1 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน สำนักการแพทยพื้นบานไทย กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข สนับสนุนจากกองทุนภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ISBN : 978-616-11-0640-9 ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมนในเล ั อด ื
2 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด สมุนไพรพื้นบ้านลดไขมันในเส้นเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ที่ปรึกษา นายแพทยสุพรรณ ศรีธรรมมา อธิบดีกรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก แพทยหญิงวิลาวัณย จึงประเสริฐ อธิบดีกรมการแพทย นายแพทยประพจนเภตรากาศ นายแพทยทรงคุณวุฒิ (ดานสาธารณสุขสาขาพัฒนาระบบบริการทางการแพทย) นายแพทยปภัสสร เจียมบุญศรี รองอธิบดีกรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก นางเสาวณียกุลสมบูรณ ผูอำนวยการสำนักการแพทยพื้นบานไทย บรรณาธิการ เรือตรีหญิงธนิดาขุนบุญจันทร นักวิชาการสาธารณสุขชำนาญการพิเศษ ผูชวยบรรณาธิการ นางฉันทนากระภูฤทธิ์ นักวิชาการสาธารณสุขปฏิบัติการ นางสาวสิริลดา พิมพา นักวิชาการสาธารณสุขปฏิบัติการ กองบรรณาธิการ ดร.ชลธิดา เทพหินลัพ คณะวิทยาศาสตรการแพทยมหาวิทยาลัยพะเยา ศ.เกียรติคุณ ดร.ไมตรีสุทธจิตต คณะวิทยาศาสตรการแพทยมหาวิทยาลัยพะเยา นายสธนุพรบณฑัตยิ ปทมา นักวชาการอิสระิ ผูทรงคณวุ ุฒิดานภูมิปญญาการแพทยพื้นบานไทย พันโทหญิงสุวิไล วงศธีระสุต นางสาวอรพินทครุฑจับนาค นางสาวอรจิรา ทองสุกมาก นางสาวสิริรักษอารทรากร นางสาวกมลทิพยสุวรรณเดช นางสาวภราดร สามสูงเนิน นางสาวณฤดีไชยายงค นายอาทิตยกระออมแกว นางสาวรวิวรรณ นาคะอุไร นางสาวอัญชัน พรมธิมา นางสาวจันทรา แทนกระโทก นางสาววราภรณดอนแกว พิมพครั้งที่ 1 โดยสำนักการแพทยพื้นบานไทย สงวนสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์พ.ศ.2537 เดือนกันยายน 2554 จำนวน 5,000 เลม ถายภาพ นายคำผล แกวภูงา นางสาวสิริรักษอารทรากร นางสาวภราดร สามสูงเนิน ออกแบบ บานสวนศิลปโทร 0 2921 5052 พิมพที่ โรงพิมพองคการสงเคราะหทหารผานศึกกรุงเทพมหานคร
3 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน คำนำ ตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับท ี่ 10 ป 2550-2554 ไดเนนใหมีการใชภูมิปญญา การแพทยแผนไทยและสมุนไพรในการดูแลสุขภาพตนเองมากขึ้น ซึ่งสอดคลองกับนโยบายรัฐมนตรีวาการ กระทรวงสาธารณสุข เร ื่ องการสงเสริมและสนับสนุนการใชภูมิปญญาการแพทยพื้นบานไทยใหประชาชนใช เปนทางเลือกหน ึ่งในการดูแลสุขภาพเพ ื่ อพ ึ่ งตนเอง ควบคูไปกับการแพทยแผนปจจุบัน โดยเนนในดานการ สงเสริมสุขภาพและฟนฟูสภาพเปนหลักสำคัญ กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก จึงไดจัดทำสื่ อเผยแพรสมุนไพรพื้ นบาน ลดความเสี่ยงโรคไขมันในเลือดตามภูมิปญญาของหมอพื้นบานขึ้น ซึ่งเน ื้อหาในหนังสือฉบับน ี้ กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก โดยสำนัก การแพทยพื้นบานไทยไดรวบรวมเน ื้ อหาองคความรูจาก 2 สวนท ี่สำคัญ คือ เน ื้ อหาวิชาการ ซึ่งไดมาจาก การรวบรวมโดยศาสตราจารยเกียรติคุณ ดร. ไมตรีสุทธจิตตและคณะ และเน ื้ อหาดานภูมิปญญาของ หมอพ ื้ นบาน ที่ไดมาจากการรวบรวมและจัดระบบองคความรูจากหมอพ ื้ นบานทั้ง 4 ภาค ซึ่งเปนภูมิปญญา ดั้งเดิมที่มีการนำมาใชในการดูแลสุขภาพคนในชุมชนต ั้ งแตอดีตจนถึงปจจุบัน แตองคความรูเหลานี้ยังไมเคยมี การศึกษาวิจัยทางวิทยาศาสตรมากอน จึงเปนการรวบรวมองคความรูที่สั่งสมมานานและยังคงนำมาใชกัน จนถึงปจจุบัน ใหเปนทางเลือกในการดูแลสุขภาพของคนไทย ซึ่งเลมน ี้เปนหน ึ่งในจำนวน 7 เลม ที่ไดนำ ขอมูลทั้ง 2 สวน มาจัดทำสื่อเผยแพรจนเสร็จสมบูรณเพื่อใหผูที่สนใจไดนำไปปรับใชในวิถีชีวิตของตนเอง คณะผูจัดทำหวังวาหนังสือเลมน ี้จะเปนประโยชนสำหรับผูสนใจ รวมท ั้งเปนการรวบรวมความรูอีก หน ึ่ งชุดเพ ื่อใหนักวิชาการ นักวิจัย ผูสนใจ ไดนำไปศึกษาและพัฒนาตอยอด สำหรับวงการแพทยและ สาธารณสุขของไทยตอไป และหากพบขอบกพรองประการใดหรือมีขอเสนอแนะเก ี่ ยวกับส ื่ อเผยแพรเลมน ี้ ขอไดโปรดแจงสำนักการแพทยพื้นบานไทย กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก เพื่อ ปรับปรุงแกไขในโอกาสตอไป (นายแพทยสุพรรณ ศรีธรรมมา) อธิบดีกรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก
4 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน
5 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน สมนุไพรพื้นบ้านลดไขมันในเลือดตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน สารบัญ คำนำ 3 บทนำ 9 1. สาระนารูเกี่ยวกับภาวะไขมันในเลือดสูง 9 1.1 ไขมันในรางกาย 10 1) คอเลสเตอรอล 10 2) ไตรกลีเซอไรด 11 1.2 ภาวะไขมันในเลือดสูง 11 1.3 ระบาดวิทยา 12 1.4 อาการและอาการแสดงของภาวะไขมันในเลือดสูง 12 1.5 เกณฑการวินิจฉัยภาวะไขมันในเลือดสูง 13 2. แนวทางการดูแลภาวะไขมันในเลือดสูง 15 3. สมุนไพรพื้นบานตามภูมิปญญาหมอพื้นบาน 15 - กระเจี๊ยบแดง 17 - กระถินไทย 23 - กระเทียม 26 - ขมิ้นชัน 31 - ขา 36 - คำฝอย 40 - ใบชา 44
6 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือดตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน - เดือย 47 - ถั่วเหลือง 52 - ทานตะวัน 57 - บุก 61 - พริก 67 - พริกไทย 72 - มะขามปอม 77 - มะเขือเปราะ 85 - มะเดื่อ 89 - มะนาว 92 - มะระขี้นก 100 - มะรุม 105 - แมงลัก 113 - สมแขก 119 - สะเดา 122 - เสาวรส 128 - หอมแดง 133 - หอมใหญ 137
7 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน บทสรุป 140 เอกสารอางอิง 141 ภาคผนวก 149 1. ความรูเพิ่มเติมเกี่ยวกับสมุนไพรพื้นบาน 150 1.1 ชนิดของตนไม 150 1.2 ศัพทเฉพาะ 151 1.3 หนวยตวงวัด 151 2. คณะทำงานจัดทำเนื้อหาสมุนไพรพื้นบานลดความเสี่ยงโรคไขมันในเลือด 153 ตามภูมิปญญาของหมอพื้นบาน
8 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน
9 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน บทนำ 1. สาระนารูเกี่ยวกับภาวะไขมันในเลือดสูง โรคหัวใจและหลอดเลือดตีบเปนสาเหตุการตายอันดับท ี่สองของประเทศ ไขมันในเลือดสูง เปนปจจัยเส ี่ยงของโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ โดยเกิดคราบไขมันท ี่ ผนังหลอดเลือดแดง ทำให หลอดเลือดแดงไมสามารถนำเลือดไปเลี้ยงหัวใจ ทำใหเกิดอาการเจ็บหนาอก หรืออัมพฤกษที่นากลัว คือ คราบไขมันอาจจะหลุดจากผนังหลอดเลือดไปอุดตันทอสงเลือดไปเลี้ ยงหัวใจหรือสมองไดทำให เกิดอาการหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน และมีอาการวูบ เปนลม ลมลงหรือหมดสติถึงขั้นเสียชีวิตได (คราบไขมันในหลอดเลือด)
10 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน 1.1 ไขมันในรางกาย ในรางกายมนุษยไขมันนับเปนสารอาหารที่จำเปน โดยมีหนาที่หลักเปนสวนประกอบสำคัญของ ผนังเซลลและปลอกหุมของเซลลระบบประสาท นอกจากนี้ยังเปนสารต ั้ งตนของการสรางน้ำดีและ ฮอรโมนสเตียรอยด (steroid hormone) ในรางกาย โดยปกติรางกายคนเรามีสารขนสงไขมันท ั้ งหมด 5 ชนิด ไดแก ไคโลไมครอน (chylomicron) วีแอลดีเอล (VLDL) แอลดีแอล (LDL) ไอดีแอล (IDL) และเอชดีแอล (HDL) แตละชนิดมีความแตกตางในสวนประกอบโปรตีน ไขมัน ขนาด ตลอดจน น้ำหนักของโมเลกุลไขมัน ซึ่งชนิดท ี่สำคัญไดแกคอเลสเตอรอล (cholesterol) และไตรกลีเซอไรด (triglyceride) และโดยทั่วไปในการตรวจไขมันในเลือดจะตรวจจากสาร ดังตอไปนี้ 1) คอเลสเตอรอล เปนไขมันชนิดหน ึ่ งที่รางกายสามารถสังเคราะหขึ้นไดเองจากตับและ ลำไสหรือไดรับจากสารอาหารที่รับประทานเขาไป อาหารที่ มาจากพืชจะไมพบคอเลสเตอรอลเปน สวนประกอบ แตจะพบมากในไขมันสัตวปริมาณไขมันข ึ้ นอยูกับชนิดของอาหาร คอเลสเตอรอลมี ความสำคัญตอรางกาย โดยเปนสวนประกอบที่สำคัญของเซลลตางๆ โดยเฉพาะอยางย ิ่ งเซลลสมอง แตหากมีคอเลสเตอรอลมากเกินไปก็จะเปนโทษตอรางกายเชนกัน ซึ่งไขมันเหลาน ี้จะไปสะสมอยู ตามผนังหลอดเลือดแดงทั่วรางกาย เชน หลอดเลือดสมอง หลอดเลือดหัวใจ ฯลฯ ทำใหเกิดหลอด เลือดแข็งตัว และตีบตัน โดยจะเปนชาหรือเร็วข ึ้ นอยูกับปริมาณคอเลสเตอรอล และ มีปจจัย เส ี่ ยงอยางอ ื่ นรวมดวย เชน ความดันโลหิตสูง ไขมันในเลือดสูง เบาหวาน การสูบบุหร ี่ ความอวน และการไมออกกำลังกาย เปนตน สารขนสงไขมันจำแนกเปนกลุมยอย 2 ชนิด คือ ไขมันชนิดดีมีชื่อ เรียกวา High Density Lipoprotein หรือ HDL มีหนาที่นำคอเลสเตอรอลจากกระแสเลือดและเนื้อเยื้อ ไปทำลายที่ตับ ดังน ั้ นถาระดับไขมันชนิดดีในเลือดสูง จะทำใหอัตราเส ี่ ยงตอการเปนโรคหลอด เลือดหัวใจตีบนอยลง ไขมันชนิดดีจะมีปริมาณสูงไดโดยออกกำลังกาย ระดับปกติในเลือดผูชาย มากกวา 40 มิลลิกรัม ตอเดซิลิตร สวนในผูหญิงมากกวา 50 มิลลิกรัมตอเดซิลิตร สารขนสงไขมัน อีกชนิดหนึ่งคือ ไขมันชนิดเลว มีชื่อเรียกวา Low Density Lipoprotein หรือ LDL มีหนาที่สำคัญใน
11 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน การขนสงไขมันคอเลสเตอรอลไปยังเน ื้ อเย ื่ อตางๆ และหลอดเลือดและยังเปนสารต ั้ งตนในการผลิต ไขมันประมาณเกือบคร ึ่ งหน ึ่งของไขมันท ั้ งหมดออกสูกระแสเลือด หากมีไขมันชนิดน ี้ในเลือดสูง ก็จะ ไปเกาะผนังหลอดเลือด ทำใหหลอดเลือดพอกหนาขึ้น จนความยืดหยุนของหลอดเลือดเสียไป หลอดเลือดจะตีบแคบลง ทำใหการไหลเวียนเลือดไมสะดวก จึงเสี่ยงตอการเกิดโรคเสนเลือดตีบตันได มากระดับปกติในเลือดไมควรมีไขมันชนิดเลว เกิน 130 มิลลิกรัมตอเดซิลิตร 2) ไตรกลีเซอไรดเปนไขมันชนิดหน ึ่ งเกิดจากการสรางข ึ้ นเองในรางกายจากน้ำตาล และแปงหรือ จากอาหารที่รับประทานเขาไป มีความสำคัญทางดานโภชนาการหลายประการ นับต ั้ งแตใหพลังงาน ชวยในการดูดซึมวิตามิน เอ ดีอีและ เค ชวยทำใหรูสึกอ ิ่ มทองอยูนาน นอกจากนี้รางกายยังเก็บสะสมไตรกลีเซอไรดไวสำหรับใหพลังงานเม ื่ อมีความตองการ อยางไรก็ตาม การมีไตรกลีเซอไรดในเลือดสูงหรือพบวาสูงในคนที่มีคอเลสเตอรอลสูงอยูแลว เช ื่ อวามีโอกาสเปน โรคหลอดเลือดเลี้ยงหัวใจตีบมากขึ้น ระดับปกติในเลือดไมควรเกิน 150 มิลลิกรัมตอเดซิลิตร (คาปกติ 50 – 150 มิลลิกรัมตอเดซิลิตร) 1.2 ภาวะไขมันในเลือดสูง หมายถึง ภาวะที่มีความผิดปกติของการเผาผลาญไขมันใน รางกาย ทำใหรางกายมีระดับไขมันในเลือดตางไปจากเกณฑที่เหมาะสม เปนผลใหเกิดความเส ี่ ยงตอ การเกิดภาวะหลอดเลือดแดงแข็ง และทำใหเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดตามมา นอกจากนี้ยังอาจกอใหเกิดตับออนอักเสบเฉียบพลันได โดยสาเหตุของภาวะ ไขมันในเลือดสูง สามารถเกิดไดจากกรรมพันธุการรับประทานอาหาร ที่มีไขมันสูงโดยเฉพาะไขมันจากสัตวโรคของตอมไรทอบางชนิด เชน เบาหวาน ไทรอยดและโรคของตอมหมวกไต บางอยาง โรคตับ โรคไตบางชนิด การรับประทานยา บางชนิด เชน สเตียรอยดฮอรโมนเพศ (ยาคุม กำเนิด) การต ั้ งครรภการด ื่ มแอลกอฮอลและ ภาวะขาดการออกกำลังกาย เปนตน 1 ดโรคหัวใจและหลอดเลือดตามมา นไดโดยสาเหตุของภาวะ รรับประทานอาหาร ไรทอบางชนิด มวกไต นยา ม
12 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน 1.3 ระบาดวิทยา บุคคลท ี่ เส ี่ ยงตอภาวะไขมันผิดปกติในเลือด ไดแก ผูที่มีภาวะหลอดเลือดแดงแข็ง ไดแก โรคหลอดเลือดหัวใจ โรคหลอดเลือดสมองและโรคหลอดเลือดแดงสวนปลาย ผูที่มีปจจัยเสี่ยงของโรค หลอดเลือดและหัวใจ ดังตอไปนี้ - เพศชายอายุมากกวาหรือเทากับ 45 ปเพศหญิงอายุมากกวาหรือเทากับ 55 ป - มีประวัติคนในครอบครัว คือ พี่นองหรือพอแมเปนโรคหลอดเลือดหัวใจ โดยเพศชายเปน เมื่ออายุนอยกวา 55 ปและเพศหญิงเปนเมื่ออายุนอยกวา 65 ป - มีโรคประจำตัว คือโรคเบาหวาน - มีความดันโลหิตสูงกวาหรือเทากับ 140/90 มิลลิเมตรปรอท หรือไดรับยาลดความดัน โลหิตอยู - สูบบุหรี่อวน หรือมีดัชนีมวลกายมากกวาหรือเทากับ 25 กิโลกรัมตอตารางเมตร - โรคไตที่เปนกลุมอาการไตอักเสบและไตวายเรื้อรัง 1.4 อาการและอาการแสดงของภาวะไขมันในเลือดสูง ผูที่ตรวจรางกายพบลักษณะที่บงชี้วาระดับไขมันผิดปกติในเลือด เชน พบกอนไขมันบริเวณ เปลือกตา ตามขอ ฝามือเปนตน ดังภาพที่ 1 และ 2
13 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ภาพที่ 1 แสดงตุมไขมันที่เปลือกตา ภาพที่ 2 แสดงตุมไขมันตามขอ 1.5 เกณฑการวินิจฉัยภาวะไขมันในเลือดสูง สำหรับเกณฑในการวินิจฉัยวาระดับไขมันเทาไรจึงจะตัดสินวามีภาวะไขมันในเลือดสูงของ ประเทศไทยยังไมมีการกำหนดชัดเจน ดังนั้น จึงใชเกณฑการตัดสินรวมกับของประเทศสหรัฐอเมริกาที่ มีการศึกษาทางระบาดวิทยาของประชากรดังแสดงในตารางที่ 1 ตารางที่ 1 แสดงเกณฑตัดสินภาวะผิดปกติของระดับไขมันในเลือด ระดับไขมัน (มิลลิกรัมตอเดซิลิตร) ความหมายทางคลินิก ระดับไขมันไมดี (LDL-cholesterol) < 100 เหมาะสม 100 – 129 ใกลเคียงคาเหมาะสม ยอมรับได 130 – 159 ก้ำกึ่ง 160 – 189 สูง >/ = 190 สูงมาก
14 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ระดับไขมัน (มิลลิกรัมตอเดซิลิตร) ความหมายทางคลินิก ระดับไขมันคอเลสเตอรอล (Total cholesterol) < 200 เหมาะสม 200 – 239 ก้ำกึ่ง > / = 240 สูง ระดับไขมันดี (HDL-cholesterol) < 40 ต่ำ > / = 60 สูง ระดับไขมันไตรกลีเซอไรด(Triglyceride) < 150 เหมาะสม 150 – 199 ก้ำกึ่ง 200 – 499 สูง > / = 500 สูงมาก เกณฑจาก NCEP (National Cholesterol Education Program): Expert Panel on Detection, Evaluation and treatment of High Blood Cholesterol in Adults: Circulation 2002.
15 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน 2. แนวทางการดูแลภาวะไขมันในเลือดสูง โดยทั่วไปแนวทางในการรักษาภาวะไขมันผิดปกติในเลือดแบง เปน 2 วิธีคือ (1) การปองกัน และการรักษาโดยไมใชยาคือการปรับเปลี่ ยน พฤติกรรมการดำเนินชีวิต โดยการงดสูบบุหรี่ออกกำลังกาย ลดอาหาร ไขมันและของหวาน และรับประทานอาหารอยางถูกตองและเหมาะสม (2) การรักษาโดยการใชยา หากไดมีการปรับเปลี่ ยนพฤติกรรมการ ดำเนินชีวิตอยางนอย 3 – 6 เดือนแลวระดับไขมันยังคงสูงเกินระดับท ี่กำหนดไวจึงควรพิจารณาใชยา ในการรักษาโดยตองอยูในความดูแลของอายุรแพทยอยางเหมาะสม 3. สมุนไพรพื้นบานตามภูมิปญญาหมอพื้นบาน สำหรับเน ื้ อหาภูมิปญญาของหมอพ ื้ นบานเก ี่ ยวกับสมุนไพรพื้ นบาน ลดความเส ี่ยงโรคไขมันในเลือดเลมน ี้0ไดรวบรวมองคความรูจาก ประสบการณจริงของหมอพ ื้ นบาน 4 ภาค ซึ่งไดสืบทอดความรูจาก บรรพบุรุษ โดยวิธีการศึกษา จากคัมภีรและตำราตางๆ ในอดีต ซึ่งคัมภีร และตำราเลมน ี้ในแตละภาค มีจำนวนและปริมาณการใชคลายคลึงกัน จะ แตกตางกันบางในเรื่ องเทคนิคการปรุงยาและวิธีการใชเปนตน ตัวอยางเชน ภาคเหนือ มีการใชคัมภีรเภชังค เปนตำราที่มีตำรับยาใชรักษาโรคแทบทุกชนิด ตั้งแตเด็กอยูในทองจนถึงคนชราในการดูแลผูปวยโรคเรื้ อรัง คัมภีรวิจัยโรคายะ เปนตำราที่ใชใน การวินิจฉัยโรคแทบทุกชนิดของไทยใหญทางภาคเหนือ สวนทางภาคอีสาน ใชคัมภีรของพอดวง แสนแกว เปนตำรับยารักษาโรคติดตอเร ื้ อรังเปนหลัก ภาคกลาง ใชคัมภีรสมุดขอยบรรพบุรุษของ หมอบุญยืน ผองแผว เนนตำรับยาบำบัดโรคแทบทุกชนิด คัมภีรภูมิปญญาแพทยพื้นบานของ
16 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน หมอน้อย เน้นตำรับยารักษามะเร็งทุกชนิดเป็นหลัก ภาคใต้ ใช้คัมภีร์พระมานพ กิตติรณโณ (วัดโพธิ์ทับมณี อ.เมือง จ.เพชรบุรี) เป็นตำราเกี่ยวกับยารักษาโรคมะเร็งและโรคเรื้อรังอื่นๆ เช่น อัมพฤกษ์ เหน็บชา เป็นต้น ส่วนวิธีการรวบรวมเนื้อหาเล่มนี้ ซึ่งเป็นหนึ่งในจำนวน7เล่ม ได้มาจากการจัดเวทีแลกเปลี่ยน ความรู้และประสบการณ์หมอพื้นบ้านในชุมชนแต่ละภาค จากตัวแทนหมอพื้นบ้านทั้ง 4 ภาค โดยมี การจัดประชุมเชิงปฏิบัติการ ทั้งสิ้น 5 ครั้ง โดยครั้งที่ 1 เป็นการแบ่งกลุ่มหมอพื้นบ้าน 4 ภาค ตามความถนัดของการใช้สมุนไพรในการดูแลผู้ป่วย นำสูตรตำรับยาที่ใช้จริงในชุมชน มาประกอบใน ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์ของ ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.ไมตรี สุทธจิตต์ และคณะ ครั้งที่ 2 – 4 ให้ หมอพื้นบ้านทั้งหมดจาก 4 ภาค ร่วมพิจารณาสูตร/ตำรับยาในเชิงเหตุและผล โดยเน้นประเด็นสำคัญ เช่น กลุ่มผู้ป่วยที่ต้องการใช้สมุนไพรในการดูแลสุขภาพ สรรพคุณการใช้กับผู้ป่วย ส่วนประกอบของ สมุนไพรในสัดส่วนที่เหมาะสมกับผู้ป่วย วิธีการปรุงยา การรับประทาน รวมทั้งข้อควรระวังในการใช้ เป็นต้น ซึ่งสูตรตำรับใดเห็นว่าไม่เหมาะสม เกรงว่าจะไม่ปลอดภัยต่อผู้ป่วยหรือผู้นำไปใช้จากการอ่าน หนังสือเล่มนี้ ก็จะคัดออกไป โดยในแต่ละประเด็นหมอพื้นบ้านแต่ละท่านได้แสดงความคิดเห็นจนเป็น ที่ยอมรับของทุกคนจึงจะนำมารวบรวมองค์ความรู้เป็นฐานข้อมูล ในครั้งสุดท้าย ได้เชิญผู้บริหารใน กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก หมอพื้นบ้านและนักวิชาการที่เกี่ยวข้องกับ สมุนไพร มาร่วมพิจารณาให้ข้อเสนอแนะในด้านการได้มาซึ่งข้อมูลที่มีหลักฐานใช้ในการอ้างอิงได้ จึง ถือได้ว่าเนื้อหาของข้อมูลที่ได้รวบรวมในเล่มนี้ เป็นข้อมูลที่น่าเชื่อถือ และเป็นประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจ ทั้งอาจารย์จากสถาบันการศึกษา นักวิชาการ นักศึกษา และเจ้าหน้าที่ผู้เกี่ยวข้อง สามารถที่จะนำ องค์ความรู้ดังกล่าวไปใช้ในการศึกษาวิจัยเพื่อพิสูจน์ประสิทธิผลของตำรับยาเหล่านี้ว่าได้ผลจริงหรือ ไม่ อย่างไรจึงถือได้ว่าเป็นฐานข้อมูลที่สำคัญ และเป็นจุดเริ่มต้นที่ดีในการพัฒนาต่อยอดองค์ความรู้ ของหมอพื้นบ้านเหล่านี้ให้เป็นที่น่าเชื่อถือและยอมรับของประชาชนในอนาคตมากขึ้นและอาจเป็น ทางเลือกหนึ่งที่การแพทย์แผนปัจจุบันสามารถนำมาประยุกต์ใช้ในการดูแลผู้ป่วยโรคเรื้อรังไม่ติดต่อ ได้อีกทางหนึ่ง ซึ่งมีเนื้อหาเกี่ยวกับสมุนไพร ดังต่อไปนี้
17 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน กระเจี๊ยบแดง ชื่อทองถิ่น/ชื่ออื่น กระเจี๊ยบ กระเจี๊ยบเปรี้ยว ผักเก็งเค็ง สมเก็งเค็ง สมตะเลงเครง
18 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน กระเจี๊ยบแดง สวนที่ใช กลีบเลี้ยงของดอก หรือกลีบที่เหลืออยูที่ผล สรรพคุณทางยา เปนยาขับปสสาวะ และเปนยาบำรุง ลดความดัน โลหิตสูง ลดคอเลสเตอรอล ลดความหนืดของเลือด นอกจาก นี้ยังชวยใหระบายทอง เปนยาขับปสสาวะ ยาลดการอักเสบของไต ในประเทศไทยใชใบสดและกลีบ เลี้ยงทั้งสดและแหงของกระเจี๊ยบตมกิน แกไอ แกนิ่ว ลดไขขับน้ำดี ใบออนของกระเจ ี๊ยบใชทานเปนผักไดหรือใชแกงสม รสเปรี้ยวกำลังดีกระเจ ี๊ยบเปรี้ ยวมีชื่อ เรียกอีกช ื่อวา “สมพอเหมาะ” ในใบมีวิตามินเอ ชวยบำรุงสายตา สวนกลีบเล ี้ ยงและกลีบดอก มี แคลเซียม ชวยบำรุงกระดูกและฟนใหแข็งแรง
19 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ตัวอยางตำรับอาหาร แกงสมดอกกระเจี๊ยบ เครื่องปรุง กุงนาง 1/2 กิโลกรัม ดอกกระเจ ี๊ ยบแดง 10 ดอก น้ำสมมะขามเปยก 2 ชอนโตะ น้ำปลา 2 ชอนโตะ น้ำตาลมะพราว 1 ชอนชา น้ำเปลา 3 ถวยตวง เครื่องปรุงน้ำพริก พริกแหง 5 เม็ด ผักชีซอย 1 ชอนโตะ พริกขี้หนูแหง 10 เม็ด น้ำมะนาว 1 ชอนโตะ หัวหอมแดง 3 หัว วิธีปรุง นำกุงมาผาหลังเอาเสนดำออก นำดอกกระเจี๊ ยบมาแกะกลีบห ั่นเปนช ิ้ นเล็กๆ นำเครื่ องน้ำพริก แกงสมโขลกใหละเอียด ใสกุง 2 ตัวโขลกใหเขากัน ใสน้ำ 3 ถวยตวงในหมอ นำน้ำพริกท ี่โขลกแลว ละลาย ขึ้นต ั้งไฟพอเดือดใสน้ำมะขามเปยก น้ำปลา น้ำตาล ชิมใหรสเปรี้ ยว เค็ม หวาน รสเปรี้ ยว ออนๆ เพราะดอกกระเจ ี๊ ยบมีรสเปรี้ ยวอยูแลว ใสดอกกระเจ ี๊ ยบ ใสกุงสดท ี่ เหลือตมจนสุก ยกลงรับ ประทานได
20 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ยำดอกกระเจี๊ยบ เครื่องปรุง กลีบดอกกระเจ ี๊ ยบ 2 ถวยตวง กุงสด 1/2 ถวยตวง หอมหัวใหญ ซอย 1/2 ถวยตวง กระเทียมซอย 1 ชอนโตะ พริกเหลืองห ั่ นขวาง 1 ชอนโตะ น้ำปลา 2 ชอนโตะ น้ำตาลทราย 1 ชอนโตะ ผักชีซอย 1 ชอนโตะ น้ำมะนาว 1 ชอนโตะ หัวหอมแดง 3 หัว วิธีปรุง กระเทียม 6 กลีบ ใสกุง (ปอกเปลือกลวกแลวห ั่นเปนช ิ้ นเล็กๆ) น้ำปลา มะนาว หอมหัวใหญกระเทียมซอย พริกเหลือง กลีบกระเจ ี๊ ยบ (ซอยละเอียด) ลวกพอสุก คลุกใหเขากัน จัดใสจานโรยผักชี น้ำกระเจี๊ยบแดง เครื่องปรุง ดอกกระเจี๊ยบแดงสด 1 ถวยตวง น้ำ 6 ถวยตวง น้ำตาลทราย 4 ถวยตวง เกลือปน 1/2 ชอนชา วิธีทำ ดอกกระเจ ี๊ ยบแดงสด ลางน้ำใหสะอาด ตัดเอาแตรอบนอก กลีบ สีแดงสวนกลางแข็งไมใชหั่นใสถวย 1 ถวยตวง ใสน้ำ 6 ถวยตวง ลงในหมอ ตั้งไฟตมใหเดือดจนกระเจ ี๊ยบเป อย จึงกรองดวยผาขาวบางเอากากออกใส น้ำตาล เกลือ ตมแลวจะเหลือประมาณ 5 ถวยตวง ตักใสแกว ใสน้ำแข็งทุบ ดื่มเปนเครื่องดื่ม หรือแชตูเย็นไวดื่ม ขอควรระวัง เน ื่ องจากกระเจ ี๊ ยบมีฤทธ ิ์เปนยาระบายออนๆ อาจทำใหผูที่ดื่ม น้ำกระเจี๊ยบเกิดอาการทองเสียไดเล็กนอย
21 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ภูมิปญญาหมอพื้นบาน สูตร 1 สรรพคุณ ลดไขมันในเสนเลือด ฟอกเลือด ขับปสสาวะ สวนประกอบ 1. กลีบเลี้ยงสด 10 ดอก 2. น้ำ 1 ลิตร วิธีทำ นำกลีบเลี้ยงสด ตมกับน้ำเดือด 15-20 นาที (ไมใส น้ำตาล) รับประทานวันตอวัน วิธีรับประทาน ดื่มแทนน้ำไดเรื่อยๆ ติดตอกันนาน 5 วัน ขอควรระวัง คือ หากจำเปนตองใชกลีบเลี้ยงแหง ควรระวังเชื้อรา (สีดำ) ถาสงสัยใหหักกลีบเลี้ยงแลว สองกับไฟ จะเห็นจุดสีดำ
22 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน สูตร 2 สรรพคุณ ลดไขมันในเสนเลือด ฟอกเลือด ขับปสสาวะ สวนประกอบ ใบเพสลาด (กลางออน กลางแกของ กระเจี๊ยบแดง) 1 กำมือ ลางใหสะอาด วิธีทำ นำไปประกอบเปนอาหารใหเกิดรสเปรี้ยว เชน แกงสม ตมยำ วิธีรับประทาน รับประทานเปนอาหาร 3 วันตอ 1 ครั้ง รับประทานเปนเวลา 1 เดือน สูตร 3 สรรพคุณ ลดไขมันในหลอดเลือด บำรุงหัวใจ ปองกัน เสนเลือดในสมองตีบ ลดความดัน แกลิ้นหัวใจรั่ว สวนประกอบ 1) กระเจี๊ยบแดงแหง 2 ขีด 2) ดีบัวแหง 1 ขีด 3) ดอกเกกฮวยแหง 1 ขีด วิธีทำ นำตัวยาทั้ง 3 บดเปนผง บรรจุแคปซูลเบอร 0 วิธีรับประทาน คร ั้ งละ 2 – 3 แคปซูล วันละ 2 เวลา เชา และ กอนนอน รับประทานกอนหรือหลังอาหารก็ได รับประทานไดตลอดไมมีผลขางเคียง ประมาณ 1 เดือน จะเห็นผลเปนที่พอใจ
23 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน กระถินไทย ชื่อทองถิ่น/ชื่ออื่น กระถิน กระถินบาน กะเส็ดโคกกะเส็ดบก ตอเบา สะตอเทศ สะตอเบา ผักกานถิน ผักหนองบกกันเชด (เขมร) กระถินดอกขาว กระถินหัวหงอกกิถินนอยกะตง
24 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน กระถินไทย สวนที่ใช ยอดออน ใบออน ฝกออน เมล็ดออน สรรพคุณทางยา ดอก รสมัน บำรุงตับ ราก รสจืดเฝอน ขับลม ขับระดูขาว และเปนยาอายุวัฒนะ เมล็ด ใชถายพยาธิตัวกลม ยอดและฝกใชกินเปนผัก แกรอนใน กระหายน้ำชวยใหเจริญอาหาร บำรุงหัวใจ เมล็ดแกแกขับลม ขับระดูในสตรีบำรุงไตและตับ แกอาการนอนไมหลับ เปนยาอายุวัฒนะ แกโรคทองรวง สมานแผล หามเลือด สรรพคุณทางอาหาร ยอดออนของกระถิน 100 กรัม ใหพลังงานตอรางกาย 62 กิโลแคลอรีประกอบดวยน้ำ 80.7 กรัม คารโบไฮเดรต 5 กรัม โปรตีน 8.4 กรัม ไขมัน 0.9 กรัม กาก 3.8 กรัม แคลเซียม 137 มิลลิกรัม ฟอสฟอรัส 11 มิลลิกรัม เหล็ก 9.2 มิลลิกรัม วิตามินเอ 78.83 มิลลิกรัม วิตามินบีหนึ่ง 0.33 มิลลิกรัม วิตามินบีสอง 0.09 มิลลิกรัม ไนอาซีน 1.7 มิลลิกรัม วิตามินซี 8 มิลลิกรัม คุณคาทางเภสัชวิทยา 1. ทำใหความดันโลหิตลดลงอัตราการเตนของหัวใจชาลง 2. เมล็ดมีฤทธ ิ์ ลดน้ำตาลในเลือด และไขมันในเลือดตองระวังเมล็ดมีสารพิษ อาจทำใหเปน หมันได
25 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ตัวอยางตำรับอาหาร ยอดออน ใบออน ฝกออน-แก รับประทานเปนผัก สดรวมกับน้ำพริก ชาวอีสานนิยมใชเมล็ดออนผสมใน สมตำมะละกอหรือรับประทานกับสมตำ ชาวใตนิยมใช เมล็ดออน ใบออนรับประทานกับหอยนางรม ยำยอดกระถิน เครื่องปรุง ยอดกระถินเด็ดสั้น 3 ถวย หมูสับรวนใหสุก 1/2 ถวย หอมแดงเจียว 1/2 ถวย ถั่วลิสงค ั่วปน 2 ชอนโตะ พริกข ี้ หนูปน 3 ชอนชา น้ำมะนาว 4 ชอนโตะ หอมแดงซอยแลวคั่ว 2 ชอนโตะ กระเทียม ซอยแลวคั่ว 2 ชอนโตะ น้ำปลาดี 4 ชอนโตะ น้ำตาลปบ 2 ชอนโตะ วิธีปรุง นำหอมกระเทียมที่คั่วเตรียมไวมาโขลกใหละเอียดพรอม กับพริกขี้หนูใสน้ำปลา น้ำตาล น้ำมะพราว คนใหเขากัน นำยอด กระถินท ี่ เด็ดเตรียมไวมาจัดลงในจานเสิรฟ โรยหนาดวยเนื้อ หมูสับรวนสุก ราดดวยน้ำยำที่ทำไวโรยดวยถ ั่ วลิสงค ั่วปน และ หอมเจียว
26 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน กระเทียม ชื่อทองถิ่น/ชื่ออื่น กระเทียม (ภาคกลาง) หอมเทียม (ภาคเหนือ, ภาคใต) หอมขาว (ภาคอีสาน) ปะเซวา (กระเหรี่ยง แมฮองสอน)
27 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน กระเทียม สวนที่ใช หัว หรือใบ สรรพคุณตามภูมิปญญาพื้นบาน น้ำมันหอมระเหยในกระเทียม ชวยขับ ลม ขับเหงื่อ ขับปสสาวะ ฤทธิ์ขับน้ำดีลดการบีบตัวของลำไสลดการอักเสบ ลดความดันโลหิตสูง รับประทานกระเทียมติดตอกัน 15 วัน ไดผลดีนอกจากนี้ยังชวยรักษาโรคบิด โรคทองรวง ขับน้ำได ขับพยาธิและพยาธิเสนดาย วัณโรค ลดน้ำตาลในเลือด โรคอหิวาตไทฟอยดขับลม แกปวดทอง ทองขึ้น ยาขับพยาธิในชองทอง ยาลดไขแกไอ โรคหืด หอบ โรคประสาท มะเร็ง และโรคตางๆ อีก มากมาย สรรพคุณทางอาหาร ปองกันโรคหลอดเลือดอุดตันและกลามเน ื้ อหัวใจหยุดทำงานเฉียบพลัน ชวยลดปริมาณ คอเลสเตอรอล กระเทียมมีกล ิ่ นหอมฉุนเผ็ดรอนสารรสเผ็ด 1 สวนในกระเทียมสามารถลดปริมาณ คอเลสเตอรอลในเสนเลือด ตัวอยางตำรับอาหาร อาหารไทยแทบทุกอยางมักมีกระเทียมเปนเคร ื่ องเทศรวมอยูดวยเสมอ เปนสวนผสมของ น้ำพริกทุกชนิด เพ ื่อใชปรุงแตงกล ิ่นรสอาหารไทยทุกชนิด ควรใชกระเทียมสดๆ ดีกวากระเทียมแหง หรือถูกความรอน
28 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน การรับประทานกระเทียมสด ครั้งละ 3-4 กลีบ วันละ 2-3 ครั้ง หลังอาหาร ตองรับประทานกระเทียมบด ถาเปนกระเทียมเจียว ประโยชนที่เกิดขึ้นจะระเหยไปกับความรอนจะหลงเหลือสรรพคุณอยูบางเพียงเล็กนอย ขอควรระวัง ไมควรกินตอนทองวาง เพราะฤทธิ์รอนของกระเทียมจะ ทำใหแสบกระเพาะได ตัวอยางตำรับอาหาร กุงนึ่งกระเทียม เครื่องปรุง กุงแชบวย 10-12 ตัว กระเทียมโทน (กระเทียมกลีบใหญๆ) 5 เม็ด รากผักชีสับ 3 ราก กระเทียม โทนหั่ นแผนบาง 10 หัว น้ำซีอิ๊วปรุงรสสำหรับนึ่ง 1 ถวย กระเทียมโทนดอง 10-15 หัว ตนหอมซอย เล็กๆ และแครอทสลักดอกไมที่มีเกสรเปนดอกกุยชาย (สำหรับตกแตง) หรือจะหั่นแครอทบางๆก็ได น้ำจิ้มอาหารทะเล พริกข ี้ หนูเขียว 1 ถวย กระเทียมแกะเปลือก 1 ถวย รากผักชี 3 ราก น้ำปลา 1 ถวย น้ำมะนาว 1 1/2 ถวย น้ำตาลทราย 2 ชอนโตะ น้ำตาลปบ 2 ชอนโตะ น้ำกระเทียมดอง 1/2 ถวย ปนเคร ื่องปรุง ทั้งหมดเขาดวยกันจนละเอียด ตักใสถวยพักไว
29 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน วิธีปรุง ลางกุงและแกะเปลือกไวหัวและหาง ผาหลังจนขาด ดึงเอาเสนดำออก จากนั้นมวนหางกุงกลับ มาตรงกลางตัวกุง ทำจนครบทุกตัว เรียงใสจานสำหรับนึ่ง สับกระเทียมโทนกับรากผักชีเขาดวยกันให ละเอียด ตักใสตรงกลางตัวกุงท ี่ทำไวจนครบ โรยดวยกระเทียมโทนหั่ นบาง ราดดวยน้ำซีอิ๊วปรุงรส ใหทั่ว นำไปนึ่งในน้ำเดือดไฟแรงประมาณ 5-8 นาทีจนสุก จึงปดไฟ ยกจานกุงน ึ่ งออก แลวโรยดวย น้ำกระเทียมโทนดอง ตกแตงดวยตนหอมซอยทอนเล็กและแครอทสลักดอกไมที่มีเกสรเปนดอก กุยชายเสิรฟกับน้ำจิ้มอาหารทะเล ขอควรระวัง 1. ถาเก็บกระเทียมไวนานเกินไป สารสำคัญในกระเทียมจะลดนอยลง และหากจะใชกระเทียม ใหไดผลดีก็ไมควรกินหรือกลืนกระเทียมท ั้ งกลีบ ควรจะทุบหรือสับใหละเอียดเสียกอน เพื่อใหน้ำมันในกระเทียมมีฤทธิ์ในการรักษามากยิ่งขึ้น 2. หากจะเก็บกระเทียมไวเพ ื่ อรับประทานไดนานๆ ใหนำไปดองในน้ำสมสายชูหรือน้ำซีอิ๊ว เพราะจะชวยรักษาคุณคาทางอาหารของกระเทียมไดเปนอยางดี 3. การปรุงกระเทียมโดยใชความรอน เชน การเจียว การตม จะทำใหคุณคาในการเปนยารักษาโรคนอยลงดังน ั้ นควร รับประทานกระเทียมในปริมาณที่มากขึ้นกวาเดิม 4. คนท ี่เปนโรคกระเพาะหรือทองวาง0ไมควร รับประทานกระเทียม เพราะจะทำใหระคายเคือง ตอกระเพาะอาหาร และเม ื่ อเกิดอาการปวดทอง คลื่นไส ควรรับประทานกระเทียมใหนอยลง เทียมไดเปนอยางดี ารเจียว การตม งดังนั้นควร เดิม ควร คือง ทอง
30 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ภูมิปญญาหมอพื้นบาน สูตร 1 สรรพคุณ ชวยยอย ลดไขมันในเลือด บำรุงกำลัง ลดความดันในเลือด และชวยขับลมในทอง สวนประกอบ ตนสดทั้งตน 1 ขีด (5ตน) ลางใหสะอาด วิธีรับประทาน รับประทานตนสดทั้งตน มื้อละ 1 ขีด (5 ตน) หรือรับประทานกลีบกระเทียมสดกับอาหาร มื้อละ 7 กลีบเล็กเชา-กลางวัน-เย็น รับประทานประมาณ 3 วัน รับประทานสด 3 กลีบ กลวยน้ำวา 1 ลูก น้ำผึ้ง 1 ชอนโตะ รับประทานวันละ 1 ครั้งกอนอาหารเชา ขอควรระวัง คือกระเทียมเกิดเชื้อราไดงาย ตองตากใหแหงสนิท ถามีจุดเหลืองหรือดำใหทิ้งเลย
31 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ขมิ้นชัน ชื่อทองถิ่น/ชื่ออื่น ขมิ้น ขมิ้นแกงขมิ้นหยวกขมิ้นหัว ขี้มิ้น หมิ้น ยากยอ สะยอ
32 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ขมิ้นชัน สวนที่ใช ลำตนใตดิน เหงาสดและแหงซ ึ่ งควรเก็บเมื่อ ขมิ้นมีอายุประมาณ 7-9 เดือนขึ้นไป สรรพคุณทางยา ขม ิ้ นชันมีสรรพคุณในการแกอาการผ ื่ นคันตามผิวหนัง แมลงสัตวกัดตอย อักเสบ รักษาแผลสด แผลพุพอง ฝหนอง รักษาผิวและบำรุงผิว และชวยคลาย กลามเน ื้ อเรียบ ขับลม แกอาการทองอืดทองเฟอ อาการทองรวง บิด อาหารไมยอย รักษาแผลใน กระเพาะอาหารลำไสโรคประสาท มะเร็ง และโรคตางๆอีกมากมาย สรรพคุณตามตำรับยาไทยโบราณ เหงาขมิ้น ชวยเจริญอาหาร ลดไขมันใน เลือด แกอาการวิงเวียน หวัด อาการชัก ลดไข ขับปสสาวะ รักษาอาการทองมาน ชวยลดอาการ ฟกช้ำบวม สมานแผลสดแผลถลอก ใบขมิ้น ผสมยาอายุวัฒนะ บำรุงโลหิต เจริญอาหาร แกริดสีดวงทวาร รักษามะเร็ง ทองเดิน รักษาอาการผมรวง ผมหงอก รังแค บำรุงผิว รักษา แผลผิวหนังผื่นคัน ก็บเมื่อ หนัง
33 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน สรรพคุณทางอาหาร เหงาขมิ้นชันมีน้ำมันหอมระเหย นอกจากนี้ขมิ้นชันยังมีสรรพคุณดังนี้ 1. ปองกันแผลในกระเพาะอาหาร 2. แกอาการทองอืดทองเฟอ 3. ยอยอาหารและบรรเทาอาการแนนจุกเสียด 4. ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อราและเชื้อแบคทีเรีย 5. รักษาโรคทางเดินหายใจ 6. ชวยระงับกลิ่นตัว 7. ชวยลดไขมันในตับ สมานแผลในกระเพาะอาหาร ตัวอยางตำรับอาหาร ใชแตงสีอาหารใหเปนสีเหลือง เชน ขาวหมกไก แกงกะหรี่ แกงเหลือง ขาวเหนียว เนย เนยแข็ง ผงมัสตารด ผักดองขนมเบื้องญวน เปนสวนผสมของผงกะหรี่ซอส ปลาคลุกขมิ้น เครื่องปรุง ปลาสำลีหรือปลาอยางอ ื่ นก็ไดประมาณ 1-2 ตัว ขม ิ้ นห ั่นเปนช ิ้ นเล็กๆ ประมาณ 1-2 ชอน กระเทียมปอก ประมาณ 1-2 หัว เกลือปน ประมาณ 1 ชอน วิธีปรุง นำขมิ้ นห ั่ นและกระเทียมปอกไปโขลกใหละเอียด แลวใสเกลือลงไปโขลกจนเขากันดีนำปลา ไปลางใหสะอาด ขอดเกล็ดควักไสใหหมดแลวบ ั้งปลาทั้ งสองดาน นำปลาที่ทำเสร็จแลวมาคลุกเขา กับเครื่องปรุงที่โขลกละเอียดจนเขากันดีหมักและทิ้งไวสักประมาณ 15-20 นาทีเทน้ำมันพืชใสกระทะ ตั้งไฟ นำปลาที่ หมักเอาไวไปทอด ในกระทะใหน้ำมันทวมตัวปลา กลับใหสุกท ั้ งสองดาน เม ื่อปลาสุก ดีแลวจึงตักออกใสจาน รับประทานกับขาวรอนๆ
34 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ตมสมปลากระบอกน้ำขมิ้น เครื่องปรุง ปลากระบอกตัวขนาด 3 ขีด 4 ตัว หอมแดง 7 หัว ตะไครทุบห ั่ นทอนยาว 1 นิ้ว 2 ตน ขาห ั่ นหยาบ 7 แวน ขมิ้น ชันที่ปอกเปลือกแลวยาว 1 นิ้ว บุบพอแตก ขมิ้นผง 1 ชอนชา น้ำมะขามเปยกค ั้ นขนๆ 1/4 ถวย น้ำปลา 2 ชอนโตะ น้ำ มะนาว 1 ชอนโตะ พริกชี้ฟาแดงห ั่ นเฉียง 2 เม็ด น้ำเปลา 6 ถวย วิธีปรุง ขอดเกล็ดปลากระบอก ผาทองควักเอาไสออก ตัดเปน 2 ทอน ลางใหสะอาด ผึ่งใหสะเด็ดน้ำ นำน้ำเปลาใสหมอต ั้งไฟ ใสหอมแดง ตะไครขา ขม ิ้ นชัน ขม ิ้ นผง ลงตมใหเดือดประมาณ 10 นาที กรองใชแตน้ำ นำน้ำที่ไดกลับใสหมอต ั้งไฟ พอเดือดปรุงรสดวยน้ำมะขามเปยก น้ำปลา น้ำตาลปบ พอเดือดชิมรสตามชอบ ใสปลาทิ้งไวรอจนปลาสุก ใสน้ำมะนาว เพ ื่อใหรสแหลมจัดขึ้น ตักใสชาม โรยพริกชี้ฟาหั่นเฉียง เสิรฟขณะรอน ขอควรระวัง ควรระวังการใชในหญิงต ั้ งครรภหากใชในปริมาณสูงจะทำให เกิดอาการแทงไดโดยเฉพาะระยะแรกของการตั้ งครรภบางคน ทานแลวอาจทำใหเกิดอาการแพไดเชน คล ื่นไสอาเจียน การใชติดตอกันนานๆ อาจทำใหอาเจียน ถายเปนเลือด ตื่นตัว ทองเสีย ควรหยุดการใชทันที 3 ขอควรระวัง ควรระวังกา เกิดอาการแท ทานแลวอ การใชติ ตื่นตั
35 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ภูมิปญญาหมอพื้นบาน สูตร 1 สรรพคุณ ลดไขมันและลดความดัน ในเสนเลือด สวนประกอบ ลำตนสด แก และใบ สับเปนทอนๆ 1 กำมือ วิธีทำ ลำตนสด แก และใบ ลางใหสะอาด สับเปนทอนๆ แลวตมกับน้ำทวมยา ใหเดือดนาน15-20 นาที วิธีรับประทาน ดื่มคร ั้ งละ 1 แกว กอนอาหาร วันละ 2 เวลา เชา-เย็น ดื่มติดตอกันได 30 วันโดยเปลี่ยนยาใหม ทุกๆ 7 วัน
36 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ข่า ชื่อทองถิ่น/ชื่ออื่น ขาขาใหญขาหลวงขาหยวกกุฎกกโรหินี ขาตาแดง เสะออเคย สะเอเชย
37 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ข่า สวนที่ใช เหงาแกสดหรือแหง เหงาออน ราก กานใบรวม สรรพคุณทางยา เหงาออน มีรสเผ็ด สรรพคุณขับลมในลำไสแกปวดมวนทอง เหงาแก มีรสเผ็ดและรสรอน สรรพคุณขับลม แกฟกช้ำบวม แกพิษ ขับโลหิตเสีย ในมดลูก ถาหญิงคลอดลูกใหมมีเลือดเสียใหใชหัวขาสดมาบดผสมน้ำมะขามเปยกและเกลือแกง บีบ คั้นเอาแตน้ำประมาณถวยแกง ใหดื่มจนหมดจะสามารถขับเลือดเสียออกจนหมดและชวยทำใหมดลูก เขาอูเร็วย ิ่ งขึ้น ขับลมในลำไสรักษาโรคกลากเกลื้ อน ยาพ ื้ นบานอีสาน ใชเหงา บดเปนผงละลายน้ำ หรือตมน้ำดื่ม เพื่อชวยขับลม ราก แกเสมหะ แกเหน็บชา แกเลือดเสียขับลม บำรุงโลหิต กานใบรวม ขับเลือด ขับน้ำเหลือง แกทองขึ้นทองอืดทองเฟอ แกจุกเสียด บำรุงธาตุ ยาพ ื้ นบานลานนาใชเหงาผสม ใบมะกา เถาเชือก เขาหนัง หัวยาขาวเย็นและเกลือ ตมน้ำดื่ม เปนยาถายเหงาออนผสมทั้งตน หัวยาขาวเย็น ตมน้ำดื่ม แกริดสีดวงลำไส อาการทองอืด ทองเฟอ แนนจุกเสียด ใชเหงาแกสดหนัก 5 กรัม (เทาหัวแมมือ) ถาเหงาแหง 2 กรัม ทุบใหแตกเอาตมน้ำดื่ม วันละ 3 ครั้งหลังอาหารจนกวาอาการทองอืดทองเฟอจะหาย โรคผิวหนังกลากเกลื้อน เหงาขาแกตำ หรือทุบใหแหลกแชในเหลาโรง 1 คืน ใชน้ำยาทาบริเวณ ที่เปน โดยกอนทาใหใชไมไผบางๆ ที่ไดฆาเช ื้อแลว ขูดบริเวณท ี่เปนใหผิวหนังเปนสีแดง ทาบอยๆ วันละ 3-4 ครั้งจนกวาจะหาย
38 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน สรรพคุณทางอาหาร 1. ฤทธิ์ลดการบีบตัวของลำไส 2. ฤทธิ์ขับน้ำดี 3. ฤทธิ์ขับลม 4. ฤทธิ์ลดการอักเสบในกระเพาะอาหาร 5. ฤทธิ์ฆาเชื้อแบคทีเรียสาเหตุอาการแนนจุกเสียด ตัวอยางตำรับอาหาร ขาเปนเคร ื่ องเทศท ี่ใชแตงกล ิ่ นอาหารและดับกล ิ่ นคาวพวกเน ื้ อสัตวตางๆ เชน ตมยำปลา ขาวตมปลา ตมขาไก เปนสวนผสมในน้ำพริกเคร ื่ องแกงตางๆ คนไทยใชเหงาแกเหงาออน และดอก ขาเปนผักใชเปนเครื่องปรุงรส แตงกลิ่น เปนเครื่องปรุงเครื่องแกง ตมยำ ตำเมี่ยงขา ตำน้ำพริกเปนตน นอกจากนี้ยังใชเปนสวนผสมของลูกแปงท ี่ใชทำขาวหมากและเหลา ดอกและลำตนออนใช รับประทานเปนผักสด ยำขาออน เครื่องปรุง ขาออน 6 แงง กุงแหง 5 ชอนโตะ ตนหอมซอย 1 ชอนโตะ หอมแดงซอย 4 หัว น้ำปลา 2 ชอนโตะ น้ำมะนาว 3 ชอนโตะ วิธีปรุง ลางขาออนใหสะอาด หั่นเปนแวนบางๆ ซอยเปนเสนเล็กๆ ทำจนหมดไดประมาณ 1 ถวย แชขา ซอยลงในน้ำผสมน้ำมะนาว ขาออนจะมีสีชมพูสวย ลางกุงแหง บีบใหสะเด็ดน้ำ โขลกกุงแหงพอหยาบ ใสขาออนลงในชาม ใสกุงแหง หอมแดง น้ำปลา น้ำมะนาว เคลาใหทั่ว ใสตนหอม เคลาอีกครั้ง ตักใส จานพรอมรับประทาน
39 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ภูมิปญญาหมอพื้นบาน สูตร 1 สรรพคุณ ลดไขมันในเลือด ขับลมในลำไสละลายล ิ่ มเลือด กระจายเลือดลม (ทำใหเลือดไหลเวียนดี) ขับลม บำรุงธาตุ สวนประกอบ เหงาขาไมออนหรือแกเกินไป หั่นเปนแวน 1 กำมือ วิธีทำ นำเหงาขาไมแกหรือออนเกินไป ลางใหสะอาด หั่นเปนแวน หรือทุบใหแตก ใสหมอ เติมน้ำ พอทวม ตมใหเดือด 15-20 นาที วิธีรับประทาน ดื่มคร ั้ งละ 1 แกว กอนอาหาร วันละ 2 เวลา เชาเย็น รับประทานติดตอกันเปนเวลา 30 วัน โดยเปลี่ยนตัวยา ทุกๆ 7 วัน สูตร 2 สรรพคุณ ลดไขมันในเลือด ขับลมในลำไสละลายล ิ่ มเลือด กระจายเลือดลม (ทำใหเลือดไหล เวียนดี) ขับลม บำรุงธาตุสามารถใชทารักษาโรคผิวหนัง เชน กลาก เกลื้อน โดยใชหัวขาลิงแกผสมกับ เหลาหรือน้ำมะนาวจะชวยบรรเทาได สวนประกอบ หนอขาออน 7 แวนหรือ 1 กำมือ หรือดอกขาออน 3 ดอก วิธีรับประทาน รับประทานสดเปนอาหาร หรือลวกจิ้ม รับประทานติดตอกันเปนเวลานาน 5 วัน ขอควรระวัง ผูที่เปนโรคผิวหนัง เชน กลาก เกล ื้ อน หรือผูที่มีไขหรือสตรีมีครรภไมควรรับประ ทานขามากเกินไป เพราะขามีฤทธิ์รอน จะทำใหระคายเคืองผิวหนัง และ สตรีครรภออนอาจแทงได หมายเหตุ ขาลิง ตนสูงไมเกิน 1 เมตร เล็กกวาขาตาแดง มีตัวยาที่ดีที่สุด พบทั่วไป ขาเหลือง คือขาใหญ หัวสีเหลือง ขาตาแดง คือขาที่ขายทั่วไป เล็กกวาขาเหลือง
40 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน คำฝอย ชื่อทองถิ่น/ชื่ออื่น ดอกคำ คำ คำหยุม คำยอง
41 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน คำฝอย สวนที่ใช ดอกและเมล็ด สรรพคุณทางยา ดอก บำรุงโลหิต บำรุงประสาท ขับระดูใชตมกับน้ำอาบเมื่อออกหัด 1. ชวยใหเลือดหมุนเวียนดีขึ้น 2. ฤทธิ์ในการกระตุนมดลูก 3. ชวยสลายลิ่มเลือด 4. มีผลตอเสนเลือดของหัวใจ กระตุนหัวใจ ทำใหเลือดในเสนเลือดหัวใจมีปริมาณเลือดไหล เวียนมากขึ้น ขยายเสนเลือดได 5. ลดคอเลสเตอรอล 6. ลดไขมัน ตัวอยางตำรับอาหาร นิยมนำเอาดอกคำฝอยมาทำเปนเคร ื่ องดื่ม เชน น้ำดอกคำฝอยผสมดอกเกกฮวยเพ ื่ อดับ กระหาย น้ำดอกคำฝอย วิธีปรุง ดอกคำฝอยประมาณ 1 หยิบมือ และดอกเกกฮวยประมาณ 10 ดอก ตมในน้ำประมาณ 500 ซีซี เคี่ยวจนงวดประมาณ 30 นาทีนำมาดื่มแทนน้ำวันละ 2-3 ครั้งๆ ละ 1 ถวยแกว หรือประมาณ 75-150 ซีซี
42 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ขอควรระวัง สตรีที่ตั้งครรภไมควรบริโภคสมุนไพรนี้ เน ื่องจากเปนยาบำรุงเลือดและขับประจำเดือน ถา กินหรือดื่มมากๆอาจทำใหแทงได ภูมิปญญาหมอพื้นบาน สูตร 1 สรรพคุณ ลดไขมันในเลือด ลดความดันโลหิต บำรุง หัวใจ บำรุงสายตา สวนประกอบ 1. ดอกคำฝอย 1 ขีด 2. น้ำ 1 ลิตร 3. น้ำตาลทรายแดง 1 กิโลกรัม วิธีทำ นำดอกคำฝอยตมใหเดือด ยกลงกรองเอาแตน้ำ ใสน้ำตาลทรายแดง เอาไปเคี่ยวใหแหงเปน ผงทราย แลวเก็บใสภาชนะปดสนิท วิธีรับประทาน โดยนำดอกคำฝอยที่ เค ี่ยวเปนผงทราย 1 ชอนกาแฟ ชงกับน้ำรอน 1 แกว ดื่มวันละ 2 เวลากอนอาหาร เชา-เย็น สูตร 2 สรรพคุณ ลดความดันโลหิต บำรุงหัวใจ ลดไขมันในเลือด บำรุงสายตา สวนประกอบ ดอกคำฝอยแหง 1 หยิบมือ วิธีทำ ใชดอกคำฝอยแหง 1 หยิบมือ (1 ชอนชาพูน) ชงกับน้ำรอน 1 แกว วิธีรับประทาน ดื่มวันละ 2 เวลา เชา-เย็น กอนอาหาร
43 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน สูตร 3 สรรพคุณ ลดความดันโลหิต บำรุงหัวใจ ลดไขมันในเลือด บำรุงสายตา สวนประกอบ 1. ดอกคำฝอยแหง 1 กำมือ 2. น้ำ 1 ลิตร วิธีทำ ใชดอกคำฝอยแหง 1 กำมือ น้ำ 1 - 2 ลิตร ตมเดือด 15 นาทีแลวยกลง ทิ้งไวใหเย็น วิธีรับประทาน ดื่มทันทีหรือเก็บไวในตูเย็น ดื่มแทนน้ำ ติดตอกันประมาณ 1 เดือน ขอควรระวัง ไมควรรับประทานเปนยาเด ี่ ยวติดตอกันเปนเวลานาน หรือรับประทานเกินขนาดท ี่แนะนำ ตอวัน มิฉะนั้นอาจทำใหความดันโลหิตต่ำ เลือดมาเลี้ยงสมองชา หรือไขสันหลังทำงานชาลงก็เปนได
44 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ใบชา ชื่อทองถิ่น/ชื่ออื่น กลวยไขเมี่ยง เมี่ยงปา (ภาคเหนือ) ลาพะ (แมฮองสอน)
45 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ใบชา สวนที่ใช ใบออน ลำตน ดอกตูม ยอด และใบแกทำเมี่ยง สรรพคุณทางยา 1. ลดไขมันในเสนเลือด 2. ลดความดันโลหิต 3. ลดน้ำตาลในเสนเลือด 4. ลดระดับคอเลสเตอรอล ตัวอยางตำรับอาหาร น้ำชาเขียว วิธีปรุง ใสใบชาในกาชาประมาณ 1/6 -1/4 ถวย รินน้ำเดือดลงในกาชาครึ่งหนึ่ง เททิ้งทันที (ไมควรเกิน 5 วินาที) เพ ื่ อลาง และอุนใบชาใหตื่นตัว รินน้ำเดือดลงในกาชาจนเต็ม ปดฝากา ทิ้งไวประมาณ 45 - 60 วินาทีรินน้ำชาลงในแกวดื่ม (การรินแตละครั้ง ตองรินน้ำใหหมดกา มิฉะนั้น จะทำใหน้ำชา ที่เหลือมีรสขม ฝาดมากขึ้น เสียรสชาติ) ใบชาสามารถชงได 4 - 6 ครั้ง หรือจนกวากลิ่นชาจะหายหอม ไป และในการชงแตละครั้ง ใหเพิ่มเวลาครั้งละ 10 - 15 วินาที
46 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ขอควรระวัง 1. ในผูปวยท ี่เปนโรคไทรอยดจะมีอาการกระสับกระสาย ใจเตนเร็ว มือส ั่ นอยูแลว การด ื่ มชา จะทำใหมีอาการเหลานี้เพิ่มมากขึ้น 2. หญิงมีครรภควรงดดื่มเพราะจะสงผลกระทบตอทารกในครรภ 3. ผูปวยโรคหัวใจ ควรงดด ื่ มชา เพราะคาเฟอีนจะทำใหหัวใจทำงานไมปกติคือเตนเร็วขึ้น หรือควรเลือกดื่มชาที่สกัดเอาคาเฟอีนออกแลว 4. ผูปวยโรคกระเพาะอาหารอักเสบ ควรหลีกเล ี่ ยงการด ื่ มชา เพราะชาจะกระตุนใหผนัง กระเพาะอาหารหล ั่ งน้ำยอยซ ึ่ งมีสภาวะเปนกรดมากกวาปกติทำใหอาการอักเสบ ยิ่งรุนแรงขึ้น อยางไรก็ตามในกรณีที่เปนโรคกระเพาะแตเลิกด ื่มชาไมไดควรเติมนมผสม ในน้ำชาดวย เพราะนมจะชวยยับย ั้ งแทนนินไมใหออกฤทธ ิ์ กระตุนน้ำยอยในกระเพราะ อาหารได 5. การด ื่ มชาแทนอาหารเชาจะทำใหรางกายขาดสารอาหาร จึงควรเติมนมหรือน้ำตาลใหชวย เพิ่มพลังงานและคุณคาทางอาหาร และควรรับประทานอาหารชนิดอื่นรวมดวย 6. การดื่มชาในปริมาณที่เขมขนมากๆจะทำใหเกิดอาการทองผูก และนอนไมหลับ 7. ไมควรด ื่ มชาที่รอนจัดมากๆ เพราะจะทำใหเกิดการระคายเคืองตอทางเดิน อาหารซึ่งเสี่ยงตอการเปนมะเร็งหลอดอาหารได 8. การด ื่ มชาเขียวในปริมาณสูงอาจมีผลในการลดการดูดซึมวิตามินบี1 และ ธาตุเหล็กได 9. การเติมนมลงในน้ำชาจะไปลดประสิทธิภาพของสารตานอนุมูลอิสระ ในชา คือ แทนนิน (tannin) โดย นมจะไปจับกับแทนนิน ซึ่งเปนสารตาน มะเร็งไมใหออกฤทธิ์ เพิมพลังงานและ 6. การดื่มชาในป 7. ไมควรดื่ อาหารซึ่ง 8. การ และ ธา 9. การ ในชา คื มะเร็งไ
47 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน เดือย ชื่อทองถิ่น/ชื่ออื่น เดือยกิน
48 สมุนไพรพื้นบ้าน ลดไขมันในเลือด ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน เดือย สวนที่ใช เมล็ด สรรพคุณทางยา มีฤทธ ิ์เปนยาเย็น ชวยบำรุงกำลัง หลอลื่น กระเพาะอาหารและลำไส บำรุงปอด มาม ตับ ขับปสสาวะ ขับเสมหะ แกไขแกทองเสีย แกทางเดิน หายใจ เหน็บชา แกปวดเขา ปวดขอ ไขขออักเสบ แกชักกระตุก บวมน้ำ ปอดออนแอไอเปนเลือด ฝที่ลำไสแกอาการ ตกขาวผิดปกติชวยยอยอาหาร บำรุงเสนผมและผิวหนัง แกรอนในกระหายน้ำ ลดการเกิดกระ รักษาโรคหูด ลดการ เกิดมะเร็ง บำบัดอาการหลอดลมอักเสบ ปอดอักเสบ น้ำคั่ง ในปอด ใชเปนยาขับปสสาวะ ใชทำยาชง ใหเด็กกินขับพยาธิ สรรพคุณทางอาหารและทางเภสัชวิทยา เดือยมีเสนใยอาหารสูง เพราะมีปริมาณโปรตีนรอยละ 13.84 คารโบไฮเดรตรอยละ 70.65 ใยอาหารรอยละ 0.23 ไขมันรอยละ 5.03 แรธาตุตางๆ อีกมากมาย โดยเฉพาะฟอสฟอรัส ซึ่งชวย บำรุงกระดูก มีอยูในปริมาณสูง รวมทั้งวิตามินเอ ที่ชวยบำรุงสายตา วิตามินบี 1 และวิตามินบี 2 โดย เฉพาะวิตามินบี 1 มีในปริมาณมาก (มีมากกวาขาวกลอง) ซึ่งชวยแกโรค เหน็บชาดวย ลูกเดือยยังมี กรดอะมิโนทุกชนิดที่สูงกวาความตองการตามมาตรฐานขององคการอนามัยโลก ยกเวนเมทไธโอนีน (methionine) และไลซีน (lysine) มีกรดไขมันจำเปนชนิดท ี่ไมอิ่มตัวดวย เชน กรดโอเลอิค และ กรดลิโนเลอิก รวมแลวถึง 84 และเปนกรดไขมันชนิดอ ิ่มตัว คือ ปาลมิทิค (palmitic) และสเตียริก (steric) เพียง 16 เทานั้น พบวาในลูกเดือยมีโปรตีนคุณภาพดีคุณสมบัติคลายกับโปรตีนจากขาวโอต