ODNOKLASSNIKI kniga 2020

Икенче остазым – Әбдриев Әхмәтгәрәй Шакирҗан
улы. Ул Иске Шәйморза авылындагы XXII партсъезд

исемендәге колхоз председателе иде. Бу авылда урта

мәктәптә укыганда, без аны бик еш күрә идек, безнең ин-

тернат та колхоз идарәсе янәшәсендә генә иде. Укыган

чакта кыр эшләрендә катнаштык. Без авылга кайтканда

машинасына утыртып алып кайткан чаклары да булга-

лады. Аның районда да, республикада да абруе зур бул-

ды. 1998 елның 3 октябрендә аның 75 яшьлек юбилеена

багышланган тантанада да катнашырга насыйп булды.

Сугыш ветераны Әбдриев Шунда аны ул вакыттагы авыл хуҗалыгы министры
Әхмәтгәрәй Шакирҗан Васильев Валерий Павлович исеменнән котлап
улы – Иске Шәйморза авы- бүләкләр тапшырдым да, аңа үземнең рәхмәтемне
лындагы XXII партсъезд менә шулай белдердем: «Әхмәтгәрәй абый! Сез ми-
исемендәге колхозда нем язмышымда да зур

33 ел председатель булып роль уйнадыгыз, диеп
эшләде. әйтсәм, ышанмассыз

да, ә ул чынлыкта шу-

лай булды. Без бу авылда урта мәктәптә укы-

ганда, сезнең хезмәтегезне, дәрәҗәгезне кү-

реп үстек. Институтны тәмамлап Биектау

районының «Биектау» совхозында директор

урынбасары булып эшләгәндә, аннан шул
ук районда «Кызыл Байрак», «Урак һәм Әбдриев Әхмәтгәрәй Шакирҗан
чүкеч» хуҗалыкларында җитәкче булып улының дәвамчылары – Мәсгүт
эшләгәндә, сезне һәрвакыт искә алып, һәм Фәрит. Мәсгүт Әбдриев
сезгә охшарга тырышып эшләдем. Сезнең «Компрессор»лар заводында гене-
кебек геройлык дәрәҗәсенә җитмәсәм раль директор урынбасары, Фәрит
дә, орден һәм медаль белән бүләклән- Әбдриев «Таттрансгаз» да элемтә
дем», – диеп, аның аркасыннан кочаклап, идарәсе җитәкчесе иде.

рәхмәтемне җиткердем.

Өченче җитәкчем-остазым диеп, Буа районы, Яңа

Тинчәле авылындагы «Искра» колхозы председателе
Хәсәнов Шәүкәт Гариф улын әйтәм. Мине 1970 елның

башында, институтның 4 нче курс студенты буларак, ве-

теринария институтыннан алты айлык практикага Шәүкәт

абый җитәкчелегендәге хуҗалыкка җибәрделәр. Шунда

фермада эшне оештыру белән танышу башланды, бер ат-

на фермада «буталып» йөргәч, Шәүкәт абый миңа: «Син

егет, иртәнге нарядка йөр, күбрәк белерсең», – диде.

Шуннан һәр көнне иртәнге нарядка йөри башладым. На-

ряд бригадирлар, ферма мөдирләре һәм белгечләр өчен

булса, минем өчен тормыш мәктәбе иде ул. Менә шул

«мәктәп»кә 6 ай буе һәр көнне иртән иртүк йөрдем, фер-

маларда Әсхәт абый Раимов кушкан эшләрне башкарып

көн сизелми дә кала иде. Шәүкәт абый мине фатирга фер-

Сугыш ветераны малардан ерак булмаган Асия апаларга урнаштырырга
Хәсәнов Шәүкәт кушкан булган. Асия апа әнисе белән генә яши иде, алар

Гариф улы – «Искра» 99
колхозында 18 ел
җитәкче булып эшләде.

мине үз итеп кабул иттеләр. Мин

аларны әле дә бары тик яхшы як-

тан гына искә алам. Бу авылда

минем урта мәктәптә бергә укы-

ган классташларымның әти-әни-

ләре яши иде, ә классташларның

төрле институтларда укыган,

төрле җиргә таралган чаклары.

Шуңа күрәдер алар – яңатин-

чәлеләр мине дә үз балалары ке-

бек якын иттеләр.

Алты ай бу авылда прак-

тикада булуым, минем тормы-

шымда бик әһәмиятле чор бул-

ганы, хәзер, олыгая төшкәч, та-

гын да ныграк аңлашыла. Күп-

тән инде бакыйлыкка күчкән

Хәсәнов Шәүкәт абыйның мәк-

тәбен узу минем өчен зур әһә-

мияткә ия булганын хәзер инде

нык аңлыйм. Аның оештыру

сәләте югалмаган булып чыкты, «Позис» заводы генераль директоры
чөнки аның кече улы Радик Радик Шәүкәт улы Хәсәнов Яңа
әтисенең сәләтен геннар буен- Тинчәледә Сугыш ветераннары
ча кабул итеп, җитәкчелектә ис- истәлегенә һәйкәл куюда авылдашлары
батлады. Яшел Үзән районы бе- белән бергә зур тырышлын күрсәтте.
лән җитәкчелек иткәндә дә,

хәзер завод белән җитәкчелек-

тә дә аның эш алымнары әтисен нык

хәтерләтә.
Минем өчен Яңа Тинчәледә Ниязый Фәизовлар гаиләсе дә иң якын

кешеләр булды. Мин Ниязый абый белән Миңнура апаны кечкенәдән үк

белә идем. Ниязый абый 1953 елда Яңа Шәйморза авылына мәктәпкә зав-

уч булып эшкә килгәннән бирле, мин аның янәшәсендә еш була идем. Ул

һәрвакыт кешеләр белән елмаеп сөйләште.

Әти дә, мәктәп директоры булып эшләгәнлектән, миңа биш яшьтән

укытучылар арасында булырга туры килде, шуңа күрә аларның тормышы

да минем күз алдымда узды. Хәтердә, беренче класста укыганда мәктәпкә

бер чибәр генә кызны укытучы итеп китерделәр. Ул – Миңнура апа иде.

Без – яшь балалар һәрвакыт үзебездән 10-15 яшькә олы егетләргә дә, кыз-

ларга да бик сокланып карый идек. Ул вакытлар кешенең иң матур чакла-

ры бит. Мәхәббәт, гаилә кору вакытлары да.

Безгә Ниязый абый белән Миңнура апаның туйларын да күрергә на-

сыйп булды. Озак та тормыйча 1957 елда Ниязый абыйны күрше авылга –

Яңа Тинчәлегә мәктәп директоры итеп җибәрделәр. Бервакыт шулай

өйдә әти белән әни сөйләшкәндә: «Ниязыйның кызы туган, барып хәллә-

рен белергә кирәк әле», – дигән сүзләрен ишетеп алдым да, алар кайчан

100

Яңа Шәйморзада Фәизовлар гаилә корды. 1957 ел.

барырлар икән, дип көтә башладым. Алар тиз арада гына барырга җыен-
магач (бу апрель ахыры, юлсыз вакыт), иптәш малай Фәрит белән җәяүләп,
елга буйлап Яңа Тинчәлегә Ниязый абый белән Миңнура апаның хәлләрен
белергә барганым хәтердә калды. Бу хәл 1958 елның апрель азагында
булды. Әлсерәп, арып-талып Ниязый абыйларның өенә килеп кердек, ул
кулына бала күтәреп, ишекле-түрле йөреп тора иде. Безне күргәч, йөзенә
елмаю чыкты, без су сорагач, ул баланы бишеккә салды да, чүмеч белән
чиләктән су алып бирде. Икенче чүмечне эчкәндә, бала елап җибәрде –
Миңнура апа өйдә булмагач, Ниязый абый яңадан баланы күтәреп тирбәтә
башлады, бала тагын да көчлерәк елый башлагач, ул аны бишеккә салды
да, безгә карап: «Йә елама, ату хәзер ременьне салам да артыңа бирәм», –
дип әйтүгә без шыпырт кына ишектән чыгып тайдык. Безгә дә өлеш чык-
масын тагын, янәсе.

Без – унбер яшьлек малайлар, ничек инде ул балага суга ала диеп,
уйлый-уйлый тиз генә борылып авылга кайтып киттек. Еллар үткәч, Ния-
зый абый белән Миңнура апаны күрүгә, шул хәлне еш кына искә ала идек,
аннан рәхәтләнеп көлешәбез. Уен-көлке, шаян сүз ярата торган шәхес иде
Ниязый абый. Алар өч кыз бала үстереп, үзләренең исәнлекләренә дә әл-
ләни әһәмият бирмичә, Яңа Тинчәле авылының яшь буынын тәрбияләү
өчен бик тырышып хезмәт иттеләр. Алар тәрбияләгән яшьләр Яңа Тин-
чәлене районның да, республиканың да иң матур, халык яшәр өчен бөтен
шартлары тудырылган авылына әверелдерделәр. Ике мәчет, матур мәктәп,
клуб, музей, парк һәм барлык урамнары да асфальт булуында Фәизовлар
гаиләсенең дә өлеше зур. Алар тәрбияләгән буын менә шундый игелекле,
иманлы булып үсте.

Дүртенче остазым дип Рәхимов Җәүдәт Зөфәр улын саныйм, ә фән
өлкәсендә исә, ул беренче остазым – җитәкчем. Институтта укыткан укы-
тучыларым белән мин чиксез горурланам. Кафедра мөдире булып эшлә-
гән Җәүдәт Зөфәр улы белән хәзер дә аралашып яшибез. Без укыганда
СНК – студентларның фәнни түгәрәге эшләде. Җәүдәт Зөфәр улы мине

101

шунда чакырып, төрле темаларга авторефератлар

яздыра башлады. Шуларның берсе әле дә булса ак-

туаль тема булып тора. Ул тема: «Производственные

показатели и его эффективность в зависимости от

стажа работы руководителей хозяйств» дип аталды.

Мин исә – Идел аръягына урнашкан җиде районның

– Буа, Апас, Чүпрәле, Тәтеш, Кама Тамагы, Югары Ос-

лан, Зеленодольск районнары хуҗалык җитәкче-

ләренең 5-10-15-20-25 еллык экономик күрсәткеч-

Рәхимов Җәүдәт ләрен чагыштырып анализладым. Нәтиҗәдә, иң юга-
Зөфәр улы ры күрсәткечләр стажы зур булган группада җитәк-
Икътисад һәм авыл челәр файдасына булды. Бу фәнни хезмәтем белән
хуҗалыгында Мәскәү һәм Ленинград шәһәрләрендә узган студент-
хезмәтне оештыру лар форумнарында катнашып чыгыш ясаганым бул-
кафедрасы мөдире ды, яхшы фикерләр ишеттем. Бу инде киләчәктәге
фәнни эшләргә дәртләндерде.

Әле дә булса студент елларында әзерләнгән фән-

ни материаллар ветакадемиянең китапханәсендә саклана, студентлар

аларның ярдәмен тоялар. Бу хәл мине бик сөендерә. Тормыш дәвам итә,

үткәнне онытмау бары тик файдага гына.

Үзгәртеп кору, халык теленә ул перестройка, дип керде, чорында исә

хуҗалык җитәкчеләрен еш алыштыруны хата булды, дип саныйм. Бу гамәл

модага да кереп китте кебек. Әмма файдасы гына ташка үлчим булып чык-

ты. Хуҗалыклар банкрот хәленә китерелде, нәтиҗәдә авыл халкы инве-

Рәхимов Җәүдәт Зөфәр улының 90 яшьлек юбилеенда тормыш
иптәше Сабиха ханым, укучылары Кыямов Вильсар Вагыйз улы,

10М2арс Алиев һәм Чулпан Зөфәр улы Шәрәфетдинов.

сторлар кулына эләкте, ягъ-

ни кабалага керде. Хәзер дә

хуҗасы булган авыллар яши,

киңәя, төзелә һәм авылда

яшәүче һәркем эш белән тәэ-

мин ителә.

Фән өлкәсендәге эшлә- Марс Алиев, фән өлкәсендәге беренче
ремне дәвамлы булыр, дип укытучысы Рәхимов Җәүдәт Зөфәр улы,
ул вакытта башыма да ки- производстводагы беренче җитәкчесе
термәгән идем. Инде язуым- Ибәтуллин Габделхак Фәсәх улы, Казан ветерина-
ча, Рәхимов Җәүдәт Зөфәр рия институтында икътисад һәм авыл
улы фән өлкәсендәге тор- хуҗалыгында хезмәтне оештыру кафедрасына
мыш юлымда зур роль уй- нигез салучы Михаил Петрович Рабиновичның

нады, ягъни башыма фәнни 100 еллыгын билгеләп үтү көннәрендә.
фикерләр салып куйды. Нә- Рәсемдә уңда М.П. Рабиновичның улы –
тиҗәсе – фән докторы, про- профессор Леонид Михайлович.

фессор булдым. Беренче җитәкчем – Ибәтуллин Габделхак Фәсәх

улы. Аның белән танышып китү болай булды: диплом ал-

гач, мин Бөгелмә районына эшкә барырга тиеш идем. 1970

елның декабрь аенда Бөгелмәгә – авыл хуҗалыгы ида-

рәсенә килдем. Идарә җитәкчесе миңа: «Син энекәш, Эн-

гельс исемендәге хуҗалыкка зоотехник булып барырсың.

Колхоз рәисе белән баш зоотехник төштән соң сәгать өчтә

киләләр, танышырсың, калганын шунда сөйләшеп бете-

рербез», – дигән иде. Мин кабул итү бүлмәсендә өч сә-

гатькә якын утырдым. Килделәр, кабул итү бүлмәсендә-

геләр белән исәнләшеп тә тормастан, җитәкче бүлмәсенә

үттеләр, анда сәгать өчкә киңәшә билгеләнгән икән. Миңа

Ибәтуллин – исә, ишек ярым ачык диярлек, киңәшмәнең ничек узуын,
Габделхак Фәсәх улы теләсәм-теләмәсәм дә тыңлап тору насыйп булды.
«Биектау»
терлек симертү Киңәшмәдә акланырга тырышу, читтәге берәүне гае-
совхозы директоры пле итеп күрсәтү, тәмсез сүзләр, тавыш күтәрүләр бик еш
яңгырады. Мин пошаманга төшә башладым. Мин эшкә ба-
рырга тиешле хуҗалыкның баш зоотехнигына да бик нык

эләкте. Хатын-кыз дип тормадылар, кемнең теленә нинди сүз килә, яудыр-

дылар гына. Һәр сыердан елына уртача 1000 килограммнан бераз гына ар-

тык сөт сава торган хуҗалык булып чыкты ул. Киңәшмәнең башлануына

бер сәгать тә үтте, ике дә, мин исә хәлне аңладым да, Бөгелмәдән кайтып

китәргә булдым. Шулай эшләдем дә. Хәзер инде кая барырга, нишләргә,

дип баш ваткан арада, Ходайның рәхмәте, миңа Габделхак Фәсәх улы

Ибәтуллин белән очрашу насыйп булды. Курсташлар белән спорт сараена

концертка барган идек. Анда бертуган Гүзәл апам белән Рафик җизнине

очраттым.

Алар күптән түгел генә өйләнешеп, Биектау районының Усад авылында

яшиләр иде. Рафик абый «Высокогорский» терлек симертү совхозында

баш зоотехник булып эшли, апам – бухгалтер. Бу көнне аларны – баш бел-

103

гечләрне, совхоз эшчеләрен, совхоз директоры гаиләләре белән концерт-
ка алып килгән булып чыкты. Шунда очрашкач, мин аларга Бөгелмәгә ба-
рып кайтуым һәм шул сәяхәт хакында фикерләремне әйттем. Совхоз дирек-
торы миңа карап куйды да: «Дөрес эшләгәнсең, мин бит ул районда Глазов-
ский совхозы директоры булып эшләдем, Энгельс колхозын беләм», – диде.
Аның минем кире кайтуымны хуплавы сизелеп тора иде. Һәм ул миңа: «Син
институттан диплом алуга миңа эшкә кил», – дип куйды.

Шулай итеп, 1971 елның 2 мартында «Высокогорский» терлек си-
мертү совхозына эшкә урнаштым. Габделхак Фәсәх улы шушы хуҗалык
җитәкчесе иде. Һәм бу чорга мин бик шатмын. Шушында фатирлы бул-
дым, гаилә кордым, балаларыбыз шушында туды. Партиягә кердем. Чын-
чынлап хезмәткә чумуым белән дә бик бәхетле идем. Алты ел дәвамында
Габделхак Фәсәховичтан бик күп нәрсәгә өйрәндем. Бу икенче югары бе-
лем алуым кебек иде. 1971-1976 елларда совхоз үзгәртеп корылды, дисәм
дә хата булмас. Яңа алымнар кулланып эшләп, күрсәткечләр икеләтә кү-
тәрелде. Алпавыт Журавлев вакытыннан калган иске биналардан торган
машина-трактор паркын һәм өйдән хасил булган контораны калдырып,
яңа урында современный МТП төзеп, аның янына бөтен специалистның
үз кабинеты булган яңа идарә булдырды. Эшчеләр өчен ел саен 16 квар-
тиралы ике катлы өйләр төзетте.

Фатирлар исә эшчеләргә, белгечләргә түләүсез бирелә иде. 1973
елның 18 августында миңа да өйләнеп, гаилә корып җибәрүгә, инде язу-
ымча, ике бүлмәле фатир бирделәр. Безнең беренче улыбыз Радик (16
май, 1974) туды, шул ук елны партия сафына алдылар. Директорның таләп-
чән булуы, совхозда нык дисциплинаның урнашуы аркасында күрсәткеч-
ләр елдан-ел арта бара иде. Хәтеремдә, 1974-1976 елларда һәр ел саен 2-3
тапкыр 200 башлап, 400 килограммнан артык булган үгезләрне көтүе бе-
лән Казан ит комбинатына куалап китерә идек. Ул вакытта аларны ташый
алырлык машиналар да юк иде.

Минем төп бурычым 150-200 килограммлы үгез бозауларны респу-
блика районнарыннан эзләп табып, җыйнап хуҗалыкта симертүгә кую
иде. Ә симерткәннәрне ит комбинатына тапшыру бурычы куелган иде. За-
бойга чират көтеп байтак вакыт (2-3 көн) ит комбинаты тирәсендә хайван-
нарны көтүләп торган чаклар да еш булды. Ит комбинатыннан итне вагон-

(Дәвамы 106 биттә.)

104 Ибәтуллин Габделхак Фәсәх улы
һәм тормыш иптәше Клара Бари кызы.

Ибәтуллин Габделхак Фәсәх улының 75 яшьлек юбилей кичәсендә
алда утыралар: «Биектау» совхозының баш ветеринария врачы
Адагамов Альфред Рахимзянович, аның тормыш иптәше –
Усад больницасы баш врачы Зәлифә Имамовна.

«Биектау» совхозының алдынгы терлекчесе Мифтахова
Миңҗамалны 90 яшьлек юбилее белән котларга кызлары Гөлшат,
Рәмзия, элеккеге баш зоотехник Гыйльметдинов Рафик Замалетди-
нович, аның тормыш иптәше, совхозның элеккеге бухгалтеры
Гүзәл Шәриф кызы һәм совхозның элеккеге директоры урынбасары
Марс Алиев үзенең тормыш иптәше, совхозның экономисты
Мөнирә Заһит кызы килгәннәр иде. 105

нарга төяп каядыр җибәрәләр иде, ә кибетләрдә исә ит тә, колбаса да ча-
малы гына. Итне, колбасаны талон белән генә кибеттән сатып алган ча-
клар хәтердә. Ул хәлләр турында хәзер генә искә төшереп гаҗәпләнәм, ул
вакытта шулай булырга тиеш, дип уйлаганмындыр инде.

Эшемнең дөнья күрү белән дә бәйле булуы турында берничә сүз
язып үтим әле. 1972 ел башында «Татскотопром»га Мәскәүдән разнаряд-
ка килә. Ул откормсовхозда атларны симертеп, чит илгә сату мөмкин-
челекләре тудырды. Шул исемлектә безнең хуҗалык та бар иде. Шулай
итеп мин 1972-1975 елларда ел саен ике-өч тапкыр чик кырыена кадәр
атларны вагоннарга төяп озату эшләре белән шөгыльләндем. Бу – яшь
вакытта миңа дөнья күрергә мөмкинчелек тудырды. Атларны Италиягә
озату өчен Краснодар өлкәсендәге Крымск станциясендә вагоннардан
бушатып Новороссийскидагы портта пароходка төяп җибәрә идек, ә
Франциягә озату өчен Эстониядәге Чоп станциясендә алыш-биреш итә
идек. Чит ил вәкилләренең әйтүенчә, безнең илдә үскән атларның ите
бик файдалы, дип исәпләнелә иде.

Хәзергесе вакытта авыл хуҗалыгы продукциясен үз чыгымнарыннан
арттырып сату мөмкинчелекләре киңәйсә, җирләр чәчелмичә калмас иде,
авыллар сакланып калыр иде. Кешеләргә эш урыны булыр иде. Әгәр миңа
бүгенгесе көн турында ул вакытта сөйләүче булса, мин аны җүләр кеше бу,
дигән булыр идем. Барысы да җитәкчедән тора. Авылда да, хуҗалыкта да,
районда да, республикада да һәм илдә дә. Тормыш тәҗрибәсе мине шун-
дый фикергә этәрде.

Җитәкчеләрем турында киңрәк язу теләгем дә шуннан. Алты ел дәва-
мында Габделхак Фәсәхович 230дан артык хезмәткәре булган коллективны
кулда тотып, аларны эш белән тәэмин итеп, яхшы хезмәт хакы түләп, яхшы
эш шартлары тудырып совхозны алга чыгарды. Аның кул астында эшләгәч,
мин дә мөмкинлекләремне ачтым, моны башкалар да күрде һәм мине 6 ай-
лык курста (КСХИда) укытып, «Калинин» совхозына партоешма секретаре
итеп сайладылар.

Бу хуҗалыкта да мин яхшы җитәкчегә туры килдем,
ул Уткузов Рифат Исхакович иде. Аның белән бергә
әллә ни озак вакыт эшләмәсәк тә, ул – итагатьле, югары
культуралы кеше – мине күп нәрсәгә өйрәтте. Совхозда
86 коммунист исәпләнә, аларны партия карарларын
тормышка ашыруга туплау бурычы миңа йөкләнгән
иде. Пленумнарның, съездларның карарларын халык-
ка җиткереп, коммунизм төзергә азаплану вакыты иде
бу. Хәзер генә аңлыйм: мәчеттә хәзрәт вәгазендәге күп
кенә сүзләр партоешма секретаре теленнән дә чыга
иде һәм ул вакытта безгә Рифат Исхакович та вәгазьдәге
кебек, кеше белән кеше мәрхәмәтле, ягымлы һәм яр-
дәмчел булырга тиеш, дип төшендерә иде.

Ул 1977 елның 26 маенда «Кызыл Байрак» колхозы-
на председатель вазифасына да озатып калды. Бу көн «Калинин» совхозы
минем өчен әти белән әнием, укытучыларым һәм җитәк- директоры –
челәрем биргән сәләтемне (ул геннар буенча әти- Уткузов

Рифат Исхакович .

106

әнидән килә дип саныйм), белемем-
не һәм Ходай биргән мөмкинлегемне
кулланып, җитәкчелек эшенә тотын-
дым. Колхоз алты авылны берләш-
терде.

Хәзер инде 74 яшь, ул вакытта 29
яшьтә идем. Шушындый колачлы эш-
кә билгеләнгәндә зур роль уйнаган
шәхесләргә рәхмәтемне белдерәм.
Күпләре инде бакый дөньяга күчеп
китсәләр дә, аларга догам барып
җитсен, туганнары, оныклары исә
аларның дәрәҗәсен белеп торсын. Уткузов Рифат, тормыш иптәше

Бу сүзләрне иң беренче балала- Илһамия Зиннәт кызы, уллары
рыма, оныкларыма, туганнарыма, дус- Илдар белән.
ларыма һәм барлык өлкәләрдә бергә Илдар заманында Марс Шәрифович
эшләгән хезмәттәшләремә юнәлтәм. җитәкчелек иткән «Кызыл байрак»
Тормыш юлында төрле чорларны колхозында рәис булды.
узарга туры килде. Үзгәртеп кору те-
гермәнендә әйләнеп, исән-сау калып, партиянең юкка чыгуын, СССРның тар-
калуын кичереп, колхоз, совхозларның таралып баруын, авылларның бетеп
баруын күреп яшәүче безнең чор кешеләренә җиңел булмады. Тормышым-
да авыр чакларны уздыра алуымда, миңа һәрвакыт укытучыларымның, элек-
кеге җитәкчеләремнең киңәшләре ярдәм итте һәм бүген дә аларның киңәш-
ләренә колак салып яшим.

Тормышымда зур роль уйнаган тагын бер җитәкче турында аерым
язып китәсе килә. Ул КПССның Биектау райкомының беренче секретаре
Әбдрәхим Мортаза улы Мортазин. 25
ел дәверендә ул районның җитәкчесе –
партия райкомының беренче секретаре
булды. Аның кул астында «Калининский»
совхозының партоешма секретаре була-
рак эшли башладым, аннан «Кызыл Бай-
рак» колхозы председателе итеп куйды.
1983 елның 3 июнь көнне «Серп и Молот»
(«Урак һәм Чүкеч») колхозына председа-
тель итеп сайландым. Аның белән бергә 11
ел эшләргә насыйп булды. Ул районның
судьясы да, прокуроры да, төгәлрәк әйтсәң
дәрәҗәле, таләпчән хуҗасы иде. Аның
мәктәбен узу бер университет тәмамлау
белән тиң диеп тикмәгә генә әйтмәгәннәр-
дер. Ул прәннек белән чыбыркыны кулын- Марс Алиев Биектау районының
нан ычкындырмады. Аның тәкъдиме бе- 80 еллыгын билгеләп үткән
лән «Кызыл Байрак» колхозында эшләгән тантаналы җыелышта
чорда(1980елда)минехезмәткүрсәткечләреӘбдрәхим Мортаза улы
өчен «За трудовое отличие» медале беләнМортазин белән.

107

Бөек Ватан сугышында җиңүнең 75 еллыгы көннәрендә 93 яшьлек
Әбдрәхим Мортаза улын Татарстан агросәнәгате ветераннар
советы президиумы исеменнән Марс Шәриф улы Алиев тәбрикләде.

бүләкләделәр, «Серп и Молот» хуҗалыгындагы күрсәткечләр буенча
«Дружба народов» ордены белән бүләкләделәр. Боларын прәннек диеп ка-
бул иттем, ә чыбыркысын кесәдәге партбилет аша тойдым. Бу юнәлештә
мин 1983-1988 елларда оештырылуы, эшчәнлеге ягыннан СССРда бармак
белән генә санарлык хуҗалык белән җитәкчелек итүемне саныйм. Ул Биек-
тау районында урнашкан. Сүзем Биектау районындагы «Серп и Молот»
колхозы турында. 1970 елларда КПСС Үзәк Комитеты карары белән СССРда
шәһәр тормышына якынлашкан (берничә регионда) авыллар төзергә бул-
ганнар иде. Шуларның берсе Биектау районының Шәпше дигән авылында
төзелә башлый.

Мин 1971 елдан Биектау районында эшләгәч, бу хуҗалыкны ишетеп
тә, күреп тә белә идем. «Кызыл Байрак»та хуҗалык җитәкчесе булып эш-
ләгән чорда, мин «Серп и Молот» колхоз җитәкчесе Орлов Александр
Петрович белән яхшы мөгамәләдә эшләдем. Ул бик зур дәрәҗәле, булды-
клы, яхшы кеше иде. Авыл, фермалар, гаражлар һәм бөтен соцкульбыт
аның вакытында төзелде. Колхозны алып бару да, өстәмә төзелеш тә һәм
еш кына республика җитәкчеләренең төрле чараларны, семинарларны
шушы хуҗалыкта уздыру аңа бик зур нагрузка булды. 1982 елның 10 маен-
да ул кинәт мәрхүм булды.

1983 елның 3 июнендә мине шушы хуҗалыкта рәис итеп сайладылар,
1988 елның март аена кадәр эшләдем. Менә шушы чорда Әбдрәхим Морта-
зинович җитәкчелегендә утлар да, сулар да кичәргә туры килде. Республи-

(Дәвамы 110 биттә.)

108

Әбдрәхим ага улы Наил, килене Әлфия тәрбиясендә матур
гомер кичерә. 21 августта – шәкерте Марс Алиев туган көне
белән тәбрик итте.

109

каның бөтен җитәкчеләре белән дә танышу, аларның куйган бурычларын
үтәү, оештыру, аларны каршы алу, озату үзе бер мәктәп булды. Бу инде ре-
спублика күләмендә эшли алырлык тәҗрибә туплау чоры иде. Биш елга
якын шушы хуҗалыкта бөтен «үзгәртеп кору» җимешләрен татып карарга
туры килде. Хуҗалыкта иң беренчеләрдән булып фермаларда ике сменалы
эш оештырдык, һәрбер тармак хуҗалык исәбе буенча эшли башлады. Респу-
бликада иң беренче булып, фермада гаилә подряды формасында эш оеш-
тырылды. Хуҗалыкта 300 гектар бәрәңге үстерелә иде, шуларның 50 гекта-
ры иртә өлгерә торган бәрәңге. Бәрәңгене саклау алымнарын да республи-
када беренчеләрдән булып куллана башладык. Бу алымнарны башкаларга
да күрсәтү өчен еш кына республика семинарлары уздырыла иде. 1986 ел
йомгаклары буенча хуҗалыкка КПСС Үзәк Комитетының күчмә байрагын
тапшырырга М.Ш.Шәймиев килгән иде. Минтимер Шәриповичның ул ва-
кытта әле Министрлар Кабинеты председателе булып эшләгән вакыты. Ул
вакытта колхозның ике «Урал» (үзбушаткыч) машинасы белән бүләкләнгән
чаклары да хәтердә. Шәхсән минем үземә исә хөкүмәт карары нигезендә
«Волга» машинасы сатып алырга рөхсәт бирелде. Шушы елдан башлап мин
һәрвакыт М.Ш. Шәймиевнең игътибарында булдым, аның миңа ышанып
тапшырган эшләрне җиренә җиткереп үтәп килдем. Хезмәтемне күрделәр,
җитәкче постларда эшләргә тәкъдим ясалды.

1988-1994 елларда эшләгән чорым турында язып, хезмәттәшләремә
һәм шул чордагы җитәкчеләремә үземнең чиксез рәхмәтләремне белде-
рәм. Бу еллар гомумән Советлар Союзы халкы өчен бик катлаулы чор бул-
ды. СССР таркалды, ә 70 ел әйдәп баручы КПСС үзенең ролен югалтты. Ми-
нем өчен дә бу еллар авыр да, шатлыклы да чор булды.

Үзгәртеп кору ачысын 1987 елның ноябрь аеннан 1988 ел дәвамында
шактый ук нык татып карау насыйп булды. «Серп и молот» хуҗалыгында
председатель булып эшләгән чорда хуҗалыкны һәрьяктан үрнәк итү буры-
чы куелган иде. Бу хуҗалыкта һәрбер колхозчыга бөтен уңайлыклары ту-
дырылган коттеджлар бушлай төзелеп файдалануга бирелде. Хайваннар,
кош-кортлар тоту өчен барлык мөмкинлекләр дә булдырылды, алар аерым
урам хасил итте. Эшлә дә матур итеп яшә генә! Миңа кадәр бу хуҗалыкта
Орлов Александр Петрович рәис иде һәм ул нәтиҗәле хезмәт өчен яхшы
нигез булдырган иде. Мин инде аның эшен дәвам иттем. Йортлар төзү
дәвам итте, шул ук вакытта производство биналары да корылды. 800 баш
савым сыерга исәпләнгән торак төзү дә эшебезне нәтиҗәле итте. Фермада
ике сменалы эш көйләп җибәрдек. Гаилә подряды, коллектив подряд дигән
төшенчәләр кулланышка алынды һәм нәтиҗәләр дә озак көттермәде. Әмма
безне каршылыклар да сагалап торган икән. Коммунистлар партиясе яңа-
лыклардан читләшә башлады, «демократия» җилләре исте. Менә шундый
үзгәрешләр чорында, күп кешеләрнең язмышы да үзгәрде. Бу үзгәрешләрне
мин үзем дә, гаиләм дә бик авыр кичердек. Хәзер генә, Коръәндә язылган
хәдисләрне укыгач, вәгазьләрне тыңлагач тормышта кешеләргә Ходай
төрле сынаулар җибәргәнлеген аңладым.

Шушы авыр чорны уздыру өчен Ходай Тәгалә миңа игелекле кешеләр
белән аралашу, аларның киңәшен тыңлап эш итү язган булып чыкты. Бер-
туганым Фариз абыемның Казан университетында бергә укыган дусты

110

Таһиров Индус Ризак улы һәм Совет районы җитәкчесе Камалиев Аль-
берт Әскәр улы тәкъдиме белән Казандагы «Газоаппарат» заводына гене-
раль директорның авыл хуҗалыгы буенча урынбасары булып эшкә урнаш-
тым. Минем бурыч – завод хезмәтчәннәренә авыл хуҗалыгы продукциясен
җитештерү өчен ярдәмче хуҗалык булдыру иде.

Үз вакытында республиканың профтехбелем идарәсен җитәкләгән
А.Ә.Камалиев таралып бара торган СПТУ-70 базасында заводның ярдәмче
хуҗалыгын булдыру өчен бик зур тырышлык куйды. Шундый ярдәмче
хуҗалыклар булдыру ул вакытта КПСС Үзәк Комитеты пленумы карары
нигезендә гамәлгә кертелде һәм аның өчен чыгымнар бүленеп бирелә
башлады. Әле дә хәтердә: «Газпром» җитәкчесе Черномырдин Виктор Сте-
панович Төмән өлкәсендә ярдәмче хуҗалыклар булдыру буенча семинар-
киңәшмә уздырды. Шушы киңәшмәдә В.С.Черномырдин чыгышын тыңлау,
минем хезмәтне оештыруга мөнәсәбәтле күп кенә фикерләремне үзгәртте.
Унбер ел колхоз председателе булып эшләгән кешенең, сазлыклы һәм
уңдырышсыз, көтүлеге дә булмаган җиргә урнашкан ярдәмче хуҗалыкта
1000 баш сыерны ашатып һәрберсеннән 10000 кг сөт саву, зур теплица-
ларда кыяр, помидор һәм чәчәк үстерүне күрүе шатландыра да, уйланды-
ра да иде ул вакытта. Күп кешеләрнең әле дә СССРның таркалуына, КПСС-
ның ябылуына төгәл җавап таба алганнары юктыр, мин дә шул исәптә.
Шундый бай һәм зур егәрлеге булган илнең халкы ул вакытта хезмәт ха-
кын үз вакытында ала алмыйча, ә кибетләрдә азык-төлек продукциясен
талон системасы кулланып кына халыкны тәэмин ителүен күреп, партия-
нең җитәкче ролен югалтуына күп кешенең исе китмәде. Безнең буын
кешеләре пионер буларак та, комсомол буларак та һәм кайберләребез
партия члены буларак та көчле идеология басымы астында яшәдек һәм
эшләдек, ә бердәнбер көнне үзебезнең күз алдында шул идеологияне
әйдәп баручы партиябез юкка чыкты. Кызык та, кызганыч та.

Сер түгел: әле дә булса безнең буын кешеләре шул чорны искә алып
сагынып яши. Партбилетны мин әле дә булса саклыйм, кулга алгач, күп
хәтерләр искә төшә. Шул чордагы партиягә бәйләнешле бер хатирәне дә
язып үтим әле: бу хәл 1988 елда булды, 25 ел дәвамында партиянең Биек-
тау райкомында беренче секретарь булган Әбдрәхим Мортаза улы Мор-
тазинны эшеннән алдылар. Ул да компрессор заводының ярдәмче ху-
җалыгын оештырып, аның җитәкчесе булып эшли башлады. Районга бе-
ренче секретарь итеп обкомның авыл хуҗалыгы бүлеге инструкторы
Краснов Анатолий Васильевич билгеләнде. Ул вакытта мин партия рай-
комының бюро әгъзасы буларак, үзем инде бүтән җирдә эшләвемә кара-
мастан, «Серп и молот» колхозының партия оешмасында учетта тора
идем. Яңа оешкан ярдәмче хуҗалыкта партия оешмасы булмаганлыктан,
күрәсең, үз вакытында учеттан төшә алмаганмындыр. Кемнәрдер, бу «фор-
саттан» файдаланып калырга теләгән булса кирәк, миңа төрле уйдырма-
лар тагып, яла ягарга тотынды. Партиядән чыгару мәсьәләсе калыкты, шул
нияттән партҗыелышка чакыру да килде. Партиядән чыгарылу исә, зур
хурлыкка санала иде, шуңа күрә партҗыелышка кадәр мин берничә көн
эчендә кичләрен күп кенә коммунистларның өйләренә барып бу хәлне
аңлаттым һәм үз фикерләрен дәфтәргә язып кул куйдырдым.

111

Партия оешмасында 86 коммунист исәпләнә иде, шуларның 68е мине
яклап кул куйды. Хәтеремдә, «Серп и молот»тагы партҗыелышка партия
райкомының яңа беренче секретаре А.В.Краснов та килгән иде. Анда көн
тәртибендә бары тик бер мәсьәлә, ул да булса коммунист М.Ш.Алиевның
персональ эше каралырга тиеш иде. Җыелышны «оештыручылар» чыгып
сөйләгәннән соң мин сүз алып, ситуацияне аңлаттым. Җирле комму-
нистларның фикере менә шундый дип, беренче секретарьнең кулына
дәфтәрне бирдем. Ул дәфтәргә карап берничә коммунисттан: «Сезнең им-
замы?» – диеп сораганнан соң, тәнәфес игълан ителде. Тәнәфес дигәннәре
бер сәгатькә якын сузылды, бу мине партиядән чыгарырга «теләүчеләр»
өчен искиткеч гаҗәп, көтелмәгән хәл булды. Нәтиҗәдә, җыелышта катна-
шучылар мине партия сафларында калдырырга, биш ел дәвамында кол-
хозда председатель булып эшләгән вакытындагы җитешсезлекләре өчен
шелтә белдерергә, дигән карар кылдылар. Мондый хәлне ишеткәч, Аль-
берт Әскәрович Камалиев минем учет карточкасын Биектаудан алып
Казанның Совет районы партия комитетына учетка куярга әмер бирде,
шулай итеп партиянең таралып китүен, ябылуын яңа эш урынында кү-
рергә, ишетергә туры килде. Менә шул минем өчен авыр кичерешләрдән
соң 1989-1994 елларда илдә зур үзгәрешләр барды. Ул үзгәрешләрне яңа
эш урынында кулланып, заводның генераль директоры Платонов Вале-
рий Сергеевич белән уртак тел табып, күп эшләр башкарырга насыйп
булды, мөмкинчелек туды. Ул вакытта юлы да, газы да булмаган Чебакса
авылында әллә ни эш күрсәтергә мөмкинчелек тә юк кебек иде. Әйтәләр
бит: күз курка, кул эшли дип. Шулай булды да. Шул дүрт ел эчендә завод
ярдәме белән 8 км озынлыктагы газүткәргеч тартып авылны газлы иттек,
асфальт юл салдык, эшчеләр өчен 25 йорт төзелде, һәм башка производ-
ство объектлары калкып чыкты. Үземнең исә, унбер ел колхоз председа-
теле булып эшләгән кешенең, яшәү шартлары әлләни мактанырлык түгел
иде. Ярдәмче хуҗалыкта эшли башлагач, завод өч бүлмәле фатир бирде, ә
ике ел эшләгәч, шушы авылда, Чебаксада, завод директоры идеясе белән,
үзебез өчен өйләр ягъни коттеджлар төзи башладык. Ул вакытта «Газ-
пром» системасында эшләүчеләргә льготалы кредит бирәләр иде, завод
директоры Мәскәүдә килешеп завод җитәкчелегенә, шул исәптән миңа
да 25әр мең сум кредит алырга рөхсәт бирде. Шул чор өчен зур сумма
иде ул. Шул чорда тормыш иптәшемнең: «Бу кадәр кредит алма, андый
зур сумманы балаларның балалары да түләп бетерә алмаячак. Газы да,
юлы да булмаган авылда йорт җиткерергә риза түгелмен», – дип әйтүе дә
хәтердә.

Халкыбызда: «Бирәм дигән колына, чыгарып куяр юлына», – дигән
әйтем бар. Шулай булды. Кем уйлаган ул вакытта акчалар үзгәреп китеп,
кредитны бер ел эчендә хезмәт хакы исәбенә түләп бетерермен, дип.
Мондый бәхет кредитка чумган һәркемгә елмайды һәм аның нәтиҗәсе дә
күз алдында инде. Чебаксада да яңа йортлардан бер урам хасил булды.
Йорт-җирләр күз явыңны алырлык. 1994 елда безнең гаилә дә Чебаксага
күченде.

1994 елның март аенда Биектау районы хакимияте башлыгы Рөстәм
Нургали улы Миңнехановның да заводның ярдәмче хуҗалыгындагы ит

112

өчен үрчетелә торган нәселле терлекләрне тәрбияләү ысулы белән җен-
текләп танышып йөрүе хәтеремдә. В.С.Черномырдин оештырган семи-
нарларда шәхсән минем үземә нәселле терлекләр асраучы ярдәмче ху-
җалык җитәкчеләре белән танышырга туры килгән иде. Аларның тәҗ-
рибәсе күңелемә хуш килде һәм менә үзебездә дә эш башладык. «Газ-
пром» ярдәмендә Смоленск өлкәсеннән 50 баш буаз таналар алып кайт-
тык. Алар тиз арада үрчеп, 1994 елның март аенда 250 башка җитеп ки-
ләләр иде инде. Сыерларның авырлыгы 700-800 килограмм. Аларны
кышкы салкында да ябусыз асрадык, салкын бозауларны куркытмады.
Уртача көнлек артым 1000-1200 грамм тәшкил итә иде. Бу инде үземә дә,
башкаларга да яңалык иде. Рөстәм Нургалиевич ярдәмче хуҗалыкта күр-
гәннәрен ул вакыттагы Президентыбыз Минтимер Шәрип улы Шәймиевка,
авыл хуҗалыгы министры Фатыйх Сәүбән улы Сибагатуллинга да сөйләгән
булып чыкты.

Хезмәтемне күрделәр, бәяләделәр. Башка хуҗалыклар өчен дә үрнәк
итеп куйдылар, бу инде эшчәнлектә үсешкә дә китерде. Миңа республика
нәсел берләшмәсе белән җитәкчелек итү йөкләнде. 1995 ел башында
Венгриядән республикага нәселле 5 мең баш буаз таналар сатып алдык.
Бу инде беренче булып «голштанизация»гә, ягъни елына 10 мең литрдан
артык сөт бирә торган сыерлар токымыннан алынган бозауларны үсте-
реп, үзебезнең шартларга яраклы булган күп сөт бирәчәк сыер токымы
булдыруга нигез салу иде. Кыска вакыт эчендә Бөгелмәдә, Буада, Мин-
зәләдә һәм Чистайда нәсел оешмаларының хезмәтен җанландырып
җибәрдек. Үз вакытында нәсел берләшмәсе җитәкчесе булган Чернышов
Николай Романович, тупланган коллектив та яңалыкларны аңлап кабул
итте һәм һәркем мөмкин булганча тырышлык куйды. Җитәкче кешегә бу
аеруча мөһим инде. Шулай итеп, 1994 елның 26 октябрендә нәсел бер-
ләшмәсе җитәкчесе булып эшли башлаган идем. 1995 елның 26 ноябрендә
исә авыл хуҗалыгы министры Сибагатуллин Фатыйх Сәүбән улы үзенең
беренче урынбасары итеп эшкә чакырды. Әлбәттә, «Серп и Молот»та зур
тәҗрибә мәктәбен узмаган булсам, мине бу эшкә билгеләмәгәннәр дә бу-
лырлар иде. Әйе, әйе, Әбдерәхим Мортаза улы Мортазин мине республи-
ка күләмендәге җаваплы эшләргә дә әзерләде, колхозчылар исә теләк-
тәшлек күрсәтте, бер-беребезне аңлап хезмәт иттек. Мин аларга гомерем
буе рәхмәтле.

Авыл хуҗалыгы министрлыгында эшләү чорым – үзгәртеп кору ел-
ларына туры килде. Ул вакытта хуҗалыкларга күп кенә техника алынды,
Россия һәм республика бюджетыннан байтак кына акча бирелде. Нә-
тиҗәдә республика 1997 елда зур уңыш алды, авыл кешеләренә, ягъни
алдынгы хезмәтчәннәргә 2 меңнән артык җиңел автомашина (Жигули-
лар) сатып бирелде. Ул вакытта машина алырга әлеге кебек иркенлек
юк иде. Бу ярдәм авыл кешеләрендә өмет уятты. Тирә-яктагы респуб-
ликалар колхоз-совхозларны бетереп барганда, безнең Татарстанда ул
вакытта андый күренешкә юл куелмады. Бу – иң беренче чиратта ул ва-
кыттагы Президентыбыз М.Ш. Шәймиев белән министрыбыз Ф.С. Сиба-
гатуллин алып барган, авыл хуҗалыгына бәйле сәясәтнең күркәм нә-
тиҗәсе иде.

113

Күпме генә күрмәскә тырышсак та, республикада, Россия күләмендәге
«үзгәртеп кору»ларның тәэсире зур иде. Колхоз-совхоз системасы таралу
нигездә хуҗасызлык – милекнең ышанычлы хуҗасы булмау нәтиҗәсендә
булды, дип саныйм. Гаилә дә хуҗасы булмаса тарала. Хуҗасы булмаган
колхоз-совхозлар да таралып-үзгәреп бетте. Минемчә, мәхәббәтсез оеш-
кан гаилә таралган кебек, ирексез оешкан колхоз-совхоз системасы 70 ел-
дан соң булса да таралды. Хәзер инде фикер йөртәм: алда исемнәре әйтеп
узылган укытучыларым барысы да хуҗа була белгән, зур оештыру сәләтенә
ия булган, коллектив турында кайгыртучанлык, җаваплылык тоеп идарә
иткән шәхесләр кул астында эшләгәнмен, укыганмын икән. Шуңа күрә бу
фикерләрне үземнең якыннарыма, танышларыма, оныкларыма һәм
киләчәк буынга җиткереп калдырасым килә. Әле дә булса белем алып (мо-
нысы дини белем), кешеләр белән аралашып, хезмәтемнән ямь табып
яшим. Болар барысы да минем укытучыларымның хезмәте дип саныйм.
Аларга һәрвакыт зур хөрмәт белән карыйм: колхоз-совхоз системасын
үзгәртеп коллективларны, авылларны саклап, аларны хезмәт белән тәэмин
иткән кешеләргә, ягъни хуҗа була белгән кешеләргә ихтирамым чиксез.
Шундый кешеләр арасында минем классташларым да, курсташларым да
күп.

1996 ел ахырында министрыбыз Ф.С. Сибага-
туллин, авыл хуҗалыгы тармагындагы илкүләм
кайбер «үзгәреш»ләргә риза булмыйча, үз теләге
белән Нурлат районына (ул вакытта әле Октябрь
районы иде) район җитәкчесе булып китте. Һәм
бу акыллы гамәл иде. Төбәкнең барлык мөмкин-
лекләре дә эшкә җигелде, Нурлат чын мәгънә-
сендә нур булып балкыды, чәчәк атты. Аның уры-
нына В.П. Васильев билгеләнде. Шушы колле-
гиядә 1990-1996 елларда министр булып эшләгән,
аның хезмәтләрен югары бәяләп Ф.С. Сибагатул-
линга Авыл хуҗалыгы министрлыгының Мактау
грамотасы белән акчалата премиясен тапшыр-
дым. Шул коллегиядә Ф.Сибагатуллин: «Бу минем
өчен 6 ел дәверендә алган беренче бүләгем – Фатыйх
сезгә бик зур рәхмәт» – диеп кулымны кысты. Аның Сибагатуллин
беренче урынбасары булып бер ел эшләү дәве-
рендә мин аның сәләтле оештыручы, кабатланмас шәхес икәнлегенә ышан-
дым. Булдыклы оештыручы икәнлеген ул унбер ел дәверендә Нурлат райо-
нында һәр елны эш күрсәткечләре белән исбат итеп килде. Без аның белән
бер тирәдә ветинститутта укыдык. Заманында зоофак белән ветфак ярыш-
кан вакытта аның белән көрәшкән-бил алышкан чаклар бар иде. Хәзер дә
Ветакадемия шундый укучысы булу белән горурлана, миндә дә шундый зур
шәхес белән бергә укып, эшләп республикага хезмәт итү – зур горурлык хи-
се уята. Аның авыл хуҗалыгының үсешенә керткән хезмәте, 1997 елның
нәтиҗәләрендә чагылды. Ул ел барлык күрсәткечләр буенча югары булды.

Фатыйх Сәүбән улы Сибагатуллин хәзер Россия Дәүләт Думасы депута-
ты. Халкыбыз өчен, элеккечә үк, армый-талмый хезмәт итә.

114

Хәтердә, 1997 елның 18 июлендә Сарман районында урып-җыюга ба-

гышланган республиканың семинар-киңәшмәсен уздырдык. Ул вакытта

Ф.С. Сибагатуллин министрлык постын калдырып Нурлат районына кит-

кән кебек, Залаков Әнвәр Мәхмүтовичның «Татсельхозтехника» берләш-

мәсе генераль директора вазифасын калдырып Сарман районында хаки-

мият башлыгы булып эшли торган вакыты иде. Бу семинар-киңәшмәне

уздыру өчен җаваплы итеп республикадан мине билгеләгәннәр иде, шуңа

күрә ике ай эчендә районда еш булырга туры килде.

Семинар уздыру өчен кыска вакыт эчендә
Ә.М. Залаков һәм аның беренче урынбасары
Э.Н. Фәттахов зур оештыру сәләтләренә ия бул-

ганлыкларын исбат иттеләр. Сарман районы үзә-

гендә зур үзгәреш кертеп, бөтен урамнарга ас-

фальт җәеп тротуарлар булдырдылар, күп бина-

ларны ремонтлап бизәп куйдылар. Семинар уз-

дырыла торган хуҗалыкларның машинный двор-

лары, зернотоклары төзекләндерелеп, буялып

куелган иде, ә семинар маршруты буенча бара

торган хуҗалыкларының басуларында зур уңыш

үскәне күренеп тора иде. Аларны җыеп алу өчен

күп санлы комбайн паркы, автомашиналар тезе-

леп басу кырыенда семинарда катнашучыларны

сокландырып тора иде. Әле ул вакытта шундый Әнвәр Залаков
колхоз-совхоз системасы таралыр, үзгәрер диеп,

беркем башына да уй килмәде дип уйлыйм. Семи-

нарны йомгаклаган чагында Президентыбыз

М.Ш. Шәймиев оештыручыларга зур бәя бирде,

мине юбилей – 50 яшь тулган көнем белән котла-

ды. Шул ук елны 18 ноябрьдә министрыбыз В.П.

Васильевны 50 яшьлек юбилее белән котладык,

аның авыл хуҗалыгына керткән тырышлыгы әле

дә булса үзенең җимешләрен бирә.

Авыл хуҗалыгының түбәнгә тәгәрәү еллары-

ның соңгысы – 1998 ел булды. Ул Россиядәге де-

фолт, хезмәт хакына акча ала алмыйча, товарла-

та алу һәм күпкырлы җитешмәүчелек авыл хуҗа-

лыгында да, промышленностьта да зур пробле-

малы ел булды Татарстанда да, Россиядә дә. Шун-

дый проблемалар тудырган елны республика Энгель Фәттахов
финанс министры булып эшләгән Р.Н. Миңне-

хановны Премьер-министр итеп куйдылар. Ул ин-

де үзенә команда җыеп, шушы авырлыкларны җиңәргә тотынды. 1998 ел-

ның 26 ноябрендә аның тәкъдиме белән «Татптицепром» берләшмәсенең

генераль директоры булып эшли башладым. 1998 елда республика бар-

лыгы 500 млн йомырка, 20 мең тонна тавык ите җитештерде, егерме ел

узгач бу күрсәткечләр 2018 елда 1250 млн данә йомырка, 200 мең тонна

тавык ите җитештерү дәрәҗәсенә ирештек.

115

Бу үзгәрешләрнең башы 1999 елда авыл ху-
җалыгы министры булып Әхмәтов Марат Готыф
улы килгәч башланды. (Марат Готыф улы хәзер Та-

тарстан Дәүләт Советы рәисе урынбасары).

Хәзер инде тулысынча әйтә алабыз, М.Ш. Шәй-

миев үзенең зирәк акылы белән кадрлар сәясәтен-

дә ялгышмыйча Р.Н. Миңнехановны, М.Г. Әхмәтов-

ны җитәкчелеккә билгеләп, республиканың данын

бөтен дөньяга танытты. Барысы да – М.Ш. Шәймиев

та, Р.Н. Миңнеханов та, М.Г. Әхмәтов та үзләренең

мәктәптәге дә, хезмәттәге дә укытучыларын һәр-

вакыт искә алып, аларны хөрмәтләп, үзләре дә зур

хөрмәткә ия булдылар.

Бу китапның максаты да үзебезнең тормыш- Марат Әхмәтов
тагы укытучыларыбызга – остазларыбызга үз Татарстан Дәүләт
вакытында әйтә алмаган игътибарыбызны, Советы Рәисе
рәхмәтебезне, аларның күбесе бакый дөньяда урынбасары
булмауларына карамастан, аларга догабыз аша

булса да ирештерүдә.

2007 елны кошчылык тармагын инвесторлар

ярдәм белән җайлап җибәргәч «Ветакадемия»
ректоры профессор Кәбиров Галимҗан Фазыл-
җанович мине ярты ставка шарты белән оештыру

һәм икътисад кафедрасы мөдире итеп эшкә ча-

кырды. Шулай итеп миңа ун ел дәвамында мөгал-

лимлек вазифасын башкару насыйп булды. Бу бик

җаваплы хезмәт иде. Студентларга югары белем

биреп, тормышка яраклы кешеләр, җәмгыятькә

файдалы белгечләр әзерләү җиңел түгел, әмма

мактаулы вазифа иде.

Без инде яшь олыгая барган саен, исәнлекне

саклап, хәрәкәттән туктамыйча дин юлына басып

матур гына гомер итәбез. Безнең классташ Ка-

дыйров Мидхәт төзүче буларак, Алабуга райо- Галимҗан Кәбиров
нында МСО начальнигы булып эшләгәндә үк дин Ветакадемия ректоры,
юлына басып, очрашкан саен безне дә шуңа өнди профессор, Россия
иде. Ул вакытта без аны кирәк санамадык, ә хәзер, хөкүмәте Дәүләт
шөкер, күбебез мәчеткә йөри башладык. премиясе лауреаты
Хәтер үткән заманнар сөземтәсе генә
түгел – бүгенге хезмәтебезгә, киләчәктә кыласы эшләребезгә ни-
гез, сәбәпче дә. Шуңа да үткәннәрне сызып ташларга һич яра-
мый, ул гомер үткән саен баетылырга, киләчәк буынга мирас бу-
лырга тиеш. Тарих хатирәләр, хатлар, кулъязмалар, китаплар,
видеоязмалар рәвешендә барысын да теркәп-туплап килә, та-
рих ул иң гадел хөкемдар. Кешелек тарихы ул – исәпсез-хисапсыз
буыннарның бәхете өчен көрәш тарихы. Әлеге китапны дөньяга
чыгаруыбыз да шул максаттан. Дөньялар тыныч, күк йөзебез
аяз булсын, бер-беребезгә ихтирамлы, мәрхәмәтле булыйк!

116

ӘБДРӘКЫЙПОВ
Фәрит Зәкиҗан улы

1949 елның 13 июлендә туганмын. 1956 елда Иске Шәйморза урта
мәктәбенең 1 нче классына укырга кердем һәм 1966 елда мәктәпне тә-
мамладым. 1968 елның 11 маенда Совет Армиясенә чакырылдым. Армия-
дән кайткач, 1970 елда Тәтеш совхоз – техникумында белем алдым, һәм
1973 елда агроном белгечлеге алып чыктым. Аннан соң XXII партсъезд
исемендәге колхозда орлыкчылык буенча агроном булып эшли башла-
дым.

1988 елда хуҗалыкның профсоюз комитеты рәисе итеп сайландым.
2005 елда Борындыкта дуңгызчылык комплексына директорның җитеш-
терү буенча урынбасары итеп билгеләделәр. 2011 елдан лаеклы ялда.

Хатыным Роза шәфкать туташы булып эшләде. Ике ул үстердек, алар
югары белемле. Олы улыбыз Илнур – Казанның Киров һәм Мәскәү
районнарының берләштерелгән башкарма комитетында эшли. Өйләнгән,
ике баласы бар.

Икенче улыбыз Илгиз, шулай ук Казанда, «Зәйнәб» дип исемләнгән ме-
бель кибетендә директор урынбасары. Гаиләләрендә бер балалары бар.

117

Фәрит һәм хәләл җефете Роза.

118

Сания апа (сулдан), Фәрит, оныгыбыз Замирә, хәләл җефетем Роза,
оныгым Ләйлә, улыбыз Илнур, киленебез Гөлназ, икенче улымның
тормыш иптәше Зөлфия.

Зөлфия (сулдан), Илгиз, Роза, Фәрит, Гөлназ. Оныкларыбыз: Ләйлә,119
Аяз, Замирә.

СИРАЗИЕВ
Маркиз Марсович

Я родился 12 апреля 1949 года в дерев-
не Малое Шаймурзино Буденовского райо-
на ТАССР. Отец, Сиразиев Марс Сиразиевич,
был директором начальной школы, его пе-
дагогический стаж в общей сложности со-
ставил более 47 лет.Умер в 1968 году в воз-
расте 65 с половиной лет. Мать,Зубейда Ка-
лимулловна, не смогла окончательно вос-
становить свое здоровье после тяжелых ро-
дов и вскоре умерла, оставив пятимесячно-
го сына. Она была прямым потомком в вось-
мом поколении Шахи мурзы - основателя
поселения Старое Шаймурзино. Отцу при-
шлось жениться повторно на Разие Низа-
метдиновне. Братишка мой Исмагил ушел из
жизни в малолетнем возрасте.

Предки родителей были достаточно со-
стоятельными людьми и имели много детей.
Так, у деда моего отца Туктамыша (1826–
1913) было 11 детей. У моего деда со сторо-
ны отца Сиразетдина (1866 года рождения)
– 9 детей; у дедов со стороны матерей Кали-
муллы (1874-1966) – 11, Низаметдина – 14.
Самой старой долгожительницей была Таи-
фа-әби, жена Низаметдина: она умерла в
1981 году в возрасте 111 лет, видела живого В.И. Ленина и даже играли
вместе.

Отец, 1903 года рождения, женился повторно, будучи уже в достаточ-
но большом возрасте. Когда я родился, ему было уже 46 лет. События, свя-
занные с Октябрьской революцией и становлением советской власти,
естественно, не могли обойти его стороной. Когда в его родной деревне
Татарская Нижняя Майна Аксубаевского района в 1918 году группа само-
званцев, выдавая себя за «комитет бедноты», начала мародерствовать и
грабить население, председатель сельсовета организовал людей на от-
пор самозванцам. В числе выступивших с отпором были мой отец, а также
его брат Шарафетдин с сыном. В дальнейшем по мере укрепления совет-
ского строя и началом коллективизации зажиточные крестьяне, не же-
лавшие идти в колхозы, были подвергнуты так называемому раскулачива-
нию и высланы на поселения или даже в лагеря. Эта горькая участь по-
стигла и часть моих родственников.

Для любого нормального человека самое близкое и большое богат-
ство – его семья. Когда родители с детьми и с родственниками проживают
вместе, они по-настоящему счастливы и при необходимости являются на-

120

дежной опорой друг для друга. Взвесив все «за» и «против», дед Сиразет-
дин отправил отца в 17 лет с тремя рублями и буханкой хлеба из дома ис-
кать счастье на чужбине. В Красном Яре Самарской области отец аттесто-
вался на предмет знания программы семиклассников общеобразователь-
ной школы и в первую очередь русского языка. Потом продолжил обуче-
ние на рабфаке пединститута в городе Мариуполе. Начал педагогиче-
скую деятельность среди шахтеров городов Макеевки, Сталино.

Однако, тоска по родным местам и своим близким подвигли его к воз-
вращению на историческую родину. Выбрал местом жительства село
Шаймурзино Буденновского района, где была достаточно большая школа
с давними традициями. Там он и проявил сполна свой дар учителя, сни-
скал большой авторитет среди детей и их родителей. Собирался наве-
стить Татарскую Нижнюю Майну после завершения моей учебы в институ-
те, чтобы поклониться могилам родителей, святым местам Билярска. Он
часто вспоминал своих родителей, рассказывал о них. Приятным голосом
пел протяжные народные песни про родную деревню, а также популяр-
ную многие десятилетия в татарском народе песню «Шахта». Отца не ста-
ло, когда я учился на третьем курсе. Это была очень горькая утрата для
меня. Впрочем, и односельчане еще много лет после его смерти вспоми-
нали моего отца самыми добрыми словами, подчеркивая его отзывчи-
вость, прямоту и обязательность. В селе отца все – и стар, и мал – называ-
ли не по имени-отчеству, а просто – абый, как принято обращаться у та-
тар, особенно на селе, к очень уважаемым людям.

Я начал учиться в начальной школе в родной деревне, а с пятого по
десятый обучался в Старошаймурзинской средней школе Буинского рай-
она. Детско-юношеские годы воспринимаются мной теперь, с высоты
прожитых лет, как очень интересные, насыщенные постижением основ
тайн мироздания в рамках школьной программы и доступных сообразно
возрасту первых жизненных принципов. В те же годы столкнулся и с по-
нятиями социальной справедливости и несправедливости. Так, в пятом
классе решением правления колхоза мне, единственному в классе, не да-
вали хлеб для питания в школьной столовой, так как родители не работа-
ли в колхозе. По форме, наверное, это было правильно, но каково было
мне чувствовать себя неким изгоем среди своих сверстников? Хотя мама,
тоже работавшая в школе, но на технической должности, активно вместе
с колхозниками участвовала в ручной косьбе зерновых, уборке сахарной
свеклы. По тем же принципам «классовой справедливости» официально
мне не разрешалось пользоваться колхозным гужевым транспортом зи-
мой, когда школьников дважды в неделю – в начале и конце – привозили
из дома в школьный интернат и отвозили домой. Правда, благодаря до-
броте возчиков, мне всегда находилось место среди остальных ребят на
колхозных санях-розвальнях.

Все бы хорошо, но случаи лежания на стылой земле не прошли для
меня бесследно, выразившись в частых простудных заболеваниях. В
дальнейшем, чтобы не лечь в больницу, я по рекомендации главного
врача Шаймурзинской больницы и под строгим контролем родителей
должен был утром и вечером выпивать по три литра парного молока,

121

съедать каждый месяц чуть ли не по ведру свежей моркови с грядки. Та-
кое амбулаторное лечение обернулось тем, что живот стал огромным, а
температура нередко поднималась до 40-41 градусов. Спасло то, что по
примеру сверстников увлекся активным катанием на велосипеде, игрой
в волейбол и футбол. Возможно, главным смыслом было ощущение себя
частью коллектива, команды. Сосед Киям-абый работал колхозным ко-
нюхом, благодаря чему я мог вместе с его сыновьями, моими ровесника-
ми, часто проехаться зимой на санях, запряженных лошадью, бесстраш-
но прыгать с крыши сарая на ворох соломы. Правда, сыновья Киям-абыя,
быстро сообразили, что могут делать на этом «бизнес», и стали взимать
с нас, остальной ребятни, по одному яйцу из-под курицы-несушки за со-
вместные игры с ними. Втайне от родителей возьмешь еще теплое, толь-
ко что снесенное яйцо в сарае, и идешь к тем, кто уже допущен к со-
вместным играм-забавам, уплатив взнос. А куда деваться – охота пуще
неволи!

Привычное явление для тех, кто родился и рос в деревне: учеба в
школе неразрывно сочеталась с посильным участием в труде не только
по домашнему подворью, но и на благо колхоза. Сначала мы, в пятых-
седьмых классах, каждое лето в период каникул работали на пришколь-
ном участке – проходили практику, в старших же классах помогали кол-
хозу на лошадях возить на скирдование сено, солому, навоз из коровни-
ков на место его буртования. На автомашинах работали грузчиками,
разгружая на зернотоку вывозимое из-под комбайнов на полях зерно
нового урожая. С наступлением осени всем классом выходили на убор-
ку колхозного картофеля. Запомнилось участие в разборке здания ста-
рой школы (вечерней ШКМ – школы колхозной молодежи).

Много еще интересного и полезного было в школьные годы! Регу-
лярно в честь торжественных дат и праздников ставили концерты худо-
жественной самодеятельности. Во время зимних каникул из райцентра
организовывались олимпиады по математике и физике, участвовать в
которых считалось для нас делом чести. Конечно, для этого нужно было
обладать определенными знаниями, обретению которых помогали уро-
ки, организованные по кабинетной системе (для каждого предмета –
свой специальный класс), особенно по математике и физике. И наши
преподаватели, стараясь вооружить нас глубокими и прочными знания-
ми, не жалели для этого ни сил своих, ни времени, проявляя максимум
возможного творчества, смекалки и выдумки. Взять нашего уважаемого
Азизова Закарию Насыбулловича. Он еще не успел сменить свою офи-
церскую форму на гражданскую, а класс физики и математики был пере-
оборудован по последнему тогда слову техники: на окнах – электроме-
ханические шторы, для демонстрации на экране тех или иных понятий
по физике фильмоскоп, записи и формулы на классной доске появляют-
ся и исчезают нажатием кнопки на указке... Прочному усвоению учеб-
ных материалов помогали большое количество макетов объемных и
плоских фигур, плакатов. Учитель старался учить нас, с детства говорив-
ших только по-татарски, на русском языке, зная, что это нам необходи-
мо в будущем. После объяснения нового материала обязательно справ-

122

лялся:«Дошло до вас или нет?» и, если видел, что не до всех, вновь и
вновь «разжевывал» терпеливо трудные места.

Все это: увлекательнейшие уроки с применением технических
средств, живой пример дядей – братьев мамы Абдрахман-абыя, рабо-
тавшего шофером, Абдулхалик абыя – комбайнером, Абдулахат-абыя –
механизатором, участие вместе с ними в качестве помощника в ремонте
техники – повлияло на мой выбор будущей профессии. Хотя отец, похо-
же, хотел, чтобы я получил педагогическую специальность, но ни сло-
вом не упрекнул, когда я подал заявление на механический факультет
Казанского сельскохозяйственного института. В тот год – 1966-й – в шко-
лах страны состоялся одновременный выпуск десятого и одиннадцато-
го классов. Соответственно, на каждое место в вузах претендовало
вдвое больше обычного был вступительный конкурс, и удача улыбалась
лишь наиболее отличившимся на приемных экзаменах.

Как было со мной? На четвертый день после сдачи письменного эк-
замена по математике комиссия вывесила списки абитуриентов с оцен-
ками. Полной неожиданностью для меня стала выставленная за пись-
менную работу «тройка». Я решил проявить характер – спасибо родите-
лям и школьным учителям, научившим меня отстаивать свою позицию
при несомненной правоте! – и отправился на «разбор полетов» к членам
приемной комиссии. Поскольку все они оказались гуманитариями, об-
ратились за помощью к математику. Я объяснил ему несколько раз, ка-
ким способом решил задачу, и по примеру своего школьного учителя
спросил его под конец: «Дошло до Вас или нет?». Из-за плохого знания
русского языка, я не осознавал, сколь невежливо прозвучало это с моей
стороны. Математик, а это был, как оказалось, заведующий кафедрой
высшей математики и физики Ш.С. Маневич, «проглотил» мою бестакт-
ность и поставил такое условие: если завтра сдам на «отлично» устный
экзамен по математике, исправят «тройку» на «четверку». Когда на дру-
гой день пришел на экзамен, меня комиссия уже ждала. Заставили без
подготовки ответить на первый билет, затем на второй, потом предло-
жили указать способы решения пары-тройки примеров. Члены комис-
сии оживились было, когда я в решении последнего примера допустил
ошибку, но, подумав еще, я нашел, что в примере неправильно указан
логарифм. После этого члены комиссии улыбнулись, поставили за уст-
ную математику «отлично», за письменную – исправили на «четверку».

Со второго курса института «отлично» по математике мне ставили
уже автоматически, без экзаменов. Кроме математики, в вузе мне осо-
бенно нравились начертательная геометрия, сопромат, дисциплины
«Сельскохозяйственные машины», «Организация и экономика сельско-
хозяйственного производства».

Все пять лет учебы в институте я старался использовать с максиму-
мом пользы для себя не только по части теоретических знаний и практи-
ческих навыков, но и в смысле формирования мировоззрения, общения
с людьми, расширения общего кругозора, повышения культурного
уровня. Поэтому всегда со всей серьезностью и прилежанием относил-
ся к прохождению производственных практик, активно участвовал в

123

уборочных работах в хозяйствах Лаишевского и Арского районов, в
строительстве на начальном этапе нефтепровода «Дружба», в сбороч-
ных операциях на главном конвейере Волгоградского тракторного за-
вода, возглавлял службу охраны труда и техники безопасности в совхо-
зе «Джалиловский» Сабинского района.

Так что все перечисленные факторы помогли мне уверенно чувст-
вовать в дальнейшей самостоятельной жизни, когда по окончании сель-
скохозяйственного института получил направление в колхоз «Путь
Ильича» Тетюшского района, где работал главным инженером в 1971-
1975 годы. Колхоз занимался откормом крупного рогатого скота, имел
также около 500 голов молочного стада. Кроме того, возделывал сахар-
ную свеклу, получал хорошие урожаи зерновых культур. На откорме
стояли около 3500 голов КРС. Кормление их было связано напрямую с
отходами Буинского сахарного завода при обработке свеклы – жомом.
Завод располагался недалеко от колхоза, в 15 километрах. Председате-
лем колхоза был уважаемый в республике человек – участник Великой
Отечественной войны, кавалер многих орденов и медалей, депутат Вер-
ховного Совета СССР Садыков И.В. Он большое внимание уделял орга-
низации труда, состоянию и укреплению материально-технической ба-
зы, трудовой дисциплине. На балансе хозяйства имелось более 55 трак-
торов, около 20 зерноуборочных комбайнов, 32 автомобиля и много
другой сельскохозяйственной техники. Существующая материально-
техническая база позволяла организовывать ремонт и техническое об-
служивание машинно-технического парка в соответствии с установлен-
ным графиком. Механизаторам на полях справиться с возникшими по-
ломками помогали мастер-наладчик и слесари. Трактористы ежеквар-
тально начали получать оплату за проведение технического обслужива-
ния. Благодаря всем этим мерам круглый год до 95 процентов всей тех-
ники пребывало в стадии технической готовности. Ежегодно Минсель-
хоз премировал колхоз за хорошую постановку техники на зимнее хра-
нение. Очень часто на базе колхоза проводились районные и республи-
канские семинар-совещания, на основе изучения нашего опыта были
успешно защищены диссертации на соискание ученой степени.

Данный период моей работы в колхозе «Путь Ильича» примечате-
лен еще и тем, что там я повстречал Рузу Исламовну, с которой вскоре
соединил свою судьбу. Там родились наши с ней дочери Эндже и Миля-
уша. В мае 1974 года я на год был призван на службу в ряды Советской
Армии. После службы вернулся в родное хозяйство и продолжил тру-
диться на прежней должности.

Однако новые веяния относительно мелиорации земель не обошли
стороной и меня. Мне предложили должность главного инженера Буин-
ской ПМК-123 треста «Татсельхозстрой», начальником которой был
очень грамотный, требовательный к себе и подчиненным Ефремов А.А.
(в дальнейшем секретарь Апастовского и Камско-Устьинского райко-
мов КПСС, председателем Комитета Госсовета республики по земель-
ной реформе). Наша колонна строила плотины, жилье для работников,
орошала водой поля, бурила скважины.

124

Из ПМК по приглашению первого секретаря Тетюшского РК КПСС
Хохлова Ф.А. перешел на работу в Тетюшское межколхозное объедине-
ние по использованию мелиорированных земель. К сожалению, со вре-
менем увлечение республики мелиорацией земель поостыло, в резуль-
тате чего оросительная техника и сети неизбежно устарели, пополне-
ние и обновление их требовали вложения огромных средств, которых,
как известно, всегда не хватает из-за множества других проблем на селе.
Поэтому в рабочем состоянии до сегодняшних дней как раритеты срав-
нительно недавнего славного прошлого по части мелиорации земель
сохранились плотины и дождевальные установки только в нескольких
хозяйствах. В 1978 году межколхозное об, единение по использованию
мелиоративных земель ликвидировали, меня перевели в Тетюшское
районное объединение «Сельхозтехника» на должность заместителя
управляющего по автотранспорту. Мы перевозили большинство грузов
сельхозпроизводителей (зерно, картофель, сахарная свекла, ГСМ, за-
пасные части, узлы и агрегаты на капремонт в другие регионы). Автомо-
били нашей «Сельхозтехники» бороздили дороги всего Советского Со-
юза от Молдавии до Барнаула. Построили и сдали в эксплуатацию те-
плую автостоянку на 80 мест, организовали двухсменную работу по ТО и
ремонту автопарка. Большегрузные машины комплектовались автопри-
цепами. Начали поступать автомобили марки «КамАЗ». Успешно начал
функционировать открытый в здании профилактория автомобилей
класс по подготовке водителей. В свободное от работы время я прове-
рял дипломные проекты студентов механического отделения Тетюш-
ского совхозо-техникума по очной и заочной форме обучения и писал
на них рецензии.

В конце 1981 года перешел на работу в Тетюшский маслосыродель-
ный комбинат, в составе которого действовали три завода. Принимали
из хозяйств района молоко, производили масло сливочное, сыры «По-
шехонский» и «Российский», цельномолочную продукцию. Мне при-
шлось на ходу освоить технологию молочного производства. Обращал
большое внимание на работу специальной техники: сепараторов-
очистителей, сырных ванн и прессов; паросилового хозяйства, компрес-
сорного оборудования и автотранспорта. Часто приходилось вспоми-
нать с усмешкой слова одного из бывших директоров комбината, что
«молоко – белое-белое, работа – черная-черная». При мне директором
комбината работал молодой, энергичный специалист Шакирзянов Г.Г.
Ныне он – директор Набережночелнинского ООО «Холод».

Начиная с 1984 года судьба связала меня с коммунальной службой
города Тетюши – назначили начальником управления жилищно-ком-
мунального хозяйства. Объединившись с домоуправлением гориспол-
кома, стал директором многоотраслевого производственного предпри-
ятия. Работа была тяжелая, но живая и интересная. Предприятие зани-
малось тепло- и водоснабжением, санитарной очисткой и благоустрой-
ством, эксплуатацией жилищного фонда, оказывало услуги гостиницы,
бани, содержало кладбище. Имели на балансе катер с водолазами. Тетю-
ши – город с интересной историей, расположен на высоком правом бе-

125

регу Волги, которая до Великой Отечественной войны являлась основ-
ной водной магистралью для перевозки грузов и людей целого ряда ре-
гионов страны. После завершения строительства Волжской ГЭС ширина
разлившейся Волги около города составила не менее одиннадцати ки-
лометров. Река стала заметно более многоводной и глубокой, что поло-
жительно повлияло на развитие судоходства. Волга – не только рабочая
река, она богатый источник строительного песка и гравия, столь востре-
бованных экономикой. А еще Волга, конечно, прекрасное место для от-
дыха летом.

Вдоль волжских берегов раскинулись леса, плодоносят сады. Поэто-
му издавна уклад жизни местного населения связан с этой великой ре-
кой. Относительно неплохо была развита местная промышленность, в
городе действовали филиал Казанского вертолетного завода, мясомо-
лочные и хлебобулочные комбинаты, рыбообрабатывающий и комби-
кормовый заводы, мебельная фабрика, объединения «Сельхозтехника»
и «Сельхозхимия», строительные организации. Молодежь получала об-
разование и профессии в педагогическом училище, совхозе-техникуме
и других учебных заведениях.

Чтобы обеспечить нормальные жизненные условия горожан, ком-
мунальщики несли круглосуточную службу. Мы первыми из сельских
районов республики построили и ввели в эксплуатацию биологические
очистные сооружения канализации с сетями. В радиусе 10 километров
вокруг города произвели геологическую разведку на предмет опреде-
ления наличия источников подземных питьевых вод. Когда таковых не
оказалось, спроектировали и соорудили водозабор из Волги, который и
поныне успешно действует. Одним из сложных вопросов оставалось те-
плоснабжение: котельные располагались в приспособленных помеще-
ниях, для топки использовался каменный уголь. Дисциплина оставляла
желать лучшего: около 90 процентов контингента кочегаров были
склонны к систематическому употреблению алкоголя, не помогали да-
же организованные инженерно-техническими работниками предприя-
тия ночные дежурства, посещения котельных сотрудниками милиции и
дружинниками. Поэтому остро встал вопрос о реконструкции действую-
щих и строительстве новых котельных с увеличением мощностей агре-
гатов и повышением коэффициентов полезного действия.

Для успешной реализации этих конкретных задач было создано
предприятие тепловых сетей, где я работал директором до февраля
2000 года. В течение двух лет реконструкция котельных с переводом на
газовое топливо было завершено. Построили новую котельную для Га-
гаринского микрорайона. Расширение города в южном направлении за-
ставило спроектировать и начать строительство квартальной котель-
ной. Обращали внимание на создание аварийных источников топлива.
Реконструировали и тепловые сети. На конкурсной основе подготовили
у себя операторов для работы котельных.

Потом меня перевели на должность директора Елабужского ПТС. У
Елабуги 1000-летняя история, здесь сохранились уникальные архитек-
турные комплексы купеческого градостроения XIX века. В дальнейшем

126

город рос и расширялся поэтапно: сначала при открытии и освоении
Прикамских нефтяных месторождений, а потом в связи со строитель-
ством «ЕлАЗа». Елабуга – родина знаменитой кавалерист-девицы На-
дежды Дуровой, Героя Советского Союза маршала Говорова Л.А. Здесь
сохраняется особняк великого русского живописца И.И. Шишкина. Ела-
бужане с уважением относятся к памяти знаменитого земляка, ученого-
психоневролога В.М. Бехтерева. На Петропавловском кладбище покоит-
ся прах поэтессы Марины Цветаевой. С особой теплотой горожане вспо-
минают купцов-меценатов Стахеевых, обладавших золотыми прииска-
ми, нефтяными промыслами, пароходством, заводами и фабриками.
Благодаря благотворительности местных купцов в Елабуге первыми в
России запустили электрическое освещение и водопровод, построили
гимназии, приюты, монастыри и много училищ. В одном из красивейших
зданий Епархиального женского училища вот уже много десятилетий
располагается Елабужский педагогический университет. Сегодня не-
возможно представить город без современных строений, площадей и
улиц. Здесь большое количество учебных заведений, поэтому на улицах
города много молодежи.

В процветание города большой вклад вносят НГДУ «Прикамнефть»,
ПО «ЕлАЗ», ЗАО «Махеев» и другие предприятия.

Работа в Елабуге была сложной. Более полугода я жил в гостинице
(жена переехала ко мне из Тетюш только осенью после перенесенной
операции). Существовали огромные долги между партнерами за энер-
горесурсы, по заработной плате рабочим и служащим, по налогам в раз-
ные уровни бюджета. Применялись разные способы погашения задол-
женностей, вплоть до нестандартных (взаимозачеты, бартер, раздача
товаров повседневного спроса и т.д.).

Несмотря на эти трудности, предприятие работало и расширялось –
приняли на баланс «брошенные» котельные кирпичного завода, район-
ного объединения «Сельхозхимии» и другие объекты. Поэтому старались
очень внимательно подойти к вопросу подготовки энергетического хо-
зяйства и успешному прохождению максимума зимних нагрузок. Своими
силами ремонтировали котельные, ежегодно начали менять до 16 кило-
метров тепловых сетей с современной теплоизоляцией. Построили но-
вую котельную по улице Тугарова, подкачивающую насосную станцию в
четвертом микрорайоне, аккумуляторный бак емкостью 1000 кубоме-
тров для горячего водоснабжения, четырехэтажный производственно-
лабораторный корпус. С целью уменьшения сбора накипи на теплооб-
менниках смонтировали установки USP-900. Через Казанский энергети-
ческий институт и спецучебные комбинаты готовили необходимые ка-
дры. Принимали активное участие в разных смотрах и конкурсах. Оказы-
вали шефскую помощь средней школе №3 и детскому садику №26.

Возглавляемый мной коллектив предприятия постоянно вел поиск
путей совершенствования действующих технологических процессов,
снижения потерь тепла в сетях. Продолжалась диспетчеризация и авто-
матизация работы центральных тепловых пунктов. С целью дальнейшей
оптимизации затрат на производство тепловой энергии технически и

127

экономически обосновали необходимость остановки и вывода из экс-
плуатации котельной №1 с суммарной мощностью 68 Гкал/час. Для это-
го увеличили мощности насосно-силового оборудования, заменили на
новые три котла КВГМ-30 и часть тепловых магистральных сетей диаме-
тром 720 мм. Только в 2003 году смонтировали около 4,2 километров те-
пловых сетей с пенополиуретановой изоляцией. Начали устанавливать
на каждый объект потребителей приборы учеты тепловой энергии.

Рассказывать и перечислять сделанное и достигнутое просто и лег-
ко. А вот добиваться повседневным упорным трудом поставленных це-
лей, конечно же, было непросто. Однако мне всегда везло на встречи и
совместную работу с такими руководителями, как Садыков Ибрагим Ва-
лиевич, Ефремов Александр Александрович, Гафуров Ильшат Рафкато-
вич, которые личным примером и мудрыми советами помогали видеть
перспективы, распознавать приоритеты, работать, ладить с подчинен-
ными людьми.

Работая в системе коммунального хозяйства Татарстана с 1984 года,
вновь и вновь убеждался в том, что эта отрасль при любой экономиче-
ской формации развития общества нужна и важна. Без тепла никакой
дизайн не поможет создать в доме уют и комфорт. Ни одно медицинское
учреждение не сможет вылечить людей от простудных заболеваний. С
теплом в дом приходит радость и для тела и для души.

Все бы ладно, однако в 2005 году у меня случился новый инфаркт,
потом последовала операция на сердце. Пришлось оставить работу. Од-
нако возможный вакуум от недостатка общения с людьми предотвраща-
ют для меня происходящие в последнее время через каждые пять лет
желанные встречи с одноклассниками и учителями Старошаймурзин-
ской школы. Конечно, время неумолимо и беспощадно: наши ряды по-
стоянно редеют. Вот и на юбилейную, десятую встречу в 2016 году наш
10 «А» класс собрался в составе лишь 13 человек. А полвека назад нас
было 33 юноши – тогда классы были раздельными: мальчики отдельно,
девочки отдельно.

Получилась так, что на этот же день в прошлом году мне предстояла
встреча и в институте, но я выбрал школу. И не сожалею об этом, ведь
школа была и на всю жизнь осталась для нас первым общим родным до-
мов, где нас учили знаниям и искусству доброты, дружбы, верности юно-
шеским идеалам. И все мы, кто жив сегодня, поддерживаем связь между
собой. Правда, говорим больше не о романтических чувствах, а о состо-
янии здоровья. Се ля ви! Все наши одноклассники нашли достойное ме-
сто в жизни, с большой отдачей трудились в разных отраслях народного
хозяйства. Почти все получили высшее образование (а некоторые и два,
три). Стали профессионалами в своем деле, добились признания в виде
заслуженных наград и званий. Среди нас – специалисты сельского хо-
зяйства, юристы, военные, летчик, работники торговли, учителя, строи-
тели, даже священнослужитель…

Естественно, у каждого давно взрослые дети, подросли или подрас-
тают внуки, а то и правнуки. Что касается меня, то старшая дочь Эндже
окончила отделение филологии Казанского государственного универ-

128

ситета, получила специальность учителя русского языка и литературы в
национальной школе. Младшая – Миляуша - успешно выучилась в Ка-
занском медицинском институте на терапевта. У обеих по двое детей.
Старшая внучка Эвелина окончила университет управления и права по
вопросам налогооблажения, замужем, растит дочь Арину. Младшие
внучки Зарина и Диана уже пошли в первый класс, а внук Тимур – в 7-й
класс.

г. Казань. 2017 год. 129
Радуюсь достижениям детей и внуков, живу их повседнев-
ными большими и маленькими заботами. Созваниваюсь
время от времени с одноклассниками, желаем другу при
окончании разговора: «Пока! До новых встреч!» Словом,
жизнь продолжается.

130 Маркиз Сиразиев хәләл җефете Руза,
балалары Энҗе, Миләүшә, оныклары
Тимур, Зарина, Диана, Эвелина, кызы Арина
һ.б. белән. 2017 ел.

ЮКСЫНУ

ГЫЙМАДИЕВ
Миңзаһит Миргасим улы

Изге Рамазан аеның 24 нче маенда -
җомга көнне, Гыймадиев Миңзаһит Мир-
гасим улы 75 нче яшендә фани дөньядан
мәңгелеккә күчте. Ул Чаллыда яшәде, без-
нең әниләребез бертуган. Миңзаһит абый
Чүпрәле районы, Кече Шәйморза авылында
туып, Иске Шәйморза авылында урта мәк-
тәпне тәмамлады һәм укуын Казан авиация
институтында дәвам итте. Инженер-механик
дипломын алып, хезмәт юлын Казан мотор-
лар төзү берләшмәсенең Буа шәһәрендә ур-
нашкан филиалында башлап җибәрде. Буа
районы, Түбән Наратбаш авылы кызы Рәм-
зия белән тормыш корып җибәрделәр. 1973
елда аларны тормыш юлы Чаллы шәһәренә
алып китә, башта КамАЗ акционерлар җәм-
гыятенең двигательләр заводында баш тех-
нология бүлегендә, аннары шунда ук партия
оешмасы секретаре булып эшләде. Партия оешмасы район комитеты хо-
кукларында иде. Акыллы, максатчан, уйчан, мәгълүматка бай, аралашу-
чан, үз фикерен әйтергә курыкмаучы кеше буларак аны партия өлкә ко-
митеты юлламасы нигезендә Эчке эшләр министрлыгы системасына эшкә
күчерәләр һәм ул анда подполковник дәрәҗәсендә лаеклы ялга киткәнче
эшләде. Актив тормыш позициясендә торуы, үз Ватанына ихлас күңелдән
файда китерергә, дөньяны игелеклерәк һәм матуррак итәргә омтылуы
хөкүмәтебез тарафыннан игътибарсыз калмады. Ул орден һәм медальләр
белән бүләкләнде. Татарстан Республикасы Президентының Мактау гра-
мотасына, «КамАЗ»ның атказанган хезмәткәре» исеменә лаек булды.
Берничә мәртәбә Чаллы шәһәре, Автозавод район Советы депутаты итеп
сайланды. Морза титулын йөртте.
Соңгы елларда үзенең бөтен тырышлыгын, көчен туган як тарихын
өйрәнүгә туплады. Шулай итеп, балачактагы хыялын тормышка ашырды.
Берничә китабы дөнья күрергә дә өлгерде. Алар Мәскәү, Ульяновск, Казан
шәһәрләре архивларында сакланган төп нөсхә документларга таянып
язылганнар. Миңзаһит абый Урта Азиядә, Магнитогорскида, Мәскәүдә,
Түбән Новгородта, Ульяновскида һәм үзебезнең республикада яшәүче як-
ташлар белән һәрвакыт элемтәдә торды.
Яңа ачылган фактлар, бигрәк тә «Шәйморза» исемле китап рус теленә
күчерелеп Интернетта урнаштырылгач (сайт http://www.mtss.ru/?pade=
Saimorsa), кулга каләм алып 2009 нчы елда чыккан китапка зур һәм бай
өстәмә буларак тагын күп кенә архив тупларга этәргеч ясадылар. Ләкин
алар әле халыкка җиткерелмәгән. Аның эшен уллары Рөстәм белән Ма-

131

рат башкарып чыгарлар, дигән өмет тә бар миндә. Туган авылында аның
тырышлыгы һәм матди ярдәме белән мәчет салынды.

Миңзаһит абыебыз Ватан сугышында югалып калучыларның ка-
берләрен табуда да актив эш алып барды. Мәрхүмнең архивында безнең
китапны тулыландырырлык фоторәсемнәр дә бар. Шуларның икесен
китапның 133 битендә тәкъдим итәм:

5 1962 нче елгы чыгарылыш XI класс (алда – укытучы Азизов Зәкәрия

Насыйбулла улы, сул ягында Миңзаһит абый);

5 1964 нче ел, Иске Шәйморза урта мәктәбен тәмамлап Казан шәһәре

уку йортларында укучы студентлардан бер төркем (арткы рәттә сулдан
беренче математика укытучысы Хөснетдинов Мансур Зиятдин улы – Ка-
зан дәүләт педагогия институты физика-математика факультеты деканы
булды; икенче рәттә сулдан икенче Миңзаһит абый;

5 математика, сызым укытучысы Курдляев Миргасим Ибраһим улы –

Казан авиация институты, соңрак Казан химия-технология институтының
Түбән Кама филиалында физика, математика фәннәрен укытты).

Миңзаһит абыйның башкарган эшләре күпкырлы һәм үрнәк. Туганна-
ры, хезмәттәшләре һәм бөтенләй таныш булмаган кешеләр дә китапларын
укып, зур ихтирам һәм хөрмәт белән искә алалар.

Тормыш турында күбрәк уйлаган саен, үзеңнең тормышта сайрак
йөзгәнеңне аңлый барасың икән. Кош бер канат белән генә оча алмаган
кебек, бар бары тик дөнья яки ахирәт эшләре белән генә мәшгуль булган
кешенең дә бәхете тулы була алмыйдыр. Шуны истә тотып, Миңзаһит абый
тормышының һәр сәгатен алдан ук, гаиләсе белән киңәшеп, планлашты-
рып куя иде. Шуңа күрә гаиләсе нык, тату булды, бәхетле гомер кичерделәр.
Мәчеткә даими йөргән, намазын калдырмаган, уразасын тоткан, корба-
нын чалдырган һәм вакытында тиешле сәдакасын биргән шушы изге,
акыллы; ошбу китапны тәкъдим итү кичәсенә кайтып, сүз әйтергә өмет-
ләнеп йөргән олпат кеше арабыздан китте. Тормыш иптәше Рәмзиянең,
уллары һәм киленнәренең, оныкларының һәм барлык туганнарының җан
тетрәткеч тирән кайгыларын уртаклашып, һәрберсенә түземлек телим.
Без аны беркайчан да онытмабыз. Авыр туфрагы җиңел булсын!

Тормыш шулай инде ул - кемдер килә, кемдер китә. Миңзаһит абый ке-
бек тормышның кадерен белеп яшәүләргә ни җитә!

Маркиз СИРАҖИЕВ.

132

Миңзаһит Зәкәрия
Гыймадиев Азизов

Мансур Миргасим
Хөснетдинов Курдляев

Миңзаһит 133
абый

САТДИНОВ

Вазых Идиятуллович

Родился 22 марта 1948 года в селе
Старое Шаймурзино. В 1955 году по-
ступил в школу, а в 1966ом закончил
11 класс Шаймурзинской школы. По-
сле окончания школы, до ноября 1967
года, работал в колхозе имени XXII
партсъезда грузчиком. С ноября
1967го по ноябрь 1970 года прошел
срочную службу в армии. (С апреля
1971 г. по ноябрь 1970 года прошел
срочную службу в армии). С апреля
1971го по сентябрь 1978 года работал
монтером связи в селе Старое Шай-
мурзино, одновременно учился в Все-
союзном юридическом заочном ин-
ституте (ВЮЗИ). С сентября 1978го по
сентябрь 2010 года работал В Дрож-
жановском РОВД. Из них с 1980 по
2010 год – заместителем начальника и
начальником РОВД. В настоящее вре-
мя нахожусь на пенсии. Супруга – мед-
сестра в ЦРБ, сыновья Ленар и Айрат
яваляются офицерами полиции в си-
стеме МВД. За время службы от имени
министра внутренних дел Российской
Федерации награжден боевым имен-
ным пистолетом Макарова, а также
травматическим пистолетом прика-
зом министра внутренних дел Респу-
блики Татарстан. Указом Президента
Российской Федерации от 22.03.2003
награжден государственной награ-
дой – медалью «За отличие в охране общественного порядка», и Указом
Президента Российской Федерации от 07.102008 награжден Государ-
ственной наградой – медалью ордена «За заслуги перед Отечеством» 2й
степени. Почетный и заслуженный сотрудник МВД Республики Татарстан.
В настоящее время проживаю в селе Старое Дрожжаное. Вышел на пен-
сию по достижении предельного возраста в звании полковника милиции.

134

Руководитель аппарата Президента Полковник милиции
Татарстана Асгат Сафаров Вазых Сатдинов

Супруга и сыновья Ленар, Айрат

135

БАҺАВЕТДИНОВА (УСМАНОВА)
Фәридә Абдрахман кызы

Мин Чүпрәле районы, Кече Шәйморза
авылында 1948 елда туганмын һәм шунда
башлангыч мәктәптә укый башладым. Авы-
лыбызның табигате, яшел хәтфә урамнары,
болыннары, аның халкы һаман да күз алла-
рымда торалар. Анда озак торырга туры
килмәсә дә, дүртенче класска укырга кергән
елны район үзәгенә – Иске Шәйморза авылы-
на гаилә белән күченеп киттек, туган-як хә-
тердә нык сакланган. Минем бер дә күченергә
теләгем юк иде. Бусагага басып «Әби белән
бабайны ничек инде калдырып китәбез?» –
диеп елаганым бүгенге көннәргә кадәр исем-
дә. Туган авылыма булган мәхәббәтем күңе-
лемдә нык саклана, шуңа күрә язган шигырь-
ләремдә аны сагыну, горурлану хисләре бе-
лән бергә чагыла:

Иртә торып, тәрәзә ачсам, ... Күчеп киттек Шәйморзага,
Кошлар сайрый тирәктә. Туган авылым син калдың.
Туган авылым, үскән җирем Шәйморзаның мәктәбендә
Һаман да син йөрәктә... Урта белемне алдым.

Тирә-юньдә дан тоткан, атаклы һәм чал тарихлы мәктәптә укыганда,
укытучы Рәйсә апа Самерханованы бик тә ярата идем. Аның кебек укыту-
чы булырга хыялланып йөрдем. Тырышлык бушка китмәде, мәктәпне «4»
һәм «5»ле билгеләренә генә тәмамладым. Изге хыялымны тормышка ашы-
рырга мөмкинчелек туды. «Балалары күп, барысы да әйбәт укыйлар, тәр-
типлеләр», – диеп, мәктәпнең ата-аналар җыелышында әнине һәрвакыт
президиумга сайлап утырталар иде. Шуңа күрә ул мәктәптән күңелләре
тагын да күтәрелеп, шатланып кайта иде. Әтиебезгә мәктәптә еш булырга
туры килмәде, ул көннәр буе, ялсыз район башкарма комитеты рәисе Ка-
сыймов абыйның шоферы булып эшләде. Мин әтием белән әниемә зур
рәхмәтлемен, урыннары җәннәттә булсын. Җиде кыз һәм бер малайны
укытып, һәрберебезгә тормышта лаеклы урыннарыбызны табарга булыш-
тылар. «Укый алсагыз – укыгыз, кеше булырсыз», – диделәр. Без аларның
йөзенә кызыллык китермәдек. Һәрберебез укып дипломлы белгечләр
булдык. Безнең арада медицина хезмәткәрләре, укытучылар, төзүче һәм
башка профессия кешеләре бар. Энем Мирза гаиләсе белән төп йортта то-
ралар, озак еллар буе инде ул Иске Шәйморза мәктәбендә укытучы булып
эшли.

1966 елны, мәктәпне тәмамлагач, Ульяновск шәһәрендә И.Н.Ульянов
исемендәге педагогика институтына укырга кердем. Аны уңышлы тәмам-

136

ладым. Тормышка чыктым. Иптәшем Рифкат Баһаветдиновны Ульяновск
өлкәсе Цильна районы «Красный Восход» совхозына инженер-механик
итеп эшкә җибәрделәр. Мин шунда мәктәптә математика укытучысы бу-
лып эшләдем. Ике бала тудырып, тәрбияләп үстердек. Улыбыз Марат Ка-
зан шәһәрендә үзенең гаиләсе белән яши, экономист, ике балалары бар.
Ульяновскида эшләгәндә Казанга командировкага җибәргәннәр иде,
шунда Казан шәһәренә гашыйк булып кайтты. Озак вакыт үтми, күчеп тә
киттеләр. Кызыбыз Резедә үзенең гаиләсе белән Ульяновск шәһәрендә
яши.

Бакчадагы чәчәкләр күк, Яктылык һәм шатлык булсын
Балаларым үстеләр. Картайган көнебездә.
Алла бәхетләрен биреп, Берсе – алма, берсе – хөрмә,
Дөньяда яшәсеннәр. Яннарымда йөриләр.
Ике балам – ике аккош, Йолдызлар да югарыдан
Йөрәгемнең түрендә. Сезгә бәхет телиләр.

1979 елда Ульяновск өлкәсе Большое (Зур) Нагаткино авылында
(район үзәге) технология техникумы ачылды. Шунда 1980-1985 елларда
математика укытучысы булып эшләдем, аннан соң 18 ел буе директорның
укыту эшләре буенча урынбасары вазыйфаларын башкардым. Безнең
техникумны тәмамлаган белгечләр Россиянең төрле төбәкләрендә эш-
лиләр. Алар арасында техник-механиклар, юристлар, пешекчеләр, җә-
мәгать тукландыру оешмаларының технологлары һәм башкалар бар.
Күбесе укуларын югары уку йортларында дәвам итәләр. Шулар арасын-
да туганнарым Марсель белән Руслан да бар, алар техникумны яхшы
билгеләренә генә бетереп, Ульяновск шәһәрендә авыл хуҗалыгы ака-
демиясендә югары белем алдылар. Хәзер икесе дә инженер-механик бу-
лып эшлиләр.

Туганнарым белән дә, авылдашларыбыз белән дә еш кына күрешеп то-
рабыз. Заманында 6 мәчетле Иске Шәйморза авылы бүгенге көннәрдә дә
гөрләп тора. Авылдашларым мул иттереп ит, сөт җитештерәләр, иген, ши-
кәр чөгендере үстерәләр. Мәктәптә һәм бакчаларда балалар тавышы чың-
лап тора. Медицина ярдәмен авылда күрсәтәләр. Сәүдә, көнкүреш оешма-
лары эшләп тора. Татарстанның халык артисты Габдулла Рәхимкулов исе-
мен йөртүче культура йорты һәрвакыт концертлар һәм спектакльләр күр-
сәтә. Мәчетләребездән ишетелгән азан тормышыбызга моң, илаһи нур
өсти, кабат яңа очрашуларга чакырып тора. Авылыбызның 400 еллык тари-
хы борынгы бабаларыбыздан башлап, халкыбызның ислам диненә тугры-
лыгы, шәригать кануннарын төгәл үтәп баруларын күрсәтә.

Шуларны итсә тотып, торган җиребездә мәчет ачылгач, укырга йөри
башладым. Коръән укырга өйрәндем. Бу минем күңелемә бик хуш килде.
Бераз гына вакыт булуга тизрәк Коръән укырга тартып тора. Беренче
тапкыр намаз укырга Гөлчирә апам өйрәтте. Ул бик укымышлы кеше иде,
урыны җәннәттә булсын. Ислам диненең нигезләрен ул бала чакта ук ба-
байдан өйрәнде.

137

Бүгенге көндә дүрт оныгым бар – өч кыз, бер малай. Шуңа күрә миңа
картаерга иртә әле, аларга гарәп әлифбасын өйрәтәм. «Одноклассники»
сайтында минем рәсемнәрем белән дә танышырга мөмкин.

Оныкларым – йөрәк маем
Исәнлектә үсегез.
Алдагы көннәрегезгә
Ак бәхетләр телибез.
40 ел гомеремне балалар тәрбияләүгә багышладым. Хәзер лаеклы ял-
да. Федераль күләмдә хезмәт ветераны, Россия Федерациясе Мәгариф
һәм фән министрлыгының Мактау грамотасы белән бүләкләндем.

138

АЛИЕВ
Фиргать Усман улы

Мин 1948 елның 25 октябрендә Зур Чынлы авылында колхозчы гаи-
ләсендә туганмын. Беренче класска 1956 елда кереп, 1966 елда 10 нчы
классны тәмамладым. Каникул вакытларында колхозда эшләдем, әти
янында. 10 нчы классны тәмамлагач, Чистай авыл хуҗалыгы техникумына
укырга кердем. 1967 – 1969 елларда ГДРда совет армиясе сафында хезмәт
иттем, танк частенда наводчик булып. Армиядән соң техникумда укуымны
дәвам иттем һәм 1971 елда тәмамлап Буа районы ,«Коммуна» колхозында
механик булып эшләдем. Аннары ике ел Буа училищесының Чүпрәле фи-
лиалында эшләдем. 1974 – 77 елларда «Коминефть» берләшмәсенең Усин-
скнефть идарәсе цехында механик, аннары шофер булып эшләдем.

1977 елның ахырында Ульян шәһәренә кайтып автохуҗалыкларда эш-
ли башладым. «Стройтранс» автобазасында яңа шәһәр торак йортлар тө-
зелешенә, авиакомплекс төзелешенә төзелеш материаллары ташыдым.
СССР таркалгач эш бетте, «Ульяновскводоканал»га эшкә урнаштым. 2008
елда хезмәт ветераны булып пенсиягә чыктым. Пенсиягә чыккач 7 ел
эшләдем.

Тормыш иптәшем белән бер малай һәм бер кыз үстердек. Икесе дә
югары белем алып эшлиләр, үз гаиләләре белән торалар.

P.S.: Фиргатьнең әтисе Усман

Алиев – Социалистик Хезмәт Ге-
рое исеменә лаек булган республи-
кага бик билгеле шәхес.

139

140

АРСЛАНОВ
Миргалифан Миргасим улы

1949 елның 16 ноябрендә Кече Чынлы авылында туган. 1956 нчы елда
Кече Чынлы сигезьеллык мәктәбенә укырга керә, аннан 1965–1966 еллар-
да Иске Шәйморза мәктәбендә урта белем алды. 1966 елдан 1968 елга
кадәр Казан шәһәрендәге «Радиоприбор» заводында эшләде.

1968–1970 елларда армия сафларында Украинада хезмәт итте. Авыл-
га сержант дәрәҗәсендә кайтты. 1970–1972 елларда Кече Чынлыда клуб
мөдире булып эшли. 1972 нче елда Халитова Гөлсинә Кәнәфи кызы белән
гаилә корып, Марат һәм Гүзәл исемле балалар тәрбияләп үстерделәр.

1973 елда Яр Чаллы шәһәренә барып урнаша һәм төзелеш бригада-
сында бригадир булып эшли. 1991 елның 22 нче сентябрендә Яр Чаллы
шәһәрендә эш урынында вафат була. 23 сентябрьдә Кече Чынлы зиратын-
да җирләнә.

Бу язманы энекәше ЗӨФӘР әзерләде.

Миргалифан Арсланов гаиләсе. Маратка – 1 яшь тә 8 ай. 141

ЗАКИРОВ
Роберт Файзрахманович

Родился 3 августа 1949 года в д. Новые
Тинчали Буинского района Татарской
АССР.

После окончания Новотинчалинской
восьмилетней школы поступил в 9-ый
класс Старошаймурзинской средней шко-
лы 2-го этапа. Школа была эксперимен-
тальной: только 9-11 классы, вводились
элементы кабинетной системы обучения,
были классы только мальчиков и девочек,
смешанный класс, класс с русским языком
обучения. Мы попали в класс мальчиков.

Желающих продолжить образование
после 8 класса было много: приезжали из-
близлежащих и дальних деревень - до 10и
населенных пунктов поставляли обучаю-
щихся, однако мест в школе всем не хвата-
ло, поэтому существовал отбор. В первый
же день учебы была проведена контроль-
ная работа по математике, по результатам
контрольной произошел отсев и некото-
рых в 9-ый класс не приняли. Почти во всех
классах было более 30-и учащихся. В на-
шем 9«а»-33парня из семи деревень. Класс
был дружный, практически все учились
хорошо. Обучение велось в основном на
русском языке, мы у себя в селах обуча-
лись на родном, поэтому ответы на татар-
ском языке не возбранялись За два года учебы получили хорошую прак-
тику разговорной речи на русском, русский язык и литературу препода-
вала Николаева Лидия Петровна, русская по национальности, на татар-
ском она не говорила, и на ее уроках приходилось говорить только на
русском, и все это в дальнейшем значительно облегчило усвоение языка
и в последующем сдачу вступительных экзаменов в ВУЗЫ.

В классе 33 мальчика, у каждого свой характер, свои интересы. Своео-
бразным был Ахметов Олег (ныне покойный) из д. Малая Цильна. Очень
способный парень. Сильный математик. (У них на роду все были матема-
тиками). Домашние задания по математике он никогда не делал, но учи-
тель математики Азизов Закария Насыбуллович, человек принципиаль-
ный и весьма строгий, никогда замечаний Олегу не делал, но когда весь
класс не справлялся с заданием, к доске вызывал Ахметова и он с ходу ре-
шал все задачи любой сложности. Олег любил составлять кроссворды, по-
сылал их в издательства, но печатался или нет-не знаю. Характер был у не-

142

го сложный, упрямый, всегда настаивал на своем- прав он или не прав. По-
сле окончания школы поступил в ВУЗ, но через год бросил учебу, после
обосновался на Дальнем Востоке, плавал на рыболовецких траулерах.
Последние лет тридцать я с ним не встречался. Из Новых Тинчалей в 9-ом
«а» вместе со мной учились Юнусов Зуфар, Ирек Закареевич, Ирек Ахмет-
сафинович, Шайхаттаров Ансар, Фоат Хасанов. Фоата, Ирека, Ансара и За-
вида уже нет в живых.

После Армии проработав на Севере и Дальнем Востоке, в конце 90-х
Ирек и Ансар вернулись на Родину, обосновались в г. Буинске. В 2006 го-
ду Ансар погиб в автоаварии. Зуфар обосновался в родной деревне, всю
жизнь проработал в сельскохозяйственном производстве, сегодня на
пенсии,очень уважаемый в селе человек. В годы учебы в Шаймурзине в
зимнее время жили в школьном интернате, в остальное время ежедневно
ходили пешком и на велосипедах 7-8 километров туда и обратно. 0 под-
возах тогда и речи не было. Вставали в шесть утра, наскоро перекусывали
и айда в Шаймурзино: ничего, выдерживали. Не помню, чтоб кто-то болел
гриппом, простужался. Даже зимой, в метель и мороз, на лыжах ходили
домой, хотя воспитатели нам и не разрешали.

В общежитии жизнь была тоже интересной. Готовились к урокам, мно-
го читали, ходили в кино, по пятницам в школе проводились танцеваль-
ные вечера. В одной комнате ( жили впятером ) с нами жил Сибгатуллин
Раис из малой Цильны ( на класс старше). Он был хорошим шахматистом,
победить его никто в школе не мог. Мог играть вслепую: ложился на кро-
вать лицом к стене, мы у шахматной доски на столе, говорим ему свои хо-
ды, он свои и мы ведем запись.

Раис всегда побеждал и потом по памяти воспроизводил всю игру и
никогда не ошибался. Я помню еще, он отправил телеграмму Михаилу Та-
лю с поздравлением с победой на мировом чемпионате. Раис всю жизнь
прожил в родном селе, работал учителем истории, был директором шко-
лы. Сейчас на пенсии, мы часто общаемся. Из малых Цильнов крепкую
связь держим с Иршатом Шакуровым. Он всю жизнь прожил в родном се-
ле, работал бригадиром, агрономом, заместителем председателя самого
крупного в районе колхоза «Цильна», несколько лет трудился в ДРСУ.
Около 10-и лет руководил колхозом «Восход». Он человек трудолюбивый,
прекрасный организатор и все годы его руководства колхоз «Восход» за-
нимал 2-3 места в районе по итогам года, не смог обогнать только колхоз
«Цильна». В конце 2000-х, когда под маркой передачи земель инвесторам
громили колхозы, печальная участь постигла и колхоз «Восход», по на-
стойчивому настоянию тогдашней главы района его передали агрофирме
и через год от хозяйства ничего не осталось: ни техники, ни поголовья
скота, ни работы сельчанам. А Иршат ушел на пенсию и сегодня такой же
молодой и жизнерадостный, занимается личным подсобным хозяйством.

Директором школы был Камалов Энгель Файзрахманович-энергич-
ный, строгий, но справедливый руководитель. При нем сплотился пре-
красный педагогический коллектив. Навсегда запомнилась Азизова Ами-
на Загитовна, кавалер ордена Трудового Красного Знамени, учитель исто-
рии и обществоведения, заместитель директора. Прекрасный педагог,

143

мастер своего дела, она исторические и общественные процессы объяс-
няла доступно и доходчиво, была внимательной и строгой. Математику
вел ее супруг Азизов Закария Насыбуллович. Сильнейший математик,
строгий учитель. Спрашивал строго, преподавал доступно, просто. Его
уважала вся школа. После он долгие годы работал директором в той же
школе.

Химию вел старейший педагог Ильясов Нурми Сафич, систематиче-
ски проводились лабораторные работы, и реактивов, и химикатов хвата-
ло на всех. Вообще, кабинет химии был оборудован прекрасно. Когда
проводились опыты, один из парней завернул в бумажку кусочек калия и
положил в карман, а когда начали выходить из класса, металл воспламе-
нился у него в кармане, еле погасили, так был пойман и «вор», и в памяти
накрепко осело свойство этого химического элемента. При лаборатор-
ных работах учитель голыми пальцами переливал в пробирку из флакона
соляную кислоту и мы все удивлялись, как он не прожигает пальцы, види-
мо, кожа была задублена кислотами.

Дисциплина в школе была на высоте. Действовала и комсомольская
организация. Помню, после одной, не соответствующей ни тогдашней, ни
нынешней системе политической шалости, нас, группу учащихся 10-11
классов обработали и в комитете, и на общем собрании комсомола так
крепко, никогда не забудется.

После окончания школы все разбрелись по стране: кто на учебу, кто
на работу, но высшее или среднее специальное образование получили
буквально все. Ни один из 33-х парней в этой бурной жизни не потерял ни
себя, ни своего достоинства. Есть рядовые труженики, есть доктора наук,
полковники, крупные хозяйственные руководители.

С1981 года через каждые 5 лет проводим встречи одноклассников. В
основном, приезжают около 15 человек – одни и те же. Что ж, кто не при-
езжает на встречи – их дело, не осуждаем, но они постепенно исчезают из
памяти. Недавно услышали о кончине одного однокашника, и через 50
лет с трудом вспомнили его облик и откуда он был родом.

Последние 30-40 лет постоянно общались с Шакировым Фаризом
(окончил Саратовскую высшую партийную школу, после свою судьбу свя-
зал с органами внутренних дел – был зам. начальника РОВД по политча-
сти, потом отвечал за кадры. Принимал в милицию достойных молодых
людей, направлял их на обучение, следил за их карьерным ростом и уком-
плектовал отдел хорошими кадрами. Его уважает весь район, бывшие и
нынешние работники отдела. Учитывая его деловые качества, год назад
его отозвали обратно на свою работу в РОВД),

Сиразиев Маркиз был очень способным учеником, сильный матема-
тик. Долгие годы работал руководителем системы ЖКХ в г. Тетюши, Ела-
буге. Вложил много сил и труда в жизнеобеспечении этих сложных горо-
дов. Был настоящим руководителем, решал многие вопросы, помогал
организациям и людям и о нем добром вспоминают все. Он сегодня на
пенсии, не унывает, жизнерадостен, живет в Казани. Однажды, когда он
работал в Тетюшах, мы 4-5 одноклассников, ранней весной поехали к не-
му. Спустились к Волге, а в это время вдали показались катера. Оказыва-

144

ется, они возвращались с первой путины. Маркиз свистнул, помахал ру-
кой, и один из катеров повернул и подплыл к нам. Фарватер они знали
хорошо, катер прямо уткнулся носом в песок. Рыбаки издали узнали Мар-
киза. Улов у них был хороший и нам подарили изрядное количество хо-
рошей свежей рыбы.

Шайдуллиным Альбертом, долгие годы проработавшим в г. Буинске
главным бухгалтером межрайонной базы в системе торговли постоянно
поддерживали контакты.

Он прекрасный финансист: не всякому удается продержаться так дол-
го на такой должности – большие деньги, всеобщий дефицит, специфиче-
ская категория работников, и он ни разу не ошибался ни при подведении
баланса, ни при подборе кадров.

Ежегодно встречаемся с Кадыровым Мидехатом из Большой Цильны.
Учился хорошо, окончил Казанский инженерно-строительный институт,
многие годы возглавлял строительную организацию в г. Елабуга. С 90-ых
годов всецело ушел в религию, сегодня он имам-хатиб в мечети Елабуги.
Однако при встречах невозможно говорить с ним на мирские темы – весь
разговор уводит на религиозную плоскость. В постоянном контакте нахо-
димся с Юсуповым Иршатом (родом из Большой Цильны). Окончил Казан-
ский ветеринарный институт, с полной отдачей работал главным зоотех-
ником в родном колхозе «Ирек», хозяйство было одним из лучших в райо-
не, Иршат успешно развивал животноводческую отрасль. В начале 80-ых
партия направила его председателем в один из самых крупных, но самый
отсталый, колхоз им. Чапаева, колхозники единогласно его избрали.За па-
ру лет Иршат восстановил хозяйство, вывел его в передовые. В те же 80-
ые его назначили председателем райисполкома. На этой должности он
вложил много труда и энергии на строительство дорог, соцкульт объек-
тов, «при нем началась газификация и ряд других крупных проектов Но
ветер перемен в политической жизни страны коснулся и его, в борьбе за
власть Иршат был вынужден уступить. В последующие годы работал на
разных отраслях, по силе возможности трудится и сейчас.

Среди нас самым старшим по возрасту, самым рослым по росту был
Алиев Марс и самых высоких карьерных рубежей. Самых высоких науч-
ных степеней добился он. Марс сегодня доктор наук, крупный руководи-
тель Республиканского масштаба, и мы, его однокашники, глубоко его
уважаем и гордимся им.

После окончания школы, в годы учебы в ВУЗах и в период работы ча-
сто обшались - Заббаровым Завитом из Малой Цильны. Он был интерес-
ным собеседником, на все имел свой взгляд, свое мнение, мы часто спо-
рили по политическим и другим вопросам. Он долгие годы работал в Ле-
ниногорске: учителем, директором школы, профтехучилища, в структуре
райисполкома. Однако раняя смерть унесла его от нас, жаль.

Алиуллин Масхут (из Малой Цильны) долгие годы работал в системе
управления сельским хозяйством района на должности главного экономи-
ста, на пенсию ушел с должности директора казначейства. Был интерес-
ной личностью, любил юмор, шутки, никогда не унывал. В 1966 году сред-
ние школы выпустили два класса: 10 и 11. Мы были в 10-ом. И Масхут всег-

145

да говорил, что рожденные в

49-ом более развиты рож-

денных в 48: в одолеть школь-

ную программу рожденных

48-м потребовалось 3 года, a

мы одолели за два, так же и

по службе в армии- им 3 го-

да, a нам хватило и два. Мно-

го было у него юмора такого

рода. Жаль, не удалось ему

еще пожить немного. Рано

ушел из жизни Сулейманов

Рустем. Работал гл. экономи-

стом в колхозе «Цильна», в

строительной организации,

секретарем партийной орга-

низации к-за «Цильна». Спо-

собный специалист, прост в

обращении с людьми. В по-

следние годы часто встреча-

емся и созваниваемся с Аб-

дракиповым Наилем (СТ. Шай-

мурзино), изредка встреча-

емся с Ахметовым Замилем Амерханов Иршат

(М. Цильна).
Я после школы поступил Закиров Роберт

в Казанский Государствен-

ный Университет, работал в

школах Дрожжановского района учителем, директором. Был и партий-

ным, и советским работником, дорос до должности заместителя главы

района – председателя комитета по управлению коммунальным имуще-

ством. Но оказалось, что имуществом управляет не комитет, a глава, и

мне пару лет пришлось поработать в районной сельхозтехнике. Потом с

1998 по 2009 год руководил системой образования в Дрожжановском

районе. На пенсии несколько лет сидел дома, надоело, и приступил к вы-

полнению общественной работы на должности; председателя районно-

го совета ветеранов.

P.S.: Роберт Фәйзрахман улы Закиров 2021 елның 25 фев-

ралендә бакыйлыкка күчте. Мәктәп тарихында, район, респу-
блика тарихында якты эз калдырган, заманында район мәга-
риф бүлегенә, соңгы елларда район ветераннар Советына
җитәкчелек иткән, тирән белемле, үтә тырыш, күренекле,
үрнәк шәхес иде ул. Аның якты истәлеге күңелләрдә мәңге са-
кланыр, урыны җәннәт түрләрендә булсын!

146

1972 г.

2018 г. 147

ХАМАТ АНОВ
Ингель Иниятулла улы

Хаматҗанов Ингель ТАССРның Буденный районы, Кече
Чынлы авылында 1949 нчы елның 22
апрелендә Хаматҗанов Иниятулла На-
сыйбулла улы һәм Хаматҗанова Зәйнәп
Шакирҗан кызы гаиләсендә дөньяга
килә.

1956 елның сентябрендә 1 нче клас-
ска укырга керә. 1964 нче елда сигезьел-
лык мәктәпне тәмамлаганнан соң, 1964-
1966 нчы елларда күршедәге Иске Шәй-
морза урта мәктәбендә укый, шунда 10
классны тәмамлый. 1966-1969 нчы еллар-
да Түбән Кама шәһәрендә яши һәм укый.
1969 нчы елда Чүпрәле районы, Кече
Чынлы подстанциясендә дежур монтер
булып эшкә урнаша. 1970 елдан 1974 нче
елларда шул подстанциядә – Энергос-
бытта инспектор вазыйфасында. 1975 ел-
дан Ульяновск шәһәрендә «Волга» сан-
техмонтаж спецстройда хезмәтен дәвам
итә. Аннан соң Гидроаппаратта эшләп,
шуннан пенсиягә чыга.

2016 елның 22 апрелендә мәрхүм
булды. Ульяновск шәһәре Пригородный
зиратында җирләнде. Әлеге язганнар
абыема дога булып барсын.

Зәйтүнә
Арсланова
(Хаматҗанова
Иниятулла кызы)

Чүпрәле районы Ке-
че Чынлы авылында

яшим, туган елым
1954 елның январе.

148