∑“ߧ≥– ß¶å‡ªπì ™“à ß√«à ¡°—π∑”

¡‰‘ ¥ â √“â ߇ªπì ‡¡√ÿ¬Õ¥‡À¡Õ◊ π∑“à πÕߧÕå π◊Ë ∑Ë«’ ¥— ∫Ÿ√æ“ Òı-Òˆ ‡¡…“¬π æ.».ÚÙ¯ˆ

¿“æ√“à ߇¡√§ÿ ™ À’ ‡å ™≠‘ »ææ√–»“ π¥‘≈° (™‘μ‡ ‚π ‡ π)
Õ¥μ’ ‡®“â Õ“«“ «¥— »√∑’ Õß ‡®â“§≥–®ß— À«—¥Õ∫ÿ ≈√“™∏“π’
‡¡√¬ÿ Õ¥ÀÕ·°«â μ—ÈßÕ¬ÀàŸ ≈ß— §™ À’ å ™à“ß‚æ∏‘  ßà »√‡’ ªπì º∑⟠”

∑’Ë«¥— »√’∑Õß (»√Õ’ ∫ÿ ≈√—μπ“√“¡) Ò-ÒÚ ‡¡…“¬π æ.».ÚÙ¯ˆ

๒๒๙ ตามรอยธดุ งควัตร ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สีโล

æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å

214

¿“æ√“à ߇¡√ÿ»ææ√–¡À“√∞—
Õ¥’쇮â“Õ“«“ «—¥ ÿ∑»— π“√“¡ ‡¡Õ◊ ßÕ∫ÿ ≈
‡¡√¬ÿ Õ¥ÀÕ·°â«μ—ßÈ æ◊πÈ ¡’∞“πÀ’∫·∑ßÀ¬«° ™à“ß‚æ∏‘  àß»√’‡ªπì ºâŸ∑”
∑«Ë’ —¥»√∑’ Õß (»√’Õ∫ÿ ≈√—μπ“√“¡) Ò-ÒÚ ‡¡…“¬π æ.».ÚÙ¯ˆ

¿“æ∂“à ¬π°À — ¥≈’ ß‘ §å ‡™‘≠À’∫»ææ√–§√«Ÿ ‚‘ √®π√å μ— ‚π∫≈
Õ¥μ’ ‡®“â Õ“«“ «—¥∑àßÿ »√’‡¡Õ◊ ß √–À«“à ß«π— ∑’Ë ÒÛ-ÒÙ ‡¡…“¬π æ.».ÚÙ¯ˆ

ตามรอยธดุ งควตั ร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สโี ล ๒๓๐

æ√–Õ“®“√¬‡å  “√å

215

¯ ˘ Ò ÛÙı
ˆ˜

ÒÚ

∑“à πæ√–Õ“®“√¬‡å  “√å °π⁄μ ≈’ ‡∂√ ·≈– “πÿ»…‘ ¬å∫√√æ™μ‘ Ò.æ√–Õ“®“√¬åÕÿ¬ ˆ.æ√–Õ“®“√¬∑å Õß√—μπå
¢ÕßÕߧ∑å à“π Àπ“â  ”π°— «¥— ªÉ“ÀπÕßÕÕâ ∫â“π¢“à ‚§¡ Ú.æ√–Õ“®“√¬∫å —«æ“ ˜.æ√–Õ“®“√¬å∑Õß
μ”∫≈ÀπÕߢÕπ Õ”‡¿Õ‡¡Õ◊ ß ®ß— À«¥— Õÿ∫≈√“™∏“π’ Û. “¡‡≥√Àß ∑å Õß ¯.æ√–Õ“®“√¬å¥’
Ù. “¡‡≥√º“¬ ˘.æ√–Õ“®“√¬ å ß‘ Àå
ı. “¡‡≥√§”¥’ Ò.æ√–Õ“®“√¬¡å À“ªπòî

√Ÿªæ√– ß¶∑å ¡’Ë “„πß“π»ææ√–Õ“®“√¬‡å  “√å ÕߧåπßË— °≈“ߧÕ◊  ¡‡¥Á®æ√–¡À“«√’ «ß»å (μ‘  ‡∂√–)

๒๓๑ ตามรอยธุดงควตั ร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสโี ล

ปฏปิ ทาของ
ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสีโล

พระราชสัังวรญาณ (หลวงพ่่อพุธุ ฐานิโิ ย) กล่่าวถึึงปฏิปิ ทาของพระอาจารย์เ์ สาร์์ กนฺตฺ สีโี ล
ไว้้ในหนัังสือื “ฐานิยิ ตฺเฺ ถรวตฺถฺ ุ”ุ ว่า่ ดังั นี้� :

หลัักปฏิิบััติิที่ �ครููบาอาจารย์์ให้้ไว้้
อาศััยอยู่�ตามถ้ำำ��บ้้าง ตามโคนต้้นไม้้บ้้าง

พระบููรพาจารย์์ของเรา เราถืือว่่าพระอาจารย์์เสาร์์ กนฺฺตสีีโล เป็็นพระอาจารย์์
องค์์แรก และเป็็นผู้้�นำำ�หมู่่�คณะลููกศิิษย์์ลููกหา ออกเดิินธุุดงคกรรมฐาน ชอบพัักพิิงอยู่ �ตาม
ป่่าตามที่่�วิิเวก อาศััยอยู่ �ตามถ้ำำ��บ้้าง ตามโคนต้้นไม้้บ้้าง และท่่านอาจารย์์มั่่�นก็็เป็็นอีีกท่่าน
หนึ่่�งซึ่่�งเป็็นลููกศิิษย์์พระอาจารย์์เสาร์์ หลวงพ่่อสิิงห์์ ขนฺฺตยาคโม ก็็เป็็นลููกศิิษย์์ของท่่าน
อาจารย์์มั่่�น โดยเฉพาะอย่่างยิ่ �งพระอาจารย์์สิิงห์์เปรีียบเสมืือนหนึ่่�งว่่าเป็็นเสนาธิิการใหญ่่
ของกองทััพธรรม ได้้นำำ�หมู่่�คณะออกเดิินธุุดงค์์ไปตามราวป่่าตามเขา อยู่ �อััพโภกาส อยู่ �
ตามโคนต้้นไม้้ อาศััยอยู่ �ตามถ้ำำ�� พัักพิิงอาศััยอยู่ �ในราวป่่าห่่างจากหมู่่�บ้้านประมาณ ๕๐๐
เมตร การธุุดงค์์ของพระอาจารย์์เสาร์์ พระอาจารย์์มั่่�น พระอาจารย์์สิิงห์์จะไม่่นิิยมที่่�จะไป
ปัักกลดอยู่ �ตามละแวกบ้้าน ตามสนามหญ้้า หรืือตามบริิเวณโรงเรีียน หรืือใกล้้ ๆ กัับ
ถนนหนทางในที่่�ซึ่่�งเป็็นที่่�ชุุมนุุมชน ท่่านจะออกแสวงหาวิิเวกในราวป่่าห่่างไกลกัันจริิง ๆ
บางทีีไปอยู่ �ในป่่าเขาที่่�ไกล ตื่ �นเช้้าเดิินจากที่่�พัักลงมาสู่ �หมู่่�บ้้านเพื่่�อบิิณฑบาต
เสร็็จแล้้ว กลัับไปถึึงที่่�พัักเป็็นเวลา ๑๑.๐๐ น. หรืือ ๕ โมง ก็็มีี อัันนี้้�คืือหลัักการปฏิิบััติิ
ของพระธุุดงคกรรมฐานในสายพระอาจารย์์มั่่�น พระอาจารย์์เสาร์์ ซึ่่�งบางทีีอาจจะผิิดแผก
จากพระธุุดงค์์ในสมััยปััจจุุบััน ซึ่่�งไปปัักกลดอยู่ �ตามสนามหญ้้า หรืือตามสถานีีรถไฟ ตาม
บริิเวณโรงเรีียน หรืือศาลเจ้้าต่่าง ๆ พระอาจารย์์เสาร์์ พระอาจารย์์มั่่�น พระอาจารย์์สิิงห์์
ไม่่นิิยมทำำ�เช่่นนั้้�น ไปธุุดงค์์ก็็ต้้องไปป่่ากัันจริิง ๆ ที่่�ใดซึ่่�งมีีอัันตรายท่่านก็็ยิ่ �งไปเพื่่�อเป็็น

ตามรอยธดุ งควตั ร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสีโล ๒๓๒

การทดสอบความสามารถของตััวเอง และเป็็นการฝึึกฝนลููกศิษิ ย์ล์ ููกหาให้้มีีความกล้้าหาญ
เผชิิญต่่อภััยของชีีวิิต ตะล่่อมจิิตให้้ยึึดมั่่น� ในคุุณพระพุทุ ธ พระธรรม พระสงฆ์์ อย่่างแน่่วแน่่
เมื่อ� ไปในสถานที่่ท� ี่ค�่ ิิดว่่ามีีอัันตราย ไปอยู่�ในที่่�ห่่างไกลพี่่น� ้้อง เพื่่อ� นฝููงสหธรรมิิก
ก็ไ็ ปอยู่�บริิเวณที่่�ห่่าง ๆ กันั ในเมื่�อจิิตใจเกิดิ ความหวาดกลััวภัยั ขึ้�นมา จิิตใจก็็วิ่�งเข้้าสู่�พระพุทุ ธ
พระธรรม พระสงฆ์์ ยึึดเอา พระพุุทธ พระธรรม พระสงฆ์์ เป็็นสรณะอย่่างเหนีียวแน่่น เพราะ
ในขณะนั้้น� ไม่่มีีใครอีีกแล้้วที่จ่� ะเป็็นเพื่่อ� นตาย ดัังนั้้น� ท่่านจึึงมีีอุบุ ายให้้ไปฝึึกฝนอบรมตััวเอง
ฝึกึ ฝนอบรมบรรดาลููกศิิษย์์ลููกหา ผู้้�ติิดตามในสถานที่่ว� ิิเวกห่่างไกลเต็ม็ ไปด้้วยภัยั อัันตราย
เพื่่�อให้้ลููกศิิษย์์ลููกหามีีความกล้้าหาญชาญชัยั ในการที่จ�่ ะเสีียสละเพื่่อ� บููชาพระพุุทธ พระ
ธรรม พระสงฆ์เ์ พื่่อ� บููชาพระรัตั นตรััยอย่่างแท้้จริิง การฝึึกฝนอบรม หรือื การอบรมสั่�งสอนของ
ครููบาอาจารย์ด์ ัังกล่่าวนั้้น� ท่่านยึึดหลักั ที่่จ� ะพึึงให้้ลููกศิษิ ย์์ปฏิบิ ััติเิ ป็็นกิิจวััตรประจำ�ำ วันั ดังั นี้�้
ท่่านจะสอนให้้พวกเราประกอบความเพีียรดังั กล่่าวตั้ง� แต่่หัวั ค่ำ��ำ จนกระทั่่ง� เวลา
๔ ทุ่่ม� พอถึึง ๔ ทุ่่�มแล้้วก็จ็ ำำ�วััดพักั ผ่่อนตามอััธยาศััย พอถึึงตีี ๓ ท่่านก็็เตืือนให้้ลุกุ ขึ้้�นมา
บำ�ำ เพ็็ญเพีียร เดินิ จงกรม นั่่ง� สมาธิิภาวนา หรือื ทำ�ำ วััตรสวดมนต์ก์ ็็ตามที่จ�่ ะถนัดั แต่่หลัักที่�่
ท่่านยึึดเป็็นหลักั ที่่�แน่่นอนที่่�สุดุ ก็ค็ ืือว่่าในเบื้้�องต้้นท่่านจะสอนให้้ลููกศิษิ ย์ห์ ัดั นอน๔ทุ่่ม� ตื่�นตีี
๓ ในขณะที่�ย่ ังั ไม่่ได้้นอน หรือื ตื่�นขึ้�นมาแล้้วก็ท็ ำ�ำ กิจิ วัตั ร มีีการสวดมนต์ไ์ หว้้พระเดิินจงกรม
นั่่�งสมาธิภิ าวนา ท่่านก็จ็ ะสอนให้้ทำ�ำ อย่่างนี้�้ อันั นี้้เ� ป็็นหลักั สำ�ำ คัญั ที่�่ท่่านจะรีีบเร่่งอบรม
สั่ง� สอน และฝึกึ ลููกศิษิ ย์์ให้้ทำำ�ให้้ได้้ ถ้า้ หากยังั ทำำ�ไม่่ได้้ท่่านก็ย็ ังั ไม่่อบรมสั่�งสอนธรรมะส่่วน
ที่�ล่ ะเอีียดขึ้้น� ไป เพราะอันั นี้เ�้ ป็น็ การฝึกึ หััดตัดั นิสิ ััยให้้มีีระเบีียบ นอนก็ม็ ีีระเบีียบ ตื่�นก็ม็ ีี
ระเบีียบ การฉันั ก็็ต้้องมีีระเบีียบ คือื ฉัันหนเดียี วเป็น็ วัตั ร ฉันั ในบาตรเป็น็ วัตั ร บิณิ ฑบาตฉััน
เป็็นวัตั ร อันั นี้้�เป็น็ ข้้อวัตั รที่�่ท่่านถืือเคร่่งนััก โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งข้้อฉัันในบาตร ฉันั หนเดียี ว
อันั นี้ท�้ ่่านยึึดเป็็นหััวใจหลัักของการปฏิิบัตั ิิกรรมฐานเลยทีีเดียี ว

๒๓๓ ตามรอยธุดงควัตร ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สีโล

หลัักสมถวิิปััสสนาของพระอาจารย์์เสาร์์
พิิจารณากายแยกออกเป็็นธาตุุ ๔ ดิิน-น้ำ�ำ �-ลม-ไฟ

หลัักการสอนท่่านก็็สอนในหลัักของสมถวิิปััสสนา ดัังที่่�เราเคยได้้ยิินได้้ฟัังกััน
มาแล้้วนั้้�น แต่่ท่่านจะเน้้นหนัักในการสอนให้้เจริิญพุุทธคุุณเป็็นส่่วนใหญ่่ เมื่่�อเจริิญพุุทธ
คุุณจนคล่่องตััวจนชำำ�นิิชำำ�นาญแล้้ว ก็็สอนให้้พิิจารณากายคตาสติิ เมื่่�อสอนให้้พิิจารณา
กายคตาสติิ พิิจารณาอสุุภกรรมฐาน จนคล่่องตััวจนชำำ�นิิชำำ�นาญแล้้ว ก็็สอนให้้พิิจารณา
ธาตุุกรรมฐาน ให้้พิิจารณากายแยกออกเป็็นธาตุุ ๔ ดิิน น้ำำ�� ลม ไฟ แล้้วก็็พยายาม
พิิจารณาว่่าในร่่างกายของเรานี้้�ไม่่มีีอะไร มีีแค่่ธาตุุ ๔ ดิิน น้ำำ�� ลม ไฟ ประชุุมกัันอยู่ �เท่่านั้้�น
หา สััตว์์ บุุคคล ตััวตน เรา เขา ไม่่มีี ในเมื่่�อฝึึกฝนอบรมให้้พิิจารณาจนคล่่องตััว จิิตก็็จะมอง
เห็็นสิ่ �งที่่�ไม่่มีีตััวตน คืือเห็็นว่่าร่่างกายนี้้� ไม่่ใช่่ตััว เป็็นอนััตตาทั้้�งนั้้�น จะมีีตััวมีีตนในเมื่่�อ
แยกออกไปแล้้ว มัันก็็มีีแค่่ธาตุุ ๔ ดิิน น้ำำ�� ลม ไฟ มีีปฏิิสนธิิจิิต ปฏิิสนธิิวิิญญาณมายึึดครอง
อยู่ �ในร่่างอัันนี้้� เราจึึงสมมุุติิบััญญััติิว่่า สััตว์์ บุุคคล ตััวตน เรา เขา
อันั นี้้�เป็น็ แนวการสอนของพระอาจารย์เ์ สาร์์ พระอาจารย์์มั่น� และพระอาจารย์์สิิงห์์
การพิิจารณาเพีียงแค่่ว่่า พิิจารณากายคตาสติิ พิิจารณาธาตุุกรรมฐานก็็ดีี ตามหลััก
วิิชาการท่่านว่่า เป็็นอารมณ์์ของสมถกรรมฐาน แต่่ท่่านก็็ย้ำำ��ให้้พิิจารณาอยู่ �ที่่�กายคตาสติิ
กรรมฐานกัับธาตุุกรรมฐานนี้้�เป็็นส่่วนใหญ่่ ที่่�ท่่านย้ำำ�� ๆ ให้้พิิจารณาอย่่างนี้้� ก็็เพราะว่่า
ทำำ�ให้้ภููมิิจิิตภููมิิใจของนัักปฏิิบััติิก้้าวขึ้ �นสู่ �ภููมิิแห่่งวิิปััสสนาได้้เร็็ว โดยเฉพาะอย่่างยิ่ �งการ
พิิจารณากายคตาสติิ แยก ผม ขน เล็็บ ฟััน หนััง เนื้้�อ เอ็็น กระดููก เป็็นต้้น

เล่่าเรื่ �องภาวนาให้้พระอาจารย์์เสาร์์ฟััง
ท่่านบอกว่่า เร่่งเข้้า ๆๆ

เมื่่�อหลวงพ่่อไปเล่่าเรื่�องภาวนาให้้ท่่านฟััง ถ้้าสิ่ �งใดที่่�มัันถููกต้้อง ท่่านบอกว่่า
เร่่งเข้้า ๆๆ แล้้วจะไม่่อธิิบาย แต่่ถ้้าหากว่่ามัันไม่่ถููกต้้อง เช่่น อย่่างใครทำำ�สมาธิิภาวนามา

ตามรอยธุดงควตั ร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สโี ล ๒๓๔

แล้้วมัันคล้้าย ๆ กัับว่่า พอจิิตสว่่างรู้้�เห็็นนิิมิิตขึ้ �นมาแล้้วก็็น้้อมเอานิิมิิตเข้้ามา พอนิิมิิต
เข้้ามาถึึงตััวถึึงใจแล้้ว มัันรู้้�สึึกว่่าอึึดอััดใจเหมืือนหััวใจถููกบีีบแล้้ว สมาธิิที่่�สว่่างก็็มืืดไปเลย
อัันนี้้�ท่่านบอกว่่าอย่่าทำำ�อย่่างนั้้�นมัันไม่่ถููกต้้อง เมื่่�อเกิิดนิิมิิตขึ้ �นมา ถ้้าหากท่่านไปเล่่าให้้
อาจารย์์องค์ใ์ ดฟััง ถ้้าท่่านแนะนำำ�ว่่าให้้น้้อมให้้เอานิมิ ิิตนั้้น� เข้้ามาหาตััว อัันนี้้�เป็น็ การสอนผิดิ
แต่่ถ้้าว่่าท่่านผู้้�ใดพอไปบอกว่่า ภาวนาเห็็นนิิมิิตท่่านแนะนำำ�ให้้กำำ�หนดรู้้�จิิตเฉยอยู่ � คล้้าย ๆ
กัับว่่าไม่่สนใจกัับนิิมิิตนั้้�น แล้้วนิิมิิตนั้้�นจะแสดงปฏิิกิิริิยาเปลี่่�ยนแปลงไปในแง่่ต่่าง ๆ เมื่่�อ
เรามีีสติิสััมปชััญญะดีี มีีสมาธิิมั่่�นคง เราจะอาศััยความเปลี่่�ยนแปลงของมโนภาพอัันเป็็น
ของนิิมิิตนั้้�น เป็็นเครื่่�องเตืือนใจให้้เรารู้้�ว่่าทุุกสิ่่�งทุุกอย่่างมัันไม่่เที่่�ยง เป็็นทุุกข์์ เป็็นอนััตตา
นิิมิิตที่่�เปลี่่�ยนแปลงเป็็นปฏิิภาคนิิมิิต ถ้้าหากว่่านิิมิิตที่่�ปรากฏแล้้วมัันหยุุดนิ่่�ง ไม่่ไหวติิง
ไม่่มีีการเปลี่่�ยนแปลงใด ๆ บางทีีสมาธิิของเรามัันแน่่วแน่่ ความทรงจำำ�มัันฝัังลึึกลงไปใน
ส่่วนลึึกของจิิตไปถึึงจิิตใต้้สำำ�นึึก เมื่่�อออกจากที่่�นั่่�งสมาธิิมาแล้้ว เราไม่่ได้้นึึกถึึงเหมืือนกัับ
คล้้าย ๆ มองเห็็นนิิมิิตนั้้�นอยู่ � นึึกถึึงมัันก็็เห็็น ไม่่นึึกถึึงมัันก็็เห็็น มัันติิดตาติิดใจอยู่ �อย่่างนั้้�น
อัันนี้้�เรีียกว่่า อุุคคหนิิมิิต
ว่่ากัันง่าย ๆ ถ้้าจิติ ของเรามองเพ่่งอยู่ท� ี่ภ่� าพหนึ่่�ง เป็็นอุคุ คหนิมิ ิิต ถ้้าจิติ เพ่่งรู้�ค้ วาม
เปลี่่ย� นแปลงของนิิมิติ นั้้น� เป็็นปฏิภิ าคนิิมิติ อุคุ คหนิิมิิตเป็็นสมาธิิขั้�นสมถกรรมฐานแต่่ปฏิิภาค
นิิมิิตนั้้�นเป็็นสมาธิิขั้ �นวิิปััสสนา เพราะจิิตกำำ�หนดรู้้�ความเปลี่่�ยนแปลง อัันนี้้�ถ้้าหากว่่าใคร
ภาวนาได้้นิิมิิตอย่่างนี้้� ไปเล่่าให้้ท่่านพระอาจารย์์เสาร์์ฟัังท่่านจะบอกว่่า เอ้้อ! ดีีแล้้ว เร่่ง
เข้้า ๆๆ แต่่ถ้้าใครบอกว่่า ในเมื่อ� เห็น็ นิิมิติ แล้้ว ผม หรือื ดิิฉัันน้้อมเข้้ามาในจิิตในใจ แต่่ทำำ�ไม
เมื่่�อนิิมิิตเข้้ามาถึึงจิิตถึึงใจแล้้ว จิิตที่่�สว่่างไสวปลอดโปร่่ง รู้้� ตื่ �น เบิิกบาน มัันมืืดมิิดลงไป
แล้้วเหมืือนกัับหััวใจถููกบีีบ หลัังจากนั้้�น จิิตของเราไม่่เป็็นตััวของตััวคล้้าย ๆ กัับว่่าอำำ�นาจ
สิ่ �งที่่�เข้้ามานั้้�นมัันครอบไปหมด ถ้้าไปเล่่าให้้ฟัังอย่่างนี้้� ท่่านจะบอกว่่าทำำ�อย่่างนั้้�นมัันไม่่
ถููกต้้อง เมื่่�อเห็็นนิิมิิตแล้้วให้้กำำ�หนดรู้้�เฉย ๆ อย่่าน้้อมเข้้ามา ถ้้าน้้อมเข้้ามาแล้้ว นิิมิิตเข้้ามา
ในตัวั มัันจะกลายเป็น็ การทรงวิิญญาณ อัันนี้เ้� ป็น็ เคล็็ดลับั ในการปฏิบิ ััติิ เพราะฉะนั้้�น ถ้้าผู้�ใ้ ด
แนะนำำ�เราว่่า ทำำ�สมาธิิแล้้วให้้น้้อมจิิตไปรับั เอาอำ�ำ นาจเบื้้อ� งบน หรืือเห็น็ นิิมิติ แล้้วให้้น้้อม
เข้้ามาในตััว อัันนี้้�อย่่าไปเอา มัันไม่่ถููกต้้อง ในสายพระอาจารย์์เสาร์์นี้้� ท่่านสอนให้้
ภาวนาพุุทโธ

๒๓๕ ตามรอยธุดงควัตร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สโี ล

ทำำ�ไมพระอาจารย์์เสาร์์สอนภาวนาพุุทโธ
เพราะพุุทโธเป็็นกริิยาของใจ

หลวงพ่่อก็เ็ ลยแอบถามท่่านว่่าทำ�ำ ไมจึึงต้้องภาวนา พุุทโธ ท่่านก็็อธิบิ ายให้้ฟัังว่่า
ที่่�ให้้ภาวนาพุทุ โธนั้้น� เพราะพุุทโธ เป็น็ กริยิ าของใจ ถ้า้ เราเขีียนเป็็นตััวหนังั สือื เราจะเขีียน
พ-พาน-สระอุุ-ท-ทหาร สะกด สระ โอ ตััว ธ-ธง อ่่านว่่า พุุทโธ อัันนี้้�เป็็นเพีียงแต่่คำำ�พููด
เป็็นชื่ �อของคุุณธรรมชนิิดหนึ่่�ง ซึ่่�งเมื่่�อจิิตภาวนาพุุทโธแล้้วมัันสงบวููบลงไป นิ่่�ง สว่่าง รู้้�
ตื่ �น เบิิกบาน พอหลัังจากนั้้�นคำำ�ว่่า พุุทโธ มัันก็็หายไปแล้้ว ทำำ�ไมมัันจึึงหายไป เพราะจิิต
มัันถึึงพุุทโธแล้้ว จิิตกลายเป็็นจิิตพุุทธะ ผู้้�รู้้� ผู้้�ตื่ �น ผู้้�เบิิกบาน เป็็นคุุณธรรมที่่�ทำำ�จิิตให้้เป็็น
พุุทธะ เกิิดขึ้้�นในจิิตของท่่านผู้้�ภาวนา พอหลัังจากนั้้�นจิิตของเราจะหยุุดนึึกคำำ�ว่่าพุุทโธ
แล้้วก็็ไปนิ่่�ง รู้้� ตื่ �น เบิิกบาน สว่่างไสว กายเบา จิิตเบา กายสงบ จิิตสงบ ยัังแถมมีีปิิติิ
มีีความสุุขอย่่างบอกไม่่ถููก อัันนี้้�มัันเป็็นพุุทธ พุุทโธ โดยธรรมชาติิเกิิดขึ้้�นที่่�จิิตแล้้ว พุุทโธ
แปลว่่า ผู้้�รู้้� ผู้้�ตื่ �น ผู้้�เบิิกบาน เป็็นกิิริิยาของจิิตมัันใกล้้กัับความจริิงแล้้วทำำ�ไมเราจึึงมาพร่ำำ��
บ่่น พุุทโธ ๆ ๆ ในขณะที่่�จิิตเราไม่่เป็็นเช่่นนั้้�น ที่่�เราต้้องมาบ่่นว่่าพุุทโธ นั่่�นก็็เพราะว่่า
เราต้้องการจะพบพุุทโธ ในขณะที่่�พุุทโธยัังไม่่เกิิดขึ้้�นกัับจิิตนี้้� เราก็็ต้้องท่่อง พุุทโธ ๆ ๆ ๆ
เหมืือนกัับว่่าเราต้้องการจะพบเพื่่�อนคนใดคนหนึ่่�ง เมื่่�อเรามองไปเห็็นเขา หรืือเขายัังไม่่
มาหาเรา เราก็็เรีียกชื่่�อเขา ทีีนี้้�ในเมื่่�อเขามาพบเราแล้้ว เราได้้พููดจาสนทนากัันแล้้ว ก็็ไม่่
จำำ�เป็น็ จะต้้องไปเรีียกชื่่�อเขาอีีก ถ้้าขืืนเรีียกช้ำ��ำ ๆ เขาจะหาว่่าเราร่ำ�ำ� ไร ประเดี๋ย� วเขาด่่าเอา
ทีีนี้้�ในทำำ�นองเดีียวกัันในเมื่่�อเรีียก พุุทโธ ๆ ๆ เข้้ามาในจิิตของเรา เมื่่�อจิิตของ
เราได้้เกิิดเป็็นพุุทโธเอง คืือ ผู้้�รู้้� ผู้้�ตื่ �น ผู้้�เบิิกบาน จิิตของเราก็็หยุุดเรีียกเอง ทีีนี้้�ถ้้าหากว่่า
เรามีีความรู้้�สึึกอัันหนึ่่�งแทรกขึ้้�นมา เราควรจะนึึกถึึงพุุทโธอีีก พอเรานึึกขึ้้�นมาอย่่างนี้้�
สมาธิิของเราจะถอนทัันทีี แล้้วกิิริิยาที่่�จิิตมัันรู้้� ตื่ �น เบิิกบาน จะหายไป เพราะสมาธิิถอน
ทีีนี้้�ตามแนวทางของครููบาอาจารย์์ที่่�ท่่านแนะนำำ�พร่ำำ��สอน ท่่านจึึงให้้คำำ�แนะนำำ�
ว่่า เมื่่�อเราภาวนาพุุทโธไป จิิตสงบวููบลงนิ่่�ง สว่่าง รู้้� ตื่ �น เบิิกบาน แต่่ไม่่มีีอะไรเกิิดขึ้้�น

ตามรอยธุดงควัตร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโล ๒๓๖

ท่่านที่่�ให้้ประคองจิิตให้้อยู่ �ในสภาพปกติิอย่่างนั้้�น ถ้้าเราสามารถประคองจิิตให้้อยู่ �ใน
สภาพอย่่างนั้้�นได้้ตลอดไป จิิตของเราจะค่่อยสงบ ละเอีียด ๆ ๆ ลงไป ในช่่วงเหตุุการณ์์
ต่่าง ๆ มัันจะเกิิดขึ้้�น ถ้้าจิิตส่่งกระแสออกนอกเกิิดมโนภาพ ถ้้าวิ่�งเข้้ามาข้้างในจะเห็็น
อวััยวะภายในร่่างกายทั่่�วหมด ตัับ ไต ไส้้ พุุง เห็็นหมด แล้้วเราจะรู้้�สึึกว่่ากายของ
เรานี่่�เหมืือนกัับแก้้วโหร่่ง ดวงจิิตที่่�สงบ สว่่างเหมืือนกัับดวงไฟที่่�เราจุุดไว้้ในพลบครอบ
แล้้วสามารถเปล่่งรััศมีีสว่่างออกมารอบ ๆ จนกว่่าจิิตจะสงบละเอีียดลงไป จนกระทั่่�งว่่า
กายหายไปแล้้วจึึงจะเหลืือแค่่จิิตสว่่างไสวอยู่ �ดวงเดีียวร่่างกายตััวตนหายหมด ถ้้าหากจิิต
ดวงนี้้�มีีสมรรถภาพพอที่จ�่ ะเกิิดความรู้�้ความเห็็นอะไรได้้ จิติ จะย้้อนกายลงมาเบื้้อ� งล่่าง เห็น็
ร่่างกายตััวเองนอนตายเหยีียดยาวอยู่ �ขึ้ �นอืืดเน่่าเปื่่�อยผุุพัังสลายตััวไป
ฉะนั้้�น คำำ�ว่่า พุุทโธ ๆ ๆ นี้้�มัันไม่่ได้้ติิดตามไปกัับสมาธิิ พอจิิตสงบเป็็นสมาธิิ
แล้้วมัันทิ้้�งทัันทีี ทิ้้�งแล้้วมัันก็็ได้้แต่่สงบนิ่่�ง แต่่อนุุสติิ ๒ คืือ กายคตานุุสติิ อานาปานสติิ
ถ้้าตามหลัักวิิชาการท่่านว่่า ได้้ทั้้�งสมถะ ทั้้�งวิิปััสสนา ทีีนี้้�ถ้้าเราภาวนาพุุทโธ เมื่่�อจิิตสงบนิ่่�ง
สว่่าง รู้้� ตื่่�น เบิิกบาน ถ้้ามัันเพ่่งออกไปข้้างนอกไปเห็็นภาพนิิมิิต ถ้้าหากว่่านิิมิิตนิ่่�งไม่่มีี
การเปลี่่�ยนแปลงก็็เป็็นสมถกรรมฐาน ถ้้าหากนิิมิิตเปลี่่�ยนแปลงก็็เป็็นวิิปััสสนากรรมฐาน
ทีีนี้้�ถ้้าหากจิิตทิ้้�งพุุทโธ แล้้วจิิตอยู่ �นิ่่�งสว่่าง จิิตวิ่�งเข้้ามาข้้างใน มารู้้�เห็็นภายในกาย รู้้�
อาการ ๓๒ รู้้�ความเปลี่่�ยนแปลงของร่่างกาย ซึ่่�งร่่างกายปกติิแล้้วมัันตายเน่่าเปื่่�อยผุุพััง
สลายตััวไป มัันเข้้าไปกำำ�หนดรู้้�ความเปลี่่�ยนแปลงของร่่างกาย ซึ่่�งร่่างกายปกติิแล้้วมััน
ตายเน่่าเปื่่�อยผุุพัังสลายไป มัันเข้้าไปกำำ�หนดรู้้�ความเปลี่่�ยนแปลงของสภาวะ คืือกายกัับ
จิิตมัันก็็เป็็นวิิปััสสนากรรมฐาน มัันก็็คลุุกเคล้้าอยู่ �ในอัันเดีียวกัันนั้้�นแหละ
แล้้วอีีกประการหนึ่่�ง โดยเฉพาะอย่่างยิ่ �งเราจะเคยได้้ยิินได้้ฟัังว่่าสมาธิิขั้ �นสมถะ
มัันไม่่เกิิดภููมิิความรู้้� อัันนี้้�ก็็เข้้าใจผิิด ความรู้้�แจ้้งเห็็นจริิง เราจะรู้้�ชััดเจนในสมาธิิขั้ �นสมถะ
เพราะสมาธิิขั้ �นสมถะนี่่�มัันเป็็นสมาธิิที่่�อยู่ �ในญานมัันเกิิดอภิิญญา ความรู้้�ยิ่ �งเห็็นจริิง แต่่
ความรู้้�เห็็นทุุกสิ่่�งทุุกอย่่างในขณะที่่�จิิตอยู่ �ในสมาธิิขั้ �นสมถะ มัันจะรู้้�เห็็นแบบชนิิดไม่่มีี
ภาษาที่่�จะพููดว่่าอะไรเป็็นอะไร สัักแต่่ว่่ารู้้� สัักแต่่ว่่าเห็็น เช่่น มองเห็็นการตาย ตายแล้้ว
มัันก็็ไม่่ว่่า เน่่าแล้้วมัันก็็ไม่่ว่่า ผุุพัังสลายตััวไปแล้้วมัันก็็ไม่่ว่่า ในขณะที่่�มัันรู้้�อยู่ �นั้้�น แต่่เมื่่�อ

๒๓๗ ตามรอยธุดงควตั ร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโล

มันั ถอนออกมาแล้้วยังั เหลือื แต่่ความทรงจำำ� จิิตจึึงจะมาอธิบิ ายให้้ตััวเองฟัังเพื่่�อความเข้้าใจ
ทีีหลัังเรีียกว่่า เจริิญวิิปััสสนา
ออกเป็็นส่่วน ๆ เราจะมองเห็็นว่่าในกายของเรานี้้�ก็็ไม่่ใช่่ตััว ไม่่ใช่่คน มัันเป็็น
แต่่เพีียง ผม ขน เล็็บ ฟััน หนััง เนื้้�อ เอ็็น กระดููก เท่่านั้้�น ถ้้าว่่ากายนี้้�เป็็นตััวเป็็นตน ทำำ�ไม
จึึงจะเรีียกว่่า ขน ทำำ�ไมจึึงจะเรีียกว่่า เล็็บ ว่่าฟััน ว่่าเนื้้�อ ว่่าเอ็็น ว่่ากระดููก ในเมื่่�อแยก
ออกไปเรีียกอย่่างนั้้�นแล้้ว มัันก็็ไม่่มีีสััตว์์บุุคคลตััวตนเราเขา นอกจากนั้้�นก็็จะมองเห็็น
อสุุภกรรมฐาน เห็็นว่่าร่่างกายนี้้�เต็็มไปด้้วยของปฏิิกููลน่่าเกลีียดโสโครกน่่าเบื่่�อหน่่าย ไม่่
น่่ายึึดมั่่�นถืือว่่าเป็็นอััตตาตััวตน แล้้วพิิจารณาบ่่อย ๆ พิิจารณาเนืือง ๆ จนกระทั่่�งจิิต
เกิิดความสงบ สงบแล้้วจิิตจะปฏิิวััติิตััวไปสู่่�การพิิจารณาโดยอััตโนมััติิ ผู้้�ภาวนาก็็เริ่�มจะรู้้�
แจ้้งเห็็นจริิงในความเป็็นจริิงของร่่างกายอัันนี้้� โดยเฉพาะอย่่างยิ่ �งการพิิจารณาธาตุุ ๔ ดิิน
น้ำำ�� ลม ไฟ พิิจารณากายแยกออกเป็็นส่่วน ๆ ส่่วนนี้้�เป็็นดิิน ส่่วนนี้้�เป็็นน้ำำ�� ส่่วนนี้้�เป็็นลม
ส่่วนนี้้�เป็็นไฟ เราก็็จะมองเห็็นว่่าร่่างกายนี้้�สัักแต่่ว่่าเป็็นดิิน เป็็นน้ำำ�� เป็็นลม เป็็นไฟ สััตว์์
บุุคคล ตััวตน เรา เขา ไม่่มีี ก็็ทำำ�ให้้จิิตของเรามองเห็็นอนััตตาได้้เร็็วขึ้ �น เพราะฉะนั้้�นการ
เจริิญกายคตาสติิก็็ดีี การเจริิญธาตุุกรรมฐานก็็ดีี จึึงเป็็นแนวทางให้้จิิตดำำ�เนิินก้้าวขึ้ �นสู่ �ภููมิิ
แห่่งวิิปััสสนาได้้
และอีีกอัันหนึ่่�งอานาปานสติิ ท่่านก็็ยึึดเป็็นหลัักการสอน โดยเฉพาะอย่่างยิ่ �ง
กรรมฐานอานาปานสติิการกำำ�หนดพิิจารณากำำ�หนดลมหายใจนั้้�น จะไปแทรกอยู่ �ทุุก
กรรมฐาน จะบริิกรรมภาวนาก็็ดีี จะพิิจารณาก็็ดีี ในเมื่่�อจิิตสงบลงไป ปล่่อยวางอารมณ์์ที่่�
พิิจารณาแล้้ว ส่่วนใหญ่่จิิตจะไปรู้้�อยู่ท� ี่ล�่ มหายใจเข้้าออก ในเมื่�อจิิตตามรู้ล้� มหายใจเข้้าออก
กำำ�หนดรู้้�ลมหายใจเข้้าออกอยู่ �เป็็นปกติิ จิิตเอาลมหายใจเป็็นสิ่ �งรู้้� สติิเอาลมหายใจเป็็น
สิ่ �งระลึึก ลมหายใจเข้้าออกเป็็นไปตามปกติิของร่่างกาย เมื่่�อสติิไปจัับอยู่ �ที่่�ลมหายใจ ลม
หายใจก็็เป็็นฐานที่่�ตั้ �งของสติิ ลมหายใจเป็็นสิ่ �งที่่�เกี่ �ยวเนื่่�องด้้วยกาย สติิไปกำำ�หนดรู้้�อยู่ �ที่่�
ลมหายใจเข้้าออก จดจ่่ออยู่ �ที่่�ตรงนั้้�นวิิตกถึึงลมหายใจ มีีสติิรู้้�พร้้อมอยู่ �ในขณะนั้้�น จิิตก็็มีี
วิิตกวิิจารอยู่ �กัับลมหายใจ เมื่่�อจิิตสงบลงไป ลมหายใจก็็ค่่อยละเอีียด ๆ ลงไปเรื่�อย ๆ
จนกระทั่่�งในที่่�สุุดลมหายใจก็็หายขาดไป เมื่่�อลมหายใจหายขาดไปจากความรู้้�สึึก ร่่างกาย

ตามรอยธดุ งควตั ร ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สโี ล ๒๓๘

ที่่�ปรากฏว่่ามีีอยู่ �ก็็พลอยหายไปด้้วย ในเมื่่�อเป็็นเช่่นนั้้�น ถ้้าหากว่่าลมหายใจยัังไม่่หาย
ขาดไปกายก็็ยัังปรากฏอยู่ � เมื่่�อจิิตตามลมหายใจเข้้าไปข้้างใน จิิตจะไปสงบนิ่่�งอยู่ �ในท่่าม
กลางของกาย แล้้วก็็แผ่่รัศั มีีออกมารู้้ท� ั่่�วทั้้ง� กาย จิติ สามารถที่่�จะมองเห็น็ อวััยะต่่าง ๆ ภายใน
ร่่างกายได้้หมดทั้้�งตััว เพราะลมย่่อมวิ่�งเข้้าไปที่่�ส่่วนต่่าง ๆ ของร่่างกาย ลมวิ่�งไปถึึงไหน
จิิตก็็รู้้�ไปถึึงนั่่�น ตั้ �งแต่่หััวจรดเท้้า ตั้ �งแต่่เท้้าจรดหััว ตั้ �งแต่่แขนซ้้ายแขนขวา ขาขวาขาซ้้าย
เมื่่�อจิิตตามลมหายใจเข้้าไปแล้้วจิิตจะรู้้�ทั่่�วกายหมด ในขณะใดกายยัังปรากฏอยู่ � จิิตสงบ
อยู่ � สงบนิ่่�ง รู้้�สว่่างอยู่ �ในกาย วิิตก วิิจาร คืือจิิตรู้้�อยู่ �ภายในกาย สติิก็็รู้้�พร้้อมอยู่ �ในกายใน
อัันดัับนั้้�นปิิติิและความสุุขย่่อมบัังเกิิดขึ้้�น เมื่่�อปิิติิ และความสุุขบัังเกิิดขึ้้�น จิิตก็็เป็็นหนึ่่�ง
นิิวรณ์์ ๕ กามฉัันทะ พยาบาท ถีีนมิิทธะ อุุทธััจจกุุกกุุจจะ วิิจิิกิิจฉา ก็็หายไป จิิตกลายเป็็น
สมถะ มีีพลัังพอที่่�จะปราบนิิวรณ์์ ๕ ให้้สงบระงัับไป ผู้้�ภาวนาก็็จะมองเห็็นผลประโยชน์์
ในการเจริิญสมถกรรมฐาน

พระอาจารย์์เสาร์์ทิิพยจัักษุุ

กรรมฐานนี่� เครื่�องรางของขลััง รููปเหรีียญหมู่�นี้�ไม่่มีี

มีีผู้้�บอกว่่าเคยได้้ฟัังมาว่่าหลวงปู่�ฝั้ �นดููหมอเก่่ง หลวงพ่่อแก้้ว่่า... ไม่่มีีน้้า... ไม่่
เคยหรอก เหมืือน ๆ กัับมีีพระองค์์หนึ่่�งว่่าพระอาจารย์์เสาร์์ หลวงปู่�มั่ �น ไปตััดเหล็็กไหลที่่�
ถ้ำำ��สระบััว ภููเขาควาย มันั ไม่่ตรงกัับความจริิงเลยแม้้แต่่นิิดหนึ่�ง่ พระองค์์นั้้�นชื่�อพระอาจารย์์
จัันทร์์ เดี๋๋�ยวนี้้�ก็็ยัังมีีชีีวิิตอยู่ � เขาบอกว่่าตั้ �งแต่่เขาเป็็นเณรโน่่นทีีนี้้�เหล็็กไหลมัันเป็็นทรััพย์์
ในดิินสิินในน้ำำ��ท่่านผู้้�เคร่่งต่่อพระธรรมวิินััยท่่านจะไปทำำ�ได้้อย่่างไร
ขนาดหลวงพ่่อเอาสีีผึ้้�งใส่่มาในย่่ามนี่่�ท่่านยัังว่่าเอาๆยัังงงยัังกะไก่่ตาแตกเลย...
โอ๊๊ย! พระอาจารย์์นี่่�น่่า ค้้นดููย่่ามเราตั้ �งแต่่เมื่่�อไร ตลัับสีีผึ้้�งนี่่�มีีโยมเขาทำำ�ให้้ตั้้�งแต่่เป็็นเณร
อยู่ �บ้้านนอก เขาบอกว่่าอัันนี้้�จะไปเรีียนหนัังสืือ มัันเรีียนหนัังสืือดีี ก็็เลยเอามา... พระ
อาจารย์์เสาร์์ดุุ จะมาภาวนาเอามรรคผลนิิพพาน ยัังเอาตลัับสีีผึ้้�งในย่่ามมาด้้วยมัันจะไป
ได้้อย่่างไร...ว้้า หลวงปู่�นี่ �มาค้้นย่่ามเราตั้ �งแต่่เมื่่�อไร พอตื่ �นเช้้ามาก็็เอามััดติิดก้้อนอิิฐปาลง
แม่่น้ำำ��มููลเลย... ไม่่มีีหรอกกรรมฐานนี่่� เครื่่�องรางของขลััง รููปเหรีียญหมู่่�นี้้�ไม่่มีี

๒๓๙ ตามรอยธดุ งควตั ร ท่านพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สีโล

ภาคผนวก

วดั ดอนธาตุ

วััดดอนธาตุุ หรือื วัดั เกาะแก้้วพระนอนคอนสวรรค์ว์ ิเิ วกพุุทธกิิจศาสนา เป็็นวัดั ป่า่ อรััญวาสีี
สัังกััดนิิกายเถรวาท คณะสงฆ์์ธรรมยุตุ ิิกนิิกาย ก่อ่ ตั้�งวัดั เมื่�อปีี พ.ศ. 2481 โดยพระครูวู ิเิ วกพุทุ ธกิจิ
(เสาร์์ กนฺตฺ สีโี ล) และพระอาจารย์์ดี ี ฉนฺโฺ น ได้้รับั พระราชทานวิสิ ุงุ คามสีีมาตามประกาศในราชกิจิ จานุุ-
เบกษา เล่ม่ 99 ตอนที่่� 143 วัันที่่� 6 ตุุลาคม พ.ศ. 2525 วััดตั้�งอยู่�บนเกาะดอนธาตุุกลางลำ�ำ แม่น่ ้ำำ��มูลู
บ้้านทรายมูลู ตำำ�บลทรายมูลู อำำ�เภอพิิบููลมังั สาหาร จังั หวััดอุบุ ลราชธานีี มีีเนื้�อที่�ประมาณ 130 ไร่่
ห่า่ งจากตัวั อำำ�เภอพิิบููลมังั สาหาร ไปตามทางหลวงแผ่น่ ดินิ หมายเลข 2222 พิบิ ููลฯ-โขงเจียี ม ประมาณ
6 กิโิ ลเมตร
ชื่อสามัญ : ว ัดดอนธาต,ุ วัดเกาะดอนธาตุ, วดั เกาะแกว้ พระนอนคอนสวรรค์วเิ วกพุทธกิจ

ศาสนา
ทตี่ งั้ : เ กาะดอนธาตุ บ้านทรายมลู ตำ�บลทรายมูล อ�ำ เภอพบิ ูลมงั สาหาร

จงั หวัดอบุ ลราชธานี ประเทศไทย 34110
ประเภท : วดั ปา่ ฝ่ายอรัญวาสี
นิกาย : เถรวาท ธรรมยุตกิ นกิ าย
ผู้ก่อตงั้ : หลวงปู่เสาร์ กนฺตสโี ล และ พระอาจารยด์ ี ฉนโฺ น

๒๔๑ ตามรอยธุดงควัตร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สโี ล

ประวัตวิ ัดดอนธาตุ

วััดดอนธาตุุ หรือื วััดเกาะแก้้วพระนอนคอนสวรรค์์วิเิ วกพุทุ ธกิจิ ศาสนา เดิมิ เป็็นเกาะกลาง
ลำำ�แม่่น้ำ�ำ �มููล ชาวบ้า้ นเรียี กว่่า เกาะดอนธาตุ ุ ตั้้�งอยู่�พื้�นที่�ระหว่า่ งบ้้านทรายมูลู ตำ�ำ บลทรายมูลู และ
บ้้านคันั ไร่่ ตำำ�บลคัันไร่่ อำำ�เภอพิิบูลู มังั สาหาร จัังหวัดั อุบุ ลราชธานีี เป็น็ เกาะกลางลำ�ำ แม่น่ ้ำำ��มููลที่่�มีี
สภาพป่่าไม้อ้ ุดุ มสมบููรณ์ ์ มีตี ้น้ ไม้ใ้ หญ่ข่ึ้�นปกคลุุมหนาแน่น่ ตามธรรมชาติิ

ปีี พ.ศ. 2481 หลวงปู่�เสาร์์ กนฺฺตสีโี ล พระอาจารย์ด์ ีี ฉนฺฺโน และคณะศิิษย์์ชาวอำำ�เภอ
พิิบูลู มัังสาหาร ได้้ธุดุ งค์์สำ�ำ รวจเกาะแก่่งน้อ้ ยใหญ่ใ่ นลำำ�แม่น่ ้ำำ��มููลทางตอนใต้ข้ องเมือื งพิิบูลู มัังสาหาร
จนมาถึงึ เกาะดอนธาตุุ จึงึ ได้ข้ึ้�นพำ�ำ นัักปัักกลดที่�เกาะแห่่งนี้้� หลวงปู่�เสาร์์ กนฺฺตสีโี ล ได้้ปรารภว่่าอยาก
สร้้างเกาะดอนธาตุุ แห่่งนี้�ขึ้�นเป็็นวััดป่่ากรรมฐาน เพราะมีีความเหมาะสม จึึงมอบหมายให้้
พระอาจารย์์ดีี ฉนฺฺโน และคณะศรัทั ธาญาติิโยมชาวอำ�ำ เภอพิบิ ูลู มัังสาหาร รับั หน้า้ ที่่�ดูแู ลการสร้้างวัดั
และเสนาสนะขึ้ �น

หลวงปเู่ สาร์ กนฺตสโี ล พระอาจารยด์ ี ฉนฺโน

ตามรอยธดุ งควัตร ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโล ๒๔๒

พระอาจารย์ด ี ฉนโฺ น เจา้ อาวาสรูปแรกปี พ.ศ. 2482 หลวงปเู่ สาร์ กนฺตสโี ล ไดก้ ำ�หนดเอา
ตรงลานบรเิ วณศาลาชว่ั คราวในขณะนน้ั เปน็ ท่ีสร้างพระพุทธไสยาสน์ (พระนอน) โดยใหเ้ หตผุ ลวา่
ตรงท่ีก�ำ หนดจะสรา้ งพระนัน้ เป็นพระธาตอุ ังคารพระบรมศาสดา แต่เดมิ ทที่ รดุ ลงไปและพังทลาย
แลว้ จึงได้ให้สร้างพระพทุ ธรปู ปางไสยาสน์ครอบเอาไว้เปน็ สญั ลกั ษณส์ �ำ หรับกราบไหว้บชู าต่อไป

โดยมี พระอาจารย์ดี ฉนฺโน เป็นชา่ งป้ัน
พระพทุ ธไสยาสน์ (พระนอน) ในคร้งั น้ี และ
ต่อมาหลวงปู่เสาร์ กนฺตสีโล ได้ตั้งชอ่ื เกาะดอน-
ธาตุ แห่งนีว้ ่า วัดเกาะแก้วพระนอนคอนสวรรค-์
วิเวกพทุ ธกจิ ศาสนา ครบู าอาจารยใ์ นสมยั นน้ั
เรียกสัน้ ๆ วา่ วัดเกาะแกว้ ต่อมากรมการศาสนา
ไดเ้ ปลย่ี นชือ่ ให้เป็น วดั ดอนธาตุ ดงั ปรากฎใน
ปจั จุบนั
ซึ่�งในปัจั ฉิิมวััยขององค์์หลวงปู่�เสาร์์ กนฺตฺ สีโี ล ได้้พำ�ำ นัักจำำ�พรรษา ณ วััดดอนธาตุุ อำำ�เภอ
พิิบููลมัังสาหาร จัังหวัดั อุบุ ลราชธานีี แห่ง่ นี้�เป็็นวััดสุุดท้า้ ย ก่่อนที่่�ท่่านจะละสังั ขาร มรณภาพใน
อิริ ิยิ าบถนั่�งกราบพระประธาน ครั้�งที่่� 3 ภายในพระอุโุ บสถวัดั อำ�ำ มาตยาราม อำ�ำ เภอวรรณไวทยากร
จังั หวััดนครจำำ�ปาศัักดิ์์� ประเทศไทย ในขณะนั้�น (ปัจั จุุบัันเป็น็ ส่่วนหนึ่�งของแขวงจำำ�ปาศัักดิ์์� ประเทศ
ลาว) เมื่�อวันั อังั คาร แรม 3 ค่ำำ�� เดืือน 3 ปีีมะเมีีย ตรงกัับวัันที่่� 3 กุุมภาพันั ธ์์ พ.ศ. 2485 สิิริอิ ายุุ 82 ปีี
พรรษา 62 คณะศิษิ ย์์ได้เ้ ชิญิ ศพของท่า่ นกลัับมา ณ วัดั บููรพาราม อำ�ำ เภอเมือื ง จังั หวัดั อุบุ ลราชธานีี
และได้้ทำ�ำ พิิธีฌี าปนกิจิ ในวันั ที่่� 15-16 เมษายน พ.ศ. 2486
ปี พ.ศ. 2525 ได้รบั พระราชทานวิสงุ คามสีมา ตามประกาศในราชกิจจานเุ บกษา เลม่ 99
ตอนท่ี 143 วนั ท่ี 6 ตลุ าคม พ.ศ. 2525 ปี พ.ศ. 2544 ไดท้ �ำ พิธีวางศิลาฤกษ์ เจดีย์พิพิธภัณฑท์ า่ น
พระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสโี ล พระปรมาจารยส์ ายพระกรรมฐาน เม่อื วันท่ี 25 มีนาคม พ.ศ. 2544 โดย
มี ฯพณฯ พลอากาศตรี ก�ำ ธน สินธวานนท์ องคมนตรี เปน็ ประธาน ซงึ่ เจดยี ์มขี นาดฐาน กว้าง 16
เมตร สูง 33 เมตร สณั ฐานเจดยี ์ รูปทรงเป็นรปู กรวย เอกลกั ษณส์ ถาปตั ยกรรมอสี าน ทรงแปดเหล่ยี ม
หมายถึง มรรคมอี งค์แปด อนั ได้แก่ สมั มาทิฏฐิ สัมมาสังกปั ปะ สมั มาวาจา สมั มากัมมันตะ สัมมา-
อาชวี ะ สมั มาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ ตอ่ ดว้ ยยอดเจดยี ์ หมายถึง นิพพาน เปน็ รปู กรวยกลม
แหลมปดิ ด้วยทองอรา่ มตาเปน็ ยอดสูงสุด เหนือสุดมีฉัตรทองปรกองคพ์ ระเจดียอ์ ันสูงส่ง ควรแก่การ
สกั การบูชา ภายในองค์เจดียเ์ ปน็ ห้องพิพิธภัณฑ์ มแี ท่นศิลาหินออ่ นสีขาวบริสทุ ธเ์ิ ป็นทีป่ ระดษิ ฐาน
รปู หล่อหลวงปู่เสาร์ กนตฺ สโี ล มีตู้กระจกแสดงอัฐธิ าตุและอฐั บรขิ ารเครื่องใช้ของหลวงป่เู สาร์ กนฺตสโี ล
ปี พ.ศ. 2546 ได้มพี ธิ พี ุทธาภิเษกและฉลองสมโภช เจดยี ์พิพธิ ภณั ฑ์ทา่ นพระอาจารย์เสาร์
กนฺตสีโล พระปรมาจารยส์ ายพระกรรมฐาน ในการนี้ไดเ้ มตตาจากพระเดชพระคุณพระธรรม-
วสิ ทุ ธมิ งคล (บัว ญาณสัมปฺ นโฺ น) เป็นประธานในพิธี เมื่อวันท่ี 21 มนี าคม พ.ศ. 2546 ณ วัดดอนธาตุ
ตำ�บลทรายมูล อำ�เภอพบิ ลู มงั สาหาร จงั หวัดอบุ ลราชธานี

๒๔๓ ตามรอยธุดงควัตร ท่านพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สีโล

กุฏเิ กา่ ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สโี ล

ตามรอยธุดงควตั ร ท่านพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสโี ล ๒๔๔

กฏุ เิ ก่าท่านพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สีโล

๒๔๕ ตามรอยธุดงควัตร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสีโล

ทางเดินจงกรม
ของท่านพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสโี ล

ณ วัดดอนธาตุ

ตามรอยธุดงควตั ร ท่านพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สีโล ๒๔๖

ท่า่ น้ำ�ำ �ที่่�จะข้า้ มไปบนเกาะกลางลำำ�น้ำ�ำ �มููล ที่�ตั้�งของวััดดอนธาตุุ

๒๔๗ ตามรอยธุดงควตั ร ทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนฺตสโี ล

เจดีย์ท่านพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สโี ล สรา้ งเพอ่ื เปน็ ท่ีบรรจุอัฐขิ องทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์
ณ วดั ดอนธาตุ จงั หวดั อุบลราชธานี

ตามรอยธุดงควตั ร ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สโี ล ๒๔๘

พิพธิ ภณั ฑ์แสดงประวตั ิ เครื่องอัฐบรขิ าร
และบรรจุอัฐิของท่านพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สีโล ณ วดั ดอนธาตุ

๒๔๙ ตามรอยธดุ งควัตร ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสโี ล

อัฐิธาตุของทา่ นพระอาจารยเ์ สาร์ กนตฺ สีโล ณ วัดดอนธาตุ

ตามรอยธดุ งควตั ร ทา่ นพระอาจารย์เสาร์ กนตฺ สีโล ๒๕๐