mnogih hramova, i pobiše sve junake zemlje Lomar. CULTES DES GOULES (Kultovi gulova) - Grimoar koji je izmislio Robert Bloh za priču „Iskeženi gul” (Robert Bloch, „The Grinning Ghoul”, Weird Tales, jun 1936), koju je Lavkraft čitao u rukopisu novembra 1934. baš kada je počinjao da piše „Senu iz drugog vremena”; u njoj prvi put i pominje ovo delo. Fiktivna je kao i njen autor, grof od Erleta; ovo ime je nadimak koji je Lavkraft nadenuo prijatelju Ogastu Derletu. DE VERMIS MYSTERIIS (O misterijama crva) - Grimoar koji je izmislio Robert Bloh a čiji je navodni autor Ludvig Prin (Ludvig Prinn). Bloh ga prvi put pominje u priči „Tajna u grobnici” iz avgusta 1934. (”The Secret in the Tomb”, Weird Tales, maj 1935), s tim što je tu naslov knjige dat na engleskom (Mysteries of the Worm). Lavkraft joj je podario latinski naslov, i prvi put je pominje u noveli „Sena iz drugog vremena”. UNAUSSPRECHLICHEN KULTEN (Bezimeni kultovi) - Grimoar koji je izmislio Robert E. Hauard za priču „Deca noći” (Robert E. Howard, „The Children of the Night”, Weird Tales, april-maj 1931) a čiji je navodni autor Fridrih fon Junct (Friedrich von Junzt). Naslov je na nemačkom (predložio ga Ogast Derlet) i trebalo je da znači Bezimeni kultovi, ali zapravo, u ovom obliku, pre će biti Neizgovorljivi kultovi. KNJIGA EIBONOVA (The Book of Eibon) - Grimoar koji je izmislio Klark Ešton Smit u priči „Vrata ka Saturnu” (Clark Ashton Smith, „The Door to Saturn,” Strange Tales, januar 1932). Lavkraft je prvi put pominje u priči „Stvar pred vratima” („The Thing on the Doorstep”, napisana 1933). ELTDAUNSKE GRNČARIJE (Eltdown shards) - Fragmentarni zapisi na polomljenim, nejednakim komadima grnčarije, pronađenim u sloju iz doba trijasa, kasnije dešifrovani i prevedeni u knjiški oblik. Izum Ričarda F. Sirajta u priči „Zapečaćeni sanduk” (Richard F. Searight, „The Sealed Casket”, Weird Tales, mart 1935). BOGOVI I STVORENJA
TSATUGA (Tsathoggua) - Žaboliko demonsko božanstvo koje je osmislio pisac Klark Ešton Smit u „Priči Satampre Zeirosa” („The Tale of Satampra Zeiros”). Priču napisanu 1929. Lavkraft je pročitao u rukopisu, budući da se sa Smitom intenzivno dopisivao i veoma ga poštovao, pa se otud ovo stvorenje pominje i u Lavkraftovim delima napisanim pre njenog objavljivanja, novembra 1931. u časopisu Čudne priče (Weird Tales). Osim u Planinama... Lavkraft pominje Tsatugu i u noveli „Humka”, gde ovoga obožavaju bezimeni šogoti, i u svojoj noveli „Šaptač u tami”. KTULU (Cthulhu) - Amorfni vanzemaljski entitet (demonbožanstvo) sa glavom nalik hobotnici, opnastim krilima i telom nalik ogromnom gmizavcu. Visoki sveštenik Velikih Drevnih, počiva usnuo u hramu potonulog grada R’lijeh u Pacifiku. Prvi put se pominje u priči „Zov Ktulua” („The Call of Cthulhu”, 1926). Kroz snove deluje na naročito senzitivne ljude, uključujući svoje ljudske sledbenike, koji posebnim ritualima rade na buđenju Ktulua. Ktuluov nakot, koji se pominje u Planinama... verovatno se odnosi na Velike Drevne. VELIKI DREVNI (Great Old Ones) - Panteon drevnih vanzemaljskih stvorenja ogromnih moći koja su u praistoriji vladala zemljom, a zatim se našla u nekoj vrsti sna, odnosno hibernacije izvan našeg prostorvremena. Glavni među njima je Ktulu, a u njih spadaju još Hastur, Tsatuga, Jig (Yig) i brojni drugi, uglavnom dodaci drugih pisaca. MI-GO - Odnosno, Grozni snežni čovek sa Himalaja, stvarni je mit u Nepalu i Tibetu vezan za navodne čovekolike stanovnike visokih planina. Naziv znači brzi ili hitri čovek. Povremeno se vide tragovi njihovih ogromnih stopala u snegu. Pominjanje ovih bića u ovom romanu referenca je na novelu „Šaptač u tami”, gde su Mi-Go poistovećeni sa „Gljivama sa Jugota”. ŠOGOTI (Shoggots) - U Lavkraftovoj mitologiji, šogoti su bili robovska radna snaga Drevnih koja se na kraju otela kontroli i uništila njihovu prastaru civilizaciju na Južnom polu. Izgledali su kao džinovske amebe, odnosno amorfna pihtijasta masa koja je mogla da uzme bilo koji oblik. Prvi put ih Lavkraft pominje u pesmi „Noćnici” („NightGaunts”), sonetu br. XX iz ciklusa „Gljive sa Jugota” (1929-30), u
stihovima: „I dole u dubini jama tog jezera gnusnog / gde nabrekli šogoti plutaju u sumnjivom snu.” Javljaju se, mada nepomenuti po imenu, i u noveli „Humka” („The Mound”) koju je Lavkraft napisao u isto to vreme (1929-30) u saradnji, tačnije kao nepotpisani pisac u najam, sa Zelijom Bišop (Zealia Bishop).
1 Videti odrednicu „Antarktik” u Napomenama na kraju knjige. 2 Predkambrijski: ovaj period se sada češće naziva proterozojski, i pokriva vreme od dve milijarde i petsto godina pa do oko 570 miliona godina p.n.e. Eoni, epohe, ere i periodi praistorije danas se drugačije računaju nego u Lavkraftovo vreme. (prim. prev.) 3 Videti odrednicu „Nikolaj Rerih” u Napomenama na kraju knjige. 4 Videti odrednicu „Leng” u Napomenama na kraju knjige. 5 Videti odrednicu „Nekronomikon” u Napomenama na kraju knjige. 6 Planina Fudži, na ostrvu Honšu, najviša je planina u Japanu i sedmi najviši vrh na svetu. Aktivni je stratovulkan. (prim. prev.) 7 E. A. Po, „Ulalume” u: E. A. Po, Grad u moru, Nakladni Zavod Matice Hrvatske, Zagreb, 1986, str. 223; prepev: Luko Paljetak. (prim. prev.) 8 Videti odrednicu „E. A. Po” u Napomenama na kraju knjige. 9 Između -18 i -4 C. (prim. prev.) 10 Videti odrednicu „Lord Danseni” u Napomenama na kraju knjige. 11 Preko deset kilometara, odnosno oko 10.600 metara, što znatno prevazilazi visinu Mont Everesta, koja iznosi 8.848 metara nadmorske visine, (prim. prev.) 12 Teodolit - merni instrument, primarno namenjen merenju horizontalnih uglova, ali može se koristiti i za merenje visine, (prim. prev.) 13 Jura, komanč (arhaični termin, više se ne koristi), perm i trijas - praistorijski geološki periodi Zemlje čije se trajanje, grubo gledano, prostire između 280 i 130 miliona godina starosti, (prim. prev.) 14 Plakoid - primitivna vrsta riba sa jakim oklopom. Lavirodont - iščezla vrsta primitivnih vodozemaca iz paleozoika i trijasa. Tekodont - primitivni prapredak velikih guštera. Mososaurus - vodeni reptil,
predak više vrsta današnjih guštera. Arheopteriks - najstariji poznati predak ptica, sa dugačkim pršljenastim repom. Miocen, doba u okviru tercijara, od pre 26 do pre 7 miliona godina. Paleoterijum - iščezla vrsta dalekih predaka današnjeg konja, znatno nižeg rasta. Ksifodon - porodica krupnih kopnenih biljojeda i svaštojeda. Dinoceras - iščezla podvrsta kopitara biljojeda. Eohip - najstariji predak konja; ovaj termin je zastareo, a ako se uopšte koristi, označava samo vrstu čiji su fosili nađeni na severnoameričkom kontinentu. Oreodon - iščezli sisar, krupni kopneni biljojed. Titanoter - iščezli kopitar sličan nilskom konju. Oligocen, period u okviru tercijara, od pre 38 do pre 26 miliona godina, (prim. prev.) 15 Silur, period od pre 430 do pre 395 miliona godina. Ordovičko doba, period od pre 500 do pre 430 miliona godina, (prim. prev.) 16 Pleistocen, epoha od pre 2,5 miliona godina pa do pre 10.000 godina, (prim. prev.) 17 Arheozoik, danas zastareo termin za najstarije doba razvitka života na planeti Zemlji, (prim. prev.) 18 Steatit, relativno mekana stena koja, izložena vazduhu, sa gubitkom vlage vremenom postaje veoma tvrda. Često korišćen za klesanje, npr. nekih hramova u Indiji, (prim. prev.) 19 Radijati, životinje sa radijalnom (zvezdastom) simetrijom. (prim. prev.) 20 Videti odrednicu „Bogovi i stvorenja” u Napomenama na kraju knjige. 21 Morske životinje iz grupe bodljokožaca, žive na različitim dubinama, od plićaka pa do 9.000 m dubine, prikačene za tlo. Često se nazivaju morski krinovi. Na gornjoj površini imaju velika usta okružena velikim brojem pipaka kojima uzimaju hranu koja pluta u vodi. Imaju zvezdastu simetriju, (prim. prev.) 22 Klark Ešton Smit (Clark Ashton Smith, 1893-1961), veliki pisac strave i fantastike, bavio se i slikarstvom i skulpturom. Poetika kosmičke strave, veoma slična Lavkraftovoj, razvijena nezavisno od
njega. Bio u intenzivnoj prepisci sa Lavkraftom počev od 1922. pa sve do njegove smrti, 1937. (prim. prev.) 23 Albert Vilmart, predavač na univerzitetu Miskatonik, narator novele „Šaptač u tami”. Videti: H. E Lavkraft, Šaptač u tami, Orfelin, Novi Sad, 2015. 24 Talus, primitivno biljno telo sa relativno nediferenciranim ćelijama. Protalijum, biljka sposobna da se razmnožava sporama. (prim. prev.) 25 Još jedna referenca na prof. Vilmarta, naratora novele „Šaptač u tami”, koji u brdima Vermonta naiđe na vanzemaljska stvorenja nazvana „gljive sa Jugota”. Ovu novelu Lavkraft je završio septembra 1930. a roman U planinama ludila započeo je februara 1931. (prim. prev.) 26 Maču Pikču, sveti grad naroda Inka na padinama Anda, na visini od oko 2.350 metara. Sagrađen oko 1300. godine, napušten oko 1500, a ponovo otkriven 1911. Kiš, drevni sumerski grad blizu Vavilona (80 km južno od Bagdada, današnji Irak), doživeo procvat u trećem milenijumu pre Hrista. Otkrila ga je zajednička ekspedicija Oksford univerziteta i Fildovog muzeja iz Čikaga tokom iskopavanja u periodu 1923-1929. (prim. prev.) 27 Staza divova, formacija od 40.000 bazaltnih stubova, nastalih vulkanskim aktivnostima pre 50-60 miliona godina. Nalazi se na severoistočnoj obali Severne Irske i počev od 19. veka popularna je turistička lokacija, (prim. prev.) 28 Bašta bogova, park prirode koji sačinjavaju crvene i bele formacije od peščara, od kojih su neke visoke i do devet metara. Nastao u poznom paleozoiku erozijom putem vode i vetra. Druga referenca, vezana za pustinju Arizone, verovatno se odnosi na stenovite formacije u Velikom kanjonu, (prim. prev.) 29 Corona Mundi, naziv za Pamir, veliku planinsku oblast koja pokriva 30.000 kvadratnih kilometara bez ikakvog rastinja, gde nema ni drveća ni žbunja, a veći deo se nalazi u Tadžikistanu. (prim. prev.) 30 Komoriom i Uzuldarum, gradovi u zemlji Hiperboreji, koje je
izmislio pisac Klark Ešton Smit u „Priči Satampre Zeirosa” (1931). Olatoe u zemlji Lomara je grad koji Lavkraft pominje u svojoj priči „Polaris” (1918). Valuzija je kraljevstvo na krajnjem zapadu praistorijske Evrope kojim vlada kralj Kul, u serijalu priča Roberta E. Hauarda. R’Lijeh je potonuli grad u Pacifiku u kojem je hibernisani Ktulu, iz niza priča H. F. Lavkrafta. Ib u zemlji Mnara, praiskonski, uništeni grad koji Lavkraft pominje u priči „Kletva koja je došla u Sarnat” (1920). Bezimeni grad u Arapskoj pustinji iz Lavkraftove priče „Bezimeni grad” (1921). (prim. prev.) 31 Petra je grčki naziv (koji znači „stena”) za drevni grad u južnoj pustinji današnjeg Jordana, koji su osnovali Edomiti u drugom milenijumu p.n.e. Zmijsku grobnicu podigli su Nabatejci, osvajači tog grada, tako što su je uklesali u stenu i okružili obličjem sklupčane zmije. 32 Stigijsko - pridev od reči Stiks, što je ime najpoznatije od pet reka u podzemlju iz grčke mitologije; u značenju; pakleno, (prim. prev.) 33 Faros, drevni, čuveni svetionik u zalivu Aleksandrije. Fraza „stariji Faros” je, ujedno, i naslov XXVII soneta iz Lavkraftovog ciklusa „Gljive sa Jugota”. (prim. prev.) 34 Baktrija, drevno kraljevstvo u središnjoj Aziji, na teritoriji današnjeg Avganistana. Osvojio ga Aleksandar Makedonski, (prim. ur.) 35 I udruženje i časopis su fiktivni, (prim. ur.) 36 Stvarno božanstvo australijskih urođenika, čiji je opis i odlike Lavkraft verno preuzeo iz 9. izdanja Enciklopedije Britanike, iz odrednice o Australiji, (prim. ur.) 37 Joyce Carol Oates, „Introduction” in: J. C. Oates (ed), American Gothic Tales, Plume (Penguin), New York, 1996, str. 7. 38 Videti: D. Ognjanović, „Tomas Ligoti: Iz dubine najcrnjeg ambisa” u: T. Ligoti, Pisar tame, Orfelin, Novi Sad, 2017. 39 H.P. Lovecraft, Selected Letters, Volume III, Arkham House, Sauk City, 1971, str. 295-296.
40 H. F. Lavkraft, „Dagon”, u: Nekronomikon, Orfelin, Novi Sad, 2018. 41 Rudolf Otto, Sveto, Svijetlost, Sarajevo, 1983, str. 36. 42 S. T. Joshi, „Lovecraft’s Alien Civilisations: A Political Interpretation) in Joshi. Primal Sources, Hippocampus Press, New York, 2004, str. 124. 43 Fritz Leiber, „Literary Copernicus” in: S. T. Joshi (ed), H.P. Lovecraft: Four Decades of Criticism, Ohio State University, Athens, 1980, str. 57. 44 H.P. Lovecraft, „Time and space” (1918). <http://hplovecraft.hu/ index. php?page=library_etexts&id=617&dang=angol> 45 HPL to E. Hoffmann Price, 15 Aug. 1934, in: H.P. Lovecraft, Selected Letters, Volume V, Arkham House, Sauk City, 1976, str. 18-20. 46 D. Ognjanović, „Pogubno dejstvo vremena u ‘Masci Crvene Smrti’ E. A. Poa i u Vidovitosti Stivena Kinga” u: dr Lidija Delić (ur.), Aspekti vremena u književnosti, Institut za književnost i umetnost, Beograd, 2012, str. 383. 47 HPL to Clark Ashton Smith, 11 Nov. 1930, in: H.P. Lovecraft, Selected Letters, Volume III, ibid, str. 217. 48 S. T. Joshi, „Introduction” in: H.P. Lovecraft, The Shadow out of Time, edited by S. T. Joshi and David E. Schultz, Hippocampus Press, New York, str. 24. 49 Nemanja J. Radulović, „Rerihov pokret u Kraljevini Jugoslaviji”, Godišnjak Katedre za srpsku književnost sa južnoslavenskim književnostima, Vol. 11, 2016, str. 31-67. Videti ovaj rad za bliže upoznavanje sa ezoteričnim aspektima Rerihovih aktivnosti, a naročito za kontakte sa međuratnom srpskom i jugoslovenskom sredinom, kao i sa ruskim emigrantima u Beogradu. 50 Nav. prema: S. T. Joshi, I Am Providence: The Life and Times of H. P. Lovecraft, Hippocampus Press, New York, 2010, str. 755. 51 H. P. Lovecraft, Selected Letters, Volume V, Arkham House, Sauk City, 1976, str. 436.
52 Pismo F. B. Longu iz juna 1921. H. P. Lovecraft, Selected Letters, Volume I, Arkham House, Sauk City, 1965, str. 137 53 Pismo F. B. Longu iz maja 1922. H. P. Lovecraft, Selected Letters, Volume I, ibid., str. 173. 54 E. A. Po, Avanture Gordona Pima u: Odabrana dela, Novo pokolenje, Beograd, 1954, str. 323 (prevod: Isidora Sekulić). 55 Videti: Richard Copley, „Introduction” in: Edgar Allan Poe, The Narrative of Arthur Gordon Pym, Penguin, 1999, str. xxii. 56 Videti: H. E Lavkraft, Snovita potraga za neznanim Kadatom, Makondo, Beograd, 2017, preveo: Dejan Ognjanović; ovo izdanje, pored naslovnog romana, sadrži i najbolje od tih priča.