ศรัทธาแห่งชีวิต

หนงึ่ ในจำนวนนน้ั คอื มหาอำมาตยเ อก เจา พระยาพลเทพ (เฉลิม โกมารกลุ
ณ นคร) เสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ ซ่ึงมีบุตร-ธิดากับคุณหญิงสวางพลเทพ
๑๒ คน โดยมบี ตุ รสาวคนโต ในจำนวนบตุ รชาย ๗ คน และนอ งสาวอกี ๔ คน คอื
นางสาวโฉมศรี โกมารกลุ ณ นคร

“...ดิฉันคุนเคยกับ ม.ล.ชูชาติ รวมทั้งนักเรียนนอกที่มาหา เพราะนับถือ
คณุ พอ เหมอื นญาตผิ ใู หญ คณุ ชชู าตยิ งั เลา ใหฟ ง วา ตง้ั ใจจะเรยี นใหจ บปรญิ ญาเอก แต
ชว งนนั้ (ราว พ.ศ.๒๔๗๒-๒๔๗๓) มขี า ววา นกั เรยี นไทยในฝรง่ั เศสเรมิ่ รวมกลมุ กนั
คดิ เรอ่ื งเปลยี่ นแปลงการปกครอง เมอื่ ทางกรงุ เทพฯรู คุณพอ ดฉิ นั จงึ เรยี กตวั กลบั
เพราะคณุ ชชู าตเิ ปน ราชนกิ ลุ คณุ ชชู าตบิ อกดฉิ นั วา พจ่ี งึ ไมไ ดเ รยี นดอกเตอรเ พราะ
ถูกเรียกกลับเสียกอน...”

ถงึ แมว า นางสาวโฉมศรจี ะออ นวยั กวา ม.ล.ชชู าติ ถงึ ๑๙ ป แตด ว ยความ
สนิทชิดเชื้อด่ังเครือญาติ ตัวเลขอายุจึงไมเปนอุปสรรคตอความรัก พุทธศักราช
๒๔๘๙ เมอื่ ม.ล.ชชู าตหิ ยา รา งจากภรยิ าคนแรก คอื ม.ล.เตบิ ชมุ สาย โดยมบี ตุ ร
บญุ ธรรม คอื ด.ช.คาวี ประจวบกบั เปน ปท ที่ า นเจา พระยาพลเทพถงึ แกอ นจิ กรรม
นางสาวโฉมศรีจึงลาออกจากจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย เพราะตองชวยจัดงานศพ
แบบโบราณ คอื มปี ระเพณปี ระโคมศพทกุ วนั เทศนส วดอภธิ รรมเชา ถวายภตั ตาหาร
เชา และเชิญผูรวมงานรับประทานอาหารกอนจะแยกยายกันกลับบาน

จึงทำใหความสนิทสนมกันระหวาง ม.ล.ชูชาติ กับธิดาสาวของทาน
เจาพระยา กลายเปนความรักและงอกงามไปจนถึงขั้นสูขอเพื่อแตงงาน

“...ตอนน้ันคุณชูชาติเปนหัวหนากองแผนผัง กรมชลประทาน พอคุณแมรู
วาดิฉันจะแตงงาน ทานถึงกับรองไห เพราะทานคงนึกไมถึงวาจะเปนคุณชูชาติซึ่ง
มอี ายกุ วา ดฉิ นั มาก แตค ณุ แมก ร็ กั และเอน็ ดคู ณุ ชชู าติ แมจ ะรวู า คณุ ชชู าตไิ มร ่ำรวย
แตค ณุ แมบ อกตามใจดฉิ นั ความจรงิ คนทเี่ คยมาชอบดฉิ นั กม็ มี าก แตท เ่ี ลอื กคณุ ชชู าติ
คงเปนเพราะบุพเพกระมัง...”

อยา งไรกต็ าม การไดค ลกุ คลกี บั พชี่ าย ๒ คน และนอ งชายอกี ๕ คน มาแต
เยาวว ยั เลน ปน ปา ยตน ไมโ ลดโผนไมแ พเ ดก็ ผชู าย กลายเปน บคุ ลกิ ทสี่ อดคลอ งกบั
การเปน “ภรยิ า” นายชา งใหญก รมชลประทาน ชว งหลงั สงครามโลกครง้ั ทสี่ อง ซงึ่
ประเทศไทยกำลงั ประสบปญ หาเศรษฐกจิ จากการไปสงั กดั ฝา ยประเทศผแู พส งคราม
อยา งญป่ี นุ ถนนหนทางในชนบทยงั ทรุ กนั ดาร ยานพาหนะยงั ขาดแคลน ในขณะที่
ภารกจิ สำคญั ของนายชา งใหญ กรมชลประทานอยา ง ม.ล.ชชู าติ กำภู คอื การเดนิ

๔๙

ภาพถายที่สมาคมศิษยเกาวิศวกรรมชลประทาน
ในวันพิธีเปดตึกสมาคมฯ
๔ มกราคม ๒๕๐๙

ภาพถายท่ีตางประเทศ โดยพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ เปนผูบันทึกภาพ

๕๐

ทางลงพน้ื ทไี่ ปดงู านเขอ่ื นเลก็ ๆ และคลองตา ง ๆ เพอ่ื เตรยี มงานสรา งเขอื่ นสำคญั
อยางเขื่อนเจาพระยาที่จังหวัดชัยนาท

อนั ถอื เปน ชว งชวี ติ ทย่ี ากจะลมื เลอื นของคณุ หญงิ โฉมศรี ซง่ึ ในยามนนั้ ไมย อม
เปนเพียง “แมบ า น” นงั่ เหงารอคอยการกลบั ของสามอี ยทู บี่ า น ทวา กลบั ไประหก
ระเหินสมบุกสมบันเคียงขางสามีอยางเต็มใจ

“...เวลานน้ั ไมม รี ถราบรรดาศกั ด์ิ เพราะยงั ไมม ถี นนหนทาง มแี ตเ รอื บาง
ที ๓ เดอื นไมไ ดข นึ้ จากเรอื เลย ทง้ั กนิ นอน ทำกบั ขา วอยใู นเรอื ตอนไปตรวจงาน
เตรยี มสรา งเขอื่ นเจา พระยาทช่ี ยั นาท ออกจากบา นหกโมงเชา ถงึ เขอื่ นหกโมงเยน็
เตรยี มอาหารไปเอง ไมม ขี า งทางใหแ วะซอ้ื ในเรอื มคี ณุ ชชู าติ ดฉิ นั เลขาฯ คณุ ชชู าติ
และคนเรืออีก ๓ คน คือคนขับ นายทาย กับอีกคนที่ทำสารพัด ท้ังชางเคร่ือง
ซกั ผา ลา งจาน ทำกบั ขา ว เรอื ผา นตลาดไหนกแ็ วะซอ้ื กบั ขา ว เปน อยา งนไ้ี ปตลอด
เปนเวลานานทีเดียว...

วนั หนงึ่ เรอื จอดทส่ี พุ รรณ คณุ ชชู าตไิ ปตรวจงาน ดฉิ นั ลงไปวา ยนำ้ เลน ใกล
แพขาง ๆ เรือ เห็นมีผูชายน่ังมอง พอขึ้นจากน้ำก็นั่งบนแครเอาน้ำฝนราดตัว มี
คณุ ครคู นหนงึ่ มาถามวา คณุ นายลงวา ยน้ำไมก ลวั ไอเ ขห รอื มนั เพงิ่ ขนึ้ มาบนแพตรง
ขา มทจ่ี อดเรอื เมอื่ คนื วานนเ้ี อง...”

ดวยอุปนิสัยที่เปนคนปรับตัวเขากับสิ่งแวดลอมไดงาย เห็นอุปสรรคความ
ยากลำบากเปนสิ่งทาทาย ประสบการณของ “ภริยานายชางใหญ” จึงไดครบ
ทง้ั จระเขแ ละเสอื เมอื่ ตดิ ตาม ม.ล.ชชู าตไิ ปตรวจงานทภี่ าคเหนอื ชว ง พ.ศ.๒๔๙๐
ระหวา งเดนิ ทางจากจงั หวดั เชยี งใหมไ ปเชยี งราย แมจ ะมนี ายชา งในพน้ื ทแี่ จง เตอื น
แลววา จะตองเดินทางขามเขากอนสี่โมงเย็น แตนายชางใหญชูชาติก็เพลินกับ
การดงู านเหมอื งนำ้ มนั ทฝ่ี าง จนใกลส โี่ มงเยน็ จงึ ออกเดนิ ทางดว ยรถจป๊ี เปด ประทนุ
ลัดเลาะขามภูเขาดวยเสนทางท่ีแคบและคดเคี้ยวจนนาหวาดเสียวหลายชวงตอน

คุณหญิงโฉมศรีน่ังรถจ๊ีปคันหนา ม.ล.ชูชาติน่ังกับนายชางตามไปคันหลัง
โดยเตือนใหภริยาเอาปนยาวไปดวย แตคุณหญิงโฉมศรีบอกวาไมตองเอาไปอีก
เพราะมปี น สนั้ อยแู ลว จากนนั้ เมอื่ เดนิ ทางไปไดส กั พกั หนง่ึ รถคนั ของคณุ หญงิ ตอ ง
จอดรอรถ ม.ล.ชชู าตบิ รเิ วณปา ดงดบิ แหง หนง่ึ ...

“...ดิฉันเลยหยิบหนังสือพิมพมาน่ังอานบนกอนหินขางทาง หางจากรถสัก
๒๐ กาว สักครูหนึ่งไดยินเสียงสัตวเล็กสัตวนอยรองแบบตกใจ เราก็ยังทำเก น่ัง
อา นนสพ.แบบไมร เู รอ่ื งรรู าว จนไดย นิ เสยี งโฮก ๆ ตามมา ทนี รี้ บี เผน ขนึ้ รถเลย สว น

๕๑

๕๒

คนขับมุดเขาใตทองรถ เสือมันเดินผานหนาเราไปเลย มันไมมองเรานะ ก็ตรงนั้น
คงเปนเสนทางเดินประจำของเขา...

ระหวางนั้นคิดวาจะทำยังไงใหชีวิตรอด จะยิงก็ยิงไมได แมดิฉันจะเคยหัด
ยงิ ปน มาแลว เพราะรตู วั วา ตอ งตดิ ตามคณุ ชชู าตเิ ขา ปา บอ ย ๆ แตป น สน้ั มนั เอาเสอื
ไมอ ยหู รอก โชคดที เ่ี สอื ไมไ ดส นใจเรา พอคณุ ชชู าตติ ามมาถงึ บอกเหน็ หนา ดฉิ นั กร็ ู
แลววาเกิดอะไรขึ้น แทนที่จะปลอบกลับดุวา พี่เตือนแลวใหเอาปนยาวไป แตเรา
ไมเ ขด็ หรอกนะ คณุ ชชู าตไิ ปไหนกต็ ามไปอกี ”

ชีวิตแบบท่ีมีทุกขรวมทุกข มีสุขรวมเสพ ทำใหคุณหญิงโฉมศรีรับรูทั้ง
เรอ่ื งการงานและอารมณค วามรสู กึ สว นลกึ ของ ม.ล.ชชู าติ โดยเฉพาะในยามทดทอ
เพราะมีอุปสรรคขวางก้ันความคิดสรางสรรคเพ่ือประเทศชาติบานเมืองของ
ม.ล. ชชู าติ ทงั้ ในฐานะนายชา งใหญ อธบิ ดกี รมชลประทาน อธกิ ารบดมี หาวทิ ยาลยั
เกษตรศาสตร รฐั มนตรชี ว ยวา การกระทรวงพฒั นาการแหง ชาติ และทส่ี ำคญั ทส่ี ดุ
คอื ในฐานะสามผี เู ปน ทร่ี กั ยง่ิ

ยามทก่ี ำลงั ใจของสามถี ดถอยถงึ ขนั้ อยากลาออกจากราชการ จงึ เปน เธอ
นแี่ หละ ทใ่ี หก ำลงั ใจสามดี ว ยการยำ้ เตอื นวา ชอ่ื “ชชู าต”ิ เปน ชอื่ พระราชทาน
ชอื่ “ชชู าต”ิ ตอ งคดิ แตเ รอ่ื งชชู าติ !

๕๓

สมเด็จพระศรีพัชรินทรา พระบรมราชินีนาถ ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี ๕
ผูพระราชทานนามใหเด็กชายวา “ ชูชาติ ”

๕๔

พระบรมราชชนนพี นั ปห ลวง

พระพันปหลวง หรือ พระบรมราชชนนีพันปหลวง เปนพระราชสมัญญานาม
ใน สมเดจ็ พระศรพี ชั รนิ ทรา พระบรมราชนิ นี าถ (พระนามเดมิ พระองคเ จา หญงิ เสาวภา
ผองศรี) พระมเหสีพระองคท่ี ๓ และพระมเหสีเอกใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา
เจาอยูหัว รัชกาลท่ี ๕ พระราชมารดาใน พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว
รชั กาลที่ ๖

ปพุทธศักราช ๒๔๔๐ ระหวางลนเกลารัชกาลที่ ๕ เสด็จประพาสยุโรปเปน
คร้ังแรก ทรงแตงตั้งสมเด็จพระนางเจาเสาวภาผองศรี พระบรมราชินีนาถ เปนผูสำเร็จ
ราชการแผนดินแทนพระองค นับเปน “พระบรมราชินีนาถ” พระองคแรกของสยาม
ประเทศ ตอมาในสมัยรัชกาลที่ ๖ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาเปน สมเด็จ
พระศรพี ชั รนิ ทรา บรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนี หรอื “พระบรมราชชนนพี นั ปห ลวง”

ซง่ึ นอกจากทรงพระราชอตุ สาหะ ปฏบิ ตั พิ ระราชกจิ สนองพระเดชพระคณุ สมเดจ็
พระปย มหาราชแลว ยงั ทรงตระหนกั ถงึ ความสำคญั ของการศกึ ษาอนั เปน ปจ จยั สรา งชาติ
ใหเ จรญิ รงุ เรอื ง จงึ ทรงบรจิ าคพระราชทรพั ยส ว นพระองคจ ดั ตงั้ โรงเรยี น เพอื่ กลุ สตรไี ดม ี
โอกาสทางการศกึ ษาทดั เทยี มกลุ บตุ ร คอื โรงเรยี นราชนิ ี โรงเรยี นเสาวภา กรงุ เทพมหานคร
โรงเรยี นวเิ ชยี รมาตุ โรงเรยี นสภาราชนิ ี จงั หวดั ตรงั โรงเรยี นจอมสรุ างคอ ปุ ถมั ภ จงั หวดั
อยธุ ยา และโรงเรยี นราชนิ บี รู ณะ จงั หวดั นครปฐม นอกจากนน้ั ยงั ทรงรบั เปน พระราชธรุ ะ
จดั ตง้ั สภาอณุ าโลมแดง ในปพ ทุ ธ ศกั ราช ๒๔๓๖ ซง่ึ ตอ มาพฒั นาเปน สภากาชาดไทย และ
โรงพยาบาลสภากาชาดไทยปจจุบนั

พระบรมราชชนนพี นั ปห ลวง เสดจ็ สวรรคต ณ วงั พญาไท เมอ่ื วนั ที่ ๒๐ ตลุ าคม
๒๔๖๒ สริ พิ ระชนมายไุ ด ๕๕ พรรษา

(เรียบเรียงจาก “พระราชประวัติ พระมหากษัตริยและพระบรมราชินีแหงราชวงศจักรี” โดย วารี
อมั ไพรวรรณ สำนกั พมิ พภ ทั รนิ ทร, ๒๕๔๑)

๕๕

พน่ี อ งรว มบดิ ามารดา ม.ล.ชชู าติ กำภู

พลตรพี ระยาสรุ เสนา (ม.ร.ว.ชติ กำภ)ู และคณุ หญงิ ผอบ สรุ เสนา มบี ตุ รธดิ ารวม

๑๓ คน คอื

1. ม.ล.ชชู าติ กำภู

2. ม.ล.ชติ เชอื้ กำภู อดตี ขา ราชการกระทรวงเกษตรและสหกรณ และเจา หนา ท่ี

องคก ารสหประชาชาติ ประจำประเทศไทย (ถงึ แกก รรม)

3. พนั เอก ม.ล.ชวนชนื่ กำภู อดตี ทตู พาณชิ ย ประจำกรงุ นวิ ยอรก (ถงึ แกก รรม)

4. ม.ล.ชดชอ ย กำภู อดีตอาจารยสอนภาษาไทยใหเจาหนาท่ีกระทรวงการตาง

ประเทศสหรฐั อเมรกิ า (ถงึ แกก รรม)

5.พนั ตรี นายแพทย ม.ล.เอกชยั กำภู

อดตี เสรไี ทย สมยั สงครามโลกครง้ั ทส่ี อง (ถงึ แกก รรม)

6.ม.ล.เชดิ ไชย กำภู (ถึงแกกรรมในวัยเยาว)

7.ม.ล.อบชนื่ สงิ หเสนี อดตี เจา หนา ทอ่ี งคก ารสหประชาชาติ ประจำประเทศไทย

(ถึงแกกรรม)

8.ม.ล.อชติ กำภู อดตี อาจารยประจำคณะวิศวกรรมศาสตร

จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย

9.ม.ล.พชิ ติ กำภู อดตี ขา ราชการกรมชลประทาน และเจา หนา ทอี่ งคก าร

สหประชาชาติ ประจำประเทศไทย

10.ม.ล.ชนิ ชยั กำภู อดตี ผอู ำนวยการสำนกั ผงั เมอื ง และผวู า ราชการจงั หวดั

สมทุ รสาคร (ถงึ แกก รรม)

11.ม.ล.เชงิ ชาญ กำภู อดตี อธบิ ดกี รมชลประทาน ปลดั กระทรวงคมนาคม และ

รฐั มนตรชี ว ยวา การกระทรวงคมนาคม รฐั บาลนายอานนั ท

ปณ ยารชนุ (พ.ศ.๒๕๔๓-๒๕๔๕)

12.ม.ล.ชชู ติ กำภู อดีตรองผวู า การฝา ยการเงนิ

การไฟฟา ฝายผลติ แหงประเทศไทย

13.ม.ล.ชมชนื่ อมาตยกลุ ตง้ั รกราก ณ สหรฐั อมเรกิ า

๕๖

ม.ล.ชูชาติ กำภู อุปสมบท ณ พัทธสีมา วัดเทพศิรินทราวาส
พ.ศ. ๒๔๘๒

ม.ล.ชูชาติ กำภู มีบุตรบุญธรรม คือ นายคาวี กำภู ปจจุบัน ต้ังรกราก ณ สหรัฐ
อเมรกิ า และนางสาวสธุ าทพิ ย กำภู ทำงานบรษิ ทั เอกชน ปจ จบุ นั พกั อยกู บั คณุ หญงิ โฉมศรี
ณ บา นพกั ในจงั หวดั นนทบรุ ี

ทง้ั นี้ ม.ล.ชชู าติ กำภู เคยอปุ สมบท ณ พทั ธสมี า วดั เทพศริ นิ ทราวาส เมอ่ื วนั ที่ ๒๐
สงิ หาคม พ.ศ.๒๔๘๒ โดยมสี มเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย (เจรญิ ญาณวโร) เปน อปุ ช ฌาย
มฉี ายาวา “ปญฺ าวโุ ธ” (ผมู ปี ญ ญาเปน อาวธุ )

๕๗

๕๘

“…ม.ล.ชูชาติ เปนคนทำอะไรทำจริง
จึงไดผลสำเร็จจริง...”

กรมหมื่นนราธิปพงศประพันธ

๕๙

อาคารเรียนหลังแรกของชางชลประทาน
ผนังเปนเส่ือรำแพน

นักเรียนชางชลประทาน
รุนที่ ๑

๖๐

บทท่ี ๓

บดิ าแหง ชลกร

ณ โรงเรยี นเสอ่ื รำแพน

๑๘ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๗๓

อาจไมใ ชว นั สำคญั ในประวตั ศิ าสตร แตใ นปฏทิ นิ การพฒั นาระบบชลประทาน
ของไทย ตองจารึกไววา วันนี้เปนวันที่วิศวกรรมศาสตรมหาบัณฑิตจากอังกฤษ
คนหนง่ึ เดนิ ทางกลบั บา นมารบั ราชการทก่ี รมชลประทานเปน ครง้ั แรก ในตำแหนง
ผูชวยเซ็กชั่นแนลเอ็นจิเนียร ซึ่งแปลตามหนาที่คือ ผูชวยนายชางชาวอังกฤษ ที่
กรมชลประทานจางเปนท่ีปรึกษา

การกลับมาของนายชางหนุมคร้ังนั้น อาจไมมีใครคาดคิดวาอีกหลายสิบป
ตอ มา จะกลายเปน ประวตั ศิ าสตรห นา สำคญั ของการชลประทานสยาม และกลาย
เปนเรื่องเลาขานไมรูจบของชาวชลกร…จากรุนสูรุน

เพราะชวงเวลาท่ีวิศวกรหนุมนักเรียนนอกคนน้ีเดินเขากรม ระบบงาน
ชลประทานของประเทศอยใู นความควบคมุ ดแู ลของนายชา งชาวตะวนั ตกโดยสน้ิ เชงิ
ดังปรากฏใน “บันทึกความทรงจำของขาพเจาเก่ียวกับการปฏิบัติงานของ
ม.ล.ชชู าติ กำภ”ู โดย หลวงธาราดิเรก ผูทำงานใกลชิด ม.ล.ชูชาติ ต้ังแตสมัย
เปน นายชา ง ตอนหนงึ่ วา

“...นายชา งฝรงั่ ควบคมุ งานดา นวชิ าการทสี่ ำคญั ๆ ทงั้ หมด จะมคี นไทยที่
ทำหนาท่ีนายชางโครงการก็เพียง ๒-๓ คนเทาน้ัน การคำนวณออกแบบกอสราง
อาคารชลประทานแทบทงั้ หมด กระทำโดยนายชา งชาวตา งประเทศ จะมนี ายชา ง
หรือชางคนไทยออกแบบไดก็เปนจำนวนนอย และแบบท่ีออกไดก็เปนอาคาร
ชลประทานขนาดเล็ก…”

๖๑

ดูงานตางประเทศ

นักเรียนชางชลประทาน ณโรงเรียนเสื่อรำแพน

๖๒

แตเมื่อผูชวยนายชางคนนี้มา อาการ “หวงวิชา” ของนายชางฝรั่งท่ีมัก
ทำงานโดยไมถายทอดวิชาตาง ๆ ใหลูกนอง...จึงไมมีผลเทาใดนัก ตรงกันขาม
ดวยศักยภาพของคนไทยแตเปนนักเรียนอังกฤษเชนเดียวกับผูบังคับบัญชา ทำให
ความสามารถเชงิ ชา งของ ม.ล.ชชู าติ สอ งประกายตงั้ แตย งั เปน ขา ราชการชน้ั ผนู อ ย
ดวยการ...

“...ออกแบบอาคารชลประทานหลายแบบ โดยทำการคำนวณและเขยี นแบบ
ขึ้นเอง นอกจากนั้น ไดทำการทดลองและคำนวณกำหนดบัญชีแสดงปริมาตรหิน
ทราย ปนู ซเี มนต ทคี่ วรจะตงั้ เบกิ ไปใชใ นการกอ สรา งอาคารชลประทานสว นทเ่ี ปน
คอนกรตี …บญั ชนี นี้ ายชา งกอ สรา งโครงการตา งๆ ไดใ ชเ ปน มาตรฐานสำหรบั การตง้ั
เบกิ หนิ ทราย ปนู ซเี มนต มาจนทกุ วนั น.้ี ..” (หลวงธาราดเิ รก,อา งแลว )

ซง่ึ สง่ิ ที่ ม.ล.ชชู าติ พบในชวี ติ การทำงานชว งน้ี ตอ มากไ็ ดแ ปรเปลยี่ นเปน
ความมุงม่ันอันกลาแกรงในการเสริมสรางกำลังคนและกำลังชางใหกับกรม
ชลประทาน โดยเฉพาะตง้ั แตเ ดอื นพฤศจกิ ายน พทุ ธศกั ราช ๒๔๗๕ เมอื่ ม.ล.ชชู าติ
ไดเ ลอื่ นขน้ึ ไปรบั ตำแหนง นายชา งผอู ำนวยการแผนกแบบแผน กองกอ สรา ง แทน
นายชางชาวเดนมารก ซึ่งเล่ือนไปรับตำแหนงอื่น ในระหวางท่ีดำรงตำแหนงนี้
ม.ล.ชชู าติ กำภู ควบคมุ ดำเนนิ การออกแบบกอ สรา งงานของกรมทงั้ หมด

นับเปนชวงชีวิตท่ี ม.ล.ชูชาติ บุกเบิกและสรางสรรคงานชลประทานมาก
ทสี่ ดุ ดว ยจดุ มงุ หมายลกึ ๆ ในการวางรากฐานระบบชลประทานลมุ น้ำเจา พระยา
พรอ ม ๆ กบั สรา งคนขน้ึ มาทำงานในอนาคต ดว ยตระหนกั แลว วา กรมฯ จะพง่ึ พาสติ
ปญญาชาวตางชาติตลอดไปไมได

“...ในสมยั นน้ั กรมชลประทานพอจะไดน ายชา งและชา งจากแหลง ตา งๆ คอื
มหาวทิ ยาลยั ในตา งประเทศ จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั และโรงเรยี นอาชวี ะศกึ ษา
นายชา งทไี่ ดจ ากตา งประเทศและจฬุ าลงกรณฯ มจี ำนวนนอ ยมาก เพราะการศกึ ษา
ทางดานวิศวกรรมศาสตรไมเปนท่ีนิยมเหมือนในปจจุบัน นักเรียนหรือนิสิต
คณะวิศวกรรมศาสตรมีนอย เมื่อเรียนจบแลวก็ยังตองแยกกันไปทำงานตาม
กระทรวงทบวงตางๆ สวนชางท่ีไดจากโรงเรียนอาชีวศึกษา ก็มีความรูในวิชาชาง
ไมพ อ และไมต รงกบั งานชา งทางน้ำอกี ดว ย...”

(หนงั สอื ทรี่ ะลกึ การสถาปนาคณะวศิ วกรรมศาสตร และวทิ ยาลยั การชลประทาน มหาวทิ ยาลยั เกษตร
ศาสตร, ๒๕๔๑)

ดว ยวสิ ยั ทศั นข องผมู องการณไ กลไปขา งหนา ชว งเวลาดงั กลา ว ม.ล.ชชู าติ
จงึ นำอปุ สรรคปญ หา รวมถงึ แนวคดิ สรา งชา งรนุ ใหมไ ปปรกึ ษาผใู หญห ลายทา น แต

๖๓

ชางชลประทานรุนแรก ๆ

การเรียนแบบลงมือปฏิบัติจริง

๖๔

ก็ติดขัดดวยเร่ืองงบประมาณ จนไมสามารถผลักดันภารกิจน้ีใหลุลวงไดโดยทาง
ราชการ ทวา แทนที่จะทอถอย นายชางหนุมเก็บโครงการน้ีเอาไวเงียบๆ โดยไม
เคยคดิ ลม เลกิ ความตงั้ ใจ เพยี งแตจ ำตอ ง “รอเวลา” ดว ยความรสู กึ วา

“...ถา ไดร ับความรว มมือจากผใู หญแ ละเพ่อื นขาราชการในกรมชลประทาน
แลว อปุ สรรคเหลา นก้ี ไ็ มใ ชเ รอ่ื งใหญโ ตอะไรเลย…”

จนกระทง่ั พทุ ธศกั ราช ๒๔๗๗

ม.ล.ชูชาติไดรับมอบหมายใหเปนนายชางคุมงานกอสรางโครงการ
ชลประทานนครนายก ซึ่งมีพื้นที่รับนำ้ ในความรับผิดชอบถึง ๖ แสนไร มีภารกิจ
กอ สรา งประตรู ะบายน้ำ คลองสง นำ้ และอาคารชลประทานทกุ ชนดิ จำนวนมาก ซงึ่
ถา หากยดึ ตามมาตรฐานแลว ตอ งมกี ำลงั คนอนั ประกอบดว ย นายชา งชน้ั ผใู หญ นาย
ชา งรอง และนายชา งชนั้ ผนู อ ย แตป รากฏวา ณ เวลานน้ั

“…ม.ล.ชชู าติ มนี ายชา งชน้ั รองลงไปจากทา นเพยี ง ๓ คนเทา นนั้ สว นชา ง
ชนั้ ผนู อ ยแทบจะกลา วไดว า ไมม เี ลย...” (อา งแลว , ๒๕๔๑)

นายชางหนุมไมมีเหตุผลที่จะตองรีรออีกตอไป เขาเริ่มงานสรางคนไป
พรอ ม ๆ กบั การสรา งประตรู ะบายน้ำ โดยเรมิ่ จากชกั ชวนบตุ รหลานขา ราชการกรม
ชลประทานทพี่ อจะมคี วามรู เขา อบรมเปน การสว นตวั ทโี่ ครงการนครนายกนนั่ เอง
ดว ยกลยทุ ธใ หเ รยี นรแู ละทำงานไปพรอ ม ๆ กนั กบั ครเู ลย

“…เรยี กวา เปน การเพาะ 'ลกู คอก' ขน้ึ ใชง าน แตป รากฏวา มเี ดก็ ทฉี่ ายแวว
ใหเ หน็ อนาคตอนั แจม ใส พอจะไวว างใจในการทำงานไดเ พยี งสองคนเทา นนั้ โดยเดก็
ของทา นทง้ั สองคนนไ้ี ดช ว ยควบคมุ งานกอ สรา งหลายแหง ในโครงการนครนายก…”
(อา งแลว , ๒๕๔๑)

เหตุท่ีเรียก “ลูกคอก” เพราะเด็กหลายคนที่ม.ล.ชูชาติชักชวนมาเรียนใน
ระยะแรกนน้ั ตดิ จะมลี กั ษณะทช่ี าวบา นเรยี กวา “เกกมะเหรกเกเร” แตท า นกน็ ำ
มาฝก ดว ยความอดทน จนบางคนไดด บิ ไดด ไี ปในทส่ี ดุ

กระทงั่ เวลาลว งเลยมาถงึ พทุ ธศกั ราช ๒๔๗๙ นบั ตง้ั แตก ารเพาะลกู คอก
ของ ม.ล.ชชู าติ ทเี่ ขอื่ นทา หบุ นครนายก การอบรมนายชา งตามโครงการชลประทาน
หลายแหง ในลกั ษณะเดยี วกนั กเ็ กดิ ขน้ึ ทวั่ ทกุ ภาคดว ยความจำเปน ดา นกำลงั คน ในท่ี
สดุ เมอ่ื ประจกั ษใ นความมงุ มน่ั ของนายชา งใหญช ชู าติ กรมชลประทานจงึ ตดั สนิ ใจ

๖๕

ประกาศรบั นกั เรยี นทจี่ บมธั ยมศกึ ษาปท ่ี ๘ (เทยี บเทา มธั ยม ๖ ปจ จบุ นั ) เขา เรยี น
ในโรงเรียนชางชลประทานที่จะเปดข้ึน

แตผ ลทไี่ ดร บั คอื มผี สู มคั รแค ๗ คน!

นอย…จนไมสามารถเปดการเรียนการสอนได แตโชคดีวาในยุคน้ัน
เจตนารมณการจัดการศึกษาในประเทศนี้มิไดมุงแสวงหากำไรเปนหลัก อีกทั้ง
ม.ล.ชชู าติ เองกม็ คี วามเปน “คร”ู อยา งเตม็ เปย ม นบั ตงั้ แตพ ยายามสอนลกู คอก
สองคนแรกมาแลว ครั้นเมื่อมีผูสมัครเพียง ๗ คน นายชางใหญชูชาติก็ตัดสินใจ
ทำสิ่งท่ีใครหลายคนคาดไมถึง

“…นกั เรยี นทง้ั ๗ คนนนั้ มงุ หนา มาสมคั รเขา เรยี น โดยตง้ั ใจอยา งแนว แน
วา จะฝากชวี ติ การทำงานในอนาคตไวก บั กรมชลประทาน การทจ่ี ะใหน กั เรยี นเหลา
นน้ั กลบั ไปดว ยความผดิ หวงั นน้ั ทา นทำไมไ ดแ น เมอ่ื โรงเรยี นเปด ไมไ ด ทา นกห็ อบ
หวิ้ เดก็ นกั เรยี นทงั้ ๗ คนเหลา นไี้ ปอยโู ครงการนครนายก จดั ใหม กี ารอบรมวชิ าชา ง
พรอ มกบั การปฏบิ ตั ิงานขนึ้ ทนี่ นั่ ...” (อา งแลว , ๒๕๔๑)

ดว ยบรรยากาศการเรยี นการสอนแบบ “ลกู คอก” จรงิ ๆ คอื กนิ นอนดว ย
กนั เรยี นรจู ากการทำงานในพนื้ ทจี่ รงิ กลางทงุ นาและทอ งน้ำ มวี ชิ าความรเู ทา ไร ถา ย
ทอดใหห มด กอ นทที่ างราชการจะมโี ครงการเกยี่ วกบั ชลประทานในภาคอสี านและ
ภาคอนื่ ๆ อกี รวมถงึ ๑๑ โครงการ

ซง่ึ มผี ลใหบ คุ ลากรชา งขณะนน้ั อยใู นภาวะ “วกิ ฤต”ิ ทนั ที

ม.ล.ชชู าติ มองวา ถงึ เวลาแลว ทจ่ี ะตอ งเปด โรงเรยี นชา งชลประทานอกี ครงั้
ดวยเวลานั้นนายชางผูใหญกลับมาประจำสวนกลางจำนวนมากเชน หลวงสินธุกิจ
ปรชี า นายชา งภาคพายพั เหมอื งแมแ ฝก ยา ยกลบั มาดำรงตำแหนง นายชา งอำนวย
การกอ สรา ง หลวงชลานสุ ร นายชา งภาคลมุ แมน ำ้ สพุ รรณ ยา ยมาดำรงตำแหนง
นายชา งกองบรู ณะและรกั ษาน้ำ หลวงธาราดเิ รก นายชา งภาคเหนอื แมว งั จงั หวดั
ลำปาง ยา ยมาประจำกรมฯ

นายชา งใหญผ เู ปย มดว ยประสบการณเ หลา น้ี ม.ล.ชชู าตพิ เิ คราะหว า จะเปน
“คร”ู ของชา งชลประทาน ทกี่ รมฯ สรา งขน้ึ ไดเ ปน อยา งดี โดยไมต อ งจา งชาวตา ง
ชาตใิ หเ ปลอื งงบประมาณ เมอ่ื แนวคดิ นถี้ กู เสนอขน้ึ ไปยงั พระอดุ มโยธาธยิ ตุ อธบิ ดี
กรมชลประทานสมยั นนั้ จงึ ไดร บั อนมุ ตั ทิ นั ที

โรงเรียนชางชลประทานสมัยแรก ต้ังอยูในกรมชลประทาน สามเสน รับ

๖๖

นกั เรยี นทจ่ี บชนั้ มธั ยม ๘ แผนกวทิ ยาศาสตรเ ขา เรยี นในหลกั สตู ร ๒ ป มนี กั เรยี น
ผา นการสอบแขง ขนั ทง้ั หมด ๒๖ คน รว มกบั นกั เรยี นของม.ล.ชชู าตจิ ากนครนายก
๒ คน และเดก็ นกั เรยี นทม่ี าสมคั รเมอ่ื สมยั เรมิ่ การกอ ตงั้ ครงั้ แรกและไมส ามารถเปด
โรงเรยี นไดอ กี ๗ คน รวมกบั ขา ราชการในกรมฯ ทมี่ พี น้ื ความรแู ละอยใู นวยั ทจ่ี ะ
เลา เรยี นไดอ กี ๒๔ คน จงึ มนี กั เรยี นรนุ แรกทเ่ี ขา ศกึ ษาทง้ั สนิ้ ๕๙ คน เปด การเรยี น
การสอนครงั้ แรกเมอ่ื วนั ที่ ๑ สงิ หาคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๘๑

ดวยเปนที่ประจักษแจงของทุกฝายวา...

“…โรงเรียนการชลประทานน้ี มีกำเนิดจากผลแหงความเพียรพยายาม
ความเสียสละ และมองเห็นการณไกลของบรมครูผูมีพระคุณอยางยิ่ง ๓ ทานคือ
คณุ หลวงสนิ ธกุ จิ ปรชี า ม.ล.ชชู าติ กำภู และ คณุ หลวงชลานสุ ร…”

และแลวหนาแรกของตำนาน “โรงเรียนเสื่อรำแพน” ที่กรมชลประทาน
สามเสน กเ็ ปด ขน้ึ เปน โรงเรยี นทอี่ าจารยอ รณุ อนิ ทปาลติ ศษิ ยเ กา รนุ ท่ี ๑ อดตี
ผชู ว ยผอู ำนวยการโรงเรยี นการชลประทาน (พ.ศ.๒๕๐๖ - ๒๕๐๙) เขยี นไวใ นหนงั สอื
“๗๒ ป อ.อรณุ อนิ ทปาลติ ” วา เปน จดุ เรมิ่ ตน ของคน “ตระกลู ชลประทาน”

เหตทุ เ่ี รยี ก “โรงเรยี นเสอื่ รำแพน” เพราะมลี กั ษณะเปน อาคารไมช นั้ เดยี ว
ไมม ฝี า มลี กู กรงสงู แคเ อว มมี ลู ไี่ มไ ผแ ขวนไวก นั ฝนสาดและแดดสอ ง ใชเ สอื่ รำแพน
สูงเกินศีรษะเล็กนอยประกอบกับโครงไมทำเปนฝากั้นหอง

ในยคุ แรกมกี ารกำหนดหลกั สตู รการศกึ ษาไว ๒ ป แบง เวลาเรยี นเปน ๓
ภาค โดยภาคที่ ๑ และ ๓ เปน การฟง บรรยาย สว นภาคที่ ๒ เปน งานสนาม วชิ า
หลักท่ีเปด สอนคอื วศิ วกรรมชลประทาน (Irrigation Engineering) วิชาเกษตร
ชลประทาน (Irrigation Agronomy) วชิ าชลศาสตร (Hydraulic) วชิ าอทุ กวทิ ยา
(Hydrology) วิชาการสำรวจ (Survey) วิชาออกแบบและเขียนแบบวิศวกรรม

(Engineering Design and Drawing) วชิ าการกอ สรา ง (Construction) และ
การฝก ภาคสนามอกี ๖-๘ เดอื น

ดงั นน้ั ถงึ แมว า จะเปน โรงเรยี นเสอื่ รำแพน ทฟี่ ง ดอู ตั คดั ขดั สน แตด ว ยความ
มงุ มนั่ ของม.ล.ชชู าติ ทจ่ี ะสรา งบคุ ลากรทมี่ คี ณุ ภาพ โรงเรยี นนก้ี ม็ มี าตรฐานการเรยี น
การสอนอยางดี และคณาจารยก็มิไดอัตคัดวิชาความรูที่จะมอบใหแกศิษยเลย

แตค รน้ั เมอื่ มกี ารยา ยหนว ยราชการกรมชลประทานบางสว น ไปอยทู อี่ ำเภอ
ปากเกร็ด จังหวัดนนทบุรี อาคารเรือนไมชั้นเดียวใตถุนเต้ียที่เคยเปน “โรงเรียน
เสื่อรำแพน” ก็กลายเปนที่ทำงานของ ม.ล.ชูชาติ กำภู ในฐานะ “อธิบดีกรม

๖๗

ม.ล.ชูชาติ ภาพถายกับนิสิตคณะวิศวกรรมชลประทาน

ชลประทาน” ซง่ึ กเ็ ชน เดยี วกนั ความอตั คดั ของสถานที่ มไิ ดท ำใหป ระสทิ ธภิ าพของ
อธิบดีหนุมผูทุมเทชีวิตใหการชลประทานไทยลดนอยไปแตอยางใด

ทสี่ ำคญั คอื อาคารนยี้ งั ถกู ใชเ ปน หอ งบญั ชาการปอ งกนั นำ้ ทว ม ในฤดนู ำ้ หลาก
ตลอดระยะเวลาหลายปท มี่ .ล.ชชู าติ ดำรงตำแหนง อธบิ ดี แมว า ทกุ ป ทา นถงึ กบั ตอ ง
หอบเสอื้ ผา มานอนคา งทน่ี ่ี เพอื่ รบั มอื กบั น้ำเหนอื ทไี่ หลบา กต็ าม แตค วามอนุ ใจของ
ประชาชนในนครหลวง ก็เปนความสุขใจของทานและชาวชลประทานดวย

ปจ จบุ นั อาคารไมท เ่ี คยเปน “โรงเรยี นเสอื่ รำแพน” และทที่ ำงานของอธบิ ดี
ชชู าติ ณ กรมชลประทาน สามเสน ไดถ กู รอ้ื ออกเพอื่ สรา งอาคาร “ศนู ยว ศิ วกรรม
ชลประทาน”

แต. ..ไมว า สถานทแ่ี ละกาลเวลาจะเปลย่ี นแปลงสกั เพยี งใด กด็ เู หมอื นวา จติ
วญิ ญาณของ “คนตระกลู ชลประทาน” จะสถติ อยู ทนี่ ่ี ทโี่ รงเรยี นเสอ่ื รำแพนเปน
นิรันดรเสียแลว

๖๘

ฐานท่ีมั่นแรกของบิดาแหงชลกร

โครงการแรกท่ี ม.ล.ชูชาติ กำภู เปนผูรับผิดชอบเต็มตัวในฐานะนาย
ชา งภาคนครนายก คอื การกอ สรา ง “เขอื่ นนายก” ซงึ่ เปน เขอื่ นทดนำ้ ทป่ี ระกอบ
ดว ยประตรู ะบายน้ำกวา ง ๑๒.๕๐ เมตร ๒ ชอ ง กน้ั แมน ้ำนครนายกท่ี ต.ทา หบุ
อ.เมอื ง จ.นครนายก

เขื่อนน้ีสามารถทดน้ำสงพ้ืนที่การเกษตรในเขตโครงการชลประทาน
นครนายก ได ๕๗๔,๐๐๐ ไร สรา งเสรจ็ เมอ่ื พ.ศ.๒๔๗๙ ถอื เปน เขอ่ื นทดน้ำ
แหง ทสี่ องในประเทศ และเปน สว นหนง่ึ ของโครงการชลประทานนครนายก

และนค่ี อื สถานทแี่ รก ที่ ม.ล.ชชู าติ ดำเนนิ การสอน “ลกู คอก” นกั เรยี น
ชา งชลประทาน กอ นเปด โรงเรยี นชา งชลประทานสำเรจ็ อยา งเปน ทางการเมอ่ื
พ.ศ. ๒๔๘๑ จนเกดิ “ชลกร” รนุ ตอ ๆ มาจวบจนปจ จบุ นั

๖๙

๗๐

“จงชว ยกนั รกั ษามรดกของตระกลู
ทผี่ ใู หญไ ดส รา งสมไวใ หจ นเปน ปก แผน ครบครนั
เปน หนา ทขี่ องทกุ คน แลว ทกุ คนยงั ตอ งรกั ษาไวซ ง่ึ

ศกั ด์ิ ศรี สามคั คี และพริ ยิ ะ
นค่ี อื มงคลของลกู ชลประทาน”

ม.ล.ชูชาติ กำภู

๗๑

ภาพถายทางอากาศ ของกรมชลประทาน ปากเกร็ด ขณะเริ่มกอสราง
และอาคารเรียนหลังแรกของวิทยาลัยการชลประทาน ที่ปากเกร็ด

พ.ศ. ๒๔๙๖

อาคารเรียนของวิทยาลัยการชลประทาน

๗๒

บทที่ ๔

มรดกของพอ

๑ สงิ หาคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๘๑
กรมชลประทานบนถนนสามเสนราวกบั จะมงี านรน่ื เรงิ และถา นจ่ี ะแปลกกวา

งานรน่ื เรงิ ธรรมดา กอ็ ยตู รงทผ่ี รู ว มงานในวนั นนั้ เปน เดก็ หนมุ วยั ละออ นจำนวนมาก
ซึ่งมาตั้งแถวรอคอยอะไรบางอยาง

เปน ภาพเคลอ่ื นไหวของชวี ติ …ชวี ติ ของ “วา ทลี่ กู ศษิ ย” ทน่ี ายชา งผหู นงึ่ แอบ
ยนื มองเงยี บ ๆ ดว ยความชน่ื ชมอยู ณ มมุ หนง่ึ ของกรมชลประทาน พรอ มกบั ซมึ
ซบั บรรยากาศแหง ความยนิ ดี เปน บรรยากาศทห่ี นงึ่ ในเดก็ หนมุ ผเู ขา แถวอยขู ณะนน้ั
นำไปเขยี นลงบทความ เมอื่ กาลเวลาเดนิ ทางผา นไป ๒๗ ปต อ มาวา

“…วนั นนั้ คลา ยกบั เปน วนั ทก่ี รมชลประทานยอมรบั พวกเราจำนวน ๕๙ คน
เขา เปน ‘สมาชกิ สมทบ’ โดยใหค วามหวงั ตอ ไปเมอื่ เรยี นจบหลกั สตู รแลว จงึ จะได
เปนชาวชลประทานโดยสมบูรณ…ในวันที่พวกเราจะทำพิธีมอบตัวเปน ‘สมาชิก
สมทบ’ ครั้งนั้น พวกเราไดกระทำพิธีอยางเปนทางการและสมเกียรติ แตไมโลด
โผนอยางพิธีรับนองใหมของนิสิตในปจจุบันนี้...”

นค่ี อื สว นหนง่ึ ในบนั ทกึ ประวตั ศิ าสตรห นา แรก ๆของโรงเรยี นชา งชลประทาน
ซงึ่ คณุ ประกติ ออ นวมิ ล อดตี นายชา งชน้ั ผใู หญข องกรมฯ และศษิ ยเ กา รนุ ที่ ๑ ใน
หนังสือ “ชลกร” (ฉบับเนื่องในวาระครบเกษียณอายุของขุนยันตรวิทยชลาทร

๗๓

นักเรียนชางชลประทานรุนที่ ๘ และอาคารเรียนเส่ือรำแพน

ภาพถายทางอากาศ โรงงานของกรมชลประทาน ปากเกร็ด นนทบุรี
พ.ศ. ๒๔๙๖

๗๔

พ.ศ.๒๕๐๘) บง บอกถงึ บรรยากาศสมยั รงุ อรณุ ของโรงเรยี นชา งชลประทาน ซง่ึ ใน
อกี มติ หิ นงึ่ กค็ อื รากเหงา ของคณะวศิ วกรรมศาสตร มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร และ
วิทยาลัยการชลประทานในปจจุบัน

บทความของคุณประกิตใหภาพแจมชัดยิ่งข้ึนวา...

“…สมยั นนั้ เรามี ผรช. รา งเลก็ แตเ สยี งดงั (ทา นขนุ สงั ขวภิ าพจนพ บิ ลู ย) เปน
ผดู แู ลความไมค อ ยจะเรยี บรอ ยของพวกเรา กอ นจะถงึ เวลากระทำพธิ ี พวกเราตา ง
แตง ตวั เตม็ ยศ กลา วคอื แตง ชดุ ขาว บางคนกใ็ ชเ สอื้ คอแบะผกู เนค็ ไท บางคนกใ็ ช
เสื้อราชปะแตน ใครท่ีชอบใชเส้ือราชปะแตนน้ันเปนพวกที่นาสงสารมากหนอย
เพราะทา น อธช. (อธบิ ดกี รมชลประทาน) สมยั นนั้ (คณุ พระอดุ มโยธาธยิ ตุ ) ทา น
เปน ทหาร ทา นใหพ วกเรา รวมทง้ั ตวั ทา นเองดว ย กลดั กระดมุ เสอ้ื ทงั้ หมด ๕ เมด็
เทา นนั้ ยงั ไมพ อ ทา นใหก ลดั คอเสอื้ อกี ดว ย ทำใหพ วกเราตอ งนงั่ ตวั ตรงคอแขง็ เปน
สงา สมชายชาตทิ หาร แตเ หงอื่ ไหลไคลยอ ยออกมาดเี หลอื เกนิ ...”

พิธีเปดโรงเรียนผานไปดวยดี จากนั้น การศึกษาภาคทฤษฎีในหองเรียน
“เสอ่ื รำแพน” กน็ ำนกั เรยี นชา งรนุ แรกมาพบอาจารยท า นหนง่ึ ทเ่ี ขา มาสอนวชิ าการ
กอสรางดวยทาทีสุขุมคัมภีรภาพยิ่ง

จาริน อัตถะโยธิน นักเรียนรุนที่ ๒ ยังไมเคยลืมสีหนาและทาทางของ
"ครชู ชู าต”ิ

“...ผมเรยี นกบั ทา นครง้ั แรกในวชิ าเกยี่ วกบั การกอ สรา ง ทา นไมด เุ วลาสอน
แตเ นน สอนจนรจู รงิ เนน ทำงานหนกั ทา นวา จบแลว ออกไปทำงานความรจู ะตอ งแนน
ทกุ อยา งตอ งอยใู นกรอบ ถกู ตอ งตามหลกั วชิ า ความเขม ขน ของหลกั สตู รการศกึ ษา
อาจมากพอๆ กบั สมยั น้ี สมยั นัน้ ตอ งยอมรบั วา อาจารยผ สู อนเกง มาก ๆ เชน ครู
๓ ทา น หรอื ๓ ทหารเสอื ของโรงเรยี นนน้ั ตอ มากล็ ว นเปน ทย่ี อมรบั นบั ถอื

…หลวงสินธุฯ ไดรับยกยองเปนบรมครูในวิชาวิศวกรรมชลประทาน
ม.ล.ชูชาติ เปนบรมครูทางการออกแบบและกอสราง เปนบิดาชาวชลกร หลวง
ชลานสุ รณเ กง กาจในเรอื่ งเกษตรชลประทาน แถมยงั เปน ผใู กลช ดิ กบั พระบรมราช
ชนกของรชั กาลปจ จบุ นั หรอื ครอู ยา ง ดร.พร ศรจี ามร บณั ฑติ จากเยอรมนั เฉลยี ว
ทองอทุ ยั นกั เรยี นเกา องั กฤษ ขนุ ยนั ตรฯ นกั เรยี นเกา สกอตแลนด”

เปน ทท่ี ราบกนั ดวี า นกั เรยี นชลประทาน รนุ ๑ มเี รอ่ื งเกดิ ขน้ึ มากมายตลอด
๒ ป ดว ยความทเี่ ปน รนุ มคี วามหลากหลายมากจากการรวม “นกั เรยี นสอบเขา ”
กับ “นกั เรยี นลกู คอก” ไวดวยกัน ซ่ึงแมวาเวลาจะลวงเลยมาถึงป ๒๕๔๘ แลว

๗๕

อาคารสมาคมศิษยเกาวิศวกรรมชลประทาน ปากเกร็ด นนทบุรี
สรางเสร็จเมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๗

คณะวิศวกรรมศาสตร ม.เกษตรศาสตร บางเขน

๗๖

คณุ ประกติ ออ นวมิ ลกย็ งั จำเหตกุ ารณค ราวนน้ั ไดด ี

“…กอ นเปด โรงเรยี น ลกู คอก ๗ คนกลบั มาอยทู กี่ รมชลประทานสามเสน
ขณะนนั้ ครชู ชู าตเิ ปน นายชา งอำนวยการแผนกกองแบบแผน ทา นกเ็ อาพวกนมี้ าดว ย
เขาเลยไมต อ งสอบเขา โรงเรยี น ทงั้ ๗ คนเวลาเรยี นไดเ งนิ เพมิ่ อกี ๑ บาท ๑๐ สตางค
สวนพวกเราจบ ม.๘ มาเรียนไดวันละ ๕๐ สตางค ...อดีตอธิบดีแสวง พูลสุข นี่
กเ็ รยี นรนุ ท่ี ๑ นอกจากนนั้ มขี า ราชการกรมทท่ี ำงานอยตู ามประตนู ำ้ แตไ มไ ดจ บ ม.๘
กลมุ นเ้ี มอ่ื รวมกบั ลกู คอกจะมี ๓๓ คน ไมถ กู กนั กบั กลมุ เรา ใหม ๆ เขมน กนั จงั เพราะ
เขาเงินเดือนสูงกวา...”

แตเ มอื่ ถงึ ขน้ั ตอนฝก งาน “ลกู คอก” ซงึ่ มสี ถานะเปน ขา ราชการกถ็ กู สง กลบั
ทำงานในสงั กดั กรมกองเดมิ สว นรนุ ๑ ทมี่ าจากพวก มธั ยม ๘ นน้ั ใครจบั สลากได
ไปฝก งานสำรวจ จะถกู สง ตวั ไปสำรวจทจ่ี งั หวดั เพชรบรุ ี สว นผทู ไ่ี ดฝ ก งานกอ สรา ง
จะถูกสงไปยังโครงการชลประทานสามชุก จังหวัดสุพรรณบุรี ซ่ึงตอมาก็มีเหตุให
รุน ๑ ของโรงเรียนหลอมรวมกันไดโดยไมตองมีการบังคับ จากการทำงานเพ่ือ
ประเทศชาติในการฝกภาคสนามครั้งน้ัน

“...การฝกงานคร้ังสุดทาย นักเรียนประเภทจบม.๘ ท้ังหมด กับนักเรียน
ประเภทลกู คอกและขา ราชการ เฉพาะทส่ี งั กดั กองบรู ณะและรกั ษาน้ำ…ฝก งานรวม
กันท่ีประตูระบายน้ำบางเมา เขตโครงการนครนายกฝงซาย... พอกินดวยกันนอน
ดว ยกนั กเ็ ลยดกี นั สมยั นนั้ พวกเราทำงานตดั เหลก็ ผกู เหลก็ ผสมคอนกรตี กนั เอง
อาจารยท ค่ี วบคมุ เขากว็ า แลว แตเ รา อยากไดว ชิ ากท็ ำ อยา งผมเจอเหลก็ เกยี่ วเปน
แผลยาวมาแลว ...” (ประกติ ออ นวมิ ล ใน 'รำลกึ ถงึ คณุ อรณุ อนิ ทรปาลติ ' หนงั สอื อนสุ รณง านพระราช

ทานเพลงิ ศพ อรณุ อนิ ทรปาลติ , ๒๕๔๒)

บรรยากาศการเรยี นเชน นด้ี ำเนนิ ไปใน ๔ รนุ แรกของโรงเรยี น ซง่ึ ชว งเวลา
เดียวกันนั้น “ครูชูชาติ” ก็กาวหนาทางวิชาการโดยไดรับการแตงต้ังเปน
“ราชบัณฑิต” เนื่องจากความสามารถที่แสดงออกมาในยามที่ประเทศตองการ
องคค วามรเู รอ่ื ง “นำ้ ”

“...เกดิ เหตกุ ารณอ ทุ กภยั ใหญใ นป พ.ศ.๒๔๘๕ ม.ล.ชชู าติ กำภู ไดเ ขยี นตำรา
วาดวยน้ำฝน น้ำทาในประเทศไทยขึ้นเปนเลมแรก เน่ืองจากกระทรวงมหาดไทย
จะรวบรวมเหตกุ ารณข องสภาพอทุ กภยั พ.ศ.๒๔๘๕ ขนึ้ เปน เลม เพอื่ เปน หลกั ฐาน
และประสงคใ หม คี ำบรรยายวธิ ปี อ งกนั นำ้ ทว มแบบตา ง ๆ ไวใ นหนงั สอื เลม นดี้ ว ย…”

(วา ที่ ร.ต.สเุ ทพ ตงิ ศภทั ย อดตี ผอู ำนวยการกองอทุ กวทิ ยา กรมชลประทาน."นกั อทุ กวทิ ยาของประเทศไทย",
๒๕๒๗)

๗๗

ภาพเหตุการณนำ้ ทวมกรุงเทพฯ คร้ังใหญ พ.ศ.๒๔๘๕ และ ตามจังหวัดตาง ๆ

๗๘

ภาพเหตกุ ารณน ้ำทว มกรงุ เทพฯ ครง้ั ใหญ พ.ศ.๒๔๘๕ ทกี่ ลายเปน ภาพประวตั ิ
ศาสตรของไทย คือภาพนำ้ ทวมสูงจนชาวบานนำเรือไปพายที่ลานพระบรมรูป
ทรงมา ได แมแ ตบ รเิ วณกรมชลประทาน สามเสน กป็ รากฏวา น้ำสงู เกอื บถงึ ระดบั
เอว เหตกุ ารณน น้ั ทำใหร ฐั บาลเรมิ่ ตระหนกั ถงึ ความสำคญั ในการปอ งกนั น้ำเหนอื
ทจ่ี ะไหลบา ลงมายงั กรงุ เทพฯ เปน ครงั้ แรก จงึ มหี นงั สอื มาทกี่ รมชลประทาน โดย
มีโจทยที่ยากท่ีสุดระบุมาดวย

“...คอื ใหช ว ยเขยี นโครงการหรอื วธิ กี ารปอ งกนั อทุ กภยั ไวล งพมิ พใ นหนงั สอื
และถา ในประเทศไทยไดใ ชว ธิ กี ารใดเปน โครงการปอ งกนั อทุ กภยั ณ แหง ใด กข็ อ
ใหยกขนึ้ เปน ตวั อยา งดว ย สำหรับแมน้ำเจา พระยาโดยเฉพาะนนั้ ขอทราบวา กรม
ชลประทานไดเ คยดำรจิ ะจดั การแกไ ขไวอ ยา งไร...” (วา ท่ี ร.ต.สเุ ทพ ตงิ ศภทั ย, อา ง
แลว)

ม.ล.ชชู าติ กำภู ซงึ่ มเี จตนาแรงกลา ในการทำโครงการเจา พระยาใหญ ตง้ั แต
คร้ังรับผิดชอบโครงการชลประทานนครนายก จึงอาสาบุกเบิกงานวิชาการดานน้ี
ดวยการเขียนตำราบรรจุสถิติและวิธีการทางอุทกวิทยา เชน ปริมาณนำ้ ฝน
ภูมิประเทศของภาคตาง ๆ การกอตัวและสลายตัวของพายุไตฝุน ปริมาณนำ้ ใน
ลมุ นำ้ ตา ง ๆ โครงการพฒั นาแหลง น้ำ การปอ งกนั น้ำทว ม และการทำนายอทุ กภยั
ลว งหนา ดว ยความเชย่ี วชาญและรจู กั พนื้ ทจี่ รงิ ม.ล.ชชู าติ นายชา งหนมุ จงึ ใชเ วลา
เพยี งปเ ดยี ว ในการจดั ทำตำราเสรจ็ สมบรู ณ โดยมขี อ มลู พรอ มสรรพ

ตำราเลม นที้ รงคณุ คา ในฐานะทเ่ี ปน “ขมุ ทรพั ย” ทางความรเู ลม แรกของวง
การชลประทานไทย ทเี่ ขยี นและตพี มิ พด ว ยฝม อื คนไทยเอง ซงึ่ ตอ มามสี ง ผลสะเทอื น
ในวงวชิ าการชลประทานอยา งมาก เนอ่ื งจากขอ มลู เหลา นนั้ ถกู หนว ยงานระดบั นานา
ชาติอยาง “คณะกรรมการไตฝุน” ขององคการสหประชาตินำไปปฏิบัติ และยัง
เปน แมแ บบ เพอ่ื การทำงานพฒั นาแหลง นำ้ ของขา ราชการกรมชลประทานยคุ หลงั
อีกดวย

๖ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๘๕ ราชบณั ฑติ ยสถานจงึ ประกาศให ม.ล.ชชู าติ
กำภู นายชางกรมชลประทานเปน “ราชบัณฑิตทางดานวิทยาศาสตรประยุกต
สาขาอทุ กวทิ ยา” หลงั จากเรมิ่ ชวี ติ รบั ราชการไดเ พยี งไมก ปี่ 

อยา งไรกต็ าม การเรยี นการสอนของโรงเรยี นชา งชลประทานซง่ึ ดำเนนิ มา
ต้ังแต พ.ศ.๒๔๘๑ มีอันตองหยุดชะงักลงในป พ.ศ.๒๔๘๖ หลังจากรับนักเรียนได
เพยี ง ๔ รนุ รวม ๒๒๐ คนเมอ่ื ประเทศไทยเขา สสู งครามโลกครง้ั ท่ี ๒ เนอื่ งจาก

๗๙

สถานการณไ มเ หมาะสมกบั การเปด เรยี น เนอื่ งมาจากการทงิ้ ระเบดิ ของฝา ยสมั พนั ธ
มติ รในกรงุ เทพมหานคร รวมไปถงึ ปญ หาเรอ่ื งงบประมาณ อาจารยอ รณุ อนิ ทรปาลติ
บันทึกความรูสึกครั้งนั้นไววา

“…ทกุ คนเศรา สลดใจ เพราะไมค ดิ วา โรงเรยี นของพวกเราจะถงึ จดุ จบอยา ง
รวดเรว็ เชน น้ี เรารสู กึ สบั สนและไมอ าจจะคาดหมายไดว า สงครามซง่ึ กำลงั รบตดิ
พนั อยา งรนุ แรงจะสนิ้ สดุ ลงเมอ่ื ใด และเมอ่ื สงครามเลกิ แลว โรงเรยี นชา งชลประทาน
จะเปด สอนตอ ไปอกี หรอื ไม อยา งไรกต็ ามเราคดิ วา การพฒั นางานชลประทานตาม
เปา หมายของกรมชลประทานในขณะนนั้ เพงิ่ จะเรม่ิ ตน กรมยงั มชี า งชลประทานไม
พอทำงาน และกรมกย็ งั มโี ครงการขนาดใหญอ กี มาก ซง่ึ จะตอ งบรรจใุ นแผนพฒั นา
เปน ลำดบั ไป เราหวงั วา สกั วนั หนง่ึ โรงเรยี นของเราคงจะไดเ ปด สอนอกี เราเชอื่ มนั่
ในความสามารถของบรมครูของเราที่จะทำเร่ืองน้ีไดสำเร็จ...”

หลงั สงครามโลกครง้ั ท่ี ๒ ยตุ ลิ งไมก ป่ี  ความหวงั กก็ ลายเปน จรงิ เมอ่ื พทุ ธ
ศกั ราช ๒๔๙๒ “บรมคร”ู ของเหลา ชลกรคอื ม.ล.ชชู าติ กำภู ขน้ึ ดำรงตำแหนง
อธิบดีกรมชลประทาน และไมทำใหขาราชการของกรมฯ ตองผิดหวัง โดยเฉพาะ
เม่ือรัฐบาลมีนโยบายเรงรัดเพ่ิมผลผลิตขาวและผลผลิตทางการเกษตรอ่ืนๆ หลัง
สงคราม ยง่ิ ทำใหก ำลงั นายชา งเวลานน้ั ขาดแคลนอยา งทส่ี ดุ ยคุ รงุ เรอื งของโรงเรยี น
ชา งชลประทานจงึ เรม่ิ ตน อยา งแทจ รงิ ดว ยฝม อื “อธบิ ด”ี คนใหม

โรงเรยี นชา งชลประทานเปลยี่ นชอื่ เปน “โรงเรยี นการชลประทาน” และ
ใชห ลกั สตู รการสอนกบั รนุ ท่ี ๕ เปน เวลา ๓ ป เมอื่ เรยี นจบจะไดร บั การบรรจเุ ปน
ขา ราชการพลเรอื นสามญั ชนั้ ตรี ซง่ึ หมายถงึ มคี วามกา วหนา ทางราชการสงู กวา การ
จบโรงเรียนชางสมัยกอน

อาคารเรยี นในการเปด ครงั้ ทส่ี องใชช น้ั บนของฝา ยโรงพมิ พ เปน สถานทเี่ รยี น
ชว่ั คราว ตอ มาในป พ.ศ.๒๔๙๔ กรมชลประทานสรา งหอ งเรยี นขนึ้ ใหมอ กี เปน อาคาร
ไมช น้ั เดยี ว ๒ หลงั ตรงบรเิ วณหนา สโมสรกรมฯ หลงั เดมิ หลงั หนงึ่ ปลกู ขนานไป
กบั รวั้ ดา นตดิ กบั การไฟฟา นครหลวง เขตสามเสน อกี หลงั หนง่ึ ปลกู ขนานถนนเขา
บรเิ วณกรม จนถงึ ป ๒๔๙๗ จงึ ยา ยโรงเรยี นไปสรา งทก่ี รมชลประทาน ปากเกรด็

นอกจากนน้ั ม.ล.ชชู าติ ยงั เพมิ่ ดกี รใี หก บั ลกู ชลประทานของทา น ดว ยการ
หาทางใหศ กึ ษาถงึ ระดบั ปรญิ ญาตรี เพอ่ื รองรบั หากมโี อกาสเรยี นตอ ในตา งประเทศ
จะไดม วี ฒุ มิ ากเพยี งพอ ทวา กเ็ กดิ ปญ หาทอ่ี าจารยอ รณุ บนั ทกึ ไวว า

“...โรงเรียนการชลประทานจะสอนนักเรียนถึงข้ันปริญญาตรีไดอยางไร

๘๐

เพราะกรมชลประทานไมใ ชม หาวทิ ยาลยั ไมม อี ำนาจหนา ทใ่ี นการสอนระดบั ปรญิ ญา
ไดเอง…”

ความเปล่ียนแปลงครั้งใหญจึงเกิดข้ึน เม่ือโรงเรียนการชลประทานเปด
ทำการสอนหลังสงครามไปอีก ๖ รุน แลวเขาไปเปนสวนหนึ่งของมหาวิทยาลัย
เกษตรศาสตร จากการเสนอของ ม.ล.ชชู าติ กำภู ซงึ่ เปน กรรมการสภามหาวทิ ยาลยั
เกษตรศาสตรอยูในขณะน้ัน

“…เพราะการเกษตรกบั ชลประทานเปน งานควบคแู ละเกอื้ กลู กนั ทงั้ ในสมยั
นนั้ มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตรแ ละกรมชลประทานกส็ งั กดั กระทรวงเดยี วกนั ยอ ม
ตกลงกันไดงาย…”

พุทธศักราช ๒๔๙๘ “คณะวิศวกรรมชลประทาน” ถือกำเนิดข้ึนเปน
สวนหนึ่งของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร แตในความรูสึกของคนกรมชลประทาน
“โรงเรยี นชลประทาน” ยงั ไมไ ดห ายไปไหน เพราะในเวลานนั้ มหาวทิ ยาลยั เกษตร
ศาสตรย งั ไมพ รอ มทจี่ ะรบั คณะวศิ วกรรมชลประทานเขา ไปเรยี นทบ่ี างเขน นสิ ติ ยงั
คงเรยี นและพกั อาศยั อยทู โ่ี รงเรยี นการชลประทาน ปากเกรด็ บรรดาอาจารยแ ละ
เจาหนาท่ียังสังกัดกรมชลประทาน งบประมาณประจำปก็ตั้งจากกรมชลประทาน
และคณะก็เปดสอนวิชาวิศวกรรมชลประทานสาขาเดียว ไมมีสาขาอื่นปะปน
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรเพียงแตควบคุมการสอนและการอนุมัติปริญญาเทานั้น

ซงึ่ ผทู จี่ บการศกึ ษาจากคณะนจ้ี ะไดร บั ปรญิ ญา “ชา งชลประทานบณั ฑติ ”
มฐี านะเปน “นายชา งชลประทาน” อยา งสมบรู ณ มศี กั ดศ์ิ รเี ทยี บเทา วศิ วกรจาก
มหาวทิ ยาลยั อน่ื ๆ โดยมกี ารศกึ ษาทง้ั หมด ๕ ป ผทู จ่ี บออกไปสามารถรบั ใบอนญุ าต
ประกอบวชิ าชพี วศิ วกรรมโยธาดว ยหลกั สตู รนด้ี ำเนนิ ไปจนถงึ พ.ศ.๒๕๐๗ จงึ มกี าร
ปรบั ปรงุ ลดลงเหลอื ๔ ป ตัง้ แตน สิ ติ รนุ ท่ี ๒๐

คณะวศิ วกรรมชลประทานผลติ นายชา งระดบั อนปุ รญิ ญาและปรญิ ญาตรใี ห
กรมชลประทานจนถึงป พ.ศ.๒๕๐๙ ก็เกิดความเปล่ียนแปลง เม่ือมหาวิทยาลัย
เกษตรศาสตรตง้ั “คณะวศิ วกรรมศาสตร” เปด การเรยี นการสอนเพมิ่ หลายสาขา
วิชา ตามแบบของคณะวิศวกรรมศาสตรมหาวิทยาลัยอื่น ๆ แลวเปล่ียนการสอน
“วศิ วกรรมชลประทาน” เปน สาขายอ ยแทน โดยทตี่ ง้ั ยงั คงเปน ทกี่ รมชลประทาน
ปากเกร็ด

จงึ เปน ทมี่ าของคำวา “วศิ วะดงตาล” เพราะกลา วไดว า เปน คณะวศิ วกรรม
ศาสตรแหงเดียว ท่ีต้ังอยูทามกลางทุงนาและดงตาลอันหนาแนน ริมฝงแมน้ำ

๘๑

เจา พระยา ชว งทไ่ี หลผา นอำเภอปากเกรด็ นนทบรุ ี สมญานามนย้ี งั ถกู เรยี กขานกนั
ตดิ ปาก แมว า จะยา ยไปรวมกบั คณะอนื่ ๆ ทม่ี หาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร บางเขน
ตง้ั แต พ.ศ.๒๕๑๓ แลว กต็ าม ดงั ปรากฏวา “เพลง วศิ วะดงตาล” ยงั คงเปน เพลง
เชยี รป ระจำคณะฯ มาตราบวนั นี้

ทวา เมอ่ื “วศิ วกรรมชลประทาน” ไปรวมเปน สว นหนง่ึ ของคณะวศิ วกรรม
ศาสตร ปญ หาเกา ทเี่ วยี นกลบั มาอกี คอื มนี กั เรยี นเลอื กเรยี นสาขานนี้ อ ยมาก และ
เมอื่ จบไปแลว กไ็ มไ ดม ารบั ราชการเปน กำลงั ใหก รมฯ มากเหมอื นแตก อ น ในขณะที่
งานเร่ือง “นำ้ ” ของชาติ ทวคี วามสำคญั มากขนึ้ เรอ่ื ย ๆ

ดว ยวสิ ยั ทศั นด า นการบรหิ ารจดั การบคุ ลากร และดว ยความมงุ มนั่ จะพฒั นา
งานการชลประทานของชาตดิ ว ยขา ราชการทม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพ ม.ล.ชชู าติ กำภู ตดั สนิ
ใจรอื้ ฟน “โรงเรยี นการชลประทาน” ขน้ึ มาอกี ครง้ั ในปพ ทุ ธศกั ราช ๒๕๑๐ โดยมี
ศษิ ยเ อกอยา ง อาจารยอ รณุ อนิ ทรปาลติ และอาจารยจ ารนิ อตั ถะโยธนิ เปน กำลงั
สำคญั ในการผลกั ดนั “โรงเรยี น” ทจ่ี ะผลติ บณั ฑติ เพอ่ื กรมชลประทานโดยเฉพาะ

แตนอยคนจะทราบวา กวาจะไดรับอนุมัติจากคณะรัฐมนตรีใหมีการร้ือฟน
“โรงเรยี นชา งชลประทาน” อกี ครงั้ จะตอ งผา นความยากลำบากเพยี งใด

“…ตอนน้ันมี อ.อรุณ อินทรปาลิต ที่กินนอนมาดวยกันชวยเดินเรื่อง อีก
คนคอื อาจารยป ระเสรฐิ ผลดี แลว มี ดร.เถลงิ ผชู ว ยปลดั สมยั นนั้ ผมคมุ งานการ
จัดสงและบำรุงการสงน้ำ เปนชวงที่ครูชูชาติกำลังเกษียณ การต้ังโรงเรียนการ
ชลประทาน หรือปจจุบันคือวิทยาลัยการชลประทานตองทำจริง ๆ เนื่องจากเกิด
ปญ หาขนึ้ เพราะมคี ณะวศิ วกรรมศาสตรแ ลว คนทเ่ี รยี นสาขาชลประทาน ๓๐ คน
มาทำงานกบั เราแค ๓ คน…”

อาจารยจ ารนิ ยงั ไมเ คยลมื วนั ทนี่ ำปญ หาไปปรกึ ษา “คร”ู

“…ตอนนน้ั ทา นบอกวา เราใหง านสว นนก้ี บั เกษตรศาสตรไ ปแลว จะมาตงั้ ใหม
ไดอ ยา งไร ผมจงึ เรยี นทา นวา กรมชลประทานตอ งใชค น ๑๐๐ กวา โครงการ ทงั้ หมด
อยา งต่ำ ๕ พนั คน ในสภาพเชน นน้ั ถา ไมต งั้ โรงเรยี น หวงั พง่ึ จาก ม.เกษตรฯ อยา ง
เดยี ว ในอนาคตจะมนี ายชา งไมพ อแนน อน...”

ทามกลางปญหาท่ีละเอยี ดออ นและยากแกก ารตัดสินใจ ภาพของนายชา ง
ใหญท่ีไมมีผูชวยเลยท่ีนครนายก เม่ือสิบกวาปกอน ก็ยังอยูในความทรงจำของ
ม.ล.ชชู าติ กำภู

๘๒

“...ทส่ี ดุ ทา นบอกตกลง จารนิ เปน เดก็ ของครู เปน ลกู ศษิ ยค รู ครเู ขา ใจท่ี
จารินอธิบาย...น่ีคือทานฟงเหตุผล ทานเปนครูที่เขาใจความรูสึกลูกศิษยซ่ึงเปน
ชลกรอยางผม ถาไมมีโรงเรียนนี้ วันน้ีกรมชลประทานจะมีกำลังคนไมสมบูรณแน
นอน...”

โรงเรยี นการชลประทาน เปด การเรยี นการสอนอกี ครง้ั ในปก ารศกึ ษา ๒๕๑๐
-๒๕๑๑

โดยมีอาจารยอรุณ อินทรปาลิต เปนผูอำนวยการ ในขณะที่ทานยังดำรง
ตำแหนง “หัวหนาภาควิชาวิศวกรรมชลประทาน” คณะวิศวกรรมศาสตร
มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตรไ ปพรอ ม ๆ กนั ดว ย โดยทง้ั “นกั เรยี นการชลประทาน”
และ “นสิ ติ วศิ วะชลประทาน” รนุ ๒๓ เรยี นรวมกนั ทกี่ รมชลประทานปากเกรด็

“...นกั ศกึ ษาของโรงเรยี นและนสิ ติ รกั ใครก ลมเกลยี วกนั ดมี าก ทกุ คนถอื วา
มเี ลอื ดเนอ้ื เชอ้ื ไขเดยี วกนั และถอื วา เปน รนุ เดยี วกนั ดว ย...” (อรณุ อนิ ทรปาลติ )

แตก ระนนั้ ความขดั แยง ทเี่ กอื บทำใหโ รงเรยี นตอ งลม เลกิ กย็ งั เกดิ ขน้ึ หลาย
ครงั้ เชน รฐั บาลมองวา หนว ยงานราชการระดบั กรมไมค วรเปด สถานศกึ ษาเอง เนอ่ื ง
จากเปนการส้ินเปลืองงบประมาณโดยใชเหตุ และยังซ้ำซอนกับหนวยงานที่ผลิต
บัณฑิตอยูแลว ทำใหศิษยของครูชูชาติอยางอาจารยอรุณ ตองเดินสายชี้แจงถึง
ลกั ษณะพเิ ศษของนายชา งชลประทาน ซง่ึ มกี ารเรยี นการสอนตา งจากโรงรยี นเทคนคิ
อาชีวะท่ัวไป

ท้ังน้ี โรงเรียนการชลประทานมีการปรับปรุงหลักสูตรอีกหลายคร้ังใน
เวลาตอมา จนพัฒนาเปน “วิทยาลัยการชลประทาน” สถาบันสมทบในสังกัด
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรในปจจุบัน โดยผูที่จะเขาศึกษาในวิทยาลัยน้ี ตองผาน
การสอบเอ็นทรานสของกระทรวงศึกษาธิการ

ครงั้ หนงึ่ ม.ล.ชชู าตใิ หค ำขวญั ไวก บั ชาวชลประทานวา

“จงชว ยกนั รกั ษามรดกของตระกลู ทผี่ ใู หญไ ดส รา งสมไวใ หจ นเปน ปก แผน
ครบครนั เปน หนา ทข่ี องทกุ คน แลว ทกุ คนยงั ตอ งรกั ษาไวซ ง่ึ ศกั ดิ์ ศรี สามคั คี และ
พริ ยิ ะ นค่ี อื มงคลของลกู ชลประทาน”

กลา วไดว า “วทิ ยาลยั การชลประทาน” ทตี่ งั้ อยใู นเขตกรมชลประทาน ปาก
เกรด็ ทกุ วนั น้ี เปน สง่ิ ท่ี “นายชา งใหญ” สรา งขน้ึ มาอยา งยากลำบาก จากตวั คนเดยี ว
ท่ีทุงกวางนครนายก กอนไดกำลังหนุนจากเพื่อนขาราชการและลูกศิษยลูกหา

๘๓

แลวสงมอบถึงลูกศิษยรุนหลังท่ีเขามาศึกษาในสถาบันน้ี ถือเปนมรดกชิ้นสำคัญ
ของ ม.ล.ชูชาติ กำภู “บิดาแหงชลกร” ที่สรางสรรคไวใหกรมชลประทาน
นอกเหนอื จากวดั โรงเรยี นประถม โรงเรยี นมธั ยม โรงพยาบาล

ถอื เปน สถาบนั ผลติ “ชลกร” ใหป ระเทศชาติ ควบคกู บั คณะวศิ วกรรม
ศาสตร มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร ทำใหป ระเทศไทยมี “นายชา งชลประทาน”
ทเ่ี กง กาจไมแ พใ ครในโลก จนถงึ ทกุ วนั นี้

วิทยาลัยการชลประทานในปจจุบัน

มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร วิทยาเขตกำแพงแสน และ หอพักคณะวิศวกรรมชลประทาน ปากเกร็ด

๘๔

วชิ า “มารยาทบนโตะ อาหาร”

ที่“โรงเรยี นชา งชลประทาน” นอกเหนอื จากวชิ าหลกั ทเ่ี ปด สอนแลว ยงั
มวี ชิ านอกตำราและเทคนคิ ตา ง ๆ ท่ี “ครชู ชู าต”ิ สอนเปน พเิ ศษใหก บั ลกู ศษิ ย
เชน วิชา “มารยาทบนโตะอาหาร” สำหรับนักเรียนท่ีไดรับทุนไปศึกษาตอ
ตางประเทศ นอกจากน้ียังมี “ทุนสวนตัว” ที่ทานมอบใหลูกศิษยที่เรียนดีแต
ขาดแคลนเปนระยะ ๆ ตั้งแตของธรรมดาอยาง “ปากกา” ไปจนถึง “คา
ธรรมเนียมสมัครสอบชิงทุน”

ซงึ่ ทง้ั หมดนี้ ทำใหล กู ศษิ ยข องโรงเรยี นทกุ รนุ นอกจากจะเรยี กทา นวา
“คร”ู แลว หลายคนยงั เรยี กทา นวา “พอ ” อยา งภาคภมู ใิ จอกี ดว ย

๘๕

อธิบายการทำงานของเข่ือนภูมิพลจากแบบจำลอง

๘๖

“ม.ล.ชชู าติ กำภู มคี วามรสู งู มาก
บางทคี วามรนู น้ั กพ็ าไปไกลจนผอู นื่ ตามไมท นั

ขา พเจา เคยสงั เกตวา ม.ล.ชชู าติ ฉลาด
ทยี่ อมหยดุ รออยา งสงบเสงย่ี มในกรณเี ชน นนั้ ”

ม.ล. ปน มาลากุล

๘๗

ม.ล.ชูชาติ ถายภาพบริเวณสรางกรมชลประทาน ปากเกร็ด

๘๘

บทท่ี ๕

นายชางผูมองการณไกล

ชวี ติ ราชการของ ม.ล.ชชู าติ กำภู ทชี่ าวชลประทานในยคุ เดยี วกนั มกั ประสบ
พบเหน็ คอื ภาพของนายชา งใหญท มี่ คี วามมมุ านะทำงานอยา งจรงิ จงั จนรรู อบดา น
ในทกุ เรอ่ื งของการชลประทาน สมกบั ทเี่ หลา ชลกรเรยี กวา “คร”ู ตดิ ปากไปทกุ รนุ
จนถึงปจจุบัน

นอ ยคนจะรวู า นายชา งผมู แี ตค วามมงุ มน่ั กระตอื รอื รน คนน้ี มหี ว งเวลาแหง
ความทอ แท หมดกำลงั ใจ ถงึ ขนั้ อยากจะลาออกจากราชการทเี ดยี ว

ดว ยเปน ทร่ี กู นั ในหมคู นใกลช ดิ วา นอกจาก ม.ล.ชชู าติ จะใหก ำเนดิ โรงเรยี น
การชลประทานแบบ “ลกู คอก” คอื สอนเองตงั้ แตส มยั ทเ่ี ปน นายชา งภาคนครนายก
กบั บรรดาลกู ศษิ ยก น กฏุ ซิ ง่ึ ลว นแต “มอื หนงึ่ ” (ดา นอปุ นสิ ยั ) ทง้ั สนิ้ ซง่ึ ตอ มากไ็ ด
ดิบไดดีกันทุกคนแลว ทานยังใฝฝนที่จะเห็นระบบชลประทานของประเทศเสร็จ
สมบรู ณโ ดยเรว็ เพอื่ พฒั นาการเกษตรซงึ่ เปน กระดกู สนั หลงั ของชาตใิ หเ จรญิ กา วหนา

ทวา กต็ ดิ ขดั ดว ยสถานภาพของทา นทขี่ ณะนน้ั ยงั เปน เพยี ง “นายชา งใหญ”
อีกทั้งเงินงบประมาณในกระเปารัฐบาลชวงทศวรรษ ๒๔๙๐ ก็ยังไมพรอมจะสนับ
สนุน

โครงการระดบั ชาติ (Mega Project) ทส่ี ยามประเทศไมเ คยทำมากอ น เชน
โครงการสรา งเขอ่ื นใหญร ะดบั “เจา พระยา” และ “ภมู พิ ล” ซงึ่ ตอ งใชเ งนิ มากกวา
งบประมาณของกรมชลประทานทง้ั กรม แทบไมม ใี ครหาญกลา แมแ ตจ ะ “คดิ ” ครนั้
เมอื่ นายชา งใหญช ชู าตเิ สนอขน้ึ มา กท็ ำใหเ กดิ ขอ ถกเถยี งทง้ั ในเรอื่ งความจำเปน และ
ความเปนไปได

๘๙

๙๐

อุปสรรคจากความไมเขาใจของผูบังคับบัญชาและผูรวมงาน ยอนกลับ
มาสรางความระทดทอใหกับนายชางผูคิดล้ำหนากวาคนอ่ืนนับสิบป และยามนั้น
คงไมมีใครรับรูความรูสึกสวนลึกของนายชางใหญ ไดดีเทาคุณหญิงโฉมศรี กำภู
ภรรยาคูทุกขคูยาก

“…เขาเปนคนพูดเองวาทำอะไรไมได ติดขัดไปหมด คือเริ่มตนทำงานรูวา
ขา วปลาไมม ี นำ้ ไมม ี ผใู หญก ลบั เหน็ วา โครงการแบบนน้ั ทำไมไ ดห รอก ตอนนน้ั สรา ง
เขอื่ นนครนายกขนึ้ มาแลว เปน ประตนู ำ้ ตดิ แตท ไี่ มม เี ขอื่ นทจี่ ะชว ยเลย พอคณุ ชชู าติ
ยา ยกลบั เขา กรมมาเปน หวั หนา กอง กเ็ ลยคดิ จะออก…

คุณชูชาติไมไดเหน่ือยเพราะงาน แตเหนื่อยเพราะเสนออะไรแลวทำไม
ได. ..เขาบอกลำบากใจในการขายความคดิ ใหค นอน่ื เขา ใจ ไมว า จะเปน การเสนอคนให
เงนิ หรอื ใหส ทิ ธใิ นการทำงาน เพราะสงิ่ ทเี่ ขาคดิ ตอนนนั้ เจา นายไมส น จนคดิ จะลา
ออก พดู ไปแลว โรงเรยี นการชลประทานนไ่ี ดม างา ยกวา เขอื่ นเจา พระยาและภมู พิ ล
การสรางเข่ือนไมใชแคคนชลประทาน ตองมีหลายสวนมารวมมือกัน…”

การสรา งเขอื่ นเมอ่ื ราวกง่ึ ศตวรรษกอ น เปน เรอื่ งใหญถ งึ ขนาดตอ งใชก ำลงั
สนบั สนนุ ของทางราชการ ตงั้ แตน ายกรฐั มนตรจี นถงึ คนงานในพนื้ ท่ี บทความของ
บญุ ชอบ กาญจนลกั ษณ อดตี หวั หนา แผนกอทุ กวทิ ยา กรมชลประทานชว งทศวรรษ
๒๕๐๐ พอฉายภาพนไ้ี ดช ดั เจนขนึ้

“…สมยั นนั้ ถา ใครพดู เรอื่ งสรา งเขอ่ื นเกบ็ กกั นำ้ เชน เขอ่ื นภมู พิ ล หรอื เขอื่ น
สริ กิ ติ ์ิ …กถ็ กู ทมุ ออกไปนอกหนา ตา ง เพราะไมม ปี ระโยชนจ ะพดู ถงึ เสยี เวลามานง่ั
รำพนั หนา อยา งเรา (หมายถงึ กระเปา สตางคข องรฐั ) ไมม ที างจะคดิ ไปสรา งได เพราะ
เขอ่ื นแบบนม้ี นั แพงหฉู ่ี …ถงึ แมม เี งนิ ผแู ทนในสภาเขากค็ งโจมตเี อาตาย...

...พวกเราตอนนนั้ หารไู มว า ม.ล.ชชู าติ กำภู นายชา งใหญ. .กม็ คี วามคดิ เหมอื น
กบั พวกเรา หรอื คดิ มากอ นพวกเราแลว หลายป วา จะตอ งสรา งเขอื่ นเกบ็ กกั เชน เขอ่ื น
ภมู พิ ล เพอื่ ควบคมุ แมน ำ้ ปง ซงึ่ เปน สาขาใหญข องแมน ้ำเจา พระยา และเขอ่ื นสริ กิ ติ ์ิ
เพอื่ ควบคมุ แมน ำ้ นา น ซง่ึ เปน สาขาทส่ี องรองลงมา แตท า นกไ็ มเ คยเปด เผยหรอื แยม
ใหฟงมากอนเลย คงจะไดขาวหรือกลัววาจะถูกทุมออกทางหนาตางดังกลาวขาง
ตน …” (จาก “อทุ กวทิ ยากบั เขอื่ นใหญ” ใน “วารสารอทุ กวทิ ยา” ๔๘ ป พ.ศ.๒๕๓๘)

เมอื่ เสย่ี งกบั การถกู ปฏเิ สธและตำหนติ เิ ตยี น ผบู งั คบั บญั ชาระดบั สงู จงึ ตดั สนิ
ใจชะลอเรอ่ื งไว ทำใหน ายชา งใหญอ ยา ง ม.ล.ชชู าตริ สู กึ ทอ ทงั้ ทมี่ องเหน็ เสน ทางอยู
รำไรในการสรางสิ่งเหลานี้ขึ้นมา ซ่ึงจะเปนการวางรากฐานงานชลประทานของ

๙๑

เขื่อนยันฮี ภายหลังไดเปลี่ยนชื่อเปน เขื่อนภูมิพล
จากภาพกอสรางใกลแลวเสร็จและเร่ิมทดลองเก็บกักนำ้

๙๒

ประเทศใหเขมแข็งไปในคราวเดียวกัน

ม.ล.ชูชาติ ทุกขขนาดไหนไมมีใครทราบ แตขอความท่ีทานกลาวไวในหวง
เวลาน้นั ก็ทำใหคณุ หญงิ โฉมศรีทราบสถานการณของสามีไมน อย

“…ฉันรูมาจากความใกลชิด ตอนกลางคืนเขาเลาใหฟง ตอนสรางเข่ือน
เจา พระยานเ่ี ขาบน ทอ ใจมาก เจา นายถามวา มนั จะไดผ ลเหรอ มนั ใชเ งนิ เยอะ รไู ด
ยังไงวาจะไดผล จริง ๆ คุณชูชาติหวังสรางเผ่ืออนาคตเปน ๑๐ ป ตอนน้ันบอก
จะลาออก แตส มเดจ็ วดั สระเกศทคี่ ณุ ชชู าตนิ บั ถอื ทา นหา มเอาไว ทา นวา ตอ งมโี อกาส
ไดทำแน…”

“เขอื่ นเจา พระยา” หรอื “เขอ่ื นทดนำ้ เจา พระยา” ท่ี ม.ล.ชชู าติ ตง้ั ใจ
ทำใหส ำเรจ็ นน้ั เปน สว นหนง่ึ ของ “โครงการเจา พระยาใหญ” ทมี่ กี ารศกึ ษามาตงั้ แต
สมยั รชั กาลท่ี ๕ โดยนายเย โฮมนั วนั เดอร ไฮเด ผเู ชยี่ วชาญชาวฮอลนั ดาทม่ี า
ดำรงตำแหนงอธิบดีกรมชลประทานคนแรก (สมัยนั้นเรียก “กรมคลอง”) เสนอ
เอาไวต งั้ แตเ ดอื นมกราคม พ.ศ.๒๔๔๕ แตร ฐั บาลสยามสมยั รชั กาลที่ ๕ ยงั ไมม งี บ
ประมาณเพียงพอแกการดำเนินการ จึงไดชะลอโครงการเอาไว

โดยรายงานฉบบั นถ้ี อื เปน “แมแ บบ” ในการพฒั นาการชลประทานลมุ แม
น้ำเจา พระยาตอนลา งในเวลาตอ มา และถอื เปน เอกสารประวตั ศิ าสตรข องชาติ ใน
ฐานะทเ่ี ปน “รายงานความเหมาะสมของโครงการพฒั นาแหลง น้ำ” (Project Fea-
sibility Report) ฉบบั แรกของสยามประเทศ ดงั มสี าระสำคญั คอื

“…การชว ยเหลอื พนื้ ทรี่ าบลมุ สองฝง แมน ำ้ เจา พระยาตอนลา งจำนวนมาก ไป
จนจดทะเลนนั้ ควรจดั ทำโครงการทดนำ้ ขนาดใหญ โดยสรา งเขอ่ื นทดน้ำปด กน้ั แม
น้ำเจา พระยาทเี่ มอื งชยั นาท เพอ่ื ทดนำ้ ในแมน ำ้ เจา พระยาใหม รี ะดบั สงู แลว ปลอ ย
ใหไ หลหลากเขา ไปตามคลอง ซง่ึ จะไดข ดุ ขนึ้ ใหมต ามพนื้ ทส่ี องฝง แมน ้ำเจา พระยา ให
นำ้ ไหลไปสูไรนาไดทุกฤดูกาลตลอดลงมาจนถึงริมทะเล…”

รายงานฉบบั นป้ี ระเมนิ งบประมาณทตี่ อ งใชใ นพทุ ธศกั ราช ๒๔๔๕ คอื ๔๗
ลา นบาท ซงึ่ ลน เกลา รชั กาลที่ ๕ ทรงมพี ระราชดำรเิ หน็ พอ ง แตด ว ยทรงมแี นวพระ
ราชดำรวิ า ตอ งใช “ทนุ รอนเปน จำนวนมากมายนกั ” จงึ ทรงใหน ายเย โฮมนั วนั เดอร
ไฮเด จัดการซอมและสรางคลองที่ตอเน่ืองกับแมนำ้ เจาพระยาเปนเบ้ืองตนกอน

กระทง่ั ถงึ ยคุ หลงั สงครามโลกครง้ั ทสี่ อง ราวพทุ ธศกั ราช ๒๔๙๐ ตรงกบั ชว ง
ที่ ม.ล.ชชู าติ กำภู ดำรงตำแหนง นายชา งใหญ โครงการจงึ ไดร บั พจิ ารณาอกี ครงั้
ดวยความจำเปน ในการพัฒนาดานเกษตรกรรม เน่ืองเพราะขาวสว นหน่งึ ทปี่ ลกู ได

๙๓

จากแบบจำลอง มาสูเข่ือนเจาพระยา ท่ีมีความสำคัญ ตอการเกษตรอยางมาก

๙๔

ในทรี่ าบลมุ ภาคกลาง ตอ งนำไปชดใชค า ปฏกิ รณส งครามใหฝ า ยสมั พนั ธมติ ร ซง่ึ เปน
ฝายชนะในสงครามโลกคร้ังที่สอง แมวาประเทศไทยจะไมตกอยูในฐานะ

“ประเทศผแู พส งคราม” ดว ยคณุ ความดขี องเสรไี ทยกต็ าม แตก ต็ อ งแบกรบั
ภาระการชดใชในฐานท่ีอยูฝายเดียวกับญี่ปุน!

ทวา การขอกเู งนิ กบั ธนาคารโลกเพอื่ มาสรา งเขอื่ น กไ็ มใ ชเ รอ่ื งงา ย เพราะ
ตองทำโครงการอยางละเอียดถวนถ่ีตามแบบฉบับตะวันตก ซ่ึงขาราชการไทย
ขณะน้ันไมคุนเคย

“...ตองทดสอบวามีนำ้ ในแมนำ้ เจาพระยาตามสถิติปไหนเทาไร เข่ือนเจา
พระยาจะผนั ไปในการชลประทานไดเ ทา ไร ขนาดเทา ไร เมอ่ื ไรขาด และถา ขาด ขาด
ไปนานก่ีวัน ก่ีเดือน ขาดบอยครั้งอยางไร ขาวจะตายไหม ถาขาดตอนขาวต้ัง
ทอ งออกรวงกจ็ บกนั คอื มแี ตต น ขา วมรี วง แตเ มด็ ขา วไมม ี คอื แฟบหมด ลงทนุ สรา ง
การชลประทานกเ็ จง หมด...” (จากบทความ “อทุ กวทิ ยากบั เขอ่ื นใหญ” ใน “วารสารอทุ กวทิ ยา” ๔๘

ป พ.ศ.๒๕๓๘ โดย บญุ ชอบ กาญจนลกั ษณ)

แตส่ิงเหลานี้ ม.ล.ชูชาติ สามารถทำแผนนำเสนอตอธนาคารโลกไดอยาง
ละเอียด

ในขณะรกั ษาการณใ นตำแหนง อธบิ ดกี รมชลประทาน ซง่ึ ตกมาถงึ หลงั การ
เสยี ชวี ติ อยา งกะทนั หนั บนโตะ ประชมุ ของหลวงสนิ ธกุ จิ ปรชี า (วงษ กลุ พงศ) อธบิ ดี
คนกอ น ซงึ่ ไดย นื่ แผนการนตี้ อ รฐั บาลไวแ ลว แตถ กู ชะลอเอาไว

พุทธศักราช ๒๔๙๐ ม.ล.ชูชาติ กำภู รักษาการณอธิบดีกรมชลประทาน
นำคณะนายชา งชลประทานจำนวน ๓๑ คน เดนิ ทางไปดงู านทส่ี หรฐั อเมรกิ า และ
ถือโอกาสติดตอกูเงินธนาคารโลกในคราวเดียวกัน ซึ่งในที่สุด โครงการเข่ือน
เจาพระยาก็ไดรับอนุมัติเงินกูจากธนาคารโลก

ถอื เปน การกเู งนิ ธนาคารโลก มาดำเนนิ งานโครงการชลประทานเปน ครง้ั แรก
ของประเทศไทย ดว ยจำนวนเงนิ ๑๘ ลา นเหรยี ญดอลลารส หรฐั หรอื ๓๖๐ ลา น
บาท ใน พ.ศ.๒๔๙๐ มดี อกเบยี้ รอ ยละ ๔ และรฐั บาลกเ็ หน็ ชอบใหม กี ารกอ สรา ง
ซ่ึงความสำเร็จคร้ังนี้ไดสงผลถึงเขื่อนภูมิพลที่จะเกิดขึ้นตามมาอีกดวย

บางที เขื่อนเจาพระยาและภูมิพล อาจเปนเพียงโครงการในความคิดฝน
ถา วนั นนั้ “นายชา งใหญ” คนหนงึ่ ไดล าออกไปเสยี กอ น

๙๕

สมเด็จพระสังฆราช (ญาโณทยมหาเถร)
ที่เคารพสักการะของอธิบดี ม.ล.ชูชาติ

นอกจากการไดร บั พระโอวาทจากสมเดจ็ พระสงั ฆราช วดั สระเกศ ทเ่ี คารพ
นับถือแลว ส่ิงท่ีทำใหทานยังอดทนรอเวลาทำงานใหกับประเทศชาติตอไป ก็คือ
ประโยคหนึ่ง ซ่ึงอาจถือเปนสิ่งสุดทายท่ียึดเหนี่ยวทรัพยากรบุคคลอันทรงคุณคา
ของกรมชลประทานใหอ ดทนรบั ราชการตอ ไป นนั่ คอื

“…ชอ่ื ‘ชชู าต’ิ ตอ งชชู าต.ิ ..”

๙๖

เจากรมชลประทานคนแรกเปนชาวดัชท

นายเย โฮมนั วนั เดอร ไฮเด (Mr. J. Homan van der Heide) เปน วศิ วกร
ชลประทานชาวดชั ท หรอื ฮอลนั ดา (เนเทอรแ ลนด - ปจ จบุ นั ) ซง่ึ กระทรวงเกษตรา
ธิการ และกระทรวงตางประเทศสยาม สมัยรัชกาลที่ ๕ วาจางมาทำงานดาน
ชลประทาน ใน พ.ศ.๒๔๔๕ เดิมรับราชการอยูกับรัฐบาลอาณานิคมฮอลันดา
บนเกาะชวา (อนิ โดนเี ซยี -ปจ จบุ นั ) โดยเดนิ ทางถงึ สยามเมอื่ วนั ที่ ๓ มถิ นุ ายน พ.ศ.
๒๔๔๕ ดำรงตำแหนง เปน เจา กรมคลอง วนั ท่ี ๑๓ มถิ นุ ายน พ.ศ.๒๔๔๕ ซงึ่ ถอื
เปนวันต้ัง “กรมคลอง” ขึ้นเปนคร้ังแรกในประวัติศาสตรสยามประเทศ กอนท่ี
จะพฒั นาเปน “กรมชลประทาน” ใน พ.ศ.๒๔๗๐ ชาวชลประทานจงึ ถอื เอาวนั ท่ี
๑๓ มถิ นุ ายนของทกุ ป เปน วนั เฉลมิ ฉลองวนั คลา ยวนั เกดิ กรมฯ

ทง้ั นี้ หลงั จากทำงานได ๘ เดอื น นายเย โฮมนั วนั เดอร ไฮเด ไดจ ดั ทำ
“รายงานท่ัวไปเก่ียวกับการชลประทานและการระบายนำ้ ในเขตลุมน้ำเจาพระยา
ตอนลาง” ซ่ึงกลายเปนแผนแมบทของโครงการเจาพระยาใหญในเวลาตอมาใน
สมยั ของ ม.ล.ชชู าติ กำภู เปน อธบิ ดี

นายเย โฮมนั วนั เดอร ไฮเด ลาออกจากราชการสยาม แลว กลบั ฮอลนั ดา
ในป พ.ศ.๒๔๕๒ หลงั จากทำการซอ มคลองตา ง ๆ เปน จำนวนมาก รวมระยะเวลา
ทำงานรบั ใชเ บอื้ งพระยคุ ลบาท ในลน เกลา รชั กาลท่ี ๕ ทง้ั สน้ิ ๗ ปเ ตม็

(เรยี บเรยี งจากหนงั สอื ’๘๔ ป ชลประทาน)

๙๗

๙๘