Buku-Teks SAINS KSSM-Tingkatan-4

Daya dan Gerakan Bab 11

7. Ulangi langkah 3 hingga 6 menggunakan pemberat berjisim 100 g, 150 g, 200 g dan 250 g.
Keputusan:

Jisim pemberat (g) 50 100 150 200 250
Pecutan graviti, g (m s–2)

Kesimpulan:
Adakah hipotesis eksperimen ini diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?

Di permukaan Bumi, nilai pecutan graviti, g ialah 10 m s–2.
Adakah nilai pecutan graviti yang diperoleh dalam Eksperimen 11.1 sama dengan nilai sebenar g?
Jelaskan jawapan anda.

Jatuh Bebas

Suatu objek dikatakan mengalami jatuh bebas apabila jatuh di bawah tindakan daya
graviti sahaja. Sebagai contoh, sehelai kertas tidak jatuh bebas kerana gerakannya
dipengaruhi oleh rintangan udara. Objek yang jatuh bebas mempunyai pecutan graviti
yang sama tanpa mengira jisim dan bentuknya.
Walau bagaimanapun, jatuh bebas sebenarnya hanya berlaku dalam keadaan vakum,
iaitu di dalam ruang yang tiada udara. Di dalam kebuk vakum, sehelai bulu ayam dan bola
tenis yang dijatuhkan dari ketinggian yang sama akan mendarat pada masa yang sama.

Cetusan Minda

Cuba anda lihat Gambar
foto 11.1. Adakah
penerjun udara itu
mengalami jatuh bebas?

Gambar foto 11.1 Penerjun udara 241

11.3.2

Graf Gerakan untuk Objek yang Mengalami Keadaan Jatuh Bebas

Sekarang, mari kita kaji keadaan jatuh bebas ini dengan lebih terperinci melalui graf
gerakan linear.

Objek pegun
(halaju = 0 m s–1)

halaju
bertambah

Rajah 11.20 Objek yang dilepaskan pada
ketinggian tertentu

Graf halaju-masa Halaju (m s–1) • Apabila objek dilepaskan, halaju objek
V bertambah dengan seragam.
• Sebelum dilepaskan,
halaju objek adalah • Kecerunan graf halaju-masa = pecutan
sifar. • Pecutan ini dikenali sebagai pecutan graviti.
Masa (s)
• Objek berada dalam
keadaan pegun.

0

Rajah 11.21

Graf sesaran-masa

3 • Ketika jatuh bebas, objek bergerak dengan halaju yang Sesaran (m)
lebih besar daripada halaju awal.

• Hal ini dapat kita lihat melalui nilai kecerunan graf yang
lebih besar.

2 • Sebaik-baik sahaja objek itu dilepaskan, objek itu
bergerak dengan halaju yang kecil.

• Hal ini dapat kita lihat melalui nilai kecerunan yang kecil.

1 • Sebelum dilepaskan, sesaran objek adalah sifar. 0 Masa (s)
• Objek berada dalam keadaan pegun. Rajah 11.22

242 11.3.2

Daya dan Gerakan Bab 11

Graf Gerakan untuk Objek yang Bergerak Melawan Daya
Graviti (Antigraviti)

Bagaimanakah pula bentuk graf gerakan linear jika objek bergerak melawan graviti?

Sesaran
maksimum
(halaju = 0 m s–1)

halaju
berkurang

halaju = V m s–1
Rajah 11.23 Objek yang dilontarkan menegak ke atas

Graf halaju-masa Halaju (m s–1) • Halaju objek semakin berkurang
V apabila objek bergerak ke atas.
• Apabila objek dilontar ke
atas, objek mula bergerak • Kecerunan graf halaju-masa adalah
dengan halaju, V m s-1. negatif.

0 • Pada ketinggian maksimum, halaju
objek adalah sifar.

Masa (s)

Graf sesaran-masa Rajah 11.24
Sesaran (m)
• Objek bergerak ke atas dengan
halaju semakin berkurang.

• Sebaik-baik sahaja objek • Sesaran maksimum, halaju sifar.
dilontarkan ke atas, objek bergerak • Objek akan berhenti buat seketika
dengan halaju, V m s-1. Pada masa
yang sama, sesaran objek berubah sebelum jatuh semula ke bawah.
dengan cepat.

0 Masa (s)
Rajah 11.25

11.3.2 243

Eksperimen 11.2

Tujuan: Mengkaji masa yang diambil oleh objek jatuh bebas dan bukan jatuh bebas.

Pernyataan masalah: Adakah masa yang diambil oleh suatu objek jatuh bebas sama dengan masa
yang diambil oleh objek bukan jatuh bebas sampai ke permukaan bumi?

Hipotesis: Masa yang diambil oleh objek jatuh bebas untuk sampai ke bumi lebih singkat berbanding
dengan objek bukan jatuh bebas.

Pemboleh ubah:
(a) dimanipulasikan: Kehadiran udara
(b) bergerak balas: Masa yang diambil untuk objek jatuh ke atas penutup getah
(c) dimalarkan: Ketinggian objek

Bahan: Cebisan kertas

Radas: Tiub silinder lut sinar, penutup getah, pam vakum

Prosedur:
1. Susun radas seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 11.26.
2. Masukkan cebisan kertas ke dalam tiub silinder
lut sinar. Tiub silinder

3. Tutupkan hujung terbuka tiub silinder dengan Cebisan Pengapit hos
penutup getah dengan kemas. Pam
kertas vakum

4. Sambungkan tiub silinder lut sinar itu kepada Rajah 11.26 Susunan radas
pam vakum.
5. Terbalikkan tiub silinder itu dengan pantas, biarkan
cebisan kertas jatuh. Catatkan masa yang diambil Penutup
untuk cebisan kertas jatuh ke atas penutup getah. getah

6. Pam keluar udara di dalam tiub silinder itu dan ulangi langkah 5.

Keputusan:

Kehadiran udara Masa yang diambil untuk objek jatuh ke atas penutup getah (s)
Ada
Tiada (vakum)

Kesimpulan:
Adakah hipotesis eksperimen ini diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?

Soalan:
Wujudkah daya lain selain daya graviti yang bertindak terhadap objek semasa berkeadaan jatuh bebas?
Jelaskan.

Galileo Galilei telah melakukan suatu eksperimen pada sekitar tahun
1589 hingga 1592. Beliau telah melepaskan dua peluru bulat yang
mempunyai jisim yang berbeza secara serentak dari atas Menara
Condong Pisa. Beliau mendapati bahawa objek-objek yang berlainan
jisim mengambil masa yang hampir sama untuk jatuh ke tanah.

244

11.3.3

Daya dan Gerakan Bab 11

Aktiviti 11.5 Projek STEM

Tujuan: Memahami dan menyelesaikan isu berkaitan dengan keadaan jatuh bebas dalam konteks
kehidupan harian berasaskan projek melalui pendekatan STEM.
Arahan:
1. Lakukan aktiviti ini secara berkumpulan untuk mengkaji pernyataan yang berikut:

Dalam keadaan banjir besar, bekalan makanan dan ubat-ubatan kadangkala perlu dijatuhkan
melalui udara. Sering kali bekalan tersebut akan mengalami kerosakan disebabkan halaju yang
tinggi semasa mencecah permukaan bumi. Payung terjun digunakan untuk mengurangkan
halaju tersebut.
2. Reka bentuk dan bina payung terjun bagi menyelesaikan masalah di atas. Antara ciri payung terjun
yang boleh dikaji ialah:
• saiz kanopi
• bahan kanopi
• panjang tali
• bilangan tali
3. Bentangkan hasil reka bentuk anda di dalam kelas.

Praktis Formatiiff 11.3

1. Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.
(a) Jatuh bebas ialah satu gerakan sesuatu jasad yang dipengaruhi oleh daya
sahaja.
(b) Bukan jatuh bebas ialah satu gerakan jasad yang dipengaruhi oleh rintangan
.
(c) ialah pecutan yang terhasil daripada tindakan daya graviti terhadap
satu jasad ke arah pusat Bumi.

2. Graf di bawah menunjukkan keadaan jatuh bebas bagi suatu objek.

Sesaran (m)

Masa (s)

Terangkan graf ini. 245

11.3.3

11.4 Jisim dan Inersia

Jisim

Semasa di Tingkatan 1, anda telah diperkenalkan tentang
istilah jisim. Jisim ialah kuantiti jirim yang terkandung di
dalam suatu objek. Unit S.I. bagi jisim ialah kilogram (kg).
Nilai jisim bagi sesuatu objek itu tetap jika kuantiti jirim di
dalam objek itu tidak berubah.

Inersia Gambar foto 11.2 Jisim buah epal diukur
dengan penimbang digital

Inersia ialah sifat semula jadi sesuatu objek yang cenderung menentang sebarang perubahan
keadaan asal objek dalam keadaan pegun atau sedang bergerak. Inersia bukan kuantiti fizik, maka
tidak boleh diukur, tiada nilai dan tiada unit. Antara situasi yang melibatkan inersia:

Keadaan asal objek yang pegun Keadaan asal objek yang bergerak

Duit syiling Kadbod ditarik

Duit syiling jatuh Rajah 11.28
ke dalam air Apabila kereta api bergerak,
Rajah 11.27 penumpang di dalam kereta api
itu juga bergerak bersama-sama.
Apabila kadbod disentap dengan Apabila kereta api itu diberhentikan
laju, duit syiling akan terjatuh ke secara tiba-tiba, badan penumpang
dalam gelas. Inersia duit syiling kekal bergerak ke hadapan. Inersia
itu mengekalkan keadaan asal duit penumpang itu mengekalkan
syiling, iaitu keadaan pegun. Duit keadaan asal penumpang, iaitu
syiling itu tidak bergerak bersama keadaan bergerak. Maka, penumpang
kadbod, sebaliknya jatuh ke dalam itu meneruskan gerakannya
gelas akibat daya graviti. ke hadapan.
Inersia sejajar dengan Hukum Gerakan Newton
Pertama oleh Sir Isaac Newton. Hukum Gerakan 11.4.1
Newton Pertama menyatakan bahawa sesuatu 11.4.2
objek akan kekal dalam keadaan asalnya, iaitu
sama ada pegun atau sedang bergerak dengan laju
malar (dalam garis lurus) jika tiada daya luar yang
bertindak terhadapnya.

246

... ... Daya dan Gerakan Bab 11

Aktiviti 11.6 Meja Bulat

Tujuan: Membincangkan maksud inersia dengan mengkaji situasi dalam kehidupan PAK21
harian yang menunjukkan kewujudan inersia.
Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Bincang dan kaitkan situasi-situasi berikut dengan inersia.

• Badan kita bergerak ke kanan apabila kereta yang kita INFORMASI Contoh-contoh Inersia
naiki membelok ke kiri. dalam Kehidupan Harian

• Badan kita bergerak ke hadapan apabila kereta yang kita http://bukutekskssm.my/
naiki berhenti secara tiba-tiba. Sains/T4/Hlm247
3. Bentangkan hasil perbincangan.

Hubungan antara Jisim dengan Inersia

Inersia sesuatu objek dipengaruhi oleh jisim objek tersebut. Semakin besar jisim sesuatu objek,
semakin besar inersia objek tersebut.

Jisim troli yang kosong adalah lebih Jisim troli yang dipenuhi dengan
kecil, maka inersianya juga lebih kecil. barang adalah lebih besar. Oleh itu,
Hal ini menjadikan troli itu mudah inersianya adalah lebih besar. Troli
digerakkan dari keadaan asalnya. itu lebih susah untuk digerakkan dari
keadaan asalnya.

Gambar foto 11.3 Situasi yang menunjukkan hubungan antara jisim dengan inersia

11.4.2 247

Hubungan antara jisim dengan inersia dapat dikaji
menggunakan neraca inersia. Neraca inersia dicipta oleh pihak
NASA untuk menentukan jisim objek di stesen angkasa lepas.
Mari kita jalankan Eksperimen 11.3 untuk mengkaji kesan jisim
terhadap inersia.

Eksperimen 11.3 Gambar foto 11.4 Neraca inersia

Tujuan: Mengkaji hubungan antara jisim dengan inersia.

Pernyataan masalah: Adakah jisim objek mempengaruhi inersia objek tersebut?

Hipotesis: Semakin besar jisim sesuatu objek, semakin besar inersia objek itu.

Pemboleh ubah:
(a) dimanipulasikan: Jisim plastisin
(b) bergerak balas: Tempoh ayunan
(c) dimalarkan: Panjang bilah gergaji yang berayun, bentuk plastisin

Bahan: Plastisin

Radas: Pengapit-G, bilah gergaji, jam randik, penimbang elektronik Pengapit-G

Prosedur:
1. Susun radas seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 11.29.
2. Apitkan bilah gergaji dengan pengapit-G pada kaki meja
Bilah

secara mengufuk dengan ketat. gergaji
3. Letakkan seketul plastisin dengan jisim 30 g pada hujung bilah Plastisin

gergaji itu. Rajah 11.29 Susunan radas
4. Sesarkan sedikit hujung bilah gergaji dengan plastisin itu dan
lepaskannya supaya berayun secara mengufuk (seperti dalam Rajah 11.29).
5. Catatkan masa yang diambil bagi 10 ayunan lengkap menggunakan jam randik dan rekodkannya
di dalam jadual.
6. Tentukan tempoh, T untuk satu ayunan lengkap.
7. Ulangi langkah 3 hingga 6 menggunakan plastisin yang berjisim 40 g, 50 g, 60 g dan 70 g.

Keputusan:

Jisim plastisin (g) Masa untuk 10 ayunan, t (s) Tempoh, T= t (s)
10
30
40
50
60
70

Analisis data: Plotkan graf T melawan jisim plastisin pada sehelai kertas graf.

Kesimpulan:
Adakah hipotesis eksperimen ini diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?

Soalan: VIDEO
1. Nyatakan hubungan antara jisim plastisin dengan tempoh ayunan. Eksperimen
2. Nyatakan hubungan antara inersia plastisin dengan jisimnya. http://bukutekskssm.my/Sains/T4/
3. Adakah tempoh ayunan bagi bilah gergaji dipengaruhi oleh Hubung%20Kait%20antara%20
Jisim%20dengan%20Inersia.mp4
daya graviti?

248 11.4.3

Daya dan Gerakan Bab 11

Kesan Inersia dalam Kehidupan Harian

Anda telah mengetahui bahawa inersia dipengaruhi oleh jisim sesuatu objek. Inersia boleh
memberikan kesan positif dan negatif dalam kehidupan.
Rajah 11.30 menunjukkan kesan positif inersia.

Kepala tukul yang Payung yang basah dapat
longgar boleh diketatkan dikeringkan dengan
dengan menghentakkan memutarkan payung itu
bahagian pemegang dengan laju. Disebabkan
tukul pada permukaan inersia, titisan hujan akan
keras. Hentakan yang laju terus bergerak walaupun
menyebabkan kepala payung sudah berhenti
tukul bergerak ke bawah berputar. Maka, titisan hujan
disebabkan oleh inersia. akan jatuh daripada payung.

Rajah 11.30 Kesan positif inersia
Rajah 11.31 menunjukkan kesan negatif inersia dan cara mengatasinya.

Kesan inersia boleh menyebabkan kecederaan kepada Semasa mendarat, kapal terbang yang berjisim
pemandu kereta. Oleh itu, kereta dilengkapi dengan besar tidak dapat berhenti dalam jarak yang
beg udara, penyandar kepala dan tali pinggang pendek disebabkan inersia. Oleh itu, landasan yang
keselamatan untuk mengurangkan kesan inersia. sangat panjang diperlukan untuk kapal terbang
mendarat dengan selamat.

Rajah 11.31 Kesan negatif inersia dan cara mengatasinya

... ... Kerusi Panas

Aktiviti 11.7

Tujuan: Berbincang serta membuat perkongsian mengenai situasi yang menunjukkan PAK21
kebaikan dan keburukan kesan inersia kepada manusia.
Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Pilih satu contoh kebaikan kesan inersia dan satu contoh keburukan kesan inersia.
3. Bentangkan hasil perbincangan dalam bentuk aktiviti ‘Kerusi Panas’.

Praktis Formatiiff 11.4

1. Nyatakan maksud inersia dan berikan dua contoh inersia yang berlaku dalam kehidupan harian.
2. Nyatakan hubungan antara jisim dengan inersia.

11.4.4 249

250 Ru mu sa n

DAYA DAN GERAKAN

Gerakan Linear Graf Gerakan Pecutan Graviti dan Jisim dan Inersia
Linear Jatuh Bebas Jisim
Inersia
Jarak dan sesaran Graf Graf Pecutan
sesaran-masa halaju-masa graviti, g Hukum Gerakan
(10 m s-2) Newton Pertama
Laju = Jarak Kecerunan = halaju Kecerunan = pecutan Jatuh bebas Kesan inersia dalam
Masa kehidupan harian

Halaju = Sesaran Luas di bawah graf = sesaran
Masa

Pecutan
–
a = v t u

Daya dan Gerakan Bab 11

Refleksi Kendiri

Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:

11.1 Gerakan Linear
Menerangkan perbezaan antara jarak dengan sesaran serta unit ukuran dalam
kehidupan harian.
Menjelaskan maksud laju, laju purata, halaju dan pecutan serta unit ukurannya dengan contoh
dalam kehidupan harian.
Menyelesaikan masalah yang melibatkan laju, laju purata, halaju dan pecutan dalam
kehidupan harian.
Membezakan jenis gerakan linear.

11.2 Graf Gerakan Linear
Mentafsir jenis gerakan dari graf gerakan linear untuk menentukan jarak, sesaran, halaju,
halaju purata dan pecutan.

11.3 Pecutan Graviti dan Jatuh Bebas
Menjalankan eksperimen untuk menentukan nilai pecutan graviti Bumi, g.
Mentafsir graf gerakan untuk objek yang mengalami keadaan jatuh bebas.
Menjalankan eksperimen mengkaji keadaan jatuh bebas dan bukan jatuh bebas.

11.4 Jisim dan Inersia
Menerangkan jisim.
Menerangkan maksud inersia dengan contoh.
Menjalankan eksperimen untuk mengkaji hubungan antara jisim dengan inersia.
Berkomunikasi tentang kesan inersia dalam kehidupan harian.

Praktis Sumatif 11 Soalan Objektif
http://bukutekskssm.
1. Azmeer menunggang motosikal ke arah utara dengan jarak 24 km, KUIZ my/Sains/T4/K11
kemudian ke arah barat untuk 12 km dan akhirnya ke arah selatan 12 km
dengan jarak 12 km sebelum dia berhenti untuk berehat (Rajah 1).
Perjalanannya itu telah mengambil masa selama 2 jam. 24 km
(a) Berapakah jarak yang dilalui oleh Azmeer?
(b) Berapakah sesaran yang dilalui oleh Azmeer? 12 km Rajah 1

(c) Tentukan laju purata Azmeer.
(d) Hitungkan halaju purata bagi sesaran yang dilalui oleh Azmeer.

2. Hilmi berjalan ke arah utara sejauh 8 m, sebelum menuju ke arah
timur sejauh 8 m. Hilmi telah mengambil masa selama 5 minit
untuk melengkapkan perjalanannya.

(a) Berapakah jarak bagi gerakan tersebut?
(b) Berapakah sesaran bagi gerakan tersebut?
(c) Tentukan halaju yang dicapai oleh Hilmi.

251

3. Rajah 2 ialah graf yang menunjukkan gerakan sebuah kereta.
Halaju (m s–1)

20

05 20 30 Masa (s)

Berdasarkan graf di atas, Rajah 2

(a) apakah yang mewakili pecutan dalam graf di atas?

(b) berapakah pecutan kereta tersebut dari masa 0 saat hingga 5 saat?

(c) tentukan jumlah sesaran yang dilalui oleh kereta tersebut.

4. Rajah 3 ialah graf yang menunjukkan gerakan objek P dan objek Q yang dilepaskan
secara serentak.
Halaju (m s–1)

20

14
PQ

0 6 8 10 16 Masa (s)

Rajah 3
(a) Berdasarkan kecerunan graf P dan Q, yang manakah menunjukkan nilai pecutan yang lebih

tinggi pada saat ke 6? Jelaskan jawapan anda.
(b) Tentukan kecerunan P dari 0 saat hingga 8 saat.

5. Rajah 4 menunjukkan satu keratan pita detik yang panjangnya 16 cm.

Arah gerakan

16 cm
Rajah 4
Diberi masa di antara dua titik yang berturutan ialah 0.02 saat.
(a) Tentukan halaju bagi keratan pita detik di atas.
(b) Tentukan nilai pecutan bagi pita detik di atas.
Jelaskan jawapan anda.
6. Rajah 5 menunjukkan bongkah kayu P dan Q yang berbeza saiz tetapi mempunyai jisim yang sama.

P
Q

Rajah 5
252

Daya dan Gerakan Bab 11

(a) Nyatakan maksud inersia.
(b) Bongkah kayu yang manakah mempunyai inersia yang lebih besar?
Jelaskan jawapan anda.
(c) Nyatakan Hukum Gerakan Newton Pertama.
7. Rajah 6 menunjukkan sekeping duit syiling dan sehelai bulu pelepah dijatuhkan serentak di

dalam dua tiub silinder lut sinar, R dan S. Tiub silinder R mempunyai udara, manakala tiub
silinder S berada dalam keadaan vakum.

Bulu pelepah Tiub silinder Vakum
Udara Duit syiling Bulu pelepah

Duit syiling

RS

Rajah 6
(a) Apakah yang dimaksudkan dengan jatuh bebas?
(b) Bandingkan masa bagi duit syiling dan bulu pelepah itu jatuh di dalam tiub silinder R dan S.

Jelaskan jawapan anda.
(c) Bina satu kesimpulan yang sesuai bagi aktiviti di atas.

Cabar Minda

8. Rajah 7 menunjukkan satu carta pita detik Panjang (cm) 3 45 Pita
bagi sebuah troli yang menuruni landasan yang 50 Rajah 7 detik
dicondongkan. Jangka masa detik yang digunakan 40
bergetar dengan frekuensi 50 Hz. 30 Rajah 8 253
20
(a) Tentukan masa bagi 10 detik tersebut. 10
(b) Berapakah halaju bagi pita detik 1 dan pita
01 2
detik 5?
(c) Landasan dicondongkan lagi supaya troli

bergerak ke bawah dengan lebih laju.
Ramalkan panjang carta pita detik yang
akan diperoleh.

9. Rajah 8 menunjukkan seorang murid sedang
mengetuk hujung pemegang tukul pada
permukaan keras.

(a) Apakah tujuan sebenar murid itu melakukan
aktiviti di atas?

(b) Apakah konsep yang digunakan oleh
murid tersebut?

(c) Terangkan dua aktiviti harian anda yang
menggunakan konsep seperti yang
dinyatakan dalam soalan 9(b).

Bab

12 Tenaga Nuklear

Kata Kunci

Tenaga nuklear
Pembelahan nukleus
Pelakuran nukleus
Reaktor nuklear
Penjanaan elektrik
Impak ujian nuklear

254

Tenaga Nuklear Bab 12

Mengapakah jumlah negara yang menggunakan
tenaga nuklear semakin meningkat?
Bagaimanakah tenaga nuklear dihasilkan?
Adakah tenaga nuklear selamat digunakan?
Bolehkah stesen jana kuasa nuklear dibina
di Malaysia?

Rencana Sains

rambepMlbSaUetreaeaaokbnnlrlmtjeaangeosrsyakakruasntapppsriijuafeeaieTkbpnkntaoleaeeyeyglrgbreeaaetiilolrhiuniimdlduysemdiairiekhkianlnpaadunMggennaaigruderpptmamaanananpnetegd,atnaggtiagnkotggaamauremrtainonnnuae.rtagumsiPniuiajrkrjatamajoohawunnjragneisaaiudaukebkUmabmkbainparanouiaadgnlenbneaenulteh.ineiunrbugkmtktaatumurhdenjikualkiagkamn.keunAuarengjupknaaenaijsknantnaasulmunaitkkinNndalkuedaaaklanarlkemar

Sumber: w(wDwic.anpuacliepaardmaa1la9yOsgiao.gs o2v0.1m9y)

Anda akan belajar tentang:
penggunaan tenaga nuklear
penghasilan tenaga nuklear
impak penggunaan tenaga nuklear
tenaga nuklear di Malaysia

255

12.1 Penggunaan Tenaga Nuklear

Tenaga nuklear memberikan banyak manfaat kepada manusia INFORMASI Negara-negara di Dunia
apabila dijanakan dan dikawal dengan baik. Setiap tahun yang Menggunakan
berlakunya pertambahan negara yang menggunakan tenaga Tenaga Nuklear
nuklear untuk menjanakan tenaga dalam pelbagai bidang. http://bukutekskssm.my/
Kini, terdapat lebih daripada 30 buah negara yang Sains/T4/Hlm256
menggunakan tenaga nuklear sebagai sumber tenaga di negara
mereka. Antaranya Amerika Syarikat, Rusia, Perancis, Slovakia
dan Jepun. Mengapakah negara-negara ini menggunakan
tenaga nuklear berbanding dengan sumber tenaga lain?

Tenaga nuklear ialah tenaga alternatif yang boleh menjanakan
tenaga elektrik bagi menggantikan atau mengurangkan
penggunaan petroleum dan arang batu. Tenaga yang dihasilkan
lebih besar dan efisien berbanding dengan sumber tenaga lain.

Tenaga nuklear menghasilkan sinaran
mengion yang digunakan dalam pelbagai
bidang seperti perubatan, pertanian dan
perindustrian. Penggunaan tenaga nuklear
dapat meningkatkan taraf kesihatan dan taraf
hidup manusia.

Tenaga nuklear membebaskan jumlah 12.1.1
gas rumah hijau yang sedikit berbanding
dengan sumber tenaga yang lain.

Rajah 12.1 Penggunaan tenaga nuklear
256

Tenaga Nuklear Bab 12

Apakah kesan buruk sumber tenaga nuklear berbanding dengan sumber tenaga lain?

Sisa radioaktif yang Tenaga yang dihasilkan
dihasilkan boleh adalah sangat besar dan
menjejaskan kesihatan jika disalahgunakan,
dan mengancam nyawa boleh menyebabkan
semua hidupan. kesan yang buruk
kepada manusia.

Rajah 12.2 Kesan buruk sumber tenaga nuklear

... ... Peta Pemikiran

Aktiviti 12.1

Tujuan: Membina peta pemikiran untuk menunjukkan manfaat dan kesan buruk sumber PAK21
tenaga nuklear berbanding dengan sumber tenaga lain.

Arahan:
1. Buat pembacaan aktif dan kumpulkan maklumat tentang manfaat dan kesan buruk sumber tenaga

nuklear berbanding dengan sumber tenaga lain.
2. Bina peta pemikiran seperti di bawah dan isikan maklumat yang telah anda peroleh.
3. Tampalkan peta pemikiran anda di belakang kelas.

Manfaat Kesan buruk
sumber sumber
tenaga tenaga
nuklear nuklear

Praktis Formatiiff 12.1

1. Nyatakan tiga buah negara utama yang menggunakan sumber tenaga nuklear di dunia.
2. Apakah kebaikan menggunakan sumber tenaga nuklear berbanding dengan sumber tenaga

yang lain?

12.1.1 257

12.2 Penghasilan Tenaga Nuklear

Tenaga nuklear bermaksud tenaga yang terhasil daripada tindak balas di dalam nukleus atom.

Cikgu, bagaimanakah
tenaga nuklear dihasilkan?
Tenaga nuklear
dihasilkan melalui
pembelahan nukleus
ANIS

HAIKAL dan pelakuran nukleus.

Pembelahan Nukleus

Pembelahan nukleus merupakan proses pemecahan satu nukleus radioaktif yang berat kepada
dua atau lebih nukleus yang lebih ringan dan lebih stabil disertai dengan pembebasan tenaga.
• Pembelahan nukleus berlaku apabila satu neutron yang perlahan membedil satu nukleus

radioaktif yang berat seperti uranium-235.
• Bedilan daripada neutron itu menyebabkan nukleus itu pecah kepada dua atau lebih nukleus

yang lebih ringan dan stabil.
• Proses ini membebaskan tenaga yang banyak.

Model 3D

Neutron

Tenaga

Uranium-235 12.2.1

Rajah 12.3 Pembelahan nukleus uranium-235
• Pembelahan nukleus akan berlaku secara berterusan apabila satu neutron membedil

dan membelah nukleus berjisim besar yang baharu. Tindak balas ini disebut sebagai
tindak balas berantai.
258

Pelakuran Nukleus Tenaga Nuklear Bab 12

Pelakuran nukleus merupakan satu proses percantuman atau Galeri Sains
penggabungan dua nukleus radioaktif yang ringan membentuk satu
nukleus yang lebih berat disertai dengan pembebasan tenaga. Pelakuran nukleus
• Sebagai contoh, dua nukleus kecil dan ringan seperti deuterium berlaku secara berterusan
di Matahari. Hal ini
dan tritium (isotop hidrogen) bercantum dan membentuk satu demikian kerana Matahari
nukleus yang lebih besar dan berat. mempunyai isotop-isotop
• Proses ini berlaku pada suhu yang amat tinggi. hidrogen dan suhu yang
• Proses ini membebaskan tenaga nuklear yang lebih banyak tinggi. Tenaga yang
berbanding dengan pembelahan nukleus. dibebaskan daripada
proses ini merupakan
Deuterium Helium Model 3D sumber tenaga utama
untuk hidupan di Bumi.

Tenaga

Pelakuran

Tritium Neutron Cetusan Minda

Rajah 12.4 Pelakuran dua isotop hidrogen Mengapakah pelakuran
nukleus memerlukan suhu
yang tinggi?

Aktiviti 12.2 Pembentangan Hasil Sendiri

Tujuan: Membuat persembahan multimedia bagi menerangkan penghasilan PAK21
tenaga nuklear.

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Kumpulkan maklumat tentang penghasilan tenaga nuklear melalui pembelahan nukleus dan

pelakuran nukleus.
3. Bincangkan maklumat yang telah diperoleh dan sediakan persembahan multimedia bagi

menjelaskan pembelahan dan pelakuran nukleus tersebut.
4. Persembahkan hasil dapatan kumpulan anda di hadapan kelas.

12.2.1 259

Penjanaan Tenaga Elektrik daripada Tenaga
Nuklear

Anda telah belajar tentang penjanaan tenaga elektrik semasa di Tingkatan 3.
Kegunaan utama tenaga nuklear adalah untuk menjana tenaga elektrik.
Penjanaan tenaga elektrik daripada tenaga nuklear ini dilakukan di dalam
stesen jana kuasa tenaga nuklear. Sebuah stesen jana kuasa nuklear terdiri
daripada reaktor nuklear dan penjana. Reaktor nuklear menghasilkan
jumlah tenaga yang besar. Mari kita lihat proses penjanaan tenaga elektrik
yang berlaku di dalam stesen jana kuasa tenaga nuklear.

Rod pengawal boron Gas
Mengawal kadar tindak panas
balas pembelahan
nukleus dengan
menyerap neutron
yang berlebihan

Moderator grafit
Memperlahankan neutron

Rod bahan api uranium Gas sejuk Gas sejuk
Membebaskan tenaga Reaktor Pam
haba melalui pembelahan
nukleus untuk memanaskan
gas yang mengalir melalui
teras reaktor

Perisai konkrit Agen penyejuk
Mengelakkan kebocoran Menyerap haba hasil
sinaran radioaktif tindak balas nuklear
daripada reaktor

Rajah 12.5 Stesen jana kuasa tenaga nuklear

260 12.2.2

Turbin Penjana elektrik Tenaga Nuklear Bab 12
Apabila turbin Menjanakan arus elektrik melalui
diputarkan oleh aliran proses aruhan elektromagnet Laman Sejarah
stim, magnet di dalam apabila magnet berputar dalam
penjana diputarkan suatu gegelung Arco di Idaho,
Amerika Syarikat
merupakan bandar
pertama di dunia
yang menggunakan
kuasa elektrik yang
dijanakan oleh
stesen jana kuasa
nuklear. Hal ini
berlaku pada 17 Julai
1955, dengan
kuasa yang
dijanakan reaktor
BORAX-III yang
dibina di Makmal
Nasional Argonne.

Stim panas

Air panas Menara
penyejukan
Air Air sejuk
sejuk Pam 261

Kondensor
Menyejuk dan
mengkondensasikan
stim menjadi air

12.2.2

Negaraku

Malaysia memiliki sebuah reaktor nuklear berkuasa 1 MegaWatt milik Agensi Nuklear Malaysia. Reaktor
TRIGA PUSPATI (RTP) mula beroperasi pada 28 Jun 1982. RTP ini merupakan jenis kolam yang direka
bentuk supaya eksperimen boleh dijalankan di bahagian teras reaktor tersebut. Namun, reaktor ini hanya
untuk tujuan latihan, penyelidikan dan penghasilan radioisotop sahaja. Malaysia perlu membina sebuah
reaktor nuklear yang mampu menghasilkan tenaga 1000 MegaWatt jika mahu menjalankan penjanaan
elektrik bersumberkan tenaga nuklear.

VIDEO Reaktor Triga Penggunaan Tenaga Nuklear bagi Negara
Puspati yang Menggunakannya

http:// Sehingga kini, tenaga nuklear terus menjadi pilihan bagi negara-
bukutekskssm/ negara di dunia sebagai sumber alternatif tenaga elektrik. Terdapat
Sains/T4/Hlm262. beberapa sebab mengapa negara-negara ini memilih tenaga nuklear
mp4 sebagai sumber tenaga negara mereka.

Galeri Sains Kurang sumber tenaga lain

• Kebanyakan negara yang menggunakan tenaga nuklear kurang
sumber tenaga lain seperti arang batu dan petroleum. Kos yang
amat tinggi diperlukan jika mereka mengimport sumber tenaga
ini dari negara lain. Oleh itu, mereka perlu menggunakan sumber
tenaga lain seperti tenaga nuklear.

Makmal Nasional Argonne Keluasan negara yang besar serta kepadatan penduduk yang tinggi
Makmal Nasional • Negara China contohnya adalah sangat besar dan mempunyai
Argonne merupakan
sebuah makmal yang kepadatan penduduk yang tinggi. Kuasa dan tenaga yang
dibina khusus untuk dihasilkan oleh tenaga nuklear cukup besar sehingga mampu untuk
pembangunan dan menjanakan tenaga elektrik ke seluruh negara mereka.
perkembangan dalam
bidang fizik nuklear. Sumber pendapatan negara
Makmal ini telah dibina di • Reaktor nuklear di Slovakia contohnya mampu menghasilkan
pinggir bandar Chicago,
Amerika Syarikat. tenaga elektrik yang melebihi keperluan negaranya. Oleh itu,
Makmal yang telah mula mereka telah membekalkan tenaga elektrik itu kepada
beroperasi pada tahun negara-negara jiran dan mampu mendapat keuntungan
1940-an ini telah banyak yang lumayan.
memberikan sumbangan
dalam bidang fizik Teknologi yang canggih
nuklear. Hampir semua • Kajian dan pembangunan sentiasa dilakukan oleh negara-negara
reaktor nuklear yang
telah dibina pada hari yang menggunakan tenaga nuklear. Hasilnya kini, mereka telah
ini ialah hasil daripada berjaya memiliki teknologi yang lebih canggih serta mampu
kajian mendalam yang mengurangkan risiko-risiko yang berlaku kepada reaktor nuklear.
dijalankan di Makmal Contohnya seperti pembinaan Makmal Nasional Argonne yang
Nasional Argonne ini. dimiliki oleh Amerika Syarikat.

262 12.2.3

... ... Tenaga Nuklear Bab 12

Aktiviti 12.3 Fikir-Pasang-Kongsi

Tujuan: Mencari maklumat dan membuat perkongsian penggunaan tenaga nuklear PAK21
di negara tertentu.

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini secara berpasangan.
2. Dapatkan sekeping kad yang tertulis nama sebuah negara yang menggunakan tenaga nuklear

daripada guru anda.
3. Kumpulkan maklumat tentang penggunaan tenaga nuklear di negara itu.
4. Persembahkan hasil dapatan anda di hadapan kelas.

Praktis Formatiiff 12.2

1. Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.

(a) Proses berlaku apabila satu membedil satu nukleus
berjisim besar dan kepada dua nukleus baharu berjisim lebih kecil yang
hampir sama serta lebih stabil dengan pembebasan .

(b) Proses pelakuran nukleus hanya berlaku pada yang tinggi sahaja.

12.3 Impak Penggunaan Tenaga Nuklear Laman Sejarah

Penggunaan tenaga nuklear perlu dikawal dengan baik supaya dapat J.Robert Oppenheimer
memberikan manfaat kepada manusia dan alam sekitar. Oleh sebab merupakan individu
tenaga nuklear semakin banyak digunakan di seluruh dunia, kita pertama yang
perlu mengetahui impak penggunaan tenaga ini terhadap kehidupan mencipta bom atom di
dan persekitaran. dunia. Beliau digelar
sebagai ‘Father of
Impak Penggunaan Senjata Nuklear the Atomic Bomb’.
Bom ciptaannya
Pada sekitar tahun 1940-an, penyelidikan awal tentang tenaga telah digunakan
nuklear dijalankan untuk menghasilkan bom. Hasil sampingan oleh tentera Amerika
daripada pembelahan nukleus di dalam reaktor nuklear, iaitu Syarikat dalam Perang
plutonium boleh digunakan untuk membuat bom atom. Dunia Dunia Kedua. Walau
telah menyaksikan satu malapetaka yang amat dahsyat apabila bagaimanapun, beliau
tenaga nuklear digunakan untuk menghasilkan senjata nuklear. berasa amat menyesal
Senjata nuklear pernah digunakan semasa Perang Dunia Kedua oleh selepas menyaksikan
Amerika Syarikat terhadap Hiroshima dan Nagasaki. sendiri kemusnahan
akibat ledakan
bom atom.

12.3.1 263

Pengeboman bom atom di Hiroshima dan Nagasaki dalam Perang Dunia Kedua
• Mengikut beberapa kajian dan risalah, bom atom “Little Boy” telah digugurkan oleh pihak

tentera Amerika Syarikat di Hiroshima pada 6 Ogos 1945, dan diikuti satu lagi bom atom
“Fat Man” di Nagasaki pada 9 Ogos 1945.
• Letusan tenaga nuklear oleh bom atom menghasilkan satu gelombang letupan yang amat
kuat sehingga mengorbankan kira-kira 70,000 nyawa orang awam secara serta-merta.
• Pengeboman ini menyebabkan keadaan seluruh bandar raya itu menjadi amat panas
sehingga mencairkan struktur besi.
• Letusan bom nuklear juga mengganggu keadaan atmosfera kesan daripada gelombang yang
terhasil di samping luruhan radioaktif yang dikeluarkan.
• Pada ketika itu, seluruh sistem perhubungan di bandar raya itu terputus.

Sebelum

(Sumber foto: The City of Hiroshima) Selepas

INFORMASI Kesan Senjata Nuklear
http://bukutekskssm.my/
Sains/T4/Hlm264

(Sumber foto: ICRC Archives)

Gambar foto 12.1 Kesan pengeboman di Hiroshima
Kini, sudah banyak negara yang mula mencipta dan mengeluarkan senjata nuklear
masing-masing. Namun, mereka masih terikat di bawah Perjanjian Pengawalan Senjata Nuklear
yang mengawal dan tidak membenarkan mana-mana negara menggunakan senjata nuklear dengan
sewenang-wenangnya.

264 12.3.1

Tenaga Nuklear Bab 12

Impak Ujian Nuklear

Sebelum senjata nuklear digunakan, ujian nuklear perlu dilakukan untuk memastikan sama ada
senjata itu berfungsi atau tidak. Ujian nuklear dilakukan sama ada di atmosfera terbuka, di darat
atau di bawah laut. Ujian nuklear ini memberikan impak buruk kepada hidupan dan persekitaran.
Ujian nuklear di bawah tanah contohnya akan menyebabkan kesan radiasi terhadap tanah
dan sumber air. Begitu juga di laut, akan berlaku kemusnahan hidupan dan juga pencemaran yang
teruk. Bagi manusia dan hidupan di darat, kesan penyebaran radiasi daripada ujian nuklear boleh
menyebabkan kesan somatik dan kesan genetik.

Kesan penyebaran radiasi
daripada ujian nuklear

Kesan somatik Kesan genetik

• Keletihan • Kecacatan pada bayi
• Loya • Mutasi sel
• Katarak • Kanser
• Leukemia
• Keguguran rambut

Rajah 12.6 Kesan penyebaran radiasi daripada ujian nuklear
Adakah negara yang masih menjalankan ujian nuklear?

Gambar foto 12.2 Ujian nuklear di laut 265

12.3.2

... ... Fikir-Pasang-Kongsi

Aktiviti 12.4

Tujuan: Mengumpulkan maklumat tentang sejarah pengeboman bom atom di Hiroshima PAK21
dan Nagasaki serta ujian nuklear.

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini secara berpasangan.
2. Kumpulkan maklumat tentang sejarah pengeboman bom atom di Hiroshima dan Nagasaki serta

ujian nuklear dengan melayari laman web yang berkaitan.
3. Persembahkan hasil dapatan kumpulan anda di hadapan kelas.

Praktis Formatiiff 12.3

1. Nyatakan tiga kesan buruk yang boleh berlaku jika penggunaan senjata nuklear diteruskan.
2. Apakah tujuan ujian nuklear dijalankan?

12.4 Tenaga Nuklear di Malaysia

Kewajaran Pembinaan Stesen Jana Kuasa Nuklear di Malaysia

Dalam subtopik 12.1, anda telah mengetahui manfaat dan kesan buruk penggunaan tenaga
nuklear. Di Malaysia, 70% daripada sumber tenaganya dijana daripada gas asli. Petroleum, gas asli
dan arang batu merupakan sumber bahan api fosil yang tidak boleh baharu.
Beberapa orang murid telah ditanya tentang kewajaran pembinaan stesen jana kuasa nuklear
di Malaysia. Berikut menunjukkan pendapat yang diberikan oleh mereka.

Pada pendapat saya, Malaysia perlu membina NAGESH
stesen jana kuasa nuklear untuk menampung
permintaan pengguna terhadap tenaga elektrik
yang semakin meningkat.

NADIA

Saya kurang setuju kerana reaktor
nuklear menghasilkan sisa radioaktif
yang berbahaya kepada manusia dan
alam sekitar jika tidak dikendalikan
dengan cermat.

266 12.4.1

Tenaga Nuklear Bab 12

Sebagai seorang rakyat Malaysia, apakah pula pendapat anda? Jalankan Aktiviti 12.5 bersama
rakan sekelas anda.

... ... Debat

Aktiviti 12.5

Tujuan: Membuat perdebatan tentang kewajaran pembinaan stesen jana kuasa nuklear PAK21
di Malaysia.

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Tajuk debat tersebut ialah “Kewajaran pembinaan stesen jana kuasa nuklear di Malaysia”.
3. Bahagi kepada dua kumpulan, iaitu pihak pencadang dan pihak pembangkang.
4. Selaku pihak pencadang dan pembangkang, setiap kumpulan dikehendaki mengemukakan

hujah mereka.

Bagi melaksanakan pembinaan stesen jana kuasa nuklear, beberapa Negaraku
faktor perlu diambil kira seperti:
• bahan api fosil seperti arang batu, gas asli, petroleum yang akan Agensi Nuklear Malaysia
Agensi Nuklear Malaysia,
habis dan kosnya semakin meningkat yang dahulunya
• kesan pencemaran oleh tenaga nuklear juga adalah lebih rendah dikenal sebagai Institut
Penyelidikan Teknologi
berbanding dengan sumber bahan api fosil Nuklear Malaysia
• kawasan bagi membangunkan stesen jana kuasa nuklear juga (MINT), terletak di
Bangi, Selangor. Agensi
mestilah sangat strategik. Kawasannya mestilah berhampiran ini ditubuhkan bagi
dengan punca air bagi memudahkan proses penyejukan berlaku menyelaras aktiviti
• kadar tenaga yang dikeluarkan oleh sumber tenaga nuklear berteraskan sains dan
adalah jauh lebih besar daripada sumber bahan api fosil teknologi nuklear serta
teknologi yang berkaitan
Praktis Formatiiff 12.4 dengannya.Aktiviti utama
yang dijalankan di sini
1. Nyatakan dua sumber tenaga utama di Malaysia pada masa ini. ialah penyelidikan dan
2. Nyatakan tiga faktor yang perlu diambil kira bagi melaksanakan pembangunan teknologi
nuklear bagi
pembinaan stesen jana kuasa nuklear. pembangunan
negara dengan
kerjasama antarabangsa.

12.4.1 267

268 Ru mu sa n

TENAGA NUKLEAR

Penggunaan Penghasilan Impak Tenaga Nuklear di
Tenaga Nuklear Tenaga Nuklear Penggunaan Malaysia
Tenaga Nuklear
Penggunaan Pembinaan stesen
tenaga nuklear di Pembelahan Pelakuran jana kuasa nuklear
negara-negara lain nukleus nukleus

Manfaat tenaga Penjanaan tenaga Impak senjata Impak ujian
nuklear elektrik nuklear nuklear
di dalam
Kesan buruk Terhadap manusia
tenaga nuklear Reaktor nuklear dan persekitaran

Tenaga Nuklear Bab 12

Refleksi Kendiri

Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:
12.1 Penggunaan Tenaga Nuklear

Mewajarkan penggunaan tenaga nuklear bagi negara yang telah dikenal pasti.
12.2 Penghasilan Tenaga Nuklear

Memerihalkan penghasilan tenaga nuklear melalui pembelahan nukleus dan pelakuran
nukleus.
Memerihalkan penjanaan tenaga elektrik daripada tenaga nuklear.
Mewajarkan penggunaan tenaga nuklear bagi negara yang menggunakannya.
12.3 Impak Penggunaan Tenaga Nuklear
Menceritakan impak penggunaan senjata nuklear kepada hidupan dan persekitaran.
Merumuskan impak ujian nuklear terhadap persekitaran.
12.4 Tenaga Nuklear di Malaysia
Mewajarkan pembinaan stesen jana kuasa nuklear di Malaysia.

Praktis Sumatif 12 Soalan Objektif
http://bukutekskssm.
KUIZ my/Sains/T4/K12

1. Gambar foto 1 menunjukkan sebuah stesen jana kuasa nuklear yang dibina
di sebuah negara.

Gambar foto 1
(a) Nyatakan dua buah negara selaku pengguna utama tenaga nuklear di dunia.
(b) Berdasarkan jawapan anda dalam soalan 1(a), apakah kegunaan tenaga nuklear di negara itu?
(c) Nyatakan dua kelebihan sumber tenaga nuklear.

2. Rajah 1 menunjukkan salah satu tindak balas nuklear.

Rajah 1

269

(a) Namakan tindak balas nuklear itu.
(b) Berdasarkan Rajah 1, terangkan tindak balas nuklear itu.
(c) Apakah yang akan berlaku jika tindak balas itu tidak dikawal dengan baik?
3. Tindak balas X sentiasa berlaku di Matahari.
(a) Apakah tindak balas tersebut?
(b) Jelaskan salah satu sebab tindak balas tersebut boleh berlaku di permukaan Matahari.
(c) Apakah yang akan berlaku di Bumi jika tindak balas yang anda nyatakan dalam soalan 3(a)

berhenti secara tiba-tiba?
4. Rajah 2 menunjukkan sebahagian daripada stesen jana kuasa nuklear.

K

Rajah 2
(a) Apakah proses yang berlaku di dalam K?
(b) Apakah kegunaan proses yang anda nyatakan dalam soalan 4(a)?
(c) K dilengkapi pelbagai ciri keselamatan. Nyatakan dua ciri keselamatan yang terdapat

di dalam K.
(d) Ramalkan impaknya jika terdapat kebocoran pada struktur K.

Cabar Minda

5. Sebuah reaktor nuklear boleh menghasilkan tenaga nuklear secara besar-besaran
untuk menjanakan kuasa elektrik.

Berdasarkan pernyataan di atas, terangkan cara tenaga nuklear ditukarkan kepada tenaga
elektrik di dalam stesen jana kuasa nuklear.

270

Jawapan

HANYA JAWAPAN TERPILIH DISEDIAKAN DI SINI

Bab 1 keadaan mengiring dan tunggu sehingga
ambulans tiba.
Praktis Sumatif 1 3. (a) Mangsa mengalami masalah tercekik
1. (a) Kabinet aliran laminar/kebuk wasap/penyiram (b) Kaedah Heimlich Manoeuvre akan
menyebabkan tekanan di dalam peparu
kecemasan/pembilas mata bertambah dan menyebabkan makanan
(mana-mana tiga) tertolak keluar.
(b) Di dalam makmal terdapat banyak bahan yang (c) Boleh. Bagi membantu wanita mengandung
menggunakan kaedah ini, kedudukan tangan
berbahaya seperti bahan mudah terbakar, perlu diletakkan lebih tinggi berbanding
bahan mengakis, bahan toksik, kaca yang seseorang yang tidak mengandung, iaitu
mudah pecah dan lain-lain. betul-betul di pangkal tulang dada. Kemudian,
(c) Tindakannya adalah betul kerana air limau teruskan kaedah Heimlich Manoeuvre seperti
mempunyai pH lebih daripada 5 dan kurang biasa.
daripada 7. 4. (a) Heimlich Manoeuvre
2. (a) (i) Kebakaran kelas B (b) Mula-mula, berdiri di belakang Jia Hui dan
(ii) Buih/serbuk kering/karbon dioksida bongkokkan badan Jia Hui sedikit ke hadapan.
(b) • Etanol berada dekat dengan sumber api dan Kemudian, kelilingkan tangan dari belakang
Jia Hui dan genggamkan tangan kanan.
cukup syarat pembakaran Seterusnya, letakkan genggaman tangan
• Etanol adalah bahan yang mudah meruap kanan di antara pusat dengan bawah rusuk
Jia Hui. Letakkan tangan kiri di atas tangan
dan mudah terbakar. kanan yang digenggam. Seterusnya, tekan
(c) • Menggunakan alat pemadam kebakaran dan sentak ke atas dengan cepat dan kuat
1. Tanggalkan pin keselamatan daripada sehingga makanan keluar daripada mulut Jia
Hui.
alat pemadam kebakaran.
2. Halakan muncung alat pemadam Bab 3

kebakaran ke pangkal api. Dia perlu Praktis Sumatif 3
berada pada jarak 2.0 – 2.5 meter dari 1. (a) Jangkitan, terdedah kepada keadaan panas
api.
3. Tekan pemicit atas alat pemadam. melampau, senaman berat
4. Ratakan semburan ke seluruh sumber (b) 36.9°C
api dengan menggerakkan muncung dari (c) Termometer inframerah/termometer rektal
sisi ke sisi 2. (a) P: Termometer inframerah
• Menggunakan selimut kebakaran Q: Termometer rektal
(d) (i) Jenis alat pemadam kebakaran (b) Menyukat suhu badan
(ii) Tarikh luput pemadam kebakaran (c) Menggunakan termometer inframerah
(iii) Bacaan tekanan pada pemadam (d) Boleh membawa maut
kebakaran (terima mana-mana jawapan yang sesuai)
(iv) Bilangan pemadam kebakaran mengikut 3. (a) 100 – 150
jenis (b) Pemboleh ubah dimanipulasikan: umur
(v) Lokasi alat pemadam kebakaran dalam Pemboleh ubah bergerak balas: kadar
pelan laluan kecemasan sekolah
denyutan nadi
Bab 2 (c) Semakin meningkat umur seseorang, semakin

Praktis Sumatif 2 rendah kadar denyutan nadinya.
1. (a) P: Resusitasi kardiopulmonari (d) 60 – 65 denyutan per minit
(Cardiopulmonary resuscitation, CPR) 4. (a) Pergelangan tangan
Q: Heimlich Manoeuvre (b) 60 – 65 denyutan per minit
(b) Mangsa akan mengalami kerosakan otak (c) 120/80 mmHg
(d) Fareeza hendaklah melakukan pemeriksaan
kerana tidak menerima bekalan oksigen yang
mencukupi dalam badan dan otak dalam berkala di klinik ataupun hospital.
tempoh tertentu. 5. (a) 120/80 mmHg
2. (a) CPR
(b) Ubah kedudukan badan mangsa dalam

271

(b) Bacaan tekanan darah Siva lebih tinggi 5. (a) Sektor pengangkutan – Memfokuskan
daripada orang yang sihat kerana dia mungkin penambahbaikan prasarana pengangkutan
mengalami penyakit tekanan darah tinggi. yang lebih bersih, bahan bakar kenderaan dan
pengangkutan awam
(c) Siva perlu ke hospital untuk mendapatkan
rawatan. (b) Menggunakan kenderaan berkuasa solar,
berkongsi kenderaan, menunggang basikal.
(terima mana-mana jawapan yang sesuai)
6. (a) Kerosakan organ Bab 5
(b) Sfigmomanometer
(c) Tekanan sistolik ialah tekanan darah ketika otot Praktis Sumatif 5
1. (a) (i) DNA (asid deoksiribonukleik)
jantung mengecut. (ii) Gula deoksiribosa, kumpulan fosfat, bes
Tekanan diastolik ialah tekanan darah ketika
bernitrogen
otot jantung berehat. (b) 46
(c) Autosom membawa gen yang mengawal ciri
Bab 4
organisma seperti warna mata, kebolehan
Praktis Sumatif 4 menggulung lidah dan jenis rambut, manakala
1. (a) Pembangunan dan aplikasi produk, peralatan kromosom seks pula membawa gen yang
menentukan jantina organisma sama ada lelaki
serta sistem untuk memelihara alam sekitar atau perempuan, jantan atau betina.
dan alam semula jadi serta meminimumkan 2. (a) Profasa I
atau mengurangkan kesan negatif daripada (b) Kromosom memendek dan menebal dan
aktiviti manusia. menjadi jelas kelihatan. Kromosom homolog
(b) Tenaga, alam sekitar, ekonomi, sosial berpasangan. Proses pindah silang berlaku.
2. (a) Menjimatkan sumber tenaga, mengelakkan (c) Proses yang berlaku ialah pindah silang.
pembaziran, mengukuhkan ekonomi negara Pindah silang menghasilkan kombinasi gen
(b) Menutup suis peralatan elektrik di rumah yang baharu. Sekiranya pindah silang tidak
jika tidak menggunakannya. Hal ini dapat berlaku, tiada variasi terbentuk.
menjimatkan penggunaan tenaga elektrik di (d) Sel pembiakan
rumah. 3. (a) Profasa
3. (a) Sektor tenaga, sektor pengangkutan, sektor (b) Kromosom tersusun pada satah khatulistiwa.
pengurusan sisa dan air sisa Gentian gelendong melekat pada sentromer.
(b) Sektor tenaga – memfokuskan penggunaan (c) Manusia: kulit; Tumbuhan: hujung pucuk/akar
tenaga alternatif yang lebih bersih, bebas
karbon serta dapat menggantikan penggunaan Bab 6
bahan api fosil
Sektor pengangkutan – berfokus kepada Praktis Sumatif 6
penambahbaikan prasarana pengangkutan 1. (a) (i) Tendon
yang lebih bersih, bahan bakar kenderaan dan (ii) Tendon menyambungkan otot kepada
pengangkutan awam
Sektor pengurusan sisa dan air sisa – tulang.
memfokuskan usaha untuk meminimumkan (iii) Tendon terdiri daripada gabungan
pembuangan sisa dan air sisa ke persekitaran
dengan cara mengolah sisa atau air sisa gentian yang bersifat kuat dan tidak
menjadi sesuatu yang baharu seperti baja kenyal.
kompos (b) Individu tidak dapat menggerakkan tulang
4. (a) • Pemanasan global kerana daya tarikan yang dihasilkan oleh
• Peningkatan gas rumah hijau pengecutan otot tidak dapat dipindahkan
• Berlakunya hujan asid kepada tulang.
(b) • Menggunakan sumber tenaga boleh baharu (c) Tendon ialah struktur yang menyambungkan
• Mengamalkan amalan kecekapan tenaga otot kepada tulang manakala ligamen ialah
(c) Dapat mengelakkan pemanasan global/ struktur yang menyambungkan tulang dengan
Mengurangkan penghasilan karbon dioksida di tulang.
dalam udara/Mengelakkan berlakunya hujan 2. (a) Rangka hidrostatik
asid (b) Otot membujur dan otot lingkar
(d) Setuju, kerana pengamalan Teknologi Hijau (c) Pergerakan cacing terjadi apabila otot
mengurangkan kebergantungan pada sumber membujur mengalami pengecutan dan otot
tenaga bahan api fosil, sekali gus dapat lingkar mengalami pengenduran secara
mengurangkan pencemaran udara akibat berlawanan. Pergerakan berlawanan ini
pembebasan karbon dioksida daripada mencipta pergerakan dari hadapan ke hujung
pembakaran bahan api fosil. badan cacing. Cacing juga mempunyai keta

272

(bulu-bulu keras) pada badan bertujuan untuk Ion: zink oksida/ferum oksida
mencengkam tanah semasa pergerakan
berlaku. 2. (a) Unsur disusun mengikut tertib menaik nombor
3. (a) (i) Zirafah akan mengangkangkan kakinya.
(ii) Cara ini akan menambahkan luas proton merentasi kala dari kiri ke kanan dan

permukaan zirafah dan merendahkan dari atas ke bawah.
pusat gravitinya.
(b) (i) X (b) P dan U
(ii) Haiwan X lebih rendah pusat gravitinya.
(iii) Apabila duduk (c) Unsur R.
4. Tumbuhan berkayu mempunyai batang yang
besar dan tinggi. Bagi menambahkan kestabilan Unsur R telah mencapai susunan elektron
tumbuhan berkayu, tumbuhan perlu menambahkan
luas tapak tumbuhan itu. Oleh itu, tumbuhan oktet pada petala terluar.
berkayu mempunyai sokongan tambahan seperti
akar banir, akar sokong dan akar jangkang untuk (d) Kumpulan 16, Kala 3
menambahkan luas tapak.
(e) (i) P: 2.1

(ii) Q: 2.7

(iii) T: 2.8.3

3. (a) X: 14

Y: 18

Z: 20

(b)

Bab 7

Praktis Sumatif 7 Atom X Atom Y Atom Z

1. (a) P – Kelenjar pituitari

(b) (i) Tiroksina (c) X: Kumpulan 13, Kala 3
Y: Kumpulan 17, Kala 3
(ii) • Kadar metabolisme rendah Z: Kumpulan 2, Kala 4
(d) (i) Atom X akan menderma tiga elektron
• Perkembangan mental dan fizikal
kepada atom unsur lain dan membentuk
terbantut pada ion positif.
(ii) Atom Y akan menerima satu elektron
kanak-kanak (kreatinisme) daripada atom unsur lain dan membentuk
ion negatif.
• Kurang tenaga pada orang dewasa 4. (a) Q dan R, kerana atom Q dan R mempunyai
nombor proton yang sama tetapi nombor
(miksedema) nukleon yang berbeza.
(b) Industri: digunakan untuk mengesan
• Cenderung menjadi gemuk dan goiter kebocoran paip bawah tanah
Perubatan: mengesan salur darah tersumbat
(c) (i) Pankreas (c) Fosforus-32: digunakan bagi mengesan kadar
serapan baja fosforus oleh tumbuhan
(ii) Insulin (d) Karbon-14
Pertanian: mengesan kadar fotosintesis bagi
(iii) • Kurang hormon insulin dirembeskan tumbuhan
Arkeologi: menentukan usia fosil dan artifak
• Glukosa berlebihan dalam darah

tidak dapat ditukar menjadi glikogen

• Hal ini menyebabkan aras glukosa

dalam darah meningkat

(d) Hormon testosteron

2. (a) (i) Estrogen, progesteron

(ii) 1. Menggalakkan perkembangan ciri-ciri

seks sekunder perempuan

2. Menyediakan uterus untuk

penempelan embrio

(b) Selepas akil baligh

(c) (i) Testis Bab 9

(ii) Mengawal perkembangan ciri-ciri seks Praktis Sumatif 9
1. (a) Objek P: loyang
sekunder lelaki seperti suara yang garau
Objek Q: gangsa
dan pertumbuhan misai (b) Aloi P: membuat tombol pintu/membuat barang

Bab 8 perhiasan/bekas makanan
Aloi Q: membina ukiran/membina monumen/
Praktis Sumatif 8
1. (a) (i) Garam: zarah ion membuat pisau
(ii) Gula: zarah molekul (c) Bongkah gangsa lebih kuat berbanding
(b) Zarah ion: batu marmar/air kapur/asid/alkali
Zarah molekul: karbon dioksida/oksigen/ dengan bongkah kuprum kerana kehadiran
atom asing di dalam bongkah gangsa. Hal
nitrogen/naftalena/alkohol ini menyebabkan atom di dalam bongkah
(c) Molekul: gas oksigen/gas karbon dioksida/gas gangsa menjadi tidak tersusun. Apabila daya
dikenakan pada bongkah gangsa, lapisan atom
sulfur dioksida
273

sukar untuk menggelongsor dan menjadikan (c) • Analgesik: digunakan bagi melegakan
bongkah lebih kuat. kesakitan seperti sakit kepala, migrain dan
(d) Boleh. demam
Kerana aloi P bersifat keras dan tahan karat
menjadikannya sesuai digunakan. Selain itu, • Antibiotik: digunakan bagi merawat penyakit
aloi P juga akan menjadikan badan kapal akibat jangkitan patogen seperti tibi, sifilis
kelihatan lebih cantik kerana aloi P berwarna dan lain-lain.
keemasan.
2. (a) Kaca borosilikat • Psikoteraputik: digunakan bagi merawat
(b) Kaca borosilikat mempunyai ketahanan yang penyakit mental seperti kemurungan dan
sangat tinggi terhadap haba dan bahan kimia. kegelisahan
(c) Kaca silika terlakur
Kerana mempunyai ketahanan terhadap haba (d) Kaedah perubatan M dapat menghilangkan
yang tinggi dan lengai terhadap bahan kimia. kesan sampingan ubat yang digunakan dalam
(d) Sesuai rawatan perubatan N. Sebagai contoh, rawatan
Bekas minuman tidak mudah pecah apabila air radioterapi kanser.
sejuk atau air panas diletakkan di dalamnya.
3. (a) • Aloi superkonduktor digunakan dalam 2. (a) Radikal bebas terbentuk daripada proses
pengoksidaan yang berlaku di dalam badan
pembuatan landasan kereta api Maglev. disebabkan faktor dalaman dan faktor luaran.
• Magnet diletakkan di bahagian bawah kereta
(b) Faktor luaran seperti asap rokok dan asap
api Maglev. kilang, manakala faktor dalaman seperti
• Aloi superkonduktor disejukkan pada metabolisme dan keradangan

suhu yang sangat rendah dan elektrik (c) Bagi kebanyakan individu, radikal bebas yang
dialirkan padanya untuk menghasilkan sifat terbentuk secara semula jadi akibat faktor
antimagnet. dalaman kebiasaannya akan dineutralkan
• Kereta api Maglev akan terangkat sedikit oleh bahan antioksidan dalam makanan yang
dan bahagian bawah tidak bersentuhan diambil. Bagi individu yang terdedah kepada
dengan landasan. faktor luaran secara berlebihan seperti asap
• Hal ini akan dapat mengelakkan geseran rokok, asap kilang, radiasi dan lain-lain,
dengan landasan dan kereta api Maglev banyak radikal bebas akan terhasil dan tidak
dapat bergerak dengan kelajuan tinggi. dapat dineutralkan oleh bahan antioksidan
(b) Mesin MRI/Kabel elektrik/Mikrocip daripada makanan. Hal ini boleh membawa
(c) Boleh kepada masalah kesihatan akibat kehadiran
• Landasan hendaklah disediakan. radikal bebas yang berlebihan di dalam badan.
• Letakkan magnet pada bahagian bawah
kereta. 3. (a) Bahan antioksidan ialah sebatian kimia
• Apabila elektrik dialirkan pada landasan, yang boleh diperoleh daripada sintesis kimia
daya antimagnet akan dihasilkan dan atau tumbuhan semula jadi. Apabila bahan
membolehkan kereta bergerak tanpa antioksidan bertindak balas dengan radikal
menyentuh landasan. bebas, sebatian yang lebih stabil akan
• Struktur bahagian bawah kereta direka khas terhasil dan seterusnya menghentikan proses
bagi membolehkan kereta tidak tersasar pengoksidaan.
daripada landasan.
Tidak boleh (b) Melindungi sel badan daripada kerosakan
• Kereta bergerak tidak menggunakan akibat radikal bebas dan juga boleh dianggap
landasan. sebagai barisan pertahanan terhadap risiko
• Sukar untuk meletakkan aloi superkonduktor mendapat sesetengah penyakit.
pada jalan raya dan arus elektrik dialirkan.
• Kereta boleh terhempas kerana tiada alat (c) • Beta karotena ialah bahan antioksidan
yang mengekalkannya pada jalan raya. yang lazimnya ditemui dalam kebanyakan
makanan yang berwarna merah, kuning atau
Bab 10 jingga seperti aprikot, lobak merah, labu,
mangga, ubi keledek dan buah pic.
Praktis Sumatif 10
1. (a) Kaedah M: Perubatan komplementari • Lutein ialah bahan antioksidan yang
Kaedah N: Perubatan moden lazimnya ditemui dalam kuantiti yang banyak
(b) Rawatan susulan selepas rawatan kanser/ dalam sayur-sayuran berdaun hijau seperti
bayam, kubis dan brokoli.
Keadaan otot yang lenguh/Peredaran darah
yang tidak lancar/Melegakan tekanan dan stres • Likopena ialah bahan antioksidan yang
lazimnya ditemui di dalam betik, jambu batu,
274 tembikai, tomato, aprikot, limau gedang dan
buah oren.

• Vitamin C, yang juga dikenal sebagai asid
askorbik, merupakan vitamin larut air.
Vitamin C ialah bahan antioksidan yang
ditemui dalam buah-buahan sitrus dan

jusnya, bayam, brokoli, kiwi, strawberi, bagi duit syiling dan bulu pelepah jatuh adalah
kranberi, kubis dan lada hijau. sama. Hal ini demikian kerana tiub silinder R
4. Urut ialah kaedah untuk memanipulasi tisu lembut mengandungi udara, manakala tiub silinder S
badan menggunakan tangan, jari dan penumbuk. berada dalam keadaan vakum. Tiub silinder R
Urut didapati dapat melegakan keresahan, mempunyai rintangan udara.
kesakitan, keletihan, ketegangan otot dan masalah (c) Objek akan jatuh bebas jika tiada rintangan
urat saraf. udara dikenakan terhadapnya.

Bab 11 Bab 12

Praktis Sumatif 11 Praktis Sumatif 12
1. (a) 24 km + 12 km + 12 km = 48 km 1. (a) Perancis, Slovakia
(b) • Perancis menggunakan tenaga nuklear
(b) (12 km)2 + (12 km)2
= 16.97 km ke arah barat laut untuk penjanaan tenaga elektrik ke
sebahagian besar negaranya
12 km • Slovakia menjanakan pendapatan negara
melalui pembekalan tenaga elektrik hasil
12 km daripada stesen jana kuasa nuklear ke
negara jiran
12 km 24 km (c) • Dapat menghasilkan jumlah tenaga yang
amat besar berbanding dengan sumber
16.97 km 12 km tenaga lain
• Membebaskan jumlah gas rumah hijau yang
(c) 48 km ÷ 2 jam = 24 km j–1 sedikit berbanding dengan sumber tenaga
(d) 16.97 km ÷ 2 jam = 8.485 km j–1 yang lain.
2. (a) 8 m + 8 m = 16 m • Kos penyelenggaraan yang murah secara
(b) (8 m)2 + (8 m)2 tidak langsung mengukuhkan ekonomi
= 11.31 m ke arah timur laut negara
(c) 11.31 m ÷ (5 x 60 s) = 0.038 m s–1 (mana-mana dua)
3. (a) Kecerunan graf 2. (a) Pembelahan nukleus
(b) 20 m s–1 ÷ 5 s = 4 m s–2 (b) Pembelahan nukleus berlaku apabila
satu neutron berhalaju rendah membedil
1 satu nukleus radioaktif yang berat dan
(c) 2 × (30 s + 15 s) × 20 m s–1 = 450 m menyebabkan nukleus terbelah kepada dua
nukleus yang lebih ringan dan lebih stabil serta
4. (a) P kerana nilai kecerunannya lebih besar berlaku pembebasan tenaga yang banyak.
berbanding dengan Q. Nilai kecerunan (c) Kadar tindak balas nuklear terlampau tinggi
mewakili nilai pecutan. dan boleh menyebabkan letupan.
3. (a) Pelakuran nukleus
(b) 20 m s–1 ÷ 8 s = 2.5 m s–2 (b) Matahari mempunyai suhu yang amat tinggi/
5. (a) 16 cm ÷ 0.2 s = 80 cm s–1 Kaya dengan hidrogen
(b) 0 cm s–2/sifar. Hal ini kerana halaju pita detik (c) Bumi tidak mendapat cahaya matahari dan
tenaga haba lagi. Semua hidupan tidak dapat
adalah malar. meneruskan kehidupan.
6. (a) Inersia ialah sifat semula jadi sesuatu objek 4. (a) Pembelahan nukleus
(b) Untuk menghasilkan tenaga haba yang banyak
yang cenderung menentang sebarang (c) • Dilengkapi dengan dinding yang
perubahan keadaan asal objek dalam keadaan berketebalan 2 m dan diperbuat daripada
pegun atau sedang bergerak. konkrit dan plumbum.
(b) Kedua-dua bongkah kayu mempunyai inersia • Mempunyai rod pengawal boron yang
yang sama kerana jisim kedua-dua kotak menyerap neutron berlebihan supaya tindak
sama. balas terkawal
(c) Hukum Gerakan Newton Pertama menyatakan (d) Berlaku kebocoran sinaran radioaktif.
bahawa objek cenderung kekal dalam keadaan
asalnya sama ada pegun atau bergerak Jawapan lengkap untuk guru,
dengan halaju seragam jika tiada daya luar sila imbas QR code ini.
yang bertindak terhadapnya.
7. (a) Satu gerakan jasad yang hanya dipengaruhi
oleh daya graviti sahaja.
(b) Masa untuk duit syiling jatuh lebih cepat
berbanding dengan bulu pelepah bagi tiub
silinder R, manakala bagi tiub silinder S, masa

275

Peraturan Makmal dan
Langkah Keselamatan

Dalam Buku Teks Sains KSSM Tingkatan 4 ini terdapat beberapa eksperimen yang perlu
dilakukan di dalam makmal. Oleh itu, semua murid perlu mematuhi peraturan dan
langkah keselamatan di dalam makmal untuk mengelakkan berlakunya kemalangan.

Sebelum masuk ke dalam makmal
1. Pastikan anda menggunakan makmal dengan kebenaran guru.
2. Jangan bawa beg atau barang yang lain ke dalam makmal.

Semasa di dalam makmal
1. Jangan berlari atau bermain di dalam makmal.
2. Jangan makan atau minum di dalam makmal.
3. Jangan rasa atau hidu sebarang bahan kimia.
4. Baca arahan dan simbol amaran pada label botol bahan kimia sebelum

menggunakannya.
5. Jangan halakan mulut tabung uji ke arah diri sendiri atau ke arah rakan semasa

memanaskan bahan kimia di dalam tabung uji.
6. Jauhkan semua bahan yang mudah terbakar dari api. Kemaskan rambut dan baju

supaya tidak terkena api.
Kecemasan
1. Ambil tahu kedudukan dan penggunaan pemadam kebakaran, selimut kebakaran dan
peti kecemasan.
2. Jika kulit anda terkena tumpahan bahan kimia, bilas menggunakan air yang banyak
dengan segera.
3. Jika mata terkena bahan kimia, bilas mata serta-merta menggunakan air yang
mengalir.
4. Jika tertelan bahan kimia, keluarkan bahan itu daripada mulut dan kumur dengan air
yang banyak. Laporkannya kepada guru dengan segera untuk mendapatkan rawatan
perubatan.
5. Jangan cemas jika baju anda terkena api, cuba gulingkan badan anda di atas lantai.
Guru akan meletakkan selimut kebakaran di atas badan anda untuk memadamkan api.
6. Laporkan semua kemalangan kepada guru dengan segera.
Sebelum keluar dari makmal
1. Tutup atau padam semua bekalan air, gas dan elektrik.
2. Bersih dan kemas semua radas yang telah digunakan.
3. Kembalikan radas dan bahan kimia ke tempat asalnya.
4. Lupuskan bahan sisa eksperimen mengikut kategori.
5. Basuh tangan anda.

276

Glosari Hemofilia – Penyakit genetik yang berlaku
akibat mutasi gen yang menyebabkan darah
Alam sekitar – Keadaan alam sekeliling di Bumi. penghidapnya sukar membeku sehingga
Alel – Satu daripada sepasang gen yang menduduki mengakibatkan pendarahan yang teruk
jika terluka.
tempat tertentu pada pasangan kromosom.
Alkohol – Sebatian organik yang terdiri daripada Inersia – Sifat semula jadi sesuatu objek yang
cenderung untuk menentang sebarang perubahan
unsur karbon, hidrogen dan oksigen. Sebatian ini terhadap keadaan asalnya, sama ada dalam
mempunyai kumpulan hidroksil (-OH). keadaan pegun atau bergerak.
Aloi – Campuran beberapa jenis logam atau
campuran logam dan bukan logam mengikut Ion – Zarah bercas yang terbentuk apabila atom
peratusan yang tertentu kehilangan atau menerima elektron.
Atom – Zarah paling kecil di dalam sesuatu unsur.
Audit – Memeriksa, menilai atau menyemak. Isotop – Atom unsur yang sama yang mempunyai
Autosom – Kromosom yang menentukan semua ciri bilangan proton yang sama tetapi bilangan
kecuali jantina. neutron yang berbeza.
Bahan aktif – Komponen tertentu di dalam suatu
produk yang mempunyai kesan terhadap Jarak – Jumlah panjang lintasan gerakan suatu objek.
penyembuhan dan pencegahan penyakit. Kala – Turus melintang dalam Jadual Berkala
Bahan radioaktif – Bahan yang mempunyai
nukleus yang tidak stabil dan memancarkan Unsur Moden.
sinaran radioaktif. Kecekapan tenaga – Penggunaan tenaga yang kurang
Denyutan nadi – Pengukuran denyutan jantung atau
kiraan bilangan degupan jantung per minit. bagi menjalankan sesuatu kerja pada kadar yang
DNA – Sejenis makromolekul yang terdiri daripada sama atau lebih tanpa menjejaskan keselesaan atau
dua rantai polinukleotida yang berpintal antiselari hasil yang diingini.
yang mengandungi maklumat genetik sesuatu Kejuruteraan genetik – Satu teknik
organisma. memanipulasikan gen untuk menghasilkan satu
Elektron – Zarah yang lebih kecil di dalam sesuatu organisma dengan kombinasi genetik yang baharu
atom yang mempunyai cas negatif. dan biasanya lebih baik dari segi kualiti.
Falanks – Istilah umum yang merujuk tulang jari Kenyal – Sifat bahan yang boleh kembali kepada
tangan atau jari kaki. bentuk asal dengan segera selepas daya
Fibula – Salah satu tulang betis yang lebih kecil tindakan dilepaskan.
daripada tulang tibia. Kiropraktik – Kaedah perubatan yang menggunakan
Filial – Istilah umum bagi anak, biasanya digunakan kemahiran tangan bagi membetulkan semula
dalam kajian pewarisan genetik. kedudukan tulang.
Gamet – Sel pembiakan yang mempunyai separuh Kitar semula – Proses pengolahan semula bahan
bilangan kromosom berbanding dengan induknya. buangan untuk menghasilkan barangan baharu
Gen – Gen ialah unit asas pewarisan yang yang boleh digunakan.
menentukan ciri-ciri individu. Kumpulan – Turus menegak dalam Jadual Berkala
Genealogi – Kajian tentang salasilah. Unsur Moden.
Genetik – Kajian tentang gen dan pewarisan sesuatu Lengai – Bahan yang tidak reaktif atau tidak
ciri atau sifat dalam organisma. bertindak balas secara kimia dengan bahan lain.
Gerakan linear – Gerakan suatu objek dalam lintasan Meiosis – Proses pembahagian sel pembiakan yang
yang lurus. menghasilkan empat sel anak (gamet) yang tidak
seiras.
Merkuri – Logam berwarna kelabu, wujud dalam
bentuk cecair pada suhu bilik. Digunakan dalam
termometer dan alat saintifik lain.

277

Mitosis – Proses pembahagian sel soma yang Reaktor – Binaan yang dibina untuk menghasilkan
menghasilkan dua sel anak yang seiras. tenaga nuklear.

Monomer – Molekul kecil yang membina polimer. Sfigmomanometer – Alat yang digunakan untuk
Nukleotida – Unit asas asid nukleik yang terdiri mengukur tekanan darah.

daripada gula pentosa, kumpulan fosfat dan Sinaran mengion – Sinaran atau gelombang yang
bes bernitrogen. mempunyai tenaga dan berpotensi untuk mengion
Otot biseps – Otot di bahagian lengan yang atom atau molekul.
mengecut untuk membengkokkan lengan.
Otot triseps – Otot di bahagian lengan yang Sisa radioaktif – Bahan buangan yang membebaskan
mengecut untuk meluruskan lengan. sinaran radioaktif.
Paramedik – Pekerjaan profesional perubatan
yang lazimnya berkhidmat dalam perkhidmatan Sosiosaintifik – Kajian berkenaan dengan isu sosial
perubatan kecemasan, tetapi bukan doktor atau dan fenomena yang berlaku di sekeliling manusia
jururawat. menggunakan kaedah saintifik.
Patela – Tempurung lutut.
Pegun – Tidak bergerak. Sulur paut – Struktur halus dan berlingkar yang
Pempolimeran – Proses percantuman monomer terdapat pada beberapa jenis tumbuhan memanjat,
melalui pembentukan ikatan kimia untuk seperti pokok timun untuk berpegang atau
menghasilkan polimer. berpaut pada struktur lain untuk sokongan.
Pemvulkanan – Proses memanaskan getah asli
dengan sulfur. Tekanan darah – Tekanan yang dikenakan oleh darah
Penyahpolimeran – Proses penguraian polimer pada dinding salur darah semasa peredaran darah.
kepada monomer-monomer melalui tindak
balas kimia. Tekanan diastolik – Tekanan darah ketika otot
Pita detik – Jalur kertas yang dipasang melalui jangka jantung berehat.
masa detik untuk mengkaji gerakan suatu objek.
Plutonium – Sejenis unsur radioaktif. Tekanan sistolik – Tekanan darah ketika otot
Polimer – Molekul berantai panjang yang terhasil jantung mengecut.
daripada gabungan molekul kecil, iaitu monomer.
Radiasi – Pemindahan tenaga dalam bentuk Tendon – Tisu penghubung tidak kenyal yang
gelombang atau zarah. menghubungkan otot kepada tulang.
Radikal bebas – Atom atau molekul yang
kekurangan satu elektron pada petala paling luar, Ubat – Dadah atau bahan yang diambil untuk
yang menjadikan zarah-zarah tersebut menjadi mengawal kesihatan, mencegah atau
tidak stabil dan cenderung untuk menyerang atom merawat penyakit.
atau molekul lain.
Radioisotop – Isotop yang tidak stabil dan Ubat tradisional – Ubat yang diperoleh daripada
memancarkan sinaran radioaktif. sumber semula jadi seperti tumbuh-tumbuhan
dan haiwan.

Vakum – Ruang yang tidak mempunyai
sebarang jirim.

Variasi selanjar – Perbezaan ciri-ciri yang tidak
begitu ketara antara individu daripada spesies
yang sama, contohnya ketinggian.

Variasi tak selanjar – Perbezaan ciri-ciri yang ketara
antara individu daripada spesies yang sama,
contohnya jenis cap jari.

278

Rujukan

Agensi Antidadah Kebangsaan, Jenis-jenis dadah, inhalan. Dari, https://www.adk.gov.my/en/
public/posters-banners/

Agensi Nuklear Malaysia. (2019). Thorium flagship project. Dari, http://www.nuclearmalaysia.gov.
my/new/RnD/energy/fuel/thorium.php

Breithaupt, J. (2000). New understanding physics for advanced level (4th ed.). Cheltenham, UK:
Stanley Thornes Publishers Ltd.

Hewitt, P.G. (2002). Conceptual physics (9th ed.). Boston, MA: Addison-Wesley.
Kementerian Kesihatan Malaysia. (2012). Body mass index (BMI). Dari, http://www.myhealth.gov.

my/indeks-jisim-tubuh-ijt/
Kementerian Kesihatan Malaysia. (2017). Basic life support training manual. Dari, http://www.moh.

gov.my/moh/resources/Arkib/Basic%20Life%20Support%20Training%20Manualnew.pdf
Kementerian Kesihatan Malaysia. (2018). Clinical practice guidelines on management of

hypertension, 5th Edition. Dari, http://www.moh.gov.my/moh/penerbitan/CPG/MSH%20
Hypertension%20CPG%202018%20V3.8%20FA.pdf
Looking north-west from the Fukokukan rooftop [Image]. (n.d.). Dari, Cultural Promotion Division,
The City of Hiroshima database.
Nakata, Satsuo. (Photographer). (1945, Ogos). World War II. Hiroshima, 0.8 km from the explosion
centre. 24 hours after the explosion of the atom bomb [digital image]. Dari, https://avarchives.
icrc.org/Picture/3488
Parker, S. (2007). Body talk: In your genes, genetics and reproduction. Oxford, England: Raintree.
Pengurusan Makmal Jabatan Kimia, Fakulti Sains, UTM (n.d.). Pengurusan sisa biologi. Dari,
https://pengurusanmakmaljabatankimiafsutm.wordpress.com/pengurusan-sisa-bahan-
terjadual/pengurusan-sisa-biologi/
Perpustakaan Negara Malaysia. (2002). Perubatan: Kitab Tib. Dari, https://www.pnm.gov.my/
manuskrip/melayu/03koleksi/306_perubatan.htm
Roberts, M.B.V. (1986). Biology, a functional approach (4th ed.). Cheltenham, UK: Thomas Nelson
and Sons Ltd.
Satibi, Z. (2016, November 6). Terapi penggantian hormon. Harian Metro. Dari, https://www.
hmetro.com.my/node/179472
The Star, Malaysia [Image]. 2014. Dari, The Star Malaysia Image database.
Watts, M. (2014). Junior biology: Study guide. Victoria, Australia: Learning Space Australia.
Williams, G. (2006). New biology for you: Revised edition for all GSCE examinations. Cheltenham,
UK: Nelson Thornes Ltd.
Zaidan, F. (2018, Mei 2). Sekolah cemas raksa tumpah. Harian Metro. Dari, https://www.hmetro.
com.my/mutakhir/2018/05/336010/sekolah-cemas-raksa-tumpah

279

Indeks Isotop 166–167, 175–179, 181 Penyahpolimeran 193, 199
Jarak 224–228, 231, 234, 250–251 Polimer 182–183, 192–194, 196,
Akar banir 134, 136, 141 Jatuh bebas 224–225, 232, 239, 198–200
Akar cengkam 134 241–242, 244–245, 250–251, 253 Polimer semula jadi 182–183,
Akar sokong 134, 141 Jejak kaki karbon 68, 71 192–194, 198, 200
Akromegali 149, 151, 162 Polimer sintetik 182–183, 192-193,
Akupunktur 208 Kabinet aliran laminar 5, 15 200
Alel dominan 74, 85, 89, 95 Kala 171, 174, 178 Psikoteraputik 207
Alel resesif 74, 85, 89, 94–95 Kariotip 74, 78, 91, 96–97, 111
Aloi superkonduktor 183, 188, 201 Kebuk wasap 2, 5, 15 Radikal bebas 202–203, 212–215,
Aluminium silikat 190 Kelenjar adrenal 147–149, 152 219, 220–221
Amniosentesis 96, 111 Kelenjar pituitari 146, 148–149, Radioisotop 176
Analgesik 207 155 Rangka dalam 112–115, 120–121,
Antibiotik 207, 211 Kelenjar tiroid 147, 149–150, 152 124, 128, 138–139
Asid deoksiribonukleik 76–77, 110 Keluli 184, 186–188 Rangka hidrostatik 112, 114–115,
Autosom 78–79, 88, 92, 94, 111 Kromosom 74, 76–81, 83–85, 118–120, 128, 138–139
Bahan aktif 202–203, 217–220 88–94, 96–97, 107, 109–111, 265 Rangka luar 112–117, 128,
Bahan antioksidan 203, 214–216, Kumpulan 171, 174, 178 138–139
219–222 Reaktor nuklear 254, 260, 262–263,
Bahan atom 166, 168, 174, 178–179 Laju 224, 225, 228, 231, 250–253 266, 268, 270
Bahan ion 166, 168, 169, 178–179 Lateks 194–196, 198, 201 Resusitasi kardiopulmonari (CPR)
Bahan molekul 166, 168, 169, Loyang 184, 188 19–20, 24, 29–30
178–179
Bilangan neutron 175, 179–180 Meiosis 74, 79, 81–83, 86–89, Sektor pengangkutan 51, 54,
Bilangan proton 171–172, 175, 179 94–95, 109–110 65–67, 70-71, 73
Biseps 128–129 Merkuri 2–3, 9, 35, 41 Sektor pengurusan sisa dan air sisa
Diabetes insipidus 149, 151, 162 Mitosis 74, 79–83, 88, 97, 109–111 51, 54, 60–61, 70–71
Diabetes melitus 149, 151, 162 Monomer 192–193, 198–199 Sektor pertanian dan perhutanan
Duplet 173 Mutasi gen 90, 92–93, 109–110 51, 54, 62, 64, 70, 71
Duralumin 184, 188 Mutasi kromosom 90–91, 93, 107, Sektor tenaga 51, 54, 56–58, 60,
Ekdisis 112, 116-117, 128 109–110 70–72
Fenotip 74, 86–87, 89, 94–95,107 Sesaran 224–227, 229, 231–239,
Gangsa 184–186, 200 Nombor nukleon 175, 177, 250–251
Gen 76–79, 83–85, 87, 90, 92–94, 179–181 Sfigmomanometer 41
107 Sulur paut 134
Genotip 74, 86–87, 89, 94–95, 107 Oktet 173–174
Getah asli 182, 193–199 Ovari 79, 91, 143, 146, 148–149, Tekanan dada 18, 23–24
Getah tervulkan 182, 196–199 152 Tercekik 18–19, 25–26,28–29, 31
Gogal 4, 6, 15 Termometer inframerah 34, 36
Halaju 224, 229–239, 242–243, Pankreas 147–149, 152 Termometer klinik 34–35, 37
254, 250–253 Pecutan 224, 230–234, 236, 238, Termometer makmal 34–35
Heimlich Manoeuvre 18, 25–31 250–251 Termometer rektal 34–35, 37, 48
Hukum Gerakan Newton Pertama Pecutan graviti 224–225, 239–243, Testis 79, 91, 147–149, 152
246, 250, 253 250–251 Titik nadi 37, 45–46
Indeks Jisim Badan 33, 43–46 Pelakuran nukleus 254, 258–259, Triseps 128–129
Inersia 224–225, 246–251, 253 263, 268–269
Ion negatif 166–167, 169, 173–174, Pembelahan nukleus 254, 258–260, Ujian nuklear 254, 265–266,
178–179 263, 268–269 268–269
Ion positif 166–167, 169, 173–174, Pempolimeran 193, 199–200 Uranium 255, 258, 260
178–179 Pempolimeran penambahan 193,
199–200 Variasi selanjar 104, 110
280 Pemvulkanan 182, 196, 199–200 Variasi tak selanjar 104–105, 110
Pengaloian 185