ศรัทธาแห่งชีวิต

เธอไมถึงกับจะตองกินเกียรติอยางเดียว

“...จงมคี วามซอื่ สตั ยส จุ รติ หมายความวา จงรกั ษาเกยี รตขิ องตระกลู
จะทำอะไรขอใหนึกถึงเกียรติของตระกูล อยานึกแตเกียรติของตนเอง...
ถา เธอบอกวา จะกนิ เกยี รตเิ ขา ไปไดห รอื เธอไมถ งึ กบั จะตอ งกนิ เกยี รตอิ ยา ง
เดยี วกรมพยายามทจ่ี ะขน้ึ เงนิ เดอื นพยายามทจ่ี ะตดั คา ใชจ า ยตา งๆของเธอ...
แตข า ราชการจะหวงั เปน เศรษฐี มหาเศรษฐนี น้ั ไมไ ด

ถึงจะเปนเมืองนอกก็เหมือนกัน พวกขาราชการเปนพวกท่ีตอง
ทำการเพอื่ ประโยชนข องผอู นื่ คอื ตอ งมี Sense (สำนกึ ) ของการ Sacrifice
(เสยี สละ) อยพู อสมควร แตไ มใ ช Sacrifice จนกระทง่ั เหลอื แตต วั ...

การเสียสละเปนจิตใจของขาราชการ ถึงพวกเธอจะเปนนักเรียน
ชา ง เธอกต็ อ งออกมาเปน ขา ราชการ เพราะฉะนนั้ จะทำอะไร ไดโ ปรดนกึ
ถงึ วงศต ระกลู จะนกึ ถงึ ตวั เองเทา นน้ั ไมพ อ...”

ในตอนหน่ึงของโอวาท ม.ล.ชูชาติ กำภู อธิบดีกรมชลประทาน
เนอื่ งในการเปด ภาคเรยี น ประจำภาค ๒ โรงเรยี นชา งชลประทาน เมอื่ วนั ท่ี
๕ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๔๙๔ ตีพิมพในหนังสืออนุสรณงานพระราชทาน
เพลงิ ศพ ม.ล.ชชู าติ กำภู วนั ท่ี ๑๖ ธนั วาคม พ.ศ.๒๕๑๒

๑๔๙

เครื่องบินพระท่ีนั่งถึงสนามบินเข่ือนภูมิพล
ในวันเสด็จพระราชดำเนินทรงเปดเข่ือน

เม่ือ ๑๗ พฤษภาคม ๒๕๐๗

๑๕๐

“การกินแรงกัน เปนการเบียดเบียนเพื่อน
เหมือนตัวเราน้ันเปนกาฝาก”

ม.ล.ชูชาติ กำภู

๑๕๑

๑๕๒

บทท่ี ๑๐

อธบิ ดี ๒๔ ชว่ั โมง

คนหวั เมอื งใหญภ าคกลางสว นมากเขา ใจวา เมอื งและถนนหนทางไดร บั การ
ดูแลในชวงพายุฝนกระหน่ำดวยกำแพงก้ันน้ำริมเจาพระยาและเครื่องสูบนำ้ ตาม
ถนนหนทาง

แตส่ิงเหลาน้ีเปนแคเพียงแกปญหาเฉพาะหนา เพราะน้ำเหนือท่ีมาตาม
ลำนำ้ สาขากอ นจะรวมกนั ในแมน ้ำสายหลกั อยา งเจา พระยานนั้ ตอ งไดร บั การจดั การ
ในภาพรวมอยา งมปี ระสทิ ธภิ าพดว ยดว ย

จารนิ อตั ถะโยธนิ อดตี รองอธบิ ดกี รมชลประทาน ซง่ึ เรม่ิ ตน ชวี ติ ขา ราชการ
ในหนาที่ดูแลการบำรุงรักษาและจัดสงนำ้ อีกท้ังยังเปนท้ังลูกศิษยและผูรวมงานท่ี
ใกลช ดิ กบั ม.ล.ชชู าติ มากทสี่ ดุ คนหนง่ึ ยงั คงจำไดด วี า งานจดั การนำ้ เพอื่ ปอ งกนั
ภาวะนำ้ ทว มในเมอื งใหญ โดยเฉพาะกรงุ เทพมหานคร

มกี ารวางแผนดำเนนิ งานอยา งจรงิ จงั มาตงั้ แต “คร”ู ของเขาเปน อธบิ ดกี รม
ชลประทาน

ภาพอธิบดีซ่ึง “นอนกรมฯ เปนเดือน” ยังติดตาเขาทุกครั้งที่นำ้ เหนือ
ไหลบา

“…ชวี ติ ทา นตอนอยกู รมเชา มาทานไขต ม บา ง แฮมบา ง กลางวนั ทานกว ยเตยี๋ ว
แลว แตส ะดวก ฤดมู รสมุ ทา นจะทำหอ งทำงานเปน วอรร มู (หอ งบญั ชาการ) หวั หนา
กองทกุ คนตอ งมาคา งและใหล กู เมยี สง ปน โตให. ..”

๑๕๓

พิธีเปดตึกโรงพยาบาลชลประทาน ปากเกร็ด นนทบุรี
ในวันเกิดครบ ๕ รอบ

ขณะทำงานที่บาน

๑๕๔

นค่ี อื สงิ่ ทป่ี ระชาชนทว่ั ไปอาจไมร วู า ขา ราชการกรมชลประทานมวี าระตอ ง
นอนที่ทำงานทุกครั้งเมื่อฤดูมรสุมเวียนมาถึง ตั้งแตราวเดือนพฤษภาคมจนถึง
พฤศจกิ ายน เบด็ เสรจ็ เปน เวลากวา ๗ เดอื น โดยเฉพาะผเู กย่ี วขอ งกบั การดแู ลปรมิ าณ
น้ำในแมน ำ้ สายตา ง ๆ ยงิ่ ตอ งประจำการนานกวา คนอน่ื

เพราะเหตกุ ารณน ำ้ ทว มใหญใ นกรงุ เทพฯ พทุ ธศกั ราช ๒๔๘๕ ทำใหพ วกเขา
ตระหนักวา การดูแลไมใหเกิดความเสียหายกับเมืองหลวงและหัวเมืองสำคัญชวง
น้ำหลาก เปน ภารกจิ สำคญั ยง่ิ ของชลกรสยาม

เม่ือตองมีการควบคุมการสงน้ำ กักเก็บนำ้ รักษาระดับนำ้ ไปจนถึงการ
ระบายน้ำ กรมชลประทานในยคุ กอ นท่ี ม.ล.ชชู าตจิ ะดำรงตำแหนง อธบิ ดใี นป ๒๔๙๒
ตอ งใชโ ทรศพั ทท างไกลตดิ ตอ ระหวา งโครงการตา ง ๆ ซงึ่ มอี ยจู ำนวนไมม ากนกั จาก
ขอ มลู เรอื่ งงานสอ่ื สารของกรมชลประทานในหนงั สอื ทรี่ ะลกึ “งานทำบญุ อายุ ๖๐
ป ม.ล.ชชู าติ กำภ”ู เมอื่ ๔ มกราคม ๒๕๐๙ เลา สภาพการทำงานสมยั นนั้ ไวว า

“...การตดิ ตง้ั โทรศพั ทเ ปน ไปในแบบ Earth Return ระบบสายเดยี่ ว มเี ครอื่ ง
โทรศพั ทเ กาะพว งกนั อยหู ลายแหง เมอื่ เกดิ การขดั ขอ งขน้ึ แกท างสายตอนใดกด็ ี หรอื
ขดั ขอ งในเครอื่ งโทรศพั ทเ ครอื่ งหนงึ่ เครอื่ งใดกด็ ี ทำใหก ารตดิ ตอ ขดั ขอ งไปตลอดหมด…”

กอ นจะมกี ารสรา งขา ยโทรศพั ทเ พมิ่ เตมิ ในป ๒๔๙๓ ซงึ่ กย็ งั ไมเ พยี งพอกบั ชว ง
เวลาทตี่ อ งการใชง านจรงิ ดว ยปญ หาวา เครอื่ งไหนเสยี จะทำใหเ กดิ รวนทงั้ ระบบ กระทงั่
ปพ ทุ ธศกั ราช ๒๔๙๖ ดว ยวสิ ยั ทศั นย าวไกล และความมงุ มนั่ จะแกไ ขปญ หาอยา ง
จริงจัง ม.ล.ชูชาติไดจัดต้ังกองสื่อสารวิทยุของกรมชลประทานข้ึน โดยเร่ิมใชกับ
โครงการเขอื่ นเจา พระยาใหญเ ปน แหง แรก

ทวา นายชา งจารนิ กไ็ มเ คยลมื ชว งเวลาทท่ี า นอธบิ ดแี ละตวั เขาเอง ตอ งทำงาน
ทา มกลางความยากลำบากในการสอ่ื สาร ในระยะทโ่ี ครงขา ยสอื่ สารชว งแรก ๆ ยงั
ไมเ สรจ็ สมบรู ณ

“...ผมยงั จำไดด ี พ.ศ. ๒๕๐๒ ปน น้ั ทา นบอกวา จารนิ ปอ งกนั พระนคร! (จาก
น้ำทว ม) ตอนนนั้ ผมตอ งวง่ิ ปด ทำนบกวา ๕๐ แหง ไมไ ดก นิ ไมไ ดน อน ยนื ดรู ะดบั น้ำ
กนั ตลอดคนื ยง่ิ จดุ ทใี่ กลส ถานทส่ี ำคญั ๆ ของกรงุ เทพฯ ยงิ่ ตอ งระวงั มาก...”

ในอดีต ทำนบกวา ๕๐ แหงท่ีอยูในความรับผิดชอบของกรมชลประทาน
บางแหง อยใู นพน้ื ทท่ี ก่ี ารสอื่ สารทำไดล ำบาก ตอ งประสานงานการเปด -ปด ดว ยระบบ
โทรเลข โดยอาศยั กลไกของกรมไปรษณยี โ ทรเลข (ปจ จบุ นั คอื การสอื่ สารแหง ประเทศ
ไทย หรอื กสท.) ชว ยสอื่ สารระหวา งคนคมุ ประตนู ำ้ ในพนื้ ทตี่ า ง ๆ

๑๕๕

การวัดปริมาณนำ้ โดยประมาณ ในการสำรวจตรวจสอบเบ้ืองตน

ตรวจงานเขื่อนภูมิพล

๑๕๖

ดังนั้น ขณะที่นายชางจารินว่ิงเปด-ปดประตูนำ้ เขาจึงตองแบงภาคให
เจา หนา ทก่ี รม ไปรษณยี โ ทรเลขเคาะรหสั สง รายงานไปยงั ทา นอธบิ ดี ซงึ่ หอบผา หอบ
ผอนมานอนที่กรมเพ่ือดูแลงานอยางใกลชิดทราบ และบางครั้ง เขาก็เจอโทรเลข
ทำพษิ เขา อยา งจงั !

เหตเุ กดิ ทปี่ ระตนู ้ำมะขามเฒา จงั หวดั สพุ รรณบรุ ี ยงั ตราตรงึ จติ ใจนายชา ง
จารนิ เพราะครง้ั นนั้ เจา หนา ทก่ี รมไปรษณยี โ ทรเลข เคาะคำสงั่ โดยตกสระตวั หนงึ่
ซงึ่ มผี ลใหค วามหมายของคำสงั่ เปลย่ี นไปอยา งสน้ิ เชงิ

“…รายงานการเปด -ปด ประตนู ้ำเปน เรอื่ งสำคญั มากในสมยั นน้ั ผมตอ งการ
รายงานวา ประตนู ำ้ มะขามเฒา เปด แลว แตเ จา หนา ทเี่ คาะตกสระเอ จาก “เปด ” กลาย
เปน “ปด ” ไปเลยละครบั สมยั นนั้ ผมดสู ภาพน้ำตง้ั แตท งุ สพุ รรณมาจนถงึ แถบจระเข
สามพนั พอเคาะตกสระเอไป ทางทา ยนำ้ กเ็ ลยไมก น้ั น้ำ วนุ วายกนั ไปหมด เพราะไม
สามารถคมุ น้ำทเ่ี ออ ลน ได… ”

นับจากนั้น ม.ล.ชูชาติ ซึ่งทำหนาที่เปนแมทัพรบกับปริมาณน้ำจำนวน
มหาศาลจากทางเหนอื กไ็ มร รี อทจี่ ะจดั การตงั้ กองสอ่ื สารวทิ ยขุ นึ้ ตามทล่ี กู ศษิ ยค นน้ี
เสนอไวต ง้ั แตเ มอื่ ครง้ั เรยี นจบจากเมอื งนอก และเขา รบั ราชการใหม ๆ อกี ทงั้ ยงั ไม
เอาผดิ ดว ยเขา ใจถงึ ธรรมชาตขิ องการทำงานเปน อยา งดี เพราะ ทา นเองกเ็ คยเปน
นายชา งออกพนื้ ท่ี และประสบความยากลำบากเชน เดยี วเดยี วกนั นม้ี าแลว นจี่ งึ เปน
อกี คณุ สมบตั หิ นง่ึ ทที่ ำใหจ ารนิ รกั ใน “คร”ู ของเขาหมดใจ

“…ม.ล.ชชู าติ ทา นไมต ำหนใิ นความผดิ พลาดครง้ั นนั้ ทา นเขา ใจ ทา นแกป ญ หา
โดยโอนขาราชการกรมไปรษณียโทรเลขมาเปนหัวหนากองสื่อสารวิทยุของกรมฯ
ปญ หานจ้ี งึ หมดไป ไมต อ งมารอกระดาษโทรเลขอกี ตอ ไป ผมยงั จำได เวลาทา นใชง าน
เราแลว ทำไมไ ด กก็ ลบั ไปใหท า นสอน ทา นไมเ คยดวุ า ทา นนา รกั สมยั กอ นทา นนง่ั ใน
อาคารหลงั คาจาก (กรมชลประทาน สามเสน) หลงั ๆ ผมมานง่ั ทำงานทกี่ องกบั ทา น
ทกุ คนพอถงึ ชว งฤดฝู นตอ งเตรยี มตวั รบั งานตลอดเวลา

…อธิบดีคนน้ีจึงนอนกรมชลประทานตลอดชวงมรสุม ในตึกหลังคาจาก
นน่ั ละ ทำงานไมเ หน็ แกเ หนด็ เหนอื่ ยจรงิ ๆ ทา นไมท ำกไ็ ด แตท า นตอ งการเปน ตวั อยา ง
ทด่ี ี นคี่ อื มล.ชชู าต.ิ ..”

๑๕๗

โทรศัพท แบบใชมือหมุน ใชส่ือสารในการเปด-ปดประตูเข่ือน

๑๕๘

ฤดฝู น พ.ศ.๒๕๐๓

“จระเขสามพัน ประตูน้ำปดแลว…”

“รับทราบ เปล่ียน”

นบั จากอบุ ตั เิ หตทุ ค่ี ลองมะขามเฒา ทมี ขา ราชการกรมชลประทานของแมท พั
ชชู าติ กต็ อ งนงั่ เฝา วทิ ยตุ ลอดฤดฝู นแทนการรบั กระดาษโทรเลข ดสู ถานการณน ้ำ
ทง้ั ทกี่ รมฯ และประตนู ้ำตา ง ๆ แบบไมห ลบั นอนจนฤดหู นาวมาเยอื นทกุ ป ขณะทค่ี น
สว นใหญน อนหลบั อยา งสบายใจบนเตยี งอนั อบอนุ ทบ่ี า น

“…ไมม ใี ครบน หรอกครบั ทำงานหนกั ขนาดนน้ั ลกู ศษิ ยท า นทงั้ นนั้ ทา นสอน
มา เราเคารพในสิ่งท่ีทานสอน...ทานวาตองดูปริมาณน้ำทุกวันอังคารและพฤหัส
ครง้ั ละ ๒ ชวั่ โมง จะไดร วู า ทไี่ หนนำ้ นอ ย นำ้ มาก เพอ่ื จะบรหิ ารนำ้ ไดง า ย ๆ แบบ
Basin Balance (ความสมดลุ ของปรมิ าณในลมุ น้ำตา งๆ) สำคญั มาก โจทยค อื จะทำ
ยงั ไงใหน ้ำไปทวั่ ถงึ ทกุ ทแี่ ละมไี มม ากไมน อ ยเกนิ ไป...

…ตอนนนั้ ผมเปน คนหนงึ่ ทคี่ ดิ สรา งถนนแจง วฒั นะ ถนนงามวงศว าน เพอ่ื ไม
ใหน ้ำทางเหนอื ทะลกั เขา มามาก เปน แนวปอ งกนั สดุ ทา ย ในกรณถี า น้ำมากจนหลดุ จาก
วงั นอ ย หลดุ จากเขอื่ นเจา พระยา กม็ าเจอถนนสองสายนี้ ผมขอครชู ชู าตสิ รา งถนนสอง
เสน นี้ เพราะตรงนนั้ มคี ลองประปา ถา นำ้ อนื่ มาปนจะยงุ ตาย...”

เมื่อการจัดการน้ำเหนือกลายเปนเรื่องจำเปน เพราะวิถีชีวิตและการตั้ง
ถน่ิ ฐานรวมถงึ ลกั ษณะทอ่ี ยอู าศยั ในเมอื งเปลย่ี นสภาพไป นคี่ งไมเ กนิ เลยไป หากกลา ว
วา กรมชลประทานในขณะนน้ั มรี ะบบบรหิ ารงานทกี่ า วหนา ไดร บั การวางระบบอยา ง
ดจี ากหมอ มหลวงชชู าติ จะตอ งทำงานหนกั ทส่ี ดุ

เพราะหนว ยงานทด่ี แู ลปญ หาน้ำทว มเชน ปจ จบุ นั ยงั ไมเ ปน รปู เปน รา งแมแ ต
หนวยงานเดียว

คณุ หญงิ โฉมศรี กำภู ภรรยาของ ม.ล.ชชู าตกิ ท็ ราบดวี า สามตี อ งนอนทก่ี รมฯ
ทกุ ครงั้ เมอื่ ถงึ หนา น้ำ เชน เดยี วกบั ภรรยาขา ราชการคนอนื่ ๆ ทตี่ อ งหอบหวิ้ ปน โตไป
สง สามที ก่ี รมชลประทาน สามเสน แมแ ตค นขายกาแฟเจา ประจำในกรมชลประทาน
สามเสน ซงึ่ ปจ จบุ นั (๒๕๔๘) มอี ายุ ๘๕ ปแ ลว กเ็ ปน ประจกั ษพ ยานในความขยนั
ขนั แขง็ ของ ม.ล.ชชู าติ ไดเ ปน อยา งดี โดยเฉพาะตอนทที่ า นอธบิ ดเี รยี กประชมุ นาย
ชา งทวั่ ประเทศทสี่ โมสรกรมชลประทานสามเสน เมอ่ื ใกลถ งึ ฤดฝู นของทกุ ป

เสรี ธนวกิ สติ หรอื ทค่ี นกรมชลประทานเรยี ก “ตข๋ี ายกาแฟ” ตง้ั เนอื้ ตง้ั ตวั

๑๕๙

จากการเปน ลกู จา งรา นคา ในกรมชลประทาน สามเสน กอ นทจี่ ะมรี า นขายกาแฟและ
โอเลยี้ งเลก็ ๆ ของตนเอง ซงึ่ รายไดส ว นใหญก ม็ าจากขา ราชการกรมชลประทาน
ท้ังส้ิน

โดยเฉพาะลกู คา พเิ ศษคอื ผทู นี่ งั่ ทำงานหนา หอ งอธบิ ดอี ยา งขนุ ยนั ตรวทิ ยาทร
ทเ่ี ขาตอ งเดนิ สง กาแฟทกุ วนั จนครง้ั หนงึ่ ไดพ บม.ล.ชชู าติ ซง่ึ ไมเ คยถอื เนอ้ื ถอื ตวั หรอื
เรยี กเดก็ หนมุ เชอื้ สายจนี ดว ยคำไมส ภุ าพหรอื มี “อา ย” นำหนา แมแ ตค รง้ั เดยี ว แต
กลบั มใี จเอน็ ดแู ละรกั ใครค นขายของธรรมดา ๆ ดว ยทา นถอื วา คนทเ่ี ขา มาคา ขายแบบ
ตี๋ ทำใหข า ราชการกรมชลประทานสะดวกสบายขนึ้ ในเรอื่ งอาหารการกนิ

สายสมั พนั ธร ะหวา ง “ตขี๋ ายกาแฟ” กบั ม.ล.ชชู าตยิ าวนานและลกึ ซง้ึ เพราะ
หลายครง้ั ที่ “ต”๋ี ไดร บั เชญิ ไปชว ยทำกบั ขา วและเครอ่ื งดมื่ ทบี่ า น เมอ่ื ถงึ วนั เกดิ ของ
ทา นอธบิ ดี กระทงั่ เมอ่ื ม.ล.ชชู าติ ขยายกรมชลประทานไปยงั อำเภอปากเกรด็ จงั หวดั
นนทบรุ ี “ต”ี๋ กย็ งั ไดร บั ความเออ้ื เฟอ จาก ม.ล.ชชู าติ ใหไ ปขายของตอ ทป่ี ากเกรด็
จนสามารถตง้ั เนอื้ ตง้ั ตวั ได กระทงั่ ผนั อาชพี ไปเปน นกั ธรุ กจิ รบั เหมากอ สรา งในปจ จบุ นั

“…ผมเหน็ ทา นเรยี กประชมุ นายชา งทกุ ป ทา นทำงานหนกั มากผมยนื ยนั เคย
แอบยนื ฟง ทา นพดู บอ ย ๆ เลยรเู รอ่ื งเกยี่ วกบั แมน ำ้ ลำคลองเยอะแยะ วา เขาทำอะไร
กนั บา ง…”

ถงึ วนั น้ี ระบบปอ งกนั นำ้ ทว มกรงุ เทพมหานคร และจดั การนำ้ ภาคกลางรดุ
หนาไปมาก แนนอนวาเกิดจากวิสัยทัศนอันเฉียบคม การมองภาพองครวมดวย
สายตายาวไกล และการทำงานอยา งเกาะตดิ ทมุ เทดว ยหวั จติ หวั ใจ ของ “อธบิ ดี
๒๔ ชวั่ โมง” คนนี้

ท่ีแมแตคนขายกาแฟยังมิอาจลืมเลือน!

๑๖๐

สถิติโครงการชลประทาน

ลำดบั ประเภทโครงการ จำนวนโครงการ เก็บน้ำ พนื้ ทชี่ ลประทาน
(ลา น ลบ.ม.) (ไร)
๑ โครงการชลประทานขนาดใหญ (๒๔๔๕-๒๕๔๗)
๘๓ ๖,๖๖๒.๘๐ ๑๖,๖๗๓,๐๙๙
๒ โครงการชลประทานขนาดกลาง (๒๔๘๐-๒๕๔๗) (๒) (๒๒,๙๗๙.๒๐) (๒,๙๐๐)
๖๘๒ ๓,๒๙๙.๔๑ ๖,๑๐๗,๙๑๒
๓ โครงการชลประทานขนาดเลก็ (๒๕๒๐-๒๕๔๗) (๖๓) (๔๖.๔๑) (๗๘๖,๗๐๐)
๔ โครงการชลประทานอนั เนอ่ื งจากพระราชดำริ ๙,๗๙๑ ๑,๔๔๑.๐๘ ๙,๔๒๘,๕๑๙
๘๕๑ ๓๑๕.๑๖ ๑,๑๘๓,๙๒๑
(๒๕๒๗-๒๕๔๗)
๕ โครงการหมบู า นปอ งกนั ตนเองชายแดน ๔๒๓ ๖๒.๐๑ ๒๓๖,๑๙๖

(๒๕๒๙-๒๕๔๗) ๑๓,๒๓๑ ๕๗๕.๔๕ ๔,๕๓๖,๗๙๙
๖ โครงการขดุ ลอกหนองนำ้ และคลองธรรมชาติ
๒๕,๐๖๑ ๑๒,๓๕๖ ๓๘,๑๖๖,๔๔๖
(๒๕๓๕-๒๕๔๗) (๖๕) (๒๓,๐๒๕.๖๑) (๗๘๙,๖๐๐)
รวม

หมายเหตุ : ตวั ในวงเลบ็ ( ) เปน โครงการทม่ี อบใหส ว นราชการอนื่ ฯลฯ
และประชาชนดำเนนิ การจดั สรรน้ำและบำรงุ รกั ษา

ทม่ี า : สถติ โิ ครงการชลประทาน ปง บประมาณ ๒๕๔๗

๑๖๑

๑๖๒

“...คุณชูชาติภาคภูมิใจมาก ที่ไดวางวงจรชีวิต
ใหล กู ชลประทานครบถว น คอื มี ทอ่ี ยู
ตง้ั แตล กู จา งจนถงึ ขา ราชการชน้ั ผใู หญ
มโี รงเรยี นใหเ ดก็ ๆ ไดเ รยี น
มโี รงพยาบาลรกั ษาพยาบาล

และมวี ดั สำหรบั สงั่ สอนใหค วามดงี าม ครบวงจร...”

คุณหญิงโฉมศรี กำภู ณ อยุธยา

๑๖๓

๑๖๔

บทที่ ๑๑

ครผู ู “ให” ครบวงจร

ผลงานของ ม.ล.ชชู าติ กำภู ทส่ี รา งสรรคง านใหญร ะดบั ประเทศ ตดิ ตาและ
ตรงึ อยใู นใจของขา ราชการกรมชลประทานทกุ รนุ โดยเฉพาะรนุ ทฟี่ น ฝา อปุ สรรคมา
กบั ทา นในสมยั กรมชลประทานเรมิ่ ตน บกุ เบกิ งานพฒั นาลมุ น้ำตา ง ๆ ทา มกลางภาวะ
ขาดแคลนทั้งกำลังคนและงบประมาณอยางหนัก

พวกเขารูดีวา ทุกครั้งท่ีอุปสรรคทั้งหลายถาโถมเขามา ท่ีสุดก็มักจะมลาย
ไปดว ยความคดิ รเิ รม่ิ และกลวธิ แี กป ญ หาของอธบิ ดที า นน้ี ซง่ึ นำวธิ คี ดิ และปฏบิ ตั มิ า
จากหลกั วชิ าการ มาพลกิ แพลงใชจ นคนยคุ สมยั เดยี วกนั คาดไมถ งึ ทสี่ ำคญั คอื เปน
วิธีการที่ปลอดจากทุจริตคอรัปชั่น

ทวา วสิ ยั ทศั นอ นั ยาวไกลของ ม.ล.ชชู าติ มไิ ดแ สดงออกในงานระดบั ชาติ
เทา นนั้ แมแ ตง านระดบั กรม อธบิ ดที า นนไ้ี มเ คยทอดทงิ้ ตรงกนั ขา ม กลบั เจยี ดเวลา
พักผอนท่ีมีนอยนิดนำมาวางแผนระยะยาวเพ่ือชีวิตท่ีดีกวาของขาราชการกรม
ชลประทาน

ขา ราชการทส่ี ว นใหญถ อื เปน “ลกู ศษิ ย” และ “ลกู หลาน” ของทา น เพราะ
ทา นตระหนกั วา “สวสั ดกิ าร” เปน รากฐานของชวี ติ ซงึ่ สง ผลตอ ผลงานของกรม
ชลประทานอยางหลีกเลี่ยงไมได

ภารกิจสราง “สวสั ดกิ าร” ของขา ราชการกรมชลประทาน เมอื่ เทยี บกบั
การกอ สรา งเขอ่ื นใหญ ๆ อาจเปน เพยี งเรอ่ื งเลก็ ๆ ทใ่ี ชง บประมาณนอ ยกวา มาก

๑๖๕

๑๖๖

ทั้งยังยุงยากซับซอนดวยสมัยน้ันไมมีโครงการ ๓๐ บาทรักษาทุกโรค หรือการ
สนบั สนนุ จากรฐั บาล ซงึ่ ยามนนั้ กก็ ำลงั ประสบภาวะเศรษฐกจิ ฝด เคอื งเชน กนั

งานพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ของชาวชลประทาน เรม่ิ ตน ในปพ ทุ ธศกั ราช ๒๔๙๓
เมอื่ แผนกการแพทยไ ดร บั พฒั นาขน้ึ เปน ครง้ั แรกนับแตม กี ารกอ ตง้ั กรมฯ ดงั บนั ทกึ
ตอนหนงึ่ ในหนงั สอื “ทร่ี ะลกึ งานทำบญุ ๖๐ ป ม.ล.ชชู าติ กำภ”ู วา

“งานบริการทางการแพทยในกรมชลประทาน มีมาแตสมัยสรางเข่ือน
พระราม ๖ ทท่ี า หลวง โดยมแี พทย (แผนโบราณ) และสขุ าภบิ าลประจำ ตอ มามกี าร
จา ยยาใหแ กห นว ยงานตา ง ๆ โดยอยใู นความควบคมุ ของแผนกพสั ด.ุ ..”

หนงั สอื “๑๐๐ ป ชลประทาน” ระบถุ งึ สภาพการทำงานยคุ แรกไวว า เปน
ชว งเวลาทก่ี รมชลประทานกำลงั ขยายงาน เพอ่ื พฒั นาโครงสรา งพนื้ ฐานใหก บั ประเทศ
ทงั้ การพฒั นาแหลง น้ำเพอ่ื การเกษตร อตุ สาหกรรม รวมทงั้ เพอ่ื การผลติ กระแสไฟฟา
ซง่ึ มคี วามจำเปน อยา งยง่ิ ทจ่ี ะตอ งอาศยั งานทางดา นสาธารณสขุ ชว ยสนบั สนนุ เนอ่ื ง
จากการกอ สรา งอาคาร เขอื่ น อา งเกบ็ นำ้ จะตอ งดำเนนิ การในเขตพน้ื ทหี่ า งไกลจาก
ตวั เมอื ง ซง่ึ ขาดแคลนสาธารณปู โภคทกุ อยา ง

อีกท้ังในระยะแรก ขีดความสามารถของโรงพยาบาลในสังกัดกระทรวง
สาธารณสขุ ยงั ครอบคลมุ ไปไมท ว่ั ถงึ เปน ผลใหบ คุ ลากรของกรมฯ ตอ งถกู บน่ั ทอน
ลงจากความเจ็บปวยและอุบัติเหตุในการปฏิบัติงาน ระยะแรกกรมจึงมีสภาพการ
ทำงานที่

“…ไมมีแพทยหรือพยาบาลเปนผูดำเนินการ มีแตเพียงผูมีความรูทางการ
แพทยค อยใหก ารดแู ลแนะนำงานสขุ าภบิ าล และใหก ารปฐมพยาบาลแกเ จา หนา ท่ี และ
คนงานในหนว ยกอ สรา งโครงการชลประทานตา ง ๆ...”

สภาพการณเ ปน ดงั นน้ั จนถงึ พ.ศ.๒๔๘๗ จงึ ไดต ง้ั สว นงานนเ้ี ปน หนว ยแพทย
ในสำนกั งานเลขานกุ ารกรม และตอ มาจดั ตงั้ เปน กองแพทย ในป พ.ศ.๒๔๙๓ โดย
ม.ล.ชชู าติ กำภู ดำเนนิ การพฒั นาหนว ยงานครง้ั สำคญั คอื จดั ตงั้ โรงพยาบาลบรเิ วณ
หัวงานของเขื่อนเจาพระยา เพ่ือใหการดูแลรักษาสุขภาพของขาราชการกรมฯ ท่ี
ปฏบิ ตั หิ นา ที่ ณ เขอื่ นใหญแ หง แรกของประเทศ โดยมี นายแพทยพ ชิ ติ เหลา สนุ ทร
ดำรงตำแหนงเปนผูอำนวยการกองแพทยคนแรก

ซ่ึงแมจะมีจุดประสงคเพื่อดูแลชีวิตคนในกรมฯ แตเม่ือดำเนินงานจริง ๆ
ผลพลอยไดค อื ชาวบา นบรเิ วณใกลเ คยี งหวั งาน เชน ชาวจงั หวดั ชยั นาท ซง่ึ ขณะนน้ั

๑๖๗

ไมม แี มแ ตโ รงพยาบาลประจำจงั หวดั ของตวั เอง กไ็ ดร บั อานสิ งสจ ากบรกิ ารทางการ
แพทยข องกรมชลประทานดว ย เพราะบรกิ ารสาธารณสขุ สมยั นนั้ ยงั ไมท วั่ ถงึ การที่
กรมชลประทานยกทมี แพทยล งไปทำงาน จงึ เทา กบั ยา ยโรงพยาบาลขนาดเลก็ ออกสู
ตา งจงั หวดั

ในปเ ดยี วกนั นนั้ เอง อธบิ ดี ม.ล.ชชู าติ กำภู ไดอ นมุ ตั ติ ำแหนง ในกองแพทย
ประกอบดวย นายแพทย ๒๘ อัตรา เภสัชกร ๓ อัตรา พยาบาล ๓๗ อัตรา
พนกั งานวทิ ยาศาสตร ๑ อตั รา ทนั ตานามยั ๒ อตั รา ผชู ว ยแพทย ๕๖ อตั รา ซง่ึ
อตั รากำลงั ของหมอและบคุ ลากรทางการแพทยร ะดบั น้ี ถอื วา สงู มากเมอ่ื เทยี บหนว ย
งานระดบั กรมอน่ื ๆ

นบั จากนนั้ บรกิ ารดา นการแพทยก ข็ ยายตวั ไปเรอ่ื ย ๆ ตามการเตบิ โตของ
งานทก่ี รมชลประทานรบั ผดิ ชอบ โดยเฉพาะโครงการใหญอ ยา งเขอื่ นเจา พระยาและ
เขอ่ื นภมู พิ ล ทง่ี านดา นการแพทยเ ขา ไปมบี ทบาทสนบั สนนุ ใหโ ครงการสำเรจ็ ลลุ ว ง
ไดดวยดี บทบาทน้ีมีบันทึกในหนังสือท่ีระลึกเสด็จพระราชดำเนินเปดเข่ือนภูมิพล
อยา งชดั เจน โดยระบถุ งึ จำนวนผไู ดร บั บาดเจบ็ และเสยี ชวี ติ จากการปฏบิ ตั งิ าน ลดลง
กวา ชว งกอ นทจ่ี ะมหี นว ยแพทย

อาจารยจ รยิ  ตลุ ยานนท อดตี อธบิ ดกี รมชลประทาน ซง่ึ ปจ จบุ นั เปน กรรมการ
มลู นธิ ชิ ยั พฒั นา ยงั จำไดด ถี งึ บรรยากาศการทำงานในเขอื่ นใหญท สี่ ดุ ของประเทศไทย
คอื เขอ่ื นภมู พิ ล ซงึ่ แมว า จะอยใู นพน้ื ทหี่ า งไกลเพยี งใด แตส วสั ดกิ ารขา ราชการทน่ี นั่
“ครชู ชู าต”ิ กไ็ มล ะเลยทจี่ ะจดั หาใหแ กข า ราชการโดยเทา เทยี มกนั

“...ผมจำไดว า นายแพทยส งคราม ทรพั ยเ จรญิ เปน ผอู ำนวยการโรงพยาบาล
เขอื่ นภมู พิ ล มหี มออยรู ว ม ๑๐ คน โรงพยาบาลนม้ี ศี กั ยภาพในการผา ตดั ขนาดใหญ
ไดม ากกวา โรงพยาบาลประจำจงั หวดั เสยี อกี ...”

ปจ จยั เสรมิ สง ใหง านสขุ อนามยั ของกรมชลประทานกา วหนา ไปไกล ปฏเิ สธ
ไมไดวาเปนผลจากการที่ ม.ล.ชูชาติ ลงมาบริหารจัดการดวยตนเอง เชน ตั้ง
“โรงพยาบาลชลประทานมลู นธิ ”ิ ใหท นุ เรม่ิ แรกเปน เงนิ หนงึ่ หมนื่ บาท และใชก ำลงั
เสรมิ ซง่ึ ลว นเปน ดอกผลจากงานทท่ี ำใหก บั ทางราชการ มาชว ยสรา งโรงพยาบาลใน
ทที่ ำการใหมข องกรม ณ อำเภอปากเกรด็ โดย ม.ล.ชชู าต.ิ ..

“…จดั สรรหนุ บรษิ ทั ชลประทานซเี มนต ๘๐๐ หนุ ...เปน เงนิ ๔๐๐,๐๐๐ บาท
และหนุ บริษทั ปยุ เคมี ๒๘๑ หนุ เปน เงนิ ๒๘๑,๐๐๐ บาท ใหแ กม ลู นธิ ิ เพอ่ื ใชด อก
ผลจากกองทนุ มลู นธิ นิ ้ี ใชจ า ยในการรกั ษาพยาบาลเมอ่ื มคี วามจำเปน และในฐานะ

๑๖๘

กรรมการผจู ดั การบรษิ ทั ชลประทานซเี มนต ม.ล.ชชู าตบิ รจิ าคเงนิ จำนวน ๕๕,๐๐๐
บาท เพอื่ จดั ซอื้ เตยี งคนไขพ เิ ศษแกโ รงพยาบาลชลประทานปากเกรด็ เมอ่ื ทราบวา
โรงพยาบาลยงั ขาดตเู ยน็ สำหรบั เกบ็ โลหติ กย็ งั ใหต เู ยน็ ขนาด ๑๕ ควิ แกโ รงพยาบาล
อีก ๑ ต.ู ..” (หนงั สอื ทรี่ ะลกึ ทำบญุ ๖๐ ป ม.ล.ชชู าติ กำภ)ู

ในดา นบคุ ลากรทางการแพทย ม.ล.ชชู าติ ใชห ลกั การเดยี วกนั กบั การสง เสรมิ
นายชา งชลประทานใหม คี วามรู คอื สนบั สนนุ การศกึ ษาตอ ยงั ตา งประเทศ และจดั การ
ใหกองแพทยเปนท่ีต้ังของ “สมาคมเวชศาสตรอุตสาหกรรมประเทศไทย”
มีการรับสมัครสมาชิกสมาคมเพ่ือใหเกิดบรรยากาศการแลกเปล่ียนความรูทาง
วิชาการอีกดวย

อยา งไรกต็ าม ขณะทง่ี านพฒั นาทางดา นการแพทยด ำเนนิ ไป พรอ ม ๆ กบั
การสรา งผลงานระดบั ประเทศนน้ั อกี ภารกจิ หนงึ่ ท่ี ม.ล.ชชู าติ เรมิ่ ตน ขน้ึ พรอ ม ๆ
กนั คอื โรงเรยี นสำหรบั กลุ บตุ รกลุ ธดิ าของขา ราชการในกรม ดว ยตระหนกั วา การ
ศกึ ษาสรา งคน คนสรา งชาติ หากขา ราชการและบคุ ลากรของกรมฯ หมดหว งเรอื่ ง
การศกึ ษาของลกู หลาน การทำงานกจ็ ะยงิ่ มปี ระสทิ ธภิ าพ

พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๘ ขณะกำลงั เตรยี มยา ยสว นราชการของกรมชลประทาน
บางสวนไปอยูท่ีอำเภอปากเกร็ด จังหวัดนนทบุรี ดวยวิสัยทัศนของผูมองไกลไป
ขา งหนา เสมอ ม.ล.ชชู าติ มอบหมายใหผ ใู ตบ งั คบั บญั ชาทำเรอ่ื งขออนญุ าตตง้ั สถาน
ศกึ ษาจากกระทรวงศกึ ษาธกิ ารอยา งเรง ดว น และทา นยงั ไดเ ชญิ ขา ราชการชน้ั ผใู หญ
ของกระทรวงฯ มารว มรบั ประทานอาหาร เพอื่ ขอคำชแี้ นะและทำความเขา ใจ จน
ทำให “โรงเรยี นชลประทานวทิ ยา” และ “โรงเรยี นชลประทานสงเคราะห” ซงึ่
ทา นตงั้ ชอื่ ใหด ว ยตนเอง จดั ตงั้ สำเรจ็ โดยใชเ วลาเพยี งแค ๑๓ วนั และเปด การเรยี น
การสอนเปน ครงั้ แรกเมอ่ื วนั ที่ ๒ มถิ นุ ายน ๒๔๙๘

โดยโรงเรยี นชลประทานวทิ ยา ตง้ั ขนึ้ สำหรบั บตุ รหลานขา ราชการทพ่ี อจะมี
กำลงั ทรพั ย สว นโรงเรยี นชลประทานสงเคราะห จดั ตง้ั สำหรบั บตุ รหลานขา ราชการ
ทขี่ าดแคลนทนุ ทรพั ย ซง่ึ ทง้ั สองโรงเรยี นยงั เออื้ เฟอ ใหป ระชาชนในพนื้ ทส่ี ง บตุ รหลาน
เขา ศกึ ษาดว ย

ยอ นกลบั ไปในชว งตน ทศวรรษ ๒๕๐๐ เมอ่ื งานกอ สรา งขนาดใหญข องกรม
ชลประทานเสรจ็ สนิ้ แลว กรมฯ จงึ พจิ ารณายบุ โรงพยาบาลประจำหวั งาน เหลอื เพยี ง
หนว ยพยาบาลประจำโครงการ แลว กลบั มาสรา งฐานกำลงั แพทย ณ โรงพยาบาล
กรมชลประทาน ปากเกรด็ ซง่ึ พฒั นาไปจนมปี ระชาชนมาใชบ รกิ ารอยา งหนาแนน

๑๖๙

อาคารเรียน โรงเรียนชลประทานวิทยา

๑๗๐

ถงึ ขนั้ ตอ งขยบั ขยายไปสรา ง “ตกึ ๘๐ ป ปญ ญานนั ทะ” เพิ่มเติม

อันเปนผลจากการท่ีคณะแพทยโรงพยาบาลในยุคหลังการอสัญกรรมของ
ม.ล.ชูชาติ กำภู พ.ศ.๒๕๑๒ ไดกราบเรียนทานเจาอาวาสวัดชลประทานรังสฤษฏ
หลวงพอปญญานันทะภิกขุ ถึงความแออัดของโรงพยาบาลท่ีตองรองรับทั้งผูปวย
ภายในและภายนอก

ดร.พระมหาจรรยา สุทธิญาโณ บันทึกบทสนทนาระหวางคณะแพทยกับ
พระเดชพระคุณหลวงพอฯ ไวในหนังสือ “ชีวิตและงานของทานปญญานันทะ”
ตอนหนง่ึ วา

“..ปจ จบุ นั น้ี คนไขเ พมิ่ มากขน้ึ ตกึ นอนคนไขไ มพ อ หอ งฉกุ เฉนิ กไ็ มพ อ ขอให
หลวงพอ ชว ยเมตตาอนเุ คราะหส รา งตกึ ใหด ว ยครบั ...”

“…คากอสรางเทาไรละ...?”

“…ประมาณ ๓๐ ลา นบาทครบั ...”

“…หลวงพอ ไปอเมรกิ า ๓ เดอื น อยทู างนเ้ี ขยี นแบบใหเ รยี บรอ ย กลบั มา
จะดำเนนิ การทนั ทนี ะ...”

เปน ทที่ ราบกนั ดวี า การรบั ปากชว ยเหลอื ตามคำรอ งขอของคณะแพทย เปน
ดว ยจติ เมตตากรณุ าของหลวงพอ ปญ ญานนั ทะ มใิ ชเ พราะทา นมปี จ จยั เปน งบประมาณ
กอ นใหญอ ยแู ลว แตท า นใชว ธิ บี อกบญุ กบั ญาตโิ ยม ซงึ่ คนเหลา นน้ั ประจกั ษใ จแลว วา
หากหลวงพอ ดำรสิ ง่ิ ใด สงิ่ นนั้ ยอ มเปน ไปเพอ่ื ประโยชนต อ สว นรวมอยา งแทจ รงิ

เงินบริจาคกอนแรก ประเดิมมาจากลูกศิษยลูกหาของหลวงพอในสหรัฐ
อเมรกิ าทนั ที ๓ ลา นบาท!

แตห ลงั จากการประกาศธรรมทอ่ี เมรกิ า เมอื่ กลบั มาเมอื งไทย ทา นพบวา ราคา
คา กอ สรา งเพมิ่ เปน ๗๘ ลา นบาท!

“…ทา นทราบแลว ไมไ ดป รปิ ากบน ใด ๆ วนั อาทติ ยท ่ี ๖ สงิ หาคม ๒๕๓๒ ทา น
แสดงปาฐกถาธรรมทส่ี ถานโี ทรทศั นช อ ง ๕ และกรมประชาสมั พนั ธ ในตอนทา ย ทา น
ไดบ อกขา วการสรา งตกึ นแี้ กป ระชาชน...” (ดร.พระมหาจรรยา สทุ ธญิ าโณ, อา งแลว )

ครานน้ั เอง อรยิ ะสงฆท ท่ี า นอดตี อธบิ ดี ม.ล.ชชู าติ กำภู อาราธนามาเปน
เจา อาวาสวดั ชลประทานรงั สฤษฏอ งคแ รก กล็ งมอื สานตอ งานดา นสวสั ดกิ ารของโยม
อปุ ฏ ฐากอยา งเตม็ กำลงั ทง้ั ทมี่ วี ยั ถงึ ๘๐ ป แตท า นกเ็ ตม็ ใจ เพราะเมอื่ ...

๑๗๑

“…ประชาชนชนทราบขา วน้ี ทยอยกนั นำเงนิ มาบรจิ าคทกุ วนั ทา นตอ งนง่ั รบั
บรจิ าค เขยี นอนโุ มทนาบตั รดว ยตนเองวนั ละหลาย ๆ ชวั่ โมง...”

เพราะ “...ทกุ คนอยากจะมาบรจิ าคกบั ทา นเองดว ยความเคารพและศรทั ธา
เปน การสว นตวั ถงึ แมท า นจะมอี ายสุ งู ปนู นน้ั กส็ ามารถนงั่ รบั บรจิ าคไดท ง้ั วนั ทา น
เขยี นและเซน็ ใบอนโุ มทนาบตั ร ปฏสิ นั ถารกบั ทกุ คนดว ยใบหนา ทย่ี ม้ิ แยม แจม ใส โดย
ไมป รปิ ากบน วา เหนอื่ ย...” (ดร.พระมหาจรรยา สทุ ธญิ าโณ, อา งแลว )

เหตุการณน้ีเกิดข้ึนในป ๒๕๓๒ หรือ ๒๐ ป หลังการอสัญกรรมของ
ม.ล.ชชู าติ กำภู ไมว า ดวงวญิ ญาณทา นอธบิ ดจี ะทราบหรอื ไมก ต็ าม สมเดจ็ พระเทพ
รตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี ไดเ สดจ็ ฯ มาเปน องคป ระธานในงานถวายผา
พระกฐนิ ๒ ปซ อ น ทงั้ ยงั พระราชทานเงนิ โดยเสดจ็ พระราชกศุ ล ทป่ี ระชาชนผมู า
รว มงานถวายสมทบผา นพระองคท งั้ หมด เพอื่ สรา งตกึ โรงพยาบาลโดยเฉพาะ

ตกึ โรงพยาบาลจงึ ไดร บั การวางศลิ าฤกษเ มอ่ื วนั ท่ี ๙ กมุ ภาพนั ธ พ.ศ.๒๕๓๓
โดยสมเดจ็ พระเทพรตั นฯ เสดจ็ ฯ เปน องคป ระธานทงั้ ในงานพธิ วี างศลิ าฤกษ และวนั
เปด ตกึ “๘๐ ป ปญ ญานนั ทะ” งานดา นการแพทยท ่ี “ครชู ชู าต”ิ วางรากฐานไว
เม่ือ ๔๐ กวาปกอน มาสำเร็จลงได ดวยพระเถระรูปที่ทานนับถืออยางหมดใจรูป
นเี้ อง

ซ่ึงหากรวบรวมผลงานดานสวัสดิการท่ี ม.ล.ชูชาติ ริเร่ิมวางรากฐานไวให
บรรดาลกู ศษิ ยท เ่ี ปน ขา ราชการกรมชลประทานและประชาชนในพนื้ ที่ ทง้ั โรงพยาบาล
โรงเรยี น และวดั กน็ บั วา ทา น “สรา ง” และ “ทำ” เพอื่ ลกู ศษิ ยไ วค รบวงจร นบั
ตง้ั แตอ อกจากครรภม ารดา จวบจนเมอ่ื ชวี ติ ถงึ เชงิ ตะกอน ซง่ึ ไมเ พยี งแตเ กดิ แก เจบ็
และตาย หากยงั ใหส ตปิ ญ ญาไวส รา งตนและสรา งชาตใิ หไ พบลู ยอ กี ดว ย

สมดงั ปณธิ านทท่ี า นตง้ั ไวว า “ครจู ะทำและจะสรา งใหพ วกเธอทกุ อยา ง”

๑๗๒

โรงพยาบาลประจำหัวงานเขื่อนตาง ๆ

มกี ารตงั้ โรงพยาบาลของกรมชลประทานขนึ้ ถงึ ๘ แหง ระหวา งการ
กอ สรา งเขอ่ื นและประตนู ้ำตา ง ๆ (ไมร วมกรมชลประทาน กรงุ เทพฯ) โดย
สน้ิ สดุ การใหบ รกิ ารเมอ่ื การกอ สรา งเสรจ็ สนิ้ คอื

โรงพยาบาลเขอื่ นเจา พระยา ชยั นาท (๒๔๙๕-๒๕๐๐)
โรงพยาบาลเขอื่ นแกง กระจาน เพชรบรุ ี (๒๕๐๔-๒๕๐๙)
โรงพยาบาลเขอ่ื นลำพระเพลงิ นครราชสมี า (๒๕๐๖-๒๕๑๓)
โรงพยาบาลลำปาว กาฬสนิ ธุ (๒๕๐๖-๒๕๑๗)
โรงพยาบาลแมแ ตง เชยี งใหม (ไมท ราบปท แ่ี นน อน)
โรงพยาบาลเขอื่ นภมู พิ ล ตาก (๒๕๐๐-๒๕๐๗)
โรงพยาบาลแมก ลองใหญ กาญจนบรุ ี (๒๕๐๗-๒๕๑๓)
และโรงพยาบาลเขอ่ื นสริ กิ ติ ์ิ อตุ รดติ ถ (๒๕๑๔-๒๕๒๐)

๑๗๓

วัดชลประทานรังสฤษฏ ปากเกร็ด จ.นนทบุรี

๑๗๔

“เดมิ ตงั้ จติ อธษิ ฐานไวว า จะไมเ ปน สมภารเวน ไวแ ตว า
๑.เปน วดั ใหมเ อย่ี มถา เปน สมภารกเ็ ปน รปู แรก
๒.ถา เปน วดั เกา กข็ อเปน วดั รา งไมม พี ระ

ทวี่ างเงอื่ นไขอยา งน้ีเพราะถา เราไปเปน สมภารในวดั
ทม่ี พี ระอยแู ลว เกดิ ความขดั แยง จะปฏริ ปู อะไรไมไ ด

โดยเฉพาะหลวงตามพี วกมากชอบขดั แยง
ทำงานไมส ะดวกแตถ า ไมม พี ระอยกู อ นเลย
เราจะปฏริ ปู หรอื วางรากฐานอะไรกท็ ำไดส ะดวก
วดั น้ี(วดั ชลประทาน)ทท่ี า นอธบิ ดมี านมิ นต
เขา หลกั เกณฑท ตี่ งั้ ไวเลยรบั เปน สมภาร…”

พระพรหมมังคลาจารย (ปญญานันทะภิกขุ)

๑๗๕

บน: อุโบสถวัดชลประทานรังสฤษฏ
ปากเกร็ด จ.นนทบุรี

ลาง : อุโบสถวัดชลประทานรังสรรค
สามเงา จ.ตาก

๑๗๖

บทที่ ๑๒

กำเนดิ วดั ชลประทานรงั สฤษฏ

ฝายแมแฝก อำเภอแมแตง จังหวัดเชียงใหม พุทธศักราช ๒๕๐๓
ภิกษุรูปหนึ่งเดินนำญาติโยมสวนทางกับชายรางสันทัด ติดตามมาดวย

มชิ ชนั นารชี าวตะวนั ตก แมช ี และฆราวาสอกี สองสามคน
“เอะ ! พระรปู ทส่ี วนเราเมอื่ ก้ี ทา นชอ่ื อะไรหรอื ครบั ” ชายคนนน้ั ถามแมช ี
“ออ ...นน่ั ทา นปญ ญานนั ทะ”
เขาปต ยิ ง่ิ เมอ่ื ไดย นิ ชอ่ื “ปญ ญานนั ทะ” เพราะเทา กบั เจตนารมณใ นชวี ติ ที่

ตงั้ ไวน านแลว กำลงั จะลลุ ว งไปอกี ประการหนง่ึ ดว ยความเมตตาจากพระผปู ฏบิ ตั ดิ ี
ปฏบิ ตั ชิ อบรปู นี้ ชว่ั เวลาไมน าน เขาเดนิ ตามมากราบนมสั การภกิ ษรุ ปู นน้ั กอ นจะ
ยอ ตวั พบั เพยี บ

“นมสั การพระคณุ เจา ขอรบั กระผมชอื่ ชชู าติ กำภู เปน อธบิ ดกี รมชลประทาน
ไดท ราบกติ ตศิ พั ทข องทา นมานาน แตเ พงิ่ ไดพ บตวั จรงิ วนั น้ี จงึ อยากสนทนากบั ทา น
ขอรับ...”

แมเ หตกุ ารณท ไ่ี ดพ บกนั โดยบงั เอญิ จะลว งเลยมานานเพยี งใด แตด เู หมอื น
ยงั ฉายชดั ในความทรงจำของภกิ ษหุ นมุ รปู นนั้ ซง่ึ ปจ จบุ นั คอื พระพรหมมงั คลาจารย
(ปญ ญานนั ทะภกิ ข)ุ ทา นเจา อาวาสวดั ชลประทานรงั สฤษฏ

๑๗๗

๑๗๘

“พบกนั ครง้ั แรกทจี่ งั หวดั เชยี งใหม ตอนนน้ั ทา นพาชาวตา งชาตไิ ปเทย่ี วชมฝาย
แมแ ฝก ทอี่ ำเภอแมแ ตง อาตมากน็ ำญาตโิ ยมจากปก ษใ ตท เี่ ดนิ ทางมาเยย่ี มอาตมา
ไปชมฝายนนั้ เหมอื นกนั เดนิ สวนทางกบั ทา น ทา นยกมอื ไหว. .. แลว ทา นมาขออภยั ที่
เดินผานแลวไมรูจัก ไมถือตัวเลยวาเปนขาราชการระดับสูง น่ังพับเพียบกราบ
เรยี บรอ ย ตอนนน้ั อาตมาจำพรรษาทวี่ ดั อโุ มงค ทา นบอกอาตมาวา ผมสรา งวดั ที่
ปากเกรด็ หาพระเปน สมภารไมไ ด ทหี่ าไดก ไ็ มเ หมาะ อยากนมิ นตพ ระคณุ ทา นไปอยู
วดั ชลประทานไดห รอื ไม. ..”

เปน คำขอของฆราวาสทเี่ พงิ่ พบกนั เปน ครง้ั แรก หลงั จากตา งฝา ยตา งไดย นิ
กติ ตศิ พั ทก นั มานาน หลวงพอ ปญ ญานนั ทะไดย นิ ชอื่ เสยี งของ ม.ล.ชชู าติ จากอาจารย
กรมชลประทาน ทม่ี าถวายความรู สมยั ทา นเขา เรยี นธรรมะทม่ี หาจฬุ าลงกรณร าช
วทิ ยาลยั วดั มหาธาตุ ขณะที่ ม.ล.ชชู าติกไ็ ดท ราบเรอ่ื งของหลวงพอ ในฐานะพระ
นกั เผยแพรธ รรม พระนกั เทศน ทผ่ี คู นเลอ่ื มใส นบั ตงั้ แตเ จา ชนื่ สโิ รรส ทายกผเู ลอ่ื มใส
ศรทั ธาในพระศาสนา นมิ นตห ลวงพอ ไปฟน ฟวู ดั อโุ มงคแ ละเผยแพรธ รรมะทจี่ งั หวดั
เชยี งใหมต งั้ แตป  พ.ศ. ๒๔๙๒

“ตอนนน้ั อาตมาบอกคดิ ดกู อ น เขา หลกั เกณฑล ะกไ็ ด ไมเ ขา กไ็ มไ ด ตง้ั ใจวา
จะไมเ ปน สมภาร ถา วดั นนั้ เปน วดั เกา มพี ระเหลอื อยมู าก สอนยาก แตถ า เปน วดั ใหม
เอยี่ มไมม ใี ครเคยเปน สมภารจะไปเปน ให. ..”

ในทสี่ ดุ เมอื่ ม.ล.ชชู าตเิ ลา ถงึ เจตนารมณท จี่ ะสรา งวดั ตอบแทนพระพทุ ธศาสนา
เพราะระหวา งการสรา งเขอื่ นตา ง ๆ กรมชลประทานจำเปน ตอ งยบุ และยา ยวดั ตาม
แนวเขอื่ นไปหลายวดั และเมอื่ สรา งวดั ใหม กป็ รารถนาจะไดเ ปน วดั ทเ่ี ปน แบบอยา ง
ทดี่ ี หลวงพอ จงึ ตดั สนิ ใจรบั โดย

“…ใชเวลาไมนาน เพราะเขาหลักเกณฑ เปนวัดใหมไมมีพระเลย ถามี
หลวงตาสักองคนั่นละจะขัดคอเรา ไมหนักใจก็เลยมา... อาตมาพิจารณาวาวัด
ชลประทานตงั้ อยหู นา กรมชลฯ ตดิ ถนนใหญ จงั หวดั นนทบรุ ตี อ ไปขา งหนา คงจะเปน
เมอื งทเ่ี จรญิ บรเิ วณนเ้ี ปน ทงุ การสญั จรไปมาสะดวก คนกจ็ ะมากขนึ้ เปน สถานท่ี
ใกลก รงุ เทพฯ เปน จดุ ศนู ยก ลางทเ่ี ราจะไปเหนอื ใต ตะวนั ออกกไ็ ด เปน ทำเลทเ่ี หมาะ
จะตง้ั จดุ ขนึ้ เพอ่ื เผยแพรธ รรมะแกญ าตโิ ยมชาวบา น...” (จากหนงั สอื “ปญ ญานนั ทะ
๙๔” จดั พมิ พโ ดย มลู นธิ ภิ กิ ขปุ ญ ญานนั ทะ พ.ศ.๒๕๔๘)

อยา งไรกต็ าม ในเขตกรมชลประทาน ปากเกรด็ เวลานน้ั มวี ดั ตง้ั อยกู อ นแลว
๒ วัด คือ วัดหนาโบสถ กับวัดเชิงทา บริเวณริมฝงนำ้ เจาพระยา ตรงจุดท่ีกรม

๑๗๙

ชลประทานมโี ครงการจะสรา งทา เรอื ขนสง อปุ กรณ ประกอบกบั เปน วดั ทมี่ พี ระสงฆ
จำพรรษาอยูเพียงวัดละรูป กรมชลประทานโดยทานอธิบดี ม.ล.ชูชาติ กำภู จึง
ขออนญุ าตผา นกรมการศาสนาถงึ คณะสงั ฆมนตรเี พอ่ื ขอแลกเปลย่ี นทดี่ นิ โดยจะสรา ง
อโุ บสถ กฏุ พิ ระ เสนาสนะตา ง ๆ ใหช ดเชย

เม่ือคณะสังฆมนตรีตอบไมขัดของ จึงกอสรางวัดใหมในท่ีดินของกรม
ชลประทานดา นทศิ ตะวนั ออก แลว เฉลมิ นามวา “วดั ชลประทานรงั สฤษฏ” มคี วาม
หมายวา เปน พระอารามที่ “รงั สฤษฏ” หรอื สรา งขนึ้ โดยกรมชลประทาน ในพนื้ ท่ี ๔๘
ไร ณ เลขที่ ๗๘/๘ หมู ๑ ถนนตวิ านนท ตำบลบางตลาด อำเภอปากเกรด็ จงั หวดั
นนทบรุ ี เขตปกครองคณะสงฆม หานกิ าย แลว นมิ นตพ ระปญ ญานนั ทะภกิ ขุ จากวดั
อโุ มงค จงั หวดั เชยี งใหม มาเปน เจา อาวาส ตงั้ แตว นั ท่ี ๒๐ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๐๓
ตราบจนปจ จบุ นั ในขณะที่ “วดั หนา โบสถ” ในวนั นยี้ งั เหลอื รอ งรอยเพยี งตวั โบสถ
สวน “วดั เชงิ ทา ” ไดก ลายเปน ทต่ี งั้ ทา เรอื ของกรมชลประทาน

“...ตอนนนั้ สองวดั นม้ี พี ระอยวู ดั ละองค พออาตมามาสรา งวดั น้ี เขาไมม า ไป
อยวู ดั อน่ื เพราะขดั นโยบายกนั เพราะวดั ชลประทานฯ หา มสบู บหุ รี่ ถา สบู มาอยไู ม
ได พระสองรปู นน้ั มานอนไดส องคนื กอ็ ดึ อดั เลยไปอยวู ดั อน่ื ”

ทา มกลางสงั คมทร่ี ะดบั ศลี ธรรมของผคู นถดถอยลงทกุ วนั ความมงุ มน่ั ของ
ม.ล.ชชู าตใิ นการจดั ตง้ั วดั ชลประทานรงั สฤษฏ จงึ มไิ ดเ ปน เพยี ง “สวสั ดกิ าร” ของ
ขา ราชกรมชลประทาน ซงึ่ ทา นไดส รา งไวใ หแ ลว ทง้ั โรงเรยี น โรงพยาบาล บา นพกั
กระทง่ั มาบรบิ รู ณท วี่ ดั อนั เปน สถานทซ่ี งึ่ ผกู พนั กบั คนไทยมาตง้ั แตเ กดิ จนกระทงั่ อำลา
จากโลกใบนไี้ ป ทวา ในอกี มติ หิ นง่ึ ทา นยงั ตงั้ ใจใหว ดั นเี้ ปน ทพ่ี งึ่ ของพทุ ธศาสนกิ ชนท่ี
ศรทั ธาใน “แกน แท” ของพระศาสนา มากกวา เปลอื กหรอื กระพี้

วดั ชลประทานฯ จงึ มคี วามแตกตา งจากวดั อนื่ ๆ อยา งเหน็ ไดช ดั ในสายตาของ
ชาวพทุ ธทวั่ ไป โดยเฉพาะระเบยี บในการจดั งานบวช งานสวดศพ เผาศพ ฯลฯ รวม
ไปถงึ ไสยศาสตร มนตด ำ ดหู มอ ใบห วย ฯลฯ สง่ิ เหลา นไ้ี ดร บั การปฏริ ปู ใหมห มดใน
วดั ทม่ี เี จา อาวาสชอื่ “ปญ ญานนั ทะ”

“หมอ มหลวงชชู าตทิ า นชอบใจทไี่ มม กี ารใหห วย แลว ยงั พฒั นาประเพณลี า หลงั
ใหท นั สมยั อยา งสวดศพสมยั กอ นมแี ตส วด ๆ ไป คนฟง ไมร เู รอื่ ง บางคนยงั มากนิ
เหลา เบยี รก นั สนกุ ในงานสวด อาตมาจดั ระเบยี บใหม คอื งานสวดศพวดั นจ้ี ะเนน แสดง
ธรรมกอ น ๓๐-๔๐ นาที จากนน้ั สวดนดิ เดยี ว แลว ไมม กี ารเลย้ี งในงาน ตรงนต้ี ดั ออก...”

“…หรอื บวชนาคทมี่ กี ารทำขวญั แหแ หนสนกุ สนาน ตดั หมด อาตมาใหบ วช

๑๘๐

พรอ มกนั ทลี ะ ๑๐๐ รปู ทกุ วนั ท่ี ๑ กมุ ภา ๑ มนี า ๑ เมษา แลว ไมใ หซ อ้ื ดอกไมธ ปู
เทยี นเพราะรกวดั คดิ ดวู า ๑๐๐ คน ถา ซอื้ หมดจะสงู ทว มหวั ใหม แี ตผ า ไมใ หม งี าน
เลยี้ ง มานอนวดั โกนหวั ซอ มบวช...”

ธรรมเนยี มปฏบิ ตั ทิ ท่ี า นเจา อาวาสนกั ปฏริ ปู รเิ รมิ่ ขนึ้ เปน แหง แรก คอื การแสดง
ธรรมทกุ วนั อาทติ ย แลว บนั ทกึ เทปใหญ าตโิ ยมซอื้ หรอื ขอยมื จากทางหอ งสมดุ ของวดั
เพอื่ นำกลบั ไปฟง ซ้ำหรอื เผยแผไ ปยงั ผทู ไ่ี มม โี อกาสจะฟง ดร.พระมหาจรรยา สทุ ธญิ าโณ
บนั ทกึ ถงึ เรอ่ื งนไ้ี วใ นหนงั สอื “ชวี ติ และงานของทา นปญ ญานนั ทะ” เนอ่ื งในโอกาส
ครบรอบ ๙๔ ป ของทา นเจา อาวาส

“…ทา นปญ ญาฯ เปน นกั เผยแพรธ รรมะ นโยบายหลกั ของวดั กค็ อื การเผยแพร
ธรรมะ เมอ่ื ทา นรบั ตำแหนง เจา อาวาสแลว มศี าสนสถานและเสนาสนะ เพยี งพอแก
การเรม่ิ งาน กลา วคอื มโี บสถ ศาลาฉนั และกฏุ ิ ๑๑ หลงั ทา นจงึ ใชศ าลาฉนั เปน ที่
แสดงปาฐกถาธรรม เริ่มครั้งแรกก็มีผูฟงประมาณ ๑๐ กวาคน สวนมากเปนคน
กรงุ เทพฯ ทเ่ี คยรจู กั กบั ทา นมากอ นทง้ั สนิ้ ถนนหนทางสญั จรไปมาระหวา งกรงุ เทพฯ
กบั ปากเกรด็ (หมายถงึ ถนนตวิ านนท) กย็ งั เปน หลมุ เปน บอ นานทจี ะมรี ถผา นมาสกั
คนั หนง่ึ ...”

จากผฟู ง เรอื นสบิ เมอื่ วนั วาน เปน ทท่ี ราบกนั ดวี า ถงึ วนั น้ี สถานทจี่ อดรถของ
ทางวดั จะคบั แคบไปในวนั อาทติ ยข องทกุ สปั ดาห วดั ไดก ลายเปน ทพ่ี ง่ึ ของผแู สวงหา
สจั ธรรมทแี่ ทใ นคำสอนขององคส มเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา และยงั ไดร บั การพจิ ารณา
เปน “วดั พฒั นาตวั อยา ง” ของกรมการศาสนา ตง้ั แต พ.ศ.๒๕๒๕ ในขณะทท่ี า น
ปญ ญานนั ทะภกิ ขุ ไดร บั รางวลั “คนดศี รปี ก ษใ ต” และไดร บั ปรญิ ญาดษุ ฎบี ณั ฑติ
กติ ตมิ ศกั ดิ์ จากสถาบนั การศกึ ษาตา ง ๆ คอื มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ จฬุ าลงกรณ
มหาวทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร มหาวทิ ยาลยั มหามกฎุ ราชวทิ ยาลยั และ
มหาวทิ ยาลยั ราชภฎั นครศรธี รรมราช รวมทง้ั ไดร บั รางวลั “ศาสตรเมธ”ี สาขาสงั คม
ศาสตร ดา นศาสนาและปรชั ญา จากมลู นธิ หิ มอ งหลวงปน มาลากลุ

ซงึ่ หากกลา วถงึ ความทรงจำในความสำเรจ็ ทงั้ หลายของวดั ชลประทานฯ ทา น
ปญ ญานนั ทะไมเ คยลมื แรงสนบั สนนุ อยา งเตม็ กำลงั จาก ”ทา นอธบิ ด”ี

“…เหน็ เราทำแบบนที้ า นพอใจ เราพฒั นาทงั้ วตั ถทุ งั้ จติ ใจ มาวดั ตอ งฉลาดไม
ไดค วามโงก ลบั ไป...หมอ มหลวงทา นเปน คนกา วหนา ไมห วั เกา หลายครงั้ อาตมาขออะไร
จากกรมชลฯ ขอเชา บา ยได ขอรถแทรกเตอรใ หว ดั ทา นวอ งไว สง่ั งานไมช กั ชา ...ถงึ
ทส่ี ดุ ทฉ่ี นั มานเี่ พราะคนของกรมชลประทานมากหลายหมนื่ ครอบครวั จะไดอ าศยั ...”

๑๘๑

เปน ทท่ี ราบกนั ดใี นหมคู นใกลช ดิ วา วดั ชลประทานฯ ท่ี ม.ล.ชชู าตอิ าราธนา
ทา นปญ ญานนั ทะภกิ ขุ มาเปน ทา นเจา อาวาสนน้ั ทำใหท า นอธบิ ดสี มั ผสั ธรรมะอยา ง
ลกึ ซง้ึ ยงิ่ ขน้ึ และยงั ไดม โี อกาสสนทนาธรรมกบั ทา นพทุ ธทาสภกิ ขุ แหง วดั สวนโมกข
พลาราม จังหวัดสุราษฏรธานี อริยะสงฆที่ไดชื่อวาศึกษาธรรมะแตกฉานและมี
วตั รปฏบิ ตั นิ า เลอ่ื มใสทส่ี ดุ องคห นง่ึ จนองคก ารยเู นสโกแหง สหประชาชาตยิ กยอ งให
เปน “บคุ คลสำคญั ของโลก” ในฐานะทท่ี า นเปน ผนู ำดา นขนั ตธิ รรม สนั ตธิ รรมและ
วฒั นธรรม

โดยในชว งนนั้ (ราวพ.ศ.๒๕๐๓ - ๒๕๐๘) คราใดทที่ า นพทุ ธทาสเดนิ ทางมา
ปฏบิ ตั กิ จิ ธรุ ะยงั กรงุ เทพมหานคร กจ็ ะมาจำพรรษาทว่ี ดั ชลประทานฯ ในฐานะทเี่ ปน
“สหายธรรม” กบั หลวงพอ ปญ ญานนั ทะภกิ ขุ โดยทา นปญ ญาฯเรยี กขานทา นพทุ ธ
ทาสวา “ทา นพ”่ี ดว ยความทท่ี า นพทุ ธทาสอาวโุ สกวา

“...เยน็ วนั หนง่ึ มกี ำหนดไปงานเลยี้ งทสี่ ถานทตู อเมรกิ นั คณุ ชชู าตบิ อกใหส ง รถ
ไปรบั ทกี่ รม พอรถไปถงึ กลบั บอกวา ไมไ ปไดไ หม รสู กึ ไมส บายใจเรอื่ งงาน ขอไปวดั
ชลประทานฯ ดกี วา พอไปถงึ มที า นเจา คณุ พทุ ธทาสกบั ทา นปญ ญาฯ คอยทา อยทู โี่ บสถ
เปด ประตหู นา ตา งทง้ั หมด ซง่ึ ธรรมดาไมเ คยเปด แตว นั นนั้ ทา นทงั้ สองรอรบั อย.ู ..”

แมก าลเวลาจะลว งเลยมากวา ๔๐ ป ทวา คณุ หญงิ โฉมศรี กำภู ณ อยธุ ยา
ยงั รำลกึ ถงึ วนั ทป่ี ชู นยี บคุ คลทงั้ สาม ไดม าสนทนาธรรมกนั โดยมไิ ดน ดั หมาย ราวกบั
เพง่ิ เกดิ ขน้ึ เมอ่ื วนั วาน

๑๘๒

ม.ล.ชูชาติ ถวายผาพระกฐิน
ที่วัดชลประทานรังสฤษฏ
เม่ือ ๒๒ ตุลาคม ๒๕๐๗

“…ตอนขนึ้ รถกลบั คณุ ชชู าตบิ อกวา ดว ยอานสิ งคข องหลวงพอ ทง้ั สอง ทำให
เปลยี่ นใจมาวดั ความทกุ ขใ จจากการงานจงึ หายไปหมด ไดส ติ เพราะทา นปญ ญาฯ
มกั คอยทว งใหค ณุ ชชู าตชิ า ลงบา ง กช็ วี ติ คณุ ชชู าตไิ มเ คยชา ตง้ั แตเ ชา ยนั ค่ำ ตอนนอน
ยงั ฝน ถงึ งาน บางทดี ฉิ นั ไดย นิ เสยี งพดู ภาษาองั กฤษวา จะทำอะไรตอ อะไร อาหารเชา
กท็ านในรถ ระหวา งทานมเี ลขาฯ จดงานตลอด พดู ไดว า ชวี ติ คไู มม โี รแมนตกิ พอเลกิ
จากงานตอนเยน็ กเ็ หนอ่ื ยมาก นพ.พชิ ติ ตอ งคอยมาฉดี ยาบำรงุ ให”

๑๓ เมษายน ๒๕๑๒

ดว ยความผกู พนั กนั ทง้ั ทางการงานและจติ ใจ ทา นปญ ญานนั ทะจงึ อาลยั ยง่ิ
เมอ่ื ทราบขา วการเสยี ชวี ติ ของ ม.ล.ชชู าติ กำภู

“...เสยี ใจมากทท่ี ราบวา ทา นจากไป เสยี ใจ...เวลานยี้ งั คดิ ถงึ เสยี ใจจนพดู อะไร
ไมอ อก เสยี ดายเพราะทา นซอ่ื สตั ยส จุ รติ ไมค อรปั ชน่ั ความโลภไมม .ี ..คนกรมชลฯ
เรยี กทา นวา “คร”ู ทา นไมใ ชแ คอ ธบิ ดี ทส่ี ำคญั คอื ทา นสรา งคน ทา นทำตนเปน ตวั อยา ง
พระพทุ ธเจา บอกวา เวลาเราสอนคนเรอ่ื งใด ตอ งทำเรอ่ื งนน้ั ดว ย…สว นมากมาคยุ กบั
อาตมา ทานก็มีแตงาน เร่ืองสวนตัวไมคอยมีอะไร ชีวิตของทานคืองาน งานคือ
ชวี ติ ...ทา นอายนุ อ ยมากตอนทเ่ี สยี …เราสญู เสยี คนด.ี ..”

ดังน้ัน ตราบจนวันน้ี ม.ล.ชูชาติในความทรงจำของทานปญญานันทะ
ภิกขุ จึงเปนอธิบดีกรมชลประทานที่ “ทำงานเพ่ือให ไมใชทำงานเพื่อเอา”
อยางที่ยากจะมีใครเสมอเหมือน

๑๘๓

ธรรมะเหมือนสระน้ำที่ไมมีตม

วนั ที่ ๒๐ ตลุ าคม ๒๕๔๘ องคก ารศกึ ษาวทิ ยาศาสตรแ ละวฒั นธรรม
แหง สหประชาชาติ (ยเู นสโก) ประกาศยกยอ งทา นพทุ ธทาสภกิ ขุ (พระธรรม
โกศาจารย) แหง วดั สวนโมกขพลาราม จงั หวดั สรุ าษฏรธ านี เปน บคุ คลสำคญั
ของโลกและจะรว มเฉลมิ ฉลองในวาระครบรอบชาตกาล ๑๐๐ปในวนั ท่ี๒๗
พฤษภาคม ๒๕๔๙ อนั นบั เปน เรอ่ื งทนี่ า ปต ยิ นิ ดขี องประชาชนไทย

ทานพุทธทาสภิกขุ เปน “สหายธรรมผูพ่ี” ของทานปญญา
นนั ทะภกิ ขุ (พระพรหมมงั ลาจารย) เจา อาวาสวดั ชลประทานรงั สฤษฏ และ
ทานยังเคยแสดงธรรมในท่ีประชุมอบรมขาราชการและลูกจางของ
กรมชลประทานณวดั ชลประทานรงั สฤษฏเมอื่ วนั ที่๒๔มกราคมพ.ศ.๒๕๐๕
เมื่อครั้งที่ทานพุทธทาสภิกขุ ยังดำรงสมณศักด์ิเปน “พระราชชัยกวี”
กลา วไดว า เปน การแสดงธรรมตอ ขา ราชการกรมชลประทานเปน ครง้ั แรกและ
ครง้ั เดยี วในประวตั ศิ าสตร

ดงั ความตอนหนง่ึ คอื ...
“...พวกเราเปน ขา ราชการกรมชลประทาน คำวา “ชลประทาน” ควร
จะถอื เปน นมิ ติ ทด่ี มี าก “ชลประทาน” แปลกนั งา ย ๆ วา แจกจา ยนำ้ คำวา “นำ้ ”
เปน ชอื่ ของธรรมะบททวี่ า “ธมโฺ ม รหโท อกททฺ โม” แปลวา “ธรรมะเหมอื น
สระนำ้ ทไ่ี มม ตี ม” ทา นเปรยี บน้ำเหมอื นธรรมะในฐานะเปน เครอื่ งชำระความ
ทกุ ข หรอื สงิ่ สกปรกเศรา หมองทเี่ ราม.ี ..
เรามีคำวา “กรมชลประทาน” เปนที่มั่นของเรา น่ีเรายึดถืออุดม
คตอิ ยา งเดยี วกนั คอื จะตอ งแจกจา ยความดี ระบบของความดี เปน ตวั อยา งทดี่ ี
แกกรมอื่น วาขาราชการกรมนี้จะไมมีชองโหวที่จะใหชาวบานนินทาวา
“มาอยา งไทย ไปอยา งฝรงั่ ”... มาอยา งไทยคอื มาชา และทำงานอยา งเอาเปรยี บ
ทสี่ ดุ แตพ อเลกิ หรอื หยดุ พกั ผอ นนเ่ี อาอยา งฝรงั่ คอื เอาเตม็ ท่ี
ถา เราชว ยกนั เพกิ ถอนขอ ครหาอนั นไ้ี ดเ มอื่ ไรแลว เมอ่ื นนั้ แหละคอื
การปฏบิ ตั ธิ รรมอยา งยง่ิ ของเรา สรา งสรรคค วามเจรญิ ใหแ กเ ราใหแ กป ระเทศ
ชาตขิ องเรา ศาสนาของเรา หรอื โลกทง้ั หมดทง้ั สน้ิ ได ดว ยอาศยั สงิ่ เดยี วกนั

๑๘๔

คอื “ธมโฺ ม รหโท อกททฺ โม - ธรรมะเหมอื นสระนำ้ ทไี่ มม ตี ม”…
ขอใหเ ราทกุ คนมจี ติ ใจเหมอื นสระน้ำทไ่ี มม ตี ะกอนคอื ใสสะอาดไม

มสี ว นแหง ความชวั่ ปะปน และใสอยา งไมม ตี ะกอนอยเู ปน ประจำในจติ ใจ
ของเรา แลวคำวา “ชลประทาน” น้ีจะหอมหวนที่สุด จะเปนเกียรติท่ีฟุง
กระจายไปทว่ั ทกุ ทศิ ทาง สมกบั ทเ่ี ราเปน ขา ราชการกรมชลประทาน...”

(จาก หนังสือ “ธรรมะเหมือนสระนำ้ ที่ไมมีตม” จัดพิมพโดย กองทุน
ศูนยสืบอายุพระพุทธศาสนา วัดชลประทานรังสฤษฏ (ไมระบุปท่ีพิมพ))

๑๘๕

ภูเขาทอง องคเจดียในวัดสระเกศ

๑๘๖

อธิบดีผูบูรณะภูเขาทอง

นอกจากงานกอ สรา งโครงการขนาดใหญด า นชลประทานแลว งาน
สำคญั อกี ดา นหนง่ึ ของ ม.ล.ชชู าติ กำภู ขณะรบั ราชการกรมชลประทาน คอื
การสงเสริมและทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา ซ่ึงนอกเหนือจากการสรางวัด
ชลประทานรงั สฤษฏแ ลว ยงั มผี ลงานอกี ชน้ิ หนง่ึ ทค่ี นสว นใหญไ มค อ ยรบั รกู นั
มากนัก คือการทมี่ .ล.ชูชาติ กำภู มบี ทบาทสำคัญในการบรู ณะ “พระบรม
บรรพต” หรอื “ภเู ขาทอง” วดั สระเกศ ราชวรมหาวหิ าร ในป พ.ศ.๒๔๙๓

ตามประวตั ิ“พระบรมบรรพต”พระบาทสมเดจ็ พระนง่ั เกลา เจา อยหู วั
รชั กาลที่ ๓ แหง กรงุ รตั นโกสนิ ทร โปรดฯ ใหส รา งขน้ึ โดยมฐี านเปน ดนิ ทถี่ กู
ขดุ ขนึ้ มาจากการสรา งคลองรอบกรงุ และดว ยความทอ่ี ยใู กลก บั คลองมหานาค
ซงึ่ เปน สว นหนงึ่ ของคลองรอบกรงุ ทำใหช าวเมอื งนยิ มเรยี ก “ภเู ขาทอง” เชน
เดยี วกบั ทเ่ี รยี กเจดยี ภ เู ขาทองทก่ี รงุ ศรอี ยธุ ยา

ในแผน ดนิ รชั กาลที่ ๓ มกี ารกอ สรา งเปน พระปรางค แตเ กดิ ทรดุ ตวั
ลงมาจนตอ งยตุ กิ ารกอ สรา งไปหลายปจนถงึ รชั กาลท่ี๔โปรดฯใหม กี ารซอ ม
แซมโดยดดั แปลงเปน ภเู ขาและกอ พระเจดยี ไ วบ นยอดมพี ระระเบยี งโดยรอบ
มบี นั ไดเวยี นสองสายขนึ้ ถงึ ยอดและกอ พระเจดยี ท รงลงั กาไวบ นยอดพระราช
ทานนามวา “พระบรมบรรพต”

แตก ารกอ สรา งมาแลว เสรจ็ จรงิ ๆ ในสมยั รชั กาลท่ี ๕ มกี ารอญั เชญิ
พระบรมสารรี กิ ธาตจุ ากเมอื งกบลิ พสั ดุซง่ึ รฐั บาลองั กฤษทป่ี กครองอนิ เดยี ใน
ยคุ นน้ั ถวาย โดยมพี ระราชพธิ ปี ระดษิ ฐานพระบรมสารรี กิ ธาตุ ไวใ นซมุ พระ
เจดยี บ นยอดพระบรมบรรพต เมอ่ื วนั ที่ ๒๓ พฤษภาคม ๒๔๕๒

จนเมอ่ื ผา นพน สงครามโลกครง้ั ทสี่ อง พ.ศ.๒๔๘๙ ภเู ขาทองไดร บั
ความเสียหายอยางเห็นไดชัด โดยปรากฏการแตกราวหลายจุด ในครั้งนั้น
สมเดจ็ พระสงั ฆราช ญาโณทยมหาเถร ทรงเหน็ วา ถา ทง้ิ ไวอ าจจะพงั ลงมา จงึ
ประสานไปยงั กรมการศาสนาโดยขอใหม.ล.ชชู าติกำภูอธบิ ดกี รมชลประทาน
ศษิ ยานศุ ษิ ยข องทา นผมู คี วามเชย่ี วชาญดา นวศิ วกรรมโยธามาดำเนนิ การซอ ม
แซม โดยผา นความเหน็ ชอบของกรมศลิ ปากร

๑๘๗

“...วดั สระเกศ เปน วดั ท่ี ม.ล.ชชู าติ กำภู เคารพนบั ถอื เขอื่ นทกุ เขอ่ื น
ทม่ี พี ธิ เี ปด กไ็ ดฤ กษจ ากวดั สระเกศทงั้ สน้ิ พระสงั ฆราชทา นรบั สง่ั วา ภเู ขาทอง
ทรุดมาก จะขึ้นไมไดแลว ทานเห็นวาคุณชูชาติมีความรูความสามารถท่ีจะ
บรู ณะได. ..”

คุณหญิงโฉมศรี กำภู ณ อยุธยา ยังจดจำไดดีวา ทำไม การบูรณะ
ภเู ขาทองตอ งเปน ม.ล.ชชู าติ กำภู

“...วนั ทไี่ ปดภู เู ขาทอง เขาเปด ฐานภเู ขาขา งลา งใหด ูสอ งไฟเขา ไปเหน็
เสาโต ๆ ขดั กนั ไปมาอยใู ตน น้ั ยงั สงสยั วา จะซอ มอยา งไร ถา ซอ มแลว พงั ลงมา
กห็ มดกนั คณุ ชชู าตอิ ธบิ ายวา สรา งเหมอื นทำถงั เบยี รส ิคอื ใชเ ทคนคิ การรดั เปน
ตอน ๆ ไงละ ...”

ขณะที่การบูรณะภูเขาทองกำลังดำเนินไป ม.ล.ชูชาติยังมีตำแหนง
เปนท่ีปรึกษาดานการชลประทานใหธนาคารโลก มีภารกิจตองเดินทางไป
ตา งประเทศบอ ยครง้ั เมอ่ื มโี อกาสเดนิ ทางไปประชมุ ทอ่ี ติ าลี ทา นกย็ งั ไมล มื
งานบูรณะภูเขาทอง เมื่อทราบวาท่ีนั่นมีการผลิตโมเสกที่มีคุณภาพดี เหมาะ
สำหรับหุมองคบรมบรรพต ในขณะที่ตอนนั้นเมืองไทยยังไมมีวัสดุเชนนี้
ทา นจงึ พยายามหาเวลาวา งจากการประชมุ ชวนคณุ หญงิ ไปสำรวจถงึ แหลง ผลติ

“...แลว ซอ้ื ตวั อยา งหอบขนึ้ เครอื่ งบนิ กลบั มาหลายสี เพอื่ จะไดเ ลอื ก
แลว สงั่ ไปทางอติ าลอี กี ทหี นง่ึ ... โมเสกชนิ้ หนงึ่ มขี นาดประมาณหนงึ่ นวิ้ ดา น
หนงึ่ จะดา น พอเอานำ้ ลบู แลว ลงกาว กส็ ามารถตดิ กบั ผนงั ได เราตอ งสงั่ โมเสก
สีทองจากอิตาลีอยูหลายคร้ัง จนภูเขาทองเปนสีทองอรามอยางที่เราเห็นทุก
วนั น.้ี ..”

การบูรณะภูเขาทองดำเนินไปเปนเวลา ๕ ป จึงแลวเสร็จเม่ือ
พ.ศ.๒๔๙๘ จงึ มพี ธิ เี ฉลมิ ฉลอง โดยพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั เสดจ็ ฯ เปน
องคป ระธาน

“...ดิฉันจำไดเพราะตองเดินเอาอาหารใสหาบไปเลี้ยงพระ ๑๐ รูป
หลงั จากนนั้ มกี ารอญั เชญิ พระบรมสารรี กิ ธาตกุ ลบั ไปประดษิ ฐานดงั เดมิ จำได
วา พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงใชพระหัตถหยิบพระบรมสารีริกธาตุ

๑๘๘

ใสลงในน้ำหอม แลวอัญเชิญไวในเจดียเล็ก ๆ พอจะปดฝาเจดียก็ทรงถอด
พระธำมรงคค รอบบนยอดเจดยี ด ว ย...”

หลงั จากนน้ั งานทำนบุ ำรงุ พระศาสนาของ ม.ล.ชชู าติ กำภู ยงั มอี ยู
ตอ เนอ่ื งไปถงึ การบรู ณะพระปรางคว ดั อรณุ ราชวรารามราชวรมหาวหิ ารสรา ง
วัดชลประทานรังสรรค อำเภอสามเงา จังหวัดตาก สรางพระตำหนักถวาย
สมเด็จพระสังฆราชท่ีวัดสระเกศ ซ่ึงมิใชเพียงแตพุทธสถานเทาน้ัน แมแต
มสั ยดิ ในศาสนาอสิ ลาม ทา นกม็ บี ทบาทในการสรา ง คอื มสั ยดิ ดารลุ อสิ ลาม
ตำบลทา ทราย อำเภอเมอื ง จงั หวดั นนทบรุ ี อนั เปน มสั ยสิ ทกี่ รมชลประทาน
สรา งขน้ึ ใหมแ ทนมสั ยสิ เดมิ ซงึ่ เคยอยใู นพนื้ ทก่ี รมชลประทานปากเกรด็ มพี ธิ ี
มอบใหค ณะกรรมการกลางอสิ ลามแหง ประเทศไทย โดยจฬุ าราชมนตรเี ปน
ผรู บั มอบ เมอื่ วนั ที่ ๖ กมุ ภาพนั ธ พ.ศ. ๒๕๐๖

นอกจากนนั้ ยงั มสี ถานทส่ี ำคญั ของชาตอิ กี หลายแหง ทท่ี า นควบคมุ
การกอ สรา งและบรู ณะอาทิพระบรมราชานสุ าวรยี พระมหาธรี ราชเจา รชั กาล
ที่๖อนสุ าวรยี ช ยั สมรภมู ิอาคารตา งๆของโรงพยาบาลจฬุ าและอนสุ รณด อน
เจดยี  จงั หวดั สพุ รรณบรุ ี

หากเมอื่ นบั รวมกบั โครงการเขอื่ นขนาดใหญคอื เขอ่ื นเจา พระยาและ
เขอื่ นภมู พิ ลทถ่ี อื เปน ผลงานชน้ิ เอกของม.ล.ชชู าตแิ ลว กส็ มกบั ทอี่ ดตี รฐั มนตรี
วา การกระทรวงการคลงั นายเสวต เปย มพงศส านต กลา วไวว า

“...ตามความเหน็ ของขา พเจา ไมม คี นไทยคนใดในสมยั เดยี วกนั ที่
ไดร เิ รม่ิ งานกอ สรา งทส่ี ำคญั ของชาติ เทา ม.ล.ชชู าตอิ กี แลว ...”

๑๘๙

ม.ล.ชูชาติ สวมชุดครุยปริญญาชางชลประทานดุษฎีบัณฑิต กิตติมศักดิ์
นำขบวนศาสตราจารยและอาจารย เขาสูหอประชุม

ในวันเสด็จพระราชดำเนินพระราชทานปริญญาบัตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร

๑๙๐

“...ใครเลยจะคาดถงึ วา สภุ าพบรุ ษุ รา งเลก็
ผมู สี ขุ ภาพไมส สู มบรู ณน กั จะมกี ำลงั ใจเขม แขง็
และเสยี สละเพอื่ ประเทศชาตไิ ดม ากมายปานนี้
ทา นสละทงั้ แรงกายแรงปญ ญาเพอ่ื ความสขุ ของประชาชนไทย
มาเปน เวลาไมต ำ่ กวา ๔๐ปแมก ระทงั่ ในยามปจ ฉมิ วยั
ทคี่ นสว นใหญพ กั ผอ นและแสวงหาความสขุ ใสต น

แตท า นยงั คงตอ สกู บั งานหนกั อยเูชน เดมิ ...
โดยเจตนาแนว แนว า จะผลกั ดนั เมอื งไทยใหก า วไปไดไ กลทส่ี ดุ

ในชว งระยะเวลาทสี่ นั้ ทสี่ ดุ ...”

จาก อนุสรณงานพระราชทานเพลิงศพ
ม.ล.ชูชาติ กำภู ๑๖ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๑๒

๑๙๑

อนุสาวรีย ม.ล.ชูชาติ กำภู
บิดาแหงชลกร

๑๙๒

บทท่ี ๑๓

ชวี ติ นน้ั สน้ั ผลงานสยิ นื ยาว

พุทธศักราช ๒๕๐๙

ม.ล.ชชู าติ กำภู เกษยี ณอายรุ าชการจากตำแหนง อธบิ ดกี รมชลประทาน แต
สำหรบั นกั คดิ นกั วางแผน นกั ปฏบิ ตั เิ ชน ทา น อายกุ ม็ คี วามหมายเปน เพยี งตวั เลข ดว ย
ยงั มหี นว ยงานสำคญั ทงั้ ระดบั ชาตแิ ละนานาชาติ ปรารถนาจะเชญิ ทา นไปรว มงาน
ทสี่ ำคญั คอื การไดร บั เชญิ จากธนาคารโลก ใหเ ปน ทป่ี รกึ ษาดา นวศิ วกรรมชลประทาน
และการเกษตร

ดว ยประจกั ษแ จง ในฝไ มล ายมอื ของทา น จากผลงานชนิ้ โบแดง คอื โครงการ
เขอ่ื นเจา พระยาใหญ และเขอ่ื นภมู พิ ล

ขณะเดยี วกนั ทา นกย็ งั นง่ั ทำงานในฐานะกรรมการผจู ดั การ บรษิ ทั ชลประทาน
ซเี มนต จำกดั และกรรมการผจู ดั การ บรษิ ทั อตุ สาหกรรมเครอ่ื งจกั รกลไทย จำกดั
แตเ หนอื อน่ื ใด คอื ภารกจิ ในฐานะอธกิ ารบดมี หาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร ซง่ึ พระบาท
สมเดจ็ พระเจา อยหู วั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ แตง ตง้ั ใหด ำรงตำแหนง นม้ี าตงั้ แต
พ.ศ. ๒๕๐๘ แลว

ดวยวิสัยของนักบริหารผูมองการณไกลไปลวงหนา ๑๐-๒๐ ป และ
เปยมลนดวยประสบการณทำงานใหญระดับชาติมาแลวมากมาย ม.ล.ชูชาติ กำภู
ตระหนกั ถงึ ปญ หาความคบั แคบของมหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร บางเขน ซงึ่ ตงั้ อยู
ณ พน้ื ทขี่ องกระทรวงเกษตราธกิ ารในสมยั นนั้ แมอ าณาบรเิ วณจะกวา งขวางถงึ กวา
๒,๐๐๐ ไร แตก็มีหนวยงานของกระทรวงฯ ตั้งอยูหลายหนวย เชน กรมปศุสัตว
กรมประมง กรมการขา ว ฯลฯ เปน พนื้ ทขี่ องมหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตรเ พยี ง ๘๐๐ ไร

๑๙๓

ภาพถายภูมิทัศนทางอากาศ เข่ือนภูมิพล
เมื่อเริ่มเก็บกักน้ำ

๑๙๔

ในขณะที่หลายสาขาวิชาของมหาวิทยาลัยน้ี จำเปนตองมีพื้นที่สำหรับ
การศึกษา วิจัย ทดลอง เชน สาขาพืชไร พืชสวน สัตวบาล กีฏวิทยา วิศวะ
เครอื่ งกล เปน อาทิ

“...เหตผุ ลนเ้ี อง ทที่ ำใหท า นคดิ หาทางขยบั ขยายพนื้ ทข่ี องมหาวทิ ยาลยั เพอื่ เพมิ่
ปรมิ าณการผลติ บณั ฑติ ขยายการศกึ ษา การคน ควา วจิ ยั ฯลฯ เพอื่ รองรบั การพฒั นา
ประเทศในอนาคต...” ทวา “...อาจารยห มอ มหลวงชชู าติ กำภู เปน ผมู วี สิ ยั ทศั นก วา ง
ไกล ทา นเปน บคุ คลประเภทคดิ เรว็ ทำเรว็ และจรงิ จงั ทำใหห ลายคนและหลายฝา ย
ตามทา นไมท นั จนบางครงั้ ทำใหม องทา นในมมุ กลบั ...”

บทความ “เม่ือขาพเจาสานตอโครงการกอตั้งมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร
วทิ ยาเขตกำแพงแสน” โดย ศ.ดร.วฒั นา เสถยี รสวสั ดิ์ อดตี รองอธกิ ารบดี มหาวทิ ยาลยั
เกษตรศาสตร ทำใหอ นชุ นรนุ หลงั ทราบวา เมอ่ื ม.ล.ชชู าติ พจิ ารณาเลอื กพนื้ ทอี่ ำเภอ
กำแพงแสน จังหวัดนครปฐม ซ่ึงมีพ้ืนที่ ๗,๘๔๑ ไร มีโครงการชลประทานและ
ทางหลวงแผน ดนิ ผา น อกี ทงั้ ทดี่ นิ ยงั มรี าคาถกู เปน ทตี่ ง้ั วทิ ยาเขตใหม

โดยทา นรเิ รม่ิ วางแผนพฒั นาดว ยโครงการเงนิ กธู นาคารโลก ซงึ่ สามารถทำได
ไมย ากดว ยประสบการณร ะดบั สงู ของทา น การเจรจากบั ธนาคารโลก กระทรวงการ
คลงั และบรษิ ทั ทป่ี รกึ ษาในการวางผงั แมบ ทเรม่ิ ตน ขน้ึ แต. ..

“...โครงการทง้ั หลายตอ งหยดุ ชะงกั ลง เมอื่ มกี ารเดนิ ขบวนตอ ตา นนโยบาย
พฒั นาของทา น ในทส่ี ดุ ทา นขอลาออกจากตำแหนง อธกิ ารบดใี นป พ.ศ.๒๕๑๐ ขา พเจา
ในฐานะลูกศิษยรูสึกเศราใจกับผูท่ีตามทานไมทัน...” (ศ.ดร.วัฒนา เสถียรสวัสดิ์, อาง

แลว)

แตห ลงั จากนนั้ วสิ ยั ทศั นข อง ม.ล.ชชู าติ กไ็ ดร บั การพสิ จู นว า ถกู ตอ ง เทยี่ ง
ตรง มองการณไ กล เมอ่ื โครงการขยายวทิ ยาเขตไปยงั อำเภอกำแพงแสน ไดร บั การ
สานตอ จนเปน ผลสำเรจ็ สามารถเปด การเรยี นการสอนไดต ง้ั แตป ก ารศกึ ษา ๒๕๒๒
-๒๕๒๓ โดยในระยะแรกยังประสบปญหาเร่ืองระบบชลประทานภายในวิทยาเขต
เนื่องจากกำแพงแสนมีปริมาณฝนนอยกวาอำเภอใกลเคียง แตเม่ือประสานความ
ชว ยเหลอื ไปยงั กรมชลประทานแลว

“...วนั ที่ ๑๑ สงิ หาคม ๒๕๒๙ ไดม ี “งานวนั นำ้ ไหล” หรอื พธิ เี ปด น้ำเขา สู
ระบบชลประทานของมหาวทิ ยาลยั เราไดร อคอยมาเปน เวลารว ม ๑๗ ป นบั เปน
ความปลมื้ ปต อิ ยา งยง่ิ น้ำมไิ ดใ ชเ พอื่ การอปุ โภคบรโิ ภคและงานวจิ ยั ทางการเกษตร
เทา นนั้ ... แตย งั นำไปใชใ นหมบู า นซง่ึ มบี อ เลยี้ งกงุ ราว ๓,๐๐๐ ไร และใชใ นการเกษตร

๑๙๕

ม.ล.ชูชาติ ถายภาพรวมกับนิสิตคณะวิศวกรรมชลประทานท่ีหนาตึกเรียน

อน่ื ๆ ของการเกษตรอกี ดว ย นค่ี อื บญุ บารมสี ว นหนง่ึ ทอี่ าจารยห มอ งหลวงชชู าติ กำภู
ท้ิงไวใหพวกเรา...” (ศ.ดร.วัฒนา เสถียรสวัสดิ์, อางแลว)

ภายหลังการลาออกจากตำแหนงอธิการบดีมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร
ม.ล.ชชู าติ กำภู ไดร บั เชญิ จากธนาคารพฒั นาแหง เอเชยี ใหเ ปน กรรมการวางแผน
นโยบายของธนาคาร จนกระทั่งวันที่ ๑๒ มีนาคม พุทธศักราช ๒๕๑๒ ยังไดรับ
พระบรมราชโองการโปรดเกลา ฯ แตง ตงั้ ใหด ำรงตำแหนง รฐั มนตรชี ว ยวา การกระทรวง
พฒั นาการแหง ชาติ ในรฐั บาลจอมพลถนอม กติ ตขิ จร ซงึ่ นบั เปน วาระที่ ๒ ของการ
ดำรงตำแหนง น้ี

บรรยากาศวันที่มีพระบรมราชโองการ ยังอยูในความทรงจำของคุณหญิง
โฉมศรี กำภู ณ อยธุ ยา

“....มีโทรศัพทจากในวังวาจะแตงตั้งเปนรัฐมนตรี แตคุณชูชาติไมอยากรับ
ตำแหนง

ใหด ฉิ นั แจง วา ไมอ ยบู า น ดฉิ นั ย้ำวา นเี่ ปน พระบรมราชโองการ คณุ ชชู าตกิ ็
ยนื ยนั วา บอกจอมพลถนอมแลว วา จะไมเ ปน แตอ นั นคี้ อื พระบรมราชโองการในหลวง
อยา งไรกต็ อ งรบั ถา บอกไมอ ยบู า น แลว เธอจะไมส บายใจ เพราะขดั พระบรมราช
โองการ... คณุ ชชู าตเิ ขา ใจอะไรงา ย มเี หตมุ ผี ล ไมอ ยากไดต ำแหนง แตไ มร บั กข็ ดั
พระบรมราชโองการ...”

ทวา การทำงานเพื่อประเทศชาติในตำแหนงรัฐมนตรีชวย ก็ตองประสบ

๑๙๖

อปุ สรรคจากอาการปว ยดว ยโรคเสน โลหติ ในหวั ใจตบี ซง่ึ เรมิ่ คกุ คามรฐั มนตรชี ชู าติ
มาตั้งแตกลางป พ.ศ.๒๕๑๑ หรือปหลังตัดสินใจลาออกจากการเปนอธิการบดี
มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร แลว วนั หนงึ่ ทา นเกดิ อาการชาทแ่ี ขนซา ย ระหวา งการ
อธบิ ายชแี้ จงเรอ่ื งตา ง ๆ ในทป่ี ระชมุ สภาพฒั นาเศรษฐกจิ แหง ชาติ จนตอ งขอพกั การ
ประชมุ เมอ่ื ไปพบแพทย จงึ ทราบสาเหตขุ องอาการ...

“...นายแพทยข อใหเ พลาการทำงานลงและพกั ผอ นใหม ากขนึ้ แตบ งั เอญิ ระยะ
นนั้ มงี านจำเปน ทต่ี อ งทำมาก จงึ ยงั คงปฏบิ ตั งิ านตอ ไปอยา งเตม็ ที่ ทำใหม เี วลาพกั ผอ น
ไมเพียงพอ...” (จาก หนังสืออนุสรณงานพระราชทานเพลิงศพ ม.ล.ชูชาติ กำภู)

เชา วนั ท่ี ๒๖ มกราคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๒ ม.ล.ชชู าติ กำภู ถวายการ
ตอนรับสมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพรรณวดี และ
พระนางเจา สวุ ทั นาพระวรราชเทวี ณ บา นพกั อา วอดุ ม อำเภอศรรี าชา จงั หวดั ชลบรุ ี
โดยไดลงเลนสกีถวาย และเม่ือทั้งสองพระองคเสด็จฯ กลับแลว ม.ล.ชูชาติยัง
นง่ั ทำงานตอ จนตกเยน็ จงึ เกดิ อาการปวดหนา อกดา นซา ยอยา งรนุ แรง ตอ งเขา พกั
รกั ษาตวั ทโ่ี รงพยาบาลเนริ ส ซง่ิ โฮม กรงุ เทพมหานคร นานถงึ ๖ สปั ดาห ภายใต
การดูแลของนายแพทยเอกไชย กำภู นองชายของทาน จนถึงวันที่ ๑๑ มีนาคม
๒๕๑๒ จงึ ไดร บั อนญุ าตใหอ อกจากโรงพยาบาลไปพกั รกั ษาตวั ทบี่ า น และมอี าการ
ดีขึ้นเปนลำดับ จนคณะแพทยเห็นสมควรวาใหทำงานไดบางเล็กนอย

กระทงั่ คนื วนั ที่ ๑๓ เมษายน ๒๕๑๒ เหตกุ ารณท ไี่ มม ใี ครคาดคดิ กเ็ กดิ ขน้ึ

“...วนั นน้ั เปน วนั สงกรานต ทา นเหมอื นกบั จะหายแลว หมอหลายคนกข็ อตวั
ไปพกั ผอ นสดุ สปั ดาห เหลอื แตค ณุ หมอสมทรง ธนะภมู .ิ ..”

คณุ โฉมฉาย (โกมารกลุ ณ นคร) ชยั สมบรู ณ นอ งสาวคณุ หญงิ โฉมศรี และ
เปน สมหุ บ ญั ชี บริษทั ชลประทานซเี มนต จำกดั ผทู ำงานใกลช ดิ ม.ล.ชชู าติ กำภู
ตง้ั แตเ รม่ิ กอ ตง้ั บรษิ ทั ฯ ในป ๒๔๙๙ จนถงึ ชว งบน้ั ปลายแหง ชวี ติ เลา ถงึ เหตกุ ารณ
ในคนื วนั นน้ั

“...วนั นนั้ ทา นเดนิ จากหอ ง ผา นสระวา ยนำ้ ไปอาคารเลก็ ๆ รปู ตวั แอล ทน่ี นั่
เปนหองทำงานของทาน เห็นทานเดินไดเราก็ดีใจ เพราะตอนปวยทานบนอยาก
ทำงานอยตู ลอด...วนั นนั้ ทา นบอกจะเซน็ หนงั สอื แลว นะ แตพ อ ๔-๕ ทมุ หลานสาว
คนเล็กว่ิงลงมาเรียก ทานปวยมาก ทำอะไรไมทันแลว ตามหมอก็ไมทัน สมัยน้ัน
เครื่องมืออะไรก็ไมมี ทานจากเราไปเร็วเหลือเกิน ถายังอยูเราคงไดอะไรจากทาน
อีกมาก...”

๑๙๗

ยสี่ บิ สามนาฬกิ าสามสบิ นาที ของคนื วนั จนั ทรท ี่ ๑๓ เมษายน พทุ ธศกั ราช
๒๕๑๒ “คร”ู ทรี่ กั ของเหลา นกั เรยี นชลประทาน

“ขา ” ผจู งรกั ภกั ดตี อ “ราช”การ
“นายชา ง” ผมู องการณไ กล
“อธบิ ด”ี ผซู อ่ื สตั ยต อ ประชาชน
“รฐั มนตร”ี ผคู ำนงึ ถงึ แตป ระโยชนข องชาตบิ า นเมอื ง
และ “ลกู ” ทม่ี าตภุ มู ภิ าคภมู ใิ จ
อำลาจากโลกนไ้ี ปดว ยวยั เพยี ง ๖๔ ป ทวา ทง้ิ ผลงานใหผ คู นจดจำ รำลกึ
อยา งยงิ่ ใหญด จุ ภผู า อนั ทานทนตอ การพสิ จู น ไมว า จะเผชญิ พายฝุ นกระหนำ่ หรอื แม
กาลเวลาจะผา นไปเนน่ิ นานเพยี งใด สมดงั คตปิ ระจำใจทที่ า นยดึ ถอื และถา ยทอดสศู ษิ ย
เสมอมาวา...
ชีวิตคนเราน้ันส้ันนัก แตผลงานน้ันยืนยาว
ทงั้ น้ี พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ พระราชทาน
นำ้ อาบศพและพระราชทานไมโ กศสบิ สอง และทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ ใหอ ยใู น
พระบรมราชานเุ คราะห ตง้ั แตถ งึ แกอ นจิ กรรม จนถงึ วนั บำเพญ็ พระราชกศุ ล ๗ วนั
พระราชทาน ณ บา นเลขที่ ๑๒๒๕ ถนนสขุ มุ วทิ กรงุ เทพมหานคร
จากน้ัน จึงมีงานพระราชทานเพลิงศพ ม.ล.ชูชาติ กำภู ณ เมรุหนา
พลบั พลาอศิ รยิ าภรณ วดั เทพศริ นิ ทราวาส ในวนั องั คารท่ี ๑๖ ธนั วาคม พทุ ธ
ศักราช ๒๕๑๒

๑๙๘