ศรัทธาแห่งชีวิต

เธอ...ผูปนทุกส่ิงดวยมือและสมอง

“...ดฉิ นั มคี วามเหน็ วา คณุ ชชู าตคิ อ นขา งจะอาภพั เปน คนทม่ี ดี วงชะตา
เหนอื่ ยตลอดทง้ั กายและใจ เปน ดวงชะตาทต่ี อ งตอ สอู ยา งมากจงึ ไดม ากซง่ึ ความ
สำเร็จสมความมุงม่ันที่จะสรางสิ่งที่มีประโยชนและความเจริญใหกับชาติ
บา นเมอื ง

ตอ งตอ สดู ว ยตนเองอยา งชนดิ ทเ่ี รยี กวา เปน คนไมม ปี ลอกคอไมม พี รรค
ไมม พี วก ไมม เี งนิ ไมม คี นสง เสรมิ ทง้ั สว นตวั และการงาน เปน คนตรง ไมท อ แท
และจะตอ สคู วามทจุ รติ เพอ่ื ใหไ ดผ ลงานออกมาอยา งทพ่ี อใจตามความฝน

เธอใชเ วลานานมาก กวา ผใู หญข องประเทศจะเขา ใจวา งานของเธอเปน
ประโยชนตอประเทศชาติอยางใหญหลวงอยางไร บางคราวถึงกับจะถูกปลด
เพราะไมต ามใจผใู หญกวา จะใหค นไดร จู กั เธอกวา จะขายความคดิ ทจี่ ะทำนบุ ำรงุ
ประเทศชาติ รวมทง้ั กวา จะขายโครงการใหแ กก องเงนิ หรอื เจา ของเงนิ กู ไมใ ช
แคเ หงอื่ หยด แตเ ปน นำ้ ตาตกในทเี ดยี ว ตอ งถกู หาวา จนุ จา นทจ่ี ะไปหาไฟฟา ให
ประเทศ หรอื หางานมาทำมากเกนิ ไป ดจู ะเดน คนเดยี ว

ดิฉันแนใจวาในสุดทายของชีวิต เธอมีความสุขอยางสมบูรณ เพราะ
ตลอดชวี ติ ของเธอ เธอไดป น ทกุ สง่ิ ดว ยมอื และสมอง จนไดม ผี ลติ ผลออกมา
ปรากฏอยจู นทกุ วนั นี้เธอมแี ตค วามดแี ละจรงิ ใจเทา นนั้ ขอใหถ อื วา นเี่ ปน สง่ิ หนงึ่
ทฉี่ นั รจู กั และยกยอ งเธอมาก...”

(จาก บทความ "ความทรงจำในอดตี ของคณุ หญิงโฉมศรี กำภู ณ อยุธยา" ใน
"ชลกร" ฉบบั วนั ชชู าติ ๔ มกราคม ๒๕๔๒)

๑๙๙

รับพระราชทานปริญญาชางชลประทานดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์
๑๐ สิงหาคม ๒๕๐๔

รับพระราชทานปริญญาวิศวกรรมศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักด์ิ
๒๕ กรกฎาคม ๒๕๐๖

รับพระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา
๑๗ พฤษภาคม ๒๕๐๗

๒๐๐

บทที่ ๑๔

ปฏิทินชีวิต

ม.ล. ชชู าติ กำภู

พ.ศ. ๒๔๔๘-๒๔๗๓

พ.ศ. ๒๔๔๘ ๔ มกราคม กำเนดิ ทต่ี ำบลประตสู ามยอด

อำเภอพระนคร จงั หวดั พระนคร

เปน บตุ รคนโตของพลตรพี ระยาสรุ เสนา (ม.ร.ว. ชติ กำภ)ู และ
คณุ หญงิ ผอบ สรุ เสนา

ไดร บั พระราชทานนาม “ชชู าต”ิ จากสมเดจ็ พระศรพี ชั รนิ ทรา
บรมราชนิ นี าถ

พ.ศ. ๒๔๕๗ รบั การศกึ ษาในระดบั ประถมทโี่ รงเรยี นวดั เทพศริ นิ ทร
จนจบระดบั มธั ยมบรบิ รู ณเ มอ่ื อายุ ๑๗ ป

พ.ศ. ๒๔๖๖ สอบชิงทุนจนไดรับทุนเลาเรียนหลวงไปศึกษาตอ
ณ ประเทศองั กฤษ ทโี่ รงเรยี น St. Peter's School
แหง เมอื ง York City เปน เวลา ๒ ป

พ.ศ. ๒๔๖๘ ศกึ ษาตอ ในระดบั มหาวทิ ยาลยั ที่ City and Guild's Engineering
College , London University เปน เวลา ๕ ป จนสำเรจ็ ปรญิ ญา
โท ไดป ระกาศนยี บตั รและปรญิ ญาคอื A.C.G.I ., B.Sc. ทาง
วศิ วกรรมโยธา D.I.C. (Advanced Diploma of Imperial
College) และปรญิ ญาโท M.Sc. ในทางคอนกรตี และไฮโดรลกิ ส

พ.ศ. ๒๔๗๒ เขา ฝก งานในดา นวศิ วกรรมโยธาในกรมโยธาธกิ ารขององั กฤษ ๑ ป

๒๐๑

พ.ศ. ๒๔๗๓ เร่ิมรับราชการในกรมชลประทานในตำแหนงผูชวยเซ็กชันแนล
เอน็ ยเิ นยี ร ทำหนา ทนี่ ายชา งผชู ว ยของนายชา งทป่ี รกึ ษาของ
๑๘ สงิ หาคม กรมชลประทานชาวอังกฤษ
ไดรับพระราชทานยศเปนรองอำมาตยเอก
พ.ศ. ๒๔๗๔

พ.ศ. ๒๔๗๕ ดำรงตำแหนง นายชา งผอู ำนวยการแผนกแบบแผน กองกอ สรา ง
ควบคุมการออกแบบกอสรางของกรมทั้งหมด และเร่ิมทำการ
อบรมชางคนไทยในแผนกนี้ใหสามารถคำนวณและเขียนแบบ
กอสรางอาคารชลประทาน

ไดรับแตงตั้งเปนราชบัณฑิตในวิชาวิทยาศาสตรประยุกต

พ.ศ. ๒๔๗๗ ดำรงตำแหนงนายชางชลประทานภาคนครนายก

เรม่ิ สอน "ลกู คอก" อนั เปน ตน กำเนดิ ของโรงเรยี นการชลประทาน
ในเวลาตอมา

พ.ศ. ๒๔๘๐ เปน ขา ราชการพลเรอื นสามญั ชนั้ เอก และดำรงตำแหนง นายชา ง
อำนวยการแบบแผน

ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ แตงตั้งใหเปนขาราชการพลเรือน
สามญั ชน้ั พเิ ศษ และดำรงตำแหนง นายชา งใหญก รมชลประทาน

พ.ศ. ๒๔๘๑ โรงเรยี นการชลประทาน ท่ี ม.ล.ชชู าติ รว มกบั หลวงสนิ ธกุ จิ ปรชี า
(วงศ กลุ พงษ) หลวงชลานสุ สรณ (บญุ เกดิ รตั นเสน) และ
1 สงิ หาคม หลวงธาราดเิ รก ไดเ ปด สอนเปน ครง้ั แรก

พ.ศ. ๒๔๘๒ อปุ สมบท ณ พทั ธสมี า วดั เทพศริ นิ ทราวาส
โดยมสี มเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย (เจรญิ ญาณวโร) เปน อปุ ช ฌาย
๒๐ สงิ หาคม มฉี ายาวา ปญฺ าวโุ ธ (ผมู ปี ญ ญาเปน อาวธุ )

พ.ศ. ๒๔๘๙

๒๗ พ.ค.ถงึ ๑๗ ก.ย.

เปน ผแู ทนรฐั บาลไทยไปประชมุ องคก ารอาหารของโลกทสี่ หรฐั ฯ

๒๐๒

และตดิ ตอ กรมชลประทานของสหรฐั อเมรกิ า (United States
Bureau of Reclamation) เพอ่ื ฝากนายชา งไทยเขา ฝก งาน

พ.ศ. ๒๔๙๐-๒๔๙๑

๑๗ พ.ค. ๒๔๙๐-๑๘ ก.ย. ๒๔๙๑

ควบคมุ นายชา งชลประทาน ๓๑ คน ไปสหรฐั ฯ และตดิ ตอ กเู งนิ

สรางเขื่อนเจาพระยา

ทำหนาท่ีรักษาการอธิบดีกรมชลประทานอีกตำแหนงหน่ึง
นอก จากนายชางใหญ

พ.ศ. ๒๔๙๒ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ
แตงตั้งใหดำรงตำแหนงอธิบดีกรมชลประทาน

พ.ศ. ๒๔๙๔ เปน กรรมการพจิ ารณาดำเนนิ การพจิ ารณาดำเนนิ การ เกย่ี วกบั
การกอ สรา งเขอื่ นแมน ำ้ เจา พระยา โดยใชเ งนิ กจู ากธนาคารโลก

พ.ศ. ๒๔๙๗ เปนผูวาการองคการพลังงานไฟฟาลิกไนท

เปนกรรมการพลังงานแหงชาติ

พ.ศ. ๒๔๙๘ ไดร บั เงนิ เดอื นชนั้ พเิ ศษ อนั ดบั ๓ ชนั้ ๑,๔๐๐ บาท
ซึ่งเปนอัตราระดับปลัดกระทรวงเปนกรณีพิเศษ

พ.ศ. ๒๔๙๙ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ แตง ตง้ั เปน รฐั มนตรี
(วนั ที่ ๑๘ สงิ หาคม ๒๔๙๙ ถงึ วนั ที่ ๒๕ กมุ ภาพนั ธ ๒๕๐๐ และ
ยังคงเปนอธิบดีกรมชลประทาน)

ริเร่ิมดำเนินการกอต้ังตลอดจนเปนกรรมการผูจัดการ
บรษิ ทั ชลประทานซเี มนต จำกดั

พ.ศ. ๒๕๐๐ เปน ประธานกรรมการของการไฟฟา ยนั ฮี (จนถงึ พ.ศ. ๒๕๐๗)

กันยายน ไปกเู งนิ จากธนาคารโลกทสี่ หรฐั อเมรกิ า เพอื่ ใชใ นการสรา งเขอ่ื น
ภูมิพล

พ.ศ. ๒๕๐๔ รับปริญญาชางชลประทานดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์
จากมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร

๒๐๓

พ.ศ. ๒๕๐๖ รเิ รม่ิ และดำเนนิ การกอ ตงั้ ตลอดจนเปน กรรมการผจู ดั การ
บรษิ ทั ปยุ เคมี จำกดั

รบั ปรญิ ญาวศิ วกรรมศาสตรด ษุ ฎบี ณั ฑติ (กติ ตมิ ศกั ด)์ิ
จากจฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั

พ.ศ. ๒๕๐๗ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ แตง ตง้ั ใหเ ปน รฐั มนตรชี ว ยวา การ
กระทรวงพฒั นาการแหง ชาติ และยงั คงเปน อธบิ ดกี รมชลประทาน
รบั พระราชทานเหรยี ญดษุ ฎมี าลา เขม็ ศลิ ปวทิ ยา เมอื่ สรา งเขอ่ื น
ภูมิพลเสร็จส้ิน

พ.ศ. ๒๕๐๘ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ แตงตั้งใหด ำรงตำแหนงอธิการบดี
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร
พ.ศ. ๒๕๐๙
พ.ศ. ๒๕๑๐ ริเร่ิมดำเนินการกอต้ังตลอดจนเปนกรรมการผูจัดการ
บรษิ ทั อตุ สาหกรรมเครอื่ งจกั รกลไทย จำกัด

เกษียณอายุราชการจากตำแหนงอธิบดีกรมชลประทาน
ไดร บั เชญิ จากธนาคารโลก ใหเ ปน ทป่ี รกึ ษาในดา นวศิ วกรรม
ชลประทานและการเกษตร

ไดร บั เชญิ จากธนาคารพฒั นาเอเชยี ใหเ ปน กรรมการวางแนว
นโยบายของธนาคาร

พ.ศ. ๒๕๑๒ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ ใหเ ปน รฐั มนตรชี ว ยวา การกระทรวง
พัฒนาการแหงชาติอีกครั้ง
๑๒ มนี าคม
ถึงแกอนิจกรรม
๑๓ เมษายน

๒๐๔

ประวตั ริ าชการโดยสงั เขป

หมอมหลวงชูชาติ กำภู เร่ิมเขารับราชการเปนนายชางผูชวยประจำกอง
ทป่ี รกึ ษากรมชลประทาน ชน้ั ผชู ว ยเซก็ ชนั่ แนลเอนยเิ นยี ร เมอื่ วนั ท่ี ๑๘ สงิ หาคม
๒๔๓๗ ไดรับแตงตั้งใหดำรงตำแหนงสูงขึ้นเปนลำดับ รวมท้ังทรงพระกรุณา
โปรดเกลาฯ แตงต้ังเปนรัฐมนตรีและรัฐมนตรีชวยวาการดังตอไปน้ี

พ.ศ. ๒๔๗๔ ไดรับพระราชทานยศเปนรองอำมาตยเอก

พ.ศ. ๒๔๗๕ ดำรงตำแหนง นายชา งอำนวยการแบบแผนชนั้ เซก็ ชนั่ แนลเอนยเิ นยี ร

พ.ศ. ๒๔๗๗ ดำรงตำแหนงนายชางชลประทานภาคนครนายก

พ.ศ. ๒๔๘๐ เปน ขา ราชการพลเรอื นสามญั ชน้ั เอก และดำรงตำแหนง นายชา ง
อำนวยการแบบแผน

พ.ศ. ๒๔๙๐ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ แตง ตงั้ ใหเ ปน ขา ราชการพลเรอื นสามญั
ชนั้ พเิ ศษ และดำรงตำแหนง นายชา งใหญก รมชลประทาน

พ.ศ. ๒๔๙๑ ทำหนา ทร่ี กั ษาการในตำแหนง อธบิ ดกี รมชลประทานอกี ตำแหนง หนง่ี

พ.ศ. ๒๔๙๒ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ แตง ตง้ั ใหด ำรงตำแหนง
อธิบดีกรมชลประทาน

พ.ศ. ๒๔๙๘ ไดร บั เงนิ เดอื นชน้ั พเิ ศษ อนั ดบั ๓ ขนั้ ๑,๔๐๐ บาท ซง่ึ เปน อตั รา
เงินเดือนช้ันปลัดกระทรวงเปนกรณีพิเศษสำหรับอธิบดี

พ.ศ. ๒๔๙๙ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ แตง ตงั้ เปน รฐั มนตรี (วนั ท่ี ๑๘ สงิ หาคม
๒๔๙๙ ถงึ วนั ที่ ๒๕ กมุ ภาพนั ธ ๒๕๐๐) และยงั คงเปน อธบิ ดี
กรมชลประทาน

พ.ศ. ๒๕๐๗ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ แตงตั้งใหเปนรัฐมนตรีชวยวาการ
กระทรวงพฒั นาการแหง ชาติ (วนั ที่ ๙ กนั ยายน ๒๕๐๗ จนสน้ิ สมยั
เมอ่ื วนั ท่ี ๑๑ มนี าคม ๒๕๑๒) และยงั คงเปน อธบิ ดกี รมชลประทาน

พ.ศ. ๒๕๐๘ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ แตง ต้งั ใหดำรงตำแหนงอธกิ ารบดี
มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร (วนั ท่ี ๒ สงิ หาคม ๒๕๐๘ ถึงวนั ท่ี
๑ พฤศจกิ ายน ๒๕๑๐) อกี ตำแหนง หนงึ่

พ.ศ. ๒๕๐๙ พน จากตำแหนงอธบิ ดกี รมชลประทาน เหตสุ งู อายุ ยงั ดำรงตำแหนง

๒๐๕

พ.ศ. ๒๕๑๒ รฐั มนตรชี ว ยวา การกระทรวงพฒั นาการแหง ชาติ อยตู อ ไปจนสนิ้ สมยั

ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเปนรัฐมนตรีชวยวาการกระทรวง
พฒั นาการแหง ชาตอิ กี เมอื่ วนั ที่ ๑๑ มนี าคม ๒๕๑๒ และยงั ดำรง
ตำแหนง รฐั มนตรชี ว ยวา การอยจู นถงึ แกอ นจิ กรรม เมอ่ื วนั ที่ ๑๓
เมษายน ๒๕๑๒

เคร่ืองราชอิสริยาภรณ

๒๔๘๓ ตริตาภรณมงกุฎไทย

๒๔๘๕ ตริตาภรณชางเผือก
๒๔๙๒ ทวิติยาภรณมงกุฎไทย

๒๔๙๓ เหรยี ญบรมราชาภเิ ษก กาไหลท อง ภ.ป.ร.
๒๔๙๔ ทวิติยาภรณชางเผือก

๒๔๙๕ ตติยจุลจอมเกลา
ประถมาภรณมงกุฎไทย

๒๔๙๗ ประถมาภรณชางเผือก
๒๔๙๘ ทุติยจุลจอมเกลา
๒๕๐๐
เหรยี ญรตั นาภรณ ภ.ป.ร. ชนั้ ท่ี ๓ มหาวชริ มงกฎุ
เหรยี ญ จกั รพรรดมิ าลา

มหาปรมาภรณชางเผือก

๒๕๐๕ ทุติยจุลจอมเกลาวิเศษ

๒๕๐๗ เหรยี ญดษุ ฎมี าลา เขม็ ศลิ ปวทิ ยา

๒๕๐๙ สายสะพายจากประเทศออสเตรีย

(The Silver Grand with Sash for Merit to the Republic of Austria)

๒๐๖

หนาท่ีราชการพิเศษ

พ.ศ. ๒๔๙๑ เปน กรรมการองคก ารอาหารและเกษตรแหง ชาติ กไ็ ดร บั เลอื กอกี
ในป พ.ศ. ๒๔๙๕)

พ.ศ. ๒๔๙๓ เปนกรรมการสรางและบูรณะทางหลวงท่ัวราชอาณาจักร
เปนกรรมการพิจารณาแกปญหาขัดแยงเรื่องการจับจองที่ดิน

เปนกรรมการพิจารณาเร่ืองเก่ียวกับท่ีดิน

เปน กรรมการผทู รงคณุ วฒุ ขิ องสภามหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร (อยู
ในตำแหนง คราวละ ๒ ป และไดร บั เลอื กอกี ในป พ.ศ. ๒๔๙๕,
๒๔๙๗, ๒๔๙๙, ๒๕๐๓, และ ๒๕๐๕)

เปน กรรมการประจำสาขาในสภาเศรษฐกจิ แหง ชาติ กไ็ ดร บั แตง
ตง้ั อกี ในป พ.ศ. ๒๔๙๖ และ ๒๔๙๙)

พ.ศ. ๒๔๙๔ เปนกรรมการพิจารณาดำเนินการเก่ียวกับไฟฟานำ้ ตก
ทั่วราชอาณาจักร

เปนกรรมการพิจารณาเก่ียวกับการกอสรางเข่ือนแมนำ้ เจาพระยา
โดยใชเ งนิ กจู ากธนาคารโลก (ไดร บั การแตง ตงั้ อกี ในป พ.ศ. ๒๔๙๕
และ ๒๔๙๗)

เปน กรรมการพจิ ารณาปรบั ปรงุ แกไ ขการไฟฟา หลวงสามเสน และ
การประปากรุงเทพฯ

เปน ประธานกรรมการใน คณะกรรมาธกิ ารชลประทาน และคลอง
ระหวางประเทศ

เปนกรรมการปองกันขาราชการ และคนงานละท้ิงหนาท่ีและงาน
ในยามสงคราม

พ.ศ. ๒๔๙๕ เปนกรรมการพิจารณาบูรณะอนุสรณดอนเจดีย
(ไดร บั การแตง ตง้ั อกี ในป พ.ศ. ๒๔๙๘)

เปนกรรมการไฟฟาและพลังงานแหงประเทศไทย

เปนกรรมการองคการอนามัยและทัศนศึกษา

เปนกรรมการจัดสรรท่ีดินเพ่ือประชาชน

๒๐๗

พ.ศ. ๒๔๙๖ เปน กรรมการอำนวยการไฟฟา กรงุ เทพฯ (จนถงึ พ.ศ. ๒๕๐๑)
พ.ศ. ๒๔๙๗ เปนกรรมการโครงการปรับปรุงการปกครอง จังหวัดภาคใต

เปน กรรมการพจิ ารณาวางโครงการจดั งานฉลอง ๒๕ พทุ ธศตวรรษ
เปนกรรมการพิจารณาจัดระบบอาชีพของราษฎรใหเหมาะสม
กับพื้นที่
เปน กรรมการองคก ารพลงั งานไฟฟา ภาคใต และกรรมการองคก าร
พลังงานไฟฟาลิกไนท
เปนผูวาการองคการพลังงานไฟฟาภาคใต
เปนผูวาการองคการพลังงานไฟฟาลิกไนท
เปนกรรมการวางแผนผังการกอสรางบริเวณเกษตรกลางบางเขน
เปนกรรมการพลังงานแหงชาติ
พ.ศ. ๒๔๙๘ เปน กรรมการทป่ี รกึ ษาฝา ยวชิ าการ บรษิ ทั อตุ สาหกรรมน้ำตาลแหง
ประเทศไทย
เปนกรรมการอำนวยการไฟฟากรุงเทพฯ
เปนกรรมการปรับปรุงการคมนาคมสำหรับการปองกันประเทศ
เปนกรรมการกลางพัฒนาทองถ่ิน
เปนกรรมการปรับปรุงไฟฟาจังหวัดพระนครและธนบุรี
พ.ศ. ๒๔๙๙ เปน รองประธาน ก.ศ.ว.
พ.ศ. ๒๕๐๐ เปน ประธานกรรมการการไฟฟา ยนั ฮี (จนถงึ พ.ศ. ๒๕๐๗)
พ.ศ. ๒๕๐๒ เปนกรรมการสภาพัฒนาการเศรฐกิจแหงชาติ (จนถึงอนิจกรรม)
พ.ศ. ๒๕๐๔ เปน กรรมการสภาวจิ ยั แหง ชาติ สาขาวศิ วกรรมศาสตร และ
อุตสาหกรรมวิจัย
เปนกรรมการมูลนิธิอานันทมหิดล
พ.ศ. ๒๕๐๘ เปนกรรมการสถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร
เปนกรรมการสภามหาวิทยาลัย

๒๐๘

พ.ศ. ๒๕๐๙ เปน กรรมการองคก ารอาหารและเกษตร กระทรวงเกษตรฯ

เปนกรรมการองคการอาหารสำเร็จรูป

พ.ศ. ๒๕๑๐ เปน รองประธานกรรมการพฒั นาการเกษตร ในเขตโครงการคนั
และคนู ้ำ

เปนรองประธานกรรมการพิจารณาแผนการบูรณะพระปรางควัด
อรุณราชวราราม

เปน ประธานกรรมการสำรวจความชำรดุ พระปรางคว ดั อรณุ ราชวราราม

เปน รองประธานกรรมการฉลองวนั พระบรมราชสมภพครบ ๒๐๐ ป
ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย

พ.ศ. ๒๕๑๑ เปน ผแู ทนประเทศไทย ระดบั รฐั มนตรี ในคณะกรรมการประสาน
พ.ศ. ๒๕๑๒ งานทางหลวงแหงเอเชีย

เปนประธานกรรมการจำแนกประเภทที่ดิน

เปนกรรมการตรวจวิทยานิพนธของคณะกรรมการขาราชการ
พลเรือน

เปนประธานกรรมการบริษัทเงินทุนอุตสาหกรรมแหงประเทศไทย
(จนถึงอนิจกรรม)

เปนกรรมการบริหารสภาพัฒนาการเศรษฐกิจแหงชาติ

งานพิเศษในประเทศ

พ.ศ. ๒๔๙๙ เปนกรรมการจัดการมูลนิธิเกษตราธิการ
เปน ผรู เิ รม่ิ และดำเนนิ การกอ ตง้ั ตลอดจนเปน กรรมการผจู ดั การ
บรษิ ทั ชลประทานซเี มนต* จำกดั

พ.ศ. ๒๕๐๑ เปน กรรมการ การไฟฟา นครหลวง (จนถงึ พ ศ ๒๕๑๐)
พ.ศ. ๒๕๐๒ เปน กรรมการธนาคารเกษตร จำกดั

(เมอื่ พ.ศ. ๒๕๐๙ ธนาคารเกษตรเปลย่ี นชอ่ื เปน ธนาคารกรงุ ไทย)

๒๐๙

เปน ทปี่ รกึ ษาคณะกรรมการ การไฟฟา สว นภมู ภิ าค
(จนถงึ พ.ศ. ๒๕๑๐)
พ.ศ. ๒๕๐๓ เปน ประธานกรรมการ ชลประทานศกึ ษามลู นธิ ิ
พ.ศ. ๒๕๐๔ เปนประธานกรรมการสวัสดิการชลประทานมูลนิธิ
พ.ศ. ๒๕๐๖ เปนผูริเร่ิมและดำเนินการกอตั้งตลอดจนเปนกรรมการผูจัดการ
บรษิ ทั ปยุ เคมี จำกดั * (จนถงึ อนจิ กรรม)
พ.ศ. ๒๕๐๘ เปน ผรู เิ รม่ิ และดำเนนิ การกอ ตงั้ ตลอดจนเปน กรรมการผจู ดั การ
บรษิ ทั อตุ สาหกรรมเครอ่ื งจกั รกลไทย จำกดั * (จนถึงอนิจกรรม)
พ.ศ. ๒๕๐๙ เปน กรรมการ ธนาคารกรงุ ไทย จำกดั (จนถงึ อนจิ กรรม)
พ.ศ. ๒๕๑๐ เปน กรรมการ บรษิ ทั คาเลเบรยี น (ประเทศไทย) จำกดั
เปน กรรมการ สภากาชาดไทย (จนถงึ อนจิ กรรม)
พ.ศ. ๒๕๑๑ เปน กรรมการ บรษิ ทั รามาทาวเวอร จำกดั
เปน กรรมการผทู รงคณุ วฒุ มิ ลู นธิ พิ ระบรมราชานสุ รณ
พระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลานภาลยั ในพระบรมราชูปถมั ภ
เปน กรรมการกลาง พรรคสหประชาไทย
* โดยไดรับอนุมัติจากคณะรัฐมนตรี และรัฐบาลสนับสนุนดวยการลงทุน

งานพิเศษตางประเทศ

พ.ศ. ๒๕๐๗ เปนรองประธานคณะกรรมาธิการชลประทานและระบายนำ้
ระหวา งประเทศโดยไดเ ลอื กจากคณะรฐั มนตรฝี า ยบรหิ าร ซง่ึ
ประกอบดว ยหวั หนา คณะของประเทศตา ง ๆ ๕๔ ประเทศ

พ.ศ. ๒๕๐๙ ไดร บั เชญิ จากธนาคารโลก ใหเ ปน ทปี่ รกึ ษาในดา นวศิ วกรรม
ชลประทาน และการเกษตร

พ.ศ. ๒๕๑๐ ไดร บั เชญิ จากธนาคารพฒั นาเอเซยี ใหเ ปน กรรมการวางแนว
นโยบายของธนาคารฯ

๒๑๐

การรวมประชุม และไปราชการตางประเทศ

๒๑ พฤษภาคม ถงึ เปน ผแู ทนรฐั บาลไทยไปประชมุ องคก ารอาหารของโลก
๑๗ กนั ยายน ๒๔๘๙ ณ สหรฐั อเมรกิ า และตดิ ตอ United States Bureau
of Reclamation ขอฝากนายชา งไทยเขา ฝก งาน

โดยไดรับอนุมัติจากคณะรัฐมนตรี และรัฐบาลสนับสนุน

ดวยการลงทุน

๒๓ พฤษภาคม ๒๔๙๐ เปน ผคู วบคมุ นายชา งชลประทานจำนวน ๓๐ คน
ถงึ ๑๘ เมษายน ๒๔๙๑ ไปสหรฐั อเมรกิ า และทำการตดิ ตอ เพอ่ื ทำขอ เสนอกเู งนิ

จากธนาคารโลกสรางเข่ือนเจาพระยา

๑๘ สงิ หาคม ถงึ ไดร บั แตง ตงั้ จากคณะรฐั มนตรี ใหเ ปน ผแู ทนทางเทคนคิ
๑๑ พฤศจกิ ายน ๒๔๙๓ ชลประทาน ดำเนนิ การเจรจาขอกเู งนิ จากธนาคารโลก
ณ สหรฐั อเมรกิ า เพอื่ ใชใ นการสรา งเขอื่ นเจา พระยา
และการไฟฟา น้ำตก กบั ไปชว ยในการอบรมชา ง
ณ ประเทศปากสี ถาน

๖ พฤษภาคม ถงึ ไปจัดซื้อบริภัณฑสำหรับโครงการเข่ือนเจาพระยาใน
๒๐ ตลุ าคม ๒๔๙๔ ยโุ รป สหรฐั อเมรกิ าและญป่ี นุ

๒๗ กรกฎาคม ๒๔๙๖ เปน ประธานคณะผแู ทนเขา รว มการประชมุ สว นภมู ภิ าค
ขององคก ารอาหารและเกษตร แหง สหประชาชาติ
ทเี่ มอื ง Bangalore ประเทศอนิ เดยี ถงึ สงิ หาคม ๒๔๙๖

๑๕ ตลุ าคม ถงึ เปน ผแู ทนไทย ไปรว มประชมุ สมชั ชาใหญข ององคก าร
ธนั วาคม ๒๔๙๘ อาหารและเกษตรแหง สหประชาชาติ ครง้ั ท่ี ๘
ที่กรุงโรม

มถิ นุ ายน ๒๕๐๐ ธนาคาร Export-Import ทสี่ หรฐั อเมรกิ า
เพอื่ โครงการลกิ ไนท แมเ มาะ

กนั ยายน ๒๕๐๐ ไปกูเงินจากธนาคารโลกที่สหรัฐอเมริกา
เพ่ือใชในการสรางเขื่อนภูมิพล

๒๑ สงิ หาคม ๒๕๑๑ ไปกเู งนิ ธนาคาร Export-Import ทส่ี หรฐั อเมรกิ า
ถงึ ๑ ตลุ าคม ๒๕๑๑ เพอื่ กอ สรา งโรงไฟฟา บางกรวย โรงท่ี ๑

๒๑๑

๑๔ กรกฎาคม ถงึ เปน หวั หนา คณะรว มกบั ขา ราชการกรมชลประทาน และ
๒๗ กรกฎาคม ๒๕๐๒ กรมอตุ นุ ยิ มวทิ ยาประชมุ สมั มนาอทุ กวทิ ยาครงั้ ที่ ๑
ศาลาสนั ตธิ รรม กรงุ เทพฯ
๒๒ พฤษภาคม ถงึ
๒๘ กรกฎาคม ๒๕๐๓ เปน ผแู ทนรฐั บาลไปประชมุ คณะกรรมาธกิ าร
ชลประทานและระบายน้ำระหวา งประเทศ ครงั้ ที่ ๔
๖ กรกฏาคม ถงึ ณ กรงุ แมดรดิ ประเทศสเปญ และไดร บั เชญิ จาก
๒๔ กรกฎาคม ๒๕๐๔ ประเทศอนิ เดยี อยี ปิ ต และอสิ ราเอล ใหด งู านดา นการ
๑๔ สงิ หาคม ถงึ ชลประทาน และในการเดนิ ทางครงั้ นไ้ี ดไ ปประเทศสห
๒๐ กนั ยายน ๒๕๐๔ พนั ธรฐั เยอรมนั ตะวนั ตก และออสเตรยี เพอื่ เจรจากเู งนิ
กอสรางโครงการไฟฟากระบ่ีดวย
๒๐ พฤศจกิ ายน ถงึ
๒๖ พฤศจกิ ายน ๒๕๐๕ ไดรับเชิญจากรัฐบาลสาธารณรัฐจีนใหดูงานดาน
การเกษตรท่ีไตหวัน
๑๕ มกราคม ถงึ
๒๘ กมุ ภาพนั ธ ๒๕๐๖ เปนผูแทนรัฐบาลไทยไปรวมประชุม
๕ พฤษภาคม ถงึ lnternational Industrial Conference
๕ มถิ นุ ายน ๒๕๐๖ ณ เมอื งซานฟรานซสิ โก สหรฐั อเมรกิ า

๒๖ ตลุ าคม ถงึ เปน หวั หนา คณะผแู ทนไทย รว มการประชมุ สว นภมู ภิ าค
๔ ธนั วาคม ๒๕๐๗ วา ดว ยทรพั ยากรแหลง นำ้ สมยั ที่ ๕ ศาลาสนั ตธิ รรม
กรุงเทพฯ
๑ พฤษภาคม ถงึ
๒๑ พฤษภาคม ๒๕๐๘ ไปประเทศสหพนั ธรฐั เยอรมนั เพอื่ พจิ ารณาประมลู
เกย่ี วกบั การจดั สรา งโรงงานทำปยุ ทแี่ มเ มาะ ลำปาง

เปนผูแทนรัฐบาลไปประชุมคณะกรรมาธิการ
ชลประทาน และระบายน้ำระหวา งประเทศ ครง้ั ท่ี ๕
กรงุ โตเกยี ว ประเทศญป่ี นุ

ไปเจรจาขอกูเงินธนาคารโลก
ทกี่ รงุ วอชงิ ตนั สหรฐั อเมรกิ า
สำหรับการกอสรางโครงการแมกลองใหญ

ไปประชุมคณะรัฐมนตรีฝายบริหารในฐานะ
Vice President คณะกรรมาธกิ ารชลประทาน และ
ระบายนำ้ แหง ประเทศครงั้ ท่ี ๑๖ ณ กรงุ เอเธนส
ประเทศกรีก

๒๑๒

๒๔ พฤศจกิ ายน ถงึ ไปชแ้ี จง ทำความตกลงกบั ธนาคารโลกทสี่ หรฐั อเมรกิ า
๓๐ ธนั วาคม ๒๕๐๘ ในเรอื่ งเงนิ กขู องโครงการแมน ้ำนา น จงั หวดั อตุ รดติ ถ

๙ กรกฏาคม ถงึ ไปเจรจากบั ธนาคารโลกในดา นเทคนคิ และในดา นให
๒๐ สงิ หาคม ๒๕๐๙ คำรับรองเกี่ยวกับการกูเงินโครงการแมน้ำนาน
จังหวัดอุตรดิตถ

๙ ธนั วาคม ๒๕๐๙ เดนิ ทางไปกรงุ วอชงิ ตนั สหรฐั อเมรกิ า เพอื่ รบั ตำแหนง

ถงึ ๑๒ มกราคม ๒๕๑๐ ท่ีปรึกษาธนาคารโลก

๑๙ เมษายน ถงึ ไดร บั เชญิ จากรฐั บาลอหิ รา น ใหไ ปดงู านอตุ สาหกรรม
๒๗ เมษายน ๒๕๑๐ Petro-Chemical ทปี่ ระเทศอหิ รา น

๕ พฤษภาคม ถงึ เดนิ ทางไปประเทศสาธารณรฐั เกาหลี ในฐานะทป่ี รกึ ษา
๗ มถิ นุ ายน ๒๕๑๐ ของธนาคารโลก เพอื่ สำรวจโครงการเพาะปลกู
ตลอดปข องสาธารณะรฐั เกาหลี ซงึ่ ไดย นื่ ขอกเู งนิ จาก
ธนาคารโลกและไดเ ดนิ ทางตอ ไปกรงุ วอชงิ ตนั สหรฐั
อเมรกิ า ในฐานะหวั หนา คณะผแู ทนไทยในการประชมุ
(International Conference on Water for Peace.)

๒๐ มถิ นุ ายน ถงึ เดนิ ทางไปกรงุ โรม ประเทศอติ าลี ในฐานะทปี่ รกึ ษาของ
๒๕ มถิ นุ ายน ๒๕๑๐ ธนาคารโลก เพอื่ เขยี นรายงานรว มกบั องคก ารอาหาร
และเกษตรแหง สหประชาชาติ โครงการเพาะปลกู
ตลอดปของประเทศสาธารณรัฐเกาหลี

๑๐ กรกฎาคม ถงึ เดินทางไปรวมประชุมในคณะกรรมการวางแนว
๑๕ กรกฎาคม ๒๕๑๐ นโยบายของธนาคารพัฒนาเอเชีย
ณ กรงุ มนลิ า ประเทศฟล บิ ปน ส

๒๙ สงิ หาคม ถงึ เดนิ ทางไปกรงุ เวยี นนา ประเทศออสเตรยี เพอื่ เจรจา
๔ กนั ยายน ๒๕๑๐ ซอื้ เครอ่ื งจกั ร เครอ่ื งมอื สำหรบั โรงงานของบรษิ ทั
อตุ สาหกรรมเครอื่ งจกั รกลไทย จำกดั

๒๗ พฤศจกิ ายน ๒๕๑๐ เดนิ ทางไปกรงุ โรม ประเทศอติ าลี ในฐานะทป่ี รกึ ษาของ
ถงึ ๖ มกราคม ๒๕๑๑ ธนาคารโลก เพอี่ เขยี นรายงานรว มกบั องคก ารอาหาร
และเกษตรแหง สหประชาชาติ โครงการของประเทศ
สาธารณรัฐเกาหลี

๒๑๓

๒๔ กมุ ภาพนั ธ ๒๕๑๑ เดนิ ทางไปกรงุ มนลิ า ประเทศฟล บิ ปน ส เพอ่ื รว มประชมุ
ถงึ ๓ มนี าคม ๒๕๑๑ ในคณะกรรมการวางแนวนโยบายของธนาคารพัฒนา
เอเซีย
๑๖-๑๘ ตลุ าคม ๒๕๑๑
เปน หวั หนา คณะผแู ทนไทยในการประชมุ คณะกรรมการ
๒ พฤศจกิ ายน ถงึ ประสานงานทางหลวงเอเชยี ครง้ั ท่ี ๔ ศาลาสนั ตธิ รรม
๑๘ พฤศจกิ ายน ๒๕๑๑ กรุงเทพฯ

ไดร บั เชญิ จากรฐั บาลอสิ ราเอล ใหไ ปดงู านการพฒั นา
ประเทศ

ขอ มลู จาก : หนงั สอื วนั ชชู าติ ๒๕๔๒
เรอื่ งประวตั หิ มอ มหลวงชชู าติ กำภู
หนา ๓๔-๔๒

๒๑๔

รวมประชุมคณะมนตรีบริหารในฐานะรองประธานคณะกรรมาธิการชลประทานและระบายนำ้ ระหวางประเทศ
ครั้งท่ี ๑๖ ณ กรุงเอเธนส พฤษภาคม ๒๕๐๘
โลซ่ึงคณะกรรมาธิการชลประทานและระบายนำ้ ระหวาง
ประเทศมอบใหเปนท่ีระลึกในฐานะรองประธาน ระหวางป
ค.ศ. ๑๔๖๔-๑๔๖๗ และม.ล.ชูชาติกำภู กำหนดจะเดินทาง
ไปรับท่ีประเทศเม็กซิโก ในเดือนเมษายน ๒๕๑๒
แตไดลมปวยและถึงแกอนิจกรรมในขณะท่ีการประชุม
ในประเทศเม็กซิโก กำลังดำเนินอยู
ที่ประชุมไดยืนไวอาลัย ๑ นาที

๒๑๕

ม.ล.ชูชาติ กำภู พูดกระจายเสียงท่ีสถานีวิทยุ V.O.A.
Washington D.C. เมื่อป พ.ศ. ๒๔๙๐

๒๑๖

“...ทฉ่ี นั พดู มานี้ฉนั ไมไ ดเพอ หรอื โม
แตฉ นั มสี กั ขพี ยานเปนของจงิ ไหท า นไปชมได
ถา ทา นมโี อกาสไปชมความงามของภมู ปิ ระเทส
อนั เปนทร่ี กั ของเราหยา ลมื แวะชมสมถั ภาพ
ไนวชิ าชา งชลประทานของบรรพบรุ สุ ของเราดว ย...”

ม.ล.ชูชาติ กำภู

๒๑๗

๒๑๘

บทที่ ๑๕

ประวัติการชลประทาน
ของประเทศไทย

หมายเหตุบรรณาธิการ

บทความ “ประวัติการชลประทานของประเทศไทย” น้ี ถอดความจาก
คำบรรยายของ ม.ล.ชูชาติ กำภู ทางสถานีวิทยุกระจายแหงประเทศไทย เม่ือ
พ.ศ.๒๔๘๖ ตรงกบั สมยั รฐั บาลจอมพล ป.พบิ ลู สงคราม ขณะท่ี ม.ล.ชชู าติ ดำรง
ตำแหนง นายชา งอำนวยการแบบแผน กรมชลประทาน นบั เปน บทความอนั ทรงคณุ
คา ทางประวตั ศิ าสตร สะทอ นไหเ หน็ ถงึ วสิ ยั ทศั นแ ละความรอบรดู า นการชลประทาน
ของ ม.ล.ชชู าติ กำภู อยา งเดน ชดั

ทง้ั นี้ การถอดความจาก “คำบรรยาย” มาเปน “บทความ” กระทำไวต ง้ั แต
ไนสมยั รฐั บาลจอมพล ป. กอ นจะนำมาตพี มิ พไ นหนงั สอื “๗๐ ป ราชบณั ฑติ วชิ าชาญ”
ซง่ึ ราชบณั ฑติ ยสถาน จดั พมิ พเ ปน ทรี่ ะลกึ ไนโอกาสคลา ยวนั สถาปนา ราชบณั ฑติ สถาน
ครบ ๗๐ ป วนั ท่ี ๓๑ มนี าคม ๒๕๔๗ เมอื่ คณะทำงานหนงั สอื ทรี่ ะลกึ ๑๐๐ ป ม.ล.ชชู าติ
กำภู พจิ ารณานำมาตพี มิ พอ กี ครง้ั จงึ เหน็ ควรคงรปู ภาษาไทยสมยั จอมพล ป. พบิ ลู
สงครามไวเ หมอื นเดมิ เชน คำวา “ไห” เขยี น “ไห” , “เปน ” เขยี น “เปน”, “ทราบ”
เขยี น “ซาบ” ฯลฯ เพอื่ อนชุ นรนุ หลงั ไดศ กึ ษาววิ ฒั นาการของภาษาไทยอกี ทางหนงึ่
ดว ย

๒๑๙

สวัสดี ทานผูฟงที่เคารพ

คนื นี้ ฉนั ไดร บั เชนิ จากกองการวทิ ยกุ ระจายเสยี ง ไหน ำเรอื่ งนา รทู เี่ กย่ี วกบั งาน
ของฉนั มาเลา สกู นั ฟง ไนนามของราชบนั ดติ สถาน คนื หนง่ึ ฉนั ไปกนิ ขา วทบ่ี า นเพอ่ื น
พอดไี ดย นิ เสยี งวทิ ยุ ซงึ่ ราชบนั ดติ ผหู นง่ึ เปน ผพู ดู ขนะนนั้ ทา นผหู นง่ึ ซงึ่ หยไู นทน่ี นั้ จะเปน
ไครฉันก็จำไมได กลาวข้ึนวา “ข้ึนช่ือวาราชบันดิตแลว เปนตองโมทำเปนเจา
ตำรา ฉนั ตอ งปด เครอ่ื งรบั วทิ ย”ุ ทท่ี า นผนู น้ั กลา วเชน นี้ ทา นคงจะลมื ไปวา ฉนั
กเ็ ปน ราชบนั ดติ หยดู ว ยคนหนงึ่ แตด ว ยโยนโิ สมนสกิ าร ฉนั จะขอนอ มรบั คำเตอื นนไ้ี ว
เปนการตเิ พอ่ื กอ ฉะนนั้ ไนคนื น้ี จงึ จะของดเอาตำรามาถกกนั แตจ ะนำเอาประวตั กิ าร
ชลประทานมาเลา ไหฟ ง แทน

เมอื่ พดู ถงึ คำวา “ชลประทาน” ฉนั เชอ่ื วา ทา นผฟู ง ทกุ คนคงซาบดวี า เปนงาน
เกี่ยวกับน้ำ แตไนเวลาเดียวกัน ฉันเขาไจวาเห็นจะมีนอยคนที่จะรูซึ้งลงไปวา
ชลประทานน้ันเก่ียวกับน้ำหยางไร นึก ๆ ขึ้นมาแลวรูสึกนาเสียดาย เพราะการ
ชลประทานนนั้ หาไชว ชิ าไหมท ไ่ี ทยเพงิ่ จะมารจู กั กนั ไนสมยั ปจ จบุ นั น้ี และตอ งไปรำ่
เรยี นมาจากตา งประเทสกห็ าไม ตรงกนั ขา ม ไทยรจู กั การชลประทาน และไชก าร
ชลประทานเพอ่ื ประโยชนแ กป ระเทสชาตมิ าแลว นมนาน

ไนภาสาไทยไหย คำวา การชลประทานของเราเดยี๋ วนี้ มผี บู อกฉนั วา เขาเรยี ก
วา การเอานำ้ ซวงเขา และเนอ่ื งดว ยบา นเมอื งเดมิ ของเราหยไู นทสี่ งู ภมู ปิ ระเทสมี
เขาสลบั ซบั ซอ นกนั เปนทวิ จะมที ร่ี าบกแ็ ตต ามชายฝง หว ย หรอื ลำนำ้ ทชี่ นั ทงั้ นนั้
เชน ไนถนิ่ ไทยงามของเราเดยี๋ วนี้ การเอาน้ำซวงเขา จงึ ไมไ ชเ ปน ของทจี่ ะทำไดง า ย
หยา งชบุ มอื เปบ และการทจี่ ะทดน้ำ ซง่ึ ไหลรนิ หยไู นกน แมน ำ้ ไหส งู ขน้ึ มา เพยี งพอท่ี
จะชกั เขา ไปหลอ เลย้ี งนาไดน น้ั จำตอ งไชห ลกั วชิ าทวี่ ทิ ยาสาตรสมยั ปจ จบุ นั ไมส ามารถ
จะกา วเลยไปไดจ นบดั นี้

เราไชฝ ายเปนเครอ่ื งทดน้ำ และเราไชเ หมอื งเปนคลองชกั น้ำ เขา ไปสพู นื้ ดนิ
ทเ่ี ราทำการเพาะปลกู เราไชพ นงั เปน เครอื่ งกดี ขวางปอ งกนั ไมไ หน ้ำบา เวลาฝนตกหนกั
ไหลบา เขา ไปทว มนาและไร คำวา เหมอื ง ฝายและผนงั เปนคำทเ่ี ราไชก นั มาแตเ กา
กอ น การเลอื กทต่ี ง้ั ฝาย การหาระดบั วางแนวเหมอื งไหน ้ำไหลไปโดยธมั ชาติ จนเอบิ
อาบเขา ไรน าไดพ อเหมาะพอดนี น้ั ไทยทำไดเ ปนหยา งดที สี่ ดุ

ทฉ่ี นั พดู มาน้ี ฉนั ไมไ ดเ พอ หรอื โม แตฉ นั มสี กั ขพี ยาน เปนของจงิ ไหท า นไปชมได
ถา ทา นมโี อกาสไปชมความงามของภมู ปิ ระเทส อนั เปนทรี่ กั ของเรา หยา ลมื แวะชม
สมถั ภาพไนวชิ าชา งชลประทาน ของบรรพบรุ สุ ของเราดว ย ไนโอกาสนจ้ี ะขอนำเรอื่ ง
เกย่ี วกบั สตปิ ญ ญาความสามารถของไทยไนสมยั กอ น เกย่ี วกบั เรอื่ งชลประทานมาไห

๒๒๐

ทา นฟง สกั สองสามตอน

ตอนทห่ี นงึ่ กค็ อื เมอ่ื พ.ส. ๑๕๑ พระเจา ชยั นารายนส เดด็ ไปสา งเมอื งชยั นารายน
หรอื เมอื งเชยี งรายขน้ึ ตอ มาไน พ.ส.๑๖๒ กไ็ ดซ งขดุ เหมอื งไหยต อ จากแมน ำ้ สาย เขา
ไปเลย้ี งนาทางฝง ซา ยของลำแมน ำ้ นน้ั ไหร าสดรทำนาไดส ดวก ทวคี วามมง่ั คง่ั สมบรู น
ไหแ กอ านาจกั รแสนหลวงของเราตลอดมา หยา ลมื วา พ.ส.๑๖๒ นนั้ มาจนถงึ บดั น้ี กไ็ ด
๒๓๒๔ ปแ ลว

สกั ขพี ยานชน้ิ ทส่ี องทน่ี า ชม คอื ไน พ.ส.๑๘๒๐ ถงึ ๑๘๓๐ ซง่ึ เปนสมยั เจา ไทย
๓ องค ซงปกครองแควน แดนไทยกนั องคล ะแควน ดว ยความสนธิ เสนห ากลมเกลยี ว
กันเปนหยางดี เจาไททั้งสามนี้ คือ พระรวงแหงนครสุโขทัย พระยางำเมืองแหง
นครพะเยา และพระยาเมงราย แหง นครเชยี งราย ตรงนท้ี ำไมฉนั จงึ ไชค ำวา สนธิ
เสนห ากลมเกลยี วกนั เปนหยา งดี กเ็ พราะวา ทา นทง้ั สามนมี้ คี วามสมคั สมานสามคั คี
กัน เพื่อไหไทยเปนปกแผน จนแมแตเมื่อพระรวงซ่ึงไนพงสาวดารโยนกกลาววา
ไปมจี ติ พสิ มยั ปตพิ ธั กบั นางอวั้ เชยี งแสน เทวขี องพระยางำเมอื ง แลว พระยางำเมอื ง
กย็ งั อภยั ไหพ ระรว ง ตามคำแนะนำของพระยาเมงรายได

ทงั้ สามยงั ไดต ง้ั พธิ กี ะทำสจั ตอ กนั นะรมิ ฝง แมน ้ำขนุ พู โดยกสตั รทงั้ สามนง่ั
องิ กนั ตงั้ สจั อธถิ านรว มน้ำมติ ร แมน ้ำนนั้ จงึ แปลงชอื่ เปนแมน ้ำองิ มาจนตราบเทา
ทกุ วนั นี้ นฉ่ี นั พดู ออกนอกทางไปสกั หนอ ยแลว ขอประทานโทส แตท อ่ี ดพดู ขนึ้ ไมไ ด
กเ็ พราะฉนั ปราบปลม้ื ตนื้ ตนั ไจ ไนความรกั ไทย ไนความหวงั ทจี่ ะไมไ หไ ทยทำลายไทย
ดว ยกนั ของกสตั รไทยทง้ั สามองคน จี้ นลน อก จงึ ตอ งระบายออกมาเสยี ที

ไนสมยั นเี้ อง พระยาเมงราย ตอ งการทจี่ ะขยายอาณาจกั รไทยไนแควน ลาน
นาไหจ เรนิ มนั่ คงยง่ิ ขน้ึ ไดอ อกอบุ ายสง ขนุ ฟา ไปเปน ไสส กึ หยไู นหรภิ ญุ ชยั (ลำพนู เดย๋ี ว
น)ี้ อนั เปนเมอื งของเชอื้ วงสน างจามเทวี ซงึ่ นกั โบรานคดวี า มเี คา เปนเชอ้ื วงสม อน มี
พระยายี่บาเปนเจาผูครองนครหยู เม่ือขุนฟาแสงทำไหถูกไจแกพระยายี่บาแลว
กเ็ พทบุ ายไหพ ระยายบี่ าเกนราสดรมาทำงาน จนไมเ ปนอนั ทำมาหากนิ เกดิ อดิ หนา
ระอาไจแลว พระยาเมงรายก็ยกทัพมาตีเมืองหริภุญชัย แผอานาจักรไทยลงมาได
หยางงายดาย

ไนการเกนราสดรมาทำงานนน้ั ขนุ ฟา ไชไ หไ ปขดุ เหมอื งสบแตงตอ จากแมน ้ำ
ปง เหนอื ปากแมน ำ้ แตงสกั เลก็ นอ ย ลงมาไนทรี่ าบฝง ซา ยของลำแมน ้ำ เปนระยะ
ทางยาวถงึ ๓๔ ก.ม. แมจ ดุ ประสงคข องขนุ ฟา ทอ่ี อกอบุ ายไหข ดุ เหมอื งนี้ จะเปนการ
กระทำเพอื่ ไหร าสดรเสอื่ มความนยิ มไนพระยายบี่ ากต็ าม แตเ หมอื งนกี้ ห็ าเปน เหมอื ง

๒๒๑

ทไี่ รค า ไม ตรงกนั ขา ม กลบั เปนเหมอื งทช่ี กั นำ้ เขา ไปทำนาไนทงุ ราบฝง ซา ยของนครเชยี ง
ไหมไ ด กอ ไหเ กดิ ความสมบรู ณต ลอดมาจนถงึ สมยั ปจ จบุ นั นี้ ไนการขดุ คลองหลวงน้ี
ขุนฟาเปนมนตรีที่มีสติปญญาความสามาถมาก เพราะไปทำการไหแกชาติของตน
จนไดร บั ประโยชนท ง้ั ไนทางการเมอื งและทางเสถกจิ

เมอื่ กน้ี ฉ้ี นั พดู วา หลกั วชิ าการไนการทำเหมอื งฝาย ไนสมยั โบราณของเรานน้ั
เปนหลักวิชาการที่วิทยาศาสตรสมัยนี้ไมสามาถจะกาวเลยไปได ขอพิสูจนคือบัดน้ี
กรมชลประทานไดท ำการชลประทานโครงการแมแ ฝกขนึ้ แลว ฝายลกู ปจ จบุ นั นน้ั กต็ ง้ั
หยไู กลเ คยี งกบั ฝายขนุ ฟา เพราะไมม ที ไี่ ดจะดไี ปกวา สว นเหมอื งแมแ ฝกอนั เปนเหมอื ง
ปจ จบุ นั กเ็ ดนิ ไปตามแนวทเ่ี กอื บจะเรยี กไดว า ซอ นหบั แนวเหมอื งขนุ ฟา เหมอื งเกา และ
เหมอื งไหมน กี้ อดพนั กนั ไปมาตลอดทาง เพยี งแตเ หมอื งเกา อกี ๘ ก.ม. เปน ๔๒ ก.ม.

ทง้ั นี้ กน็ า ชน่ื ชมเหมอื นกนั เพราะเราเปนคนขา งหลงั กจ็ ำตอ งทำไหง อกเงย
ขน้ึ ไปอกี เทา ทจี่ ะทำได ทา นเหน็ หรอื ยงั วา หลกั วชิ าการสมยั ไหมน นั้ ทำอะไรกบั หลกั
วชิ าการชลประทานของไทยแตโ บรานมาไมไ ด ฉนั ไมเ คยมโี อกาสขน้ึ เรอื บนิ ผา นไป
ตามแนวเหมอื งน้ี แตย งั ฝน หยเู สมอวา ถา มโี อกาสแลว ทสั นะทเี่ หมอื งขนุ ฟา และเหมอื ง
แมแ ฝกของกรมชลประทาน กอดพนั กนั ไปเปน ทางตงั้ ๓๔ ก.ม.นนั้ จะทำไหฉ นั ซง่ึ
เปนชา งไทยปลาบปลมื้ ยนิ ดสี กั เทา ได เชอื่ วา ฉนั คงหาคำพดู มาพรรณาไมไ ด

สลิ ปแหง การซวงน้ำเขา ไรน าดว ยเหมอื งฝายน้ี ไทยไนถนิ่ ไทยงามยงั สบื ตอ
กนั มา และนำมาไชท ดนำ้ ไหพ ชื ไดต ลอดมาจนถงึ ทกุ วนั น้ี

คราวนมี้ ปี ญ หาวา ทำไมเราชาวทงุ กลางจงึ มาลมื เสยี หมดเลา ทง้ั นก้ี เ็ พราะ
วา ธมั ชาตเิ ปนปจ จยั ทำไหเ ราลมื กลา วคอื เมอื่ เราไทยสว นหนง่ึ ซง่ึ เปนไทยกลาง ยก
ลงมาทางไต สทู งุ ราบภาคกลางของเราแลว กม็ าพบวา ทงุ นดี้ หี นกั หนา มเี ขตแดนกวา ง
ไหญเ ปนทรี่ าบลมุ ตลอดไป มแี มน ำ้ ถงึ ๔ สาย ไหลมารวมกนั ทป่ี ากน้ำโพ นำ้ จากแม
นำ้ ทง้ั ๔ สายนน้ั จะตอ งเอบิ อาบขนึ้ บา นตลงิ่ เขา ไปไหไ ชไ นการทำนาไดท กุ ป ความ
จำเปน ทจี่ ะทำเหมอื งฝายกห็ มดไป

หยา งทจ่ี ะทำการชลประทานกนั บา ง กเ็ พยี งแตจ ะขดุ คลองทลตุ ลง่ิ รมิ แมน ้ำ
ซง่ึ มรี ะดบั คอ นขา งสงู เสยี แลว น้ำกอ็ าดไหลเขา ไปสขู า งไนๆ ได ไนสมยั อยธุ ยา ลำ
คลองทขี่ ดุ ขนึ้ เพอ่ื ชกั นำ้ เขา ไปไชเ ชน น้ี เราเรยี กวา “บาง” เชน บางแกว บางพระครู
บางยห่ี ด บางคนที เหลา นเ้ี ปนตน

นอกจากคลองท่ีขุดตัดทุงเขาไปและเรียกวา “บาง” ตางๆ นั้นแลว ไน
แผน ดนิ สมเดด็ พระนารายนม หาราช กย็ งั มคี ลองทขี่ ดุ ขนึ้ เปนแบบเหมอื งชลประทาน

๒๒๒

หยรู ายหนงึ่ ปากคลองออกจากแมน ำ้ ลพบรุ ี ไตท ต่ี งั้ เมอื งเกา เลก็ นอ ย วงิ่ ขนานกบั ลำ
แมน ำ้ ไปไนทงุ ฝง ซา ย เปนระยะทางยาวเกอื บ ๓๐ ก.ม. ไนขณะนคี้ ลองนตี้ น้ื เขนิ ขน้ึ
เกือบจะแลไมเห็นหยูแลว แตเม่ือกรมชลประทานไดทำการสำหรวดระดับแผนดิน
หยา งละเอยี ดแลว กย็ งั พอจะเหน็ เคา ของแนวคลองนหี้ ยไู ดห ยา งคอ นขา งชดั ไนลกั สนะ
เปนรอ งนำ้ ตนื้ ๆ แตย าวมาก

ทำไมฉนั ทกึ ทกั เอารอ งนำ้ นว้ี า เปนคลองชลประทานทข่ี ดุ ขน้ึ กเ็ พราะฉนั เคย
พบแผนทเ่ี มอื งลพบรุ ี ทฝ่ี รงั่ เสสไนสมยั นนั้ ทำขนึ้ ไว ไนแผนทน่ี นั้ สแดงคลองนวี้ า เปน La
Canal d' Irrigation pour la Riviere ถา จะแปลกนั วา เปนคลองชลประทานสำหรบั
การทำนา

ตอ มา ไนสมยั กรงุ รตั นโกสนิ ท ไนรชั กาลตา ง ๆ กไ็ ดซ งขดุ คลองขน้ึ อกี หลาย
สาย เปนคลองทแ่ี ลน ผา นทงุ ตะวนั ตกและทงุ ตะวนั ออก จากแมน ้ำนไี้ ปแมน ำ้ โนน เพอื่
ไชเ ปนทางคมนาคมสว นหนงึ่ และเพอ่ื ชกั นำ้ เขา ไปไหท งุ ขา งไน จะไดบ กุ เบกิ เปนไร
นาสาโท ทำมาหากนิ กนั ออกไปไดอ กี อกี สว นหนงึ่ หยา งไรกด็ ี ถา ฝนตกตอ งตามฤดู
กาล และมจี ำนวนสมำ่ เสมอไดแ ลว น้ำทา กจ็ ะเอบิ อาบขนึ้ มาจนบา ทงุ ไหเ ราทำการ
เพาะปลกู ไดโ ดยไมม ปี ญ หา

แตธ มั ชาตกิ เ็ ปนธมั ชาติ ฝนฟา ปห นงึ่ ๆ ยอ มไมเ หมอื นกนั บางปน ำ้ กน็ อ ย บาง
ปน้ำก็พอดี แตบ างปกม็ ากเกินไป ฉะนน้ั ถาปไ ดฝนฟา ไมม พี อเหมาะพอดี ปนนั้ เรา
กไ็ ดร บั ความเสยี หาย เมอื่ เรามพี ลเมอื งมากขน้ึ และเราตอ งทำการตดิ ตอ คา ขายกบั
ประเทสอนื่ เรากจ็ ำตอ งมสี นิ คา ไปแลกเปลย่ี นกบั เขา ไหไ ดจ ำนวนสมำ่ เสมอกบั สนิ คา
ทเี่ ราตอ งการจะนำมาไชส อย คราวไดถา ฝนแลง หรอื นำ้ ทว ม พชื ผลทเี่ ราไดเ กดิ ขาด
แคลนแลว สถานะทางเสถกิจของเราก็ยอมไดรับผลกะทบกะเทือนเปนธัมดา

ดว ยเหตนุ ้ี เพอื่ จะพยงุ พชื ทเี่ พาะหวา นลงไปไหไ ดผ ลสม่ำเสมอ และเพอื่ สง
เสรมิ ไหข ยายพน้ื ทท่ี ำกนิ ออกไปอกี พระบาทสมเดด็ พระจลุ จอมเกลา เจา หยหู วั พระ
ปย ะมหาราช จงึ ซงฟน ฟหู ลกั วชิ าการชลประทานขนึ้ ไหม โดยจดั ตงั้ กรมชลประทาน
ขนึ้ เมอ่ื พ.ส.๒๔๔๕ และทำการสำหรวดพนื้ ภมู ปิ ระเทสไนบรเิ วนทงุ ราบภาคกลางนี้
เพอ่ื จดั วางโครงการ สว นไนทางกอ สา งนนั้ เมอ่ื ทำไปไดเ พยี งเลก็ นอ ยกต็ อ งหยดุ ชงกั
ดว ยการเงนิ ขาดแคลน แตแ ลว กโ็ ดยทเี่ กดิ ฝนแลง ขา วยากหมากแพงขนึ้ อกี พระ
บาทสมเดด็ พระมงกตุ เกลา เจา อยหู วั จงึ ซงดำเนนิ ตามนโยบายของสมเดด็ พระบรม
ชนกนาถ รอ้ื ฟน กรมชลประทานขน้ึ มาทำกนั หยา งจงิ จงั เมอื่ พ.ส.๒๔๕๖ ไดส า งเขอ่ื น
พระราม ๖ ขนึ้ ทแ่ี มน ้ำปา สกั สง น้ำไหแ กท งุ รงั สติ และทงุ เชยี งราก คลองดา น จนจดทเล
ทำไหท งุ นที้ ำนาไดผ ลสมำ่ เสมอเปนเนอ้ื ทถ่ี งึ ๒,๐๐๐,๐๐๐ ไร

๒๒๓

นโยบายการสง เสรมิ การชลประทานไดด ำเนนิ เรอ่ื ยๆ ตลอดมา จนถงึ พ.ส.
๒๔๗๕ พนื้ ทพี่ ายไนขอบเขตการชลประทานทไ่ี ชง านไดจ งึ เพมิ่ ขน้ึ เปน ๒,๓๐๐,๐๐๐
ไร แตต ง้ั แต พ.ส.นขี้ น้ึ มา รถั บาลกย็ ง่ิ เรง การชลประทานขนึ้ เปน พเิ สสอกี กะทำไห
พนื้ ทท่ี อ่ี ยไู นเขตชลประทานนะบดั น้ี ไดข ยายออกไปไนภาคพายพั ภาคอสิ านและภาค
บรู พา โดยไนภาคกลางเองกไ็ ดเ รง รดั หยู จำนวนทด่ี นิ ไนเขตการชลประทานจงึ ถบี ทวี
ขน้ึ ถงึ ๗,๖๐๐,๐๐๐ ไรแ ลว และจะตอ งเพม่ิ พนู ขนึ้ อกี หยา งรวดเรว็ โดยไมม ปี ญ หา

ทำไมรถั บาลจงึ เรง ขยายการชลประทานเลา กเ็ พราะวา ประโยชนน อกเหนอื
จากการไหน ้ำแกพ ชื ซงึ่ เปนตวั ชลประทานแทๆ แลว น้ำทชี่ กั เขา ไปยงั อาดจะไชไ น
การอปุ โภค บรโิ ภค และการอสุ าหกมั ได ทงั้ คลองทขี่ ดุ ขนึ้ กย็ งั ไชไ นการคมนาคมได
อีกทางหน่ึงดวย สวนการขุดคลองและการสางพนังหรือทำทำนบปดคลองตามริม
แมน ำ้ กเ็ ปนสว นหนงึ่ ทชี่ ว ยปอ งกนั อทุ กภยั ประโยชนท เ่ี ราไดจ ากการชลประทานเปน
สว นเพมิ่ เตมิ มมี าก เชน นี้ ฉนั จงึ ขอวงิ วอนวา เราควนจะชว ยกนั สง เสรมิ และควนจะชว ย
กนั ไชส งิ่ กอ สา งเพอ่ื การชลประทาน ซง่ึ ไนภาสาทางวทิ ยาศาสตรเรยี กวา “อาคาร
ชลประทาน” ไหไดประโยชน จนคุมคาท่ีรัถบาลไดลงทุนไหแกเราลงไปหยางมาก
มายนนั้

อนั การทจ่ี ะไชน ้ำจากการชลประทาน ไหไ ดป ระโยชนจ นเตม็ ทดี่ งั กลา วนน้ั กค็ อื
เราจะตอ งยตุ กิ ารบำเพน็ ตนเปนชาวสวนแตห ยา งเดยี ว หรอื เปนชาวนากนั อยา งเดยี ว
กนั เสยี ที เพราะเมอ่ื ทา นมาเกดิ ไนสมยั ปจ จบุ นั ทโี่ ลกนเ้ี ขาตอ งมชี วี ติ หยา งหยดู กี นิ ดี
ไมไ ชห ยา งผตี องเหลอื งแลว ทา นกจ็ ะตอ งหยดู กี นิ ดไี หเ หมอื นเขาดว ย มฉิ ะนนั้ เขากจ็ ะ
ดูถูกได การท่ีจะหยูดีกินดีไหไดน้ี ไมไชการงอมืองอเทา เพราะถาทำเชนน้ีก็กลับ
จะตอ งอดตาย และถา จะทำแตเ พยี งนาหยา งเดยี ว หรอื สวนหยา งเดยี ว กจ็ ะหาราย
ไดมาไหเพียงพอไมไดอีกเหมือนกัน

ไมเ ชอ่ื กล็ องนกึ ดู ไนขนะทที่ า นนงั่ ฟง ฉนั พดู หยเู ดยี วนกี้ ไ็ ด ทำไมถงึ เปนเชน
นนั้ กเ็ พราะวา นอกจากอาหารทจี่ ะกนิ เขา ไปแลว เรายงั ตอ งการเสอ้ื ผา หยกู ยาและ
ภาชนะไชส อยอนื่ ๆ ทจี่ ำเปน แกช วี ติ ไหห ยไู นระดบั ทมี่ วี ธั นธมั เหมอื นชาวโลกทงั้ หลาย
ทจี่ เรนิ ดว ย สง่ิ เหลา นผ้ี ลติ ขน้ึ มาโดยการกสกิ มั แลว มาเปนการอสุ าหกมั และไนที่
สดุ กเ็ ปนการพานชิ กมั ถา เราทำแตก สกิ มั หยา งเดยี ว อกี ๒ หยา งเราอาสยั มอื คนอนื่
เขา กเ็ หมอื นกบั วา เราอาศยั จมกู คนอนื่ หายไจ ทา นนกึ หรอื วา หวั พงุ หวั มนั เขาจะไห
เรากนิ เราตอ งทำของเราเองทกุ หยา ง เราตอ งเปนคนขยนั ทำงานไมว า หนกั หรอื เบา
ตอ งเปนคนรกั งาน คนทำงานนน้ั คอื คนมเี กยี รตไิ มต อ งพง่ึ ไคร

๒๒๔

ดงั น้ี ผลทไ่ี ดจ งึ จะเปนของเราเองโดยแท เมอื่ หวานพชื และจะหวงั ผลแลว ทา น
ตอ งทำทงั้ การกสกิ มั การอสุ าหกมั ไนครอบครวั และการพานชิ กมั เทา ทจ่ี ะมมี าเกย่ี ว
ขอ งกบั ชวี ติ ของทา นไหเ ตม็ ท่ี เราจะไดห ยดู กี นิ ดี ไหเ หมาะสมกบั สถานะการนข องโลก
ไนปจ จบุ นั ได โปรดหยา ลมื วา ถา จะไหฝ นตกทวั่ ฟา แลว จะตอ งทำการชลประทาน และ
เมอ่ื มกี ารชลประทานแลว ชลประทานจะอำนวยพชื ผลไหม อี ดุ ม เพอื่ ประโยชนป อ น
วตั ถแุ ละอาหารไหแ กอ สุ าหกมั และพานชิ กมั ไหส มกบั ทชี่ าตไิ ทยเปนชาตกิ อพุ ากมั ไม
ไชก สกิ มั เทา นน้ั

เราจะไดเปนไทยที่รักไทย เปนไทยที่ทนุถนอมไทย เชนพระรวง พระยา
งำเมอื งและพระยาเมงรายแหง ไทยทงั้ ๓ แควน ครงั้ โบรานนนั้ แลว ไทยจะไดร วมไทย
เปนไทยแกต วั และจเรนิ วธั นายงิ่ ๆ ขน้ึ ไปตลอดชว่ั ลกู หลาน จนกวา ไทยจะประสบเปน
ชาตมิ หาอำนาดตอ ไปไนพายหนา เทอน.

สวสั ดี
ม.ล. ชชู าติ กำภู

๒๒๕

๒๒๖

นายเสวตร เปยมพงศสานต รัฐมนตรีชวยวาการกระทรวงการคลัง ผูแทนรัฐบาลไทย
นายยูจีน อาร แบล็ค ประธานธนาคารโลก

ม.ล.ชูชาติ กำภู อธิบดีกรมชลประทาน ผูแทนการไฟฟายันฮี
ลงนามในสัญญากูเงินจากธนาคารโลก

ลงนามในสัญญากับผูแทนบริษัท Brown & Root S.A. and Utah International, Inc.
ผูรับเหมากอสรางเข่ือนภูมิพล เมื่อ ๓๑ กรกฎาคม ๒๕๐๑

๒๒๗

๒๒๘

หมายเหตุบรรณาธิการ

เปน ทปี่ ระจกั ษช ดั วา ม.ล.ชชู าติ กำภู ไมเ พยี งสรา งสรรคผ ลงานเพอ่ื
พัฒนาประเทศชาติอยางอเนกอนันต ทวา ยังสรางบุคลากรที่มีคุณภาพ
ใหส งั คมไทยมากมาย ในวาระครบรอบ ๑๐๐ ปแ หง ชาตกาล ม.ล.ชชู าติ กำภู
คณะกรรมการจดั ทำหนงั สอื “ศรทั ธาแหง ชวี ติ ม.ล. ชชู าติ กำภ”ู ไดรับ
ขอ เขยี นอนั ทรงคณุ คา จากทา นจลุ นภ สนทิ วงศ ณ อยธุ ยา องคมนตรี และ
ทา นสวสั ดิ์ วฒั นายากร อดตี อธบิ ดกี รมชลประทาน และองคมนตรี ซงึ่ ทงั้
สองทา นเคยเปน ทง้ั ลกู ศษิ ยข อง “ครชู ชู าต”ิ และเปน ผใู ตบ งั คบั บญั ชาของ
“อธิบดีชูชาติ”

ขอ เขยี นเรอ่ื ง “มทุ ติ าจติ แด. ..ม.ล.ชชู าติ กำภ”ู โดยทา นองคมนตรี
จลุ นภ และ “หากไมม ี ม.ล.ชชู าติ กำภ”ู โดยทา นองคมนตรสี วสั ด์ิ รวมถงึ
ขอ เขยี นพเิ ศษจาก คณุ คาวี กำภู ณ อยธุ ยา บตุ รบญุ ธรรมของม.ล.ชชู าติ
ทส่ี ง ตรงจากสหรฐั อเมรกิ า เพอื่ รำลกึ ถงึ “คณุ พอ ” ผเู ปน ทรี่ กั ยง่ิ ของบตุ ร
ชาย และเหลา ชลกรทงั้ มวล นบั เปน “บทความพเิ ศษ” อนั ทรงคณุ คา ที่
คณะกรรมการฯ ภมู ใิ จทจ่ี ะนำเสนอ

๒๒๙

๒๓๐

มทุ ติ าจติ แด. ..ม.ล.ชชู าติ กำภู

จลุ นภ สนทิ วงศ ณ อยธุ ยา

องคมนตรี

ผมรูจักช่ือทาน ม.ล.ชูชาติ กำภู มาต้ังแตยังเรียนอยู ม.๖ ท่ีโรงเรียนวัด
เทพศริ นิ ทร เพราะวา ทางขน้ึ ชน้ั สองของตกึ แมน นฤมติ ร มรี ายชอ่ื ผไู ดร บั ทนุ เลา เรยี น
หลวงไปเรยี นตอ ตา งประเทศ หนง่ึ ในรายชอื่ นน้ั คอื ม.ล.ชชู าติ กำภู สาเหตทุ จ่ี ำไดเ พราะ
วา จะตอ งเหน็ รายชอื่ ทกุ ครง้ั ทเี่ ดนิ ขน้ึ -ลง ไปหอ งเรยี นตง้ั แตต อนเชา ขน้ึ ไปเรยี น กลาง
วนั ลงมารบั ประทานอาหารเสรจ็ แลว ขน้ึ ไปเรยี น ตอนเยน็ เลกิ เรยี นกลบั บา น เวลาผา น
ไปหลายสบิ ปแ ลว ไดท ราบวา ขณะนร้ี ายชอื่ นกี้ ย็ งั อยทู เ่ี ดมิ

ม.ล.ชชู าติ กำภู เปน ผบู งั คบั บญั ชาคนแรกของผม ตอนนน้ั ทา นเปน อธบิ ดกี รม
ชลประทาน เม่ือผมเรียนจบวิศวกรรมเคร่ืองกลจากจุฬาฯ ก็เขาทำงานท่ีกรม
ชลประทานในแผนกรถขุด งานแรกท่ีปฏิบัติคือการขุดบอกอสรางเพ่ือสรางเข่ือน
เจา พระยา ทา นอธบิ ดจี ะไมล งมาสอนวา ควรจะทำอยา งไร ทา นใหเ ราหาวธิ เี อาเอง
ดงั นน้ั กอ นเราจะทำอะไรตอ งคดิ ใหร อบคอบถงึ ผลไดผ ลเสยี วธิ นี ท้ี ำใหท กุ คนทำงาน
แตล ะงานสำเรจ็ ไดเ ปน อยา งดี

แตแ ลว วนั หนงึ่ เรากไ็ ดร บั บทเรยี นแรก กลา วคอื หลงั จากขดุ บอ กอ สรา งเขอื่ น
ลกึ ลงไปประมาณ ๕ เมตร ตนื่ เชา ขน้ึ มาหารถขดุ ไมเ จอ เพราะกลางคนื มฝี นตกหนกั
นำ้ ในบรเิ วณนนั้ ไหลลงมาในบอ นหี้ มด รถขดุ จมอยใู ตน ำ้ ทงั้ คนั กเ็ ลยรบี กลบั กรงุ เทพฯ
โดยทางรถไฟ รายงานทา นทนั ที (สมยั กอ นไมม เี ครอ่ื งมอื สอื่ สารทรี่ วดเรว็ เหมอื นปจ จบุ นั )
นกึ วา จะตอ งโดนดแุ ลว ตรงกนั ขา มทา นคงเขา ใจดวี า ไมใ ชค วามผดิ ของเรา ทา นเพยี ง
แตบ อกวา รบี ไปซอ มเครอ่ื งยนตแ ละรถขดุ เสยี เพราะเราตอ งรบี ใชง านโดยเรว็ เรา
กป็ ระมาทไปหนอ ยขดุ บอ มาเปน เดอื นกไ็ มเ หน็ มอี ะไร ทจี่ รงิ ควรจะนำรถขดุ ขน้ึ มาไว
ขา งบน แตไ มไ ดท ำเพราะเสยี เวลามาก นคี่ อื บทเรยี นแรก ระหวา งนนั้ กพ็ ยายามหา
ความรวู า ทำไมตอ งสรา งเขอ่ื นเจา พระยา ทา นผรู กู เ็ ลา ใหฟ ง วา เมอ่ื ตอนสงครามเลกิ
ใหมๆ ฝา ยองั กฤษเรยี กคา ปฏมิ ากรรมสงคราม เปน ขา วหลายแสนตนั ประเทศไทย
ไมม พี อจะสง ให ทงั้ ๆ ทขี่ ณะนนั้ มพี ลเมอื งแค ๑๖ ลา นคน ขา วยงั ไมค อ ยพอกนิ ภายใน
ประเทศเลย

๒๓๑

อุโมงคผันนำ้ (และระบายนำ้ ลน) ของเข่ือนภูมิพล

ม.ล.ชชู าติ กำภู ไดร เิ รม่ิ สรา งโครงการชลประทานขนาดใหญข น้ึ มา เรยี กวา
โครงการเจา พระยาใหญ ซง่ึ ถา เสรจ็ แลว จะมรี ะบบชลประทานครอบคลมุ ถงึ ๕ ลา น
ไรใ นภาคกลาง มขี า วพอกนิ พอใชแ ละพอสง ออก การสรา งเขอื่ นเจา พระยาและประตู
น้ำนนั้ วสั ดกุ อ สรา ง เชน หนิ กร็ ะเบดิ จากภเู ขา (เขาแกว ) ซง่ึ หา งจาก จงั หวดั ชยั นาท
ไมก ก่ี โิ ลเมตร ทรายกอ สรา งกข็ ดุ ขนึ้ มาจากแมน ้ำเจา พระยา คงซอ้ื แตป นู ซเิ มนตแ ละ
เหลก็ ขอ ออ ยเทา นนั้ ขณะทก่ี ำลงั สรา งเขอ่ื นอยู ปนู ซเิ มนตเ กดิ ขาดตลาด ตอ งสง่ั ปนู
ซเิ มนตม าจากตา งประเทศ (จำไดว า จากไตห วนั ) การลำเลยี งปนู ขน้ึ ไปเหนอื เขอื่ นได
รบั ความรว มมอื จากกองทพั เรอื โดยใสเ รอื ทอ งแบนนำไปสง ให นเี่ ปน จดุ ทท่ี า นเรมิ่ คดิ
วา เราจำเปน ตอ งสรา งโรงปนู ซเิ มนตข องเราเอง เพอ่ื นำมาใชส รา งเขอ่ื น แตข ณะนนั้
ผมเองกย็ งั ไมท ราบวา ทา นจะสรา งอะไรอกี ภายหลงั จงึ ไดท ราบวา ทา นมแี ผนการท่ี
จะสรา งเขอ่ื นพลงั น้ำ (เขอ่ื นภมู พิ ล) ซงึ่ การเทปนู ซเิ มนตต อ งเทตดิ ตอ กนั ตลอด ๒๔
ชว่ั โมงจนแลว เสรจ็ ซงึ่ ใชค อนกรตี กวา ลา นลกู บาศกเ มตร

ขอยอ นกลบั มาถงึ งานของรถขดุ ทเี่ คยทำอยสู กั เลก็ นอ ย ตอนเรมิ่ งานโครงการ
เจา พระยาใหญ กรมชลประทานมรี ถขดุ ดนิ อยู ๑๕ คนั ซงึ่ เกา มาก บางคนั เดนิ ดว ย
เครอ่ื งจกั รไอนำ้ ใชฟ น เปน เชอ้ื เพลงิ และการเคลอื่ นรถขดุ เดนิ หนา หรอื ถอยหลงั ใชเ ดนิ
บนรางโดยวางไมห มอนกอ นแบบเดยี วกบั รถไฟ ในโครงการน้ี ทา นอธบิ ดี ม.ล.ชชู าติ
ไดส งั่ ซอ้ื รถขดุ มาอกี สองรอ ยกวา คนั เพอ่ื มาขดุ คลองสง นำ้ เลก็ บา งใหญบ า ง ครอบคลมุ

๒๓๒

ขบวนรถบรรทุกปูนซีเมนตจากตาคลี ไปสรางเขื่อนภูมิพล

พื้นท่ีกวา ๕ ลานไร มีคลองสงนำ้ ที่นาจะกลาวคือ คลองชัยนาท-ปาสัก (คลอง
อนสุ านนั ทร ตงั้ ชอ่ื ตามอาจารยฟ ู อนสุ าสนนั ทร อดตี นางชา งใหญ ฝา ยบำรงุ รกั ษา
ผรู บั ผดิ ชอบงานน)้ี คลองนใ้ี หญแ ละยาวทส่ี ดุ ในประเทศไทย เพราะปากคลองกวา ง
เฉลยี่ ถงึ ๘๐ เมตร ยาว ๑๓๒ กโิ ลเมตร ปากคลองเรม่ิ จาก อ.มโนรมย จ.ชยั นาท
ผา น จ.ลพบรุ ี จนถงึ แมน ำ้ ปา สกั ท่ี อ.ทา หลวง จ.สระบรุ ี ขดุ อยู ๔ ปเ ศษจงึ เสรจ็
คลองน้ี ตัดเปนเสนตรงตลอดถาขึ้นดูบนเคร่ืองบินจะเห็นอยางชัดเจน ทานอธิบดี
ม.ล.ชชู าตเิ รยี กคลองนเี้ ปน ภาษาองั กฤษวา MAN MADE RIVER

นอกจากการสงั่ รถขดุ ดนิ ซงึ่ ใชเ งนิ กจู ากธนาคารโลกมาใชแ ลว กย็ งั มกี ารสงั่
รถแทรกเตอรแ บบตา งๆ นบั ๑๐๐ คนั เพอ่ื มาทำถนนบนคนั คลองและทางลำเลยี ง
ชว่ั คราว เพอื่ ใหเ กษตรกรสง ผลติ ผลออกไปสตู ลาด และใชร ถขดุ คนู ้ำซงึ่ ลากโดยรถ
แทรกเตอร ในโครงการคนั และคนู ำ้ (กวา งไมเ กนิ ๑ เมตร) อกี ดว ย

นอกจากนี้ ยงั ไดส ง่ั เครอ่ื งมอื โรงงาน หลายแบบเปน จำนวนมาก มาใชใ นการ
ผลติ เครอื่ งกวา นบานระบาย อะไหลร ถขดุ รถแทรกเตอร และเครอ่ื งจกั รกลอน่ื ๆ อกี
หลายชนดิ ไวใ ชเ อง กอ นหนา นต้ี อ งสงั่ เครอ่ื งกวา นบานระบายของเขอ่ื นเจา พระยา
จากบรษิ ทั กรปุ และบรษิ ทั ดอรท มนุ ประเทศเยอรมนั นี ซง่ึ ระยะหลงั นกี้ รมไดผ ลติ
ขนึ้ ใชเ อง เชน ในโครงการเขอ่ื นวชริ าลงกรณ โครงการเขอ่ื นกวิ่ ลม เปน ตน ทำให
ประหยดั งบประมาณของแผน ดนิ ไดเ ปน จำนวนมาก

๒๓๓

ผลประโยชนท ไี่ ดร บั ของการชลประทานในลมุ น้ำเจา พระยาทำใหเ พม่ิ ผลผลติ
ขา วไดเ ปน จำนวนมาก ปจ จบุ นั นม้ี ปี ระชากรกวา ๖๐ ลา นคน กย็ งั สามารถสง ขา วออก
ไดป ล ะมากกวา ๗ ลา นตนั ทำรายไดเ ขา ประทเศเปน จำนวนมาก เมอื่ ปรบั ปรงุ การ
ชลประทานในภาคกลางแลว กไ็ ดเ รม่ิ สรา งอา งเกบ็ น้ำขนาดเลก็ ในภาคตะวนั ออกเฉยี ง
เหนอื จำไดว า อา งเกบ็ นำ้ แหง แรกอยู จ.สรุ นิ ทร ชอื่ วา อา งเกบ็ น้ำสวุ รรณาภา (ตงั้ ชอื่
ตามนามสกุลของนายชางท่ีควบคุมการกอสรางอางและเสียชีวิตลงในขณะปฏิบัติ
หนา ท)่ี ความจปุ ระมาณ ๑ ลา น ลบ.เมตร อา งขนาดนเี้ รมิ่ สรา งตง้ั แตป  ๒๔๙๔ ถงึ ป
๒๕๐๒ มปี ระมาณ ๑๒๐ อา ง ในขณะเดยี วกนั ไดท ำการสำรวจโครงการเขอื่ นขนาด
ใหญ เชน โครงการลำปาว โครงการลำพระเพลงิ ฯลฯ เพอื่ ทำการกอ สรา งตอ ไป

เมอ่ื สรา งเขอื่ นเจา พระยาซง่ึ เปน เขอ่ื นระบายน้ำเสรจ็ แลว ทา นอธบิ ดกี ไ็ ดว าง
แผนสรา งเขอื่ นเกบ็ กกั น้ำ โครงการสรา งเขอื่ นยนั ฮจี งึ ไดเ กดิ ขนึ้ เขอื่ นนสี้ ามารถเกบ็
กกั น้ำไดก วา หมนื่ ลา น ลบ.เมตร และสามารถตดิ ตงั้ เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ใชพ ลงั นำ้ ได
หลายแสนกิโลวัตต นับวาเปนเขื่อนพลังน้ำแหงแรกในประเทศที่สรางโดยกรม
ชลประทานและไดรับพระราชทานชื่อวา “เขื่อนภูมิพล” ตอมาไดสรางเข่ือน
แบบเอนกประสงคน ข้ี น้ึ อกี ๑ แหง ซง่ึ ไดร บั พระราชทานชอื่ วา เขอ่ื นสริ กิ ติ ์ิ สามารถ
เกบ็ กกั นำ้ ไดเ กอื บหนงึ่ หมน่ื ลา น ลบ.เมตร เขอื่ นทงั้ สองนภ้ี ายหลงั ไดม อบใหก ารไฟฟา
ฝายผลิต ซ่ึงเพ่ิงกอต้ังเสร็จรับไปดำเนินการตอไป (เครื่องกำเนิดไฟฟาไดรับการ
ตดิ ตง้ั โดยการไฟฟา ฝา ยผลติ ) รวมทง้ั สายสง ไฟฟา แรงสงู จากเขอ่ื นภมู พิ ลลงมาถงึ สถานี
ยอ ยตา งๆ ทำใหแ กไ ขวกิ ฤตการณก ารไฟฟา ไมเ พยี งพอไดใ นระดบั หนงึ่ ในระยะนมี้ ไี ฟฟา
ใชไ มเ พยี งพอ เนอื่ งจากโรงไฟฟา ขนาดใหญส องโรงของการไฟฟา นครหลวง คอื โรงไฟฟา
วดั เลยี บ (ใชแ กลบเปน เชอ้ื เพลงิ ) ไดถ กู ระเบดิ ของฝา ยสมั พนั ธมติ รในสงครามมหา
เอเซยี บรู พาทำลายเสยี หายโดยสนิ้ เชงิ อกี โรงหนง่ึ ทถี่ กู ทำลายบางสว น คอื โรงไฟฟา
สามเสน ผลแหง การทงิ้ ระเบดิ ครงั้ น้ี ไดเ ลยลงมาทำลายโรงงานและอตู อ เรอื ของกรม
ชลประทานเสยี หายอกี ดว ย อกี แหง หนง่ึ ทซ่ี ง่ึ เปน การรเิ รม่ิ สรา งโดย ม.ล.ชชู าติ กำภู
คอื โรงไฟฟา ใชถ า นลกิ ไนทท แ่ี มเ มาะ จงั หวดั ลำปาง และจงั หวดั กระบี่ ทงั้ สองแหง นี้
ภายหลงั ไดโ อนไปใหก ารไฟฟา ฝา ยผลติ เชน เดยี วกนั แตก ม็ ขี อ เสยี อยบู า ง เพราะวา
มมี ลพษิ มากพอสมควร สว นดคี อื ไมต อ งเสยี เงนิ ตราตา งประเทศในการซอ้ื เชอ้ื เพลงิ เชน
โรงไฟฟา ทใี่ ชน ้ำมนั เตา การเผาถา นลกิ ไนทเ ปน เชอ้ื เพลงิ ไดก อ ใหเ กดิ ขเ้ี ถา (เถา ลอย)
เปน จำนวนมาก เถา ลอยนภ้ี ายหลงั กรมชลประทานไดน ำมาเปน สว นผสมของการสรา ง
เข่ือนคลองทาดาน จ.นครนายก ทำใหประหยัดคากอสรางไปมาก และมีความ
แขง็ แรงเทา กบั เขอื่ นคอนกรตี หรอื เขอื่ นดนิ

๒๓๔

มอี กี บางเรอ่ื งทอ่ี ดจะกลา วถงึ มไิ ดค อื การมองการณไ กลของทา นอธบิ ดี กค็ อื
สรางโรงเรียนชางชลประทานข้ึนเพ่ือบรรเทาการขาดแคลนชางดานน้ี โรงเรียนน้ี
ปจ จบุ นั ไดร บั การยกฐานะขน้ึ เปน คณะหนงึ่ ในมหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร อกี เรอื่ งหนงึ่
ทา นไดส รา งโรงพยาบาลชลประทานขนึ้ เพอื่ เปน สวสั ดกิ ารแกข า ราชการและลกู จา ง
ของกรมชลประทานและประชาชนท่ัวไป นอกจากน้ีทานยังสรางวัดชลประทาน
รังสฤษฏ สำหรับใหพวกเราและประชาชนไดทำบุญ ทำกุศล เปนที่พ่ึงทางใจและ
ปฏบิ ตั ธิ รรมะไดอ กี ดว ย

ในโอกาสทจ่ี ะมกี ารฉลองครบรอบ ๑๐๐ ป ม.ล.ชชู าติ กำภู ในวนั ที่ ๔ มกราคม
๒๕๔๙ นี้ มกี ารจดั ทำหนงั สอื ประวตั แิ ละผลงานของทา น จงึ เปน การสมควรอยา งยง่ิ
เนอื่ งจากทา นเปน ผรู เิ รม่ิ และทำคณุ ประโยชนเ ปน อนั มากในการพฒั นาแหง นำ้ เพอื่ การ
ชลประทาน การเกษตร การไฟฟา ฯลฯ นบั วา ทา นไดส รา งประโยชนแ ละทำความ
เจรญิ ใหแ กป ระเทศชาตใิ นหลายดา น ซงึ่ บคุ คลรนุ หลงั ควรจะไดร บั ทราบ ยกยอ ง และ
เปน แบบอยา งตอ ไป

๒๓๕

๒๓๖

หากไมม ี ม.ล.ชชู าติ กำภู

สวสั ดิ์ วฒั นายากร*

องคมนตรี

อาจารย ม.ล.ชชู าติ กำภู ไดเ ดนิ ทางไปกรงุ วอชงิ ตนั ด.ี ซ.ี ในเดอื นกนั ยายน
พ.ศ. ๒๕๐๐ เพอื่ กเู งนิ ธนาคารโลกมาสรา งเขอ่ื นยนั ฮี ผมไดน ำคณะกรรมการสมาคม
ไทย ณ อเมรกิ าในพระบรมราชปู ถมั ภเ ขา เยยี่ มคารวะและเชญิ ทา นไปบรรยายเรอื่ ง
“โครงการเขอื่ นยนั ฮ”ี ในการประชมุ ประจำปข องนกั เรยี นไทยในอเมรกิ า ซง่ึ ในปน นั้
ไดจ ดั ขนึ้ ทมี่ หาวทิ ยาลยั วสิ คอนซนิ เมอื งแมดสิ นั นกั เรยี นไทยประมาณ ๖๐-๗๐ คน
ทไี่ ดไ ปรว มประชมุ ไดฟ ง การบรรยายเรอ่ื งโครงการเขอ่ื นยนั ฮโี ดย อาจารย ม.ล.ชชู าติ
กำภู ไดทราบถึงคุณประโยชนมหาศาลท่ีโครงการอเนกประสงคนี้จะเอ้ืออำนวยให
กับพ้ืนท่ีภาคกลางและประเทศไทยโดยรวม นอกจากนี้ อาจารย ม.ล.ชูชาติ กำภู
ยงั ไดบ รรยายถงึ ความเปน มาและแผนการพฒั นาระบบชลประทานของประเทศไทย
ซง่ึ ไดด ำเนนิ การมาอยา งเปน ขน้ั เปน ตอน และโครงการตา งๆ อกี มากมายทจ่ี ะดำเนนิ
การตอไปในอนาคต พวกนักเรียนไทยท่ีไดรับฟงรูสึกต่ืนเตนและประทับใจในแนว
ความคิดและวิสัยทัศนอันกาวไกลของ อาจารย ม.ล.ชูชาติ กำภู และรูสึกภาค
ภมู ใิ จ ทเ่ี มอื งไทยเรามวี ศิ วกรอจั ฉรยิ ะ นกั คดิ นกั ทำอยา ง ม.ล.ชชู าติ กำภู

ผมไดรับคำส่ังยายจากรองปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ ใหมาดำรง
ตำแหนง อธบิ ดกี รมชลประทานอยา งกะทนั หนั ไมร เู นอื้ รตู วั มากอ น เมอื่ เดอื นกรกฎาคม
๒๕๓๕ ความรสู กึ ในชว งนนั้ มเี พยี งวา ไดก ลบั มาบา นเกา ในตำแหนง หนา ทท่ี ม่ี คี วาม
รับผิดชอบสูงย่ิง รูตัวเองวามีขอจำกัดในความรูและประสบการณดานวิชาการ
ชลประทานเพราะเปน วศิ วกรเครอื่ งกล ทำงานดา นชา งกลซง่ึ เปน ดา นสนบั สนนุ มา
ตลอด ตงั้ ใจแตเ พยี งวา จะทำงานใหเ ตม็ ความสามารถ ยดึ ถอื ความซอื่ สตั ยส จุ รติ
เปน ทตี่ งั้ หวงั วา คงจะปฏบิ ตั หิ นา ทใ่ี หผ า นพน ไปไดด ว ยดี โดยหารไู มว า ผมจะตอ งเผชญิ
กบั วกิ ฤตกิ ารณภ ยั แลง และอทุ กภยั ทร่ี นุ แรงเปน ประวตั กิ ารณข องเมอื งไทย โดยเฉพาะ
ในพน้ื ทภ่ี าคกลาง ทนั ทที ผ่ี มเขา รบั ตำแหนง ผมไดร บั รายงานจากวศิ วกรวา ในเดอื น

* อธบิ ดกี รมชลประทาน ตงั้ แตก รกฎาคม ๒๕๓๕ ถงึ กนั ยายน ๒๕๓๘

๒๓๗

มถิ นุ ายน ๒๕๓๕ ทผ่ี า นมา ปรมิ าณน้ำในเขอื่ นภมู พิ ลกบั เขอื่ นสริ กิ ติ ไิ์ ดล ดลงตำ่ สดุ อยา ง
ทไ่ี มเ คยเกดิ ขน้ึ มากอ น พวกเราในกรมชลประทานเปน กงั วลกบั เรอ่ื งนม้ี าก เพราะทราบ
ดวี า ประชากรหลายสบิ ลา นคนในพน้ื ทภี่ าคเหนอื ตอนลา ง ภาคกลาง รวมทง้ั กรงุ เทพ
มหานคร รวม ๒๑ จงั หวดั ในชว งหนา แลง ๗ เดอื น พฤศจกิ ายน ถงึ พฤษภาคม ตอ ง
อาศยั นำ้ ทกุ หยดจาก ๒ เขอ่ื นน้ี เพอ่ื ใชใ นการทำนาปรงั ๕ ลา นไร การอปุ โภค
บรโิ ภค การผลกั ดนั นำ้ เคม็ การเดนิ เรอื รวมทง้ั การขบั ไลน ้ำเสยี กรมชลประทาน
จะพยายามวางแผนบรหิ ารจดั การเกบ็ กกั น้ำใน ๒ เขอ่ื นนใี้ นตน เดอื นมกราคมของ
ทกุ ปใ หไ ด ๗,๐๐๐ ลา นลกู บาศกเ มตร (หมายถงึ ปรมิ าณนำ้ ใชง านไดท อ่ี ยเู หนอื ทอ สง
นำ้ ) จงึ จะพอใชใ นชว งหนา แลง การจะเกบ็ น้ำใหไ ดจ ำนวนนห้ี มายความวา ในปลาย
ฤดูแลงเราจะพยายามใหเหลือนำ้ ใชงานไดในเข่ือนภูมิพลและเขื่อนสิริกิติ์รวมกัน
อยา งนอ ยประมาณ ๔,๐๐๐ ลา นลกู บาศกเ มตร หรอื ใกลเ คยี ง แตท พี่ วกเราตกใจ
กเ็ พราะในเดอื นมถิ นุ ายนนำ้ ใน ๒ เขอ่ื นเหลอื เพยี ง ๒๓๙ ลา นลกู บาศกเ มตร เปน
สญั ญาณอนั ตรายวา ถา หนา ฝนทก่ี ำลงั จะมาถงึ หากเกดิ ฝนนอ ย ภยั แลง รนุ แรงกจ็ ะ
ตอ งเกดิ ขนึ้ โชคดเี ดอื นกรกฎาคม ๒๕๓๕ ฝนมาตามปกติ นำ้ ใน ๒ เขอ่ื นเรมิ่ เพม่ิ ขนึ้
ณ วนั ท่ี ๑ มกราคม ๒๕๓๖ เราเกบ็ น้ำใน ๒ เขอ่ื นได ๕,๑๔๖ ลา นลกู บาศกเ มตร ซง่ึ
กพ็ อใชไ ดแ ตอ ยใู นเกณฑน อ ย จงึ ไดม กี ารประกาศลดพน้ื ทป่ี ลกู ขา วนาปรงั ลง และ
เรมิ่ มาตรการประหยดั นำ้ เพอื่ ใหเ หมาะสมกบั นำ้ ตน ทนุ แตก ารลดพนื้ ทป่ี ลกู ขา วนาปรงั
ทำไดย ากเพราะเกษตรกรเคยชนิ กบั การมนี ำ้ บรบิ รู ณจ ากเขอื่ นภมู พิ ลและเขอื่ นสริ กิ ติ ิ์
ตลอดมาหลายสบิ ป หนา แลง ป ๒๕๓๖ ผา นพน ไปได

แตใ นปต อ มาเดอื นกรกฎาคม ๒๕๓๖ นำ้ ใน ๒ เขอื่ นเหลอื ๑,๓๒๗ ลา น
ลกู บาศกเ มตร สญั ญาณอนั ตรายไดเ รม่ิ ขนึ้ อกี ครง้ั เมอื่ เดอื นกรกฎาคมฝนทง้ิ ชว งยาว
นานไมมีฝนตก นำ้ ท่ีนอยอยูแลวยังตองสงไปชวยการทำนาปซ่ึงกำลังเร่ิมขึ้น ตาม
ปกตเิ ดอื นกรกฎาคมเปน อยา งชา น้ำใน ๒ เขอื่ นจะเรมิ่ เพม่ิ ขนึ้ เพราะเขา ฤดฝู น แต
ปรากฏวา ปรมิ าณน้ำไดล ดลงตอ เนอ่ื งแมแ ตใ นเดอื นสงิ หาคม น้ำใน ๒ เขอื่ นกลบั ลด
ลงอกี เหลอื ๙๘๘ ลา นลกู บาศกเ มตร ! เปน สถติ นิ ้ำนอ ยทส่ี ดุ สำหรบั เดอื นน้ี ความ
หวงั ของเราเหลอื เดอื นกนั ยายนถงึ ตลุ าคม เพยี ง ๒ เดอื นวา จะมใี ตฝ นุ เขา ประเทศ
ไทยบา ง ปรากฏวา ไมม เี ลย พวกเราตระหนกั ดวี า ภยั แลง ใหญห ลวงไดเ กดิ ขน้ึ แลว
ณ วนั ท่ี ๑ มกราคม ๒๕๓๗ ปรมิ าณนำ้ ใชง านไดใ นเขอ่ื นภมู พิ ลกบั เขอ่ื นสริ กิ ติ ทิ์ เ่ี รา
ตองการใชตลอดหนาแลง ๖,๐๐๐-๗,๐๐๐ ลานลูกบาศกเมตร รวมกันเหลือเพียง
๑,๗๘๙ ลา นลกู บาศกเ มตร กรมชลประทานไดร ายงานใหร ฐั บาลทราบถงึ วกิ ฤตกิ ารณ
ภยั แลง ใหญห ลวงทก่ี ำลงั มาถงึ และไดเ สนอมาตรการประหยดั น้ำใหเ ปน วาระแหง ชาติ
ไดมีการรณรงคประชาสัมพันธใหประชาชนทราบถึงสถานการณวิกฤตและเนน

๒๓๘

มาตรการประหยดั น้ำในทกุ รปู แบบ ขอใหเ กษตรกรงดการทำนาปรงั โดยสน้ิ เชงิ เพราะ
ขา วจะเสยี หาย แตก ไ็ มไ ดผ ลโดยเกษตรกรบางสว นยนื ยนั วา จะทำนาปรงั เชน เคย โดย
จะขอเสย่ี งเอง หลายทา นทเี่ กยี่ วขอ งกบั การจดั สรรนำ้ ในชว งนนั้ คงยงั จำได ไดม กี าร
แยง น้ำกนั ในหลายพนื้ ท่ี นา สงสารชาวนาทเี่ สยี่ งลงทนุ ลงแรงปลกู ขา วนาปรงั ตง้ั หนา
ตง้ั ตาคอยน้ำทส่ี ง มาในจำนวนเลก็ นอ ยเพอื่ การอปุ โภคบรโิ ภคตามคลองชลประทาน แต
นำ้ ปลายคลองแหง ผากเพราะถกู ทางตน คลองสบู เอาไปใชห มด การเดนิ เรอื ในแมน ้ำ
ทา จนี หยดุ ชะงกั เพราะระดบั นำ้ ทป่ี ระตนู ำ้ ทงั้ หลายต่ำจนเรอื ผา นไมไ ด ถนนรงั สติ
นครนายก และถนนหลายสายบนคนั คลองชลประทานในจงั หวดั ปทมุ ธานี พงั ทลาย
เพราะน้ำในคลองแหง ขอดนานเกนิ ไป นำ้ เคม็ ไดร กุ ขนึ้ ไปถงึ จดุ ทสี่ บู นำ้ ของการประปา
นครหลวงทต่ี ำบลสำแล จงั หวดั ปทมุ ธานี กรมชลประทานไดแ กป ญ หาโดยการผนั น้ำ
จากลมุ นำ้ แมก ลองขา มมายงั ลมุ น้ำเจา พระยาเปน ครงั้ แรก โดยผนั น้ำผา นคลองจระเข
สามพนั มาลงแมน ้ำทา จนี และสบู น้ำจากแมน ำ้ ทา จนี เขา คลองเจา เจด็ บางยห่ี นกบั คลอง
พระพมิ ลมาลงแมน ำ้ เจา พระยา เพอ่ื ผลกั ดนั น้ำเคม็ ทก่ี ำลงั รกุ มาถงึ สถานสี บู นำ้ สำแล
ของการประปานครหลวง ทา นลองวาดภาพ ถา ทำไมส ำเรจ็ ความเคม็ ทส่ี ำแลเกนิ
พกิ ดั การประปานครหลวงจะตอ งหยดุ สบู นำ้ และตอ งหยดุ จา ยนำ้ ประปาใหก บั กรงุ เทพ
มหานครและจงั หวดั ใกลเ คยี ง อะไรจะเกดิ ขน้ึ !

ในชว งนน้ั พวกเราชาวชลประทานแทบจะไมไ ดห ลบั ไดน อน ตอ งแบง สนั ปน สว น
น้ำอนั นอ ยนดิ จาก ๒ เขอื่ น ตอ สกู บั ภยั แลง เพอื่ บรรเทาความเสยี หายทกี่ ำลงั เกดิ ขนึ้
ผมไดพูดกับเพ่ือน ๆ รวมงานในชลประทานบอย ๆ วาลองวาดภาพวาเราไมมี
เขอื่ นภมู พิ ลกบั เขอื่ นสริ กิ ติ ์ิ ประเทศไทยเราจะเปน อยา งไร น้ำเคม็ รกุ ขน้ึ ไปถงึ ชยั นาท
เรอื กสวนไรน าลม สลาย นำ้ ประปาทกุ จงั หวดั ในภาคกลางหยดุ สง นำ้ ! แคค ดิ กร็ สู กึ
หนาว จะมสี กั กคี่ นทตี่ ระหนกั วา ชวี ติ ความเปน อยขู องคนไทยใน ๒๑ จงั หวดั ขนึ้ อยู
กบั เขอ่ื นภมู พิ ลและเขอ่ื นสริ กิ ติ มิ์ ากถงึ เพยี งนี้ ตง้ั แตเ ขอ่ื นภมู พิ ลสรา งเสรจ็ ในป ๒๕๐๗
และเขอ่ื นสริ กิ ติ เิ์ สรจ็ ในป ๒๕๑๕ ประชาชนชาวไทยจำนวนหลายสบิ ลา นคนในพนื้ ที่
ภาคกลางไดม คี วามสขุ เกษมเปรมปรกี บั การมนี ้ำกนิ นำ้ ใชอ ยา งสมบรู ณ ในชว ง ๔๑
ปข องเขอื่ นภมู พิ ล และ ๓๓ ปข องเขอ่ื นสริ กิ ติ ์ิ ดนิ ฟา อากาศของประเทศไทยกแ็ ปร
เปลยี่ นไปตามวฏั จกั รของธรรมชาติ บางปก จ็ ะมฝี นมากเพราะใตฝ นุ เขา หลายลกู บาง
ปก จ็ ะเกดิ ฝนแลง เพราะใตฝ นุ ไมเ ขา เลยหรอื เขา นอ ย ในปน ำ้ มาก เขอ่ื นภมู พิ ลกบั เขอ่ื น
สริ กิ ติ เ์ิ กบ็ กกั นำ้ ใชง านไดร วมกนั ๑๘,๐๐๐ ลา นลกู บาศกเ มตร หนา ฝนป ๒๕๓๘ ฝนมา
เรว็ และใตฝ นุ เขา เมอื งไทยหลายลกู เชยี งใหม เชยี งราย ภาคเหนอื อสี าน น้ำทว มหลาย
ครง้ั จงั หวดั แพร สโุ ขทยั พษิ ณโุ ลก อตุ รดติ ถ น้ำทว มยอ ยยบั เพราะแมน ้ำยมไม
มเี ขอื่ นเกบ็ กกั นำ้ เดอื นตลุ าคม ป ๒๕๓๘ เขอื่ นภมู พิ ลเกบ็ น้ำไวไ ดห มดจนเกอื บเตม็

๒๓๙

สว นเขอ่ื นสริ กิ ติ ล์ิ น ตอ งระบายออกทาง Spillway สง ผลใหน ำ้ ทว มภาคเหนอื ตอนลา ง
และภาคกลางเปน บรเิ วณกวา ง รวมทงั้ กรงุ เทพมหานครบางสว น

หนา ฝนป ๒๕๔๓ ๒๕๔๔ และ๒๕๔๕ ฝนมากเขอื่ นภมู พิ ล เขอ่ื นสริ กิ ติ ิ์ เกบ็
น้ำไวไ ดห มดไมเ สยี หาย ในปน ี้ ๒๕๔๘ เปน ปน ำ้ มากอกี ปห นงึ่ ใตฝ นุ ถลม เมอื งจนี ญป่ี นุ
ไตห วนั เสยี หายมาก บา นเราใตฝ นุ เขา ๓ ลกู เชยี งใหมน ้ำทว ม ๓ ครงั้ แมฮ อ งสอน
เชยี งรายเสยี หายมาก น้ำทจี่ ะลงมาภาคกลาง เขอื่ นภมู พิ ลและเขอ่ื นสริ กิ ติ เ์ิ กบ็ ไวไ ด
หมด สวนจังหวัดริมแมน้ำยมไมตองพูดถึงเพราะไมมีเข่ือน ตนเดือนตุลาคมมี
ปรมาจารยด า นโหราศาสตรอ อกมาทำนายวา กรงุ เทพฯ ปน จ้ี ะเกดิ นำ้ ทว มใหญห นกั
กวา ป ๒๔๘๒ (ความจรงิ เปน ป ๒๔๘๕) สง ขา วกนั ตอ ๆ ทาง Internet จนเปน ขา ว
ในหนังสือพิมพบางฉบับ ผูคนที่เช่ือบางกลุมเร่ิมตกใจ โรงพยาบาลวิชัยยุทธได
นำกระสอบทรายมากน้ั รอบบรเิ วณและแจง พนกั งานใหซ อื้ อาหารแหง ขา วสารมา
สำรอง ซ่ึงความจริงแลวเขื่อนภูมิพลเก็บน้ำไวเพียง ๗๔ เปอรเซ็นตของความจุ
สว นเขอ่ื นสริ กิ ติ เ์ิ กบ็ ไวไ ด ๙๐ เปอรเ ซน็ ต กรมชลประทานสามารถสง นำ้ ในปรมิ าณ
ทเี่ หมาะสมโดยไมใ หล น ตลงิ่ พน้ื ทต่ี อนลา ง ผมไมโ ทษโหราจารยท า นนน้ั เพราะตำรา
โหราศาสตรคงประมวลมาจากสถิติเปนรอยๆ ปท่ีวานำ้ จะทวมใหญกรุงเทพฯ ป
๒๕๔๘ นี้ นบั วา ใกลเ คยี ง แตต ำรานค้ี งมที ม่ี ากอ นที่ ม.ล.ชชู าติ กำภู จะเกดิ ถา ไม
มี ม.ล.ชชู าติ กำภู และถา ไมม ี ๒ เขอ่ื นน้ี น้ำมหาศาลกวา หนงึ่ หมน่ื ลา นลกู บาศก
เมตรท่ี ๒ เข่ือนน้ีเก็บกักไวจะไหลลงมาทวมบานทวมเมืองภาคกลางคร้ังแลวคร้ัง
เลา ทกุ ครง้ั น้ำจะลน ตลงิ่ ทว มทกุ จงั หวดั ในภาคเหนอื ตอนลา งและภาคกลางหนกั ยง่ิ
กวา ป ๒๔๘๕ ทมี่ กี ารพายเรอื กนั ทลี่ านพระบรมรปู ทรงมา คำทำนายจะเปน จรงิ ไม
เฉพาะในปน แ้ี ตจ ะเกดิ ขนึ้ ทกุ ๒-๓ ป

สมยั ทย่ี งั ไมม ี ๒ เขอ่ื นนี้ ประชากรประเทศไทยมี ๑๐ กวา ลา นคน อาศยั
ฝนจากธรรมชาติ ขา วเปน สนิ คา สง ออกทสี่ ำคญั ปจ จบุ นั เรามพี ลเมอื งเพม่ิ ขน้ึ เกอื บ
๗๐ ลา นคน เรายงั สามารถสง ออกขา วปล ะหลายลา นตนั ประโยชนข องเขอ่ื นภมู ิ
พลและเขอ่ื นสริ กิ ติ เ์ิ พยี ง ๒ เขอื่ นนไ้ี ดเ ออ้ื ประโยชนเ หลอื คณานบั ใหก บั ประเทศไทย
ทง้ั นยี้ งั ไมร วมผลพลอยไดจ ากการผลติ กระแสไฟฟา โดยไมม คี า ใชจ า ยดา นเชอ้ื เพลงิ
เลยมาโดยตลอด มลู คา ทไี่ ดจ ากกระแสไฟฟา ที่ ๒ เขอื่ นนผ้ี ลติ ไดท ว มทน เกนิ คา กอ สรา ง
๒ เขอื่ นนหี้ ลายเทา ทวคี ณู ผทู มี่ บี ทบาทสำคญั ทส่ี ดุ ทท่ี ำใหก ารกอ สรา ง ๒ เขอื่ นนเ้ี กดิ
ขน้ึ ไดก ค็ อื ม.ล.ชชู าติ กำภู

ผลงานของ ม.ล.ชชู าติ กำภู มากมายมหาศาลจนแทบไมน า เชอื่ วา คนคนเดยี ว
ในช่ัวชีวิตเดียวจะสามารถสรางผลงานใหกับประเทศชาติไดถึงเพียงนี้ ผมเลาถึง

๒๔๐

เหตกุ ารณร นุ แรงทเี่ กดิ ขนึ้ ในชว งสนั้ ๆ ๓ ปเ ศษทผี่ มดำรงตำแหนง อธบิ ดกี รมชลประทาน
เฉพาะในสว นท่ี ๒ เขอื่ นนม้ี บี ทบาทมากทส่ี ดุ ผลงานดา นการชลประทานของประเทศ
ไทยที่ ม.ล.ชชู าติ กำภู ไดส รา งไวไ ดม บี ทบาทกบั ความเปน อยแู ละชวี ติ ประจำวนั ของ
คนไทยทงั้ ประเทศมากสดุ ทจ่ี ะพรรณนาได ผมพดู ไดอ ยา งมน่ั ใจวา ผลงานของกรม
ชลประทานในชว ง ๓๖ ปห ลงั จากการจากไปของ ม.ล.ชชู าติ กำภู ยงั นอ ยนดิ เมอ่ื
เปรยี บเทยี บกบั ท่ี ม.ล.ชชู าติ กำภู ไดส รา งไว พวกเราชาวชลประทานถงึ แมท กุ คนจะได
ทมุ เททำงานอยา งเตม็ ทส่ี ดุ ความสามารถใหก บั การพฒั นาการชลประทานตลอดมา แต
สว นใหญแ ลว เรายงั อาศยั มรดกที่ อาจารยม .ล.ชชู าติ กำภู ทงิ้ ไวใ หร ะบบชลประทาน
กบั พนื้ ทร่ี บั น้ำชลประทานทงั้ ประเทศไทย สว นใหญเ ปน ผลงานของ ม.ล.ชชู าติ กำภู
ทง้ั สน้ิ

หากไมม ี ม.ล.ชชู าติ กำภู เขอ่ื นภมู พิ ล เขอื่ นสริ กิ ติ ์ิ เขอ่ื นลำปาว ลำพระเพลงิ
เข่ือนแมแตง เข่ือนแกงกระจาน เข่ือนปราณบุรี อีกมากมายหลายสิบเข่ือน
รวมทงั้ โครงการขนาดใหญ เชน เจา พระยา โครงการพษิ ณโุ ลก โครงการแมก ลอง
ใหญก บั อกี หลายสบิ โครงการจะเกดิ ขน้ึ หรอื เมอ่ื ใดไมม ใี ครทราบ ทราบแตว า โครงการ
ขนาดใหญที่จะเอื้อประโยชนใหกับเกษตรกรอยางมหาศาลหลาย ๆ โครงการที่
ม.ล.ชูชาติ กำภู ไดริเร่ิมไวไดถูกลมเลิกไปหลังจากที่ทานส้ินไป หลายโครงการ
เหลา นจ้ี ะไมม โี อกาสเกดิ ขนึ้ อกี เพราะพนื้ ทปี่ า ทจ่ี ะตอ งถกู น้ำทว มเพราะสรา งเขอ่ื นซงึ่
หวงแหนกนั นกั หนา บดั นไ้ี ดป ลอ ยใหร าษฎรบกุ รกุ เขา ไปทำกนิ จนกลายเปน เมอื งไป
เสยี แลว

ทกี่ ลา วถงึ ในทน่ี เี้ ปน เพยี งสว นนอ ย เมอ่ื เทยี บกบั ผลงานทง้ั หมดของ ม.ล.ชชู าติ
กำภู ทเี่ กย่ี วกบั การพฒั นาชลประทานของไทย นอกจากนย้ี งั มผี ลงานในดา นอน่ื ๆ
อกี มากมาย เชน ในดา นอตุ สาหกรรม การแพทย การทำนบุ ำรงุ พระศาสนา และ
การศกึ ษา ซง่ึ เปน คณุ ประโยชนเ หลอื คณานบั แกป ระเทศไทย ผมจงึ ขอสรปุ สนั้ ๆ
วา เปน บญุ ของเมอื งไทยเหลอื เกนิ ทม่ี คี นอยา งม.ล.ชชู าต กำภู

๒๔๑

สกีน้ำ กีฬาที่โปรดปราน
เม่ือ พ.ศ. ๒๕๐๘

๒๔๒

MEMORIAL FOR KHUN PHOA,

M.L. XUJATI KAMBHU

JANUARY 4, 2006

During this momentous celebration of the 100th anniversary of birth
date of my father, M.L. Xujati Kambhu, it is my privilege to prepare some
personal comments in honor of Khun Phoa. He was the man larger than life
in that his accomplishments were so many and of such significance for all
Thai.

As a parent, he was my role model as I grew into manhood. His
guidance and understanding, his encouragement and love, were always with
me in making personal decisions about my career, my ethics and profes-
sional performance, and my personal life.

In reviewing Khun Phoa's lists of accomplishments, it became
obvious that he was a man with a vision. He used his education and skills to
give life to his visions. Under his leadership and technical expertise, with an
understanding of financial and economic opportunities and political respect
from the Thai goverment and international organization, he gained support
for his projects.

He was a man in the right place at the right time, with exceptional
foresight to see into the future and dream about where he wished Thailand to
be in its position in Southeast Asia and the world. Those who worked with
and for M.L.Xujati Kambhu held him in the highest regard.

Future leaders could benefit by studying his life and accomplish-
ments and strive to emulate his strong leadership qualities: Fomal education,
curiosity, awareness of needs, exploration and understsnding of technical
requirements for projects, and determination to complete every assignment
successfully so it would become beneficial for all. These skills will include
attention to details, leadership qualities, sense of pride and honor, and
personal integrity.

Khun Phoa, thank you for setting the highest of standards so that I as
well as others could emulate and follow you with the dedication and strength
in the manner that would make you proud.

Kawi Kambhu

๒๔๓

๔ มกราคม “วนั ชชู าต”ิ
บดิ าแหง ชลกร

๒๔๔

๒๔๕

๒๔๖

บรรณานุกรม

๑. จาริน อัตถะโยธิน. บทความ “ความทรงจำในอดีตท่ีประทับใจตออาจารย ม.ล.ชูชาติ กำภู” ใน
ชลกร ฉบับวันชูชาติ ๔ มกราคม ๒๕๔๒. กรุงเทพมหานคร: สมาคมศิษยเกาวิศวกรรม
ชลประทาน ในพระบรมราชปู ถมั ภ, ๒๕๔๒

๒. โฉมศรี กำภู ณ อยุธยา,คุณหญิง. บทความ “ความทรงจำในอดีต” ใน ชลกร ฉบับวันชูชาติ
๔ มกราคม ๒๕๔๒. กรุงเทพมหานคร: สมาคมศิษยเกาวิศวกรรมชลประทาน ในพระบรม
ราชปู ถมั ภ, ๒๕๔๒

๓. ม.ล.ชชู าติ กำภ.ู โอวาทเนอื่ งในโอกาสเปด การศกึ ษาปลายภาคของโรงเรยี นชา งชลประทาน ปก าร
ศกึ ษา ๒๔๙๔ ใน ชลกรฉบบั พเิ ศษ “๕๐ ป โรงเรยี นการชลประทาน ๔ มกราคม ๒๕๓๒”.
กรงุ เทพมหานคร : สมาคมศษิ ยเ กา วศิ วกรรมชลประทาน ในพระบรมราชปู ถมั ภ, ๒๕๓๑

๔. บุญชอบ กาญจนลักษณ. บทความ “อุทกวิทยากับเข่ือนใหญ” ใน วารสารอุทกวิทยา ๔๘ ป.
กรงุ เทพมหานคร, ๒๕๓๘

๕. ดร.บญุ รอด บณิ ฑสนั ต. บทความ “๑๐๐ ป หมอ มหลวงชชู าติ กำภ”ู เขยี นขน้ึ เพอ่ื งานฉลอง
๑๐๐ ป ม.ล.ชชู าติ กำภ,ู ๒๕๔๘

๖. ปราโมทย ไมก ลดั และคณะ . ๘๔ ป ชลประทาน . กรงุ เทพมหานคร : กรมชลประทาน, ๒๕๔๒
๗. ผูแตงหลายทาน. หนังสือที่ระลึก ๖๐ ป การสถาปนาคณะวิศวกรรมศาสตร และวิทยาลัยการ

ชลประทาน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. กรุงเทพมหานคร : คณะวิศวกรรมศาสตร
ม.เกษตรศาสตร, ๒๕๔๑
๘. ผแู ตง หลายทา น. ชลกรฉบบั พเิ ศษ “๗๒ ป อาจารยอ รณุ อนิ ทปาลติ ” .กรงุ เทพมหานคร : สมาคม
ศษิ ยเ กา วศิ วกรรมชลประทาน ในพระบรมราชปู ถมั ภ, ๒๕๑๒
๙. ผแู ตง หลายทา น. อนสุ รณใ นงานพระราชทานเพลงิ ศพ นายอรณุ อนิ ทปาลติ ๑๖ ตลุ าคม ๒๕๔๒.
กรงุ เทพมหานคร : สมาคมศษิ ยเ กา วศิ วกรรมชลประทาน ในพระบรมราชปู ถมั ภ, ๒๕๔๒
๑๐. (ไมระบุช่ือผูเขียน). ท่ีระลึกในการเสด็จพระราชดำเนินไปทรงประกอบพิธีเปดเขื่อนภูมิพล
๑๗ พฤษภาคม ๒๕๐๗. กรงุ เทพมหานคร : กรมชลประทาน, ๒๕๐๗
๑๑. (ไมร ะบชุ อ่ื ผเู ขยี น).ทร่ี ะลกึ งานทำบญุ อายคุ รบ ๖๐ ป ม.ล.ชชู าติ กำภู ๔ มกราคม ๒๕๐๙.
กรงุ เทมพหานคร: สมาคมศษิ ยเ กา วศิ วกรรมชลประทาน ในพระบรมราชปู ถมั ภ, ๒๕๐๙
๑๒.(ไมร ะบชุ อื่ ผเู ขยี น). ผลงานของ ม.ล.ชชู าติ กำภ.ู กรงุ เทพมหานคร: กรมชลประทาน, ๒๕๑๒
๑๓. (ไมระบุชื่อผูเขียน). อนุสรณในงานพระราชทานเพลิงศพ ม.ล.ชูชาติ กำภู ๑๖ ธันวาคม ๒๕๑๒.
กรงุ เทพมหานคร: สมาคมศษิ ยเ กา วศิ วกรรมชลประทาน ในพระบรมราชปู ถมั ภ, ๒๕๑๒
๑๔. (ไมร ะบชุ อ่ื ผเู ขยี น). ๑๐๐ ป กรมชลประทาน รอ ยตำนาน พระบารมี ๑๓ มถิ นุ ายน ๒๕๔๕. กรงุ เทพ
มหานคร: กรมชลประทาน, ๒๕๔๕
๑๕. เศวต ตนั พลรี ตั น. บทความ “วศิ วกรผยู งิ่ ใหญใ นรอบศตวรรษ” ใน ดงตาลสมั พนั ธ ๔๘. กรงุ เทพ
มหานคร: สมาคมนสิ ติ เกา วศิ วกรรมศาสตร ม.เกษตรศาสตร, ๒๕๔๘
๑๖. สุเทพ ติงศภัทย. บทความ “นักอุทกวิทยาของประเทศไทย” เขียนข้ึนเพื่อเสนอในการประชุม
Water Resources ขององคก าร ESCAP ณ กรงุ เทพฯ พ.ศ.๒๕๒๗

๒๔๗

เหน็ บวั ขาวพราวอยใู นบงึ ใหญ
ดอกใบบปุ ผาชาตสิ ะอาดตา

นำ้ ใสไหลกระเซน็ เหน็ ตวั ปลา
วา ยวนไปมานา เอน็ ดู

หมภู มุ รนิ บนิ เวยี นวอ น
ลอยรอ นดมกลน่ิ กลนิ่ เกสร

พายเรอื นอ ยคลอ ยเคลอื่ นในสาคร
คอ ยพาจรหา งไปในกลางน้ำ

บทเพลง บัวขาว
เปนเพลงท่ี ม.ล.ชูชาติ กำภู รองเปนประจำ

๒๔๘