Buku-Teks SAINS KSSM-Tingkatan-4

Kimia Industri Bab 9

Aplikasi Kaca dan Seramik

Keistimewaan ciri-ciri kaca menjadikannya sesuai untuk dibuat pelbagai jenis barang. Yang
berikut menunjukkan beberapa contoh aplikasi kaca.

Radas makmal seperti bikar dan Penutup kaca mentol
kelalang kon diperbuat daripada kaca biasanya diperbuat daripada
borosilikat kerana ciri ketahanannya kaca soda kapur kerana
yang sangat tinggi terhadap haba dan cirinya yang tahan haba dan
bahan kimia mudah dibentuk

Prisma kaca yang Tingkap kaca yang lut
diperbuat daripada sinar membenarkan
kaca plumbum cahaya masuk ke
digunakan untuk dalam rumah
mengkaji penyebaran
cahaya kerana
mempunyai indeks
biasan yang tinggi

Gambar foto 9.11 Aplikasi kaca

Seramik diaplikasikan dalam pembuatan pelbagai jenis barangan. Yang berikut
menunjukkan beberapa contoh aplikasi seramik.

Pinggan mangkuk Seramik digunakan dalam
diperbuat daripada pembuatan gigi palsu kerana ciri
seramik kerana cirinya seramik yang keras dan kuat serta
yang tahan haba dan lengai terhadap bahan kimia
tidak terkakis

Jubin seramik digunakan Pasu bunga seramik
sebagai lantai kerana adalah keras dan kuat
cirinya yang berkilau,
menjadikan lantai
kelihatan bersih
dan cantik

Gambar foto 9.12 Aplikasi seramik 191

9.2.2

Praktis Formatiiff 9.2

1. Apakah komponen utama kaca dan seramik?
2. Nyatakan tiga aplikasi kaca dan seramik.

9.3 Polimer

Tahukah anda semua barangan yang ditunjukkan dalam Gambar foto 9.13 diperbuat
daripada polimer?

Gambar foto 9.13 Barangan polimer

Apakah Polimer?

Polimer ialah molekul besar berbentuk rantai yang terdiri daripada gabungan
unit molekul kecil. Unit-unit molekul kecil yang membentuk polimer ini dikenal
sebagai monomer. Polimer dapat dikelaskan kepada polimer semula jadi dan
polimer sintetik.

192 9.3.1

Kimia Industri Bab 9

Jadual 9.3 Polimer semula jadi

Polimer semula jadi Monomer Kegunaan

Polimer semula jadi Kanji Glukosa Memberikan tenaga
ialah polimer yang
wujud secara Protein Asid amino Membina sel dan tisu badan
semula jadi.
Polimer sintetik Getah asli Isoprena Membuat produk berasaskan
ialah polimer buatan getah
manusia yang
menggunakan Jadual 9.4 Polimer sintetik
bahan kimia.
Polimer sintetik Monomer Kegunaan
Polietena
Polistirena Etena Membuat botol plastik, beg plastik,
Perspeks baldi

Getah sintetik Stirena Membuat bekas pembungkusan
peralatan elektrik

Metil metakrilat Membuat cermin pesawat, tingkap
kenderaan

Neoprena Membuat sarung tangan, tayar
kereta, tapak kasut

Proses Pempolimeran dan Penyahpolimeran

Polimer dihasilkan melalui proses pempolimeran. Proses pempolimeran ialah proses
pencantuman monomer melalui pembentukan ikatan kimia untuk menghasilkan polimer yang
bermolekul besar berbentuk rantai. Penyahpolimeran pula merujuk proses apabila molekul
polimer berbentuk rantai dipisahkan kepada monomer-monomernya melalui tindak balas kimia.

Pempolimeran

Monomer Polimer
Penyahpolimeran

Rajah 9.5 Proses pempolimeran dan penyahpolimeran

Pempolimeran yang melibatkan monomer jenis yang sama dengan pemecahan ikatan
ganda dua menjadi ikatan tunggal dikenal sebagai pempolimeran penambahan. Polietena ialah
salah satu contoh polimer yang dihasilkan melalui proses pempolimeran penambahan daripada
monomernya, iaitu etena (Rajah 9.6).

H H H H n
| | | |
nCC C—C
| | | |
H H H H

Etena Polietena
Rajah 9.6 Proses pempolimeran penambahan

9.3.1 193

9.3.2

Getah Asli

Susu getah asli atau disebut lateks didapati apabila batang pokok getah
ditoreh. Susu getah asli diproses menjadi getah asli. Polimer semula jadi
ini banyak menyumbang kepada peningkatan ekonomi negara kita.
Antara ciri getah asli ialah kenyal, lembut, tidak tahan haba, penebat
elektrik yang baik serta tidak telap udara.

Tindakan Asid dan Alkali terhadap Lateks

Di dalam lateks, terdapat molekul-molekul getah berbentuk rantai
yang diselaputi oleh satu lapisan membran protein. Terdapat cas-cas negatif yang
mengelilingi permukaan luar membran tersebut. Hal ini menyebabkan molekul getah
menolak antara satu sama lain. Maka, lateks kekal wujud sebagai cecair. Bagaimanakah
lateks dapat ditukarkan kepada bentuk pepejal?
Apabila asid ditambah ke dalam lateks, ion-ion hidrogen yang bercas positif
daripada asid akan meneutralkan cas negatif pada permukaan membran protein.
Tanpa cas-cas negatif tersebut, molekul-molekul getah akan berlanggar antara satu sama
lain. Hal ini akan menyebabkan membran protein pecah dan rantai polimer getah akan keluar dan
saling berbelit lalu membentuk gumpalan pepejal.

–– – Cas negatif + – –+ – + +– Zarah Membran
– – +– + getah yang yang pecah
Rantai +– –
– – polimer getah –+ – – dineutralkan Rantai polimer
– – Asid –+ +– getah bergumpal
– ditambahkan ++ –+
– +
–
Membran –– –– Cas positif + –+
protein – –
– daripada – –+
–
–– – + – –+
–
asid + – – – –
+ + +

Rajah 9.7 Penggumpalan lateks oleh asid

Jika lateks dibiarkan tanpa ditambah asid, lama-kelamaan, lateks itu akan menggumpal juga
akibat daripada tindakan bakteria yang menghasilkan asid dan meneutralkan membran protein
molekul getah. Jadi, bagaimanakah lateks dikekalkan dalam bentuk cecair?
Apabila alkali ditambah ke dalam lateks, ion-ion hidroksida daripada alkali akan
meneutralkan ion hidrogen daripada asid. Tanpa asid, cas-cas negatif kekal pada membran protein
dan molekul getah tetap menolak antara satu sama lain dan tidak berlanggar. Maka, molekul getah
akan kekal dalam keadaan cecair.

+– –+ – ++ Zarah – –– – – Rantai
+– – –– –
+– + –
– –
getah yang – – –– polimer

–+ – – dineutralkan –– – getah
–+ – –
–+ +– – – –

++ + –+ Alkali Cas negatif – – – – –
– ditambahkan – ––
Cas positif daripada + –
– –+ –
asid (akibat tindakan + – daripada alkali –– ––
–+ ––
– Membran protein
bakteria) + – – – + – –
+ + – –
– – –

Rajah 9.8 Tindakan alkali ke atas lateks

194 9.3.3

Kimia Industri Bab 9

Mari kita jalankan Aktiviti 9.3 dan Aktiviti 9.4 untuk mengkaji ciri-ciri getah asli.

Aktiviti 9.3 Inkuiri

Tujuan: Mengkaji ciri-ciri getah asli. PAK21
Bahan: Kepingan getah, air
Radas: Tabung didih, kaki retort dan pengapit, penunu Bunsen Gambar foto 9.14 Diregangkan

A Kekenyalan getah asli Gambar foto 9.15 Dipulas
Tabung didih
Prosedur:
1. Uji sifat kekenyalan getah asli dengan meregang dan memulas Kepingan getah
Penunu Bunsen
sekeping getah asli. Rajah 9.9 Susunan radas
2. Perhati dan catatkan pemerhatian anda.
Soalan:
Adakah kepingan getah itu berupaya kembali kepada bentuk asal?

B Kesan haba terhadap getah asli

Prosedur:
1. Potong sedikit kepingan getah asli daripada Aktiviti A dan

masukkannya ke dalam tabung didih yang berisi air.
2. Kemudian, panaskannya secara perlahan-lahan menggunakan

penunu Bunsen (Rajah 9.9).
3. Uji kekenyalan kepingan getah asli itu setelah kepingan getah itu

menjadi sejuk.
Soalan:
Apakah yang berlaku kepada kepingan getah itu selepas dipanaskan?

Aktiviti 9.4 Inkuiri

Tujuan: Mengkaji kesan asid dan alkali terhadap lateks. PAK21
Bahan: Lateks, asid etanoik, larutan ammonia

Radas: Bikar, penitis, rod kaca

Prosedur:
1. Labelkan tiga bikar sebagai P, Q dan R, kemudian masukkan 20 ml lateks ke dalam bikar tersebut.

Penitis

Asid Larutan Langkah
etanoik ammonia
Berjaga-jaga
Rod Lateks
kaca Pakai sarung tangan
Lateks ketika mengendalikan
asid etanoik dan larutan
PQ R ammonia.

Rajah 9.10 Susunan radas

2. Titiskan 10 titis asid etanoik ke dalam bikar P dan kacaukannya.
3. Titiskan 10 titis larutan ammonia ke dalam bikar Q dan kacaukannya.
4. Biarkan bikar R tanpa ditambah asid atau alkali.
5. Perhatikan perubahan yang berlaku di dalam ketiga-tiga bikar dan catatkan pemerhatian anda
dalam jadual seperti di muka surat 196.

195

9.3.3

Pemerhatian:

Bikar Pemerhatian
P
Q
R

Soalan:
1. Apakah yang berlaku apabila asid etanoik ditambahkan ke dalam lateks?
2. Apakah yang berlaku apabila ammonia ditambahkan ke dalam lateks?
3. Bagaimanakah penggumpalan lateks dapat dicegah?
4. Mengapakah lateks menggumpal apabila terdedah kepada udara?

Pemvulkanan Getah

Sifat semula jadi getah asli yang lembut dan tidak tahan haba adalah tidak sesuai
jika digunakan untuk membuat bahan seperti tayar kenderaan. Oleh sebab suhu
di Malaysia sentiasa panas, sekiranya tayar diperbuat daripada getah asli, tayar itu
akan menjadi lembik dan mencair apabila terkena permukaan jalan raya
yang panas.

Jadi, bagaimanakah sifat getah asli dapat dipertingkatkan untuk menjadikannya
sebagai bahan yang sesuai untuk membuat pelbagai jenis barangan?

Tokoh Sains Proses pemvulkanan boleh membaiki sifat getah dan
menjadikannya lebih kuat. Pemvulkanan ialah proses
pemanasan getah bersama sulfur. Melalui proses pemvulkanan,
atom-atom sulfur ditambahkan ke dalam molekul-molekul polimer
getah asli yang berbentuk rantai. Getah yang diperoleh melalui
proses ini disebut getah tervulkan.

Charles Goodyear + Sulfur S S Rangkai
(1800 – 1860) S S silang sulfur

Beliau telah menemui S SS
kaedah pemvulkanan S S
getah pada tahun 1839.
Beliau memanaskan S
satu campuran getah asli
dengan 1% - 3% sulfur Rantai polimer getah asli Getah tervulkan
mengikut jisimnya.
Rajah 9.11 Pemvulkanan getah

Struktur molekul bagi getah tervulkan dilihat mempunyai ikatan antara setiap rantai
polimer getah, manakala bagi getah asli tidak. Hal ini disebabkan oleh atom sulfur yang ditambah
menghasilkan rangkai silang antara rantai polimer getah. Oleh sebab itu, apabila daya dikenakan,
rantai polimer getah tervulkan sukar untuk menggelongsor dan apabila haba dikenakan, struktur
molekul getah tervulkan sukar diputuskan. Maka, getah tervulkan adalah lebih keras dan
mempunyai ketahanan terhadap haba yang tinggi.

196 9.3.3

Kimia Industri Bab 9

Rajah 9.12 menunjukkan ciri-ciri getah tervulkan.

Keras dan lebih
kenyal

Tahan terhadap Penebat elektrik
haba yang baik

Tidak telap Ciri-ciri Tidak mudah
terhadap cecair getah teroksida
di udara
dan udara tervulkan

Tidak bertindak
balas dengan asid

dan alkali

Rajah 9.12 Ciri-ciri getah tervulkan
Getah tervulkan sesuai digunakan untuk membuat tayar kenderaan, sarung tangan getah dan
tapak kasut.

Gambar foto 9.16 Beberapa barangan yang dihasilkan daripada getah tervulkan

... ... Pembentangan Hasil Sendiri

Aktiviti 9.5

Tujuan: Melakar rajah struktur molekul dan memerihalkan ciri getah tervulkan. PAK21

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Lakarkan rajah struktur molekul getah asli dan getah tervulkan pada kertas sebak.
3. Persembahkan lakaran anda di hadapan kelas dan perihalkan ciri-ciri getah tervulkan yang sesuai

untuk menghasilkan pelbagai barangan kepada rakan-rakan yang lain.

197

9.3.3

Teknologi Terkini Berasaskan Getah

Getah merupakan salah satu komoditi utama di Malaysia. Industri getah membantu meningkatkan
ekonomi negara. Penyelidikan dan pembangunan terhadap getah yang dijalankan oleh Lembaga
Getah Malaysia perlu diteruskan supaya industri getah di negara kita bertambah maju pada masa
hadapan. Beberapa penemuan baharu telah dihasilkan menggunakan keistimewaan getah dalam
bidang pembuatan dan pembinaan. Apakah teknologi yang dikatakan ini?

Asfalt Terubahsuai Getah Getah Colour merupakan Pad landasan yang diperbuat
Bekuan (CMA) sebagai konkrit cat lukisan yang dihasilkan daripada getah diletakkan di
asfalt untuk menurap jalan raya daripada lateks untuk kegunaan antara landasan dengan enjin
supaya tahan lebih lama, tahan seni visual. kereta api untuk mengurangkan
haba, mengurangkan bunyi getaran dan bunyi.
bising dan keretakan jalan raya.

Gambar foto 9.17 Beberapa teknologi terkini berasaskan getah
Bagaimanakah pula dengan potensi lain kegunaan getah pada masa akan datang? Adakah
anda boleh memikirkan potensi kegunaan getah pada masa akan datang?

... ... Pembentangan Hasil Sendiri

Aktiviti 9.6

Tujuan: Mengumpulkan maklumat dan membentangkan teknologi terkini PAK21
berasaskan getah.

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Dengan menggunakan Internet dan media lain, kumpulkan maklumat tentang teknologi terkini

berasaskan getah selain yang dinyatakan dalam buku teks.
3. Berdasarkan maklumat yang diperoleh, bincangkan dalam kumpulan tentang beberapa produk yang

dapat dihasilkan menggunakan getah.
4. Bentangkan idea anda kepada kelas. Pembentangan perlu mengandungi:
• lakaran produk
• tujuan pembuatan
• ciri-ciri istimewa getah yang terdapat dalam produk

Praktis Formatiiff 9.3 9.3.4

1. Namakan dua polimer semula jadi dan sintetik serta monomernya.
2. Bandingkan sifat getah asli dan getah tervulkan.
3. Huraikan cara menghasilkan getah tervulkan daripada getah asli.

198

Ru mu sa n

KIMIA INDUSTRI

Aloi Kaca dan Polimer
Seramik
Komposisi
Ciri-ciri Komponen Aplikasi Maksud monomer, polimer
Kegunaan Proses pempolimeran
Proses penyahpolimeran Pempolimeran
penambahan

Semula jadi Sintetik

Getah asli Teknologi
Proses terkini
pemvulkanan
berasaskan
Getah tervulkan getah

Kimia Industri Bab 9
199

Refleksi Kendiri

Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:
9.1 Aloi

Mentakrif dan memberikan contoh aloi berdasarkan komposisi unsur di dalam aloi.
Menjalankan eksperimen untuk membandingkan ciri aloi dengan logam tulennya.
Mewajarkan kegunaan aloi dalam kehidupan harian.
9.2 Kaca dan Seramik
Memerihalkan komponen kaca dan seramik.
Menerangkan aplikasi kaca dan seramik dengan contoh.
Mewajarkan kesesuaian penggunaan kaca dan seramik dalam kehidupan harian.
9.3 Polimer
Menerangkan polimer semula jadi dan polimer sintetik.
Menerangkan proses pempolimeran penambahan.
Berkomunikasi mengenai ciri dan proses pemvulkanan getah.
Menjanakan idea tentang teknologi terkini berasaskan getah.

Praktis Sumatif 9 KUIZ Soalan Objektif
http://bukutekskssm.
1. Gambar foto 1 menunjukkan dua objek. my/Sains/T4/K9

Objek P Objek Q

Gambar foto 1

(a) Apakah jenis aloi yang digunakan dalam pembuatan objek P dan Q?

(b) Berikan dua contoh lain kegunaan aloi yang digunakan untuk membuat objek P dan Q.

(c) Mengapakah bongkah gangsa adalah lebih kuat berbanding dengan kuprum?

(d) Pada pendapat anda, bolehkah aloi yang digunakan untuk membuat objek P digunakan
untuk membina kapal laut?

Jelaskan jawapan anda.

200

Kimia Industri Bab 9

2. Gambar foto 2 menunjukkan radas makmal yang diperbuat daripada kaca.

Gambar foto 2
(a) Apakah jenis kaca yang digunakan untuk membuat produk di atas?
(b) Bagaimanakah jenis kaca yang anda nyatakan dalam soalan 2(a) dipilih dalam pembuatan

produk di atas?
(c) Berikan contoh lain jenis kaca yang mungkin sesuai digunakan dalam menghasilkan produk

di atas. Jelaskan jawapan anda.

(d) Adakah kaca yang digunakan untuk membuat produk dalam rajah di atas sesuai digunakan
untuk membuat bekas minuman dan digunakan di restoran? Wajarkan jawapan anda.

3. Aloi superkonduktor mempunyai banyak kegunaan pada masa ini dan akan datang.
Gambar foto 3 menunjukkan satu kegunaan aloi superkonduktor dalam kereta api Maglev.

Gambar foto 3

(a) Bagaimanakah aloi superkonduktor digunakan dalam pembinaan kereta api Maglev?
(b) Berikan dua kegunaan lain aloi superkonduktor dalam kehidupan harian.
(c) Pada pendapat anda, bolehkah aloi superkonduktor diaplikasikan dalam pembuatan kereta

antigraviti? Huraikan cara proses ini dapat dilakukan.

Cabar Minda

4. Seorang murid Tingkatan 4 mendapati tayar basikalnya bocor semasa dia hendak balik
dari sekolah. Dia kemudian pergi ke bengkel untuk membaiki tayarnya. Semasa mekanik
sedang membaiki tayar itu, dia mendapati bahawa getah tiub tayar yang dipegangnya
mempunyai kekenyalan yang berbeza berbanding dengan lateks yang digumpalkan di
dalam makmal sekolahnya.

Merujuk kepada pernyataan di atas, rancang satu eksperimen di dalam makmal untuk
mengkaji kekenyalan dua jenis getah. Perancangan anda harus mengandungi
perkara-perkara berikut:
(a) tujuan (e) prosedur
(b) hipotesis (f) susunan radas
(c) pemboleh ubah (g) penjadualan data
(d) bahan dan radas

201

Bab

10 Kimia dalam Perubatan
dan Kesihatan

Kata Kunci

Perubatan tradisional
Perubatan moden
Perubatan komplementari
Penyalahgunaan
ubat-ubatan
Radikal bebas
Pengoksidaan makanan
Bahan aktif

202

Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan Bab 10

Apakah kaedah perubatan yang biasa dilakukan
di Malaysia?
Apakah jenis ubat yang diberikan untuk
merawat pesakit?
Tahukah anda apa itu radikal bebas?
Apakah kesan bahan antioksidan terhadap
radikal bebas?
Apakah maksud bahan aktif yang terdapat dalam
produk kesihatan?

Rencana Sains

Kitab Tib
AdtmmparmitKannueeebiaalalntnbi,smamsggaAybagauagaln-uTkrbanQanitaiabaakynaptnaanimkesntgpuaneeagMennydrnnadeuFebykMlipimaacaiAahteayki.lkklaumi-aKtTainapypisni-tbnueabuambpdabrsseaeihkadlirmanaaneztmanriiunpymmssgs.eaakaeKenakIrnmbninaiitptgnarumdapabpulameanaeiShrndnrjuuiuauinuuatldbmasnu,niakb.geudrtraieaninacptmnjrutaaiupkptrdpkareaaida-rmdrhcdauuaa.nibejsrKupaniasoiktogataunaaukknnanboibttlbkaTumatikdibhaaatinnasia

Smumelabyeur:/w03(wDkwoicl.aepkpnsamii/3.pg0ao6dv_a.pm1ey9r/umObgaaontasun2s.0kh1rti9mp)/

Anda akan belajar tentang:

perubatan tradisional, perubatan moden
dan perubatan komplementari
radikal bebas
bahan antioksidan
produk kesihatan

203

10.1 Perubatan Tradisional, Perubatan Moden
dan Perubatan Komplementari

Apabila kita sakit, kita perlu mendapatkan rawatan perubatan dan mengambil ubat untuk
menyembuhkan diri. Apakah kaedah perubatan yang boleh kita lakukan untuk menyembuhkan
sesuatu penyakit?

Ciri-ciri Perubatan Tradisional, Moden dan Komplementari

Terdapat tiga kaedah perubatan yang patut anda ketahui, iaitu perubatan tradisional, perubatan
moden dan perubatan komplementari. Bolehkah anda bezakan ketiga-tiga jenis perubatan ini?

Perubatan tradisional ialah kaedah perubatan yang menggunakan tumbuh-tumbuhan,
haiwan dan bahan semula jadi yang diaplikasikan secara khusus mahupun gabungan bagi
diagnosis dan merawat penyakit. Setiap kaum di Malaysia mengamalkan kaedah perubatan
tradisional yang tersendiri. Rajah 10.1 menunjukkan ciri-ciri perubatan tradisional.

Rawatan Keberkesanan Diwarisi dan
menggunakan rawatannya lebih diamalkan
bahan semula turun-temurun
jadi daripada perlahan dan
tumbuhan dan memakan masa

haiwan Ciri-ciri Pembuktian
Kos rawatan perubatan keberkesanan
yang rendah tradisional
secara
pengalaman

Rajah 10.1 Ciri-ciri perubatan tradisional

... ... 10.1

Aktiviti Pembentangan Hasil Sendiri

Tujuan: Mengumpulkan maklumat mengenai perubatan tradisional yang diamalkan PAK21
dalam kalangan masyarakat di Malaysia.

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Kumpulkan maklumat daripada pelbagai sumber mengenai perubatan tradisional yang diamalkan

dalam kalangan masyarakat di Malaysia.
3. Persembahkan maklumat yang diperoleh dalam bentuk persembahan multimedia.

204 10.1.1

Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan Bab 10
Perubatan moden merujuk kepada campuran seni merawat dengan pelbagai bidang ilmu
sains yang mempunyai hubungan langsung dengan sains kesihatan dan bioperubatan melibatkan
bidang-bidang seperti perubatan klinikal, penyelidikan perubatan dan pembedahan dalam
mengubati penyakit dan merawat kecederaan. Rajah 10.2 menunjukkan ciri-ciri perubatan moden.

Rawatan
menggunakan
ubat-ubatan sintetik

Kos rawatan Ciri-ciri Menggunakan
yang mahal perubatan kaedah moden

moden seperti
pembedahan,
rawatan laser
dan radioterapi

Pembuktian Rawatannya
keberkesanan adalah lebih
secara klinikal berkesan dan
lebih cepat

Rajah 10.2 Ciri-ciri perubatan moden
Perubatan komplementari secara praktisnya merujuk kepada kepelbagaian kaedah dalam
penjagaan kesihatan yang berasal daripada pelbagai bentuk budaya sejak zaman-berzaman.
Kaedah ini merangkumi dua bahagian utama, iaitu produk semula jadi, senaman badan dan
minda. Kaedah ini boleh digunakan bersama rawatan moden bagi merawat sesuatu penyakit
seperti rawatan kanser. Rajah 10.3 menunjukkan ciri-ciri perubatan komplementari.

Tidak Ciri-ciri perubatan Tidak
melibatkan komplementari menggunakan
pembedahan dan ubat-ubatan
jahitan terhadap teraputik, dadah
tubuh badan
dan bahan
sintetik kimia

Mengambil 205
kira pandangan

pengamal
perubatan moden

dan tradisional
Rajah 10.3 Ciri-ciri perubatan komplementari

10.1.1

Kerjaya Sains Ubat-ubatan yang digunakan dalam
Perubatan Tradisional, Moden dan
Ahli Farmasi Komplementari
Seorang yang
terlatih dalam bidang Anda telah mengetahui tiga kaedah Ubat
farmakologi, mempunyai perubatan. Mari kita kenali ubat-ubatan http://
pengetahuan dan yang digunakan dalam perubatan bukutekskssm.my/
kemahiran menyediakan tradisional, moden dan komplementari. INFORMASI Sains/T4/Hlm206_1
ubat-ubatan. Ubat ialah dadah atau bahan yang

diambil untuk mengawal kesihatan, merawat atau mencegah
penyakit. Ubat dan rawatan ini perlulah didapatkan daripada
pihak-pihak yang bertauliah.
Tumbuhan Ubatan
INFORMASI http:// Ubat tradisional ialah ubat yang diperoleh daripada sumber
bukutekskssm.my/ semula jadi seperti tumbuhan dan haiwan tanpa diproses secara
Sains/T4/Hlm206_2 kimia. Ubat ini diamalkan sejak zaman dahulukala. Bagaimanakah
tumbuhan atau haiwan ini digunakan dalam merawat penyakit?
Namakan beberapa contoh ubat tradisional yang anda tahu.

Aloe vera (lidah buaya) Ginseng Halia
Lendiran daripada daunnya Herba yang popular digunakan Melegakan bengkak dan
disapu pada kulit untuk dalam perubatan tradisional sengal-sengal pada badan
mengurangkan kesakitan kulit kaum Cina untuk memelihara serta menghilangkan angin
akibat selaran matahari (sunburn) kesihatan badan. dalam badan.
atau terkena benda panas.

Pokok bunga raya Kuinina

Daunnya melegakan sakit Kulit pokok Cinchona sp.
kepala dan merawat masalah digunakan untuk membuat ubat
keguguran rambut. penyakit malaria.

Gambar foto 10.1 Ubat-ubatan tradisional

206 10.1.2

Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan Bab 10

Ubat moden ialah ubat yang dihasilkan di dalam makmal untuk kegunaan ramai dan dijual
di pasaran secara meluas. Ubat moden disediakan dalam pelbagai bentuk seperti pil, kapsul, pasta,
ampaian dan larutan. Bergantung pada penggunaannya, ubat moden dikelaskan kepada tiga jenis,
iaitu analgesik, antibiotik dan psikoteraputik.

INFORMASI Parasetamol
http://bukutekskssm.
my/Sains/T4/Hlm207

Analgesik

• Ubat ini berfungsi untuk melegakan kesakitan.
• Contoh analgesik adalah seperti aspirin, parasetamol

dan kodeina.

Antibiotik

• Ubat ini berfungsi untuk membunuh atau menghalang
pertumbuhan bakteria berjangkit.

• Ubat ini dihasilkan daripada kumpulan mikroorganisma
seperti fungus atau bakteria yang boleh melawan bakteria
penyebab penyakit.

• Ubat ini boleh dihasilkan melalui sintesis bahan kimia.
• Ubat ini perlu dihabiskan mengikut dos yang diberikan

untuk memastikan bakteria dihapuskan.
• Contoh antibiotik adalah seperti penisilin dan streptomisin.

Psikoteraputik

• Ubat ini digunakan untuk merawat pesakit psikiatrik.
• Ubat ini tidak boleh diambil sewenang-wenangnya dan

perlu mengikut dos yang ditetapkan oleh doktor kerana
boleh menyebabkan perubahan perasaan, pemikiran dan
kelakuan seseorang.
• Ubat ini boleh dikelaskan kepada tiga jenis, iaitu:
stimulan − ubat ini merangsang dan mengaktifkan
kegiatan otak, badan dan perasaan pesakit;
contoh amfetamina
antidepresan − ubat ini berfungsi untuk mengawal
keadaan kemurungan; contoh imipramin dan amitriptilin
antipsikotik − ubat penenang; contoh trankuiliser,
barbiturat, dozapin dan haloperidol

Gambar foto 10.2 Jenis ubat-ubatan moden 207

10.1.2

Perubatan komplementari tidak hanya memfokuskan usaha merawat penyakit sahaja
tetapi juga memastikan pesakit sihat secara holistik merangkumi fizikal, mental dan emosi.
Perubatan komplementari ialah rawatan tambahan yang dilakukan bersama dengan perubatan
moden dalam merawat penyakit. Apakah antara amalan perubatan komplementari yang sering
digunakan di Malaysia?

Akupunktur

Jarum steril dimasukkan ke dalam titik-titik
tertentu pada kulit, yang disebut “titik akupunktur,”
dan kemudian dimasukkan secara perlahan dan
lembut. Hal ini dapat merangsang sistem saraf untuk
melegakan kesakitan.

Kiropraktik

Kiropraktik tidak menggunakan ubat sebaliknya
menggunakan kemahiran ahli kiropraktor
untuk membetulkan semula kedudukan tulang
menggunakan tangan. Kiropraktik berkesan untuk
merawat sakit belakang dan leher, sakit sendi, sakit
kepala dan kecederaan sukan.

Urutan tradisional

Urut ialah kaedah untuk memanipulasi tisu
lembut badan menggunakan tangan, jari dan
penumbuk. Urut didapati dapat melegakan
keresahan, kesakitan, keletihan, ketegangan otot
dan masalah urat saraf.

208 10.1.2

Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan Bab 10

Homeopati

Ubat yang sesuai diberikan kepada pesakit
berdasarkan gejala yang ditunjukkan atau
dimaklumkan oleh pesakit seperti demam, rasa
sakit atau batuk. Ubat yang diberikan menguatkan
keupayaan tubuh melawan penyakit yang menyerang,
bukannya menyediakan bahan untuk membunuh
kuman penyakit tersebut.

Terapi herba

Terapi herba menggunakan tumbuhan atau
bahagian tumbuhan yang memiliki khasiat untuk
mengubati penyakit. Penggunaan herba lebih
diyakini oleh orang ramai kerana sumber semula
jadi tidak mendatangkan kesan sampingan dan
tidak mengandungi kandungan dadah yang
memudaratkan kesihatan.

Gambar foto 10.3 Jenis-jenis perubatan komplementari

Penggunaan Perubatan Tradisional, Perubatan Moden dan
Perubatan Komplementari

Perubatan tradisional, perubatan moden dan perubatan komplementari adalah saling melengkapi
antara satu sama lain. Setiap kaedah mempunyai kelebihan dan kekurangan masing-masing.
Sebagai seorang murid, bolehkah anda menerangkan kelebihan dan kekurangan ketiga-tiga
kaedah perubatan tersebut? Jalankan Aktiviti 10.2 bersama rakan-rakan anda.

... ... Pembentangan Hasil Sendiri

Aktiviti 10.2

Tujuan: Membincangkan mengenai keberkesanan penggunaan perubatan tradisional, PAK21
moden dan komplementari.

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Pilih satu kaedah perubatan, sama ada perubatan tradisional, perubatan moden atau perubatan

komplementari.
3. Cari maklumat daripada pelbagai sumber tentang keberkesanan kaedah perubatan yang dipilih dan

bincangkan maklumat yang diperoleh.
4. Persembahkan maklumat yang diperoleh dalam bentuk persembahan multimedia.

10.1.2 209
10.1.3

Penggunaan Ubatan Buatan Manusia dan Ubatan daripada
Sumber Semula Jadi

Ubat dihasilkan daripada dua sumber, iaitu sama ada buatan manusia (sintetik) atau daripada
sumber semula jadi. Ubat tradisional biasanya diperoleh daripada sumber semula jadi,
manakala kebanyakan ubat moden dihasilkan oleh manusia dengan menyediakan sebatian
kimia yang mempunyai struktur molekul yang sama atau hampir sama dengan struktur
molekul bahan aktif dalam sesuatu ubat tradisional. Jadual 10.1 menunjukkan perbandingan
ciri antara ubat-ubatan tersebut.

Jadual 10.1 Perbandingan ciri antara ubatan buatan manusia dan ubatan daripada sumber semula jadi

Ubat buatan manusia Ubat daripada sumber semula jadi
Dihasilkan di makmal dan dikomersialkan secara Diperoleh daripada tumbuhan dan haiwan
besar-besaran untuk kegunaan ramai (Contoh: Vitamin C daripada buah)
(Contoh: Vitamin C dalam bentuk pil dijual di farmasi)

Perlu diambil secara berterusan (biasanya untuk Perlu diambil atau diamalkan secara berterusan dalam
penyakit kronik) atau berhenti apabila telah sembuh jangka masa yang lama supaya berkesan

Bukti penyembuhan berdasarkan ujian klinikal Bukti penyembuhan melalui kepercayaan dan
pengalaman orang terdahulu

Berisiko mendapat kesan sampingan jika: Berisiko mendapat kesan sampingan jika:
• digunakan tanpa nasihat daripada doktor • digunakan tanpa nasihat daripada doktor
• pesakit tidak mengikut dos yang betul • pesakit tidak mengikut dos yang betul

... ... Jalan Galeri

Aktiviti 10.3 PAK21

Tujuan: Mengkaji ubat buatan manusia dan ubat daripada sumber semula jadi. 10.1.4
Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Cari maklumat dari Internet, buku rujukan, majalah dan artikel berkaitan dengan:
• kelebihan dan kekurangan vitamin C daripada sumber semula jadi dan buatan
• kesan sampingan ubat semula jadi dan buatan
3. Bentangkan hasil dapatan secara Jalan Galeri.

210

Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan Bab 10

Kesan Penyalahgunaan Ubat-ubatan

Ubat mesti digunakan dengan tujuan yang betul, iaitu untuk menyembuhkan penyakit.
Penyalahgunaan ubatan berlaku apabila seseorang menggunakan ubat-ubatan dengan cara
yang salah seperti menggunakan ubat bukan untuk tujuan menyembuhkan penyakit dan
mengambil ubat tidak mengikut preskripsi doktor. Hal ini mengakibatkan risiko kesan
sampingan. Kesan sampingan ialah kesan yang tidak diingini daripada penggunaan ubat.

Menyebabkan kematian Kesan Menyebabkan kesan sampingan
Menyebabkan ubat itu kurang penyalahgunaan yang teruk seperti alahan,
berkesan untuk melawan muntah, sakit kepala, demam
penyakit. Maka, penyakit yang ubat-ubatan dan pengsan
ingin diubati tidak sembuh Menyebabkan ketagihan ubat
jika diambil secara berlebihan
seperti ubat batuk

Rajah 10.4 Kesan penyalahgunaan ubat-ubatan Jalan Galeri

... ...

Aktiviti 10.4

Tujuan: Membincangkan kesan penyalahgunaan ubat-ubatan. PAK21

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Cari maklumat dari Internet, buku rujukan, majalah dan artikel tentang kesan penyalahgunaan
ubat-ubatan disebabkan oleh:
• penyalahgunaan dadah
Penyalahgunaan

• kebergantungan secara berlebihan pada ubat-ubatan INFORMASI Ubat
• penggunaan ubat tidak mengikut peringkat umur yang ditetapkan http://
• pengambilan ubat yang tidak mengikut dos yang ditetapkan seperti bukutekskssm.my/
Sains/T4/Hlm211
antibiotik, ubat batuk dan parasetamol
3. Hasilkan satu peta minda untuk menunjukkan punca dan kesan penyalahgunaan ubat-ubatan.
4. Tampal hasil kerja kumpulan anda pada papan kenyataan di belakang kelas.

Praktis Formatiiff 10.1

1. Nyatakan tiga kaedah perubatan yang diamalkan pada masa ini. 211
2. Nyatakan tiga jenis ubat moden dan berikan contoh bagi setiap satunya.
3. Lai Yee dan keluarganya bercuti di Pulau Perhentian. Selepas pulang daripada bercuti, dia

mendapati kulitnya menjadi merah dan berasa perit. Apakah ubat tradisional yang dapat
membantu merawat kulitnya? Jelaskan jawapan anda.
4. Berikan dua contoh perubatan komplementari dan dua sebab sesetengah pesakit memilih
perubatan komplementari.

10.1.5

10.2 Radikal Bebas

Definisi Radikal Bebas

Akhir-akhir ini, perkataan ‘radikal bebas’ sering kali muncul di dalam surat khabar atau
majalah-majalah, disebutkan di dalam iklan di televisyen dan dibahaskan di ceramah-ceramah
kesihatan. Tahukah anda apa yang dimaksudkan dengan radikal bebas? Apakah kesannya terhadap
kesihatan manusia?

Radikal bebas ialah atom atau molekul yang kekurangan satu elektron yang menjadikan
atom atau molekul tersebut tidak stabil, reaktif dan cenderung untuk menyerang atom atau
molekul lain.

Kesan Radikal Bebas terhadap Kesihatan Manusia

Proses pengoksidaan ialah tindak balas kimia yang berlaku apabila suatu bahan tindak balas
mengalami kehilangan elektron. Proses pengoksidaan yang berlaku secara semula jadi di dalam
badan menghasilkan radikal bebas. Keadaan ini mencetuskan tindak balas berantai untuk
menghasilkan lebih banyak radikal bebas. Metabolisme dan keradangan adalah antara dua faktor
dalaman yang menghasilkan radikal bebas di dalam badan (Rajah 10.5). Terdapat juga faktor luaran
yang mempengaruhi jumlah radikal bebas di dalam badan seperti asap rokok, pendedahan kepada
radiasi, cahaya matahari dan pencemaran udara (Rajah 10.6). Radikal bebas yang terlalu banyak di
dalam badan akan menjejaskan kesihatan manusia.
Radikal bebas merosakkan struktur DNA kita dengan mengambil elektron daripada molekul
yang membina DNA. Hal ini membentuk bahan karsinogen yang mungkin menyebabkan mutasi
dan kanser. Radikal bebas juga:
• menyebabkan penyakit seperti penyakit kardiovaskular dan ketidaksuburan
• merosakkan buah pinggang, hati dan peparu
• menyebabkan penuaan awal seperti wajah berkedut dan rambut beruban

Faktor dalaman

Menyebabkan
kerosakan DNA

Mitokondria Sel darah putih

Metabolisme Keradangan
Kekunci:

Radikal bebas

Rajah 10.5 Faktor dalaman yang menghasilkan radikal bebas di dalam badan manusia

212 10.2.1
10.2.2

Faktor luaran Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan Bab 10
Pencemaran udara

Sinar ultraungu Sisa toksik

Menyebabkan
kerosakan DNA

Sinaran mengion Asap rokok

Kekunci:
Radikal bebas

Rajah 10.6 Faktor luaran yang menghasilkan radikal bebas dan menyerang sel-sel badan manusia

... ... Membuat Laporan

Aktiviti 10.5 PAK21

Tujuan: Mencari maklumat mengenai radikal bebas.
Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Cari maklumat dari Internet, buku rujukan, majalah dan artikel mengenai:
• proses pembentukan radikal bebas
• bagaimana radikal bebas boleh terdapat di dalam badan
• bagaimana radikal bebas bertindak terhadap sel badan
• kepentingan radikal bebas di dalam badan manusia
3. Hasilkan sebuah laporan berdasarkan hasil dapatan anda.

Praktis Formatiiff 10.2 213

1. Apakah radikal bebas?
2. Jelaskan cara radikal bebas terbentuk.
3. Berikan dua punca terdapatnya radikal bebas di dalam badan.

10.2.2

10.3 Bahan Antioksidan

Definisi Bahan Antioksidan

Bahan antioksidan ialah sebatian kimia yang diperlukan oleh badan kita untuk
melambatkan atau menghentikan proses pengoksidaan. Bahan ini melindungi sel
badan daripada kerosakan akibat radikal bebas dan dianggap sebagai barisan pertahanan
terhadap risiko mendapat sesetengah penyakit. Badan kita berupaya menghasilkan bahan
antioksidan, namun apabila usia meningkat, keupayaan ini akan berkurang. Oleh itu,
kita perlu mendapatkan bahan antioksidan melalui makanan. Apakah contoh bahan
antioksidan yang terdapat dalam makanan?

Beta karotena biasanya ditemui dalam kebanyakan
makanan yang berwarna merah, kuning atau jingga seperti
lobak merah, mangga dan ubi keledek.

Lutein sering dikaitkan dengan mata yang sihat. Bahan
antioksidan ini terdapat dalam kuantiti yang banyak dalam
sayur-sayuran berdaun hijau seperti bayam, kubis dan brokoli.

Likopena ialah bahan antioksidan yang ditemui dalam 10.3.1
buah-buahan seperti betik, jambu batu, tembikai, tomato,
aprikot, limau gedang dan oren.

Vitamin C ialah vitamin larut air yang juga dikenal sebagai
asid askorbik. Bahan antioksidan ini terdapat dalam buah-
buahan sitrus, bayam, brokoli, kiwi, strawberi, kranberi, kubis,
lada hijau dan bijirin.

Vitamin E yang juga dikenal sebagai alfa-tokoferol ialah
bahan antioksidan yang terdapat dalam pelbagai jenis minyak
termasuklah minyak kelapa sawit, minyak germa gandum,
minyak jagung dan minyak kacang soya. Bahan ini juga
ditemui dalam aprikot, brokoli, kekacang dan mangga.

Gambar foto 10.4 Bahan-bahan antioksidan dalam makanan
214

Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan Bab 10

Tindakan Bahan Antioksidan terhadap Radikal Bebas

Bahan antioksidan ialah sebatian kimia yang boleh diperoleh dari sintesis kimia atau tumbuhan
semula jadi. Apabila bahan antioksidan bertindak balas dengan radikal bebas, sebatian yang lebih
stabil akan terhasil dan seterusnya menghentikan proses pengoksidaan.

... ... Fikir-Pasang-Kongsi

Aktiviti 10.6

Tujuan: Menonton video mengenai tindakan bahan antioksidan terhadap radikal bebas. PAK21
Arahan:
1. Tonton tayangan video mengenai tindakan bahan antioksidan terhadap radikal bebas.
2. Bincangkan tindakan bahan antioksidan yang dilihat dalam video secara berpasangan.

Faktor yang Mempengaruhi Pengoksidaan Makanan

Proses pengoksidaan boleh dilihat berlaku kepada makanan yang terdedah kepada udara. Proses
ini menyebabkan buah-buahan seperti epal dan pisang menjadi perang apabila dibiarkan terdedah
kepada udara.

Epal yang baru dipotong Epal yang dibiarkan terdedah kepada udara

Gambar foto 10.5 Pengoksidaan pada epal
Berdasarkan pengetahuan anda tentang tindakan bahan antioksidan, bagaimanakah proses
pengoksidaan makanan dilambatkan? Mari kita jalankan Eksperimen 10.1.

10.3.2 215

Eksperimen 10.1

Tujuan: Mengkaji kesan jenis larutan yang berbeza terhadap pengoksidaan buah epal.
Pernyataan masalah: Apakah cara untuk melambatkan proses pengoksidaan buah epal?
Hipotesis: Larutan yang mengandungi bahan antioksidan dapat melambatkan proses pengoksidaan
buah epal.
Pemboleh ubah:
(a) dimanipulasikan: Jenis larutan
(b) bergerak balas: Perubahan warna hirisan epal
(c) dimalarkan: Suhu persekitaran, saiz hirisan
Bahan: Buah epal, larutan gula, jus limau, larutan natrium bikarbonat, larutan garam biasa
Radas: Piring Petri, bikar, forseps
Prosedur:

Epal

Piring Petri Larutan Jus limau Larutan Larutan garam
gula
natrium bikarbonat biasa

Rajah 10.7 Susunan radas
1. Sediakan empat jenis larutan seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 10.7.
2. Potong sebiji epal kepada lima hirisan yang sama besar. Satu daripada hirisan epal itu diletakkan ke

dalam piring Petri sebagai kawalan.
3. Dengan forseps, rendamkan setiap hirisan epal yang lain ke dalam larutan gula, jus limau, larutan

natrium bikarbonat dan larutan garam biasa masing-masing seperti dalam Rajah 10.7.
4. Selepas satu minit, letakkan hirisan epal daripada empat larutan itu ke dalam piring Petri dan biarkan

terdedah kepada udara selama 15 minit.
5. Selepas 15 minit, perhatikan perubahan yang berlaku kepada hirisan epal yang direndamkan ke

dalam empat jenis larutan dengan epal yang tidak direndamkan di dalam mana-mana larutan.
Keputusan:

Jenis larutan Perubahan warna hirisan epal
Larutan gula

Jus limau
Larutan natrium bikarbonat

Larutan garam biasa

Kesimpulan: Adakah hipotesis eksperimen ini diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?
Soalan:
1. Hirisan epal yang manakah yang tidak berubah menjadi perang?
2. Bagaimanakah hirisan epal boleh menjadi perang?
3. Apakah bahan yang dapat melambatkan proses pengoksidaan epal?

Praktis Formatiiff 10.3 10.3.3

1. Apakah maksud bahan antioksidan?
2. Berikan tiga contoh bahan antioksidan yang terdapat dalam makanan.

216

Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan Bab 10

10.4 Produk Kesihatan

Kini, semakin banyak produk kesihatan
dihasilkan dan dijual di pasaran.
Namun, adakah semua produk itu baik
untuk kesihatan dan dapat menyembuhkan
penyakit? Apakah kandungan yang terdapat di
dalam produk itu? Bagaimanakah kita dapat
mengetahui keberkesanan produk-produk
kesihatan ini?

Bahan Aktif dalam Produk Kesihatan

Semua produk kesihatan, sama ada dalam bentuk pil, serbuk atau losen mengandungi bahan aktif
yang memainkan peranan dalam memberikan kesan kepada pengguna produk. Apakah maksud
bahan aktif?

Bahan aktif ialah komponen tertentu di dalam sesuatu produk yang mempunyai
kesan terhadap penyembuhan atau pencegahan penyakit.

Rajah 10.8 Contoh produk kesihatan berserta label bahan aktif 217
Bahan aktif akan memberikan kesan atau tujuan yang sama walaupun digunakan
dalam produk dengan jenama yang berbeza. Kadangkala, dua atau lebih bahan aktif tidak
boleh digunakan bersama kerana boleh bertindak balas dan menghasilkan kemudaratan
kepada kesihatan.

10.4.1

Penggunaan Produk Kesihatan yang Terdapat dalam Pasaran

Kini, permintaan terhadap produk kesihatan semakin tinggi. Mengapakah hal ini berlaku?

Kadangkala, produk kesihatan seperti suplemen diambil untuk memulihkan
penyakit dan mengekalkan kesihatan kita.

Produk kesihatan yang baik dapat menjamin tumbesaran yang normal
dan meningkatkan daya pencegahan penyakit. Contohnya, pengambilan
multivitamin dapat meningkatkan proses tumbesaran kanak-kanak.

Gaya hidup masyarakat kini yang sibuk bekerja dan tidak mengamalkan
pemakanan yang seimbang menyebabkan produk kesihatan menjadi keperluan
demi menjamin kesihatan. Contohnya, pengambilan pil-pil vitamin menjadi
pelengkap kepada amalan pemakanan yang tidak seimbang.

Namun, orang ramai perlu lebih berhati-hati dalam memilih produk kesihatan yang sesuai.
Oleh itu, kita perlulah mendapatkan nasihat daripada doktor perubatan dan sentiasa menyemak
label terlebih dahulu sebelum membeli atau menggunakan sebarang produk kesihatan untuk
mengelakkan kesan yang tidak diingini.

Aktiviti 10.7 Pembelajaran Berasaskan Kajian

Tujuan: Mengumpulkan maklumat tentang produk-produk kesihatan yang terdapat PAK21
di pasaran.
Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.

Terdapat lambakan produk kesihatan dalam pasaran tempatan sekarang ini. Murid digalakkan
mengumpulkan maklumat daripada produk kesihatan tersebut. Dengan merujuk kepada
portal rasmi Kementerian Kesihatan Malaysia, kenal pasti bahan aktif yang terdapat dalam
produk yang dikaji dan kesannya kepada kesihatan.
2. Cari produk berbeza dan bahan aktif berbeza untuk dibuat kajian mengikut situasi di atas.
3. Bentangkan hasil projek yang dilakukan dengan menghasilkan poster atau brosur untuk ditampal
pada papan kenyataan di sekitar sekolah dan di dalam kelas.

Praktis Formatiiff 10.4 10.4.2

1. Apakah yang dikatakan sebagai bahan aktif dalam produk kesihatan?
2. Berikan dua faktor kewajaran penggunaan produk kesihatan di Malaysia.

218

Ru mu sa n

KIMIA DALAM PERUBATAN
DAN KESIHATAN

Kaedah Perubatan Radikal Bebas Bahan Antioksidan Produk Kesihatan
Bahan aktif
Tradisional Moden Komplementari Tindakan
Jenis-jenis ubat terhadap radikal

bebas

Kesan terhadap
kesihatan manusia
Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan Bab 10
219 Kesan
penyalahgunaan

ubat

Refleksi Kendiri

Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:
10.1 Perubatan Tradisional, Perubatan Moden dan Perubatan Komplementari

Menerangkan ciri perubatan tradisional, perubatan moden dan perubatan komplementari.
Menerangkan ubat-ubatan yang digunakan dalam perubatan tradisional, perubatan
moden dan perubatan komplementari.
Mewajarkan penggunaan perubatan tradisional, perubatan moden dan perubatan
komplementari.
Menaakul penggunaan ubatan buatan manusia dan ubatan daripada sumber semula jadi
dalam perawatan dan penjagaan kesihatan.
Merumuskan kesan penyalahgunaan ubat-ubatan.

10.2 Radikal Bebas
Mendefinisikan radikal bebas.
Menaakul kesan radikal bebas terhadap kesihatan manusia.

10.3 Bahan Antioksidan
Memerihalkan bahan antioksidan.
Menerangkan tindakan bahan antioksidan terhadap radikal bebas.
Menjalankan eksperimen untuk mengkaji faktor-faktor yang mempengaruhi
pengoksidaan makanan.

10.4 Produk Kesihatan
Menerangkan maksud bahan aktif dalam produk kesihatan.
Mewajarkan penggunaan produk kesihatan yang terdapat dalam pasaran.

Praktis Sumatif 10 KUIZ Soalan Objektif
http://bukutekskssm.
1. Gambar foto 1 menunjukkan dua jenis kaedah perubatan. my/Sains/T4/K10



Kaedah M Kaedah N

Gambar foto 1

220

Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan Bab 10

(a) Apakah jenis kaedah perubatan M dan N?
(b) Berikan satu masalah kesihatan yang boleh dirawat menggunakan kaedah M.
(c) Berikan tiga jenis ubat yang digunakan dalam kaedah perubatan N dan kegunaan setiapnya.
(d) Kaedah perubatan M dikatakan boleh digunakan bersama dengan kaedah perubatan N pada

keadaan tertentu.
Berikan kewajaran bagi penggunaan kaedah M bersama kaedah N dengan satu contoh yang

sesuai.
2. Radikal bebas merupakan salah satu penyebab berlakunya masalah kesihatan pada

seseorang individu.
(a) Huraikan cara radikal bebas terbentuk.
(b) Nyatakan dua faktor pembentukan radikal bebas.
(c) Huraikan sebab radikal bebas tidak menjadi masalah pada sesetengah individu tetapi boleh

menjadi punca masalah kesihatan pada sesetengah individu yang lain.
3. Gambar foto 2 menunjukkan buah-buahan yang kaya dengan bahan antioksidan.

Gambar foto 2

(a) Apakah maksud bahan antioksidan?

(b) Jelaskan peranan bahan antioksidan di dalam tubuh badan manusia.

(c) Berikan tiga jenis bahan antioksidan dan sumbernya secara semula jadi.

221

4. Rajah 1 menunjukkan salah satu kaedah rawatan perubatan komplementari.

Rajah 1

Huraikan kaedah urutan yang digunakan dalam kaedah perubatan ini.

Cabar Minda

5. Seorang murid Tingkatan 4 mempunyai kulit yang kering dan kusam. Hal ini berlaku kerana
beberapa faktor berkaitan dengan amalan pemakanan yang kurang pengambilan bahan
antioksidan. Huraikan cara masalah ini boleh dielakkan.

Huraian anda hendaklah mengandungi:
(a) pernyataan masalah
(b) punca berlakunya masalah
(c) tiga langkah penyelesaian
6. Kini, terdapat pelbagai produk kesihatan di pasaran. Huraikan kewajaran seseorang

individu bagi mendapatkan produk kesihatan berkenaan.
7. Hasnah merupakan seorang pekerja kilang yang mempunyai waktu kerja 12 jam yang

sangat memenatkan. Pada pandangan anda, apakah masalah-masalah kesihatan
yang mungkin dialami olehnya dan bagaimanakah untuk mengatasinya tanpa
mengubah pekerjaannya?
Huraian anda hendaklah mengandungi:
• masalah-masalah kesihatan yang mungkin dialami
• cara penyelesaian bagi setiap masalah kesihatan

222

TEMA Tenaga dan

4 Kelestarian Hidup
• Apakah halaju bagi
kereta lumba?
• Pernahkah anda
mendengar istilah inersia?
• Apakah pendapat anda
tentang penggunaan
tenaga nuklear untuk
menjanakan tenaga
elektrik di Malaysia?

223

Bab

11 Daya dan Gerakan

Kata Kunci

Jarak
Sesaran
Laju
Halaju
Pecutan
Graf sesaran-masa
Graf halaju-masa
Nilai pecutan graviti
Jatuh bebas
Inersia

224

Daya dan Gerakan Bab 11

Apakah perbezaan antara jarak dengan sesaran?
Bagaimanakah laju sesuatu objek dapat ditentukan?
Apakah yang akan berlaku kepada penerjun udara
jika graviti Bumi hilang secara tiba-tiba?
Mengapakah kita terhumban ke hadapan apabila
kenderaan yang kita naiki berhenti secara tiba-tiba?

Rencana Sains

pkmPepem(eoterlKDeKarrklinn­TeelinjheiugMnghsMairEgaadtdaeBKeTunnmoallte)SnaeglsrartaakyaakyeeetmstknuaAktlariaaangtiaipntkahptng,areinEip(abrkbmEETTmea1eeeTaSllpw6rreraSnajego0kaank)iatei,hymaukcnthryaamrnmaiaaMirmbmtkpnkauajeeigd-neesk1lrdd.araanodpkeMiiyrapei4eekikuMersermKajeien­karkBaunaulhgbme.saldsniiaaErekdliathal1Tmyudimula5SimLtaskkudaumimrbalkeaitmaneaenPianrnpagkskidtgluueuubaarmmnntebuargaaobmktdlBaeadepenhnsausdttrakaiiiinbrnpenarakgaeusedddtin.aaGietPunleaaakmpgmdaimaasnasenen.1bng2wacBjgaeaeapbmsiaaKirT, MB,

Anda akan belajar tentang:
gerakan linear
graf gerakan linear
pecutan graviti dan jatuh bebas
jisim dan inersia

225

11.1 Gerakan Linear

Gerakan linear ialah gerakan suatu objek dalam lintasan yang lurus.

Rajah 11.1 Contoh-contoh gerakan linear bagi objek

Jarak dan Sesaran

Akhir Sesaran ialah jarak U
lintasan terpendek yang
Jarak ialah jumlah menyambungkan dua
panjang lintasan lokasi dalam satu
gerakan suatu objek. arah tertentu.
Jarak = 80 m + 80 m Sesaran = 113.14 m arah
= 160 m
barat laut

80 m 113.14 m

Mula

80 m

Rajah 11.2 Jarak dan sesaran

Apakah unit S.I. bagi jarak HAIKAL
dan sesaran?
NAGESH Unit S.I. bagi jarak dan

sesaran ialah meter (m).

226 11.1.1

Daya dan Gerakan Bab 11
Jarak dan sesaran merupakan kuantiti yang boleh diukur. Apakah cara untuk mengukur jarak dan
sesaran pada peta? Mari kita jalankan Aktiviti 11.1.

Aktiviti 11.1 Fikir-Pasang-Kongsi

Tujuan: Mengukur jarak dan sesaran di antara dua lokasi. PAK21
Bahan: Pembaris, peta lakar
Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini secara berpasangan.
2. Lihat peta lakar yang diberikan di bawah.

Petunjuk U

Kg. Nerek 140 Sek. Sekolah

120 Kontur
100
Kg. Awah 80 Sungai
60
Hutan

40 Pantai berpasir
20
Rumput

Kg. Chenor Jengka Paya bakau

Sungai Padi

Kelapa sawit

Kg. Paya Pasir Pokok kelapa

Sek. Jalan raya

Pekan Jambatan
Juaseh
T.A. Tali air
Kg. Jengka Benteng

T.A. Masjid

0 1 2 3 km
Skala

Rajah 11.3 Peta lakar
3. Ukur jarak dan sesaran di antara lokasi berikut menggunakan pembaris:
(a) Kampung Nerek ke Kampung Chenor
(b) Kampung Awah ke masjid
(c) Kampung Awah ke Kampung Nerek
(d) Kampung Jengka ke Kampung Nerek
4. Jarak di antara dua lokasi pada peta boleh diukur berdasarkan skala yang diberikan. Skala ialah

nisbah jarak yang mewakili jarak sebenar dari permukaan bumi. Lihat skala pada peta. Gunakan skala
untuk menukar jarak lokasi dalam peta lakar ini kepada jarak sebenar.
5. Bincangkan perbezaan antara jarak dengan sesaran di antara dua lokasi yang diperoleh.

Alat untuk Mengukur Jarak Distance Measuring Wheels
http://bukutekskssm.my/Sains/ http://bukutekskssm.my/Sains/
T4/Hlm227_1 T4/Hlm227_2
INFORMASI INFORMASI

11.1.1 227

Laju

Laju ditakrifkan sebagai kadar perubahan jarak. Laju purata pula ialah kadar perubahan jumlah
jarak yang dilalui.

Laju = Jarak Laju purata = Jumlah jarak
Masa Jumlah masa

Unit S.I. bagi laju dan laju purata ialah meter per saat (m s–1).

10 saat

6 saat
2 saat

0 m 10 m 50 m 100 m
A B C

Rajah 11.4 Kedudukan pelari yang sedang berlari

• Seorang pelari 100 m akan mengalami perubahan jarak sebaik sahaja memulakan
lariannya dari garisan permulaan.

• Perubahan jarak bertambah apabila pelari itu semakin jauh dari garisan permulaannya.
• Laju pelari itu boleh ditentukan melalui jarak dan masa yang dicatatkan.
• Berikut menunjukkan contoh pengiraan laju pelari di atas:

(a) Laju pelari pada (b) Laju pelari pada
kedudukan A kedudukan B
Jarak Jarak
Laju = Masa Laju = Masa

= 120 sm = 560 sm
= 5 m s–1 = 8.33 m s–1

• Berikut menunjukkan contoh pengiraan laju purata pelari tersebut:

Laju purata = Jumlah jarak
Jumlah masa

= 11000 m
s
= 10 m s–1

228 11.1.2

Daya dan Gerakan Bab 11

Halaju

Halaju ditakrifkan sebagai kadar perubahan sesaran.

Halaju = Sesaran
Masa

Unit S.I. bagi halaju adalah sama dengan laju, iaitu meter per saat (m s–1).

0m 2 saat 4m 2 saat 8 m 2 saat 12 m
C
U

OA B

Rajah 11.5 Kedudukan kereta

• Kereta di atas mula bergerak dari titik mula O menuju ke titik akhir C pada sesaran
12 m pada arah timur. Kereta itu mengalami perubahan sesaran.

• Halaju kereta boleh ditentukan melalui sesaran dan masa yang dicatatkan oleh kereta
untuk sampai ke titik C.

• Berikut menunjukkan contoh pengiraan halaju kereta di atas:

(a) Halaju kereta dari (b) Halaju kereta dari (c) Halaju kereta dari
titik O ke A titik A ke B titik O ke C
Sesaran Sesaran Sesaran
Halaju = Masa Halaju = Masa Halaju = Masa

= 42ms == 4(28msm2−s4 m) = 162 sm
= 2 m s–1 = 2 m s–1

ke arah timur = 2 m s–1 ke arah timur

ke arah timur

• Tanda positif dan negatif pada nilai halaju mewakili arah gerakan objek.
• Merujuk Rajah 11.5, apabila kereta bergerak ke arah timur, halaju ditulis dengan tanda

positif. Halaju objek itu pada arah yang berlawanan ditulis dengan tanda negatif.

11.1.2 229

Pecutan

Sesuatu jasad atau objek yang mengalami perubahan halaju dikatakan mempunyai pecutan.
Pecutan ditakrifkan sebagai kadar perubahan halaju.

Pecutan, a = Perubahan halaju
Masa yang diambil

= Halaju akhir (v) – Halaju awal (u)
Masa yang diambil (t)

Unit S.I. bagi pecutan ialah meter per saat per saat (m s–2).

5 saat

Halaju = 0 m s-1 Halaju = 2 m s-1 Halaju = 4 m s-1

Rajah 11.6 Halaju basikal

• Basikal dalam rajah di atas yang berada dalam keadaan pegun mula bergerak dengan
halaju seperti yang dinyatakan di atas. Basikal itu dikayuh dengan halaju yang
semakin bertambah.

• Keadaan ini menunjukkan basikal itu sedang mengalami pecutan.
• Berikut menunjukkan contoh pengiraan pecutan bagi basikal di atas:

Pecutan, a = Perubahan halaju
Masa yang diambil

= Halaju akhir (v) – Halaju awal (u)
Masa yang diambil (t)

= 4 m s–1 − 0 m s–1
5s
= 0.8 m s–2

• Jika brek basikal ditekan, pergerakan basikal menjadi perlahan dan halaju basikal akan
berkurang. Keadaan ini menunjukkan basikal itu sedang mengalami nyahpecutan.

230 11.1.2

Daya dan Gerakan Bab 11

Menyelesaikan Masalah Melibatkan Laju, Laju Purata, Halaju
dan Pecutan dalam Kehidupan Harian

Penggunaan rumus dapat menunjukkan perubahan laju, halaju dan pecutan sesuatu objek berlaku
dengan lebih jelas. Masalah gerakan linear ini juga kerap berlaku dalam kehidupan seharian kita.

Contoh 1 Laju purata = Jumlah jarak
Seorang murid telah menyertai acara larian 100 m. Dia Jumlah masa
telah mencatatkan masa 12.58 saat dalam acara tersebut. 100 m
Berapakah laju purata lariannya? = 12.58 s

= 7.95 m s–1

Contoh 2 (a) Laju kereta = Jarak
ACB Masa
800 m
Rajah 11.7 = 65 s
Sebuah kereta bergerak dari titik A ke titik B yang
berjarak 800 m dalam masa 65 saat. Kemudian, kereta =12.31 m s–1
itu berpatah balik dari titik B ke titik C pada jarak 350 m (b) Sesaran = 800 m – 350 m
dalam masa 30 saat. = 450 m
(a) Berapakah laju kereta itu pada titik B? Sesaran
(b) Tentukan jumlah sesaran yang dilalui kereta itu. (c) Halaju = Masa
(c) Berapakah halaju kereta itu?
= 450 m
95 s
= 4.74 m s–1

Contoh 3 a = v – u
Berapakah pecutan Usain Bolt jika berlari dari keadaan t
pegun dan mencecah halaju 10.44 m s–1 di garisan
penamat 100 m dalam tempoh 9.58 saat? a = 10.44 m s–1– 0 m s–1
9.58 s

a = 1.09 m s–2

Contoh 4 150 m U (a) Jarak
S T = 100 m + 150 m + 100 m
= 350 m
100 m 100 m Jumlah jarak
(b) Laju purata = Jumlah masa

R Rajah 11.8 U = 350 m
Syafiq berlari dari titik mula R ke S yang terletak 60 s
= 5.83 m s–1
(c) Sesaran = 150 m ke arah timur
pada jarak 100 m utara dari R. Dia berlari pula Sesaran
ke arah T, 150 m pada arah timur dari S. Dia Masa
meneruskan lariannya ke arah U, 100 m pada arah (d) Halaju =

selatan dari T. Jumlah masa yang diambil olehnya = 150 m
ialah 60 saat. Hitungkan: 60 s
= 2.5 m s–1 ke arah timur
(a) jarak (c) sesaran
(b) laju purata (d) halaju

11.1.3 231

Galeri Sains Halaju dan pecutan objek yang bergerak dapat ditentukan melalui
aktiviti yang dilakukan di dalam makmal menggunakan jangka masa
detik. Jangka masa detik bergetar 50 getaran sesaat (50 Hz). Satu
detik ialah sela masa di antara dua titik berturutan pada pita detik
1
(Rajah 11.9). Maka, satu detik mewakili 50 saat atau 0.02 saat.

Getfoto ialah peranti masa     1 detik
yang digunakan untuk
mengukur gerakan yang Contoh    Rajah 11.9 Pita detik
sangat laju atau pada
jangka masa pendek Halaju untuk pita detik yang mempunyai 5 detik boleh dikira
dengan tepat. Getfoto menggunakan rumus berikut:
sesuai digunakan untuk
menentukan pecutan jatuh Arah gerakan
bebas, tempoh ayunan
bandul atau halaju troli 10 cm
yang meluncur pada trek.

Sesaran Halaju = Sesaran
= Panjang pita detik Masa yang diambil
= 10 cm 10 cm
Masa yang diambil = 0.1 s
= 5 detik × 0.02 s
= 0.1 s = 100 cm s–1

Bagaimanakah kita dapat membuat ukuran di atas pita detik untuk menentukan halaju, sesaran
dan pecutan bagi suatu objek yang bergerak? Mari kita jalankan Aktiviti 11.2.

Aktiviti 11.2 Inkuiri

Tujuan: Menentukan halaju dan pecutan objek menggunakan jangka masa detik. PAK21

Bahan: Pita detik

Radas: Jangka masa detik, landasan, bongkah kayu, troli, pembaris meter, bekalan arus ulang-alik 12 V

Prosedur:

Jangka masa detik

Pita detik Troli Landasan

Bekalan arus Bongkah kayu
ulang-alik

Rajah 11.10 Susunan radas 1 detik Arah gerakan
1. Susun radas seperti yang ditunjukkan dalam
10 detik
Rajah 11.10.
2. Hidupkan jangka masa detik dan biarkan troli Rajah 11.11 Pita detik

bergerak menuruni landasan.
3. Kumpulkan pita detik yang diperoleh.

232 11.1.3

Daya dan Gerakan Bab 11

4. Potong pita detik kepada 5 jalur, setiap satu jalur Panjang pita detik (cm)
mempunyai 10 detik dan tampalkan secara saling
bersebelahan untuk membentuk carta seperti yang 10 Pita
ditunjukkan dalam Rajah 11.12. 9 detik
8
5. Rekodkan panjang setiap jalur pita detik itu. 7
6. Kira halaju setiap jalur pita detik menggunakan 6
5
rumus berikut: 4
3
Halaju = Sesaran 2
Masa 1

= Panjang pita detik yang mempunyai 10 detik 123 45
Masa untuk membuat 10 detik
Rajah 11.12 Carta pita detik
* Masa untuk 1 detik = 0.02 saat

7. Berdasarkan carta pita dalam Rajah 11.12, kira pecutan menggunakan rumus berikut:

Pecutan, a = v–u
t

Halaju awal, u = Halaju pita detik 1
Halaju akhir, v = Halaju pita detik 5
Selang masa, t dari pita detik 1 ke pita detik 5 = (5 – 1) × 0.2 s

* Masa untuk 10 detik di dalam satu jalur = 10 detik × 0.02 s
= 0.2 s

8. Rekodkan semua kiraan dalam jadual.

Pemerhatian:

Halaju

Jalur pita Masa untuk membuat Panjang 10 detik Halaju
detik 10 detik (s) (cm) (cm s–1)
1 0.2
2 0.2
3 0.2
4 0.2
5 0.2

Pecutan 1 5

Jalur pita detik
Halaju (cm s-1)
Selang masa (s)
Pecutan (cm s-2)

Soalan:
1. Apakah yang dapat diperhatikan pada pita detik?
2. Adakah panjang setiap jalur 10 detik sama? Apakah inferens yang boleh dibuat berdasarkan

pemerhatian anda?

11.1.3 233

Jenis Gerakan Linear

Jenis gerakan linear boleh ditafsirkan daripada jarak antara titik pada pita detik.

Jadual 11.1

Pita detik Jarak antara titik Jenis gerakan

Arah gerakan Jarak antara titik seragam Halaju seragam

Arah gerakan Jarak antara 2 titik berturutan bertambah Halaju bertambah secara seragam

secara seragam (Pecutan seragam)

Arah gerakan Jarak antara 2 titik berturutan berkurang Halaju berkurang secara seragam

secara seragam (Nyahpecutan seragam)

Arah gerakan Jarak antara 2 titik berturutan tidak Halaju tidak seragam
seragam

... ... Meja Bulat

Aktiviti 11.3

Tujuan: Menjalankan aktiviti mengkaji jenis gerakan dan menentukan halaju dan PAK21
pecutan sesuatu gerakan menggunakan jangka masa detik.

Bahan: Kertas sebak

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan.
2. Perhatikan rajah di bawah yang menunjukkan tiga keratan pita detik bagi tiga gerakan objek

yang berbeza.

Arah gerakan Arah gerakan AB C Arah gerakan
DE

10 cm 0.4 cm 1.6 cm 4 cm 6 cm 8 cm 10 cm

(a) (b) (c)
3. Bincangkan jenis gerakan, halaju dan pecutan bagi setiap pita detik di atas.
4. Bentangkan hasil kerja kumpulan anda di dalam kelas.

Praktis Formatiiff 11.1

1. Nyatakan maksud istilah berikut:
(a) jarak (b) sesaran (c) halaju (d) pecutan

2. Rajah di sebelah menunjukkan satu keratan pita detik yang ditarik Arah gerakan
melalui jangka masa detik yang bergetar pada 50 detik sesaat. 10 cm

Berapakah sesaran dan halaju yang ditunjukkan oleh keratan
pita detik itu?

234 11.1.4

Daya dan Gerakan Bab 11

11.2 Graf Gerakan Linear

Kadangkala, agak sukar untuk kita menerangkan gerakan dalam bentuk perkataan. Oleh itu, kita
boleh menggunakan graf untuk menerangkan gerakan sesuatu objek dengan lebih lanjut.
Graf gerakan linear digunakan untuk menyampaikan maklumat dan data tentang suatu
gerakan. Terdapat dua jenis graf gerakan linear yang perlu anda pelajari, iaitu graf sesaran-masa
dan graf halaju-masa.

Graf sesaran-masa

Graf sesaran melawan masa digunakan untuk menunjukkan sesaran suatu objek yang bergerak
berubah dengan masa. Rajah 11.13 menunjukkan graf sesaran melawan masa bagi pergerakan
seorang budak lelaki. Bolehkah anda menghuraikan gerakan budak lelaki ini?

Sesaran (m)

100 C

Kecerunan graf sesaran-masa = halaju

50 A B

O D Masa (s)
2 8 12 16

Rajah 11.13 Graf sesaran-masa
OA: Kecerunan OA adalah positif dan seragam.
• Halajunya adalah seragam.
(Budak itu bergerak 50 m dari titik permulaan dengan halaju seragam.)

AB: Kecerunan AB adalah sifar.
• Halajunya adalah sifar.
(Budak itu berada dalam keadaan rehat dari saat ke-2 hingga saat ke-8.)

BC: Kecerunan BC adalah positif dan seragam.
• Halajunya adalah seragam.
(Budak itu bergerak semula sejauh 50 m dengan halaju seragam.)

CD: Kecerunan CD adalah negatif dan seragam.
• Halajunya adalah negatif dan seragam, iaitu bergerak dalam arah yang bertentangan.
(Budak itu berpatah balik sejauh 100 m ke titik permulaan dengan halaju seragam.)

11.2.1 235

Graf halaju-masa

Graf halaju melawan masa membolehkan sesaran, halaju dan pecutan sesuatu objek yang bergerak
itu ditentukan. Graf halaju melawan masa di bawah menunjukkan gerakan sebuah motosikal
yang mula bergerak dari titik O. Cuba anda huraikan pula gerakan yang dihasilkan oleh
motosikal tersebut.

Halaju (m s–1)

8 A B Luas di bawah graf halaju-masa = sesaran
Kecerunan graf halaju-masa = pecutan

O 5 10 C D Masa (s)
15 20

Rajah 11.14 Graf halaju-masa
OA: Kecerunan OA adalah positif dan seragam.
• Halaju motosikal bertambah secara seragam.
• Pecutan motosikal adalah seragam.

AB: Kecerunan AB adalah sifar.
• Halaju motosikal adalah malar.
• Pecutan motosikal adalah sifar.

BC: Kecerunan BC adalah negatif dan seragam.
• Halaju motosikal berkurang secara seragam.
• Motosikal bergerak dengan pecutan negatif atau nyahpecutan seragam.
CD: Kecerunan CD adalah sifar.
• Halaju motosikal adalah sifar (motosikal berada dalam keadaan pegun).
• Pecutan motosikal adalah sifar.

... ... 11.4

Aktiviti Pembentangan Hasil Sendiri

Tujuan: Melukis dan mentafsir graf gerakan linear bagi: PAK21

(a) sesaran-masa (b) halaju-masa

Bahan: Pensel dan kertas

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Pilih sampul surat yang berlainan warna yang disediakan oleh guru anda.
3. Bincangkan dan lukiskan bentuk graf berdasarkan situasi yang terdapat di dalam sampul surat yang

dipilih dalam kumpulan masing-masing.
4. Persembahkan hasil kerja anda di hadapan kelas.

236 11.2.1

Daya dan Gerakan Bab 11

Menyelesaikan Masalah Numerikal berdasarkan Graf
Gerakan Linear

Graf sesaran-masa

1 Graf di bawah menunjukkan gerakan linear sebuah kereta mainan kawalan jauh.

Sesaran (m)

8 (a) Berapakah sesaran kereta mainan itu
selepas 4 saat yang pertama?

6

4 (b) Berapakah halaju kereta mainan itu
dari masa 3 saat hingga masa 5 saat?

2

0 1 2 3 4 5 6 Masa (s)
Rajah 11.15

Penyelesaian

(a) Sesaran = 6 m (b) Halaju = kecerunan graf sesaran-masa
Sesaran (m) (8 – 4) m
8 Halaju kereta mainan = (5 – 3) s

6 =4m
4 2s

2 Masa (s) = 2 m s–1
0
123456

2 Graf di bawah menunjukkan gerakan sebuah motosikal di sepanjang litar yang lurus.

Sesaran (m)

20 (a) Berapakah sesaran motosikal itu
selepas 4 saat?
15

10 (b) Berapakah halaju motosikal itu dari
6 saat hingga 12 saat?
5

0 Masa (s)
2 4 6 8 10 12
Rajah 11.16

Penyelesaian

(a) Sesaran = 15 m     (b) Halaju = kecerunan graf sesaran-masa
Halaju motosikal = (0 – 15) m
(12 – 6) s
= –2.5 m s–1

11.2.1 237

Graf halaju-masa

1 Pergerakan sebiji bola boleh diwakili oleh bentuk graf di bawah.

Halaju (m s–1)

4 (a) Berapakah sesaran yang dilalui oleh
bola itu bagi 4 saat pertama?

3

2 (b) Tentukan pecutan bola tersebut dari
masa 8 saat hingga masa 12 saat.
1

0 Masa (s)
2 4 6 8 10 12

Rajah 11.17

Penyelesaian

(a) Sesaran = luas di bawah graf     (b) Pecutan = kecerunan graf
halaju-masa halaju-masa
= 4 s × 1 m s–1 Pecutan bola = (0 – 3) m s–1
=4m
(12 – 8) s
= –0.75 m s–2

2 Graf halaju-masa di bawah menunjukkan pergerakan sebuah motosikal.

Halaju (m s–1)

20 (a) Tentukan halaju apabila:
(i) masa = 4 saat (ii) masa = 8 saat

15 (b) Cari sesaran pada selang masa 0 saat
10 hingga 10 saat.

5

0 Masa (s)
2 4 6 8 10 12

Rajah 11.18

Penyelesaian

(a) (i) Halaju pada = 10 m s–1 (b)  Sesaran = luas di bawah graf halaju-masa tepat
masa 4 saat = luas segi tiga + luas segi empat
(ii) Halaju pada
masa 8 saat = 15 m s–1

= [ 1 × (6 s)(15 m s–1)] + [(10 s − 6 s)(15 m s–1)]
2
= 105 m

238 11.2.1

Daya dan Gerakan Bab 11

Praktis Formatiiff 11.2

1. Apakah yang diwakili oleh kecerunan graf dalam graf sesaran-masa?

2. Apakah yang diwakili oleh luas di bawah graf dalam graf halaju-masa?

3. Sebuah kereta mainan bergerak menuruni sebuah landasan Kereta Permukaan
licin dan kemudian bergerak lurus melalui permukaan rata mainan Permukaan rata yang
yang kasar sehingga kereta mainan itu berhenti. Lakarkan licin kasar
graf halaju-masa yang menerangkan gerakan kereta
mainan tersebut.

4. Tafsirkan gerakan objek berdasarkan bentuk graf seperti

di dalam rajah di bawah. Sesaran (m)

0 Masa (s)

11.3 Pecutan Graviti dan Jatuh Bebas

Pecutan Graviti Beliau berfikir tentang daya yang
menyebabkan epal itu jatuh,
Isaac Newton sedang duduk di kemudian beliau sedar bahawa...
bawah pokok epal apabila sebiji
buah epal jatuh dari pokok.

Epal ini jatuh
disebabkan oleh

daya graviti!

Anda telah diperkenalkan dengan istilah daya graviti semasa di Cetusan Minda
Tingkatan 2. Semua objek di sekeliling kita ditarik ke arah pusat
graviti Bumi oleh daya graviti Bumi. Daya graviti menyebabkan Apakah yang akan
suatu objek sentiasa jatuh ke bawah. Sesuatu objek seperti berlaku jika tiada daya
buah epal yang jatuh akibat daya graviti Bumi akan mengalami graviti di Bumi?
pecutan graviti. Simbol yang digunakan bagi pecutan graviti
ialah g. 239
Berapakah nilai g? Bagaimanakah kita dapat menentukan nilai
pecutan graviti di dalam makmal? Mari kita jalankan Eksperimen 11.1.

11.3.1

Eksperimen 11.1

Tujuan: Menentukan nilai pecutan graviti, g menggunakan jangka masa detik.
Pernyataan masalah: Berapakah nilai pecutan graviti, g?
Hipotesis: Nilai pecutan graviti, g ialah 10 m s−2.
Pemboleh ubah:
(a) dimanipulasikan: Jisim pemberat
(b) bergerak balas: Nilai pecutan graviti
(c) dimalarkan: Ketinggian objek dilepaskan
Bahan: Pita detik, pita selofan
Radas: Jangka masa detik, pemberat, pengapit-G, bekalan kuasa a.u. 12 V, bangku, ‘soft board’, kaki
retort dan pengapit
Prosedur:

Kaki retort Pengapit-G

Jangka masa detik

Pita detik Pita detik Perhatian:
Alaskan ‘soft board’
Bekalan di atas lantai tempat
kuasa a.u. pemberat akan jatuh.

Bangku Pemberat

Meja

Rajah 11.19 Susunan radas
1. Sediakan susunan radas seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 11.19.
2. Apitkan jangka masa detik secara menegak pada kaki retort yang diletakkan di atas bangku.
3. Pasangkan keratan pita detik sepanjang 1 m melalui jangka masa detik.
4. Lekatkan pemberat berjisim 50 g pada hujung pita detik.
5. Hidupkan jangka masa detik dan lepaskan pemberat.
6. Analisis pita detik yang diperoleh untuk mendapatkan nilai pecutan graviti, g dengan kaedah berikut:

5 4 3 2 1 Arah gerakan

x2 x1 cm x1
0.02 s
Halaju awal, u =

Halaju akhir, v = x2 cm
0.02 s
Selang masa, t = 5 detik × 0.02 s
= 0.1 s
–
Pecutan graviti, g = v t u

= cm s–2
= m s–2

240 11.3.1