ศิลปศึกษา 21003

43

เพศและวัย เพศชายหรือหญงิ จะใชสีในการตกแตงไมเ หมือนกนั เพศชายจะใชสเี ขมกวาเพศหญงิ
เชนสีเขียวเขม สีฟา หรอื เทา สว นเพศหญิงจะใชสีท่อี อ น และนุมนวลกวา เชน สคี รีม สีเหลอื ง เปนตน

วยั ในแตล ะวยั จะใชสไี มเหมือนกัน เชน หองเด็กจะใชสีออนหวานนุมนวล หองผูใหญจะมีสีที่
อบอุน หอ งผูสูงอายจุ ะใชส ีทีน่ ุมนวล

ศลิ ปะไมไ ดเ กยี่ วขอ งกับการจัดตกแตงท่ีอยูอาศัยเพียงอยางเดียว แตศิลปะยังชวยจรรโลงใจให
สมาชกิ ในครอบครวั อยูอยา งมคี วามสุข หากตองการความสุขในครอบครัว ปจจัยหน่ึงที่ควรคํานึงถึงสิ่ง
นั้นคือ “ศลิ ปะ”

เรือ่ งท่ี 6 คุณคาของความซาบซ้ึงของวัฒนธรรมของชาติ

ศิลปะไทย เปน เอกลักษณข องชาติไทย ซ่งึ คนไทยท้ังชาตติ า งภาคภูมใิ จอยา งยงิ่ ความงดงามท่สี ืบทอด

14B

อันยาวนานมาตงั้ แตอ ดตี บงบอกถึงวฒั นธรรมทเ่ี กดิ ข้ึน โดยมีพัฒนาการบนพ้นื ฐานของความเปนไทย ลักษณะ
นิสัยที่ออนหวาน ละมุนละไม รักสวยรักงาม ท่ีมีมานานของสังคมไทย ทําใหศิลปะไทยมีความประณีต
ออ นหวาน เปน ความงามอยางวิจิตรอลังการท่ีทุกคนไดเห็นตอง ตื่นตา ตื่นใจ อยางบอกไมถูกลักษณะความ
งามนจี้ ึงไดก ลายเปน ความรูสกึ ทางสุนทรียภาพโดยเฉพาะคนไทย เม่ือเราไดสืบคนความเปนมาของสังคมไทย
พบวาวิถีชีวิตอยูกันอยางเรียบงาย มีประเพณีและศาสนาเปนเคร่ืองยึดเหนี่ยวจิตใจ สังคมไทยเปนสังคม
เกษตรกรรมมากอ น ดังนนั้ ความผูกพันของจติ ใจจึงอยทู ่ธี รรมชาติแมนาํ้ และพืน้ ดิน สง่ิ หลอหลอมเหลาน้ีจึงเกิด
บรู ณาการเปนความคดิ ความเช่ือและประเพณใี นทองถนิ่ แลวถา ยทอดเปนวัฒนธรรมไทยอยางงดงาม ท่ีสําคัญ
วัฒนธรรมชวยสง ตอ คณุ คาความหมายของสงิ่ อันเปนที่ยอมรับในสังคมหนึ่ง ๆ ใหคนในสังคมน้ันไดรับรูแลว
ขยายไปในขอบเขตที่กวางข้ึน ซ่ึงสวนใหญการสื่อสารทางวัฒนธรรมน้ันกระทําโดยผานสัญลักษณ และ
สัญลักษณน ี้คือผลงานของมนษุ ยนนั้ เองทเ่ี รยี กวา ศิลปะไทย

ปจจุบันคําวา "ศลิ ปะไทย" กาํ ลงั จะถกู ลมื เมื่ออทิ ธิพลทางเทคโนโลยสี มัยใหมเขา มาแทนทส่ี งั คมเกา ของ
ไทย โดยเฉพาะอยางย่ิงโลกแหงการสื่อสารไดกาวไปลํ้ายุคมาก จนเกิดความแตกตางอยางเห็นไดชัดเมื่อ
เปรยี บเทียบกบั สมยั อดตี โลกใหมยคุ ปจจุบันทําใหคนไทยมีความคดิ หางไกลตัวเองมากข้นึ และอิทธพิ ลดงั กลาว
น้ีทําใหคนไทยลืมตัวเราเองมากขึ้นจนกลายเปนสิ่งสับสนอยูกับสังคมใหมอยางไมรูตัว มีความวุนวายดวย
อํานาจแหงวัฒนธรรมสอื่ สารที่รีบเรงรวดเร็วจนลมื ความเปนเอกลักษณข องชาติ

เมื่อเราหันกลับมามองตัวเราเองใหม ทําใหดูหางไกลเกินกวาจะกลับมาเรียนรูวา พ้ืนฐานของชาติ
บานเมอื งเดิมเราน้นั มีความเปนมาหรือมีวฒั นธรรมอยางไร ความรูสึกเชน น้ี ทาํ ใหเราลืมมองอดีตตัวเอง การมีวิถี
ชวี ิตกับสังคมปจ จุบันจําเปนตอ งด้นิ รนตอ สูก ับปญหาตา ง ๆ ท่วี ่งิ ไปขา งหนา อยา งรวดเร็ว ถา เรามีปจจบุ นั โดยไมมี
อดีต เรากจ็ ะมอี นาคตที่คลอนแคลนไมม น่ั คง การดําเนนิ การนาํ เสนอแนวคดิ ในการจัดการเรยี นการสอนศลิ ปะใน
คร้ังน้ี จงึ เปนเสมือนการคนหาอดตี โดยเราชาวศลิ ปะตอ งการใหอ นชุ นไดม องเห็นถงึ ความสาํ คัญ

ของบรรพบุรุษผูสรางสรรคศลิ ปะไทย ใหเ ราทาํ หนา ทีส่ บื สานตอ ไปในอนาคต

44

ความเปน มาของศิลปะไทย
ไทยเปน ชาติที่มีศลิ ปะและวฒั นธรรม ตลอดจนขนบธรรมเนียมประเพณขี องตนเองมาชา นาน

แลว เริม่ ตง้ั แตก อนประวตั ิศาสตร ศลิ ปะไทยจะววิ ฒั นาการและสบื เน่อื งเปน ตวั ของตัวเองในท่ีสดุ เทาท่ี
เราทราบราว พ.ศ. 300 จนถงึ พ.ศ. 1800 พระพุทธศาสนานาํ เขา มาโดยชาวอินเดีย คร้ังนั้นแสดงใหเห็น
อทิ ธิพลตอรปู แบบของศิลปะไทยในทุก ๆ ดา นรวมทง้ั ภาษา วรรณกรรม ศลิ ปกรรม โดยกระจายเปน กลมุ
ศลิ ปะสมยั ตา ง ๆ เรม่ิ ต้ังแตส มัยทวาราวดี ศรวี ชิ ัย ลพบรุ ี เมอ่ื กลมุ คนไทยตงั้ ตวั เปนปก แผน แลว ศลิ ปะ
ดังกลา วจะตกทอดกลายเปน ศิลปะไทย ชางไทยพยายามสรา งสรรคใหม ีลกั ษณะพเิ ศษกวา งานศิลปะของ
ชาติอนื่ ๆ คอื จะมลี วดลายไทยเปน เครอื่ งตกแตง ซง่ึ ทาํ ใหล กั ษณะของศลิ ปะไทยมีรูปแบบเฉพาะมคี วาม
ออ นหวาน ละมนุ ละไม และไดสอดแทรกวฒั นธรรม ขนบธรรมเนยี มประเพณแี ละความรสู กึ ของคนไทย
ไวใ นงานอยางลงตวั ดงั จะเหน็ ไดจ ากภาพฝาผนงั ตามวดั วาอารามตา ง ๆ ปราสาทราชวงั ตลอดจน
เครือ่ งประดับและเคร่ืองใชทวั่ ไป

ประวัติศลิ ปะไทย
ศิลปะไทยแบง ไดเ ปนยุคตาง ๆ ดังนี้

1. แบบทวาราวดี ( ราว พ.ศ. 500 – 1200 )
2. แบบศรีวิชยั (ราว พ.ศ. 1200 – 1700 )
3. แบบลพบรุ ี (ราว พ.ศ. 1700 - 1800)

1. แบบทวาราวดี (ราว พ.ศ. 500 - 1200)
เปนฝมือของชนชาตอิ นิ เดีย ซ่ึงอพยพมาสูสวุ รรณภูมิ ศนู ยก ลางอยนู ครปฐม เปนศิลปะแบบ

อุดมคติ รุนแรกเปนฝมือชาวอินเดีย แตมาระยะหลังเปนฝมือของชาวพื้นเมืองโดยสอดใสอุดมคติทาง
ความงาม ตลอดจนลกั ษณะทางเชือ้ ชาติ ศลิ ปะท่สี าํ คัญคอื

1.1 ประติมากรรม พระพุทธรปู แบบทวาราวดี สังเกตไดชดั เจนคือพระพุทธรูปน่ังหอยพระ
บาทและยกพระหัตถข้ึน โดยสวนมากสลักดวยหินปูน ภาพสลักมากคือบริเวณพระปฐม
เจดยี  คือ ธรรมจกั รกับกวางหมอบ

1.2 สถาปตยกรรม ที่ปรากฏหลักฐาน บริเวณนครปฐม กาญจนบุรี ราชบุรี อางทอง
สุพรรณบุรี เปนตน ไดแก สถูปลักษณะเนินดิน ทําเปนมะนาวผาซีก หรือรูปบาตรควํ่า อยูบนฐาน
สเ่ี หลี่ยม เชน เจดยี น ครปฐมองคเ ดมิ

2. แบบศรวี ิชัย (ราว พ.ศ. 1200 - 1700)
เปน ศิลปะแบบอนิ เดยี - ชวา ศูนยก ลางของศิลปะนอ้ี ยูทไี่ ชยา มีอาณาเขตของศิลปะ ศรี

วชิ ัย เกาะสมุ าตรา พวกศรีวิชยั เดมิ เปนพวกทีอ่ พยพมาจากอินเดียตอนใต แพรเขามาพรอ ม

45

พระพุทธศาสนาลทั ธมิ หายาน ไดส รางสิ่งมหศั จรรยข องโลกไวอ ยา งหนง่ึ โดยสลกั เขาทั้งลูกใหเ ปน เขา
ไกรลาศ คือ สถูปโบโรบเู ดอร

ศลิ ปกรรมในประเทศไทย คือ โดย
1. ประติมากรรม คนพบพระโพธิสัตวอวโลกิเตศวร ทําเปนสัมฤทธ์ิที่ไชยา

สมเด็จกรมพระยาดํารงราชานภุ าพ ถอื วา เปนศลิ ปะชั้นเยีย่ มของแบบศรีวชิ ยั
2. สถาปต ยกรรม มงี านตกแตง เขา มาปนอยใู นสถปู เชนสถปู พระบรมธาตไุ ชยา

สถูปวดั มหาธาตุ

3. แบบลพบุรี (ราว พ.ศ. 1700 - 1800)
ศิลปะแบบนี้คลายของขอม ศนู ยก ลางอยูท ่เี มอื งลพบุรี ศาสนาพราหมณเขามามีบทบาท

ตามความเช่อื สรา งเทวสถานอันใหญโ ตแขง็ แรงคงทนถาวร เชน ปราสาทหนิ พนมรงุ นครวดั นับเปน
สิง่ มหศั จรรยข องโลก

1. ประติมากรรมสรางพระพุทธรูป พระโพธิสตั ว พระพทุ ธรปู สมยั ลพบุรีเปลอื ยองค
ทอ นบน พระพกั ตรเ กอื บเปน สเี่ หลยี่ ม มฝี มอื ในการแกะลวดลายมาก

46

2. สถาปตยกรรมสรางพระปรางคเปนเทวสถาน การกอสรางใชวัสดุที่แข็งแรง
ทนทาน ทม่ี ีอยูตามทองถนิ่ เชน ศลิ าแลง หินทราย ศิลปะทส่ี าํ คัญไดแ ก พระปรางคส ามยอดลพบรุ ี

ความเปนแวนแควนที่มีศูนยกลางการปกครองท่ีเดนชัดกวาที่เคยมีมาในอดีตแควน
สุโขทัยถือกาํ เนดิ ข้นึ เมื่อราวตน พทุ ธศตวรรษท่ี 19 ภายหลงั จากที่อิทธิพลของอาณาจกั รเขมรเสื่อมคลายลง
ขอ ความในศิลาจารกึ หลกั ท่ี 2 (จารกึ วัดศรชี มุ ) กลาวถงึ กลุมคนไทยนําโดยพอขุนบาง กลางหาวเจาเมอื ง
บางยาง และพอขุนผาเมือง เจา เมอื งราด ไดรวมมือกันขจัดอํานาจปกครองจาก “ขอมสมาดโขลญลําพง”
จากน้ันไดชว ยกนั กอ รางสรา งเมอื งพรอ มกบั สถาปนาพอขุนบางกลางหาวข้นึ เปน ปฐมกษตั ริยป กครองสืบ
มา ศลิ ปะสุโขทัยเปนศิลปะที่เกิดจากการผสมผสานวัฒนธรรมที่เจริญรุงเรืองกอนหนา เชน วัฒนธรรม
เขมร พกุ าม หริภุญไชย และวฒั นธรรมรว มสมัยจากลานนา ตอ มาในราวปลายพทุ ธศตวรรษที่ 20 ราชธานี
สุโขทยั จงึ ตกอยูใตอ ํานาจของกรงุ ศรอี ยุธยาราชธานที างภาคกลางท่ีสถาปนาขนึ้ ในราวปลายพุทธศตวรรษ
ที่ 19 ศลิ ปะสโุ ขทยั มพี ื้นฐานอยูท ค่ี วาม เรยี บงาย อนั เกิดจากแนวความคิดทางพุทธศาสนาลทั ธเิ ถรวาท
ทีร่ ับมาจากประเทศศรีลังกา ศิลปกรรมโดยเฉพาะงานดา นประตมิ ากรรมทีส่ รา งขึน้ ในสมยั น้ี ไดรับการยก
ยอ งวามคี วามงดงาม

47

เปน ศิลปกรรมแบบคลาสสิคของไทยทางตอนเหนอื ของแควนสุโขทัยขนึ้ ไปเปนท่ตี งั้ ของ
แควน ลา นนา ซึ่งพระยาเมง็ รายไดท รงสถาปนาขึน้ ในป พ.ศ. 1839 โดยมีเมืองเชยี งใหมเ ปน ราชธานี แควน
ลา นนาบางชวงเวลาตอ งตกอยูภ ายใตอ ํานาจทางการเมอื งของแวนแควน ใกลเ คียง จนกระทัง่ ในที่สุดจึงได
ถูกรวมเขา เปนสวนหนง่ึ ของราชอาณาจกั รสยาม เมอ่ื สมัยตน รัตนโกสนิ ทร ศิลปะลา นนา ในชว งตน ๆ สบื
ทอดลักษณะทางศิลปกรรมจากหรภิ ญุ ไชยผสมผสานกับศลิ ปะพกุ ามจากประเทศพมา ตอมาจงึ ปรากฏ
อทิ ธพิ ลของศิลปะสุโขทยั พมา รวมถึงศิลปะรตั นโกสนิ ทร แตกระนน้ั ลานนาก็ยงั รกั ษาเอกลกั ษณแหง
งานชา งอนั ยาวนานของตนอยไู ด และมีพฒั นาการผานมาถงึ ปจจบุ นั

กอ นสถาปนากรุงศรอี ยธุ ยาใน พ.ศ. 1893 พ้ืนที่ภาคกลาง บริเวณสองฟากของลุมแมนํ้า
เจาพระยา ปรากฏศิลปกรรมรูปแบบหน่ึงซึ่งมีลักษณะผสมผสานระหวางศิลปะทวารวดี ศิลปะเขมร และ
ศลิ ปะสโุ ขทยั กอนที่จะสบื เนื่องมาเปน ศลิ ปะอยธุ ยา เน่ืองจากกรงุ ศรีอยุธยาเปนราชธานีของไทยอยูนาน
ถงึ 417 ป ศิลปกรรมที่สรางข้ึนจึงมีความผิดแผกแตกตางกันออกไปตามกระแสวัฒนธรรมที่ผานเขามา
โดยเฉพาะจากเขมรและสุโขทัย กอนจะพัฒนาไปจนมีรูปแบบที่เปนตัวของตัวเอง งานประณีตศิลปใน
สมยั น้ีถอื ไดว ามีความรงุ เรอื งสงู สดุ หลงั จากราชธานีกรงุ ศรอี ยธุ ยา ถึงคราวลมสลาย เม่ือพ.ศ. 2310
กถ็ งึ ยคุ กรงุ ธนบรุ ี เนื่องจากในชวงเวลา 15 ปข องยุคนีไ้ มปรากฏหลกั ฐานทางศลิ ปกรรมที่มีรูปแบบเฉพาะ
จึงมักถูกรวมเขา กับราชธานกี รุงเทพฯ หรอื ที่เรียกวา กรุงรตั นโกสินทร ศิลปะรตั นโกสนิ ทร ในชวงตน
ๆ มลี กั ษณะเปน การสืบทอดงานแนวอุดมคติจากอดีตราชธานีกรุงศรีอยุธยาอยางเดนชัด จากนั้นในชวง
ตงั้ แตร ชั กาลท่ี 4 เปนตน มา อิทธิพลทางศลิ ปวฒั นธรรมจากตะวนั ตกไดเรมิ่ เขามามบี ทบาทเพ่ิมข้ึนเร่ือย ๆ
จนกระท่ังกลายมาเปนศิลปะแนวใหมท ่เี รียกวา “ศิลปกรรมรวมสมัย” ในปจ จุบนั

48

ภาพโลหะปราสาท
ภาพหอไตร

49

กจิ กรรมที่ 1
ใหผเู รยี นทดลอง ฝก เขยี นลายไทย จากความรทู ไี่ ดศ กึ ษาจากเรอื่ งท่ี 1 - 6 มาประกอบ

50

กิจกรรมที่ 2
ใหผ ูเรยี นทดลอง วเิ คราะห วจิ ารณ งานทศั นศิลปไ ทย จากภาพประกอบ โดยใชหลกั การวจิ ารณ

ขางตน และความรูท่ไี ดศกึ ษาจากเรื่องท่ี 1 - 6 มาประกอบคําวิจารณ

พระพทุ ธรูปศิลปะอยธุ ยา
คําวิจารณ
...................................................................................... ................................................................................
.................................................................................................... ..................................................................
............................................................................................................ ..........................................................
................................................................................................. .....................................................................
.................................................................................................... ..................................................................
....................................................................................................................... ...............................................
............................................................................................................ ..

51

บทท่ี 2
ดนตรีไทย

สาระสําคัญ

ศกึ ษาเรยี นรู เขา ใจ ถงึ ววิ ัฒนาการ ประวตั คิ วามเปน มา และคุณคา ความงาม ของดนตรีไทย
สามารถอธบิ ายความงาม และประวัติความเปน มาของดนตรไี ทยไดอ ยา งเหมาะสม

ผลการเรยี นรทู ี่คาดหวงั

อธิบายความหมาย ความสาํ คัญ ความเปนมา ของดนตรีไทย เขาใจถงึ ตน กําเนดิ ภมู ปิ ญ ญาและ
การอนรุ กั ษด นตรไี ทย

ขอบขา ยเนอ้ื หา

เรอ่ื งที่ 1 ประวัตดิ นตรีไทย
เรื่องท่ี 2 เทคนคิ และวธิ ีการเลน ของเครื่องดนตรไี ทย
เร่ืองที่ 3 คุณคา ความงามความไพเราะของเพลงและเครื่องดนตรไี ทย
เร่ืองท่ี 4 ประวตั คิ ณุ คาภูมิปญ ญาของดนตรีไทย

52

เรอ่ื งที่ 1 ประวัตดิ นตรีไทย

ดนตรีไทย ไดแบบอยางมาจากอนิ เดีย เนือ่ งจาก อินเดียเปน แหลง อารยธรรมโบราณ ที่สําคัญแหง
หนึง่ ของโลก อารยธรรมตาง ๆ ของอินเดียไดเขามามีอิทธิพล ตอประเทศตาง ๆ ในแถบเอเชียอยางมาก
ท้ังในดาน ศาสนา ประเพณีความเชื่อ ตลอดจน ศิลปะ แขนงตาง ๆ โดยเฉพาะทางดานดนตรี ปรากฏ
รปู รางลักษณะ เครื่องดนตรี ของประเทศตาง ๆ ในแถบเอเชีย เชน จีน เขมร พมา อินโดนิเซีย และ
มาเลเซีย มีลักษณะ คลายคลึงกัน เปนสวนมาก ทั้งน้ีเนื่องมาจาก ประเทศเหลาน้ันตางก็ยึดแบบฉบับ
ดนตรี ของอินเดีย เปนบรรทัดฐาน รวมท้ังไทยเราดวย เหตุผลสําคัญที่ทานผูรูไดเสนอทัศนะน้ีก็คือ
ลกั ษณะของ เครือ่ งดนตรีไทย สามารถจาํ แนกเปน 4 ประเภท คอื

เคร่อื งดีด
เครอื่ งสี
เครอื่ งตี
เครื่องเปา

53

การสนั นษิ ฐานเกีย่ วกับ กําเนิดหรือท่ีมาของ ดนตรไี ทย ตามแนวทศั นะขอน้ี เปนทัศนะที่มีมาแต
เดมิ นบั ต้ังแต ไดม ผี สู นใจ และไดทาํ การคน ควาหาหลักฐานเกี่ยวกับเร่ืองน้ีขึ้น และนับวา เปนทัศนะตาง ๆ
ดงั นี้

1. ไดรับการนาํ มากลา วอา งกนั มาก บคุ คลสําคญั ทีเ่ ปน ผเู สนอแนะแนวทางนคี้ ือ สมเด็จพระเจา
บรมวงศเธอกรมพระยาดํารงราชานภุ าพ พระบดิ าแหง ประวตั ศิ าสตรไ ทย

2. สนั นิษฐานวา ดนตรไี ทย เกดิ จากความคดิ และ สตปิ ญญา ของคนไทย เกิดข้นึ มาพรอมกบั คน
ไทย ต้ังแต สมยั ทย่ี งั อยทู างตอนใต ของประเทศจนี แลว ทงั้ นเ้ี น่ืองจาก ดนตรี เปน มรดกของมนษุ ยชาติ ทกุ
ชาติทุกภาษาตางก็มดี นตรีซึ่งเปน เอกลักษณ ของตนดว ยกนั ทั้งนนั้ ถึงแมวา ในภายหลัง จะมกี ารรับเอา
แบบอยา งดนตรีของตางชาติเขามาก็ตาม แตก ็เปนการนําเขา มาปรบั ปรงุ เปล่ียนแปลงใหเ หมาะสม กบั
ลกั ษณะและนสิ ัยทางดนตรี ของคนในชาตินัน้ ๆ ไทยเราตง้ั แตสมยั ที่ยังอยทู างตอนใตข องประเทศจีน ก็
คงจะมี ดนตรขี องเราเองเกิดข้ึนแลว ทั้งนี้ จะสังเกตเหน็ ไดว า เครอ่ื งดนตรี ดั้งเดิมของไทย จะมีชอื่ เรียก
เปนคาํ โดด ซง่ึ เปน ลกั ษณะของคําไทยแท เชน เกราะ โกรง กรับ ฉาบ ฉง่ิ ป ขลยุ ฆอง กลอง เปน ตน

ตอมาเมื่อไทยได อพยพลงมาต้ังถิ่นฐานในแถบแหลมอินโดจีน จึงไดมาพบวัฒนธรรมแบบ
อินเดีย โดยเฉพาะเครื่องดนตรอี ินเดยี ซง่ึ ชนชาตมิ อญ และ เขมร รับไวก อนที่ไทยจะอพยพเขามา ดวยเหตุ
นชี้ นชาตไิ ทยซ่ึงมนี สิ ัยทางดนตรอี ยูแ ลว จึงรบั เอาวฒั นธรรมทางดนตรแี บบอนิ เดีย ผสมกบั แบบมอญและ
เขมร เขามาผสมกับดนตรีท่ีมีมาแตเดิมของตน จึงเกิดเคร่ืองดนตรีเพ่ิมข้ึนอีก ไดแก พิณ สังข ปไฉน
บณั เฑาะว กระจบั ป และจะเข เปนตน ตอมาเมือ่ ไทยไดตั้งถนิ่ ฐานอยใู นแหลม อินโดจีนอยางม่ันคงแลว
ไดม กี ารติดตอสมั พนั ธก ับประเทศเพ่ือนบานในแหลมอินโดจีน หรือแมแตกับประเทศทางตะวันตกบาง
ประเทศทีเ่ ขา มา ติดตอคา ขาย ทาํ ใหไทยรับเอาเครือ่ งดนตรบี างอยา ง ของประเทศตาง ๆ เหลาน้ันมาใช
เลน ในวงดนตรไี ทยดว ย เชน กลองแขก ปชวา (อินโดนีเซีย) กลองมลายู (มาเลเซีย) เปงมาง ตะโพน
มอญ ปมอญ และฆองมอญ กลองยาวของพมา ขิม มาลอของจีน กลองมริกัน (กลองของชาว
อเมรกิ นั ) เปย โน ออรแ กน และไวโอลนี ของประเทศทางตะวันตก เปน ตน

วิวัฒนาการของวงดนตรไี ทย
นับตั้งแตไทยไดมาต้ังถิ่นฐานในแหลมอินโดจีน และไดกอตั้งอาณาจักรไทยขึ้น จึงเปนการ

เร่ิมตน ยคุ แหงประวัตศิ าสตรไ ทย ทปี่ รากฏหลักฐานเปนลายลักษณอักษร กลาวคือ เม่ือไทยไดสถาปนา
อาณาจักรสุโขทัยข้ึน และหลังจากท่ีพอขุนรามคําแหงมหาราช ไดประดิษฐอักษรไทยขึ้นใชแลว
นับตัง้ แตน ้นั มาจึงปรากฏหลักฐานดานดนตรีไทย ท่ีเปนลายลักษณอักษร ท้ังในหลักศิลาจารึก หนังสือ
วรรณคดี และเอกสารทางประวัติศาสตร ในแตละยุค ซึ่งสามารถนํามาเปนหลักฐานในการพิจารณา ถึง
ความเจริญและวิวัฒนาการของ ดนตรีไทย ตั้งแตสมัยสุโขทัย เปนตนมา จนกระทั่งเปนแบบแผนดัง
ปรากฏ ในปจ จุบัน พอสรุปไดดังตอไปน้ี

54

สมยั สโุ ขทัย
มลี กั ษณะเปนการขับลํานํา และรองเลนกันอยางพ้ืนเมือง เก่ียวกับ เคร่ืองดนตรีไทย ในสมัยนี้

ปรากฏหลักฐานกลาวถึงไวในหนังสือ ไตรภูมิพระรวง ซ่ึงเปนหนังสือวรรณคดี ที่แตงในสมัยน้ี ไดแก
แตร สังข มโหระทกึ ฆอง กลอง ฉิ่ง แฉง (ฉาบ) บณั เฑาะว พณิ ซอพุงตอ (สันนษิ ฐานวาคือ ซอสามสาย)
ปไฉน ระฆัง และกังสดาล เปนตน ลักษณะการผสม วงดนตรี ก็ปรากฏหลักฐานท้ังในศิลาจารึก และ
หนังสอื ไตรภูมพิ ระรว ง กลาวถึง "เสียงพาทย เสียงพิณ" ซึ่งจากหลักฐานท่ีกลาวน้ี สันนิษฐานวา วงดนตรี
ไทย ในสมยั สโุ ขทัย มีดงั น้ี คือ

1. วงบรรเลงพณิ มผี ูบรรเลง 1 คน ทําหนาท่ีดีดพณิ และขับรอ งไปดว ย เปนลกั ษณะของการขบั ลํา
นาํ

2. วงขบั ไม ประกอบดว ยผูบรรเลง 3 คน คือ คนขับลาํ นาํ 1 คน คนสีซอสามสาย คลอเสียงรอง 1
คน และคนไกวบัณเฑาะว ใหจงั หวะ 1 คน

3. วงปพ าทย เปน ลักษณะของวงปพาทยเ ครอื่ งหา มี 2 ชนดิ คอื
3.1 วงปพาทยเครอ่ื งหาอยา งเบา ประกอบดวยเคร่ืองดนตรชี นดิ เล็ก ๆ จํานวน 5 ชิ้น คือ

1. ป 2. กลองชาตรี 3. ทับ (โทน) 4. ฆองคู 5. ฉ่ิง ใชบรรเลงประกอบการแสดง ละครชาตรี (เปนละคร
เกาแกท ีส่ ดุ ของไทย)

3.2 วงปพาทยเ ครื่องหาอยางหนกั ประกอบดวย เครือ่ งดนตรจี ํานวน 5 ช้ิน คือ
1. ปใน 2. ฆองวง (ใหญ) 3. ตะโพน 4. กลองทัด 5. ฉ่ิง ใชบรรเลงประโคมในงานพิธีและบรรเลง
ประกอบ การแสดงมหรสพ ตาง ๆ จะเห็นวาวงปพาทยเครื่องหา ในสมัยน้ียังไมมีระนาดเอก

4. วงมโหรี เปนลกั ษณะของวงดนตรอี ีกแบบหนึ่งที่นาํ เอา วงบรรเลงพณิ กบั วงขับไม มา
ผสมกัน เปน ลักษณะของวงมโหรีเครื่องส่ี เพราะประกอบดวยผูบรรเลง 4 คน คือ 1. คนขับลํานํา และตี
กรบั พวงใหจ งั หวะ 2. คนสีซอสามสายคลอเสยี งรอง 3. คนดีดพณิ 4. คนตีทบั (โทน) ควบคมุ จังหวะ

สมยั กรุงศรอี ยธุ ยา
ในสมัยนี้ ในกฎมณเฑยี รบาล ซ่งึ ระบชุ ่ือ เครอื่ งดนตรไี ทยเพิ่มขนึ้ จากทเ่ี คยระบุไว

ในหลักฐานสมัยสุโขทัย จึงนาจะเปนเคร่ืองดนตรี ท่ีเพ่ิงเกิดในสมัยน้ี ไดแก กระจับป ขลุย จะเข และ
รํามะนา นอกจากนใ้ี นกฎมณเฑียรบาลสมัย สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ. 1991 - 2031) ปรากฏขอ
หามตอนหนึ่งวา "...หามรองเพลงเรือ เปาขลุย เปาป สีซอ ดีดกระจับป ดีดจะเข ตีโทนทับ ในเขต
พระราชฐาน..." ซึ่งแสดงวาสมัยนี้ ดนตรีไทย เปนที่นิยมกันมาก แมในเขตพระราชฐาน ก็มีคนไปรอง
เพลงและเลน ดนตรกี ันเปน ท่เี อกิ เกริกและเกินพอดี จนกระทั่งพระมหากษัตริยตองทรงออกกฎมณเฑียร
บาล ดงั กลา วขนึ้ ไวเ กี่ยวกบั ลักษณะของวงดนตรีไทย ในสมัยนี้มีการเปลี่ยนแปลง และพัฒนาข้ึนกวาใน
สมัยสโุ ขทัย ดงั น้ี คอื

55

1. วงปพ าทย ในสมัยนีก้ ย็ งั คงเปน วงปพาทยเครือ่ งหา เชน เดียวกบั ในสมัยสุโขทยั แตม ี ระนาด
เอก เพมิ่ ขนึ้ ดงั นั้นวงปพ าทยเครอื่ งหา ในสมยั นปี้ ระกอบดว ย เครื่องดนตรี ดงั ตอไปนี้ คอื

1.1 ระนาดเอก
1.2 ปใน
1.3 ฆอ งวง (ใหญ)
1.4 กลองทดั ตะโพน
1.5 ฉ่ิง
2. วงมโหรี ในสมยั น้พี ฒั นามาจาก วงมโหรีเครือ่ งส่ี ในสมัยสุโขทยั เปน วงมโหรีเครือ่ งหก เพราะ
ไดเพิม่ เครอ่ื งดนตรี เขา ไปอกี 2 ชน้ิ คอื ขลยุ และ ราํ มะนา ทาํ ให วงมโหรี ในสมัยนป้ี ระกอบดวย เคร่อื งดนตรี
จํานวน 6 ชิ้น คือ
2.1 ซอสามสาย
2.2 กระจบั ป (แทนพิณ)
2.3 ทับ (โทน)
2.4 รํามะนา
2.5 ขลุย
2.6 กรบั พวง

สมยั กรงุ ธนบุรี
เนอ่ื งจากในสมยั นเี้ ปนชวงระยะเวลาอนั สั้นเพยี งแค 15 ป และประกอบกบั เปน สมัยแหงการ

กอสรา งเมอื ง และการปองกันประเทศ วงดนตรีไทย ในสมยั นจ้ี งึ ไมป รากฏหลกั ฐานไวว า ไดม กี ารพัฒนา
เปลี่ยนแปลงข้ึน สนั นิษฐานวา ยงั คงเปน ลกั ษณะและรปู แบบของ ดนตรไี ทย ในสมัยกรงุ ศรีอยธุ ยา

สมัยกรุงรัตนโกสนิ ทร
ในสมัยนี้ เม่ือบานเมืองไดผา นพน จากภาวะศกึ สงคราม และไดมีการกอ สรา งเมืองใหมัน่ คง

เปน ปก แผน เกดิ ความสงบรมเยน็ โดยทว่ั ไปแลว ศลิ ปวัฒนธรรมของชาติ ก็ไดรับการฟน ฟทู ะนุบํารงุ และ
สงเสรมิ ใหเจรญิ รุงเรืองขนึ้ โดยเฉพาะทางดา นดนตรีไทย ในสมัยนี้ไดม กี ารพฒั นาเปลยี่ นแปลงเจริญข้ึน
เปน ลาํ ดบั ดังตอ ไปนี้

รัชกาลท่ี 1
ดนตรีไทยในสมยั นส้ี ว นใหญ ยงั คงมลี ักษณะและรูปแบบตามที่มีมาต้ังแต สมัยกรุงศรีอยุธยา ที่

พัฒนาขน้ึ บางในสมัยน้ีกค็ ือ การเพิม่ กลองทดั ข้ึนอีก 1 ลูก ในวงปพ าทย ซึง่ แตเดมิ มา มีแค 1 ลูก พอมาถึง

56

สมยั รัชกาลที่ 1 วงปพาทย มกี ลองทัด 2 ลกู เสยี งสงู (ตัวผ)ู ลูกหนง่ึ และ เสยี งตํ่า (ตัวเมีย) ลูกหนึ่ง และ
การใช กลองทัด 2 ลูก ในวงปพ าทย ก็เปน ทนี่ ิยมกนั มาจนกระท่งั ปจ จุบนั น้ี

รชั กาลท่ี 2
อาจกลา ววาในสมยั นี้ เปน ยุคทองของ ดนตรีไทย ยุคหนึง่ ทั้งนี้เพราะ องคพระมหากษัตริย ทรง

สนพระทัย ดนตรีไทย เปนอยางย่ิง พระองคทรงพระปรีชาสามารถ ในทางดนตรีไทย ถึงขนาดที่ทรง
ดนตรไี ทย คือ ซอสามสาย ไดมีซอคูพระหัตถชื่อวา "ซอสายฟาฟาด" ท้ังพระองคได พระราชนิพนธ
เพลงไทย ขนึ้ เพลงหน่งึ เปนเพลงท่ีไพเราะ และอมตะ มาจนบัดน้ีน่ันก็คือเพลง "บุหลันลอยเล่ือน" การ
พฒั นา เปล่ยี นแปลงของ ดนตรไี ทย ในสมัยนี้กค็ อื ไดมกี ารนําเอา วงปพาทยมาบรรเลง ประกอบการขับ
เสภา เปนครั้งแรก นอกจากน้ี ยังมีกลองชนิดหน่ึงเกิดข้ึน โดยดัดแปลงจาก "เปงมาง" ของมอญ ตอมา
เรยี กกลองชนิดนี้วา "สองหนา" ใชตีกํากับจังหวะแทนเสียงตะโพน ในวงปพาทย ประกอบการขับ
เสภา เนอื่ งจากเหน็ วา ตะโพนดงั เกนิ ไป จนกระทั่งกลบเสยี งขบั กลองสองหนา น้ี ปจจบุ นั นยิ มใชตกี ํากบั
จังหวะหนา ทบั ในวงปพ าทยไ มแข็ง

รัชกาลท่ี 3
วงปพาทยไดพฒั นาข้นึ เปนวงปพาทยเ ครอ่ื งคู เพราะไดมีการประดษิ ฐร ะนาดทุม มาคูกบั ระนาด

เอก และประดิษฐฆองวงเล็กมาคูกบั ฆองวงใหญ

รชั กาลที่ 4
วงปพ าทยไ ดพัฒนาขนึ้ เปน วงปพ าทยเครือ่ งใหญ เพราะไดม กี ารประดษิ ฐ เครอ่ื งดนตรี เพิม่ ขน้ึ

อกี 2 ชนดิ เลยี นแบบ ระนาดเอก และระนาดทมุ โดยใชโลหะทําลูกระนาด และทํารางระนาดใหแตกตา ง
ไปจากรางระนาดเอก และระนาดทุม (ไม) เรียกวา ระนาดเอกเหลก็ และระนาดทมุ เหลก็ นํามาบรรเลงเพิ่ม
ในวงปพ าทยเครือ่ งคู ทําให ขนาดของวงปพ าทยข ยายใหญข ึ้นจึงเรียกวา วงปพ าทยเคร่ืองใหญ อนึง่ ใน
สมัยนี้ วงการดนตรไี ทย นยิ มการรองเพลงสงใหด นตรรี ับ หรือท่ีเรียกวา "การรองสง" กันมาก
จนกระทงั่ การขบั เสภาซงึ่ เคยนิยมกนั มากอนคอย ๆ หายไป และการรอ งสง กเ็ ปนแนวทางใหมีผคู ดิ แตง
ขยายเพลง2 ช้นั ของเดิมใหเ ปน เพลง 3 ช้ัน และตัดลง เปนชนั้ เดยี ว จนกระท่งั กลายเปน เพลงเถาในท่ีสุด
(นับวาเพลงเถาเกดิ ขนึ้ มากมายในสมัยน)้ี นอกจากนี้
วงเครอ่ื งสาย ก็เกดิ ขน้ึ ในสมยั รัชกาลนีเ้ ชนกนั

รัชกาลที่ 5
ไดมีการปรับปรุงวงปพาทยขึ้นใหมชนิดหน่ึง ซ่ึงตอมาเรียกวา "วงปพาทยดึกดําบรรพ" โดย

สมเด็จกรมพระยานริศรานุวัดติวงศ สําหรับใชบรรเลงประกอบการแสดง "ละครดึกดําบรรพ" ซ่ึงเปน

57

ละครท่เี พ่ิงปรับปรุงขึ้นในสมัยรัชกาลนเี้ ชนกัน หลักการปรบั ปรงุ ของทานก็โดยการตัดเคร่ืองดนตรีชนิด
เสยี งเลก็ แหลม หรอื ดังเกนิ ไปออก คงไวแ ตเ คร่ืองดนตรีที่มเี สยี งทุม นมุ นวล กบั เพม่ิ เครือ่ งดนตรีบางอยาง
เขามาใหม เคร่ืองดนตรี ในวงปพาทยดึกดําบรรพ จึงประกอบดวยระนาดเอก ฆองวงใหญ ระนาดทุม
ระนาดทุมเหลก็ ขลยุ ซออู ฆอ งหยุ (ฆอ ง 7 ใบ) ตะโพน กลองตะโพน และเครือ่ งกาํ กับจังหวะ

รัชกาลท่ี 6
ไดมีการปรับปรุงวงปพาทยขึ้นมาอีกชนิดหนึ่ง โดยนําวงดนตรีของมอญมาผสมกับ

วงปพาทยของไทย ตอมาเรียกวงดนตรีผสมน้ีวา "วงปพาทยมอญ" โดยหลวงประดิษฐไพเราะ
(ศร ศิลปบรรเลง) เปนผูปรบั ปรุงข้นึ วงปพ าทยม อญดังกลาวน้ี กม็ ีทงั้ วงปพ าทยมอญเครือ่ งหา เคร่ืองคู
และเครอ่ื งใหญ เชนเดยี วกับวงปพ าทยข องไทย และกลายเปนที่นิยมใชบรรเลงประโคม ในงานศพ มา
จนกระทัง่ บดั นี้ นอกจากน้ยี งั ไดม กี ารนาํ เครือ่ งดนตรีของตางชาติ เขามาบรรเลงผสมกบั วงดนตรีไทย บาง
ชนดิ ก็นาํ มาดัดแปลงเปน เครื่องดนตรขี องไทย ทําใหรปู แบบของ วงดนตรีไทย เปล่ียนแปลงพัฒนา ดังนี้
คือ

1. การนําเคร่อื งดนตรขี องชวา หรอื อนิ โดนเี ซยี คือ "อังกะลุง" มาเผยแพรในเมืองไทยเปน
ครั้งแรก โดยหลวงประดษิ ฐไ พเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ท้งั น้โี ดยนาํ มาดัดแปลง ปรับปรุงขึ้นใหมใหมีเสียง
ครบ 7 เสียง (เดิมมี 5 เสียง) ปรับปรุงวิธีการเลน โดยถือเขยาคนละ 2 เสียง ทําใหเคร่ืองดนตรีชนิดนี้
กลายเปน เครือ่ งดนตรีไทยอีกอยางหนึ่ง เพราะคนไทยสามารถทําอังกะลุงไดเอง อีกท้ังวิธีการบรรเลงก็
เปน แบบเฉพาะของเรา แตกตา งไปจากของชวาโดยสนิ้ เชงิ

2. การนําเคร่ืองดนตรขี องตา งชาตเิ ขามาบรรเลงผสมในวงเครอ่ื งสาย ไดแก ขิมของจีน และ
ออรแกนของฝรั่ง ทาํ ใหว งเครอื่ งสายพฒั นารูปแบบของวงไปอีกลกั ษณะหนึ่ง คือ "วงเครอ่ื งสายผสม"

รัชกาลที่ 7
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ไดทรงสนพระทัยทางดาน ดนตรีไทย มากเชนกัน

พระองคไ ดพ ระราชนพิ นธ เพลงไทยทไ่ี พเราะไวถ ึง 3 เพลง คือ เพลงโหมโรงคล่ืนกระทบฝง 3 ช้ัน เพลง
เขมรลอยองค (เถา) และเพลงราตรีประดับดาว (เถา) พระองคและพระราชินีไดโปรดให ครูดนตรเี ขา
ไปถวายการสอนดนตรีในวัง แตเปนที่นาเสียดาย ท่ีระยะเวลาแหงการครองราชยของพระองคไมนาน
เน่ืองมาจากมีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง และพระองคทรงสละราชบลั ลังก หลังจากนัน้ ได 2 ป มฉิ ะนั้น
แลว ดนตรีไทย ก็คงจะเจริญรุงเรืองมากในสมัยแหงพระองค อยางไรก็ตามดนตรีไทยในสมัยรัชกาลนี้
นับวา ไดพฒั นารูปแบบ และลักษณะ มาจนกระทัง่ สมบูรณ เปน แบบแผนดงั เชนในปจ จบุ ันนี้แลว ในสมัย
สมบรู ณาญาสทิ ธิราชมีผูนิยมดนตรีไทยกันมาก และมีผูมีฝมือ ทางดนตรี ตลอดจน มีความคิดปรับปรุง
เปลย่ี นแปลง ใหพ ัฒนากา วหนา มาตามลําดับ พระมหากษัตริย เจา นาย ตลอดจนขนุ นางผูใหญ ไดใหความ
อุปถัมภ และทํานุบํารุงดนตรีไทย ในวังตาง ๆ มักจะมีวงดนตรีประจําวัง เชน วงวังบูรพา วงวังบางขุน

58

พรหม วงวังบางคอแหลม และวงวังปลายเนิน เปนตน แตละวงตา งกข็ วนขวายหาครูดนตรี และนักดนตรี
ที่มีฝม ือเขา มาประจาํ วง มกี ารฝกซอมกันอยูเนืองนิจ บางคร้ังก็มีการประกวดประชันกัน จึงทําใหดนตรี
ไทยเจรญิ เฟองฟูมาก ตอ มาภายหลงั การเปล่ยี นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เปนตนมา ดนตรีไทยเริ่มซบ
เซาลง อาจกลา วไดว า เปนสมัยหวั เลีย้ วหัวตอ ท่ี ดนตรไี ทย เกอื บจะถึงจดุ จบ เนอ่ื งจากรฐั บาลในสมัยหน่ึง
มนี โยบายทีเรยี กวา "รัฐนิยม" ซึ่งนโยบายนี้ มีผลกระทบตอ ดนตรีไทย ดวย กลาวคือมีการหามบรรเลง
ดนตรีไทย เพราะเหน็ วา ไมสอดคลอ งกบั การพฒั นาประเทศ ใหทดั เทียมกับอารยประเทศ ใครจะจัดใหมี
การบรรเลง ดนตรไี ทย ตอ งขออนญุ าต จากทางราชการกอน อกี ทงั้ นักดนตรีไทยก็จะตองมีบตั รนกั ดนตรี
ท่ีทางราชการออกให จนกระท่ังตอมาอีกหลายป เม่ือไดมี การส่ังยกเลิก "รัฐนิยม" ดังกลาวเสีย แตถึง
กระน้นั กต็ าม ดนตรไี ทยก็ไมรุงเรอื งเทาแตก อ น ยังลมลุกคลุกคลาน มาจนกระท่ังบัดนี้ เนื่องจากวิถีชีวิต
และสังคมไทยเปล่ียนแปลงไปจากเดิม วัฒนธรรมทางดนตรีของตางชาติ ไดเขามามีบทบาทใน
ชวี ติ ประจําวันของคนไทยเปนอันมาก ดนตรีท่ีเราไดยินไดฟง และไดเห็นกันทางวิทยุ โทรทัศน หรือท่ี
บรรเลงตามงานตาง ๆ โดยมากก็เปนดนตรีของตางชาติ หาใช "เสียงพาทย เสียงพิณ" ดังแตกอนไม
ถงึ แมวา จะเปน ทีน่ ายินดที ่ีเราไดม โี อกาสฟง ดนตรีนานาชาตินานาชนิด แตถาดนตรีไทย ถูกทอดทิ้ง และ
ไมมีใครรูจักคุณคา ก็นับวาเสียดายที่จะตองสูญเสียสิ่งที่ดีงาม ซ่ึงเปนเอกลักษณของชาติอยางหน่ึงไป
ดงั นนั้ จึงควรทค่ี นไทยทุกคนจะไดต ระหนัก ถงึ คุณคาของ ดนตรีไทย และชวยกันทะนุบํารงุ สงเสรมิ และ
รกั ษาไว เพื่อเปนมรดกทางวฒั นธรรมของชาตสิ ืบตอไป

ในยคุ รัตนโกสินทรจ ัดวา เปน ยุคทองยคุ หนงึ่ ของวงการดนตรไี ทยเลยทเี ดียว โดยเริ่มจากสมยั
รัตนโกสนิ ทรต อนตน มีการประพนั ธเพลง "ทางกรอ" ข้นึ เปน ครงั้ แรก ซึ่งเปนการพัฒนาการประพนั ธ
เพลงจากเดิมซ่งึ มีเพียงเพลงทางเก็บวงดนตรใี นยุคสมยั น้เี รมิ่ มีการแบงออกเปน สามประเภท ไดแ ก

วงเครอื่ งสาย ซ่งึ ประกอบดวยเคร่ืองดนตรที ่มี สี ายท้งั หลาย เชน ซอ จะเข เปน ตน

วงปพาทย ประกอบดว ยเครอื่ งตีเปนสวนใหญ ไดแก ระนาด ฆอง และป เปน ตน

วงมโหรี เปนการรวมกนั ของวงเครือ่ งสายและวงปพาทย แตต ัดปออกเพราะเสยี งดงั กลบ
เสียงเครอ่ื งสายอนื่ หมด

ดนตรีไทยสวนใหญที่มีพัฒนาการมาอยางรวดเร็วลวนมาจากความนิยมของเจานายในราช
สาํ นกั ความนิยมเหลา น้ีแพรไ ปจนถึงขุนนางและผูดมี เี งนิ ท้ังหลาย ตางเห็นวาการมีวงดนตรีประจําตัวถือ
วาเปนสิ่งเชิดหนาชูตา จึงมีการสรรหานักดนตรีฝมือดีมาเลนในวงของตนเอง เกิดมีการประกวด
ประชัน และการแขง ขนั กนั พัฒนาฝมอื ขน้ึ โดยเฉพาะสมยั รัชกาลท่ี 5 - 7 จดั วา เปน ยคุ ท่วี งการดนตรไี ทย
ถึงจดุ รุงเรอื งสุด สมยั รตั นโกสนิ ทรต อนตนมีความนิยมในการเลนและการฟง วงเครือ่ งสายและมโหรีกัน
มาก เพราะมคี วามน่มิ นวล เหมาะแกก ารฟง ขณะรับแขก รบั ประทานอาหาร หรือกลอมเขานอน เจานาย
และขา ราชการผูใหญต า งมคี วามสนใจเลนเครื่องสายกนั มาก อาทิเชน พระเจาอยูหัวรัชกาลท่ี 2 ทรงพระ

59

ปรชี าสามารถดา นซอสามสาย ทรงมซี อคพู ระหัตถช ่ือ ซอสายฟาฟาด ทรงโปรดซอสามสายมาก ถึงกับมี
พระบรมราชโองการใหออก "ตราภูมิคุมหาม" ใหแกเจาของสวนที่มีตนมะพราวซอ (มะพราวที่กะลา
สามารถนําไปทําซอได ปจจุบันนี้หายากมากและมีราคาแพงมาก กะลาราคาลูกละ 400 - 300,000
บาท) ซึ่งจะเปน การยกเวนไมใหเก็บภาษีแกผูมีมะพราวซอนอกจากน้ี พระองคยังพระราชนิพนธเพลง
ไทยช่ือ บุหลันลอยเลอ่ื น ซึ่งมที ่ีมาจากพระสุบนิ นิมติ ของพระองคเ องดวย ตอ มาในยุคหลัง เร่มิ มีการนยิ ม
ฟงการขับเสภา ในยุคนั้นคือเรื่องขุนชางขุนแผน แรก ๆ ก็ขับเสภาเด่ียว ๆ หลัง ๆ มา ก็เร่ิมมีการนําเอา
ดนตรี "ปพาทย" เขา มารวมในการขับเสภาดว ย เพอ่ื ใหน ักขับเสภาไดพักเสียงเปนระยะ หนักเขาคงเห็น
กันวา ปพาทยน าฟง กวาจงึ ไมฟงเสภาเลย ตัดนกั ขับเสภาออกเหลือแตวงปพาทย ความนิยมในวงปพาทย
จงึ มมี ากขึน้ และเขา มาแทนทวี่ งมโหรีและเครือ่ งสาย

ในยุคสมัยนั้นเจานายและขาราชการผูใหญตางเห็นกันวาการมีวงปพาทยชั้นดีเปนของประดับ
บารมีชั้นเย่ยี ม จึงไดม กี ารหานกั ดนตรจี ากท่วั ทุกสารทศิ มาอยูในวงของตนเอง และมีการนําเอาวงดนตรี
มาประกวดประชนั กนั อยา งทเี่ ราไดด ูในภาพยนตรเรื่อง "โหมโรง" ในสมัยรัชกาลท่ี 6 มีการกําหนดราช
ทินนามของนักดนตรีทร่ี บั ราชการในราชสํานักเปนจํานวนมาก โดยแตละช่ือก็ตั้งใหคลองจองกันอยาง
ไพเราะ ไดแก ประสานดรุ ิยศพั ท ประดบั ดุรยิ กิจ ประดิษฐไพเราะ เสนาะดุริยางค สําอางดนตรี ศรีวาทิต
สิทธิวาทนิ พิณบรรเลงราช พาทยบ รรเลงรมย ประสมสังคีต ประณตี วรศัพท คนธรรพวาที ดนตรีบรรเลง
เพลงไพเราะ เพราะสําเนยี ง เสียงเสนาะกรรณ สรรเพลงสรวง พวงสาํ เนียงรอ ย สรอ ยสําเนยี งสนธ วิมลเรา
ใจ พไิ รรมยา วีณาประจินต วีนินประณีต สังคีตศัพทเสนาะ สังเคราะหศัพทสอางค ดุริยางคเจนจังหวะ
ดุริยะเจนใจ ประไพเพลงประสม ประคมเพลงประสาน ชาญเชิงระนาด ฉลาดฆองวง บรรจงทุมเลิศ
บรรเจดิ ปเ สนาะ ไพเราะเสยี งซอ คลอขลมุ คลอ ง วอ งจะเขร บั ขบั คําหวาน ตันตริการเจนจิต ตนั ตรกิ จิ ปรีชา
นารถประสาทศัพท คนธรรพประสิทธิ์สาร พูดถึงหนังเรื่องโหมโรงแลวจะพลาดการพูดถึงนักดนตรี
สําคัญทานหนึ่งแหงกรุงรัตนโกสินทรไปเปนไมได ทานก็คือ หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลป
บรรเลง) เพราะชีวประวัติของทานเปนแรงบันดาลใจใหผูสรางสรางหนังเร่ืองน้ีขึ้นมา หลวงประดิษฐ
ไพเราะเปนนักดนตรีทม่ี ีความสามารถท้ังปพ าทยแ ละเครอ่ื งสาย เปน ผปู ระพันธเ พลงไทยหลายเพลง เชน
แสนคาํ นึง นกเขาขะแมร ลาวเสีย่ งเทียน ฯลฯ ช่ือเพลงเหลาน้ีอาจจะไมคุนหูนัก แตหาไดลองฟงแลวจะ
จําไดทันที เพราะนักดนตรีสากลรุนหลังมักนําทํานองเพลงเหลาน้ีมาประพันธเปนเพลงไทย
สากล นอกจากน้ี ทานยังเปน ผูประดษิ ฐเ ครอื่ งดนตรี "อังกะลุง" โดยดัดแปลงมาจากเครือ่ งดนตรีพ้ืนบาน
ของอนิ โดนเี ซยี อกี ดวย

60

หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศลิ ปบรรเลง)

มคี ํากลา ววายคุ ทองของดนตรีไทยหมดไปพรอ มกับยคุ ของทา นหลวงประดิษฐไพเราะ
คาํ กลา วนีเ้ หน็ จะไมไกลเกินจริง เพราะในยคุ หลังการเปล่ียนแปลงการปกครอง ในชวงสงครามโลกคร้ังทส่ี อง
รฐั บาลไทยในยคุ ทา นจอมพล ป. พิบูลสงคราม ไดมนี โยบายสรางชาติใหเ ปน อารยะ โดยตองการสงเสริมให
ดนตรไี ทยมแี บบแผน เปน อันหน่งึ อนั เดยี วกนั และดทู ัดเทียมชาติตะวันตก จงึ ไดมีการควบคมุ ใหน กั ดนตรี
และศลิ ปะพนื้ บา นอน่ื ๆ ตองมีการสอบใบอนุญาตเลนดนตรเี พอ่ื ประกันมาตรฐานใหเ ปน ระบบเดยี วกัน มี
การออกขอ บงั คบั ใหต อ งเลนดนตรีบนเกา อ้ี หามนง่ั เลน กับพน้ื ฯลฯ ซึง่ ในทางปฏิบัตแิ ลวเกิดปญหา
มาก เนื่องจากการเลนดนตรีไทยเกดิ จากการสั่งสมรูปแบบแนวทางการเลน แตล ะสายตระกูลแตล ะครูไม
เหมอื นกัน ไมอาจถือไดว าใครผดิ ใครถกู อีกทง้ั ขอ หามหลายอยา งก็ขัดตอวิถีชีวติ โดยเฉพาะบตั รอนุญาต
เลน ดนตรี ทาํ ใหผ ูท ่ไี มใ ชน กั ดนตรีอาชพี เดือดรอนมากจากการทีไ่ มสามารถเลน ดนตรียามวางไดเ หมือนเคย
ประกอบกบั แนวคดิ ของคนรนุ ใหมท่ีสนใจวัฒนธรรมตา งชาติมากกวา โดยมองวาการเลน ดนตรไี ทยเปนสิ่ง
ลาสมัยและตอ งหามเหตกุ ารณน ้ที านหลวงประดิษฐไ พเราะไมพ อใจมาก แตไมสามารถแสดงออกได ทําได
เพียงประพนั ธเ พลง ชอ่ื "แสนคํานึง เถา" ซงึ่ มที ว งทํานองสว นสามช้นั แสดงถงึ ความอัดอน้ั ตนั ใจ พรอ มเนอ้ื
รองเปน เนือ้ หาตอวารฐั บาลในยคุ นนั้ เก่ยี วกับการควบคมุ ศิลปะ แตผ ูใ กลช ิดของทา นเกรงวาทา นจะไดร ับ
อันตรายจากการโจมตีรัฐบาล จงึ ไดท าํ ลายตนฉบบั เนอื้ รอง และประพันธเ น้ือรอ งขึน้ ใหมเปนเพลงรกั แทน

และไมมีใครทราบถงึ เน้อื หาตน ฉบับเนอ้ื รอ งเดมิ อกี เลย จรงิ ๆแลวมคี นเขา ใจผดิ กันเยอะ วาทานจอม
พล ป. พิบูลสงครามละเลยศิลปะวฒั นธรรมของชาติ พยายามกีดกนั ดนตรีไทย แตแ ททีจ่ ริงแลว ทา นจอมพลฯ
เปน ผูทม่ี คี วามรักและสนใจในดนตรไี ทยในระดับหนึง่ เคยปรากฏวา ทา นนยิ มฟง ดนตรไี ทย และเคยบริจาค
เงินสวนตวั จาํ นวนมากเพอื่ ดนตรไี ทยดว ย เจตนารมณข องการควบคมุ ดนตรีไทยของทานจงึ มีท่ีมาจากเจตนา

61

ดที ีต่ องการใหดนตรีไทยมรี ะบบระเบยี บแบบแผนเทยี บเทาของตะวนั ตก แตผ ลกลับเปน ไปในทิศทาง
ตรงกันขาม ดนตรไี ทยกลบั ถงึ จดุ ตกตา่ํ จนถงึ ทุกวันน้ี แมจ ะมกี ารพยายามใหประชาชนเขา ถงึ ดนตรีไทย
แลว ดนตรไี ทยยงั กลับเปน เพยี งดนตรีทีใ่ ชใ นพธิ ี เปน เรอ่ื งของแบบแผน เปนของเฉพาะกลุม ไมสามารถ
เขาใจได ไมส ามารถเขา ถึงได จรงิ ๆแลว ทกุ คนสามารถเขา ถึงและซึมซาบความไพเราะของดนตรไี ทยได เทา
ๆ กบั ท่เี ราสามารถซึมซาบความไพเราะของเพลงไทยสากลท่ีเราฟง กนั อยทู ุกวัน

เร่อื งที่ 2 เทคนิคและวิธีการเลนของเครื่องดนตรไี ทย

การเทยี บเสียงซออู
ใชข ลุยเพียงออเปา เสยี ง ซอล โดยปดมือบนและน้ิวคาํ้ เปาลมกลางๆ จะไดเสยี ง ซอล เพอื่ เทยี บเสียง

สายเอก สว นสายทมุ ใหป ดมอื ลางหมด จนถงึ นว้ิ กอ ย เปา ลมเบา กจ็ ะไดเสยี ง โด ตามตองการ เพอ่ื เทียบ
เสียงสายทมุ ใหต รงกบั เสยี งนั้น

การนงั่ สซี อ
น่งั ขัดสมาธิบนพ้นื หากเปนสตรใี หนัง่ พบั เพยี บขาขวาทบั ขาซาย วางกะโหลกซอไวบ นขาพับ

ดานซา ย มือซา ยจับคนั ซอใหตรงกับท่มี เี ชือกรัดอก ใหตํ่ากวาเชือกรดั อกประมาณ 1 น้ิว สว นมือขวาจับคนั
สี โดยแบง คันสอี อกเปน 5 สวน แลวจบั ตรง 3 สว นใหค ันสีพาดไปบนนิ้วชี้ และนวิ้ กลางในลักษณะหงาย
มอื สว นน้ิวหัวแมม ือ ใชกํากบั คนั สโี ดยกดลงบนนวิ้ ชี้ นิ้วนางและนิว้ กอยใหง อติดกนั เพือ่ ทําหนา ท่ดี ันคัน
ชักออกเมือ่ จะสีสายเอก และ ดงึ เขาเมื่อจะสีสายทุม
การสีซอ

วางคนั สใี หช ดิ ดา นใน ใหอ ยใู นลกั ษณะเตรยี มชักออก แลวลากคนั สอี อกชา ๆ ดวยการใชว ิธีสอี อก
ลากคันสีใหสุด แลว เปลี่ยนเปนสีเขา ในสายเดยี วกนั ทาํ เรื่อยไปจนกวา จะคลอง พอคลอ งดีแลว ใหเปลย่ี น
มาเปนสสี ายเอก โดยดันนว้ิ นางกบั นว้ิ กอ ยออกไปเล็กนอ ย ซอจะเปล่ยี นเปน เสียง ซอล ทันที ดังนค้ี ันสี
ออก เขา ออก เขา เสียง โด โด ซอล ซอล ฝก เรื่อยไปจนเกดิ ความชาํ นาญ

ขอ ควรระวัง ตอ งวางซอใหต รง โดยใชม อื ซา ยจบั ซอใหพอเหมาะ อยา ใหแ นนเกนิ ไป อยาใหห ลวม
จนเกนิ ไป ขอ มอื ทจ่ี ับซอตอ งทอดลงไปใหพ อดี ขณะน่งั สยี ืดอกพอสมควร อยา ใหหลงั โกง ได มอื ท่คี ีบซอ
ใหออกกาํ ลงั พอสมควรอยา ใหซอพลกิ ไปมา

62

การเทยี บเสยี งซอดวง
ใชข ลยุ เพยี งออเปา เสยี ง ซอล โดยการปด มอื บน และ นิว้ คํ้า เปา ลมกลางๆ กจ็ ะไดเสียง ซอล ขนึ้ สาย

ทุมของซอดว ง ใหตรงกบั เสียงซอลนี้ ตอ ไปเปนเสยี งสายเอก ใชข ลุยเปา เสียง เร โดยปด น้ิวตอ ไปอีก 3 นิ้ว
เปาดวยลมแรง กจ็ ะได เสียง เร ข้ึนสายเอกใหตรงกบั เสียง เร นี้

การนัง่ สซี อ
นั่งพบั เพียบบนพ้ืน จบั คันซอดวยมอื ซาย ใหไดก ึ่งกลางต่ํากวารดั อกลงมาเล็กนอย ใหซอเอนออก

จากตวั นดิ หนอ ย คนั ซออยใู นอุงมือซาย ตัวกระบอกซอวางไวบนขา ใหตัวกระบอกซออยูในตําแหนงขอ
พับตดิ กบั ลาํ ตวั มอื ขวาจับคันสีดว ยการแบงคนั สใี หได 5 สว น แลว จงึ จบั สวนที่ 3 ขางทา ย ใหคนั สีพาดไป
บนมอื นิว้ ชี้ นว้ิ กลางเปน สวนรบั คันสี ใชน ิว้ หวั แมมือกดกระชบั ไว นวิ้ นางกบั น้ิวกอยงอไวสว นใน ซง่ึ จะ
เปนประโยชนใ นการดนั คันสีออกมาหาสายเอก และ ดึงเขาเมอื่ ตองการสสี ายทมุ

การสีซอ
วางคันสไี วด านใน ใหอ ยใู นลกั ษณะเตรียมชกั ออก คอ ย ๆ ลากคันสีออกใหเกดิ เสียง ซอล จนสุดคัน

ชัก แลว เปล่ยี นเปน สเี ขา ในสายเดียวกัน (ทาํ เรือ่ ยไปจนกวา จะคลอง) พอซอมสายในคลองดีแลว จึงเปลี่ยน
มาสสี ายเอกซึ่งเปน เสียง เร โดยการใชน วิ้ นางกับนวิ้ กอ ยมอื ขวา ดันคนั สีออก ปฏบิ ตั จิ นคลอ งฝก สลบั ให
เกิดเสียงดังน้ี คนั สี ออก เขา ออก เขา เสยี ง ซอล ซอล เร เร

ขอ ควรระวงั ตองวางซอใหตรง โดยใชข อ มอื ซายควบคมุ อยาใหซอบดิ ไปมา

63

เครอ่ื งดดี

จะเข

เปนเคร่ืองดนตรปี ระเภทดดี มี 3 สาย เขา ใจวาไดป รบั ปรุงแกไ ขมาจากพณิ นํามาวางดีดกับพื้นเพ่ือ
ความสะดวก จะเขไดนําเขารวมบรรเลงอยูในวงมโหรีคูกับกระจับปในสมัยรัชกาลท่ี 2 แหงกรุง
รัตนโกสินทร มีผูนิยมเลนจะเขกันมาก ตัวจะเขทําเปน สองตอน คือตอนหัวและตอนหางตอนหัวเปน
กระพงุ ใหญ ทําดวยไมแกนขนุน ทอนหัวและทอนหางขุดเปนโพรงตลอด ปดใตทองดวยแผนไม มีเทา
รองตอนหัว 4 เทา และตอนปลายอีก 1 เทาทําหลังนูนตรงกลาง ใหส องขางลาดลง โยงสายจากตอนหัวไป
ทางตอนหางเปน 3 สาย มลี ูกบดิ ประจาํ สายละ 1 อัน สาย 1 ใชเสนลวดทองเหลือง อีก 2 สายใชเสนเอ็น มี
หยอ งรับสายอยูตรงปลายหาง กอนจะถึงลกู บดิ ระหวา งตวั จะเขมีแปนไมเรียกวา “นม” รองรับสายติดไว
บนหลงั จะเข รวมท้งั สิน้ 11 อัน เพ่ือไวเ ปน ทส่ี ําหรบั นว้ิ กดนมแตละอันสูง เรียงลําดับขึ้นไป เวลาบรรเลง
ใชด ดี ดว ยไมด ดี กลมปลายแหลมทาํ ดว ยงาชางหรอื กระดูกสัตว เคยี นดวย เสนดายสําหรับพันติดกับปลาย
น้ิวชี้ขางขวาของผูดีด และใชนิ้วหัวแมมือ กับนิ้วกลางชวยจับใหมีกําลัง เวลาแกวงมือสายไปมา ให
สมั พันธ กับมอื ขางซายขณะกดสายดว ย

ซงึ

เปนเครอื่ งดนตรชี นดิ ดีด มี 4 สาย เชน เดียวกบั กระจบั ป แตม ีขนาดเล็กกวา กะโหลกมีรปู รา ง
กลม ทง้ั กะโหลกและคันทวน ใชไ มเ น้อื แขง็ ชิน้ เดยี วควาน ตอนทเ่ี ปนกะโหลกใหเ ปนโพรงตัดแผน ไมใ ห
กลม แลว เจาะรตู รงกลางทาํ เปนฝาปดดา นหนา เพื่ออมุ เสยี งใหกงั วาน คันทวนนาํ เปนเหลย่ี มแบนตอน
หนา เพ่ือตดิ ตะพานหรอื นมรบั น้ิว จํานวน 9 อนั ตอนปลายคนั ทวนทาํ เปนรปู โคง และขดุ ใหเ ปนรอง เจาะ
รสู อดลูกบิดขา งละ 2 อัน รวมเปน 4 อันสอดเขาไปในรอง สาํ หรับขนึ้ สาย
4 สาย สายของซงึ ใชส ายลวดขนาดเล็ก 2 สาย และ สายใหญ 2 สาย ซึงเปนเครอื่ งดีดท่ีชาวไทยทาง
ภาคเหนือนยิ มนํามา เลน รว มกบั ปซ อ และ สะลอ

64

พิณเปยะ

พิณเปย ะ หรอื พณิ เพียะ เปน เคร่อื งดนตรีพน้ื เมอื งลา นนาชนดิ หน่งึ เปน เคร่ืองดนตรปี ระเภทดีด มี
คนั ทวน ตอนปลายคนั ทวนทําดวยเหลก็ รปู หวั ชา งทองเหลือง สําหรบั ใชเ ปนที่พาดสาย ใชสายทองเหลือง
เปน พืน้ สายทองเหลืองน้จี ะพาดผา นสลกั ตรงกะลาแลวตอ ไปผกู กบั สลักตรงดานซาย สายของพิณเปย ะมี
ทงั้ 2 สายและ 4 สาย กะโหลกของพิณเปยะทาํ ดวยเปลือกน้ําเตา ตดั คร่งึ หรอื กะลามะพรา ว ก็ได เวลาดดี ใช
กะโหลกประกบตดิ กับหนา อก ขยบั เปด ปด ใหเ กดิ เสียงตามตอ งการ ในสมัยกอ นชาวเหนือมักจะใชพ ณิ
เปยะดีดคลอกบั การขับ ลาํ นาํ ในขณะที่ไปเกี้ยวสาว

65

เครอื่ งสี

ซอดว ง

เปนซอสองสาย กะโหลกของซอดว งนน้ั แตเดมิ ใชก ระบอกไมไผ กะโหลกของซอดว งน้ี ใน
ปจจบุ นั ใชไมจ รงิ หรือ งาชางทํากไ็ ด แตท นี่ ยิ มวา เสยี งดนี นั้ กะโหลกซอดว งตองทําดว ยไมล าํ เจยี ก สว น
หนาซอนิยมใชห นงั งเู หลอื มขงึ เพราะทาํ ใหเ กดิ เสยี งแกวเกดิ ความไพเราะอยางย่ิง ลกั ษณะของซอดว ง มี
รปู รา งเหมอื นกับซอของจีนที่เรียกวา “ฮู – ฉนิ “ (Huchin) ทกุ อยา ง เหตุท่เี รียกวา ซอดวง กเ็ พราะมรี ปู ราง
คลายเครอ่ื งดกั สตั ว กระบอก ไมไ ผเ หมือนกนั

ซออู

เปน ซอสองสาย ตัวกะโหลกทําดว ยกะลามะพรา ว คนั ทวนซออนู ี้ ยาวประมาณ 79 ซม. ใชส ายซอ
สองสายผกู ปลายทวนใตก ะโหลก แลว พาดผานหนาซอ ขนึ้ ไปผูกไวก บั ลกู บดิ สองอัน โดยเจาะรคู ันทวน
ดานบน แลวสอดลกู บิดใหทะลผุ านคนั ทวนออกมา และใชเ ชอื กผูกรงั้ กบั ทวนตรงกลางเปน รดั อก เพือ่ ให
สายซอตงึ และสําหรับเปน ทกี่ ดสายใตรดั อกเวลาสี สว นคนั สขี องซออูนั้น
ทาํ ดว ย ไมจ รงิ ใชข นหางมา ตรงหนาซอใชผ ามวนกลมๆ เพื่อทําหนาทเี่ ปน หมอนหนนุ สายใหพ น หนา ซอ
ดา นหลังของซออมู ีรูปรา งคลายๆกบั ซอของจนี ที่เรียกวา ฮู – ฮู ( Hu-hu ) เหตทุ เี่ รยี กวา ซออูกเ็ พราะ เรยี ก
ตามเสียงที่ไดย ินนั่นเอง

66

สะลอ

สะลอ เปน เครอื่ งดนตรพี นื้ เมอื งลา นนาชนิดหน่ึง เปนประเภทเครอ่ื งสซี ง่ึ มที ้ัง 2 สาย และ
3 สาย คันชักสาํ หรับสีจะอยขู างนอกเหมอื นคนั ชักซอสามสาย สะลอ เรยี กอกี อยา งหน่ึงวา ทรอ หรอื ซะลอ
ใชไ มแ ผน บางๆปดปากกะลาทําหลักท่หี วั สําหรบั พาดทองเหลอื ง ดา นหลังกะโหลกเจาะเปนรปู ลวดลาย
ตา งๆสว นดา นลา งของกะโหลก เจาะทะลลุ ง ขา งลาง เพือ่ สอดคนั ทวนทีท่ ําดว ยไมชิงชนั ตรงกลางคนั ทวน
มีรดั อกทําดว ยหวายปลายคนั ทวน ดา นบนเจาะรสู าํ หรับสอดลูกบิด ซงึ่ มี 2 หรือ
3 อัน สําหรับขึงสายซอ จากปลายลกู บดิ ลงมาถงึ ดา นกลางของกะโหลกมีหยอ งสําหรบั หนนุ สาย
สะลอ เพื่อใหเ กดิ เสยี งเวลาสี คันชักสะลอ ทําดว ยไมดดั เปนรูป โคง ขึงดว ยหางมา หรอื พลาสตกิ
เวลาสใี ชย างสนถูทาํ ใหเ กิดเสยี งได สะลอใชบ รรเลงประกอบการแสดงหรือบรรเลงรวมกบั บทรอ งและ
ทาํ นองเพลงไดทุกชนิดเชน เขากับปใ นวงชา งซอ เขากบั ซงึ ในวงพนื้ เมือง หรือใชเ ดย่ี วคลอรอง
ก็ได

ซอสามสาย
ซอสามสาย ปรากฏหลักฐานจากจดหมายเหตุ ลาลูแบร ท่บี ันทึกไวว า “….ชาวสยามมีเครื่อง

ดุริยางคเล็กๆ นาเกลียดมาก มีสามสายเรยี กวา “ซอ” ….” ซง่ึ ชใี้ หเ หน็ วาในสมยั กรงุ ศรีอยุธยาหรือกอ นนนั้
มีซอสามสายและนยิ มเลนกัน ยุคตน ของกรงุ รตั นโกสนิ ทร ในสมัยของพระบาทสมเดจ็
พระพุทธเลิศหลานภาลยั รัชกาลที่ 2 พระองคทา นยังโปรดทรงซอสามสายเปนอยา งยง่ิ จงึ ทําใหพ ระองค
ทา นไดประดษิ ฐค ดิ สรางซอสามสายไดดวยความประณตี งดงาม และเปนแบบอยางมาจนถึงปจจุบันนี้

สวนตา งๆของซอสามสายมชี อื่ เรยี กดงั น้ี
(1) ทวนบน เปนสว นบนสุดของคนั ซอ ควานดา นในใหเ ปน โพรงโดยตลอด ดานบนสดุ มรี ปู รา ง

เปนทรงเทรดิ ดา นหนา ตรงปลายทวนตอนลา ง ทวนบนนที้ าํ หนาท่คี ลา ยๆกบั ทอ อากาศ (Air column) ให
เสยี งทเี่ กดิ จากกะโหลกเปน ความถข่ี องเสียง แลวลอดผานออกมา ทางทวนบนน้ไี ด

(2) ทวนลา ง ทําเปนรปู ทรงกระบอก และประดษิ ฐล วดลายสวยงาม และเรียกทวนลางนว้ี า ทวน
เงนิ ทวนทอง ทวนมกุ ทวนลงยา เปน ตน ทวนลาง ทาํ หนา ท่เี ปน ตาํ แหนงสําหรับกดนิ้ว ลงบนสายใน
ตาํ แหนง ตา งๆ

(3) พรมบน คอื สวนท่ตี อ จากทวนลา งลงมา สว นบนกลงึ เปนลูกแกว สว นตอนลางทําเปนรปู ปาก
ชางเพ่อื ประกบกับกะโหลกซอ

(4) พรมลาง สว นท่ปี ระกบกับกะโหลกซอทาํ เปนรปู ปากชา ง เชน เดียวกับสว นลา งของ
พรมบน ตรงกลางของพรมลางเจาะรูดานบนเพือ่ ใชสาํ หรบั เปน ที่รอ ย”หนวดพราหมณ” เพ่ือคลอ งกบั สาย
ซอทงั้ สามสายและเหนยี่ วรง้ั ใหต ึง ตรงสว นปลายสดุ ของพรมลา งกลงึ เปน “เกลียวเจดยี ย อด

(5) ถว งหนา ควบคมุ ความถข่ี องเสยี ง ทําใหมเี สียงนมุ นวลไพเราะ นา ฟง ย่ิงขึน้

67

(6 ) หยอ ง ทาํ ดว ยไมไ ผ แกะใหเปน ลกั ษณะคู ปลายทั้งสองของหยอ งควา นเปน เบาขนมครก
เพื่อทาํ ใหเสียง ท่ีเกิดขน้ึ สง ผานไปยงั หนา ซอมีความกงั วานมากยิ่งขน้ึ

(7) คนั สี (คันชกั ) คันสีของซอสามสาย ประกอบดว ยไมและหางมา คันสนี นั้ เหลาเปนรปู คันศร
โดยมากนยิ มใชไมแกว เพราะเปน ไมเ นอ้ื แข็ง และมีลวดลายงดงาม

เคร่อื งตี

ระนาดเอก
วิวฒั นาการมาจากกรบั ลูกระนาดทาํ ดว ยไมไ ผบ ง หรือไมแ กน โดยนาํ มาเหลาใหไดตามขนาดที่

ตอ งการ แลว ทาํ รางเพ่ืออุมเสยงเปนรูปคลา ยลาํ เรอื ใหห วั และทายโคงขึ้น เรยี กวา รางระนาด แผน ไมทีป่ ด
หวั ทา ยรางระนาดเราเรียกวา “โขน” ระนาดเอกในปจ จุบนั มีจาํ นวน 21 ลูก มคี วามยาวประมาณ 120 ซม. มี
เทา รอง รางเปนเทา เดย่ี ว รูปคลา ยกบั พานแวน ฟา

ระนาดทมุ
เปนเครือ่ งดนตรีท่ีสรางขนึ้ มาในรชั กาลท่ี 3 แหงกรุงรตั นโกสินทร เปน การสรางเลยี นแบบระนาด

เอก รางระนาดทุมนั้นประดิษฐใ หมรี ูปรา งคลายหีบไม แตเ วาตรงกลางใหโ คง โขนปด หวั ทายเพื่อ เปนที่
แขวนผืนระนาดน้ัน ถาหากวัดจากโขนดา นหนงึ่ ไปยงั โขนอกี ดา นหนึ่ง รางระนาดทมุ จะมขี นาดยาว
ประมาณ 124 ซม. ปาก รางกวางประมาณ 22 ซม. มีเทาเต้ยี ๆรองไว 4 มุมราง

ระนาดเอกเหลก็ หรอื ระนาดทอง
ระนาดเอกเหลก็ เปน เคร่ืองดนตรที ป่ี ระดษิ ฐขน้ึ ในรัชกาลที่ 4 แหงกรงุ รตั นโกสนิ ทร แตเดมิ ลกู

ระนาดทาํ ดว ยทองเหลือง จึงเรยี กกนั วา ระนาดทอง ระนาดเอกเหลก็ มีขนาด 23.5 ซม. กวา งประมาณ 5
ซม. ลดหล่นั

68

ขึน้ ไปจนถึงลูกยอดทม่ี ขี นาด 19 ซม. กวา งประมาณ 4 ซม. รางของระนาดเอกเหลก็ นั้น ทําเปน รูปสเ่ี หลย่ี ม
มีเทารองรับไวท ัง้ 4 ดา น

ระนาดทุมเหล็ก
ระนาดทุมเหล็กเปนเครอ่ื งดนตรที ีพ่ ระบาทสมเด็จพระปนเกลา เจาอยูหัว ในรชั กาลท่ี 4 มี

พระราชดํารใิ หสรา งข้นึ ระนาดทุม เหล็กมจี ํานวน 16 หรือ 17 ลูก ตวั รางระนาดยาวประมาณ 1 เมตร ปาก
ราง กวา งประมาณ 20 ซม. มเี ทา รองตดิ ลูกลอ 4 เทา เพอ่ื ใหเ คลอ่ื นที่ไปมาไดสะดวก ตัวรางสงู จากพื้นถงึ
ขอบบนประมาณ 26 ซม. ระนาด ทุกชนิดที่กลา วมานน้ั จะใชไ มต ี 2 อัน สาํ หรบั ระนาดเอกทาํ ไมต ีเปน 2
ชนิด ชนดิ หนึง่ ทําหัวไมต ใี หแขง็ เมือ่ ตจี ะมีเสยี งดงั เกรยี วกราว เมื่อนําเขา ผสมวงจะเรยี กวา “วงปพ าทยไม
แข็ง” อีกชนิดหนึ่ง ซง่ึ เกิดขนึ้ ในสมัยรัชกาลที่ 5 ประดิษฐไมต ีใหอ อนนมุ เม่อื ตีจะเกิด เสยี งนุมนวล เวลา
นําระนาดเอกทใี่ ชไ มต ีชนดิ นม้ี าผสมวง จะเรียกวา “วงปพ าทยไมน วม”

ลักษณะไมต ีระนาดมดี ังนี้
(1) ไมแข็ง ปลายไมระนาด พอกดว ยผาชบุ นํ้ารกั จนแขง็
(2) ไมนวม ปลายไมร ะนาด ใชผา พันแลวถกั ดว ยดายจนนมุ
(3) ไมต รี ะนาดทมุ ปลายไมร ะนาด ใชผาพนั พอกใหโ ต และนมุ เพ่ือตใี หเ กดิ เสยี งทุม
(4) ไมต รี ะนาดเหลก็ ปลายไมต ที ําดวยแผนหนังดิบ ตัดเปน วงกลมเจาะรูตรงกลาง แลวเอา

ไมเปนดา มสาํ หรบั ถือมขี นาดใหญก วาไมตีระนาดเอกธรรมดา
(5) ไมต ีระนาดทมุ เหล็ก ทําลกั ษณะเดียวกบั ไมต ฆี อ งวง แตป ลายไมพันดว ยหนงั ดบิ เพ่อื ให

แขง็ เวลาตี จะเกดิ เสียงได

69

เคร่อื งเปา

ขลยุ
ทาํ ดวยไมไ ผป ลอ งยาวๆ ไวข อ ทางปลายแตเ จาะขอ ทะลุ ยา งไฟใหแ หง แลวตบแตง ผวิ ให ไหม

เกรยี มเปนลวดลายสวยงาม ดานหนาเจาะรกู ลม ๆ เรยี งแถวกนั 7 รู สําหรับน้วิ ปด เปด เสยี ง ขลุยไมม ลี น้ิ
เหมือนป แตเขาใชไ มอ ุดเต็มปลอ ง แลว ปาดดานลา งใหม ชี อ ง ไมอุดนเ้ี รยี กวา “ดาก” ทาํ ดว ย
ไมส กั ดา นหลงั ใตด ากลงมา เจาะรูเปนรปู สเี่ หลย่ี มผนื ผา แตป าดตอนลางเปน ทางเฉยี งไมเ จาะ ทะลุตรง
เหมอื นรูดา นหนา รูทีเ่ ปน รูปสเี่ หล่ียมผนื ผาน้ี เรียกวา “รูปากนกแกว ” ใตร ปู ากนกแกว ลงมา
เจาะรอู ีก 1 รู เรียกวา “รนู ้วิ คํ้า” เหนอื รูนว้ิ คา้ํ ดาน หลัง และเหนอื รบู นของรดู า นหนาทั้งเจด็ รู แตอ ยทู าง
ดา นขวา เจาะรอู ีกรูหนง่ึ เรยี กวา “รูเยือ่ ” เพราะแตกอ นจะใชเ ย่ือไมไผป ด รูนี้ตอมากไ็ มค อยไดใ ช ตรงปลาย
เลาขลยุ จะเจาะรใู หซ ายขวา ตรงกนั เพอ่ื รอ ยเชอื ก เรยี กวา “รูรอ ยเชือก” ดังน้ัน จะสังเกตวา ขลุย 1 เลา จะมี
รูท้งั สนิ้ 14 รู

ขลุย มที งั้ หมด 3 ชนิดคอื
(1) ขลยุ หลบี มีขนาดเลก็
(2) ขลุยเพียงออ มขี นาดกลาง
(3) ขลยุ อู มขี นาดใหญ

ตอมามผี ูสรา งขลุยกรวดขน้ึ มาอกี ชนดิ หน่ึง มเี สียงสูงกวาขลยุ เพียงออ 1 เสยี ง
ขลยุ กรวดใชก บั วงเครอ่ื งสายผสมท่นี ําเอาเคร่ืองดนตรฝี ร่ัง มาเลนรว มวง

70

ป
ป เปนเคร่ืองดนตรไี ทยแท ๆ ทาํ ดวยไมจ ริง กลงึ ใหเ ปนรปู บานหวั บานทาย ตรงกลางปอง เจาะ

ภายในใหก ลวงตลอดเลา ทางหัวของปเ ปน ชอ งรูเล็กสว นทาง ปลายของป ปากรใู หญใชช นั หรอื วสั ดอุ ยาง
อนื่ มาหลอ เสรมิ ขน้ึ อกี ราวขางละ ครึง่ ซม. สว นหวั เรียก “ทวนบน” สว นทายเรียก”ทวนลาง” ตอนกลาง
ของป เจาะรนู ิ้วสาํ หรบั เปล่ยี นเสยี งลงมาจาํ นวน 6 รู รูตอนบนเจาะเรยี งลงมา 4 รู เจาะรลู า งอกี 2 รู ตรง
กลางของเลาป กลึงขว้ันเปน เกลยี วคูไ วเปนจํานวน 14 คู เพือ่ ความสวยงามและกนั ลืน่ อกี ดว ย ตรงทวนบน
นัน้ ใสลน้ิ ปที่ทาํ ดว ย ใบตาลซอ นกนั 4 ชั้น ตดั ใหก ลมแลว นําไปผูกตดิ กับทอลมเล็กๆท่ี เรียกวา “กําพวด”
กาํ พวดนีท้ ําดว ยทองเหลือง เงนิ นาค หรอื โลหะอยางอื่นวธิ ีผูกเชือกเพอ่ื ใหใ บตาลตดิ กับกาํ พวดนั้น ใชว ธิ ี
ผกู ท่ีเรียกวา “ผกู ตะกรุดเบด็ ” สวนของกําพวดท่ีจะตอ งสอดเขา ไปเลาปน น้ั เขาใชถักหรอื เคียน ดว ย
เสนดา ย สอดเขา ไปในเลาปใ หพอมิดทพี่ ันดายจะทําใหเ กดิ ความแนนกระชับยิ่งขึน้

ปของไทยจดั ไดเ ปน 3 ชนิดดงั นี้
(1) ปนอก มขี นาดเล็ก เปนปท ี่ใชก นั มาแตเดมิ
(2) ปกลาง มีขนาดกลาง สาํ หรับเลนประกอบการแสดงหนงั ใหญ มสี ําเนียงเสยี งอยูร ะหวาง ปน อก

กบั ปใน
(3) ปใน มขี นาดใหญ เปน ปท พ่ี ระอภัยมณใี ชส ําหรับเปาใหน างผีเสื้อสมุทร

วงเครอ่ื งสาย

วงดนตรไี ทยประเภทหนง่ึ ซง่ึ เครอ่ื งดนตรีสว นใหญใ นวงจะประกอบดวยเคร่ืองดนตรที ีใ่ ชส าย
เปน ตน กําเนิดของเสยี งดนตรี เชน ซอดวง ซออู จะเข แมว า เครือ่ งดนตรีทน่ี ํามาบรรเลงนั้นจะมีวธิ ีบรรเลง
แตกตางกัน เชน สี ดดี หรอื ตี กต็ าม จึงเรยี กวงดนตรปี ระเภทน้ีวา "วงเครอื่ งสาย"

71

วงเคร่ืองสายอาจมเี ครอื่ งดนตรีประเภทเครอื่ งเปา เชน ขลุย หรือเครอื่ งกาํ กบั จงั หวะ เชน ฉงิ่
กลอง บรรเลงดว ยก็ถอื วาอยใู นวงเครื่องสายเชน กนั เพราะมีเปน จาํ นวนนอยทน่ี ําเขา มารว มบรรเลงดว ยเพอ่ื
ชวยเพมิ่ รสในการบรรเลงดว ยเพอ่ื ใหน า ฟงมากยงิ่ ขนึ้

วงเครอ่ื งสายเกิดขึ้นในสมัยอยธุ ยา ซ่งึ มีเครอ่ื งสี คือ ซอ เครอื่ งดดี คอื จะเข และกระจบั ป ผสม
ในวง ปจ จุบนั วงเคร่ืองสายมี 4 แบบ คือ

1. วงเคร่ืองสายไทยเครอ่ื งเด่ยี ว เปน วงเครื่องสายทม่ี เี ครอ่ื งดนตรีผสมเพียงอยางละ 1 ช้ิน เรยี ก
อีกอยางหน่ึงวา วงเคร่ืองสายไทยวงเล็ก เครื่องดนตรที ีผ่ สมอยใู นวงเครอ่ื งสายไทยเครอื่ งเดี่ยวนี้นับวา เปน
สิ่งสําคัญและถือเปน หลกั ของวงเครื่องสายไทยทีจ่ ะขาดสิง่ หนง่ึ สิ่งใดเสยี ไมไ ด เพราะแตละสง่ิ ลวนดาํ เนิน
ทํานองและมีหนา ท่ีตาง ๆ กัน เมือ่ ผสมเปนวงขึ้นแลว เสยี งและหนา ท่ขี องเครื่องดนตรีแตละอยางกจ็ ะ
ประสมประสานกนั เปน อนั ดี เคร่ืองดนตรที ี่ผสมอยูในวงเคร่อื งสายไทยเครอ่ื งเด่ยี วซง่ึ ถอื เปน หลัก คอื

1. ซอดวง เปน เครื่องสที ี่มีระดบั เสียงสูงและกระแสเสยี งดัง มีหนาที่ดําเนนิ ทํานองเพลง
เปนผนู ําวง และเปนหลกั ในการดาํ เนินทาํ นอง

2. ซออู เปนเครื่องสที ่มี รี ะดบั เสยี งทุม มหี นา ทด่ี าํ เนนิ ทาํ นองหยอกลอ ย่วั เยา กระตนุ ให
เกิดความครกึ ครน้ื สนกุ สนานในจําพวกดาํ เนินทาํ นองเพลง

3. จะเข เปนเคร่ืองดีดดาํ เนนิ ทํานองเพลงเชน เดยี วกบั ซอดว ง แตมวี ธิ ีการบรรเลงแตกตาง
ออกไป

4. ขลุยเพียงออซงึ่ เปนขลยุ ขนาดกลาง เปน เคร่ืองเปาดําเนินทาํ นองโดยสอดแทรกดวย
เสียงโหยหวนบาง เกบ็ บาง ตามโอกาส

5. โทนและรํามะนา เปนเครอ่ื งตที ีข่ งึ หนังหนา เดยี ว และทง้ั 2 อยา งจะตอ งตใี หส อดสลบั
รบั กนั สนิทสนมผสมกลมกลืนเปน ทาํ นองเดยี วกนั มหี นา ทีค่ วบคมุ จงั หวะหนา ทับ บอกรสและสําเนียง
เพลงในภาษาตา ง ๆ และกระตนุ เรงเรา ใหเ กดิ ความสนกุ สนาน

6. ฉิ่ง เปนเครอ่ื งตี มีหนา ทคี่ วบคุมจงั หวะยอยใหก ารบรรเลงดาํ เนินจงั หวะไปโดย
สมาํ่ เสมอ หรือชา เร็วตามความเหมาะสมเคร่อื งดนตรใี นวงเครอื่ งสายไทยเคร่อื งเด่ยี วอาจเพม่ิ เครอื่ งที่จะทาํ
ใหเกิดความไพเราะเหมาะสมไดอกี เชน กรับและฉาบเล็กสาํ หรับตีหยอกลอย่ัวเยา ในจําพวกกาํ กับจังหวะ
โหมง สาํ หรบั ชวยควบคุมจังหวะใหญ

2. วงเครอื่ งสายไทยเครอื่ งคู คําวา เครือ่ งคู ยอ มมคี วามหมายชัดเจนแลววาเปนอยา งละ
2 ชน้ิ แตสาํ หรับการผสมวงดนตรจี ะตอ งพิจารณาใครค รวญถึงเสยี งของเคร่ืองดนตรีทจี่ ะผสมกนั นนั้ วา จะ
บงั เกิดความไพเราะหรอื ไมอ กี ดวย เพราะฉะนนั้ วงเคร่ืองสายไทยเครอ่ื งคจู งึ เพิ่มเครือ่ งดนตรีในวง
เครอ่ื งสายไทยเครือ่ งเดีย่ วขนึ้ เปน 2 ชิ้น แตเ พยี งบางชนิด คอื

1. ซอดว ง 2 คนั แตทาํ หนาท่ผี นู าํ วงเพียงคันเดยี ว อกี คนั หนง่ึ เปนเพียงผชู วย

72

2. ซออู 2 คัน ถา สเี หมือนกันไดกใ็ หด ําเนินทาํ นองอยา งเดยี วกนั แตถา สเี หมอื นกนั ไมไดกใ็ ห
คันหนงึ่ หยอกลอ หาง ๆ อกี คันหน่งึ หยอกลอ ยัว่ เยา อยางถี่ หรอื จะผลดั กันเปนบางวรรคบางตอนก็ได

3. จะเข 2 ตวั ดําเนนิ ทํานองแบบเดยี วกัน
4. ขลยุ 2 เลา เลาหนึ่งเปนขลุยเพียงอออยางในวงเครอื่ งสายไทยเคร่อื งเดี่ยว
สวนเลาทเ่ี พิ่มขึ้นเปนขลยุ หลีบซ่ึงมีขนาดเลก็ กวาขลุยเพียงออ และมเี สียงสงู กวาขลยุ เพยี งออ 3 เสียง มี
หนา ท่ีดาํ เนินทํานองหลบหลกี ปลกี ทางออกไป ซงึ่ เปน การยว่ั เยา ไปในกระบวนเสยี งสูงสําหรับโทน
ราํ มะนา และฉงิ่ ไมเ พ่มิ จาํ นวน สว นฉาบเลก็ และโหมง ถาจะใชก ็คงมจี ํานวนอยางละ 1 ชิ้นเทาเดมิ ตั้งแต
โบราณมา วงเคร่อื งสายไทยมีอยา งมากก็เพยี งเครอ่ื งคดู งั กลาวแลวเทานน้ั ในสมัยหลังไดม ผี คู ดิ ผสมวง
เปน วงเคร่อื งสายไทยวงใหญ ขน้ึ โดยเพ่ิมเครือ่ งบรรเลงจาํ พวกดาํ เนนิ ทํานอง เชน
ซอดวง ซออู และขลยุ ขนึ้ เปนอยางละ 3 ชนิ้ บา ง 4 ชิน้ บา ง การจะผสมเครื่องดนตรชี นิดใดเขา มาในวงนน้ั
ยอมกระทาํ ได ถา หากเครอ่ื งดนตรีน้นั มีเสียงเหมาะสมกลมกลนื กบั เครอ่ื งอื่น ๆ แตจะเพ่ิมเติมในสวน
เครอื่ งกํากับจังหวะ เชน โทน รํามะนา ฉ่งิ ฉาบ และโหมง ไมได ไดแตเปลย่ี นเปน อยางอ่นื ไป เชน ใชกลอง
แขกแทนโทน รํามะนา

3. วงเครอ่ื งสายผสม เปนวงเครือ่ งสายท่ีนาํ เอาเครอ่ื งดนตรีตางชาตเิ ขามารวมบรรเลงกับ
เครื่องสายไทย การเรียกช่อื วงเครือ่ งสายผสมน้นั นยิ มเรียกตามช่อื ของเคร่อื งดนตรตี างชาตทิ นี่ าํ เขามารวม
บรรเลงในวง เชน นาํ เอาขมิ มารว มบรรเลงกับ ซอดว ง ซออู ขลุย และเครือ่ งกาํ กบั จังหวะตา ง ๆ แทนจะเข ก็
เรยี กวา "วงเคร่อื งสายผสมขมิ " หรือนาํ เอาออรแ กนหรอื ไวโอลินมารว มบรรเลงดว ยกเ็ รียกวา "วง
เครือ่ งสายผสมออรแ กน" หรอื "วงเคร่ืองสายผสมไวโอลิน" เครือ่ งดนตรตี า งชาติที่นยิ มนาํ มาบรรเลงเปน
วงเคร่ืองสายผสมนน้ั มมี ากมายหลายชนดิ เชน ขิม ไวโอลนิ ออรแ กน เปย โน
หบี เพลงชัก แอคคอรเ ดียน

4. วงเครือ่ งสายปช วา คือ วงเครอื่ งสายไทยทง้ั วงบรรเลงประสมกับวงกลองแขก
โดยไมใชโ ทนและรํามะนา และใชข ลุย หลบี แทนขลยุ เพียงออกเพื่อใหเ สยี งเขากบั ปชวาไดดี
เดมิ เรยี กวา วงกลองแขกเครอ่ื งใหญ วงเคร่อื งสายปช วา นี้เกดิ ขน้ึ ในปลายรชั สมยั พระบาทสมเด็จพระจอม
เกลา เจา อยหู วั การบรรเลงเครอื่ งสายปช วานน้ั นักดนตรจี ะตอ งมไี หวพรบิ และความเชยี่ วชาญในการบรรเลง
เปนพิเศษ โดยเฉพาะฉิง่ กาํ กับจงั หวะจะตองเปน คนท่ีมสี มาธดิ ที ี่สดุ จึงจะบรรเลงไดอยา งไพเราะ เพลงที่วง
เครื่องสายปช วานิยมใชบ รรเลงเปน เพลงโหมโรง ไดแ ก เพลงเร่ืองชมสมุทร เพลงโฉลก เพลงเกาะ เพลง
ระกํา เพลงสะระหมา แลว ออกเพลงแปลง เพลงออกภาษา แลวกลับมาออกเพลงแปลงอีกครง้ั หนง่ึ

73

วงมโหรี

วงดนตรไี ทยประเภทหนงึ่ ซ่งึ ประกอบดว ยเคร่อื งดนตรีผสมทง้ั ดดี สี ตี เปา เปนวงดนตรีท่ีใช
บรรเลงเพ่ือขบั กลอ ม ไมนิยมบรรเลงในการแสดงใด ๆ

วงมโหรีมี 5 แบบ คอื
1. วงมโหรีเคร่อื งส่ี เปน วงมโหรีทรี่ วมเอาการบรรเลงพณิ และการขับไม ซึ่งมมี าแตโ บราณเขา

ดวยกนั เกดิ ขน้ึ คร้งั แรกในสมยั อยธุ ยา มเี ครอ่ื งดนตรี 4 ชิน้ คอื
1.1 ทบั (ปจ จุบันเรยี กวา โทน) เปน เคร่ืองควบคมุ จงั หวะ
1.2 ซอสามสาย
1.3 กระจบั ป
1.4 กรับพวง (ผขู ับรอ งเปน ผูตกี รับพวง)
วงมโหรเี ครื่องส่ีนี้เดิมผชู ายเปน ผบู รรเลง ตอ มาเม่อื นิยมฟง มโหรีกันแพรห ลาย

ผมู บี รรดาศักดจ์ิ ึงนิยมใหผ ูหญงิ ฝก หัดบรรเลงบางและไดรบั ความนิยมสบื ตอมา
2. วงมโหรีเครื่องหก คอื วงมโหรเี ครือ่ งสซ่ี ง่ึ เพม่ิ เครื่องดนตรอี กี 2 อยา ง คอื รํามะนา สาํ หรับตี

กาํ กบั จงั หวะคกู ับทับ และขลุย (ปจ จบุ ันเรยี กวา ขลยุ เพียงออ) สําหรบั เปา ดําเนนิ ทาํ นอง และเปล่ียนใชฉ ง่ิ
แทนกรับพวง นบั เปนการบรรเลงท่ีมีเคร่ืองดนตรคี รบทงั้ ดดี สี ตี และเปา เกดิ ขึ้นในตอนปลายสมยั อยธุ ยา

3. วงมโหรเี ครอื่ งเดีย่ ว หรือ มโหรีเครอ่ื งเล็ก คือ วงมโหรีท่ีไดเพมิ่ เครอ่ื งดนตรแี ละเปลย่ี นแปลง
มาโดยลาํ ดบั ต้งั แตสมัยรัตนโกสินทรตอนตน ครั้งแรกเพ่มิ ระนาดเอกและฆอ งวง (ภายหลังเรียกวา ฆอง
กลางหรือฆองมโหร)ี (ดู ฆองมโหรี ประกอบ) ตอมาจงึ ไดเ พ่ิมซอดวงและ
ซออู สวนกระจบั ปน นั้ เปลย่ี นเปนใชจ ะเขแ ทน เน่อื งจากเวลาบรรเลงจะเขวางราบไปกับพื้น ซ่ึงตา งกับ
กระจับปทตี่ องตั้งดดี ทง้ั นมทใ่ี ชร องรับสายและบงั คบั เสียงก็เรยี งลาํ ดบั มีระยะเหมาะสมกวา กระจับป เวลา
บรรเลงจงึ ทาํ ใหใชน ิว้ ดดี ไดสะดวกและแคลว คลอ งกวา นอกจากนีจ้ ะเขย งั สามารถ
ทําเสียงไดดังและทําเสยี งไดมากกวา กระจบั ป

74

ปจ จุบันวงมโหรเี คร่ืองเดยี่ วประกอบดวยเครอื่ งดนตรีดงั นี้
1. ซอสามสาย 1 คัน ทําหนาท่ีคลอเสียงผูขับรอง และบรรเลงดําเนินทํานองรวมในวง
2. ซอดว ง 1 คนั ดําเนนิ ทาํ นองโดยเกบ็ บาง หวานบาง
3. ซออู 1 คนั ดําเนนิ ทาํ นองเปน เชิงหยอกลอ ยวั่ เยาไปกับทาํ นองเพลง
4. จะเข 1 ตวั ดาํ เนินทาํ นองโดยเก็บบาง รัวบาง และเวน หา งบา ง
5. ขลุยเพยี งออ 1 เลา ดําเนินทํานองเกบ็ บาง โหยหวนบาง
6. ระนาดเอก 1 ราง ดําเนินทํานองเกบ็ บา ง กรอบา ง ทําหนา ที่เปนผนู าํ วง
7. ฆอ งวง (เรยี กวา ฆอ งกลางหรอื ฆอ งมโหร)ี 1 วง ดาํ เนินทํานองเนือ้ เพลงเปนหลักของวง
8. โทน 1 ลูก ราํ มะนา 1 ลูก ตีสอดสลับกัน ควบคมุ จงั หวะหนา ทบั
9. ฉิ่ง 1 คู ควบคมุ จังหวะยอย แบง ใหร จู ังหวะหนักเบา

4. วงมโหรีเครือ่ งคู คอื วงมโหรีเครอ่ื งเด่ยี วทไี่ ดเ พมิ่ ระนาดทมุ และฆองวงเล็กเขาในวง ทงั้ นเ้ี นื่อง
ดว ยในรัชสมยั พระบาทสมเดจ็ พระนงั่ เกลา เจาอยหู ัว วงปพาทยไดเพิ่มระนาดทมุ และฆอ งวงเล็กรวม
เรียกวา วงปพ าทยเ ครือ่ งคู วงมโหรจี งึ เพิ่มเครือ่ งดนตรดี งั กลา วบา ง นอกจากนน้ั ยังเพิม่ ซอดว งและซออูข้นึ
เปนอยางละ 2 คัน เพ่ิมจะเขเ ปน 2 ตัวขลุยนัน้ เดิมมแี ตข ลยุ เพียงออ จงึ เพิ่มขลยุ หลบี อีก 1 เลา สวนซอสาม
สายกเ็ พิ่มซอสามสายหลีบอีก 1 คัน และเพ่มิ ฉาบเล็กอีก1 คดู ว ย

ปจจบุ นั วงมโหรีเครือ่ งคปู ระกอบดว ยเครื่องดนตรดี ังน้ี
1. ซอสามสาย 1 คนั หนาทเ่ี หมอื นในวงมโหรีเคร่ืองเด่ยี ว
2. ซอสามสายหลบี 1 คัน บรรเลงรวมกบั เครือ่ งดําเนินทาํ นองอื่น ๆ
3. ซอดว ง 2 คนั หนา ทเ่ี หมอื นในวงมโหรเี ครอื่ งเดย่ี ว
4. ซออู 2 คนั หนา ท่เี หมอื นในวงมโหรีเครือ่ งเดย่ี ว
5. จะเข 2 ตวั หนาทเ่ี หมือนในวงมโหรเี คร่อื งเดี่ยว
6. ขลยุ เพยี งออ 1 เลา หนาท่ีเหมือนในวงมโหรเี คร่อื งเดยี่ ว
7. ขลยุ หลบี 1 เลา ดําเนนิ ทํานองเกบ็ บา ง โหยหวนบาง สอดแทรกทาํ นองเลน ลอไปทางเสยี งสงู
8. ระนาดเอก 1 ราง หนาทเ่ี หมอื นในวงมโหรเี ครือ่ งเดย่ี ว
9. ระนาดทุม 1 ราง ดาํ เนนิ ทํานองเปนเชงิ หยอกลอ ยั่วเยาใหเ กดิ อารมณครึกคร้นื
10. ฆองวง 1 วง หนา ทีเ่ หมอื นในวงมโหรีเครื่องเดีย่ ว
11. ฆองวงเล็ก 1 วง ดําเนินทาํ นองเก็บถี่ ๆ บาง สะบดั บาง สอดแทรกทาํ นองไปทางเสยี งสูง
12. โทน 1 ลูก ราํ มะนา 1 ลกู หนาทเ่ี หมือนในวงมโหรีเครอื่ งเด่ยี ว
13. ฉ่งิ 1 คู หนา ที่เหมือนในวงมโหรเี ครื่องเดีย่ ว

75

14. ฉาบเลก็ 1 คู
วงปพ าทย

เปน วงดนตรีไทยประเภทหนงึ่ ทป่ี ระกอบดว ยเครอื่ งเปา คอื ป ผสมกับเครอื่ งตี ไดแ กร ะนาด
และฆองวงชนดิ ตา ง ๆ เปน หลกั และยังมเี ครื่องกาํ กับจังหวะ เชน ฉง่ิ ฉาบ กรับ โหมง ตะโพน กลองทัด
กลองแขก และกลองสองหนา ปพ าทยน บ้ี างสมัยเรยี กวา "พิณพาทย" วงปพาทยมี
8 แบบ คอื

1. วงปพ าทยเ ครือ่ งหา เปน วงปพาทยท่ีเปนวงหลกั มจี ํานวนเครื่องดนตรีนอ ยชน้ิ ท่สี ุด ดังน้ี
ปใ น 1 เลา
ระนาดเอก 1 ราง
ฆอ งวงใหญ 1 วง
กลองทัด 2 ลูก
ตะโพน 1 ลูก
ฉิ่ง 1 คู
ในบางกรณีอาจใชฉาบ กรับ โหมง ดว ย

76

2. วงปพ าทยเ คร่อื งคู เปน วงปพ าทยท ่ปี ระกอบดว ยเครื่องทาํ ทาํ นองเปนคเู นอ่ื งดวย
ในรัชสมยั พระบาทสมเดจ็ พระนั่งเกลา เจาอยหู ัว ไดมผี ูคดิ เครอื่ งดนตรีเพ่ิมขน้ึ อกี 2 อยาง คอื ระนาดทุม กบั
ฆองวงเลก็ และนาํ เอาปนอกซึ่งใชใ นการบรรเลงปพ าทยสาํ หรับการแสดงหนงั ใหญสมัยโบราณมารวมเขา
กับวงปพ าทยเ คร่อื งหาที่มอี ยเู ดมิ

วงปพ าทยเ ครอ่ื งคมู เี ครื่องดนตรีดงั นี้
ป 1 คู คอื ปในและปน อก
ระนาด 1 คู คือ ระนาดเอกและระนาดทมุ
ฆอ งวง 1 คู คือ ฆองวงใหญแ ละฆอ งวงเล็ก
กลองทดั 1 คู
ตะโพน 1 ลูก
ฉง่ิ 1 คู
ฉาบเลก็ 1 คู
ฉาบใหญ 1 คู
โหมง 1 ใบ
กลองสองหนา 1 ลูก (บางทใี ชก ลองแขก 1 คู แทน)
ในบางกรณีอาจใชก รบั ดวย

3. วงปพาทยเ ครอื่ งใหญ คอื วงปพ าทยเ คร่ืองคทู เ่ี พิ่มระนาดเอกเหลก็ กับระนาด
ทุม เหลก็ ซง่ึ พระบาทสมเดจ็ พระปน เกลา เจา อยูหวั ทรงประดษิ ฐขน้ึ กลายเปน วงปพ าทยทีม่ ีระนาด
4 ราง โดยตั้งระนาดเอกเหล็กทร่ี มิ ดานขวามอื และตัง้ ระนาดทมุ เหลก็ ที่รมิ ดานซา ยมอื ซ่งึ นกั ดนตรนี ยิ ม
เรยี กกนั วา "เพิ่มหัวทา ย" วงปพ าทยเ คร่ืองใหญใ นรัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยูห วั บางวงก็
เพ่มิ กลองทัด รวมเปน 3 ใบบาง 4 ใบบาง สว นฉาบใหญน ํามาใชในวงปพ าทยใ นรัชสมยั พระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัววงปพาทยท้ังเครื่องหา เครอื่ งคู และเครื่องใหญ ถา มกี ารบรรเลงเพลงภาษาจะใช
เครื่องดนตรกี าํ กับจังหวะของภาษานนั้ ๆ ดว ย เชน

ภาษาเขมร ใช โทน
ภาษาจนี ใช กลองจนี กลองตอ ก แตว
ภาษาฝรงั่ ใช กลองมรกิ ัน (อเมรกิ นั ) หรือกลองแตรก็ (side drum, snare drum)
ภาษาพมา ใช กลองยาว
ภาษามอญ ใช ตะโพน เปงมาง

77

4. วงปพาทยน างหงส คอื วงปพ าทยธ รรมดาซึ่งใชบรรเลงทัว่ ไป แตเมอ่ื นาํ มาใชประโคม
ในงานศพ จะนาํ วงบวั ลอยซง่ึ ประกอบดว ยปช วา 1 เลา กลองมลายู 1 คู และเหมง 1 ใบ ทใี่ ชประโคมใน
งานศพเขา มาผสม (ดู วงบวั ลอย ประกอบ) โดยตดั ปใ น ตะโพน และกลองทดั ออก ใชปช วาแทนปใ น ใช
กลองมลายูแทนตะโพนและกลองทดั สว นเหมง น้ันมีเสยี งไมเหมาะกบั วงปพาทยจ งึ ไมน าํ มาใช ใชแ ต
โหมงซึ่งมีอยเู ดิม เรยี กวา "วงปพ าทยน างหงส" วงปพ าทยน างหงสใชบรรเลงเฉพาะในงานศพมาแต
โบราณกอนวงปพ าทยม อญ สาเหตทุ เ่ี รียกวาปพ าทยนางหงส ก็เพราะใชเพลงเรื่องนางหงส 2 ช้ัน เปนหลกั
สาํ คัญในการบรรเลง นอกจากนย้ี งั มวี ิวัฒนาการไปใชบ รรเลงเพลงภาษาตา ง ๆ เรยี กวา "ออกภาษา" ดวย

5. วงปพาทยมอญ ประกอบดวยเคร่อื งดนตรที ไี่ ดอ ทิ ธพิ ลมาจากมอญ เชน ฆองมอญ
ปม อญ ตะโพนมอญ และเปง มางคอก ปจจุบันวงปพ าทยม อญมี 3 ขนาด ไดแก

5.1 วงปพ าทยมอญเคร่อื งหา ประกอบดวยปม อญ ระนาดเอก ฆองมอญ ตะโพนมอญ เปงมาง
คอก และเครอื่ งกาํ กบั จงั หวะ ไดแ ก ฉิง่ ฉาบ โหมง

5.2 วงปพ าทยม อญเคร่ืองคู มีลักษณะเดียวกบั วงปพ าทยมอญเคร่อื งหา แตเพม่ิ ระนาดทุมและ
ฆองมอญวงเลก็

5.3 วงปพ าทยม อญเครื่องใหญ มีลกั ษณะเดยี วกับวงปพาทยม อญเครื่องคู แตเ พ่มิ ระนาดเอก
เหล็กและระนาดทุม เหล็ก

วงปพ าทยมอญนนั้ ทจี่ รงิ แลว ใชบรรเลงในโอกาสตา ง ๆ ไดท ้งั งานมงคล เชน งานฉลองพระ
แกวมรกตในสมัยธนบุรี และงานอวมงคล เชน งานศพ แตต อมานิยมบรรเลงในงานศพ เนอื่ งจาก
ทวงทาํ นองเพลงมอญมีลีลาโศกเศรา โหยหวน ซ่ึงเหมาะกบั บรรยากาศของงาน จนบางทา นนกึ วา ปพาทย
มอญใชบรรเลงเฉพาะในงานศพเทา นนั้

78

เร่ืองที่ 3 คณุ คา ความงามความไพเราะของเพลง
และเคร่อื งดนตรไี ทย

มนุษยไดสรางสรรคดนตรขี ึ้นจากภูมิปญ ญาและจนิ ตนาการ เพ่ือนํามาปรุงแตงความสมบรู ณใ น
จติ ใจ ซึง่ มผี ลตอ รา งกาย อารมณ และสงั คม ดังนัน้ ดนตรจี งึ มีคุณคาและความงามท้งั ในระดับบุคคล กลุม
ชน รวมไปถงึ ระดบั ประเทศ

ดนตรไี ทยเปนศลิ ปะทบี่ ง บอกถึงความเปนชาติ คุณคา และความงามของดนตรีไทยสามารถ
พิจารณาไดจ ากบทเพลงท่นี ักประพนั ธเ พลงประพนั ธขึ้น มีทว งทาํ นองตามโครงสรางของระบบเสียงเน้ือ
รองทร่ี อยเรียงกนั อยา งสละสลวย มนี ักดนตรีทําหนาที่ถายทอดบทเพลง โดยใชระบบวิธีบรรเลงเครื่อง
ดนตรที มี่ ีความหลากหลาย มวี ิธีขับรองที่กลมกลืนกัน และมีเคร่ืองดนตรีซึ่งมีรูปแบบเฉพาะสวยงามได
สัดสวน

คณุ คา และความงามทป่ี รากฏอยใู นกจิ กรรมทางสงั คมไทย ปรากฏอยใู นสังคมไทย ดังนี้
1) คณุ คา และความงามของดนตรไี ทยท่ีเกย่ี วกับพระราชพธิ ี ดนตรีท่ีเกีย่ วกับพระราชพิธี เชน วง

ปพาทย ใชบรรเลงในงานท่ีพระมหากษัตริยเสด็จทรงบําเพ็ญพระราชกุศลวงกลองแขก ใชบรรเลงใน
กระบวนพยหุ ยาตราทางชลมารค เชนเดียวกับการแหเ รอื ท่ีมีศลิ ปนเหในกระบวนพยุหยาตราทางชลมารค
วงขบั ไมใชบรรเลงในพระราชพิธีข้ึนพระอูของพระราชโอรสและพระราชธิดา การประโคมวงปพาทย
นางหงสใ นงานพระเมรุ เปน ตน

2) คุณคาและความงามของดนตรีไทยที่เกี่ยวกับศาสนา ดนตรีท่ีเก่ียวกับศาสนา โดยเฉพาะ
ศาสนาท่เี ปน มูลฐานใหเ กดิ ประเพณตี างๆ ของไทยมาตง้ั แตอดีต คือศาสนาพราหมณและพระพุธศาสนา
ดนตรที ี่เกยี่ วขอ งกบั ศาสนาพราหมณสว นใหญม ีบทบาทในงานพระราชพธิ ี สําหรับงานทเี่ กย่ี วของกบั พระ
พธุ ศาสนา ทั้งงานมงคลและงานอวมงคลนบั จากอดีตจนถงึ ปจจบุ นั

3) คุณคา และความงามของดนตรีไทยที่เกี่ยวกับกิจกรรมทั่วไป กิจกรรมทั่วไป เชน งานมงคล
สมรส งานฉลองความสาํ เรจ็ ของบุคคล เปนตน หรือเม่ือมีการจัดเลี้ยงตางๆ นิยมจัดใหมีวงดนตรีไทยมา
บรรเลง เชน วงมโหรี วงเครอ่ื งสาย เปนตน สําหรับงานมงงคลสมรสทมี่ ีการแหขนั หมาก นิยมใชวงกลอง
ยาวและวงแตรวงบรรเลงนํา

คุณคา และตามงามของดนตรไี ทยทแี่ สดงออกถึงวฒั นธรรมของไทย จาํ แนกได 2 ดาน คอื
1) ดา นรปู ธรรม เคร่ืองดนตรไี ทยมีทั้งเครอ่ื งดดี เครอ่ื งสี เครอ่ื งตี และเครือ่ งเปา เคร่ืองดนตรี

เหลา นคี้ รดู นตรีในอดตี ไดใ ชหลักการในการเลือกเครอ่ื งดนตรีใหมคี วามสอดคลอ งกนั เพอื่ ประสมเปน วง
ดนตรี

79

2) ดา นนามธรรม รสของเพลงทเ่ี ปน ผลมาจากทํานองเพลงไทย ท่ีเกดิ จการบรรเลง จน
กอใหเ กดิ อารมณและความรสู กึ วา เพลงนน้ั มคี วามเสนาะ ไพเราะ สนกุ สนาน เพลดิ เพลินอารมณ โศกเศรา

การเขา ถงึ คณุ คาและความงามของดนตรไี ทย การเขาถงึ สนุ ทรยี รสในดนตรไี ทย ยอมทําใหพ บคุณคา
และความงามของดนตรีไทย สง่ิ นม้ี ีสวนสาํ คญั ท่ที ําใหค นไทยเกดิ ความรสู ึกผกู พัน การเขา ถึงคณุ คาและ
ความงามของดนตรีไทยสามารถทําไดโ ดย 1) การศกึ ษาและทาํ ความเขา ใจเรอ่ื งราวและเน้ือหาสาระตางๆ
ของดนตรีไทย 2) การฟงเพลงไทยดวยความตั้งใจ

สญั ลกั ษณข องดนตรไี ทย ดนตรีไทยมเี อกลักษณพ ิจารณาได 3 ประการคอื
1.วัสดุท่สี ราง

เครื่องดนตรีของทุก ๆ ชาตใิ นยคุ เริม่ แรกก็มกั จะใชว สั ดุทม่ี ีอยูใ นถิน่ ของตนมาสรรคส รา งขึ้นแลวจึง
คอยวิวัฒนาการตอไป สมัยโบราญทําดวยไมไผ ไมเน้ือแข็ง หนังและกระดูกสัตว เชน ซอดวง สวน
กระบอกซอดวงจึงทําดวยงาชางซึ่งเปนส่ิงท่ีสวยงามมาก ซออู ซอสามสาย กะโหลกนั้นทําดวย
กะลามะพรา ว ระนาดของไทยทําดวยไมไผซึ่งมีเสียงไพเราะนุมนวลกวาทําดวยไมเนื้อแข็งมาก สวน
กลอง ตัวกลองทาํ ดวยไมเนอ้ื แข็งและขึงหนา ดว ยหนงั สัตว เฉพาะกลองท่ีขึงหนังสองหนาตรึงดวยหมุดท่ี
เราเรียกกนั วา “กลองทดั ” นนั้ จีนไดเอาอยางไปใชแลวเรียกช่ือวา “นานตังกู” ซึ่งแปลวา “กลองของชาว
ใต” สว นฆองท้งั ฆอ งโหมงฆอ งวงทําดว ยทองเหลือง
2.รูปรา งลักษณะ

ในการสรางสรรคส่ิงตางๆ รูปรางลักษณะท่ีจะเห็นวางดงามน้ัน ยอมเปนไปตามจิตใจ นิสัยและ
สัญชาตญาณท่ีเห็นงามของชาติน้นั ๆ ชนชาติไทยปนผูท่ีมีจิตใจและนิสัยออนโยน มีเมตตากรุณายิ้มแยม
แจมใส ศิลปะตางๆของไทยจึงมักจะเปนรูปท่ีเปนเสนโคงออนชอย ที่จะหักมุม 45 องศาน้ันนอยที่สุด
และทกุ ๆสิง่ มักจะเปนปลายเรียวแหลม ขอใหพิจารณาดูศิลปะตางๆของไทยเพ่ือเปรียบเทียบ เชน บาน
ไทย จั่วและปนลมออนชอยจนถึง ปลายเรียวแหลม ชอฟาใบระกาของปราสาทราชวังและโบสถวิหาร
ลว นแตออนชอ ยนา ชมสมสว น ลายไทยซึง่ เตม็ ไปดว ย กระหนกตา งๆ กระหนกทุกตัวจะเปน เสนโคงออน
สลวยและสะบัดสะบิ้ง จนถึงปลายแหลม เคร่ืองแตงตัวละครรําเปนละครของไทยแท มีมงกุฎและชฎา
เรยี วและยอดแหลม อินทรธนูท่ปี ระดบั บากโ็ คงและปลายแหลม ทา ราํ ของละครแขนและมือเม่อื จะงอหรือ
จะเหยยี ดลว นเปน เสน โคง ตลอดจนปลายนว้ิ มือ ซ่งึ ออ นชอ ยนาดมู าก

ทนี ีม้ าดูลักษณะรปู รางของเคร่ืองดนตรีไทย โทน ระนาดเอก ระนาดทมุ สวนสดั เปนเสนโคงและมี
ปลายแหลมท้งั นัน้ โขนของฆองวงใหญและฆองเลก็ โอนสลวยขน้ึ ไป คลายหลงั คาบา นไทยสวนโขน
ของคันซอดว งท่เี รยี กวา “ทวนบน” ก็โคง ออนขน้ึ ไปจนปลายคลายกบั โขนเรือพระราชพธิ ขี องไทยโบราณ
น่คี อื รูปลกั ษณะของดนตรไี ทย
3. เสียงของดนตรีไทย

80

เคร่อื งดนตรไี ทยที่สรา งขึน้ มีเจตนาใหไ พเราะ ซ่งึ เปน ไปตามลกั ษณะนิสัย ของชนชาตไิ ทย เสียงซอ
เสียงขลุย เสียงป เสียงฆอง และเสยี งพิณ ลว นเปน สิง่ ที่ มเี สียงนุมนวล มกี งั วานไพเราะอยางออนหวาน

เรอ่ื งท่ี 4 ประวัตคิ ุณคาภูมิปญ ญาของดนตรีไทย

ดนตรไี ทย เปนศลิ ปะช้นั สูงแขนงหนงึ่ ซ่งึ อยูค กู บั คนไทยมาตลอดประวตั ิศาสตร และถอื วา
เปนมรดกทางวฒั นธรรมอนั ทรงคณุ คา ทีส่ ืบทอดกนั มาจนถงึ ทกุ วันน้ี เนือ่ งจากดนตรไี ทยไมม กี ารบันทกึ
เปน ตัวโนต การเรียนดนตรไี ทยจึงตอ งเรียนดว ยการ "จาํ " เทา นัน้ ถงึ แมว าดนตรไี ทยจะไมใ ชตวั โนต
สาํ หรบั บรรเลง แตด นตรไี ทยก็มีโนต เหมอื นดนตรีสากลทวั่ ไป เพียงแตด นตรีไทยมแี ตค ีย เมเจอรเ ทา นัน้
คือ คีย หรอื Am เพราะดนตรีไทยไมมีชารป หรือแฟลต

ประโยชนของดนตรไี ทย
1. เปนเครื่องมอื ที่สามารถตอบสนองความตอ งการในการประเทอื งอารมณก ระตนุ ความรสู กึ

ของเราอยางมาก
2. ทาํ ใหมนษุ ยอ ยอู ยา งมีอารมณ ความรูสึก มีเคร่อื งมอื ประเทืองจิตใจ มีความละเอยี ดออ น

และเกิดความสขุ ความสนกุ สนาน
3. ทําใหโลกมคี วามสดใส มีสีสนั
4. ทาํ ใหค นฟง รูสึกผอนคลาย จติ ใจเบกิ บาน

คุณคาในดนตรีท่ีเปนมรดกทางวฒั นธรรม และภูมิปญ ญาไทย
1. วฒั นธรรมทางดนตรีพนื้ บา นภาคกลาง ดนตรพี ื้นบา นภาคกลางสวนใหญประกอบดว ย

เคร่อื งดนตรปี ระเภทตี และเปา เรยี กรวมเปน เครือ่ งตเี ปา ซึ่งถอื เปนเครอื่ งประโคมดัง้ เดิมท่เี กา แกที่สดุ และ
พัฒนาจนกลายเปนวงปพ าทยในปจจบุ นั แตเ ดมิ วงปพ าทยน นั้ ใชปแ ละกลองเปนหลกั ตอ มาใชร ะนาดและ
ฆองวงและเพมิ่ เคร่ืองดนตรีใหมจี ํานวนมากเพ่อื ใหเ สยี งดงั ขนึ้ การบรรเลงวงปพ าทยไ มน ยิ มบรรเลงเพ่อื
ประกอบการละเลน ตา งๆ แตนิยมบรรเลงในพิธีกรรม
การแสดง และการประกวดประชนั เพอื่ ใหเปน ที่ยอมรับของคนในสังคม เพลงบรรเลงของวงปพ าทย
ประกอบดว ยเพลงโหมโรง เพลงหนาพาทย เพลงเร่ือง เพลงหางเครอ่ื ง และเพลงภาษา เพลงบรรเลงท้ัง 5
ประเภทเปนการบรรเลงทีเ่ ปน แบบแผน ไมวาจะบรรเลงเดย่ี วหรือหมู ลวนแตใชแ บบแผนนที้ ้งั ส้นิ เพอ่ื เปน
การอวดฝม อื ของนักดนตรนี ั่นเอง ดนตรีพนื้ บานภาคกลางถอื เปนการถายเทระหวางวัฒนธรรมราษฎรกบั
วฒั นธรรมหลวง ซ่งึ เปนการผสมผสานจนเกดิ เปน เอกลักษณของวงดนตรีพน้ื บา นภาคกลางทตี่ า งจากภาค
อนื่ ๆ

81

2. วฒั นธรรมทางดนตรีพนื้ บานภาคเหนอื เครื่องดนตรพี นื้ บา นภาคเหนือยุคแรกสวนใหญจ ะ
เปนเครอื่ งดนตรปี ระเภทตี แตเ ดมิ เรียกวา ทอ นไมก ลวง ตอ มาจงึ มกี ารนําหนังมาหุม จนกลายเปน กลอง
และไดพ ัฒนาเปน เคร่ืองดีดและสี ซง่ึ เกดิ การประดษิ ฐธ นเู พ่อื เปน เครื่องมอื ที่ใชใ นการลา สตั ว โดยการดดี
สายหนังใหลกู ดอกปก ลงไปในสง่ิ ตางๆ ตามทีต่ องการ มนษุ ยจ ึงเกดิ การเลียนแบบเสยี งของการดดี สาย
หนังจนเกดิ เปนเครอื่ งดนตรี เชน พณิ เพยี ะ สะลอ ซึง ซอชนิดตางๆ เปน ตน จากนน้ั มนษุ ยไ ดป ระดษิ ฐ
เครอ่ื งเปา ขน้ึ เชน ขลยุ และป ซ่ึงเกิดจากการฟงเสยี งกระแสลมทีพ่ ดั ผา นปากปลองคหู าถาํ้ หรอื เสียงลม
กระทบทวิ ไผต นไมต า งๆเปน ตน

3. วัฒนธรรมทางดนตรพี น้ื บานภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ วฒั นธรรมทางดนตรพี ืน้ บานภาค
ตะวันออกเฉยี งเหนอื แบง ออกเปน 3 กลุม ดังน้ี

- ดนตรกี ลมุ วฒั นธรรมหมอลาํ เปน คนกลุมใหญที่สุดในภาคอีสาน มกี ารขับรอ งและเปา
แคนประกอบ พณิ เปนเครื่องดนตรที ไี่ ดร บั ความนยิ มรองลงมา จนกระท่งั ปจจุบนั นิยมเลน โปงลางกนั
อยางแพรห ลายมากยง่ิ ขน้ึ

- ดนตรกี ลุมวฒั นธรรมกนั ตรมึ เปนดนตรขี บั รองที่เรียกวา เจรยี ง ซ่งึ เปน เครือ่ งดนตรขี อง
ชาวสรุ ินทร บุรรี มั ย และศรีสะเกษ

- ดนตรกี ลุมวัฒนธรรมโคราช เพลงโคราช เปนการแสดงเชน เดียวกบั ลิเกของภาคกลาง ซงึ
เปนการขบั รองโตต อบกนั ระหวา งหมอเพลงชายกับหมอเพลงหญงิ

4. วัฒนธรรมทางดนตรพี น้ื บา นภาคใต วัฒนธรรมทางดนตรีพน้ื บานภาคใต ไดแก
- วฒั นธรรมทางดนตรีท่เี ก่ียวกบั ส่ิงศักด์ิสทิ ธิ์ ความเชือ่ เร่อื งภตู ผีปศ าจ อํานาจเรน ลบั
เพื่อใหเ กิดคณุ ประโยชนอ ยางใดอยา งหน่ึง ไดแก การเลน มะตือรีในหมูชาวไทยมุสลิมและการเลน ตะครมึ
ในหมชู าวไทยพุทธ เปนตน
- วัฒนธรรมทางดนตรีทีเ่ ก่ียวของกบั ประเพณี ในบนั้ ปลายของชีวติ เมื่อถึงแกก รรมกอ็ าศัย
เครือ่ งดนตรเี ปน เคร่ืองไปสูสคุ ติ ดงั จะเหน็ จากการเลน กาหลอในงานศพเพ่ือออนวอนเทพเจา ใหน าํ รา ง
ของผูเ สยี ชวี ติ ไปสูภพภูมิทด่ี ี
- วฒั นธรรมทางดนตรที ่เี ก่ียวของกับการดํารงชีวติ ชาวพน้ื เมอื งภาคใตนยิ มประโคมโพน
เปนสัญญาณบอกกลา วแกชาวบา น เพอื่ ใหช าวบา นทราบวา ท่วี ดั มกี ารทําเรอื พระสําหรับใชชกั ลากในเทศ
การชักพระ
- วฒั นธรรมทางดนตรีทเี่ กีย่ วขอ งกบั การเสรมิ สรา งความสามคั คี เชน กรือโตะและบานอ
ชาวบา นจะรว มกนั ทาํ ขนึ้ มาเพอื่ ใชเ ลน สนกุ รว มกนั และใชแ ขง ขนั กับหมบู านอนื่ เปน ตน

82

กิจกรรม
1. ใหผเู รยี นอธบิ ายลักษณะของดนตรไี ทย เปน ขอ ๆ ตามทเี่ รยี นมา
2. ใหผ ูเรียนศกึ ษาดนตรีไทยในทองถิ่นของผเู รียน แลว จดบันทกึ ไว จากนนั้ นํามาอภิปรายในช้นั

เรียน
3. ใหผูเรียนลองหัดเลน ดนตรไี ทยจากผูร ูแลว นํามาเลน ใหชมในชั้นเรยี น
4. ผูเ รียนมแี นวความคดิ ในการอนุรกั ษด นตรีไทยในทองถนิ่ ของผูเรยี นอยา งไรบา งใหผ ูเ รียน

บันทึกเปน รายงานและนําแสดงแลกเปล่ียนความคดิ เหน็ กนั ในชน้ั เรยี น

83

บทท่ี 3

นาฏศิลปไทย

สาระสาํ คัญ

1. ความหมายและความเปน มาของนาฏศิลปไทย
2. นาฏศลิ ปไทยประเภทตา ง ๆ
3. คณุ คาและการอนุรกั ษน าฏศลิ ปไทย

ผลการเรียนรูทีค่ าดหวงั

1. อธิบายประวตั ิความเปน มาของการแสดงนาฏศลิ ปไ ทยประเภทตา ง ๆ ได
2. มีความรูเกยี่ วกับพนื้ ฐานความงามของนาฏศิลปไทยและแสดงออกไดอยางถกู ตอง
3. แสดงความคดิ เหน็ ความรสู กึ ตอ การแสดงนาฏศลิ ปไ ทยได
4. เขาใจเหน็ คณุ คา ของนาฏศลิ ปไ ทยและบอกแนวทางการอนรุ กั ษน าฏศลิ ปไ ทยได

ขอบขา ยเนื้อหา

เรอ่ื งที่ 1. ความเปน มาของนาฏศลิ ปไ ทย
เรอ่ื งท่ี 2. ประวัตนิ าฏศลิ ปไทย
เรอ่ื งท่ี 3. ประเภทของนาฏศลิ ปไทย
เร่ืองที่ 4. นาฏยศพั ท
เรอ่ื งที่ 5. รําวงมาตรฐาน
เร่อื งท่ี 6. การอนุรกั ษน าฏศลิ ปไทย

84

เรือ่ งที่ 1 ความเปนมาของนาฏศลิ ปไทย

นาฏศิลป คอื ศลิ ปะการรอ งรําทาํ เพลง ที่มนษุ ยเ ปนผูส รา งสรรค โดยประดษิ ฐข ึน้ อยา งประณตี
และมแี บบแผน ใหความรู ความบนั เทงิ ซ่ึงเปนพ้นื ฐานสาํ คญั ท่แี สดงใหเห็นถงึ วัฒนธรรมความรุงเรอื ง
ของชาตไิ ดเปนอยางดี

ความเปน มาของนาฏศิลป

นาฏศิลป หรอื ศิลปะแหง การแสดงละครฟอนรํานั้น มคี วามเปนมาทีส่ ําคญั 4 ประการคือ
1.เกิดจากการท่มี นุษยต องการแสดงอารมณทเี่ กิดขึน้ ตามธรรมชาติ ใหปรากฏออกมาโดยมี
จดุ ประสงคเพ่ือการสื่อความหมายเปนสาํ คัญเรม่ิ ต้งั แต

1.1 มนษุ ยแสดงอารมณต ามธรรมชาติออกมาตรง ๆ เชน การเสยี ใจกร็ อ งไห ดใี จก็
ปรบมอื หรือสงเสยี งหัวเราะ

1.2 มนุษยใ ชกรยิ าอาการเปน การส่ือความหมายใหชัดเจนขน้ึ กลายเปนภาษาทา เชน กวกั
มือเขามาหาตวั เอง

1.3 มีการประดษิ ฐค ดิ ทา ทางใหมลี ลี าทีว่ ิจติ รบรรจงขนึ้ จนกลายเปน ทว งทลี ีลาการฟอ น
ราํ ทงี่ ดงามมลี ักษณะทเ่ี รยี กวา “นาฏยภาษา”หรือ “ภาษานาฏศิลป” ทส่ี ามารถสอื่ ความหมายดวยศลิ ปะ
แหงการแสดงทาทางทงี่ ดงาม

2. เกดิ จากการทม่ี นษุ ยต อ งการเอาชนะธรรมชาตดิ ว ยวธิ ตี าง ๆ ท่นี ําไปสกู ารปฏิบตั เิ พอื่ บูชาส่งิ ที่
ตนเคารพตามลทั ธศิ าสนาของตน ตอมาจงึ เกดิ เปนความเชอื่ ในเรือ่ งเทพเจา ซึง่ ถอื วา เปน สิง่ ศกั ดิ์สิทธิ์ท่ี
เคารพบชู า โดยจะเรม่ิ จากวงิ วอนอธษิ ฐาน จนมกี ารประดษิ ฐเครื่องดนตรี ดดี สี ตี เปา ตา ง ๆ การเลน
ดนตรี การรอ งและการราํ จึงเกดิ ขนึ้ เพอื่ ใหเ ทพเจาเกิดความพอใจมากยิ่งข้ึน

3. เกิดจากการเลน เลียนแบบของมนษุ ย ซ่งึ เปน การเรียนรใู นขน้ั ตน ของมนษุ ย ไปสูการ
สรางสรรคศิลปะแบบตา ง ๆ นาฏศิลปกเ็ ชนกนั จะเหน็ วา มนษุ ยน ยิ มเลยี นแบบสิง่ ตาง ๆ ทัง้ จากมนษุ ยเ อง
สังเกตจาก เดก็ ๆ ชอบแสดงบทบาทสมมตุ เิ ปนพอ เปนแมใ นเวลาเลน กัน เชน การเลนตกุ ตา การเลน หมอ
ขา วหมอแกง หรอื เลยี นแบบจากธรรมชาติและส่ิงแวดลอ มตา ง ๆ ทาํ ใหเกดิ การเลน เชน การเลนงกู นิ หาง
การแสดงระบํามา ระบาํ กาสร ระบาํ นกยูง ( ทรงศกั ด์ิ ปรางคว ัฒนากุล : ม.ป.ป. )

4. เกดิ จากการท่มี นษุ ยคิดประดษิ ฐห าเครื่องบนั เทงิ ใจ หลังจากการหยุดพกั จากภารกิจประจาํ วนั
เรม่ิ แรกอาจเปน การเลานทิ าน นิยาย มีการนาํ เอาดนตรีและการแสดงทา ทางตา ง ๆ ประกอบเปน การรายราํ
จนถึงการแสดงเปน เร่ืองราว

85

การแสดงโขน ตอน พระรามตามกวาง

เรื่องท่ี 2 ประวตั นิ าฏศลิ ปไ ทย

นาฏศิลปไ ทย คือ ศิลปะแหง การรายรําทเ่ี ปนเอกลกั ษณข องไทย จากการสืบคนประวตั ิความ
เปน มาของนาฏศิลปไ ทย เปน เร่ืองที่เก่ยี วขอ งและสมั พนั ธก ับประวตั ิศาสตรไ ทย และวฒั นธรรมไทย จาก
หลกั ฐานที่ยืนยนั วา นาฏศิลปมีมาชานาน เชน การสืบคน ในหลกั ศิลาจารกึ หลักท่ี 4 สมยั กรุงสุโขทัย พบ
ขอความวา “ระบํารําเตนเลนทกุ วัน” แสดงใหเ ห็นวา อยา งนอ ยท่ีสดุ นาฏศลิ ปไ ทย มีอายไุ มนอ ยกวายคุ
สุโขทยั ขึน้ ไป

สรปุ ทีม่ าของนาฏศลิ ปไ ทยไดดงั น้ี
1.จากการละเลน ของชาวบานในทอ งถนิ่ ซ่งึ เปน กิจกรรมเพอ่ื ความบนั เทงิ และความรื่นเรงิ ของ
ชาวบา น ภายหลังจากฤดูกาลเกบ็ เก่ียวขาวแลว ซง่ึ ไมเ พียงเฉพาะนาฏศิลปไ ทยเทา นนั้ ท่ีมปี ระวตั เิ ชนนี้ แต
นาฏศลิ ปทัว่ โลกก็มกี าํ เนดิ จากการเลนพื้นเมอื งหรอื การละเลนในทองถ่นิ เมอื่ เกดิ การละเลน ในทองถิ่น
การขับรองโตต อบกนั ระหวา งฝายหญงิ และฝา ยชาย ก็เกดิ พอเพลงและแมเ พลงขึ้น จึงเกดิ แมแบบหรอื
วิธีการทพี่ ัฒนาสบื เนอื่ งตอ ๆ กันไป

86

2. จากการพฒั นาการรองรําในทอ งถิ่นสูนาฏศิลปในวังหลวง เมื่อเขาสูวงั หลวงก็มกี ารพัฒนา
รูปแบบใหง ดงามยิ่งขึน้ มหี ลักการ และระเบยี บแบบแผน ประกอบกับพระมหากษตั รยิ ไ ทย ยุคสโุ ขทยั
อยุธยา และรัตนโกสินทร ทรงเปน กวีและนกั ประพันธ ดงั น้ันนาฏศิลปร วมท้ังการดนตรไี ทย จงึ มี
ลักษณะงดงามและประณตี เพราะผแู สดงกาํ ลงั แสดงตอ หนา พระทนี่ ่ัง และตอหนา พระมหากษตั ริยผูทีม่ ี
ความสามารถในเชิงกวี ดนตรี และนาฏศลิ ปเชน กนั อาจกลาวไดว ากษัตรยิ แทบทุกพระองคท รงเปย มลน
ดวยความสามารถดา นกวี ศิลปะอยา งแทจ รงิ บางองคมคี วามสามารถดานดนตรเี ปน พิเศษ โดยเฉพาะยคุ
รตั นโกสินทร พระมหากษตั รยิ ไทยไดแ สดงใหโลกไดป ระจกั ษถงึ ความสามารถดานน้ี กวีและศิลปะ เชน
รชั กาลที่ 2 รัชกาลท่ี 6 และพระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู ัวภมู พิ ลอดลุ ยเดช ทรงพระปรชี าสามารถดาน
ดนตรจี นเปน ท่ียอมรับของวงการดนตรที ่วั โลก

การแสดงชุดเจา เงาะรจนา

87

การแสดงโขน

เอกลักษณของนาฏศิลปไทย

1. มที ารําออนชอ ย งดงาม และแสดงอารมณ ตามลักษณะท่ีแทจ ริงของคนไทย ตลอดจนใชล ีลา
การเคลอื่ นไหวทด่ี ูสอดคลอ งกนั

2. เคร่ืองแตง กายจะแตกตางกบั ชาตอิ ื่น ๆ มีแบบอยา งของตนโดยเฉพาะ ขนาดยดื หยนุ ไดต าม
สมควร เคร่ืองแตง กายบางประเภท เชน เคร่ืองแตงกายยืนเครื่อง การสวมใสจะใชต รงึ ดวยดา ยแทนทจี่ ะเยบ็
สําเร็จรปู เปน ตน

3. มเี คร่อื งประกอบจังหวะหรือดนตรีประกอบการแสดง ซง่ึ อาจมีแตทํานองหรือมบี ทรองผสมอยู
4. ถา มคี ํารองหรือบทรองจะเปนคาํ ประพนั ธ สวนมากแลวมลี ักษณะเปน กลอนแปด สามารถ
นาํ ไปรองเพลงชน้ั เดยี ว หรอื สองช้นั ไดท กุ เพลง คํารอ งนี้ทาํ ใหผูสอนหรือผรู าํ กาํ หนดทาราํ ไปตามบทรอ ง

88
เคร่อื งแตง กายพระ

เคร่อื งแตง กายนาง

89

เรอ่ื งท่ี 3 ประเภทของนาฏศิลปไ ทย

นาฏศลิ ปไทย เปนศลิ ปะทรี่ วมศิลปะทกุ แขนงเขาดวยกนั ไดแก โขน ละคร รํา ระบาํ และการเลน
พื้นเมือง

1.โขน
เปน ศิลปะของการรํา การเตน แสดงเปน เรอื่ งราว โดยมศี ิลปะหลายรูปแบบผสมผสานกัน
ลักษณะการแสดงโขนมีหลายชนดิ ไดแก โขนกลางแปลง โขนนั่งราว โขนโรงใน โขนหนา จอ และโขน
ฉาก ซ่ึงโขนแตละชนิดมลี กั ษณะทีเ่ ปนเอกลักษณเฉพาะตวั สิ่งสําคญั ทีป่ ระกอบการแสดงโขน คอื บทท่ี
ใชประกอบการแสดงจากเร่อื งรามเกยี รต์ิ การแตงกายมีหัวโขน สําหรบั สวมใสเวลาแสดงเพ่อื บอกลกั ษณะ
สาํ คัญ ตัวละครมกี ารพากย เจรจา ขบั รอง และดนตรบี รรเลงดว ยวงปพ าทย ยึดระเบยี บแบบแผนในการ
แสดงอยา งเครง ครัด

การแสดงโขน ตอน ยกรบ

ประวตั ิความเปน มาของโขน
โขน เปน การแสดง ทกี่ ลาวกันวา ไดร ับอทิ ธิพลการแสดงมาจากการละเลนของไทยหลายแบบ

นํามาผสมผสานกนั จนเกดิ การแสดงที่เรยี กวา โขน ดังจะไดก ลา วดังตอ ไปนี้
1. การแสดงชักนาคดกึ ดําบรรพ ซงึ่ เปน การแสดงตาํ นานของพระนารายณต อนกวนนํา้ อมฤต โดย

แบง ผแู สดงออกเปน 2 ฝาย คือ ฝายอสรู กับฝา ยเทวดา และวานร โดยอสรู จะเปน ผชู ักอยดู านหวั สวน
เทวดาและวานร ชกั อยูดา นลา ง ใชพญานาคเปนเชอื ก เขาพระสเุ มรเุ ปนแกนกลาง การแสดงแนวคิดนี้เชอ่ื

90

วาเปน ตนเหตใุ หม ีการพฒั นาแบง ผูแสดง เคร่อื งแตงกาย และนาํ แบบอยางมาเปนรปู แบบการแสดงโขน
ไดแ กก ารแตง กาย เทวดา ยกั ษ ลงิ

2. กระบี่ กระบอง เปน การแสดงศิลปะการตอสูปองกนั ตวั ดว ยยุทธวิธี เปน ศิลปะที่ชาวไทยทกุ
คนตองเรยี นรูและปองกนั ตนเอง และประเทศชาติ กระบวนทา ตา ง ๆ น้นั เชื่อวา โขนคงรบั มาในทา ทาง
ของการตอ สขู องตวั แสดง

3. หนังใหญ เปน มหรสพของไทยในอดตี ใชหนงั วัวฉลุเปนภาพตวั ละครตาง ๆ เวลาแสดงจะให
แสงสอ งตัวหนงั เกิดเงาท่ีงดงามบนจอผา ขาว จดุ เดนของหนังใหญ คอื การเตน ของผูเชิดตัวหนังไปตาม
จงั หวะของดนตรี เรยี กวา หนา พาทย และบทเจรจา ดงั นน้ั โขน นา จะไดร ับอทิ ธิพลการพากย และเจรจา
จากการแสดงหนังใหญ

เรอ่ื งท่ีแสดง จะใชวรรณคดที ี่ไดร ับอทิ ธิพลมาจากอินเดยี คอื รามเกียรติ์ วรี กษตั รยิ ช าวอารยนั คือ
พระราม ทเี่ ปน ตวั เอกของเร่ือง

หนงั ใหญ

ประเภทของโขน
โขน เปนศลิ ปะการแสดงทีม่ ีการพฒั นา และเปลย่ี นแปลงไปตามสภาพทางสังคม ขนบธรรมเนยี ม

ประเพณี ทําใหเ กิดรปู แบบของโขน หลายรูปแบบ ซึ่งสามารถแบง ประเภทตามลกั ษณะองคประกอบของ
การแสดง ดงั นี้

91

1.1 โขนกลางแปลง เปน โขนทแ่ี สดงกลางสนาม ใชธ รรมชาติ เปนฉากประกอบ นยิ มแสดงตอน
ที่มีการทาํ ศกึ สงคราม เพราะจะตองใชต วั แสดงเปนจํานวนมาก และตองการแสดงถงึ การเตน ของโขน การ
เคลื่อนทพั ของทง้ั สองฝาย การตอสู ระหวางฝายพระราม พระลกั ษณ พลวานร กับฝา ยยกั ษ ไดแกทศกัณฑ

ภาพโขนกลางแปลง
1.2 โขนโรงนอก หรอื โขนน่งั ราว เปน โขนที่มวี วิ ฒั นาการมาจากโขนกลางแปลง หากเปลย่ี น
สถานทแี่ สดงบนโรง มรี าวไมไ ผข นาดใหญอยูดานหลงั สาํ หรบั ตวั โขน นัง่ แสดง รปู แบบของการแสดง
ดําเนนิ เรื่องดว ยการพากยแ ละเจรจา

โขนโรงนอกหรอื โขนนั่งราว

92

1.3 โขนโรงใน เปนการนําเอารูปแบบการแสดงโขนโรงนอก มาผสมผสานกับการแสดงละคร
ใน ท่ีมกี ารขบั รอ ง และการรา ยราํ ของผูแสดง ดําเนนิ เร่อื งดว ยการพากย เจรจา มกี ารขบั รอง ประกอบทา รํา
เพลงระบําผสมผสานอยูดว ย

ภาพโขนโรงใน
1.4 โขนหนา จอ ไดแก โขนท่ีใชจ อหนงั ใหญเปนฉากประกอบการแสดง กลาวคอื มจี อหนังใหญ
เปน ฉาก ทด่ี านซายขวาเขียนรปู ปราสาท และพลับพลาไวท ้งั สองขา ง ตัวแสดงจะออกแสดงดา นหนา ของ
จอหนังดําเนนิ ดว ยการพากย เจรจา ขบั รอง รวมทงั้ มกี ารจัดระบาํ ฟอนประกอบดว ย

โขนหนา จอ