ศรัทธาแห่งชีวิต

“ตามความเหน็ ของขา พเจา
ไมม คี นไทยคนใดในสมยั เดยี วกนั
ทไ่ี ดร เิ รม่ิ งานกอ สรา งทส่ี ำคญั ของชาติ

เทา ม.ล.ชชู าต”ิ

เสวต เปยมพงศสานต

๙๙

พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวเสด็จฯ เปนองคประธานในพิธีเปดเข่ือนเจาพระยาอยางเปนทางการ
เมื่อวันที่ ๗ กุมภาพันธ ๒๕๐๐

๑๐๐

บทที่ ๖

เจาพระยาใหญ

ธงชัยแหงชลกร

พุทธศักราช ๒๔๙๑
เมื่อหวงยามแหงความทอแท หมดกำลังใจ ด่ังสายลมที่พัดผานไปแลว

ม.ล.ชชู าติ กำภู ในฐานะนายชา งใหญแ ละรกั ษาการอธบิ ดกี รมชลประทาน กม็ มุ านะ
ทำงานหนกั ยง่ิ ขน้ึ โดยเฉพาะการเดนิ หนา ในโครงการใหญอ ยา ง “เจา พระยา” และ
“ภูมิพล”

หลังเตรียมการและศึกษาขอมูลมานาน รักษาการอธิบดีกรมชลประทาน
กส็ านงานตอ อธบิ ดคี นเกา ทนั ที โดยนำนายชา งกรมชลประทาน ๓๑ คน ไปดงู านที่
สหรฐั อเมรกิ า และตดิ ตอ ขอกเู งนิ จากธนาคารโลกในคราวเดยี วกนั

“…ทา นสง เสรมิ คนใหม กี ารศกึ ษา ตอ งเขา ใจนะวา สมยั กอ น การสง คนไปอบรม
หรอื ดงู านเมอื งนอก เปน เรอ่ื งยากมากอนั ดบั หนง่ึ สำหรบั กรมชลประทาน เพราะเรา
ไมม งี บประมาณมากขนาดนน้ั แตท า น ม.ล.ชชู าตกิ ผ็ ลกั ดนั จนเปน ผลสำเรจ็ …”

ดร.บญุ ยก วรรธนะภตู ิ ๑ ในจำนวนลกู ศษิ ยแ ละผใู ตบ งั คบั บญั ชา ผใู กลช ดิ
ม.ล.ชูชาติ กำภู ในฐานะเลขานุการสวนตัวดานเทคนิค สะทอนถึงวิสัยทัศนกวาง
ไกลของทานอธิบดีในดานการศึกษาและพัฒนาบุคลากร ดังเปนท่ีประจักษชัดวา
กำลงั คนสว นหนงึ่ ในการสรา งเขอ่ื นเจา พระยา มาจาก “โรงเรยี นชา งชลประทาน”
ทท่ี า นไดใ หก ำเนดิ เอาไวต ง้ั แต พ.ศ. ๒๔๘๑ จนถงึ เวลานน้ั มลี กู ศษิ ยล กู หาจบออกมา
แลว ถงึ ๔ รนุ กอ นทโ่ี รงเรยี นนถี้ กู ปด ไประหวา งเกดิ สงครามโลกครง้ั ทสี่ อง

๑๐๑

ม.ล.ชูชาติ ถายภาพรวมกับขาราชการและเจาหนาท่ีกรมชลประทาน
ขณะไปตรวจราชการ

ตอนรับประธานาธิบดี แหงสาธารณรัฐ ออสเตรีย
เย่ียมชมบริษัท อุตสาหกรรมเคร่ืองจักรกลไทย จำกัด

พ.ศ. ๒๕๑๐

๑๐๒

“…ทง้ั หวั งานและระบบการสง นำ้ กรมชลประทานไดก ำลงั จากผทู สี่ ำเรจ็ การ
ศกึ ษานเ้ี อง (ขณะนน้ั มรี บั ราชการอยใู นกรม ๑๒๕ คนจากทง้ั หมดทจี่ บไป ๔ รนุ ๒๑๘
คน) รว มกบั ชา งและนายชา งทส่ี ำเรจ็ จากสถาบนั อน่ื ๆ ในประเทศไทย ชว ยกนั ทำงาน
จนสำเรจ็ ...” (จากหนงั สอื “ทร่ี ะลกึ งานทำบญุ อายุ ๖๐ ป ม.ล.ชชู าติ กำภ”ู )

นอกจากการจดั เตรยี มบคุ ลากร การทำงานแบบถงึ ลกู ถงึ คนของ ม.ล.ชชู าติ
ยงั แสดงออกชดั เจนในโครงการเขอ่ื นเจา พระยาและภมู พิ ล ทที่ า นนำทมี ลงไปสำรวจ
พน้ื ทด่ี ว ยตนเองหลายครง้ั และใชเ ทคโนโลยใี หม ๆ ทกี่ า วหนา ทนั สมยั เขา มาชว ยใน
การกอ สรา ง ผสมผสานกบั ภมู ปิ ญ ญาของคนโบราณ อยา งการจดุ คบไฟบอกตำแหนง

“...การทำงานเรม่ิ ตน จากสำรวจภาคพน้ื ดนิ กอ น ถงึ จะรวู า เขอ่ื นเจา พระยาควร
สรา งตรงไหน กอ นบนิ ดจู ดุ ทต่ี อ งการสรา ง ขา งลา งจะมกี ารจดุ ไฟเพอื่ ระบตุ ำแหนง
ผมจำไดว า กรมชลประทานซอ้ื เครอ่ื งบนิ มาบนิ ดอู ยหู ลายครงั้ ผมสำรวจภายหลงั ทา น
ลงไปกบั กองสำรวจแลว เพราะหนา ทผ่ี มคอื ดแู ลงานหลงั เขอ่ื นเสรจ็ ...”

จาริน อัตถะโยธิน อดีตรองอธิบดีกรมชลประทาน และลูกศิษยผูใกลชิด
ม.ล.ชูชาติ กำภู เลาความหลังคร้ังที่เขื่อนเจาพระยากำลังเปนรูปราง โครงการนี้
ถอื เปน การตอ ยอดงานของกรมชลประทานในอดตี ตามรายงานของนายเยโฮมนั วนั
เดอร ไฮเด ชาวฮอลนั ดาทม่ี ารบั ใชเ บอื้ งพระยคุ ลบาทลน เกลา รชั กาลท่ี ๕ ในฐานะ
อธิบดีกรมชลประทานคนแรกของสยาม ท้ังยังตอยอดการสำรวจคร้ังใหญของ
กรมชลประทานสมยั กอ นและหลงั สงครามโลกครง้ั ทส่ี อง พ.ศ.๒๔๘๒-๒๔๙๒ อกี ดว ย

ผลจากการสำรวจและการจัดเตรียมขอมูลอยางเปนระบบของ ม.ล.ชูชาติ
ตง้ั แตค รง้ั ยงั เปน นายชา งภาคนครนายก จนมารกั ษาการณใ นตำแหนง อธบิ ดี กท็ ำ
ใหก รมชลประทานมขี อ มลู หนกั แนน พอจะไปชแี้ จงตอ ธนาคารโลกวา ทร่ี าบลมุ แมน ำ้
เจาพระยาเปนอูขาวอูน้ำชั้นหนึ่งของประเทศไทย การลงทุนในโครงการนี้จะได
ผลตอบแทนคุมคาในระยะเวลาอันส้ัน จนสามารถนำไปลงทุนในพ้ืนที่อื่น ๆ ได
อยา งกวา งขวาง จนไดร บั อนมุ ตั เิ งนิ กใู นทส่ี ดุ และยงั ชว ยประหยดั เงนิ ตราใหป ระเทศ
ชาติในหลายทาง

ดงั มบี นั ทกึ ระบวุ า เงนิ กู ๑๘ ลา นเหรยี ญสหรฐั นนั้ ...

“…สวนใหญกรมชลประทานนำไปซ้ือเคร่ืองจักรและเครื่องมือวัสดุตาง ๆ
ทไ่ี มส ามารถผลติ ในประเทศได โดยใหบ รษิ ทั ตา ง ๆ ทว่ั โลกเขา แขง ขนั ประกวดราคา
กัน...รวมแลวเกือบ ๑,๕๑๑ บริษัท ประหยัดเงินไดประมาณ ๔๕ ลานบาท ซ่ึง
นอกเหนอื ไปจากเงนิ กแู ลว รฐั บาลไดต ง้ั เงนิ งบประมาณแผน ดนิ สมทบอกี ๑,๐๖๗.๗
ลา นบาท”

๑๐๓

เข่ือนเจาพระยา เมื่อสรางเสร็จใหม ๆ

๑๐๔

๖ กุมภาพันธ พุทธศักราช ๒๔๙๖

พิธีวางศิลาฤกษเข่ือนเจาพระยา จังหวัดชัยนาท เปนเสมือนสัญญาณ
บงบอกวาความคิดฝนจะชูชาติใหกาวหนา ดวยระบบจัดการนำ้ อันทันสมัยของ
ม.ล.ชชู าติ กำลงั จะเปน จรงิ และจนกระทงั่ วนั ที่ ๗ กมุ ภาพนั ธ พทุ ธศกั ราช ๒๕๐๐
ธงชยั ของบดิ าแหง ชลกรผเู ปย มดว ยความคดิ สรา งสรรคผ นื แรก กป็ ก ลงบนผนื แผน
ดนิ ไทยสำเรจ็ เมอื่ พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั เสดจ็ พระราชดำเนนิ เปน องคป ระธาน
ในพิธีเปดเขื่อนเจาพระยาอยางเปนทางการ

ทงั้ นี้ เขอ่ื นเจา พระยามลี กั ษณะของการเปลย่ี นเสน ทางเดนิ แมน ้ำทโี่ คง ใหต รง
ใชคันดินปดหัวโคงทำใหนำ้ ไหลผานประตูระบาย ซ่ึงจะทำหนาที่ยกระดับนำ้ เหนือ
เขอ่ื นใหส งู กวา ทา ยเขอ่ื น เพอ่ื สง เขา คคู ลองชลประทาน การสรา งเขอ่ื นนมี้ ผี ลทำให
“โครงการเจา พระยาใหญ” ทวี่ างไวต ง้ั แตส มยั รชั กาลท่ี ๕ สมบรู ณแ บบ สรา งความ
อดุ มสมบรู ณใ หพ นื้ ทเี่ กษตรกรรมถงึ ๕.๗ ลา นไร จากเดมิ ทมี่ พี น้ื ทร่ี บั นำ้ ทำการเกษตร
เพยี ง ๓.๗ ลา นไร สง ผลใหไ ดผ ลผลติ ขา วถงึ ปล ะ ๒.๕ ลานเกวยี น จากเดมิ เพยี ง ๘
แสนเกวียนเทานั้น

คำกลา วทว่ี า อธบิ ดผี นู ม้ี องการณไ กลถงึ ๒๐ ปข า งหนา ปรากฏชดั เจนตง้ั แต
ชว งเวลาทโ่ี ครงการสรา งเขอ่ื นเจา พระยายงั ไมเ สรจ็ สน้ิ ทวา ม.ล.ชชู าติ ไดส ง คนไป
เตรยี มงานเขอื่ นภมู พิ ลอกี ทาง ทง้ั ทยี่ งั ไมร วู า จะไดเ งนิ กหู รอื ไม แตเ มอื่ ตง้ั ใจวา จะทำ
ดว ยตระหนกั ถงึ ความจำเปน ในเรอ่ื งพลงั งานไฟฟา ของชาตใิ นอนาคต ทา นกถ็ อื เปน
การเตรียมพรอมท่ีสำคัญย่ิง

อาจารยบ ญุ ชอบ กาญจนลกั ษณ อดตี หวั หนา แผนกอทุ กวทิ ยา และผใู กลช ดิ
ม.ล.ชชู าติ ในฐานะเลขานกุ ารสว นตวั ดา นกจิ การนำ้ เลา เรอื่ งนเี้ อาไวใ นบทความ
ของทา นตอนหนง่ึ วา

“…เมอื่ โครงการเจา พระยาเรมิ่ งานกอ สรา งขนึ้ และเดนิ ไปไดด พี อสมควรแลว
ราวป ๒๔๙๗ ทา นสง่ั ใหก องสำรวจโดยมี พ.อ.หลวงพนิ จิ ภวู ดล (อดตี แมก องสามเหลย่ี ม
กรมแผนทที่ หารบก) เปน หวั หนา ทมี ออกไปสำรวจแมน ำ้ ปง ตงั้ แตแ กง สรอ ย อ.ฮอด
จ.เชยี งใหม ลงมาจนถงึ จ.ตาก เพอื่ ดวู า จะมชี อ งเขาแคบเหมาะกบั การสรา งเขอ่ื น
ปด ตวั แมน ้ำปง ไดท สี่ ว นใดของแมน ำ้ นบ้ี า ง เปน การสำรวจหรอื ชมิ ลางเบอ้ื งตน เทา
นนั้ คณุ หลวงพนิ จิ ถา ยรปู ชอ งเขาหลายแหง และคงจะไดร ายงานใหน ายชา งใหญท ราบ
โดยละเอยี ด ซงึ่ ผมไมม โี อกาสไดอ า นรายงานนนั้ แตไ ดร บั รปู ถา ยเหลา นน้ั ในโอกาสตอ
มา จงึ นบั วา ทมี คณุ หลวงพนิ จิ เปน ทมี แรกทเี่ ขา ไปในลมุ แมน ้ำปง เพอื่ สรา งเขอื่ นภมู พิ ล...”

๑๐๕

ยอ นกลบั ไปในปพ ทุ ธศกั ราช ๒๔๙๔ ฝา ยการเมอื งโดยจอมพล ป. พบิ ลู สงคราม
นายกรัฐมนตรีในยุคนั้น ใหการสนับสนุนโครงการเขื่อนภูมิพล อันเน่ืองจากภาวะ
ขาดแคลนพลังงานไฟฟาในเมืองใหญ ๆ อีกทั้งการซ้ือน้ำมันหรือสรางโรงไฟฟา
เฉพาะที่ กไ็ มค มุ คา เทา กบั การมโี รงไฟฟา พลงั น้ำ ซง่ึ ผลติ พลงั งานทสี่ ะอาดและถกู กวา
ในคราวเดยี ว

เหตกุ ารณต อนจอมพลป. พบิ ลู สงคราม เรยี ก ม.ล.ชชู าติ เขา พบ พรอ มแผน
งานทเ่ี ปน แฟม เอกสารมากมาย ทอี่ ธบิ ดชี ชู าตจิ ดั เตรยี มไว ยงั อยใู นความทรงจำของ
อาจารยบ ญุ ชอบ กาญจนลกั ษณ แมก าลเวลาจะลว งเลยมากวา กง่ึ ศตวรรษ เพราะ
เขาเปน ผหู อบแฟม เอกสารเหลา นนั้ นน่ั เอง

“…ผมไดร บั โทรศพั ทจ าก ม.ล.ชชู าติ กำภู ใหเ ตรยี มขอ มลู แสดงพฤตกิ ารณ
ของนำ้ ประจำวนั ในแมน ำ้ ตา ง ๆ ตดิ ตามไปพบทา นนายกรฐั มนตรจี อมพล ป. พบิ ลู
สงคราม ทท่ี ำเนยี บรฐั บาล จะเดนิ ทางออกจากกรมฯ ภายในครงึ่ ชว่ั โมง ผมมอื สนั่ ไป
หมด นกึ ไมอ อกวา ทา นนายกฯ จะดอู ะไร เพราะมเี อกสารแผนที่ แผนผงั และกราฟ
ตา ง ๆ มากมาย ในทสี่ ดุ กห็ ยบิ เอาทส่ี ำคญั ๆ หอบไป...

…เครอ่ื งแตง กายแบบขา ราชการชดุ กากสี นาม มขี ดี ทบี่ า เกา ๆ ซง่ึ ผมแตง ไป
ทำงานวนั นน้ั กไ็ มไ ดซ กั มาตง้ั อาทติ ย แถมยงั ขาดขา งหลงั อกี ดว ย เพราะนกึ ไมถ งึ วา
จะตอ งไปพบทา นจอมพลนายกรฐั มนตรี วนั นนั้ ทำอะไรไมไ ดม ากภายในครงึ่ ชวั่ โมง ได
แตเ อาผา เชด็ หนา ในกระเปา กางเกงเชด็ ถฝู นุ ทร่ี องเทา เทา นน้ั แลว กพ็ บวา ถงุ เทา เปน
รขู าดขนึ้ มาอกี จงึ ตอ งรดู ซอ นไวใ นรองเทา ถงุ เทา จงึ สน้ั ขา งยาวขา ง…”

แตน ายทหารนายกรฐั มนตรที ใี่ คร ๆ เกรงขาม ไมไ ดส นใจการแตง ตวั ของ
ขา ราชการทท่ี า นเชญิ มานกั หลงั จากลกุ ขนึ้ ทกั ทายจบั ไมจ บั มอื กบั ม.ล.ชชู าติ แลว
บทสนทนากเ็ รม่ิ ขน้ึ …

“…จะพฒั นาประเทศในดา นอตุ สาหกรรม ตอ งมเี ขอ่ื นผลติ ไฟฟา พลงั นำ้ ขน้ึ ใช
เพราะราคาถกู ไมต อ งใชน ำ้ มนั หรอื ถา นตม นำ้ ทำสตมี ทา นอธบิ ดเี หน็ ดว ยมย้ั ...”

“...ครบั ทท่ี า นกลา วนน้ั ถกู ตอ ง...”

“...ถา เชน นนั้ ขอใหด วู า สถานทค่ี วรจะเปน ทไี่ หน ทำเรอื่ งเสนอผมโดยตรงเลย...”

ถดั จากนนั้ ทา นนายกฯ กเ็ รยี กนายทหารสว นตวั มาสงั่ ใหค อยตดิ ตามเรอ่ื งและ
หนั มาถามทา นอธบิ ดเี ปน การสรปุ “...ถา ไมม อี ะไรขดั ขอ ง หรอื ตอ งการอะไรในเรอ่ื ง
น้ี ใหต ดิ ตอ โดยตรงถงึ ทา นนายกฯ ทนั ท.ี ..ขากลบั นงั่ มาในรถเหน็ ทา นอธบิ ดยี ม้ิ แยม
แจม ใส ไมต งึ เครยี ดเหมอื นตอนขามา…”

๑๐๖

ประตูเรือสัญจรที่เขื่อนเจาพระยา

อยา งไรกต็ าม เบอ้ื งหลงั การตดั สนิ ใจสรา งเขอ่ื นสำคญั ทสี่ ดุ ของประเทศ ยงั
มรี ายละเอยี ดทค่ี วรแกก ารบนั ทกึ ไว เปน อนสุ ตสิ ำหรบั คนรนุ หลงั ไดจ ดจำรำลกึ ถงึ
วศิ วกรชลประทานผยู ดึ มนั่ ในหลกั การอนั ซอ่ื สตั ยส จุ รติ และผลประโยชนข องประเทศ
ชาตเิ หนอื สงิ่ อน่ื ใด เฉกเชน ม.ล.ชชู าติ กำภู อกี ประเดน็ หนง่ึ คอื

“...เมอ่ื ไดพ บทา นนายกรฐั มนตรี จอมพล ป.ซง่ึ เปน ผตู กลงใจจะสรา งเขอ่ื น คณุ
ชชู าตไิ ดข อทา นวา ถา จะใหเ ขอื่ นนไ้ี มแ พงและมปี ระโยชนอ ยา งแทจ รงิ ขอรอ งทา นให
หา มนกั การเมอื งทกุ คนมาของาน ทา นนายกฯ ตอบตกลง แลว ทา นกท็ ำตามทรี่ บั ปาก
ไวจ รงิ ๆ...” (คณุ หญงิ โฉมศรี กำภู ณ อยธุ ยา, บทสมั ภาษณ ๓๐ กรกฎาคม ๒๕๔๘)

หลังจากนั้นการสำรวจทางอุทกวิทยาก็เร่ิมข้ึนอยางจริงจัง ทีมชางและผู
เชย่ี วชาญถกู สง ออกไปสำรวจแมน ำ้ ปง และสภาพทางธรณวี ทิ ยารอบๆ หลงั จากทมี ท่ี
สองคอื ทมี ของอาจารยบ ญุ ชอบ กาญจนลกั ษณ ขน้ึ ไปแลว ทมี ทส่ี ามมที า นอธบิ ดลี ง
ไปลยุ ดว ยตวั เอง โดยเชญิ ผเู ชย่ี วชาญหลายสาขารว มทางไปดว ยเชน อาจารยว ชิ า
เศรษฐบตุ ร อธบิ ดกี รมธรณวี ทิ ยาในขณะนน้ั โดยมเี ปา หมายคอื คน หาตำแหนง ของเขอ่ื น
ทจ่ี ะสรา งใหไ ด ณ จดุ ใดจดุ หนงึ่ ของแมน ้ำ

๑๐๗

นำรัฐมนตรีวาการกระทรวงเกษตรชมแบบจำลองประตูเรือสัญจรของเข่ือนเจาพระยา

๑๐๘

“…เขอ่ื นยนั ฮี (ภมู พิ ล) เราใชว ธิ ลี อ งแพมาจาก อ.ฮอด จ.เชยี งใหม แพกวา ง
ประมาณหอ งเลก็ ๆ ทำดว ยไมไ ผ มหี ลงั คาจากอนั หนง่ึ ตอ งกม เขา ไป เดนิ ทางเปน อาทติ ย
สนกุ มาก คณุ ชชู าตไิ มบ น เลย ไมน อนแพกเ็ ตน็ ท ตอนนนั้ มตี ำรวจถอื ปน กลไปดว ย
๒ คน จริง ๆ โครงการทำเข่ือนน้ีคุณชูชาติเคยลงไปดูท่ีกอนหนาแลวหลายคร้ัง
นายชา งกไ็ ปกนั มาก มหี มอดว ย...”

คณุ หญงิ โฉมศรี ยอ นอดตี ทย่ี ากจะลมื เลอื นในฐานะ “คนขา งกาย” ทา นอธบิ ดี
ใหค นรนุ หลงั ฟง เสมอ ๆ

“…ตอนนน้ั ทา นเปน อธบิ ดแี ลว ไปหาพนื้ ทส่ี รา งเขอื่ น บางทนี งั่ ชา ง ฉนั ยงั เคย
เมาชา งเลย คณุ ชชู าตบิ อก “ลอื้ เมาชา งแลว ลงมาเถอะ!” คณุ ชชู าตใิ ชค ำวา “ลอ้ื ”
เปนการแสดงความสนิทสนมเปนกันเองกับทุกคน...บางทีตองข่ีจักรยานไป พอตก
ตอนเยน็ ไมม ใี ครมาทานขา ว เพราะไขด นั บวมกนั หมด

บางทกี ต็ อ งปน เขาสงู เพราะการหาจดุ ตงั้ เขอ่ื นจะตอ งดใู หถ งึ ตน น้ำ บางที
ขณะเดนิ ทางกเ็ จอน้ำปา ไหลบา ลงมาอยา งรนุ แรง

...ครงั้ หนงึ่ เราพกั บนชายหาดรมิ แมน ำ้ กอ ไฟ ๓ กอง ฉนั ทำปลาแหง ปลา
สลดิ ผดั พรกิ ขงิ อยเู มอื งไทยไมอ ดอยากหรอก สองขา งทางเวลานำ้ ลดเขาปลกู ผกั
สมมตจิ อดเรอื แลว ไมเ หน็ เจา ของ กเ็ ดด็ มา ๓-๔ ตน แลว เอาไมไ ผป ก แลว หกั หมาย
ถงึ วา เราขอเขาแลว แตถ า เปน สตั วป า คณุ ชชู าตหิ า มไมใ หย งิ เลย แตจ ับปลาได เขา
กนิ งา ย น้ำปลากบั พรกิ กก็ นิ ได บางทไี ปนอนรมิ น้ำ มองไปอกี ฝง เราเหน็ ตาวาว ๆ
ปรากฏวา เปน หมลี งมากนิ น้ำ จะวา ไปลำบากสดุ ขดี กใ็ นตอนนนั้ ...”

แตค วามยากลำบากเปน อปุ สรรคชว่ั คราวทผี่ า นมา...แลว กผ็ า นไป สง่ิ สำคญั
เหนอื อนื่ ใด สำหรบั ทา นอธบิ ดผี มู งุ มน่ั คอื สมั ฤทธผิ ลของการลงมาฝา ฟน อปุ สรรค
ในครง้ั นนั้ คอื การคน พบจดุ สรา งเขอ่ื นทเี่ หมาะสม ขณะทก่ี ารสำรวจชนั้ หนิ ของอธิ
บดีกรมทรัพยากรธรณี ดำเนินไปจนถึงชองเขายันฮี สองฝงแมน้ำปง เขตอำเภอ
สามเงา จงั หวดั ตาก

ซงึ่ ทนี่ น่ั เอง มเี สยี งตะโกนรายงานปลกุ อธบิ ดกี รมชลประทานทเี่ ครง เครยี ดอยู
ทา ยเรอื ใหพ น จากภวงั ค เนอ่ื งจากความกงั วลวา การสำรวจผา นมา ๒ วนั แลว ยงั หา
จดุ ทเี่ หมาะสมไมไ ด

“…ไดแ ลว ครบั พชี่ าต.ิ ..”

“...ไดอ ะไรคณุ วชิ า ?...”

๑๐๙

เข่ือนเจาพระยา เมื่อสรางเสร็จใหม ๆ

“…ทำเลทส่ี รา งเขอ่ื นครบั ...”
เทาน้ันเอง สองอธิบดีก็กระโดดกอด และจับมือแสดงความยินดีกันอยาง
ชนื่ มน่ื และเมอื่ ลอ งน้ำสำรวจตอ มา กพ็ บอกี ๓ จดุ ทเี่ หมาะสมคอื เขาแกว ผารู และ
วงั กระเจา ซงึ่ ตอ มา เขาแกว ไดก ลายเปน สถานทก่ี อ สรา ง เพราะหนิ รองรบั ฐานราก
แข็งแรงกวา แตก็เลือกใชช่ือ “ยันฮี” เรียกโครงการและเข่ือนนั้น กอนไดรับ
พระราชทานนาม “ภมู พิ ล” ในทสี่ ดุ
จาก “เจา พระยา” สู “ภมู พิ ล” นเี่ ปน เพยี งบนั ไดขนั้ แรกเทา นนั้ กอ น
ท่ี ๒ โครงการนจ้ี ะสนบั สนนุ กนั และกนั อยา งลงตวั ในเวลาตอ มา ถงึ ยามนนั้
ความทอแท หมดกำลังใจ ปลาสนาการไปจากความคิดคำนึงของ “อธิบดี
ผูสรรคสราง” โดยสิ้นเชิง

๑๑๐

เข่ือนทดนำ้ เจาพระยา

“เขอื่ นเจา พระยา” หรอื “เขอ่ื นทดนำ้ เจา พระยา” เรมิ่ ตน กอ สรา ง
จรงิ ๆ เมอ่ื พ.ศ.๒๔๙๕ แลว เสรจ็ ๗ กมุ ภาพนั ธ พ.ศ. ๒๕๐๐ ถอื เปน หวั ใจ
ของโครงการเจาพระยาใหญซ่ึงมีประตูระบายอีกหลายแหงเชื่อมโยงเปน
โครงขา ย

ที่ตั้งตัวเขื่อนอยูบริเวณคุงบางกะเบียน ตำบลบางหลวง อำเภอ
สรรพยา ใตจ งั หวดั ชยั นาทลงมา ๘ กโิ ลเมตร โดยมบี านประตรู ะบายนำ้ ทงั้
หมด ๑๖ บาน และประตเู รอื สญั จรหนงึ่ ประตู สามารถทำหนา ทที่ ดนำ้ และ
สง นำ้ ไปใหพ น้ื ทช่ี ลประทานกวา ๕.๗ลา นไรซง่ึ สง ผลใหท รี่ าบลมุ ภาคกลาง
ของไทยปลกู ขา วไดต ลอดทงั้ ป

ทงั้ นี้ เขอ่ื นเจา พระยา มลี กั ษณะเปน “เขอ่ื นทดนำ้ ” หรอื ยกระดบั นำ้
ใหส งู ขน้ึ เพอื่ สง น้ำเขา คคู ลองชลประทาน ในขณะทเี่ ขอ่ื นภมู พิ ลเปน “เขอื่ น
เกบ็ กกั นำ้ ” ทงั้ เพอื่ การชลประทานและผลติ กระแสไฟฟา

๑๑๑

ดูภาพถายทางอากาศ (สามมิติ) เพื่อสำรวจที่ต้ังเข่ือนภูมิพล
เม่ือ พ.ศ. ๒๔๙๔

๑๑๒

“ม.ล.ชชู าติเปน คนรกั งานเปน ชวี ติ จติ ใจ
ซอ่ื สตั ยส จุ รติ สามารถเพลดิ เพลนิ อยกู บั งานตลอดเวลา

ยง่ิ กวา การเลน เฉพาะอยา งยง่ิ กศุ ลเจตนา
ทจี่ ะทำงานรบั ใชช าตใิ หไ ดป ระโยชนแ ละเปน ผลดที สี่ ดุ ”

วุธ วีระไวทยะ

๑๑๓

เขื่อนภูมิพล ขณะกอสรางใกลเสร็จ

เขื่อนภูมิพล ดานทายน้ำ และโรงไฟฟาพลังนำ้

๑๑๔

บทท่ี ๗

เขอื่ นภมู พิ ล

ผลงานเกริกไกร

พุทธศักราช ๒๔๙๕
หลงั จากไดท ำเลทตี่ งั้ เขอ่ื นยนั ฮี ณ ลำนำ้ ปง บรเิ วณเขาแกว อำเภอสามเงา

จงั หวดั ตากแลว สงิ่ ทตี่ อ งทำตอ ไปคอื การเสนอเรอื่ งสธู นาคารโลกเพอื่ ขอเงนิ กู อาจ
ถอื ไดว า เวลานนั้ ไทยเปน ประเทศโลกท่ี ๓ ทกี่ ลา หาญพอสมควรในการทำโครงการ
เนอื่ งจากขนาดของเขอ่ื นยนั ฮถี อื ไดว า เปน รองจากเขอื่ น “ฮเู วอร” ทสี่ งู ทส่ี ดุ ของโลก
ในทศวรรษนนั้ ไมม ากนกั

จะเสนอโครงการใหญข นาดนี้ แนน อนวา ตอ งทมุ เทความรคู วามสามารถและ
ประสบการณม มี าทง้ั หมด ในการ “วงิ่ เตน ” ชนดิ ทที่ า นอธบิ ดกี รมชลประทานหนมุ
ตอ งใชส ตปิ ญ ญาและไหวพรบิ แทบหมดหนา ตกั

“…โชคดขี องเรา ทเ่ี จา หนา ทช่ี นั้ ผใู หญข องธนาคารโลกเดนิ ทางผา นมาแวะ
ประเทศไทย เจตนาเพอ่ื จะมาตดิ ตอ รฐั บาล ขอทราบวา จะมโี ครงการพฒั นาประเทศ
อะไรทเ่ี ขาสนใจบา ง กระทรวงการ คลงั ซงึ่ เปน เจา หนา ทต่ี อ นรบั กต็ ดิ ตอ มายงั กรมกอง
ทเ่ี กยี่ วขอ ง เพอื่ เตรยี มขอ มลู ทจี่ ำเปน ...” (“อทุ กวทิ ยากบั เขอ่ื นใหญ” โดย บญุ ชอบ กาญจนลกั ษณ)

ทา นอธบิ ดสี ง่ั ใหห วั หนา แผนกอทุ กวทิ ยา บญุ ชอบ กาญจนลกั ษณ ทำรายงาน
ยอ ของเขอื่ นยนั ฮโี ดยกำชบั กำชาเรอ่ื งความแมน ยำของขอ มลู ดว ยตระหนกั ดวี า ถา
พลาดโอกาสนแ้ี ลว คงอกี นานมาก กวา ทธ่ี นาคารโลกจะแวะเวยี นมาหาถงึ ชายคาบา น
อกี

๑๑๕

ทรงวางศิลาฤกษ เขื่อนภูมิพล

แผนศิลาฤกษ สำหรับเขื่อนภูมิพล

๑๑๖

หวั หนา แผนกอทุ กวทิ ยาขานรบั คำของ “คร”ู และผบู งั คบั บญั ชา ดว ยการ
โหมทำรายงานตง้ั แต ๔ โมงเยน็ จนเสรจ็ ภายในวนั รงุ ขน้ึ แตเ หตกุ ารณก เ็ ปลยี่ นไปอกี
เมอ่ื เจา หนา ทธ่ี นาคารโลกไมม เี วลาพบ เนอ่ื งจากมกี ำหนดนดั หมายแนน มาก สรา งความ
ผดิ หวงั ใหก บั ม.ล.ชชู าตอิ ยา งยงิ่

“…ม.ล.ชชู าติ สหี นา ทา นเศรา จรงิ ๆ นกึ ในใจตอนนนั้ วา เขอื่ นคงยงั ไมไ ดส รา ง
และความหวงั ชกั เลอื่ นลอย ทา นอธบิ ดคี งไมอ ยากใหผ ดิ หวงั จงึ สงั่ เตมิ มาวา มเี วลาเหลอื
กใ็ หป รบั ปรงุ รายงานใหล ะเอยี ดขน้ึ ทา นคดิ วา ธนาคารโลกคงจะกลบั มาอกี ในปห นา …”

ทวา สถานการณเ กดิ พลกิ ผนั อกี ครง้ั เมอื่ ตวั แทนธนาคารโลกผดิ หวงั โครงการ
อื่น ๆ ที่หนวยงานไทยนำเสนอ จึงเดินทางไปสำนักงานองคการสหประชาชาติใน
กรงุ เทพฯ แลว ไดร บั คำแนะนำจากเจา หนา ทสี่ หประชาชาตใิ หม าพบ ม.ล.ชชู าติ เนอ่ื ง
จากเหน็ ผลงานของทา นในโครงการเขอื่ นเจา พระยามาแลว

ในทสี่ ดุ ผแู ทนธนาคารโลกกไ็ ดโ ครงการจากกรมชลประทาน ประเทศไทย
ที่เปยมดวยขอมูล สถิติ ตัวเลขอยางเปนระบบแบบแผน ใสกระเปากลับไปสำนัก
งานใหญส มใจ แตก วา จะถงึ จดุ นนั้

ม.ล.ชชู าติ ตอ งลงทนุ “ลอ็ บบ”้ี โดยใชว ธิ แี บบไทย ๆ คอื การตอ นรบั ทอ่ี บอนุ
และอธบิ ายโครงการจนผแู ทนธนาคารโลกเชอ่ื มนั่ แบบไมต อ งมอี ามสิ สนิ จา ง

“…ตอนนน้ั ม.ล.ชชู าติ ตดิ ตอ บา นตระกลู นมิ มานเหมนิ ทท เี่ ชยี งใหมเ ปน ทร่ี บั รอง
โดยเราเตรยี มขอ มลู พอตกเยน็ ทา นเลยี้ งขา วเขา แลว กเ็ ลา ความฝน เปน ฉาก ๆ จน
ดกึ ดน่ื ในทส่ี ดุ นายนน่ั กเ็ หน็ ดว ย…”

โครงการเขอื่ นยนั ฮี หรอื “ภมู พิ ล” ไดร บั อนมุ ตั เิ งนิ กทู ง้ั สน้ิ ๖๖ ลา นเหรยี ญ
ดอลลารส หรฐั ถอื เปนโครงการท่ใี ชง บประมาณสูงสุดเมอ่ื ป พ.ศ.๒๕๐๐ และดว ย
เหตทุ ก่ี รมชลประทานตอ งทำทกุ อยา งเพอ่ื ดำเนนิ โครงการใหส ำเรจ็ ม.ล.ชชู าติ กำภู
จึงวางแผนใชทรัพยากรบุคคลอยางแยบยล โดยเล็งผลตอเน่ืองถึงอนาคต

เบอ้ื งตน คอื จดั ตงั้ บรษิ ทั ชลประทานซเี มนต จำกดั เพอื่ ผลติ ปนู ชนดิ ทจี่ ะใช
สรา งเขอื่ นยนั ฮี เนอื่ งจากเขอื่ นนจี้ ำตอ งใช “ปนู ซเี มนตค ายความรอ นปานกลาง”
ทไ่ี มม ใี นประเทศ กอ สรา งเปน จำนวนถงึ ๒๘๒,๐๐๐ เมตรกิ ตนั ซง่ึ หากตอ งซอื้ หาจาก
ตา งประเทศ เมอ่ื รวมคา ขนสง แลว จะมรี าคาสงู ถงึ ตนั ละ ๑,๐๐๐ บาท

แตบ รษิ ทั ชลประทานซเี มนตท ่ี ม.ล.ชชู าติ ใหก ำเนดิ สามารถผลติ ปนู ชนดิ น้ี
ไดใ นราคาเพยี งตนั ละ ๖๕๐ บาท ทำใหร ฐั ประหยดั คา ปนู ไดถ งึ ๔๐ ลา นบาท อกี ทงั้
บรษิ ทั นย้ี งั สามารถเปน กลไกของรฐั ในตลาดปนู ซเี มนตภ ายภาคหนา อกี ดว ย

๑๑๗

เสด็จฯ ทอดพระเนตรบริเวณที่กอสราง

๑๑๘

นอกจากนน้ั ม.ล.ชชู าติ ยงั ใชส ายตาทแ่ี หลมคม ดงึ คนทมี่ คี วามสามารถหลาก
หลายสาขามารว มงานเชน ดร.บญุ รอด บณิ ฑสนั ต แหง จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั
ซึ่งทาบทามตั้งแตคร้ังเดินทางไปสหรัฐอเมริกา เพ่ือติดตอธนาคารโลกในโครงการ
เขอื่ นเจา พระยา

“…ผมพบ ม.ล.ชชู าติ ทม่ี หาวทิ ยาลยั ฮาวารด โดยไมค าดคดิ ตอนนน้ั ทำวทิ ยา
นพิ นธจ ะจบแลว ผมกำลงั ทดลองเกยี่ วกบั ไฟฟา แรงสงู กแ็ ปลกใจวา เปน คนไทยทไี่ ม
เคยเจอกันมากอน ทั้ง ม.ล.ชูชาติ และคุณพระประกาศสหกรณ ผมเคยไดยินช่ือ
ม.ล.ชชู าตมิ าบา ง เพราะผมใกลช ดิ ม.ล.เอกชยั กำภู นอ งชายทา น แตส งสยั วา ทมี่ า
พบมเี รอื่ งอะไร เพราะงานเรากไ็ มน า เกยี่ วขอ งกบั ทา น…

…ทา นวา ไปดงู านทเี่ ดนเวอร เขาพดู เรอ่ื งเขอ่ื นใหญ ทา นไมม คี วามรเู รอ่ื งเขอ่ื น
ไมม คี วามรเู รอ่ื งทำไฟฟา จำนวนมาก ผมกช็ แ้ี จงวา ตวั เองเชยี่ วชาญทางเขอื่ นใหญผ ลติ
ไฟฟา แตไ มร เู กย่ี วกบั อทุ กวทิ ยา เขา ใจวา ทา นรเู กย่ี วกบั เรอื่ งน้ี ทา นกว็ า ใช. .

…ผมบอกยนิ ดี เมอ่ื กลบั ไปมอี ะไรใหเ รยี กใชไ ด เพราะผมเคยมพี นั ธะกบั หลวง
ประดษิ ฐม นธู รรม (ปรดี ี พนมยงค) ในฐานะประธานเสรไี ทย ทเี่ คยบอกวา จะใหก ลบั
ไปพัฒนาประเทศดานพลังงานเชนกัน แตเร่ืองนี้ไมเกี่ยวกับเสรีไทยครับ เพราะ
ผมปฏญิ าณวา จะไมใ ชค วามสำเรจ็ เรอ่ื งนม้ี ายกระดบั ราชการเปน อนั ขาด ตกลงกนั แลว
ทานก็ลาไป...”

ตอ มา ดร.บญุ รอด บณิ ฑสนั ต ดำรงตำแหนง ผอู ำนวยการกองพลงั น้ำคนแรก
ของกรมชลประทาน ท้ังน้ี การชักชวนบุคลากรที่มีความสามารถ มารวมงาน
โครงการสรา งเขอื่ นยนั ฮี ดำเนนิ มาอยา งมแี ผนการตงั้ แตโ ครงการยงั ไมเ ปน รปู เปน รา ง
กระทงั่ เมอ่ื เสาเขม็ แรกของเขอ่ื นถกู ตอก ม.ล.ชชู าติ กพ็ รง่ั พรอ มทงั้ กำลงั ความคดิ จาก
ผเู ชยี่ วชาญ และกำลงั คนทโ่ี รงเรยี นชา งชลประทานผลติ ออกมาพรอ มสรรพ นบั เปน
วสิ ยั ทศั นอ นั ชาญฉลาด ทส่ี ง ผลตอ ความสำเรจ็ ของ ม.ล.ชชู าตอิ ยา งใหญห ลวง

ซง่ึ ประโยชนจ ากความสำเรจ็ นนั้ ยอ มตกกบั ประเทศชาตแิ ละประชาชนไทย
อยางไมอาจปฏิเสธได

อยา งไรกต็ าม การสรา งเขอ่ื นยนั ฮเี ปรยี บไดก บั การสรา งเมอื งใหมข น้ึ มาเมอื ง
หนงึ่ ดว ยจำนวนคนทำงานในพน้ื ทม่ี ถี งึ ๑๐,๕๘๐ คน สาธารณปู โภค เชน ถนนสาย
ตาคลี ผา นจงั หวดั ชยั นาท นครสวรรค กำแพงเพชรและตาก จงึ ถกู ตดั ขน้ึ โดยความ
รว มมอื จากกรมทางหลวง และกรมชลประทานรบั เปน ธรุ ะบำรงุ รกั ษาใหถ นนดตี ลอด
เพอื่ การขนสง ประเภทตา ง ๆ

๑๑๙

โรงไฟฟาดานทายเขื่อนภูมิพล

ในดา นการพลงั งาน ม.ล.ชชู าติ ไดจ ดั ตงั้ โรงไฟฟา ลกิ ไนตแ มเ มาะ เพอ่ื เดนิ ไฟฟา
มาถงึ หวั งานเขอ่ื นยนั ฮี จนประสบผลสำเรจ็ ในป ๒๕๐๓ ทดแทนการนำเขา เชอื้ เพลงิ
ประเภทตา ง ๆ ไดเ ปน มลู คา ถงึ ๑ ลา นเหรยี ญดอลลารส หรฐั ปจ จบุ นั โรงไฟฟา ลกิ ไนต
แหง นข้ี ยายกำลงั ผลติ จนกลายเปน โรงผลติ ไฟฟา แหลง สำคญั ของการไฟฟา ฝา ยผลติ
แหง ประเทศไทย (กฟผ.)

อาจารยจริย ตุลยานนท กรรมการมูลนิธิชัยพัฒนา และอดีตอธิบดีกรม
ชลประทาน ซง่ึ เคยทำหนา ทดี่ แู ลดา นสายสง ของโครงการเขอ่ื นยนั ฮใี นสมยั นนั้ ยงั ไม
เคยลมื ประสบการณล ำ้ คา ระหวา งการทำงานบรเิ วณหวั งานเขอ่ื นใหญท สี่ ดุ ของไทย

“…เราทำงานกนั คอ นขา งหนกั มกี ารทำงาน ๓ กะ ๆ ละ ๘ ชวั่ โมง หวั งานมี
โรงพยาบาลนำโดยนายแพทยส งคราม ทรพั ยเ จรญิ เปน ผอู ำนวยการ โดยมหี มอรว ม
๑๐ คน สามารถทำการผา ตดั ใหญไ ดเ กนิ ระดบั โรงพยาบาลบางจงั หวดั เสยี อกี ผมวา
นา จะเทยี บเทา กบั โรงพยาบาลของจงั หวดั ชยั นาท ในนน้ั ยงั มกี ารตง้ั โรงเรยี น มที ดี่ หู นงั
ทเี่ ลน กฬี า มสี นามบนิ สำหรบั เครอื่ งดาโกตา (DC-3) เพอ่ื ใชใ นการขนสง ดว ย...”

โดยขณะทกี่ ารกอ สรา งกำลงั ดำเนนิ ไป ม.ล.ชชู าติ ตอ งนำผแู ทนจากธนาคารโลก
ขน้ึ ไปดงู านเปน ระยะๆ เพราะการสรา งเขอื่ นภมู พิ ลมขี น้ั ตอนมากมาย นบั ตงั้ แตเ สา
เขม็ แรกของเขอ่ื นตอกลงเมอื่ พ.ศ. ๒๕๐๑ มบี รษิ ทั ตา งชาตเิ ปน ผรู บั เหมา และใช
บุคลากรของกรมชลประทานรวมกับชาวตางชาติในการเขาคุมงานสำคัญ ๆ โดย
ชว งแรกมกี ารสรา งสงิ่ ตา ง ๆ คอื

๑๒๐

“…ถนนหลายสาย ฝง ทอ สรา งสะพานหลายแหง ทงั้ สองฝง เขา เพอื่ ใหเ ขา
ไปถงึ บรเิ วณทกี่ อ สรา งถงั เกบ็ น้ำไวบ นยอดเขา โดยสบู น้ำจากแมน ้ำขน้ึ ไปเกบ็ ไวเ พอื่
แจกจา ยไปไดท กุ จดุ ในบรเิ วณหวั งาน สรา งโรงงานพรอ มกบั ตดิ ตง้ั เครอ่ื งอดั ลม วาง
ทอ สง ลม สง น้ำ สรา งโรงงานสำหรบั ชา งไม ชา งเหลก็ ชา งซอ ม ตลอดจนทท่ี ำการส
นาม...สรา งโรงไฟฟา ชวั่ คราวพรอ มกบั ตดิ ตง้ั เครอ่ื งกำเนดิ ไฟฟา ขนาด ๑,๐๐๐ กโิ ลวตั ต
จำนวน ๗ เครอื่ ง และตอ มาใชเ ปน เครอ่ื งสำรองหลงั จากการไฟฟา ลกิ ไนตไ ดส ง กระแส
ไฟฟา ไปให… ” (จากหนงั สอื "ทรี่ ะลกึ ในการเสดจ็ พระราชดำเนนิ ไปประกอบพธิ เี ปด เขอ่ื นภมู พิ ล" พ.ศ.๒๕๐๗)

ตอ มาจงึ มกี ารปด กนั้ แมน ำ้ ปง เปลยี่ นทางเดนิ นำ้ เพอ่ื สรา งฐานรากของเขอื่ น
โดยสรา งอโุ มงคข นาดใหญข นาด ๑๓.๒ เมตร ยาว ๕๐๐ เมตร ๒ อโุ มงค ผนั น้ำในแม
น้ำใหเ บย่ี งจากบรเิ วณกอ สรา งตวั เขอ่ื น ซง่ึ ถอื เปน “งานยกั ษ” เพราะ...

“…ภายในอโุ มงคเ ฉพาะสว นทม่ี สี ภาพหนิ ไมด ี กค็ ้ำยนั ดว ยโครงเหลก็ แลว ดาด
ดว ยคอนกรตี โครงเหลก็ คำ้ ยนั ไดต ดิ ตงั้ ไปคดิ เปน น้ำหนกั ๗๘๐,๐๐๐ กโิ ลกรมั โดยออก
แบบใหร บั น้ำทห่ี ลากไดส งู สดุ ของการเกดิ อทุ กภยั ในรอบปต า ง ๆ...”

ในสวนของโรงไฟฟา มีการติดตั้งกังหันกำเนิดไฟฟา การวางสายสง ตาม
ลำดับ โดยในเน้ืองานหลายจุด ม.ล.ชูชาติ ไมปลอยใหชาวตางชาติทำเพียงลำพัง
เนอ่ื งจากเหน็ ประโยชนข องการฝก คนของกรม เชน งานตดิ ตงั้ เครอ่ื งจกั ร

“…ธนาคารโลกมคี วามเหน็ วา งานตดิ ตงั้ เครอื่ งจกั รเครอ่ื งมอื ในโรงไฟฟา รวม
ทง้ั งานกอ สรา งสถานจี า ยไฟ ๒๓๐ กโิ ลวตั ตน นั้ ควรจะเปด ประมลู นานาชาติ เพอ่ื
พจิ ารณาหาผรู บั เหมาทมี่ คี วามชำนาญและเชอ่ื ถอื ไดจ รงิ ๆ มาเปน ผดู ำเนนิ การ กรม
ชลประทานไดเ สนอธนาคารโลกไปวา กรมฯ มนี ายชา งทสี่ ำเรจ็ การศกึ ษาและผา นการ
ฝก งานเปน อยา งดจี ากตา งประเทศเปน จำนวนมาก...เหน็ สมควรทจี่ ะใหก รมฯ ดำเนนิ
การตดิ ตงั้ เครอื่ งจกั รเครอื่ งมอื เหลา นเี้ อง เพอื่ ใหน ายชา งของกรมฯไดม โี อกาสใชค วาม
รคู วามสามารถทไ่ี ดเ รยี นมา และเพอ่ื เพมิ่ พนู ความชำนชิ ำนาญใหม มี ากยงิ่ ๆ ขนึ้ ไป..”

๒๔ มถิ นุ ายน พุทธศักราช ๒๕๐๔ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ เสด็จ
พระราชดำเนนิ ในพธิ วี างศลิ าฤกษส รา งเขอ่ื นยนั ฮี กอ นการกอ สรา งแลว เสรจ็ สมบรู ณ
ในวนั ท่ี ๑๗ พฤษภาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๐๗ โดยพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั ฯ
เสดจ็ พระราชดำเนนิ ในพธิ เี ปด เขอื่ นทท่ี รงพระราชทานนามวา “เขอื่ นภมู พิ ล” เขอื่ น
ทมี่ ขี นาดใหญท สี่ ดุ ในภมู ภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต และสงู เปน อนั ดบั ๗ ของโลก
เมอ่ื พ.ศ.๒๕๐๗ ซง่ึ ในพธิ เี ปด นนั้ เอง อธบิ ดกี รมชลประทาน ม.ล.ชชู าติ กำภู ไดร บั
พระราชทานเหรยี ญดษุ ฏมี าลา เขม็ ศลิ ปวทิ ยา เปน ความภาคภมู ใิ จในความสำเรจ็
ของชวี ติ

๑๒๑

อาจารยป ราโมทย ไมก ลดั สมาชกิ วฒุ สิ ภา และอดตี อธบิ ดกี รมชลประทาน
บนั ทกึ ถงึ คณุ ประโยชนข องเขอ่ื นภมู พิ ลไวใ นหนงั สอื “๘๔ ป ชลประทาน” ตอนหนงึ่
วา

“…ประโยชนข องโครงการเขอื่ นภมู พิ ลมเี ปน เอนกประการ ทส่ี ำคญั ไดแ ก กำลงั
ไฟฟาประมาณ ๒,๐๐๐ ลานกิโลวัตต-ช่ัวโมงตอปท่ีสามารถผลิตได เปนประโยชน
อยา งมหาศาลตอ ประชาชนในเขตจงั หวดั ตา ง ๆ เกอื บทว่ั ทกุ ภาค ในดา นการชลประทาน
กเ็ ปน ประโยชนอ ยา งยง่ิ แกพ น้ื ทเี่ พาะปลกู ในเขตโครงการชลประทานเจา พระยาใหญ
เพราะน้ำท่ีผลิตกระแสไฟฟาแลว จะปลอยใหไหลลงมาถึงเขื่อนทดน้ำเจาพระยาที่
จงั หวดั ชยั นาท มปี รมิ าณคอ นขา งสมำ่ เสมอทกุ ฤดกู าลตลอดทงั้ ป

ดงั นน้ั ตอนระยะฤดแู ลง โครงการชลประทานเจา พระยาใหญจ งึ สามารถได
รับน้ำนำไปใชในการเพาะปลูกไดพื้นท่ีเปนจำนวนมาก กลาวคือเมื่อรวมกับน้ำท่ีได
รับจากเขื่อนสิริกิต์ิดวย แลวสามารถชวยการเพาะปลูกพืชฤดูแลงของโครงการ
ชลประทานเจา พระยาใหญไ ดไ มน อ ยกวา ๓ ลา นไรโ ดยเฉลย่ี ทกุ ป นอกจากนน้ั ยงั
สามารถอำนวยประโยชนใ นดา นการคมนาคมทางนำ้ จากทางดา นทา ยเขอ่ื น ลงมาถงึ
จงั หวดั นครสวรรค. ..

อางเก็บนำ้ ขนาดใหญนี้จะชวยเก็บกักนำ้ ที่ไหลหลากตอนฤดูฝนตกหนักไว
ไมใ หไ หลเทลงมาทนั ทที นั ใดจนเกดิ น้ำทว มฉบั พลนั แลว ทำความเสยี หายใหก บั พน้ื ที่
เพาะปลกู ซงึ่ เปน ทลี่ มุ ดงั แตก อ น...”

แนน อนวา ประโยชนข องเขอื่ นนี้ เปน ไปตามเจตนารมณข องทา นอธบิ ดี ทม่ี อง
การณไ กลไวต งั้ แตส มยั เปน นายชา งใหญภ าคนครนายกวา เขอื่ นภมู พิ ลและเขอ่ื นเจา
พระยาจะสามารถสง เสรมิ กนั ไดอ ยา งสมบรู ณ ทง้ั งานชลประทานและผลติ ไฟฟา ของ
ประเทศ

จนกลา วไดว า ม.ล.ชชู าติ กำภู คอื ผวู างรากฐานการผลติ พลงั งานไฟฟา ของ
ชาติ โดยจัดตั้งการไฟฟายันฮี และ การไฟฟาลิกไนต เปนหนวยงานของกรม
ชลประทาน จนถงึ ปพ ทุ ธศกั ราช ๒๕๑๒ จงึ มพี ระราชกฤษฎกี าจดั ตง้ั "การไฟฟา
ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย" (กฟผ.) ขน้ึ โดยรวมการไฟฟา ยนั ฮี การไฟฟา ลกิ ไนต
และการไฟฟา ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื เขา ดว ยกนั

ในสว นของเขอื่ นภมู พิ ล เมอื่ อตุ สาหกรรมการทอ งเทย่ี วของไทยพฒั นากา วไกล
เข่ือนใหญซึ่งเปนผลงานอันเกริกไกรของ ม.ล.ชูชาติ กำภูแหงน้ี ยังเอ้ือประโยชน
ในการดึงดูดเงินตราจากนักทองเที่ยวสูทองถ่ิน ดังปรากฏในคำขวัญสงเสริมการ

๑๒๒

เรือขนาด ๑๐๐ ตัน สรางในโรงงานของกรมชลประทาน
ขนเคร่ืองอุปกรณไปใชในงานกอสรางเขื่อนภูมิพล

ทอ งเทยี่ วของจงั หวดั ชายแดนภาคพายพั วา

“ตาก...ธรรมชาตินายล ภูมิพลเขื่อนใหญ พระเจาตากเกรียงไกร

เมืองไมและปางาม”

๑๒๓

เข่ือนใหญสุดของเอเชียอาคเนย

เขอ่ื นภมู พิ ลกน้ั แมน ้ำปง ท่ี อำเภอสามเงา จงั หวดั ตาก มคี วามสงู ๑๕๔
เมตร สนั เขอ่ื นยาว ๔๘๖ เมตร เกบ็ นำ้ ได ๑๓,๔๖๒ ลา น ลกู บาศกเ มตร ตดิ ตง้ั
เครอ่ื งผลติ กระแสไฟฟา ได ๕๖๐,๐๐๐ กโิ ลวตั ต หรอื ผลติ ไฟฟา ไดป ล ะ ๒,๐๐๐
ลา นกโิ ลวตั ตต อ ชวั่ โมง สรา งพนื้ ทช่ี ลประทานในฤดฝู นได ๕.๗ ลา นไร ทำการ
ชลประทานสำหรบั พชื ในฤดแู ลง ได ๒.๕ ลา นไร สามารถบรรเทาอทุ กภยั ในลมุ
นำ้ ปง ใตเ ขอ่ื นลงมารวมไปถงึ ทงุ เจา พระยา ปอ งกนั น้ำเคม็ หนนุ ในเขตกรงุ เทพฯ
นนทบรุ ี และนครปฐม

ปจ จบุ นั เขอื่ นภมู พิ ลยงั คงเปน เขอ่ื นทสี่ งู ทสี่ ดุ ในเอเชยี อาคเนยแตอ นั ดบั
โลกเลอ่ื นจากอบั ดบั ๗ เมอ่ื แรกสรา ง มาเปน อนั ดบั ๘ ของโลก และเมอื่ มกี าร
ตดิ ตงั้ ระบบการผลติ ไฟฟา พลงั นำ้ แบบสบู กลบั ทำใหก ำลงั การผลติ ไฟฟา สงู สดุ
ขณะนเี้ พม่ิ เปน ๗๒๐,๘๐๐ กโิ ลวตั ต

เขื่อนภูมิพลทำใหเกิดอางเก็บน้ำเหนือเขื่อน เรียกกันวา “ทะเลสาบ
แมป ง ” จนุ ้ำไดถ งึ ๑๓,๔๖๒ลา นลกู บาศกเ มตรพน้ื ทผ่ี วิ น้ำประมาณ ๓๑๘ตาราง
กโิ ลเมตรครอบคลมุ ไปจนถงึ อำเภอดอยเตา และอำเภอฮอดจงั หวดั เชยี งใหมรวม
ระยะทาง๒๐๗กโิ ลเมตรกอ ใหเ กดิ กจิ กรรมการทอ งเทยี่ วทส่ี ำคญั คอื การลอ งเรอื
และแพขนาดใหญ เพอื่ ชมทศั นยี ภาพธรรมชาตแิ ละโบราณสถานในทะเลสาบ
แมป ง

๑๒๔

ทีมงานท่ีแข็งแกรง

ปจ จยั สำคญั ในความสำเรจ็ ของ ม.ล.ชชู าติ กำภู คอื การมี “ทมี งาน” ท่ี
แข็งแกรง โดยเฉพาะทีมงานเลขานุการ ซึ่งเปนนายชางผูเชี่ยวชาญดานตาง ๆ
ในเรอ่ื งนี้ คณุ หญงิ โฉมศรี กำภู ณ อยธุ ยา บนั ทกึ ไวใ นบทความ “รำลกึ ๑๐๐ ป
ม.ล.ชชู าติ กำภ”ู ตอนหนงึ่ วา

“...คณุ ชชู าตจิ ะมเี ลขาหรอื นายชา งเปน ผชู ว ยในการทำงานแตล ะแหง เปน
ระยะ ๆ ตามกาลเวลา เชน ตอนเปน นายชา งใหญ จะมี คณุ สมศรี อศิ รศกั ดิ์ เปน
เลขาฯ ทว่ั ไปคณุ อรณุ อนิ ทรปาลติ และคณุ จำลองอตั นาโถเปน เลขาฯ ดา นเทคนคิ
และเปน ผตู ดิ ตามตลอดการเดนิ ทางไปตา งจงั หวดั ผทู ต่ี ดิ ตามเปน สว นตวั ตลอดเวลา
คอื คณุ มนสั ปต วิ งศ และคณุ หญงิ ถนดั ซง่ึ ไปเปน เพอื่ นดฉิ นั ไปชว ยงานราชการ
เชน รบั เสดจ็ ฯ ดว ย

คณุ ชชู าตจิ ะเลอื กผตู ดิ ตามไปเตรยี มงานกบั เธอตามความสำคญั ของงาน
นอกจากนนั้ ยงั มคี ณุ เลก็ จนิ ดาสงวน และคณุ จำรญู จนิ ดาสงวน สองพนี่ อ งทมี่ กั
จะตดิ ตามอยา งใกลช ดิ เปน สว นตวั ในสมยั หลงั ๆ เพราะชว ยงานไดเ รว็ มาก และ
คณุ บญุ ยก วรรธนะภตู ิ คณุ ทพิ ยร กั ษ สขุ มุ จะเปน เลขาทางดา นเทคนคิ ทางดา นนำ้
กค็ อื คณุ บญุ ชอบกาญจนลกั ษณคนทพี่ ชี่ าตขิ าดไมไ ดคอื ทางดา นกฎหมายทางดา น
ศาสนา คอื คณุ ประหยดั ไพทกี ลุ ซงึ่ ภายหลงั เปน ผสู รา งวดั ชลประทานรงั สฤษฏ
และโรงเรยี นชลประทานวทิ ยารว มกบั คณุ จรญู แสงงำพาล

คณุ โฉมฉาย ชยั สมบรู ณ กเ็ ปน นอ งรกั ลกู รกั คนหนงึ่ ทค่ี ณุ ชชู าตไิ วใ จใน
ความรู และนสิ ยั ใจคอ เธอเรยี กใชอ ยเู ปน ประจำทง้ั สว นตวั และงาน

อีกอยางหน่ึงจะลืมบอกไมไดคือการคัดเลือกนายชางไปประจำจังหวัด
หรอื ภาคตา ง ๆ เธอจะเลอื กจากผทู ม่ี าจากภมู ภิ าคนน้ั ๆ เหตผุ ล คอื นอกจากจะรจู กั
ภมู ภิ าคดแี ลว ยงั เขา กบั ผคู นแถว ๆ นนั้ จะทำงานไดง า ยกวา ...”

(จากหนังสือ "ชลกร" ฉบับ วันชูชาติ ๒๕๔๙)

๑๒๕

นำเสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรภูมิทัศน บนสันเข่ือนภูมิพล

๑๒๖

“...ในการเตรยี มงานถวายการตอ นรบั เสดจ็ ฯ
นอกจาก ม.ล.ชชู าติ จะดแู ลความเปน ระเบยี บเรยี บรอ ย

ดว ยตนเอง ในฐานะอธบิ ดกี รมชลประทานแลว
ยงั ตอ งทำหนา ทเี่ ปน เสมอื นองครกั ษ
โดยเปน เหยอื่ ลอ ปลาและไลป ลาดว ย

เพราะในแมน ้ำมปี ลาปก เปา ชมุ และดมุ าก...”

คุณหญิงโฉมศรี กำภู ณ อยุธยา

๑๒๗

๑๒๘

บทที่ ๘

รบั เสดจ็ ฯ สามเขอ่ื น

พสกนกิ รไทยไดป ระจกั ษโ ดยถว นหนา แลว วา พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั
ทรงใหความสำคัญกับพระราชภารกิจเก่ียวกับการจัดการน้ำ ดวยทรงเชื่อมั่นวา
เมื่อใดท่ีแกไขหรือบรรเทาความเดือดรอนในเรื่องนำ้ ใหราษฎรมีน้ำกินนำ้ ใชอุดม
สมบูรณแลว เม่ือนั้นราษฎรก็จะมีความเปนอยูท่ีดีข้ึน ตามแนวพระราชดำริที่วา
"นำ้ คอื ชวี ติ " จนถงึ กบั เคยมพี ระราชกระแสรบั สง่ั วา ...

“...ฉนั สนใจชลประทานมาตง้ั แตเ ลก็ ... ”
ในประวัติศาสตรของกรมชลประทาน จึงมีบันทึกเรื่องการเสด็จฯ แปร
พระราชทาน เพื่อทอดพระเนตรความกาวหนาดานชลประทานของประเทศหลาย
ครั้ง โดยเฉพาะในสมัยท่ี ม.ล.ชูชาติ กำภู ดำรงตำแหนงอธิบดีกรมชลประทาน
ระหวางปพุทธศักราช ๒๔๙๒-๒๕๐๙ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว และสมเด็จ
พระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ เสดจ็ ฯ แปรพระราชฐานยังโครงการเขื่อนของ
กรมชลประทานถงึ ๓ ครง้ั
แตละคร้ังมีเหตุการณนาประทับใจใหชาวชลประทานจดจำมิรูลืม
ครง้ั แรกสดุ คอื การเสดจ็ ฯ ทอดพระเนตรการชลประทาน และแปรพระราช
ฐานของพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั และสมเดจ็ พระนางเจา ฯ พระบรมราชนิ นี าถ
ณ โครงการชลประทานสามชกุ จงั หวดั สพุ รรณบรุ ี ระหวา งวนั ที่ ๒๐-๒๑ กนั ยายน

๑๒๙

เรือพระท่ีนั่งท่ีกรมชลประทานจัดถวาย

แพท่ีประทับแรม ท่ีโครงการชลประทานสามชุก

๑๓๐

พ.ศ.๒๔๙๘ โดยกรมชลประทานจดั ถวายงานโครงการ “สถานที ดลองการใชน ำ้ ของ
พชื ” ใหท งั้ สองพระองคท อดพระเนตร โดยทรงสนพระราชหฤทยั เปน อยา งมาก

“...การแปรพระราชฐานครงั้ แรกนเ้ี ปน เรอ่ื งใหญ เพราะโครงการสามชกุ เปน
สถานทเ่ี ลก็ ๆ แคบ ๆ ไมม พี นื้ ทท่ี จ่ี ะขยายและจดั ใหไ ดส วยงามสมพระเกยี รต.ิ ..”

บทความ “ความทรงจำในอดตี ของคณุ หญงิ โฉมศรี กำภู ณอยธุ ยา” ตพี มิ พ
ในหนงั สอื “ชลกร” ฉบบั วนั ชชู าติ ๔ มกราคม ๒๕๔๒ ทำใหเ ราไดท ราบวา ดว ย
ความมุงม่ันอันเปยมดวยความจงรักภักดี อธิบดีชูชาติจัดการแกปญหาอยางฉับไว
และยากทจ่ี ะมใี ครคดิ กลา ทำถวาย โดยเชญิ นายชา งสถาปนกิ ของกรม คอื นายวฒุ ิ
สขุ ะวณชิ และนายเฉลว โกมารกลุ ณ นคร ใหอ อกแบบบา นชน้ั เดยี ว จดั สรา งบนแพ
ที่ต้ังอยูบนเรือ “พอนทูน” ท่ีซ้ือมาจากวัสดุเหลือจากสงครามโลกคร้ังที่ ๒ ของ
กองทพั อเมรกิ าในราคาถกู มาก และตง้ั ใจทจ่ี ะสรา งเปน บา นแพใหข า ราชการไดอ าศยั
ขณะไปทำงานขดุ คลองหรอื กอ สรา งรมิ น้ำ โดยพระตำหนกั ทปี่ ระทบั แรมชว่ั คราวน.ี้ ..

“...ใชว สั ดกุ อ สรา งเปน แบบเดยี วกนั กบั ทที่ ำการชลประทาน คอื ฝาเปน ผิว
ไมไ ผส านขดั แตะ กำหนดเปน ทป่ี ระทบั มหี อ งบรรทม หอ งสรง หอ งแตง พระองค
หองทรงพระสำราญ หองทรงงาน หองเสวย ทองพระโรงใหขาราชการเขาถวาย
งานได มรี ะเบยี งรอบและมสี ะพานลงแมน ้ำ และจดั เรอื ของกรมชลประทาน เชน
ชป.๑๑ ชป.๑๒ ฯลฯ เปน ทพ่ี กั ขององคมนตรี ขา ราชการชน้ั ผใู หญ ฝา ยหนา ฝา ย
ใน นางสนองพระโอษฐ นางพระกำนลั ประมาณ ๑๒-๑๕ ลำ... ทงั้ หมดจะจอดลอย
เรียงกันไปตามลำแมนำ้ ตามความสำคัญของผูอาศัย…”

ในการเตรยี มงานถวายการรบั เสดจ็ ฯ ครงั้ นนั้ นอกจาก ม.ล.ชชู าติ จะจดั
เตรยี มสถานที่ ดแู ลความเปน ระเบยี บเรยี บรอ ยในทกุ ๆ เรอ่ื งดว ยตนเอง ในฐานะ
อธิบดกี รมชลประทานแลว ยังตอ งทำหนา ท่เี ปน เสมือนองครักษ โดยเปน เหยื่อลอ
ปลา และไลป ลาดว ย ทเี่ ปน เชน นเี้ พราะ

“...ทรงเปนกันเองกับชลประทานมาก ขนาดลงสรงในแมน้ำโดยไมไดมี
หมายกำหนดการมากอ น เรอ่ื งนคี้ ณุ ชชู าตเิ ปน หว งมาก เพราะในแมน ำ้ มปี ลาปก เปา
ซึ่งชุมและดุมาก กลัวจะมีเหตุไมดี ฉะน้ันกอนเวลาลงสรง ม.ล.ชูชาติ ไดสั่งให
หนมุ ๆ (ขณะนน้ั ) ลงน้ำพรอ มครู ทำใหน ำ้ กระเพอ่ื มเพอื่ ไลป ลา มคี ณุ มนสั ปต วิ งศ
คณุ จารนิ อตั ตะโยธนิ คณุ แสวง พนู สขุ คณุ จำลอง อตั นโถ...พรอ มพวกมหาดเลก็
สว นมากจะใหอ ยเู หนอื นำ้ เหนอื แพทป่ี ระทบั เปน เหยอ่ื ลอ ปลา ไลป ลา...”

อยา งไรกต็ าม หากยอ นกลบั ไปศกึ ษาประสบการณก ารทำงานของ ม.ล.ชชู าติ

๑๓๑

เสด็จฯ ทรงเปดเข่ือนภูมิพล

๑๓๒

ตงั้ แตค รง้ั ยงั เปน นายชา งใหญ การเปน เหยอ่ื ลอ ปลากอ็ อกจะเปน เรอ่ื งธรรมดา เพราะ
แมแ ต “จระเขเ จา พอ ” ทา นยงั เคยทา ทายมาแลว

เหตกุ ารณน เี้ กดิ ขนึ้ ราว พ.ศ.๒๔๗๕ ขณะดำรงตำแหนง นายชา งอำนวยการ
แผนกแบบแผน ควบคมุ การออกแบบกอ สรา งของกรมชลประทานทง้ั หมด ครงั้ หนงึ่
เมอ่ื ทา นไปตรวจงานโครงการหนงึ่ ทจี่ งั หวดั เพชรบรู ณ ซง่ึ กำลงั รบี ทำงานถมดนิ ปด
ทำนบอยา งรวดเรว็ เพอื่ กกั กนั นำ้ และเพอื่ เสรมิ ระดบั หลงั ทำนบใหพ น ระดบั น้ำสงู สดุ
กอนท่ีน้ำใหญจะไหลบามาสรางความเสียหาย

ทวา นายชางใหญชูชาติกลับไดรับรายงานวา แมพ้ืนที่น้ันจะมีแรงงาน
ทองถ่ินจำนวนมาก แตไมมีใครกลาสมัครเขามาทำงานเพราะกลัวตาย ดวยเคยมี
คนพบจระเขใหญลอยตัวขวางคลองอยูในบริเวณท่ีจะปดทำนบแหงน้ี ที่สำคัญคือ
รำ่ ลอื กนั วา เปน “จระเขเ จา พอ ” แต ม.ล.ชชู าตกิ ส็ บื ทราบมาลว งหนา และคดิ หา
วิธีแกวิกฤตการณน้ัน...อยางที่ไมมีใครคาดถึง

“...เมอื่ ทา นฟง ชาวบา นแลว ทา นกบ็ อกวา ...เอาอยา งนด้ี กี วา ฉนั จะลงไปวา ย
น้ำทตี่ รงนนั้ กนั เดย๋ี วนเี้ ลย ดูวา มเี จา พอ จรงิ หรอื เปลา . . . วา แลว ทา นกถ็ อดหมวก
ถอดรองเทา กระโดดตมู ลงไปในคลองนน้ั กระทมุ น้ำลอยคอเลน ฝา ยผรู ว มขบวน
ตรวจงานของทา นทกุ คน เหน็ ดงั นน้ั กพ็ ากนั กระโดดตามลงไปรว มขบวนลอยคออยู
กบั ทา นเตม็ คลองไปหมด ทงั้ ๆ ทไี่ มค อ ยจะเขา ใจเรอ่ื งราวอะไรนกั แตก ไ็ มม วี แี่ วว
ของจระเขเจาพอจนนิดเดียว

สักครูหน่ึง ทานก็ขึ้นมาพูดจาทักทายชาวบานท่ีจับกลุมยืนดูบนตลิ่งอยาง
ยม้ิ แยม แจม ใส เปน ผลใหช าวบา นเรม่ิ มกี ำลงั ใจ สนิ้ ความวติ กหวาดกลวั พากนั เขา
มารับจาง ทำงานถมทำนบเสร็จส้ินทันกำหนดการ ปลอดภัยใชงานไดเปนผลดี
สืบมา...”

(จาก...บทความ “ครอบครัวของเรา” โดย “องคุลิมาน” (นามปากกา) ในหนังสืออนุสรณ งาน
พระราชทานเพลงิ ศพ ม.ล.ชชู าติ กำภู ๑๖ ธนั วาคม ๒๕๑๒)

หลงั การรบั เสดจ็ ฯ ครง้ั แรกในประวตั ศิ าสตรข องกรมชลประทานทส่ี ามชกุ
ผานพนไปดวยดี ปถัดมาคือพุทธศักราช ๒๔๙๙ ไดมีการแปรพระราชฐานของ
ลน เกลา ฯ ทงั้ สองพระองค เปน ครงั้ ท่ี ๒ ทเ่ี ขอ่ื นเจา พระยา จงั หวดั ชยั นาท แตค รง้ั
น้ีการจัดเตรียมท่ีประทับแรมเปนไปอยางสะดวก เพราะเข่ือนเจาพระยามี
งบประมาณสรางบานพักรับรองสำหรับนายชางฝรั่งจากธนาคารโลกอยูแลว

๑๓๓

พระบาทสมด็จพระเจาอยูหัว และนายพลเนวิน แหงประเทศพมา
ที่เข่ือนภูมิพล

๒๐ ธันวาคม ๒๕๐๕

๑๓๔

อธบิ ดชี ชู าตจิ งึ มเี วลาไปสรา งสรรคน วตั กรรมใหม สำหรบั ปง ไกแ บบ “ปง หม”ู

“...คนื นนั้ มกี ารพระราชทานเลยี้ งขา ราชการในจงั หวดั คณุ ชชู าตไิ ดใ หก อง
ชา งทำทย่ี า งไกห มนุ ปง ไดค ราวละ ๒๐-๓๐ ตวั เดยี๋ วนค้ี งไมเ ปน การแปลก แตส มยั
นน้ั ยงั ไมม กี ารยา งไกแ บบนน้ั เลย...จงึ ดแู ปลกนา สนใจ โดยเฉพาะมเี ชฟคอื คณุ ชชู าติ
รว มดว ยขนุ ยนั ตร รองอธบิ ดฝี า ยธรุ การ และนายชา งใหญ ๆ ใสห มวกขาว มผี า
กันเปอนมาชวยถอดไกจากราวไมเสียบ ห่ันและจัดใสจาน สนุกกันไปอีกแบบ...”
(คณุ หญงิ โฉมศรี กำภู ณ อยธุ ยา, อา งแลว )

สง่ิ ทสี่ รา งความปลาบปลมื้ ใจใหช าวชลประทาน คอื หลงั เสวยพระกระยาหาร
ค่ำแลว พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เสด็จพระราชดำเนินไปทรงดนตรีท่ีบริเวณ
เสาธงชาติ ขณะท่ีสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงลงลอยเรือในบอ
พรอ มขา ราชบรพิ ารฝา ยใน และในระหวา งทรงดนตรี ไดโ ปรดเกลา ใหห ลายทา นใน
ขบวนเสดจ็ รว มรอ งเพลง รวมทง้ั ทา นอธบิ ดี ม.ล.ชชู าติ กำภู

“...คณุ ชชู าตริ อ งเพลง “บวั ขาว” บอกวา นนั่ เปน เพลงแรกในชวี ติ และอตุ สา ห
รอ งไดจ นจบ แตก เ็ หงอื่ ทว มตวั เลา วา ไมเ คยเหนอ่ื ยเหมอื นวนั นนั้ เลย หลงั จากนน้ั
เวลากรมชลฯ มงี าน เพลงบวั ขาว จะเปน เพลงเอกเลยทเี ดยี ว...

...อยา งไรกด็ ี ในตอนสายวนั รงุ ขนึ้ ไดท รงพระมหากรณุ าขอบใจ และรบั สงั่
วา นอกจากจะทรงพระสำราญแลว ยงั รสู กึ วา มาพกั ทก่ี รมชลประทาน เหมอื นอยู
บานที่สองของพระองคทาน...คุณคงเขาใจความรูสึกของคุณชูชาติ ผูมีความจงรัก
ภกั ดตี อ พระองคท า น วา จะเตม็ ตนื้ และตน้ื ตนั มากเพยี งใด...”

จากนน้ั ในปพ ทุ ธศกั ราช ๒๕๐๕ กถ็ งึ คราวของการถวายการรบั เสดจ็ ฯ ครงั้
ท่ี ๓ ณ เขอื่ นภมู พิ ล จงั หวดั ตาก ซง่ึ ในเวลานน้ั ถอื วา เปน พนื้ ทก่ี นั ดาร หา งไกลความ
เจรญิ การคมนาคมยากลำบาก คณะรบั เสดจ็ ของกรมชลประทานตอ งนง่ั เรอื ไปคา ง
แรมทเี่ ขอื่ นเจา พระยา จงั หวดั ชยั นาท แลว นง่ั รถจปี๊ บกุ ปา ฝา ลำธาร บางชว งตอ ง
เดนิ ทางดว ยชา งหรอื จกั รยาน ครนั้ ไปถงึ แลว การกนิ อยหู ลบั นอนกย็ งั อตั คดั ขดั สน

แตช าวชลประทานผจู งรกั ภกั ดี ภายใตก ารนำของทา นอธบิ ดี ม.ล.ชชู าติ กำภู
ก็มิไดยอทอตออุปสรรค ทานพยายามประสานกายใจของทุกฝายใหเปนหน่ึงเดียว
ในการถวายการรับเสด็จฯ ใหดีที่สุด โดยเฉพาะเร่ืองอาหารการกินเปนภาระอัน
หนักอ้ึง เพราะขบวนตามเสด็จฯ นอกจากจะมีขาราชบริพาร ขาราชการกรม
ชลประทานแลว ยงั มเี หลา ทหารรกั ษาพระองค และกองทหารในพนื้ ทท่ี ส่ี ง มาถวาย
การอารักขา

๑๓๕

ราษฎรเฝารับเสด็จฯ ท่ีโครงการชลประทานสามชุก

๑๓๖

รวมความแลว ในแตล ะวนั จะตอ งทำอาหารสำหรบั รบั รองบคุ ลากรทง้ั สน้ิ ราว
๔๐๐ คน ซ่ึงแนนอนวาภารกิจสำคัญน้ี ม.ล.ชูชาติ มีคุณหญิงโฉมศรีชวยแบงเบา
ดวยการนำทีมภริยาขาราชการชั้นผูใหญของกรมฯ รวมแรงรวมใจกันดูแล ถึงข้ัน
ตอ งหงุ ขา วดว ยกระทะใบบวั ขนาดกวา ง ๑ เมตรบนเตาฟน ประมาณ ๑๐-๑๒ กระทะ
ตลอด ๒๔ ชวั่ โมง เพราะ...

“...คณุ ชชู าตใิ นฐานะเจา ของสถานท่ี มนี สิ ยั โอบออ มอารเี ปน หว งเปน ใยผนู อ ย
ซ่ึงตั้งใจมาชวยงานเรา มาถึงพรอมดวยความเหน่ือยออน รอน และหิวโหย...
จึงรองส่ังใหจัดอาหารดวนสำหรับทหารท่ีนั่นท่ีนี่อยูตลอดเวลา...”

(คณุ หญงิ โฉมศรี กำภู ณ อยธุ ยา, อา งแลว )

แตก ระนน้ั กย็ งั ไมม เี รอ่ื งใดสำคญั เทา เหตกุ ารณใ นกลางดกึ ของคนื รบั เสดจ็ ฯ
ดวยกอนเสด็จเขาท่ีบรรทมเมื่อเวลาราวเท่ียงคืน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว
โปรดเกลา ฯ รบั สง่ั ใหค ณุ หญงิ โฉมศรจี ดั ขา วหอ ประมาณ ๒๐๐ หอ เพอ่ื พระราชทาน
แกท หารมหาดเลก็ ทจี่ ะตอ งเคลอ่ื นยา ยไปถวายการอารกั ขาทจ่ี งั หวดั อนื่ ในตอนเชา
วนั รงุ ขน้ึ ซงึ่ เวลานนั้ การจดั ทำขา วไมใ ชเ รอ่ื งยาก แตป ญ หาคอื ...

“...สมยั นนั้ เมอื งไทยไมม กี ลอ งโฟม ไมม ถี งุ พลาสตกิ มหิ นำซำ้ เมอื งตากกม็ ี
แตใบตองตึง...”

ทำใหคุณหญิงตองพลิกแพลงสถานการณในเวลาอันฉับไวอยางนาสนใจย่ิง

“...ดฉิ นั ตอ งขออนญุ าตคณุ ชชู าติ สมคบกบั นายชา ง ไปปลกุ นายชา งฝรง่ั ท่ี
มาทำงานทเี่ ขอื่ นน้ี ขอกระดาษเขยี นแบบเพอ่ื มาใชห อ ขา ว เพราะกระดาษนเี้ หนยี ว
ไมซ มึ เลอะเทอะ ครน้ั เมอ่ื เสดจ็ ออกในตอนเชา ไดเ สดจ็ พระราชดำเนนิ ลงไปสอบถาม
ทหารเวรทใี่ นสวนหนา ทป่ี ระทบั และขอดอู าหารทเี่ ราเอาไปแจกไว ซง่ึ ยงั รอ นอยู

และเมอื่ หลงั พระกระยาหารเชา แลว โปรดเกลา ฯ พระราชทานรตั นาภรณ
ชนั้ ๔ แกด ฉิ นั ทนั ท.ี ..ดฉิ นั กราบบงั คมทลู วา ดฉิ นั ไมไ ดท ำคนเดยี ว มภี รรยาขา ราชการ
และขาราชการผูหญิงที่อยูในนี้ รวมถวายความจงรักภักดีดวย ทุกคนเหนื่อยมาก
จงึ ไดร บั พระราชทานเสมา “ภปร” ทนั ทจี ากพระหตั ถข องพระองค นบั เปน สริ มิ งคล
อันสูงเลิศในชีวิต...”

และนับเปนเหตุการณสำคัญ ท่ีตองจารึกไวในประวัติการถวายการรับ
เสดจ็ ฯ ของชาวชลประทาน...อยา งนา ภาคภมู ใิ จ

๑๓๗

เสด็จฯทอดพระเนตรไรนาผสม
โครงการชลประทานสามชุก จ.สุพรรณบุรี

๒๑ กันยายน ๒๔๙๘

๑๓๘

สถานีทดลองการใชน้ำของพืชสามชุก

เปนโครงการที่นายจาริน อัตถะโยธิน หัวหนาแผนกเกษตร
ชลประทานในสมัยน้ัน (ซึ่งเปนท้ังลูกศิษย เลขาสวนตัว ผูทำงานใกลชิด
ม.ล.ชชู าต)ิ ไดข ออนญุ าต ม.ล.ชชู าติ กำภู อธบิ ดกี รมชลประทานในขณะนน้ั
จดั ตง้ั สถานที ดลองนข้ี นึ้ ในป พ.ศ. ๒๔๙๗-๒๔๙๘ โดยมวี ตั ถปุ ระสงคต อ ง
การศกึ ษาวา พชื เกษตรทป่ี ลกู ในประเทศไทย ตงั้ แตธ ญั พชื ผกั พชื นำ้ มนั และ
อน่ื ๆ แตล ะชนดิ ตอ งการนำ้ เทา ไร วธิ กี ารใหน ำ้ ของพชื แตล ะชนดิ เปน อยา งไร
และดนิ บรเิ วณรากพชื จะเกบ็ นำ้ ไวไ ดเ ทา ไร เพอื่ เปน แนวทางในการจดั สรรนำ้
ในระบบชลประทานใหแ กพ ชื ไดอ ยา งเพยี งพอ ประหยดั และไดผ ล ซง่ึ จะทำ
ใหภาคการเกษตรไดผลผลิตท่ีมีคุณภาพและมีปริมาณมากพอกับความตอง
การของตลาดดว ย

เมื่อพิจารณาเห็นถึงความสำคัญและอนุมัติใหจัดต้ังโครงการแลว
ม.ล.ชชู าติ ยงั มอบหมายใหน ายจารนิ อตั ถะโยธนิ ทำหนา ทเ่ี ปน ผดู ำเนนิ การ
ติดตอผูอำนวยการองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาติ (FAO) ซึ่ง
เปนที่ปรึกษางานเกษตรชลประทานในทุงเจาพระยาใหญ ขอผูเช่ียวชาญมา
ชว ยควบคมุ แนะนำทางวชิ าการและการปฏบิ ตั ดิ ว ย

นอกจากจะศึกษาเร่ืองการใชน้ำของพืชแลว สถานีทดลองน้ียัง
ประสานงานการเสรมิ สรา งคนั นาและคนู ้ำ ซงึ่ เปน งานทดลองใหมด ว ย โดย
มีนายชางจอน บุญลือ เปนผูดูแล ท้ังน้ี สถานีทดลองการใชน้ำของพืช
โครงการชลประทานสามชุก จังหวัดสุพรรณบุรี ยังดำเนินการมาตราบ
จนปจจุบัน

๑๓๙

ฯพณฯ จอมพลสฤษด์ิ ธนรัชต นายกรัฐมนตรี
ตรวจงานกอสรางเขื่อนภูมิพล
เม่ือ ๑๕ มิถุนายน ๒๕๐๒

๑๔๐

“ม.ล.ชชู าติ เปน วศิ วกรผทู อ่ี ดุ มไปดว ยวชิ าการ
กจิ การใดทที่ ำ จงึ ตอ งเปน ไปตามหลกั วชิ าตามเหตผุ ล..

เปน ประโยชนแ กป ระเทศชาติ
ประชาชนสว นรวม”

หลวงวิเทตยนตรกิจ

๑๔๑

ม.ล.ชูชาติ ใหการตอนรับ
จอมพลผิน ชุณหะวัณ รัฐมนตรีวาการกระทรวงเกษตร

๑๔๒

บทที่ ๙

อธบิ ดผี ซู อื่ สตั ยแ ละยดึ มนั่
ในหลักวิชาการ

พุทธศักราช ๒๕๐๒

บายโมงของวันธรรมดาวันหน่ึง ภายในหองประชุมอันทรงเกียรติของ
ทำเนยี บรฐั บาล การประชมุ วนั นน้ั ดำเนนิ ไปอยา งเครง เครยี ด

“…ถา ทา นประสงคจ ะสรา ง ผมไมม ขี อ คดั คา น…”
ทา นผนู ำประเทศซงึ่ เปน ประธานในทปี่ ระชมุ มรี อยยม้ิ ทมี่ มุ ปาก หลงั จากหวา น
ลอ ม ขา ราชการระดบั สงู ผนู นั้ ในทป่ี ระชมุ มาระยะหนง่ึ แลว
“…แตผ มขอลาออก !…”
ความเงียบเขาครอบคลุมหองประชุมโดยพลัน ผูรวมประชุมตางตกตะลึง
เจา ของคำพดู ไมก ลา วอะไรอกี ตอ ไป ตรงกนั ขา ม เขาลกุ ขน้ึ ยนื ชา ๆ โคง คำนบั ทา น
ผนู ำอยา งสงา ผา เผย แลว หนั ไปบอกลกู ศษิ ยท ถี่ อื แฟม งานตดิ ตาม
“…จาริน…เรากลับกันเถอะ...”
ขาราชการกรมชลประทานสองคนเดินออกไป ท้ิงหองประชุมที่มีแตความ
เงยี บงนั ระคนสะพรงึ กลวั ไวเ บอื้ งหลงั
ชว งชวี ติ ของลกู ผชู ายคนหนงึ่ จะมสี กั กคี่ รง้ั ในชวี ติ ทจ่ี ะไดแ สดงความกลา ใน
หนทางที่ถูกตอง ใครจะเชื่อวาภายใตระบบการเมืองซึ่งอยูในยุคอำนาจเบ็ดเสร็จ

๑๔๓

ในพิธีเปดเข่ือนเจาพระยา ๗ กุมภาพันธ ๒๕๐๐

ประชุมรวมกับเจาหนาท่ีธนาคารโลก

๑๔๔

ภายใตค วามอมึ ครมึ ของระบบราชการทบี่ างคนเรยี กขานวา “แดนสนธยา” กลับ
มขี า ราชการคนหนง่ึ “กลา ” ทจี่ ะลกุ ขนึ้ ยนื ยนั หลกั วชิ าการและเหตผุ ลในการทำงาน
เพื่อชาติ โดยไมเกรงกลัวผูใด แมจะตองขัดแยงกับผูมีอำนาจสูงสุดในการบริหาร
ราชการแผน ดนิ ยามนนั้ กต็ าม

เหตุการณขางตนเปนตะกอนความทรงจำหนึ่งในหลายรอยเร่ือง เกี่ยวกับ
อธบิ ดกี รมชลประทานซงึ่ ไดช อ่ื วา ทำงานหนกั และมผี ลงานมากทส่ี ดุ ในประวตั ศิ าสตร
ของกรมชลประทาน นบั ตงั้ แตก อ ตง้ั จนถงึ ปจ จบุ นั เปน เวลากวา ศตวรรษ เปน เหตกุ ารณ
ทบ่ี ง ถงึ ความ “กลา ” ในตวั อธบิ ดผี นู น้ั

อาจารยจาริน อัตถะโยธิน อดีตรองอธิบดีกรมชลประทาน ท่ีเคยเปน
นายชา งผใู กลช ดิ ม.ล.ชชู าติ กำภู คอื ผทู ผี่ า นเหตกุ ารณน น้ั มากบั “คร”ู ของเขา

“…ตอนนั้นกรมชลประทานสังกัดกระทรวงการพัฒนาการแหงชาติ ทาน
ผนู ำควบตำแหนง เปน ทง้ั นายกฯ และเปน รฐั มนตรกี ระทรวงนเี้ อง เรยี ก ม.ล.ชชู าติ
ไปพบ ผมกต็ ามไป หอบแฟม เอกสารใหท า น ปรากฏวา นายกรฐั มนตรสี งั่ สรา งเขอ่ื น
แหง หนงึ่ ...”

ยคุ สมยั ทอี่ ำนาจเบด็ เสรจ็ ตกอยใู นมอื ผนู ำทางทหาร เปน ทเี่ ขา ใจกนั วา “คำสง่ั ”
เมอื่ ออกจากปากผนู ำ หมายถงึ โครงการดงั กลา วผา นการอนมุ ตั โิ ดยไมต อ งตรวจสอบ
ขาราชการสวนใหญมักรีบปฏิบัติ โดยไมตองสนใจทำการศึกษาในรายละเอียดถึง
ความเปน ไปได และผลดี ผลเสยี ตอ ประเทศชาติ ประชาชน

ทวา สำหรบั อธบิ ดกี รมชลประทานชอ่ื “ชชู าต”ิ ผเู ปย มดว ยหลกั วชิ าในการ
ทำงาน กลบั เลอื กทจี่ ะพดู “ความจรงิ ” กบั ทา นผนู ำ

“…ม.ล.ชชู าติ บอกวา เขอ่ื นนไี้ มค มุ ทางเศรษฐกจิ สรา งอะไรสกั อยา ง ผลตอบ
แทนตอ งคมุ คา ในเชงิ เศรษฐศาสตร เชน ผลตอบแทนควรเกนิ ๑๕% สงู กวา อตั รา
ดอกเบย้ี ทเี่ ราไปกเู งนิ เขามา ซง่ึ ตอนนน้ั อยทู ี่ ๑๒-๑๓% ขณะทที่ า นผนู ำตอ งการสรา ง
เขอื่ นนน้ั เพอื่ ผลทางการเมอื ง เพราะจะเอาจงั หวดั หนงึ่ เปน เมอื งหลวงของภาคอสี าน
แต ม.ล.ชชู าติ บอกวา นไี่ มถ กู หลกั จะสรา งกไ็ ดแ ตต วั ทา นจะขอลาออก คนใกลช ดิ
ทา นผนู ำคนหนง่ึ ทเ่ี วลาประชมุ มกั นอนหลบั ถงึ กบั ลมื ตาตน่ื ขนึ้ มาเลย ครไู มไ ดว า อะไร
ตอ ลกุ จากเกา อแ้ี ลว โคง หนั มาบอกผมวา กลบั กนั เถอะ”

วา กนั วา ความซอ่ื สตั ย บางครงั้ ตอ งการความ “กลา ” ในการปฏบิ ตั ิ

หลายคนไมกลา…แมจะรูวาส่ิงที่ตนกำลังคิดนั้นถูกตอง

๑๔๕

อธิบดีกรมชลประทานถือวาตนเองเปนขาราชการในพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว
จงึ แสดงความกลา โดยไมล งั เลตอ ผมู อี ำนาจเดด็ ขาดในประเทศขณะนนั้ แมท ราบวา
ผลทต่ี ามมาอาจรา ยแรงถงึ หนา ทก่ี ารงานและชวี ติ

“…ตอนนนั้ ผมคดิ อะไรไมอ อก รแู ตว า ครเู อาจรงิ ขาออกจากทำเนยี บ รถยนต
ยงั แวะเทเวศร ผมยงั วงิ่ ไปซอื้ แซนดว ชิ ใหท า นทานเปน มอ้ื กลางวนั เพราะกอ นหนา นน้ั
ทา นไมไ ดท านอะไรเลย ทกั ทา นไมไ ดห รอกครบั ตอนนน้ั ทา นพดู อยวู า โดนกโ็ ดน นน่ั คอื
หลกั การ นคี่ อื การตอ สตู ามหลกั ทางวชิ าการ ใชค รบั ...ปกตคิ รจู ะมองลว งหนา ๒๐
ป วา จะเกดิ อะไรขน้ึ ทผี่ นู ำจะทำเขอ่ื นหนง่ึ ในอสี านตอนนนั้ คอื เรอ่ื งการเมอื ง วนั นนั้
พอกลบั ถงึ กรม ครสู ง่ั เกบ็ ของ เตรยี มใจแลว วา โดนไลอ อกหรอื ไมก ย็ งิ เปา แตส ำหรบั
ผม…นนั่ คอื “สปร ติ ” ทหี่ าไดย ากยง่ิ จากลกู ผชู ายคนหนง่ึ ...”

การณนาจะเปนเชนนั้น แต “ธรรมยอมรักษาผูประพฤติธรรม” เร่ือง
ไมนาเชื่อจึงเกิดขึ้นในเชาวันรุงขึ้น เม่ือทานผูนำสงทหารมาเต็มหองทำงานอธิบดี
กรมชลประทาน อยา งทหี่ ลายคนคาดคดิ แตไ มใ ชด ว ยวตั ถปุ ระสงคจ ะมาจบั กมุ ...อยา ง
ทหี่ ลายคนคาดเดา

“...ทหารมาบอกไมใ หท า นลาออก ใหท ำงานตอ ไปทน่ี ่ี แถมมคี ำสง่ั ฝากมาดว ย
วา ใหด แู ลอธบิ ดคี นนใ้ี หด ี อยา ใหใ ครมาทำอะไร หรอื มากอ กวนเปน อนั ขาด สรปุ เขอื่ น
นนั้ มคี นอนื่ สรา งแทน นล่ี ะครบั ครชู ชู าติ ขดั กบั หลกั วชิ าการทา นไมท ำ…”

เหตรุ ะทกึ ใจจากปากคำของ “ศษิ ย” ผใู กลช ดิ ไมใ ชเ หตกุ ารณเ ดยี วทท่ี ดสอบ
อธบิ ดที า นนี้ เพราะตลอดชวี ติ ราชการของ ม.ล.ชชู าติ โดยเฉพาะชว งทศวรรษ ๒๕๐๐
ตอ งเกย่ี วขอ งกบั โครงการใหญร ะดบั พนั ลา นบาทเสมอ ยอ นกลบั ไปกอ นหนา นน้ั เมอื่
มีการเปล่ียนรัฐบาล อธิบดีกรมชลประทานท่ีช่ือ ม.ล.ชูชาติ ก็เคยเกือบถูกปลด
ภายใน ๗ วนั มาแลว

คณุ หญงิ โฉมศรี กำภู ณ อยธุ ยา ยงั ไมเ คยลมื เหตกุ ารณค รงั้ นนั้

“…ตอนทเี่ ปลยี่ นรฐั บาลใหม กรมชลประทานกำลงั สรา งเขอ่ื นยนั ฮี (เขอ่ื น
ภมู พิ ล) เขารวู า มงี านกอ็ ยากจะได สง ลกู นอ งมาบา น มาของานนน้ั งานน้ี คณุ ชชู าติ
กอ็ ธบิ ายวา การทำงานของผม ของทกุ อยา งราคา ๑๐๐ บาท ผมซอ้ื หามา ๘๐-๙๐
บาท ราคาตง้ั ไวห มดแลว ทา นอยา เอาเลย จะเอากเ็ อาในสว นอน่ื เถดิ ...

….หลงั จากนนั้ เลยมคี ำสง่ั ใหป ลด ดฉิ นั ทราบเพราะรฐั มนตรสี วสั ดิ์ มหาผล ซงึ่
ดูแลกระทรวงเกษตรฯ ขณะนั้น โทร.มาบอกทานผูนำเรียกไปพบ บอกใหปลด
ม.ล.ชชู าติ จากอธบิ ดกี รมชลประทานภายใน ๗ วนั คณุ สวสั ดบิ์ อกวา ทำไมไ ด เพราะ

๑๔๖

ม.ล.ชชู าติ คอื ชน้ิ โบแดง เปน คนสำคญั ของกระทรวงเกษตร ถา เอาออกจรงิ ๆ เขา
ตอ งลาออกดว ย...”

ทำใหท า นผนู ำตอ งเปลยี่ นใจเปน ครงั้ แรก เพราะผลงานของ ม.ล.ชชู าติ เปน
ทปี่ ระจกั ษอ ยทู ว่ั ประเทศในรปู ของเหมอื งฝายและเขอื่ นตา ง ๆ ทม่ี สี ว นชว ยรฐั บาลตง้ั แต
ยคุ หลงั สงครามโลก ในการดำเนนิ กจิ การชลประทาน จนสามารถทำการเกษตรเพอื่
กภู าวะวกิ ฤตขิ องประเทศ ในการจา ยคา ปฏกิ รณส งครามไดส ำเรจ็ ซงึ่ เปน ผลงานที่
ไมอ าจลบลา งไดด ว ยอำนาจใด ๆ

แตใ นเวลาตอ มา ทา นผนู ำกลบั พออกพอใจผลงานของ “อธบิ ดคี นกลา ” ที่
เขาเคยคดิ จะปลดจากตำแหนง ภายใน ๗ วนั มาแลว

“…ตอนนน้ั เขอื่ นยนั ฮที ำไปไดเ ยอะแลว วธิ ที จี่ ะไดง าน กต็ อ งปลดอธบิ ดอี อก
บงั เอญิ ทา นผนู ำกบั รฐั มนตรสี วสั ดช์ิ อบพอกนั มาก พอคณุ สวสั ดท์ิ กั ทว งจงึ ชะงกั และ
ยอมฟง หลงั จากนน้ั เขาขอมาดเู ขอื่ นเจาพระยา แลว กลายเปน ชอบผลงานของคณุ
ชชู าตมิ าก ๆ นบั แตน นั้ ...”

ดวยการปฏิบัติหนาที่ราชการอยางซ่ือสัตยเสมอตนเสมอปลาย ท้ังในและ
นอกเวลาราชการ ลกู ศษิ ยล กู หา ผใู ตบ งั คบั บญั ชา และคนทใ่ี กลช ดิ ทส่ี ดุ อยา งภรรยา
ตา งเปน ประจกั ษพ ยานยนื ยนั ไดว า อธบิ ดคี นน้ี ไมเ คยฉอ ราษฎรบ งั หลวง แมว า โอกาส
จะเออ้ื อำนวยเพยี งใดกต็ าม

“...วนั หนงึ่ มคี นเอารถมาจอดไวท บ่ี า นทา น ทา นใหเ อาไปคนื ดฉิ นั ยงั เคยถาม
ทานวาจะคืนทำไม ทานบอกวาสัมฤทธ์ิจา ถาเรารับไวมันเปน “โอบลิเกชั่น”
(Obligation) เปน หนที้ างใจ ทา นไมเ คยรบั อะไร ทา นใชใ หด ฉิ นั เอาไปคนื บอกนายให
เอามาคนื นล่ี ะ ถงึ ใครจะวา อะไรทา น เราไมอ ยากโตต อบ เรารแู ตว า ทา นไมเ คยรบั
เงนิ สกั แดงเดยี ว...”

คณุ สมั ฤทธิ์ โรจนสนุ ทร เลขานกุ ารผใู กลช ดิ ยนื ยนั ความซอ่ื สตั ยใ นตวั “คร”ู
ของเธอ เชน เดยี วกบั คณุ หญงิ โฉมศรี ทจี่ นถงึ วนั นกี้ ย็ งั ภาคภมู ใิ จในความซอ่ื สตั ยข อง
สามี แมว า ผลของความซอ่ื สตั ยน นั้ จะหมายถงึ “ตวั แดง” ในบญั ชธี นาคารทเี่ ธอได
รบั เปน เสมอื น “พนิ ยั กรรม” หลงั การอสญั กรรมของ ม.ล.ชชู าติ ใน พ.ศ.๒๕๑๒

“…ดฉิ นั จน ไมม อี ะไรหรอก สบตาคนไดท กุ คน เมอื่ กอ นสามที ำงานโครงการ
ระดบั พนั ลา น เรากไ็ มม อี ะไรเลย ปจ จบุ นั ฉนั อยบู า นหลาน ไมม รี ายไดอ ะไร มบี า งกจ็ าก
การเปน ทปี่ รกึ ษาโรงเรยี นชลประทานวทิ ยา...”

๑๔๗

อกี ตวั อยา งหนง่ึ ในความสตั ยซ อื่ ของสามี คอื “ขนั เงนิ ” ใบนน้ั ทม่ี คี นนำมาอวยพร
วนั เกดิ ม.ล.ชชู าติ ในขณะทยี่ งั นงั่ เกา ออ้ี ธบิ ดกี รมชลประทาน

“…สมัยน้ันเขานิยมใหขันเงินผูหลักผูใหญในงานวันเกิด เชาวันรุงขึ้นดิฉัน
แกะดู ขา งในขนั ใบหนงึ่ มกี ลอ งตดิ กบั ดนิ น้ำมนั แปะอยู เปด มาเปน แหวนเพชร เลย
เอาใหค ณุ ชชู าติ ถามวา จะทำอยา งไร คณุ ชชู าตบิ อกเอามาใหพ ี่ หลงั จากนน้ั ดฉิ นั แอบ
ไปถามเลขาฯ วา คณุ ชชู าตทิ ำยงั ไงกบั ของนน้ั ถงึ ทราบวา พชี่ าตเิ รยี กคนทใ่ี หข นั ใบนนั้
มาพบ แลวบอกวา แมแตเขาหรือแมเขาก็ไมสามารถใหของแบบน้ีกับภรรยาใน
วนั เกดิ ได มนั มากไป คณุ ตอ งเอากลบั ไป ถา ไมเ อาไปกไ็ ด แตผ มจะไมใ หค ณุ เขา กรม
ชลประทานอกี เลย…

...พ่ีชาติเปนเชนนี้มาตลอด ฉันกลาพูดตอหนาพระวาพ่ีชาติไมเคยรับ
เงนิ ใคร ไมเ คยมคี ำวา อามสิ จนกระทงั่ ตายจากกนั ไป พนิ ยั กรรมทท่ี ง้ิ ไวก ต็ ดิ ตวั แดงกบั
ธนาคาร ยงั ตอ งใชเ งนิ กบั พวกนายชา งทไ่ี ปเซน็ รบั รอง พช่ี าตเิ คยบอกวา ถา เราเอา
ของเขา กต็ อ งเปน ขขี้ า เขา...”

ความซอื่ สตั ยข อง ม.ล.ชชู าติ กำภู สมกบั คำกลา วของพระพรหมมงั คลาจารย
(ปญ ญานนั ทะภกิ ข)ุ แหง วดั ชลประทานรงั สฤษฏ ทว่ี า ในทางธรรมะ ถอื วา สตั บรุ ษุ
หรือคนดีนั้น นาน ๆ จะมาเกิดสักคร้ังหน่ึง เมื่อมาเกิดแลว ยอมทำใหครอบครัว
บา นเมอื งทต่ี นเกดิ มคี วามเจรญิ กา วหนา ไปดว ย ม.ล.ชชู าติ กำภู จดั เขา ในประเภท
ผเู กดิ มาสรา งความเจรญิ คนหนงึ่ โดยแท เพราะ...

“…ในสมัยท่ียึดถือกันวา งานคือเงิน เงินคืองาน บันดาลสุข แต
ม.ล.ชูชาติ หาไดมีอุดมคติแบบน้ันไม ทานถืออุดมคติ “งานคืองาน” เทานั้น
เอง การทำงานของทานจึงกาวหนาไดไกลมาก…”

๑๔๘