1. (ฉบับสมบูรณ์)การจัดการความรู้(1)ส่งพิมพ์

๑

การจดั การองค์ความรู้ (KM) พธิ ไี หว้ครูหนงั ตะลงุ
กรณีศกึ ษานายสมุ ล ศกั ดิ์แกว้

การจดั การความรู้ ดา้ นทานุบารุงศิลปวฒั นธรรมภมู ิปัญญาทอ้ งถ่ิน
ประจาปงี บประมาณ พ.ศ. ๒๕๖๒ วิทยาลัยนาฏศิลปนครศรธี รรมราช

สถาบันบัณฑิตพฒั นศลิ ป์ กระทรวงวัฒนธรรม

๒

คานา

พิธีไหว้ครูเป็นพิธีกรรมที่สืบเน่ืองมาจากลัทธิความเชื่อของพราหมณ์ที่ได้เข้ามามีบทบาทใน
วฒั นธรรมวิถีชีวติ ของคนไทย พิธไี หว้ครเู ปน็ พธิ ีทศ่ี ิษย์ไดแ้ สดงออกถึงความกตญั ญูกตเวทีต่อครูอาจารย์ท่ี
ประสิทธป์ิ ระสาทวชิ าความรู้ ทั้งนีด้ ้วยว่า ครูคอื บคุ คลผใู้ หแ้ สงสว่างของชีวิตให้แก่ศิษย์โดยมุ่งมั่นอบรม
สง่ั สอนศิษย์ใหร้ ้จู กั นาพาชีวติ ใหเ้ กิดความเจรญิ ร่งุ เรือง

พิธีไหว้ครูหนังตะลุง เป็นอีกพิธีกรรมหนึ่งที่มีความสาคัญยิ่งสาหรับศิลปินหนังตะลุงและผู้ท่ี
ต้องการศึกษาสืบสานศิลปะในแขนงนี้ ซึ่งจะเป็นการช่วยอนุรักษ์และส่งเสริมศิลปะการแสดงท่ีเป็น
เอกลกั ษณข์ องภาคใต้อยา่ ง “ หนังตะลงุ ”ใหค้ งอยู่สืบไป

วิทยาลัยนาฏศิลปนครศรีธรรมราชเป็นสถานศึกษาท่ีทาหน้าที่ในการอนุรักษ์ พัฒนาและส่งเสริม
ศลิ ปวัฒนธรรมของชาติให้ดารงคงอยู่คู่กับความเป็นไทยสบื ไป ไดม้ องเห็นความ สาคญั ของศิลปะแขนงน้ี
กับทั้งเป็นขวัญกาลังใจให้กับผู้ทาหน้าที่สืบทอด จึงได้ดาเนินการการจัดการองค์ความรู้ พิธีไหว้ครูหนัง
ตะลุง : กรณศี ึกษานายสุมล ศักดิแ์ กว้ ขน้ึ เพือ่ รวบรวมองค์ความรูแ้ ละได้บรรจุองค์ความรูล้ งในหลักสูตร
วชิ าเสริม และวิชาโท ในการสืบสาน เผยแพร่ ศลิ ปวัฒนธรรม และจะเปน็ องคค์ วามรู้ให้กับบุคคลท่ีสนใจ
ในเรอื่ งพิธีไหว้ครูหนังตะลุง สืบไป

สุดท้ายนี้คณะทางานขอขอบพระคุณท่านผู้มีส่วนรว่ มในการสนับสนุนสง่ เสริมให้กิจกรรมสาเร็จ
ลลุ ่วงไปดว้ ยดี

ฝา่ ยวชิ าการ วิทยาลัยนาฏศิลปนครศรีธรรมราช

๓

สารบญั

เรื่อง หน้า

บทที่ ๑ บทนา ๑
บทที่ ๒ กระบวนการจดั การความรู้ ๗ ขั้นตอน ๒
๒
๑.การบ่งช้คี วามรู้ ๓
๒. การสร้างและแสวงหาความรู้ มกี ระบวนการจดั ประชุมกลุ่มยอ่ ย ๔
๓. การจดั ความรู้ใหเ้ ป็นระบบ การรวบรวมองค์ความรู้เรอื่ งศกึ ษา
รูปแบบข้ันตอนพิธีไหวค้ รูหนังตะลงุ ๔
๔. การประมวลและกลนั่ กรองความรู้ ๔
๕. การเข้าถึงความรู้ ๔
๖. การแบง่ ปันแลกเปลย่ี นความรู้ ๕
๗. การนาความรู้ไปใช้ในการจดั การเรยี นวิทยาลยั นาฏศิลป
นครศรีธรรมราช ๖
บทที่ ๓ ผลการดาเนนิ การจดั การองค์ความรู้
พิธไี หว้ครหู นังตะลุง:กรณศี ึกษานายสุมล ศักด์ิแก้ว ๖
๓.๑ รวบรวมดาเนินการจดั การองค์ความรู้ พธิ ีไหวค้ รหู นงั ตะลุง:
กรณศี ึกษานายสุมล ศกั ดิ์แก้ว ๗
๑๐
พธิ ีการไหว้ครูหนงั ตะลงุ ๒๐
ขั้นตอนการประกอบพิธีไหวค้ รูหนังตะลุง ๒๕
องค์ประกอบของพธิ ไี หว้ครูหนงั ตะลงุ ๒๙
วงดนตรปี ระกอบพิธีไหวค้ รหู นังตะลุง ๓๑
การนุ่งห่มของผู้ประกอบพิธี ผู้ครอบมือและผู้เข้าร่วมพธิ ี ๓๓
๓.๒ การแบ่งปนั แลกเปลี่ยนความรู้
๓.๓ การนาความรู้ไปใชใ้ นการจัดการเรียนวทิ ยาลัยนาฏศิลป ๓๓
นครศรธี รรมราช
๓.๓.๑ องคค์ วามร้เู ร่อื งศกึ ษารปู แบบข้นั ตอนพิธไี หว้ครูหนงั ตะลุง ๓๔
บรรจุลงในรายวิชานาฏศลิ ปพื้นเมอื ง และเก็บรวบรวมผลข้อมลู ของ
ผเู้ รยี น ท่ีได้เขา้ ร่วมนิทรรศการเผยแพรอ่ งคค์ วามรเู้ รื่องศกึ ษา ๔๐
รปู แบบข้ันตอนพิธีไหวค้ รหู นังตะลุง ๔๑
๓.๓.๒ ผลการวเิ คราะหค์ วามรู้ทไี่ ดจ้ ากการเข้าร่วมนทิ รรศการเรื่อง
ศึกษารูปแบบขน้ั ตอนพธิ ีไหว้ครูหนงั ตะลุง
บรรณานกุ รม
ภาคผนวก ก

๔

สารบญั (ต่อ)

เร่ือง หน้า

KM๑ การจาแนกองค์ความรู้ทจ่ี าเปน็ ต่อการผลักดันตามประเดน็ ยุทธศาสตร์ ๔๒
ของส่วนราชการสถาบนั บัณฑิตพฒั นาศลิ ป์
KM๒ แผนการจัดการความรู้ (KM Action Plan) : กระบวนการจัดการ ๔๓
ความรู้ (KM Process)
KM๒ แผนการจัดการความรู้ (KM Action Plan) : กระบวนการบริหาร ๔๖
จดั การการเปลีย่ นแปลง (Change Management)
ภาคผนวก ข ๔๙
คาส่ังแตง่ ต้ังการจดั การความรดู้ า้ นทานบุ ารุงศลิ ปวัฒนธรรมภูมปิ ัญญา ๕๐
ทอ้ งถ่นิ เรอ่ื งพธิ ไี หวค้ รูหนังตะลุง
ภาคผนวก ค ๕๒
เคร่อื งมอื ที่ใชใ้ นการจดั การความรู้ด้านทานบุ ารุงศิลปวฒั นธรรมภูมิปัญญา ๕๓
ท้องถิ่น เร่อื งพิธไี หว้ครูหนังตะลงุ
ผลการเรยี นรายวชิ ารายวิชานาฏศิลปพน้ื เมือง และรายวิชาปฏบิ ตั ิโท หนงั ๕๕
ตะลงุ

๕ หนา้

สารบญั ภาพ ๔
๘
เร่อื ง ๙
๙
๑ กระบวนการจัดประชมุ กลุ่มย่อย ๑๐
๒ พธิ สี งฆ์ ๑๑
๓ พธิ บี ชู าครูหรือเชญิ ครู ๑๑
๔ พธิ ีครอบมือ ๑๒
๕ พธิ ขี อท่ี ๑๒
๖ การขนึ้ โรง ๑๓
๗ ประธานจดุ เทียนชัย ๑๓
๘ บูชาพระรัตนตรัย บชู าเทวดาและเสกน้ามนต์ ๑๔
๙ จุดเทียนราย ๑๔
๑๐ ศษิ ย์นาพานมามอบ ๑๕
๑๑ พิธีรบั พานครู ๑๕
๑๒ พานท่ีศิษยน์ ามอบใหค้ รู ๑๖
๑๓ ยืนประนมมอื ๑๖
๑๔ นงั่ คุกเขา่ ลงกราบแบบเบญจางคประดิษฐ์ ๑๗
๑๕ ลุกขึ้นยนื โดยเอามือลูบจากเทา้ ขา สะเอว ลาตัว ๑๘
๑๖ เอามอื ทงั้ สองไขว้ ๑๘
๑๗ เครอื่ งสังเวย ๑๙
๑๘ แผงตวั หนงั ตะลุง ๑๙
๑๙ เจมิ หนา้ ผากศิษย์ ๒๑
๒๐ พิธีป้อนชาน ๒๒
๒๑ ประสทิ ธีตหี ลัง ๒๓
๒๒ การเลน่ หนงั ถวายครู ๒๓
๒๓ โรงหนงั ๒๔
๒๔ พานครู ๒๕
๒๕ บายศรีตอง ๙ ชน้ั ๒๖
๒๖ เครือ่ งสังเวย ๒๗
๒๗ แผนผังการจดั โรงพธิ ไี หวครูหนงั ตะลงุ ๒๘
๒๘ ตัวหนังตะลงุ ท่สี าคัญที่ใชใ้ นพิธี (รปู ฤษี) ๒๘
๒๙ กลองตกุ๊
๓๐ ทบั
๓๑ โหม่ง
๓๒ ฉ่งิ

๖ หนา้

สารบัญภาพ (ตอ่ ) ๒๘
๒๙
เรือ่ ง ๓๐
๓๑
๓๓ ปี่
๓๔ วงดนตรปี ระกอบพธิ ีไหว้ครหู นงั ตะลุง
๓๕ การนุง่ ห่มของผูป้ ระกอบพธิ ี
๓๖ สูจิบตั รพิธีไหว้ครหู นงั ตะลุง

๑

บทท่ี ๑

บทนา

สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ มีนโยบายการสร้างความรู้ความเข้าใจในเรอื่ งการจดั การความรใู้ ห้กบั
บุคลากร เพื่อประยุกต์ใช้ให้เกิดประโยชน์ในการพัฒนางานของสถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์
โดยได้ดาเนินการจัดทาแผนการจัดการความรู้ของสถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ ประจาปีงบประมาณ
พ.ศ. ๒๕๖๒

ฝ่ายวิชาการ วิทยาลัยนาฏศิลปนครศรีธรรมราช เล็งเห็นถึงความสาคัญของการจัดการความรู้
เรื่อง องค์ความรู้เร่ืองศึกษารูปแบบข้ันตอนพิธีไหว้ครูหนังตะลุง:กรณีศึกษานายสุมล ศักด์ิแก้ว
ซึ่งหลักสูตรข้ันพื้นฐานของวิทยาลัยนาฏศิลปนครศรีธรรมราชมีการจัดการเรียนการสอนท่ีสอดแทรก
ศิลปวัฒนธรรมภาคใต้ ลงบรรจุเป็นรายวิชานาฏศิลปะพื้นเมือง ซึ่งศิลปวัฒนธรรมท่ีเป็นเอกลักษณ์ของ
คนใต้ที่สาคัญโดยเฉพาะ หนังตะลุงซึ่งเป็นศิลปะการแสดงประจาท้องถ่ินอย่างหนึ่งของภาคใต้ เป็นการ
เล่าเร่ืองราวท่ผี ูกร้อยเปน็ นิยาย ดาเนินเร่อื งด้วยบทรอ้ ยกรองท่ีขับร้องเป็นสาเนยี งท้องถนิ่ หรอื ที่เรียกกัน
ว่าการ "ว่าบท" มีบทสนทนาแทรกเป็นระยะ และใช้การแสดงเงาบนจอผ้าเป็นส่ิงดึงดูดสายตาของผู้ชม
ซึ่งการว่าบท การสนทนา และการแสดงเงาน้ี นายหนังตะลุงเป็นคนแสดงเองท้ังหมด การสืบทอดการ
แสดงและพิธีกรรมของหนังตะลุงก็เป็นส่ิงสาคัญย่ิงโดยเฉพาะพิธีกรรมการไหว้ครูหนังตะลุงเป็นพิธีกรรม
ที่สาคัญของศิลปินหนังตะลุงซ่ึงจะมีรูปแบบแตกต่างกันไปตามครผู ปู้ ระกอบพิธีได้รับการสบื ทอดมา การ
ไหวค้ รเู ป็นประเพณสี าคัญของหนังตะลุง มคี วามเชือ่ กนั ว่าหนังตะลุงคณะใดมีการไหวค้ รูเป็นประจาทุกปี
เป็นมงคลแก่ตัว เอง ทามาหากินคล่อง เป็นที่นิยมของคนดู คณะผู้จัดทาจึงเล็งเห็นถึงความสาคัญของ
การไหว้ครูหนังตะลุง และสนใจที่จะศึกษาองค์ความรู้เร่ืองพิธีการไหว้ครูหนงั ตะลุง เนื่องจากปัจจุบันพิธี
การไหว้ครูหนังตะลุงเร่ิมเลือนหายไปจากวัฒนธรรมคนใต้ เพ่ือสืบสานศิลปวัฒนธรรมเก่ียวกับพิธีกรรม
ดังกล่าว จึงได้ศึกษาองค์ความรู้เรื่องพิธีการไหว้ครูหนังตะลุง และจะได้องค์ความรู้ไปใช้เป็นความรู้ใน
รายวิชานาฏศิลปะพ้นื เมอื ง ต่อไป

วัตถุประสงค์ของการจัดการองคค์ วามรู้
๑ เพื่อการจัดการความรู้ เร่ือง องค์ความรู้เรื่องศึกษารูปแบบข้ันตอนพิธีไหว้ครูหนังตะลุง:
กรณศี กึ ษานายสุมล ศักดิ์แกว้
๒ เพ่อื สืบสานศลิ ปวฒั นธรรมเกย่ี วกบั พธิ ีกรรมไหว้ครหู นังตะลงุ
๓ เพอื่ เผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมเกี่ยวกบั พธิ ีกรรมไหว้ครหู นงั ตะลงุ

๒

บทท่ี ๒

กระบวนการจัดการความรู้ ๗ ข้ันตอน

กระบวนการจัดการความรู้เป็นกระบวนการอยา่ งหน่ึงทีจ่ ะช่วยให้องค์กรเข้าใจถึงข้ันตอนที่ทาให้
เกิดกระบวนการจัดการความรู้ ฝ่ายวิชาการ วิทยาลัยนาฏศิลปนครศรีธรรมราช ได้ใช้กระบวนการ
จัดการความรู้ ๗ ข้ันตอน เพื่อนามาจัดการความรู้ เรื่อง องค์ความรู้เรื่องศึกษารปู แบบข้ันตอนพิธไี หว้ครู
หนงั ตะลงุ :กรณศี ึกษานายสมุ ล ศักดแ์ิ กว้ ดงั นี้

กจิ กรรมการจดั การความรู้
๑.การบง่ ชค้ี วามรู้

- ประชุมบุคลากรในวทิ ยาลยั นาฏศิลปนครศรีธรรมราช แจง้ เร่ืองการจัดทา เรื่อง ศกึ ษารปู แบบ
ข้นั ตอนพธิ ีไหวค้ รหู นงั ตะลุง:กรณศี กึ ษานายสุมล ศักด์ิแก้ว

- แตง่ ตง้ั คณะกรรมการการจัดการความร้ดู ้านทานุบารงุ ศิลปวัฒนธรรมภูมปิ ญั ญาทอ้ งถิน่

เรอื่ งพธิ ีไหวค้ รหู นงั ตะลุง รายละเอียดดังน้ี

คณะกรรมการฝ่ายให้คาปรึกษา มีหน้าท่ีส่งเสริม สนับสนุน ติดตาม เร่งรัด ช่วยแก้ปัญหา และ

ใหค้ าปรกึ ษาเพอ่ื การดาเนินงานเป็นไปดว้ ยความเรียบร้อย ประกอบด้วย

๑. นายศวิ พงศ์ กงั้ สกุล ผอู้ านวยการวทิ ยาลยั ประธานคณะกรรมการ

๒. นางพกิ ลุ อนนั ตนานนท์ รองผู้อานวยการฝ่ายบริหาร รองประธานกรรมการ

๓. นายธานินทร์ โสภกิ ุล รองผู้อานวยการฝา่ ยกิจการนักเรยี น รองประธานกรรมการ

๔. นางพรี พรรณ ถ่ินกาญจน์ รองผอู้ านวยการฝ่ายวชิ าการ กรรมการ

๕. นางปัทมา สกลุ ณี รองผ้อู านวยการฝ่ายศลิ ปวัฒนธรรม กรรมการ

๖. นายวิทยา ดีทอง ผชู้ ่วยผูอ้ านวยการวทิ ยาลยั ระดบั อดุ มศึกษา กรรมการ

๗. นางสาวกติ ตมิ า กองมะลกิ นั แก้ว หัวหนา้ ภาควชิ าดรุ ิยางคไ์ ทย กรรมการ

๘. นายนเรศ นมิ่ พัฒนสกลุ หวั หน้าภาควิชานาฏศิลป์ไทย กรรมการ

๙. นางอญั จนา คงนนุ่ หัวหน้าภาควิชาศกึ ษาท่วั ไป กรรมการและเลขานุการ

คณะกรรมการฝ่ายให้ข้อมูลการจัดการความรู้ มีหน้าท่ีให้ข้อมูลเก่ียวกับการไหว้ครูหนังตะลุง

เพือ่ การดาเนินงานใหเ้ ปน็ ไปดว้ ยความเรยี บร้อย ประกอบด้วย

๑. นายสมุ ล ศกั ด์แิ กว้ พนักงานราชการ ประธานคณะกรรมการ

๒. นายสุพฒั น์ นาคเสน ครชู านาญการ กรรมการ

๓. นายณฐั พงษ์ เพชรวงั ครอู ัตราจ้าง กรรมการและเลขานุการ

คณะกรรมการฝ่ายเก็บรวบรวมขอ้ มูลการจัดการความรู้ มีหน้าท่เี กบ็ รวบรวมข้อมลู และจัดทา

รูปเลม่ เก่ยี วกบั การไหวค้ รหู นังตะลุง เพื่อการดาเนินงานให้เป็นไปด้วยความเรียบร้อย ประกอบดว้ ย

๓

๑. นางสาวปารชิ าติ แซเ่ บ๊ อาจารย์ ประธานคณะกรรมการ

๒. นางอญั จนา คงนนุ่ ครชู านาญการ กรรมการ

๓. นางสาวพรทพิ ย์ มหนั ตมรรค ครูชานาญการ กรรมการ

๔. นางเกวรฐิ า รองพล ครชู านาญการ กรรมการ

๕. นางสาวสภุ า รกั หมอ ครูชานาญการ กรรมการ

๖. นายณฐั วตั ร อินทรภ์ กั ดี อาจารย์ กรรมการและเลขานุการ

คณะกรรมการฝ่ายเทคโนโลยสี ารสนเทศการจัดการความรู้ มหี น้าท่ีเก็บภาพ สรา้ งสอื่ เพอ่ื การ

นาเสนอข้อมลู เกย่ี วกับการไหวค้ รูหนงั ตะลงุ ใหเ้ ป็นไปดว้ ยความเรียบร้อย ประกอบดว้ ย

๑. นางสาวพชั รี มสี คุ นธ์ อาจารย์ ประธานคณะกรรมการ

๒. นางสาวปาริชาติ แซ่เบ๊ อาจารย์ กรรมการและเลขานุการ

- แตง่ ตง้ั บคุ ลากรทีม่ ีความรู้ และเสนอชือ่ ผูเ้ ช่ียวชาญดา้ นพิธีไหวค้ รูหนังตะลุง ไดแ้ ก่
๑. นายสุมล ศกั ด์ิแก้ว
๒. นายสพุ ัฒน์ นาคเสน
๓. นายณัฐพงษ์ เพชรวัง

เปน็ บคุ คลท่ีมีความเชีย่ วชาญทางด้านศาสตร์หนังตะลุง ผู้เชีย่ วชาญ ๓ ทา่ น ดาเนินการลงพืน้ ทส่ี มั ภาษณ์
และเสาะหาความรูจ้ าก

๒. การสร้างและแสวงหาความรู้ มกี ระบวนการจดั ประชุมกลุ่มย่อย เพื่อทาการประชุมในประเดน็ องค์
ความรู้เร่อื งศกึ ษารปู แบบข้ันตอนพธิ ีไหวค้ รหู นงั ตะลุง ซึ่งมีกระบวนการ

- การแลกเปล่ยี นทัศนะภายใน และเชญิ ผเู้ ช่ยี วชาญ
- จดั ระบบประเดน็ เพ่ือการพูดคุยและแลกเปล่ยี นเรียนรู้
- จดั เวทอี ภปิ ราย และเปลี่ยนเรียนรู้ระหวา่ งผ้เู ชี่ยวชาญ คณะครวู ิทยาลัยฯ และผู้สนใจ
ประเดน็ ในการประชุม ดังนี้
๑ พิธกี ารไหวค้ รหู นงั ตะลุง

- พธิ ีสงฆ์
- พธิ ีการไหว้ครู
- พธิ คี รอบมอื

๒ ขน้ั ตอนการประกอบพธิ ีไหวค้ รหู นังตะลงุ
๓ องค์ประกอบของพธิ ีไหว้ครูหนงั ตะลุง
๔ วงดนตรปี ระกอบพธิ ีไหวค้ รูหนังตะลงุ

๕ การนุง่ ห่มของผปู้ ระกอบพิธี ผคู้ รอบมือและผู้เขา้ ร่วมพิธี

๔

ภาพท่ี ๑ กระบวนการจัดประชุมกล่มุ ย่อย
๓. การจัดความรู้ให้เปน็ ระบบ การรวบรวมองค์ความรูเ้ รื่องศึกษารปู แบบขน้ั ตอนพิธไี หวค้ รูหนงั
ตะลุง
การจัดความรู้ใหเ้ ปน็ ระบบดา้ นพธิ ไี หวค้ รูหนังตะลงุ ความรู้เกยี่ วกบั จัดการความรู้ทใ่ี กลเ้ คียงกนั ใหเ้ ป็น
หมวดหมู่

- จัดเรียงความรู้ให้เปน็ ขั้นตอนเพื่อให้เหน็ กระบวนการท่ชี ัดเจน เช่น ด้านวัสดุ เทคนคิ วิธีการ
รูปแบบ เป็นต้น

- สรา้ งความร้ใู ห้เขา้ สูม่ าตรฐานที่เปน็ ท่ยี อมรับ
- จดั รูปเล่ม

๔. การประมวลและกลัน่ กรองความรู้
- จดั เสวนาเชิญผู้เชี่ยวชาญ นกั วชิ าการ ด้านการจดั ทา KM
- เชญิ ผู้มีบทบาทในชมุ ชน
- เข้าร่วมเสนอความคิดเหน็

๕. การเข้าถึงความรู้
องค์ความรู้เรือ่ งศึกษารูปแบบขน้ั ตอนพธิ ีไหวค้ รูหนงั ตะลงุ :กรณศี กึ ษานายสุมล ศักดิ์แกว้ ไดม้ ี

การเผยแพร่ทางเอกสาร แกบ่ ุคลากรและผ้สู นใจ โดยจดั นิทรรศการและเผยแพร่ทาง Website
และสจู ิบัตร

๖. การแบง่ ปันแลกเปลี่ยนความรู้
- จัดเสวนาแลกเปลยี่ นเรียนรู้
- เปิดช่องทางแลกเปล่ยี นทาง Website หรือ Facebook

๕

๗. การนาความรไู้ ปใช้ในการจัดการเรยี นวทิ ยาลัยนาฏศลิ ปนครศรธี รรมราช
การนาความรู้ไปใชใ้ นการจัดการเรียนประกอบดว้ ย ๒ ประการ
๗.๑ องค์ความรู้เรื่องศึกษารูปแบบขนั้ ตอนพธิ ีไหวค้ รูหนงั ตะลงุ บรรจุลงในรายวิชานาฏศิลป

พ้นื เมือง และเก็บรวบรวมผลขอ้ มูลของผ้เู รียนในรายวชิ านาฏศิลปพนื้ เมือง ท่ีไดเ้ ขา้ ร่วมนิทรรศการ
เผยแพรอ่ งคค์ วามรู้เร่ืองศึกษารูปแบบขัน้ ตอนพธิ ีไหวค้ รหู นังตะลุง

๗.๒ ผลการวิเคราะห์ความรทู้ ี่ได้จากการเข้ารว่ มนทิ รรศการเรื่องศึกษารปู แบบขนั้ ตอนพิธไี หว้
ครูหนังตะลงุ

๖

บทที่ ๓
ผลการดาเนินการจดั การองค์ความรู้
พธิ ีไหว้ครหู นงั ตะลุง:กรณศี กึ ษานายสมุ ล ศักด์ิแกว้

๓.๑ รวบรวมดาเนินการจัดการองค์ความรู้ พิธีไหว้ครหู นงั ตะลุง:กรณีศกึ ษานายสุมล
ศกั ดิแ์ ก้ว

การเกบ็ รวบรวมความรู้จากการลงภาคสนามพิธกี ารไหวค้ รูหนงั ตะลงุ ของนายสมุ ล ศักด์ิแกว้
และการประชุมกลุ่มย่อย ไดเ้ ปน็ องค์ความร้เู ร่อื งศกึ ษารูปแบบขัน้ ตอนพิธีไหว้ครูหนังตะลุง มรี ายละเอยี ด
ดงั นี้

“ครู” มีความหมายว่า ผู้ส่งั สอนศษิ ย์ หรือ ผู้ถา่ ยทอดความรู้ให้แกศ่ ิษย์ ซงึ่ มผี ู้กล่าวว่ามาจากคา
ว่า ครุ (คะ-รุ) ที่แปลว่า “หนัก” อันหมายถึง ความรับผิดชอบในการอบรมสั่งสอนของครูน้ัน นับเป็น
ภาระหน้าท่ีหนักหนาสาหัสไม่น้อย กว่าคนๆหนึ่งจะเติบโตเป็นผู้มีวิชาความรู้ และเป็นคนดีของสังคม ผู้
เป็น “ครู” จะต้องทุ่มเทแรงกายและแรงใจไม่น้อยไปกว่าพ่อแม่ผู้ให้กาเนิดเลย ในชีวิตของคนๆหน่ึง
นอกเหนือไปจากพ่อแม่ซ่ึงเปรียบเสมือน “ครูคนแรก” ของเราแล้ว การท่ีเด็กๆจะดารงชีพต่อไปได้ใน
สังคม จาเปน็ อย่างย่ิงที่จะต้องมี “คร”ู ท่จี ะประสิทธ์ปิ ระสาทวชิ าความรู้ เพื่อปูพนื้ ฐานไปสหู่ นทางทามา
หากินในภายภาคหน้าด้วย ดังน้ัน ครู จึงเป็นบุคคลสาคัญเป็นท่ีสอง รองไปจากบิดามารดาท่ีเราทุกคน
ควรจะได้แสดงความกตัญญูกตเวทิตาต่อท่าน เพราะหากโลกน้ี ไม่มีผู้ที่ทาหน้าท่ีเป็น “ครู” แล้ว สรรพ
วิชาต่างๆก็คงสูญหายไปจากพิภพแม้แต่ สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเอง ก็ทรงเป็น “ครูของโลก”
พระองค์หน่งึ ด้วยเหตนุ ี้เอง “การบูชาครู” หรือ “การไหว้ครู” จึงเป็นประเพณสี าคญั ท่มี ีมาแต่โบราณ ถอื
เป็นพิธีกรรมท่ีแสดงความเคารพและระลึกถึงพระคุณของบูรพาจารย์ ผู้ประสิทธ์ิวิชาความรู้ให้ทาให้เรา
สามารถนาไปประกอบวิชาชีพ สร้างความเจริญรุ่งเรืองให้แก่ตนเองและครอบครัวได้ในอนาคต ใน
ความหมายของ “การไหว้ครู” ก็คือ การที่ศิษย์แสดงความเคารพ ยอมรับนับถือครูบาอาจารย์อย่าง
จริงใจว่า ท่านเป็นผู้เพียบพร้อมด้วยคุณธรรมความรู้ ศิษย์ในฐานะผู้สืบทอดมรดกทางวิชาการ จึงพร้อม
ใจกันปวารณาตัวรับการถ่ายทอดวิชาความรู้ด้วยความวิริยะอุตสาหะ เพ่ือให้บรรลุปลายทางแห่ง
การศึกษาตามที่ตง้ั ใจเอาไว้ ซึ่งการไหว้ครนู ี้นอกจากจะเปน็ ธรรมเนียมอันดีงามที่มสี ่วนโน้มนา้ วจติ ใจคน
ให้รักษาคุณความดี และช่วยธารงรักษาวิทยาการให้สืบเนื่องต่อไปแล้ว การที่ศิษย์แสดงความเคารพ
ยอมรับนับถือครูตั้งแต่เบ้ืองต้น ก็มีส่วนทาให้ครูเกิดความรัก ความเมตตาต่อศิษย์ อยากมอบวิชาความรู้
ให้อย่างเต็มที่ และศิษย์เองก็จะมีความรู้สึกผูกพันใกล้ชิด เกิดมั่นใจว่าตนจะมีผู้คุ้มครองดูแล ส่ังสอนให้
ไปสหู่ นทางแหง่ ความดีงาม และความเจริญก้าวหนา้ แน่นอน

พิธีไหว้ครู เชื่อกันว่าเป็นพิธีกรรมท่ีสืบเน่ืองมาจากลัทธิความเช่ือของพราหมณ์ท่ีได้เข้ามามี
บทบาทในวัฒนธรรมวิถีชีวิตของคนไทย พิธีไหว้ครู เป็นพิธีที่ศิษย์แสดงความกตัญญูกตเวทีต่อครู

๗

อาจารย์ผู้ประสิทธ์ิประสาทวิชาความรู้ ทั้งน้ีด้วยว่า “ครู” คือ บุคคลที่ให้แสงสว่างแก่ศิษย์โดยมีหน้าที่
อบรมสงั่ สอนศิษย์ใหร้ ู้จกั การนาพาชีวติ ใหเ้ กิดความเจริญร่งุ เรือง

พิธีไหว้ครู เป็นพิธีกรรมท่ีมีความสาคัญที่ศิลปินหนังตะลุงและผู้ท่ีต้องการศึกษา สืบสาน
ศิลปะการแสดงหนังตะลุง ที่ควรจะมีความรู้ความเข้าใจ ทั้งนี้เพื่อสามารถนาไปขยายผล หรืออธิบายถึง
ที่มาท่ีไปของพิธีการอันสาคัญนี้ อันจะเป็นการช่วยกันอนุรักษ์และส่งเสริมศิลปะการแสดงที่เป็น
เอกลกั ษณ์ของภาคใต้อยา่ ง “หนงั ตะลุง” ใหค้ งอยสู่ ืบไป

พิธกี รรมของการไหว้ครูหนังตะลุง จะมรี ปู แบบทีแ่ ตกต่างกนั ไปบา้ งตามแต่ทค่ี รผู ู้ประกอบพิธีแต่
ละทา่ นไดร้ ับการสบื ทอดมาตามสายตระกลู ของหนงั ตะลงุ คณะนั้นๆ

สาหรับที่จะกล่าวต่อไปน้ี ขอนาเสนอพิธีไหว้ครูหนังตะลุง ท่ีเป็นรูปแบบฉบับของ นายล้อม สัง
สัพพันธ์ุ หรือที่รู้จักกันในนามของนายหนังตะลุงว่า “หนังล้อม สระกา” ผู้ซ่ึงได้รับการยกย่องเชิดชู
เกียรติเป็นผู้มีผลงานดีเด่นทางด้านวัฒนธรรมสาขาศิลปะการแสดงหนังตะลุง ประจาปี ๒๕๔๐ จาก
สานักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ซงึ่ มรี ายละเอียดท่นี า่ สนใจจาแนกได้ตามหวั ขอ้ ดงั น้คี ือ

๑. พธิ ีการไหวค้ รูหนังตะลุง
๒. ข้ันตอนการประกอบพธิ ไี หว้ครูหนังตะลุง
๓. องค์ประกอบของพิธไี หว้ครูหนังตะลงุ
๔. วงดนตรปี ระกอบพธิ ไี หว้ครูหนังตะลงุ

๑. พธิ ีการไหว้ครูหนังตะลงุ
พิธีไหว้ครูหนังตะลุง หนังล้อม สระกา ได้รับการสืบทอดมาจาก “หนังร่าน บ้านหัวจาก” ผู้
เป็นอาจารย์หนังตะลุง มีลักษณะวิธีการดังน้ีคือ มีการกาหนดวันประกอบพิธีไหว้ครู เป็นวันพฤหัสบดี
เวลากลางคืน โดยพิธีการจะเริ่มด้วยพิธีสงฆ์ในเวลาตอนเย็น จากน้ันจึงจะเป็นพิธีไหว้ครูหนังตะลุง และ
พิธีครอบมือ ตามลาดับ แต่ในบางคร้ังหากทางเจ้าภาพ หรือผู้จัดไม่มีความพร้อมมากนัก ก็มีความ
จาเป็นตอ้ งปรบั ลดในส่วนของพิธสี งฆอ์ อกไป
ซึ่งพิธีไหว้ครูหนังตะลุงตามขนบธรรมเนียมที่ หนังล้อม สระกา ยึดถือปฏิบัติสืบทอดมา
ประกอบดว้ ยสว่ นสาคัญ ๓ พธิ ีการ คอื พิธสี งฆ์ พธิ กี ารไหว้ครู พธิ ีครอบมือ

๑.๑ พธิ ีสงฆ์ พระสงฆ์ท่ีนิมนต์มาในพิธนี ิยม จานวน ๕ รูป โดยพธิ ใี นส่วนนจ้ี ะเริ่มข้ึน
ในเวลาตอนเย็น หรือที่เรียกกันว่า “เวลานกชุมรัง” ของวันพฤหัสบดี ในพิธีสงฆ์ครูผู้ประกอบพิธีและ
ศิษย์ ที่เข้าร่วมพิธีกราบครูและครอบมือ ตลอดแขกผู้มีเกียรติที่มาร่วมในพิธีทุกคนร่วมพิธีกรรมทาง
ศาสนา เร่ิมด้วยพระสงฆ์ ๕ รูป ประจายังอาสนะสงฆ์แล้ว ประธานจุดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัย
สมาทานศีล พระสงฆ์สวดชัยมงคลคาถา จบแล้ว สวดชยันโต ประพรมน้าพระพุทธมนต์เป็นอันเสร็จ
พธิ กี รรมทางศาสนา

อน่ึง สาหรับครูผู้ประกอบพิธี เม่ือจบการสมาทานศีลแล้วจะขอลาพระสงฆ์ออกมาทาพิธีขอท่ี
ตรงหน้าโรงหนังตะลุงเสร็จแลว้ จงึ ข้ึนโรงหนังตะลุง

๘

ซ่ึงเหตุผลท่ีต้องมีพิธีสงฆ์นั้น ก็เพ่ือท่ีจะให้ผู้เข้าร่วมพิธีทุกคนได้ชาระร่างกายและจิตใจให้มี
ความบรสิ ุทธิ์ ดว้ ยการสดบั บทสวดและรบั นา้ พระพทุ ธมนตก์ ่อนการเข้ารว่ มพธิ อี ันสาคญั ในลาดบั ต่อไป

ภาพท่ี ๒ พธิ สี งฆ์

๑.๒ พิธีไหวค้ รู การประกอบพิธไี หวค้ รใู นลาดบั น้ีประกอบดว้ ยพิธีการดงั นี้ คอื
๑.๒.๑ พิธีขอท่ี เป็นการบอกกล่าว ต่อพระภูมิเจ้าท่ี โดยหลังจากที่ครูผู้ประกอบพิธี
ไหว้ครูสมาทานศีลแล้ว ก็จะลาพระออกสงฆ์ไปจุดธูป-เทียน บอกกล่าวตรงหน้าโรงหนังตะลุง จากนั้นจึง
ไปขึน้ โรงหนงั ตะลุง
๑.๒.๒ พิธบี ูชาพระรัตนตรัยและบชู าเทวดา เปน็ การกล่าวสรรเสรญิ พระพุทธคุณ พระ
ธรรมคณุ และพระสงั ฆคณุ จากนัน้ จงึ กล่าวบทบชู าเทวดาและในตอนทา้ ยของพธิ กี จ็ ะเป็นการเสกน้ามนต์
และเสกแป้งกระแจะ เพ่ือไว้ใช้ประพรม และเจิมรูปหนัง เจิมหน้าผากให้แก่เหล่าศิษย์ที่เข้ามากราบครู
และครอบมือ
๑.๒.๓ พิธีบชู าครูหรือเชญิ ครู เป็นการกล่าวคาสรรเสรญิ ถึงครู-อาจารย์ ของหนังตะลุง
อาทิ ครฤู าษี ครพู ริ าพหนา้ ทอง ครูหนงั ตะลุง เพื่อเชิญมารับเคร่ืองสังเวย อกี ทัง้ เชื้อเชิญอานาจ อานภุ าพ
ของครูอาจารย์ สิ่งศักด์ิสิทธิ์พระพุทธคุณ พระธรรมคุณ พระสังฆคุณ ให้มาประจาในมณฑลพิธี ตลอด
เชิญให้เข้าสิงสถิตอยู่ในตัวของครูผู้ประกอบพิธี อันจะได้เป็นผู้นาประกอบพิธีไหว้ครู เสร็จแล้วจึงถวาย
เคร่ืองเซ่นสงั เวย ลาเคร่ืองเซน่ สังเวย และเซ่นรูป เปน็ อนั เสร็จพิธี

๙

ภาพท่ี ๓ พธิ ีบชู าครหู รือเชญิ ครู
๑.๓ พธิ ีครอบมือ เปน็ พิธกี รรมทีด่ าเนินตอ่ เนอื่ ง
จากพิธีไหว้ครู พิธีครอบมือบางก็เรียกว่า “พิธีครอบครู” กล่าวคือ ครูผู้ประกอบพิธีจะนาเอารูปหนัง
ตะลุงตัวฤาษี ซึ่งถือว่าเป็นครูหนังตะลุงมาประสิทธลี งบนหลังของศิษย์ โดยวางตัวฤาษีทาบลงบนหลัง ๓
คร้ังพร้อมบริกรรมคาถา จากนั้นบอกอนุศาสน์และมอบรูปฤาษีให้กับศิษย์ เป็นสัญลักษณ์ท่ีแสดง
ความหมายว่าศิษย์ได้รับการยอมรับว่าเป็นศิลปินหนังตะลุงที่สมบูรณ์ สามารถที่จะเป็นครูสอนผู้อ่ืนได้
และสามารถท่ีจะประกอบพิธีท่ีเกย่ี วกับหนังตะลุงได้ทัง้ สิน้ เว้นแต่การเป็นผู้ประกอบพิธไี หวค้ รูหนงั ตะลุง
ซึ่งจะต้องได้รับการ “มอบครู”อีกครั้งหนึ่ง อันเป็นการอนุญาตจากครูเดิม โดยการพิจารณาคุณสมบัติ
ความเหมาะสมเสียกอ่ น
หลังจากศิษย์รับมอบรูปฤาษีจากครูแล้ว ศิษย์ผู้นั้นก็จะต้องเล่นหนังตะลุงถวายครู เพ่ือเป็นการ
เอาฤกษ์เอาชัย จึงเป็นอันเสร็จพิธีครอบมือ แต่ในกรณีท่ีมีผู้ครอบมือหลายคนการเล่นหนังถวายครูก็จะ
แบง่ กันเลน่ เปน็ ช่วงๆ ตามแต่จะตกลงกัน

ภาพที่ ๔ พิธคี รอบมือ

๑๐

๒. ข้นั ตอนการประกอบพิธไี หวค้ รูหนงั ตะลุงลาดบั ข้ันตอนการประกอบพธิ มี ีรายละเอยี ดดงั นี้
๒.๑ พธิ ีขอที่ ครูผ้ปู ระกอบพธิ จี ะนาดอกไม้ ธปู -เทียน ไปจุดบอกกลา่ วแก่พระภูมิเจ้าท่ี

(พระชยั มงคล) เจา้ บ้าน ท่ีหนา้ โรงหนังตะลุง เพื่อขอท่ีตัง้ โรงพิธีทาการมงคล ขอใหเ้ กิดความสุขสวัสดีมี
โชคชยั ในการประกอบพธิ ี

ภาพท่ี ๕ พิธขี อที่
๒.๒ การข้ึนโรง หลังจากท่ีขอที่จากพระภูมิเจ้าท่ีหน้าโรงหนังตะลุงแล้ว ครูผู้ประกอบ
พิธีจะเดินไปข้างหลังโรงเพ่ือขึ้นโรงหนังตะลุง โดยก่อนที่จะข้ึนโรงหนัง ครูผู้ประกอบพิธีจะกล่าวคา
ทักทายเจ้าโรงข้ึนก่อนว่า “ตัวเจ้าโรงท่านยงั หรือ...ยัง สังขาตังโลกัง ชนาตีติ โลกะวิทู ข้าพเจ้าจะขอเข้า
โรงหนงั เพอื่ ทาพิธีในคืนนี้ ขอใหม้ มี งคล ทาอะไรใหส้ มความปรารถนาของข้าพเจา้ เถดิ ”
จากนั้นก็จะสังเกตทางศูนย์ทางจันทร์ หมายถึง สังเกตระบบการหายใจว่าจมูกทางข้างใดที่
หายใจได้คล่อง หากข้างใดหายใจคล่องก็ให้เอาเท้าข้างน้ันเหยียบบันไดโรงหนังก่อน แล้วข้ึนไปบน
โรงหนัง ขณะย่างเท้าข้ึนโรงหนังต้องบริกรรมคาถาว่า “ออ หนอ พระพุทธัง ยุดพระอะระหัง ออหนอ
พระธัมมังยุดพระอะระหัง ออหนอพระสังฆัง ยุดพระอะระหัง สัมมาสัมพุทโธ” จากน้ันจึงหันกลับมาสง่
มอื รบั ศษิ ย์ที่จะเข้าครอบมอื ขึน้ ตามไปบนโรง

๑๑

ภาพที่ ๖ การข้ึนโรง
๒.๓ การจุดเทียนชัย ประธานในพิธี จุดเทียนชัย เทียนยอดบายศรี เพ่ือเป็นการ
สักการะส่งิ ศกั ดสิ์ ิทธ์ิ ขณะจุดเทยี น ดนตรีบรรเลงเพลงสาธุการ พระสงฆ์สวดชยั มงคลคาถา

ภาพท่ี ๗ ประธานจดุ เทียนชยั

๑๒

๒.๔ การบูชาพระรัตนตรัย บูชาเทวดาและเสกน้ามนต์ ครูผู้ประกอบพิธีเร่ิมบูชาพระ
รัตนตรัย จบแล้วกล่าวบทชุมนุมเทวดา ร่ายบทธรณีสาร เสกน้ามนต์ เสกแป้งกระแจะ ดนตรีบรรเลง
เพลงมหาฤกษ์

ภาพที่ ๘ บูชาพระรัตนตรยั บูชาเทวดาและเสกน้ามนต์
๒.๕ พิธีเชิญครู เป็นพิธีเช้ือเชิญอานาจอานุภาพของครู อาจารย์หนังตะลุงตั้งแต่คร้ัง
อดีตถึงปัจจุบัน ตลอดคุณบิดา มารดา ส่ิงศักดิ์สิทธ์ิ ให้มาสถิตย์อยู่ในมณฑลพิธีและเชิญเข้าสู่ตวั ของครูผู้
ประกอบพิธี เพ่อื ตนจะได้ทาหนา้ ทเี่ ป็นผู้ประกอบพิธีกรรมครอบมอื ใหก้ บั ศิษย์ ซ่งึ พิธีเชิญครูเรมิ่ จากครูผู้
ประกอบพิธีหรือผู้ช่วยจุดเทียนราย (เทียนครู ๙ เล่ม) ท่ีจัดเตรียมไว้ จากนั้นกล่าวบทเชิญครู ขณะ
ประกอบพิธี ดนตรบี รรเลงเพลงพดั ชา

ภาพที่ ๙ จุดเทียนราย

๑๓

๒.๖ พิธีรับพานครู ครูผู้ประกอบพิธีรับพานครูหรือขันครูจากศิษย์ท่ีนามามอบเป็น
เคร่อื งบชู าครู จากนน้ั ครผู ปู้ ระกอบพธิ ปี ระพรมน้ามนตแ์ ละเจิมหนา้ ผากให้ศิษย์

ภาพ ที่ ๑๐ ศษิ ยน์ าพานมามอบ

ภาพท่ี ๑๑ พธิ รี ับพานครู

๑๔

ภาพ ๑๒ พานทศ่ี ษิ ยน์ ามอบให้ครู
๒.๗ พิธีกราบครู การกราบครูเร่ิมจากครูผู้ประกอบพิธีนาศิษย์กราบครู ๙ ครั้ง การ
กราบครูของหนงั ตะลุงจะมีความแตกต่างไปจากการกราบโดยทว่ั ไป กล่าวคือ
- เริ่มดว้ ยการยืนประนมมอื
- กล่าวคาบูชาครูพิราพหน้าทองว่า“อิมินา สักกาเรนะ ครูพิราพหน้าทอง ทัสสะ
ปเู ชมิ” ๑ เที่ยว

ภาพที่ ๑๓ ยนื ประนมมือ

๑๕

- จบแลว้ นั่งคกุ เข่าลงกราบแบบเบญจางคประดิษฐ์

ภาพท่ี ๑๔ นง่ั คุกเขา่ ลงกราบแบบเบญจางคประดิษฐ์
- จากนั้นจึงลุกข้ึนยืนโดยเอามือลูบจากเท้า ขา สะเอว ลาตัว เมื่อถึงหน้าอกให้เอามือ
ทั้งสองไขวก้ นั แลว้ ประนมมอื ไหวด้ ังเดมิ

ภาพท่ี ๑๕ ลกุ ข้ึนยืนโดยเอามือลูบจากเท้า ขา สะเอว ลาตวั

๑๖

ภาพที่ ๑๖ เอามือทัง้ สองไขว้
จากน้นั กลา่ วคาบชู าครพู ิราพหน้าทอง
ปฏบิ ัติเชน่ น้จี นครบ ๙ ครัง้ ถอื ว่าเสรจ็ พธิ กี ราบครู
อน่ึง หากมีผู้กราบครูจานวนมาก ก็อาจให้ผู้ท่ีเป็นผู้ช่วยหรือนายหนังตะลงุ ท่ีได้ผา่ นพิธีครอบมือ
มาก่อนแลว้ เป็นผู้นากราบครู

๒.๘ การถวายเครื่องสังเวย เร่ิมจากครูผู้ประกอบพิธีจุดเทียนปักไว้ท่ีเครื่องสังเวยทุก
ที่ จากนนั้ ครผู ู้ประกอบพธิ นี าศษิ ยก์ ล่าวคาถวายเครือ่ งสังเวยครหู นงั ตะลงุ ว่า
“อุกาสะ สหรบพระเพียร ชนะสัมปันนัง สาลีนัง โภชนานัง อุทะกัง วะรัง โสคนธารสนานา ครูพิ
ราพหนา้ ทอง ทสั สะ สาธะธามหิ งั บูชายนั ติ”
จากนัน้ เว้นระยะเวลาไปพอสมควร จงึ ลาเครื่องสงั เวยทัง้ หมด

ภาพที่ ๑๗ เครื่องสงั เวย

๑๗

ภาพท่ี ๑๘ แผงตวั หนงั ตะลงุ

๒.๙ การเซ่นรูป เป็นพิธีการเพื่อให้รูปหนังได้รับกินกล่ินไอของอาหารคาวหวานท่ีได้
นามาเป็นเครื่องสังเวยถวายครู พิธีการเร่ิมจากครูผู้ประกอบพิธีจะนาเอารูปหนังตะลุงท่ีเป็นตัวสาคัญ
ปกติจะเป็นรูปฤาษีและรูปตัวตลกชูโรง โดยเอารูปหนังดังกล่าววางซ้อนกัน แล้วเอามาวนในลักษณะ
แนวนอนขนานกบั พื้นเหนืออาหารคาวหวาน (ท่ี ๑๒) พร้อมบริกรรมคาถาว่า

“โอม ไอต้ งึ ไอต้ ้อง ไอ้ตึงตายในท้อง กตู ้องเรยี กใหส้ ูมา กูหาใหส้ กู นิ กนิ อิ่มหนา
สาราญ แล้วเล่นหนงั ให้มคี นรัก คนยอ (..........อธษิ ฐาน...........)”

๒.๑๐ พิธีครอบมือหนังตะลุงหรือมอบครู เป็นพิธีการท่ีทาขึ้นเพ่ือเป็นการยอมรับใน
การเป็นนายหนังตะลุงที่สมบูรณ์ของศิษย์ท่ีจะยึดวิชาชีพหนังตะลุง กิจกรรมในลาดับของการครอบมือ
เรม่ิ จากครผู ู้ประกอบพิธรี ับมอบพานครจู ากศิษย์ จากนัน้ ศิษยก์ ราบ ๓ ครง้ั แลว้ ครปู ระกอบพิธีปอ้ นชาน
ครู (หมายถึงการป้อนอาหารคาวหวานท่ีเหลือจากการถวายครู) ให้กับศิษย์และประพรมน้ามนต์ เจิม
หน้าผากศิษย์ จากน้ันศิษย์กราบอีก ๓ ครั้ง ในการกราบครั้งที่ ๓ ศิษย์จะกราบค้างอยู่กับพ้ืน ครูผู้
ประกอบพิธจี ะทาพธิ ี “ประสิทธีตีหลงั ” ใหศ้ ิษย์

การประสิทธีตีหลัง หมายถึง การที่ครูผู้ประกอบพิธีนาเอารูปฤาษีตีลงบนหลังของศิษย์ ๓ คร้ัง
พร้อมบรกิ รรมคาถาว่า

“สิทธิ กจิ จงั สิทธิพทุ ธัง สทิ ธธิ ัมมงั สิทธิสังฆัง สิทธลิ าภัง ภวนั ตเุ ม”
การจบั รปู ฤาษีของครูผู้ประกอบพิธีจะจับรูปโดยหันหนา้ ฤาษีไปทางซ้ายมือของครูผู้ประกอบพิธี
จากน้ันศิษย์ลุกข้ึนนั่งประนมมือ ครูผู้ประกอบพิธีก็จะบอกอนุศาสน์แก่ศิษย์ ในใจความท่ีว่าให้ยึดมั่น
ซ่อื ตรงในวิชาชีพหนงั ตะลุง เทิดทนู ใหเ้ คารพทง้ั ๓ สถาบัน ตลอดใหป้ ระพฤตติ ัวอยู่ในศีลธรรมอันดี เป็น
ตน้ จากนั้นครผู ้ปู ระกอบพธิ ีก็จะมอบรูปฤาษีรูปนั้นให้กับศิษย์ อนั หมายถึงการได้มอบครูหนังตะลงุ ให้กับ
ศษิ ย์ ซึ่งตอ่ ไปภายหนา้ ศิษยจ์ ะต้องเป็นผู้รักษาครูไว้กับตวั เอง ขณะมอบรูปฤาษีให้กับศษิ ย์ ครูผปู้ ระกอบ

๑๘

พธิ ีจะบรกิ รรมคาถาว่า “พุทธะรัตตะนงั ธมั มะ รตั ตะนัง สังฆะรตั ตะนัง พุทธะผูกอึ ธมั มะผูกอึ สงั ฆะ
ผกู อึ ” ถอื เป็นการส้นิ สุดพธิ คี รอบมอื หรือมอบครู

ภาพที่ ๑๙ เจิมหน้าผากศิษย์

ภาพที่ ๒๐ พธิ ปี อ้ นชาน

๑๙

ภาพท่ี ๒๑ ประสทิ ธีตีหลงั
๒.๑๑ การเล่นหนังถวายครู เป็นการแสดงความสามารถในเชิงหนังตะลุงของศิษย์ท่ี
เข้ารับการครอบมือเพ่ือเป็นการบูชาครูและเอาฤกษ์เอาชัย ตลอดเพื่อแสดงความสามารถให้เป็นที่
ประจักษ์แก่ผู้ที่มาร่วมงานพิธีไหว้ครู การเล่นหนังถวายครูหากมีผู้เข้ารับครอบมือหลายคนก็แบ่ง
รับผิดชอบการแสดงกันเป็นช่วงๆ ตามที่จะตกลงกัน แต่หากผู้เข้ารับการครอบมือคนเดียวก็ต้อง
รับผิดชอบทั้งหมด นอกจากน้ีศิษย์คนอื่นๆท่ีมาร่วมงานพิธีไหว้ครูก็จะร่วมแสดงหนังตะลุงเพ่ือบูชาครู
และแสดงพลังความสามัคคี ความสามารถของศษิ ยร์ ่วมอาจารยเ์ ดียวกนั ดว้ ยกไ็ ด้

ภาพท่ี ๒๒ การเลน่ หนงั ถวายครู

๒๐

๒.๑๒ พธิ ีส่งครู เป็นการเชญิ ครูหนงั ตะลุง เทวดา สิ่งศักดสิ ทิ ธทิ์ งั้ หลายท่ีได้เชิญมาใน
มณฑลพธิ ีใหก้ ลับยังสถานท่ีพานักของทา่ นเหล่าน้ัน โดยครูผ้ปู ระกอบพิธีจะทาพธิ ีส่งครหู ลังจากท่ีศิษย์ได้
เล่นหนงั ตะลงุ ถวายครูแลว้ พอสมควร ในการส่งครกู จ็ ะมีบทบริกรรมว่า

“โอม ถึงถึง อายุด พุทแทรกบาดาล แทรกปัตวี แทรกอาโป แทรกวาโย แทรกเตโช
ภะสมั โสธายะ มอ ฬอ นงั ”

๓. องคป์ ระกอบของพธิ ไี หว้ครูหนังตะลุง
๓.๑ การกาหนดวัน ระเบียบการกาหนดวันในการจัดพิธีไหว้ครูหนังตะลุงท่ีถือปฏิบัติ

สืบต่อกันมา ก็จะไม่ค่อยต่างไปจากการกาหนดวันของพิธีไหว้ครูในวิชาศิลปะสาขาอ่ืนๆ กล่าวคือจะ
กาหนดวันประกอบพิธีเป็นวันพฤหัสบดี (ข้างข้ึน) แต่ท่ีจะต่างออกไปก็ตรงที่เป็นวันพฤหัสบดีเวลา
กลางคืน ด้วยว่าต้องอาศัยการเล่นแสงและเงา ส่วนที่นิยมวันพฤหัสบดีน้ัน ก็เพราะได้รับความเช่ือมา
จากศาสนาพราหมณ์ที่ว่า“วันพฤหัสบดี เป็นวันครู” กล่าวคือ พระพฤหัสบดีเป็นผู้ท่ีถือกาเนิดมาจาก
ฤาษี ๑๙ องค์ และฤาษีเป็นผู้ทรงคุณวุฒิท่ีมีความรู้ความสามารถ เป็นครูส่ังสอนเทพและมนุษย์ ดังน้ัน
การเริ่มศึกษาสรรพวชิ าตา่ งๆ จึงมกั นยิ มในวนั นี้

๓.๒ การกาหนดเดอื น เดือนทน่ี ิยมประกอบพิธไี หว้ครูหนงั ตะลงุ มีระเบียบที่ถือปฏิบัติ
กันว่าตอ้ งเปน็ เดอื น ๖ หรอื เดือน ๙ แต่หากให้เหมาะสมทีส่ ุดต้องเปน็ เดือน ๖

นอกจากการกาหนดวันและเดือนในการประกอบพิธไี หวค้ รหู นังตะลุงแลว้ สิง่ ที่ต้องพิจารณา
เพมิ่ เติมอีกประการหนง่ึ คือต้องเป็นวันทางจันทรคติทเี่ ป็นวันขา้ งข้นึ และเป็นวันคเ่ี ทา่ นนั้
ประกอบดว้ ย ๓ ค่า ๕ ค่า ๗ คา่ ๙ ค่า ๑๑ ค่า และ ๑๕ ค่า ซง่ึ ท่ีนยิ มวนั ข้างขน้ึ น้ันก็เพราะเชอ่ื ว่าข้างขึน้
เปน็ “วนั ฟู” อันเป็นสัญลักษณข์ องความเจรญิ รุ่งเรือง

๓.๓ การจดั สถานท่ี สถานท่ปี ระกอบพธิ ีไหว้ครูหนังตะลุงนบั ว่ามีความเปน็ เอกลักษณ์
เฉพาะตัวทั้งน้ีเพราะมีความเชื่อและข้อกาหนดอื่นๆ มาเป็นตัวกาหนดการจัดสถานท่ี การปฏิบัติจึงต้อง
ใหถ้ กู ตอ้ งตามระเบียบแบบแผนขนบบัญญตั ิ จะอนุโลมไดบ้ ้างก็จะเป็นในส่วนของขนาดโรงพิธี ซ่ึงอาจจะ
ขยายให้กว้างขวางมีความแข็งแรงเพียงพอกับการรับน้าหนักของเหล่าศิษย์ ศิลปิน และผู้เข้าร่วมพิธีบน
โรงหนังตะลงุ

สถานท่ีท่ีตอ้ งเตรียมในการประกอบพธิ ีไหว้ครหู นังตะลงุ ประกอบดว้ ยส่วนสาคญั ๒ สว่ น คอื
ปะราพธิ สี งฆ์ และโรงหนังตะลงุ ทใี่ ช้ประกอบพธิ กี รรมไหวค้ รู

๓.๓.๑ ปะราพธิ สี งฆ์ปะราพธิ ีสงฆ์ เป็นส่วนทีจดั แยกออกจากสว่ นของโรงหนังตะลุง
แต่จะอยู่บริเวณใกล้เคียงกัน โดยปลูกสร้างให้อยู่ทางด้านขวา (ทิศใต้) ของโรงหนังตะลุงที่ใช้ประกอบ
พิธกี รรมไหว้ครหู นังตะลุง ภายในประราพิธีสงฆ์จัดยกพนื้ ให้มีความสงู พอประมาณ ปเู สอ่ื และอาสนะสงฆ์
จานวน ๕ ท่ี ส่วนหัวสุดของพื้นท่ียกข้ึนจัดวางโต๊ะหมู่บูชาพระพุทธรูป แจกันดอกไม้ ธูปเทียน โยง
สายสิญจน์จากพระพุทธรูปมาวนหมอ้ นา้ มนต์

๒๑

ส่วนพื้นด้านล่างปลู าดด้วยเส่อื สาหรับนักเรยี น นกั ศกึ ษา น่งั และจัดเก้าอี้รับรองประธาน แขกผู้
มเี กียรติ

๓.๓.๒ โรงหนังตะลุงท่ีใช้เป็นสถานท่ีประกอบพิธีไหว้ครูหนังตะลุง การปลูกสร้าง
โรงหนังควรมีความเหมาะสมกับสภาพของงาน กล่าวคือ หากมีผู้เข้าร่วมพิธีไหว้ครูหรือครอบมือจานวน
มาก โรงกอ็ าจจะตอ้ งปรบั เปลี่ยนให้มขี นาดใหญก่ ว่าโรงหนังตะลุงท่ปี ลูกสรา้ งแบบเดิมกลา่ วคือปลูกเป็น
แบบช่ัวคราว สูงจากพื้นประมาณ ๑.๕๐ เมตร หลังคามุงจากทาเป็นเพิงหมาแหงน เสาโรงทาด้วยไม้
หมาก พื้นปูด้วยฟากหรือไม้กระดาน และปูทับด้วยเสื่อคล้าแต่การปลูกสร้างโรงหนังตะลงุ สาหรับใช้เปน็
สถานที่ไหว้ครูหนังตะลุงในปัจจุบัน ได้มีการปรับเปลี่ยนไปตามสภาพของสังคม กล่าวคือ จะใช้แบบโรง
สาเรจ็ รูปทใ่ี ช้เหล็กเป็นส่วนประกอบแทนไม้และใช้ผ้าเตน้ ท์มุงหลังคาแทนจาก

ภาพท่ี ๒๓ โรงหนงั

๓.๔. พานครู เปน็ ช่ือเรยี กสง่ิ ของท่ีผเู้ ขา้ ร่วมพธิ ไี หว้ครหู นงั ตะลุง ผูเ้ ข้ารับการครอบมือ
หนงั ตะลงุ จดั นามามอบให้ครูผู้ประกอบพิธีเปน็ เคร่ืองบูชาครู โดยใช้พานหรือภาชนะอย่างอ่ืนอาทิ จาน
หรอื ขนั ใสเ่ คร่อื งบูชาครู ประกอบดว้ ย

๑. ดอกไม้ ๙ ดอก (โดยมากนิยมใช้ดอกไม้ที่มีชื่อเป็นมงคล เช่น ดอกดาวเรือง
ดอกบานไมร่ ู้โรย)

๒. เทยี น ๙ เลม่
๓. ธูป ๙ ดอก
๔. หมาก-พลู ๙ คา
๕. เงนิ ราด หมายถึง เงินทใ่ี ชเ้ ป็นเครอื่ งบชู าครู หรอื เงนิ กานลครู สว่ นมากมัก
นยิ มใหล้ งทา้ ยดว้ ย ๙ อาทิ ๙ สตางค์ ๙ บาท ๓๙ บาท ๕๙ บาท ซึง่ ปจั จบุ นั นิยมใชใ้ น
จานวน ๓๙๙ บาท (สาหรับศิษย์ท่ีเขา้ ครอบมือ)

๒๒

ภาพท่ี ๒๔ พานครู

๓.๕ เครื่องสังเวยและเครื่องใช้ในพธิ ี เคร่ืองสังเวยและเครอื่ งใช้ในพิธไี หว้ครูหนงั ตะลงุ

๑. บายศรตี อง ๙ ชัน้ (ตัวบายศรแี ทงขึ้น) ๑ ตน้

๒. ถ้วยขา้ วขวัญ (บายศรปี ากชาม) ๑ ชุด

๓. หัวหมสู กุ ๑ หวั

๔. ไก่สกุ ปากทอง (ตวั ผู้) ๑ ตวั

๕. อาหารคาวหวาน ๑๒ ที่ (ที่ ๑๒) ๑ ชดุ

๖. สายสญิ จน์ ๑ ลกู

๗. เสือ่ กระจดู ๑ ผนื

๘. หมอน ๑ ใบ

๙. หมาก-พลู ๑๐ คา

๑๐. ผา้ ขาว (ผ้าเพดาน) ทอง ๑x๑ เมตร๑ ผนื

๑๑. ผา้ ขาว (ผ้าครู) นุ่ง-ห่ม ๒ ผืน

๑๒. เทียนขาวหรอื เหลือง ๑ ห่อ

๑๓. เทยี นชัย ๑ อนั

๑๔. เทยี นน้ามนต์ ๑ อัน

๑๕. หยวกกล้วย ๒ ตน้

๒๓

๑๖. ดอกไม้ (ดอกดาวเรืองหรอื ดอกบานไมร่ ้โู รย)

๑๗. หมอ้ น้ามนต์ ๑ ใบ

๑๘. แป้งกระแจะ , นา้ มนั หอม ๑ ชุด

ภาพท่ี ๒๕ บายศรตี อง ๙ ชนั้
ภาพท่ี ๒๖ เครอ่ื งสังเวย

๒๔

แผนผงั การจดั โรงพิธไี หวค้ รหู นงั ตะลุง

ภาพที่ ๒๗ แผนผังการจดั โรงพิธไี หว้ครหู นังตะลุง

๑. หยวกกล้วย (วางโดยให้ส่วนปลายช้ไี ปทางซา้ ยมือของโรงทศิ เหนอื )
๒. หยวกกล้วย (วางทางด้านขวาของโรงโดยใหส้ ่วนปลายชไ้ี ปทางทศิ ตะวันออก ใช้ปักรูปหนงั
ตะลุงที่จะรอการแสดง)
๓. แผงหนัง หมายถงึ วสั ดุท่ใี ชเ้ กบ็ รูปหนังตะลุง มลี ักษณะเปน็ สีเ่ หลีย่ มจตั ุรสั ประมาณ
๑.๐x๑.๐ เมตร
๔. เส่อื กระจูด
๕. เทยี นรายพร้อมดอกไมแ้ ละหมากพลู รวม ๙ ชุด
๖. หม้อนา้ มนต์
๗. ตาแหน่งทน่ี ่งั ของครูผ้ปู ระกอบพิธี
๘. พานผ้าถวายครู
๙. พานหมอน
๑๐. โต๊ะหมวู่ างเทยี นชยั
๑๑. ถว้ ยข้าวขวัญ (บายศรีปากชาม)
๑๒. หัวหมสู ุก
๑๓. ไกป่ ากทอง (ไกต่ ัวผู้)
๑๔. ท่ี ๑๒
๑๕ บายศรตี อง ๙ ชั้น
๑๖. บริเวณที่นง่ั ลกู คู่ (นกั ดนตรี) อยทู่ างมมุ ซ้ายด้านหลงั โรงหนังตะลงุ
๑๗. บรเิ วณทนี่ งั่ ของผู้เขา้ กราบครู ครอบมือหนงั ตะลงุ
๑๘. บันไดทางขึน้ โรงหนังตะลุง

๒๕

หมายเหตุ ๑. เหนือบายศรีตอง ๙ ชนั้ ผกู ผ้าขาวเป็นเพดานภายในใสห่ มากพลู ๑ คา ดอกไม้
๑ ดอก เทยี น ๑ เลม่ ขา้ วตอก
๒. โยงสายสิญจน์จากปะราพิธีสงฆ์ ผ่านทางผ้าเพดานเหนือบายศรีตอง ๙ ชั้น และวง

วนรอบเครือ่ งสังเวยและเครอื่ งใช้ท้งั หมด

๓.๖. ตัวหนังตะลงุ ที่สาคัญท่ีใช้ในพิธี
รูปฤาษี เป็นรปู หนงั ตะลงุ ทศี่ ลิ ปินหนงั ตะลุงทุกคนถอื วา่ เปน็ “รปู ครู” เปน็ ตัวแทนของ
ครูหนังตะลุง ท้ังน้ีเพราะมีความเชื่อมาแต่มาเดิมแล้วว่า ฤาษีคือผู้ทรงศีลท่ีมีความรอบรู้ในเรื่องไสย
เวทย์ทั้งหลาย จึงเป็นรูปหนังตะลุงที่มีความขลัง มีความศักดิ์สิทธ์ิ มีอิทธิฤทธ์ิ สามารถจะปัดเป่าเสนียด
จัญไรให้มลายหายไป ในการแสดงหนังตะลุงจึงได้มีขนบปฏิบัติให้มีการ “ออกรูปฤาษี” เพื่อเป็นการ
คารวะครู และปัดเป่าสง่ิ เลวรา้ ยตา่ งๆ ท่จี ะมีเปน็ อุปสรรคต่อการแสดงเสมอ
ในการประกอบพิธีไหว้ครูครอบมือหนังตะลุงก็เช่นกัน ผู้ประกอบพิธีได้ใช้รูปฤาษีเป็น
สัญลักษณ์และเป็นตัวแทนของครูหนังตะลุง ทาพิธีครอบมือหรือมอบครูให้แก่ศิษย์โดยวิธี “ประสิทธีตี
หลงั ” และมอบฤาษีให้แกศ่ ษิ ย์

ภาพที่ ๒๘ ตวั หนงั ตะลงุ ที่สาคญั ทีใ่ ชใ้ นพธิ ี

๔.วงดนตรีประกอบพธิ ีไหวค้ รูหนังตะลงุ

วงดนตรปี ระกอบพิธีไหว้ครหู นังตะลุง แตเ่ ดิมจะ
ใช้วงดนตรีพ้นื เมืองภาคใต้ ประกอบดว้ ยเครือ่ งดนตรดี ังนี้

๒๖

๔.๑ กลอง จานวน ๑ ลูก เป็นกลองขนาดเล็ก มีหนังหุ้มสองข้าง หน้ากลอง
เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ ๘ - ๑๐ นิ้ว หัว-ท้าย เล็กกว่าตรงกลางเล็กน้อย มีความยาวประมาณ ๑๐ –
๒๐ นิ้ว ใช้ไม้ตี ๒ อัน เรียกว่ากลองตุ๊ก ใช้ตีขัดจังหวะทับกับโหม่งระหว่างบรรเลงประกอบการเล่นหนัง
ตะลุง

ภาพที่ ๒๙ กลองตุ๊ก

๔.๒ ทับ จานวน ๒ ลูก ทับเป็นเคร่ืองดนตรีสาหรับตีควบคุมจังหวะและดาเนิน
ทานอง ทาด้วยไม้ (นิยมใช้ไม้ขนุน) ทับ ๑ คู่ ประกอบด้วยทับตัวผู้และตัวเมีย ซ่ึงมีขนาดของทับเท่ากัน
จะแตกต่างที่ส่วนหน้าที่ขึงหนังของทับ ตัวผู้จะกว้างกว่าส่วนหน้าท่ีขึงหนังของทับตัวเมียเล็กน้อย ตัวทับ
ประกอบด้วยสว่ นต่างๆคือ

๔.๒.๑ หนงั หน้าทบั ขึงตรงึ ดว้ ยเชือกขึงหนัง ซ่ึงยดึ ไว้กับปลอกอีกชั้นหนึ่ง เป็น
ส่วนที่ทาให้เกิดเสียง ในสมัยโบราณนิยมใช้หนังค่าง ซึ่งมีความยืดหยุ่นสั่นสะเทือนได้ดี แต่ท่ีนับว่าเป็น
เย่ียมสาหรับหนังหมุ้ ทับคือหนังแมว ปัจจุบันหนังค่างหายากจึงนิยมใชฟ้ ิล์มเอกซเรย์แทน ซึ่งมีคุณสมบัติ
ไม่ดีเท่าหนงั ค่างหรอื หนงั แมว

๔.๒.๒ ตวั กระพุง้ เสยี ง (พอ๊ งทบั ) เปน็ ตวั บังคับเสียงทบั ซงึ่ มีขนาดแตกต่างกัน
เชน่ ทับหนังตะลุง จะมีขนาดเล็กกว่าทับมโนราห์

๔.๒.๓ รรู ะบายเสียง (ท้ายหรอื ปากทับ) ประกอบด้วยส่วนท่ีเป็นกล่องส่งเสียง
ไปยงั ท้ายทบั ซงึ่ ออกแบบให้บานออกคลา้ ยปากแตร และยงั เปน็ สว่ นที่ใช้มือขา้ งหนึ่งเปิด ปิด ทาใหเ้ สยี ง
ทับมีเสียงแตกต่างกัน (เสียงเทิง,ติง,ปั๊บ) คนตีทับท่ีตีได้ครบเสียง จะต้องมีเสียงครบตามท่ีคนโบราณพูด
กันวา่ น้าชบุ ผกั จมุ่ เคยกุ้ง ผดั สด

๒๗

ภาพ ทบั

ภาพท่ี ๓๐ ทับ

๔.๓. โหม่ง ใช้ ๑ คู่ ในสมัยโบราณใช้โหม่งฟาก ซึ่งทาด้วยเหล็กแผ่นหนาพอประมาณ
ตดั เป็นรปู ส่เี หล่ยี มผนื ผา้ ตีดุนขนึ้ ตรงกลางใหน้ ูนกลม เพอื่ ทาใหเ้ กดิ เสียงกอ้ ง และระดับเสยี งแตกต่างกนั

เมื่อประมาณ ๕๐ ปีที่ผ่านมา ถึงปัจจุบันนิยมใช้โหม่งหล่อซ่ึงมีรูปร่างเหมือนฆ้องวงของ
เคร่ืองดนตรีไทย – มอญ หล่อด้วยโลหะต่างๆ เช่น ทองแดง ทองเหลือง แต่ที่ถือว่าเป็นยอดโหม่ง จะต้อง
หล่อด้วยสาริด (ชาวบ้านเรียกว่าโหม่งหมิด) เพราะเป็นโลหะผสมที่มีคุณสมบัติก้องกังวาน และมีเน้ือแข็ง
แกรง่ กว่าทองเหลอื งและทองแดง

โหม่ง ๑ คู่ ประกอบด้วยโหม่งลูกเอกและโหม่งลูกทุ้ม ซึ่งมีระดับเสียงแตกต่างกัน สมัย
โบราณนิยมใชเ้ สียงคู่ ทง้ั เสียงเอกและเสยี งท้มุ ตา่ งกนั ๕ ระดับ (ปจั จุบนั ใช้เป็นโหมง่ มโนราห)์ ปัจจุบนั นิยม
ใช้คู่แปด คือลูกเอกและลูกทุ้มเป็นเสียงเดียวกัน แต่สูงต่ากว่ากันแปดระดับเสียง โหม่งท่ังคู่แขวนขึงตรึง
ขนานกันอย่ใู นราวไม้รปู สเี่ หลี่ยมผืนผ้า ซง่ึ ใช้เปน็ กลอ่ งเสยี งทาให้โหมง่ มเี สียงกอ้ งกังวานดขี นึ้ (เพิ่มใยเสยี ง)

เชือกท่ีขึงโหม่งในสมัยโบราณใช้หนังช้าง ซึ่งถือว่าดีที่สุด ปัจจุบันนิยมใช้เชือกร่มชูชีพมา
ขึงแทนอีกทงั้ ยังทาฝาปดิ รางโหม่ง เจาะรตู รงกลางโหมง่ ท้ังเอกทงั้ ทุ้ม

ไม้กรับ หนงั ตะลุงใชก้ รบั อนั เดียวทาด้วยไม้เน้ือแข็งตัดเปน็ ท่อนสั้นๆ พอมือจับสะดวก ใช้
คูก่ ัโหม่ง โดยตกี ับรางโหม่งโดยตรง ส่วนมากจะตีเมื่อลงเสียงทุ้ม

๒๘

ภาพที่ ๓๑ โหม่ง
๔.๔ ฉิ่ง มี ๑ คู่ ทาด้วยทองแดง ทองเหลือง หรือสาริด ลักษณะของฉิ่งคล้ายกับฝาปิด
รางของขนมครกหรือเปลือกลูกเนียง ตรงกลางของฉิ่งทั้งคู่ เจาะรูรอ้ ยเชือกไวด้ ว้ ยกนั เพือ่ ใชจ้ ับตีประกอบ
คลอเสยี งโหม่ง

ภาพท่ี ๓๒ ฉ่งิ
๔.๕ ป่ี ๑ เลา หนังตะลุงนยิ มใช้ปี่เสียงสงู ท่มี รี ะดับเสยี งเข้ากบั เสียงโหม่งทางภาคใต้นิยม
เรียกวา่ ป่ยี อด ตัวปท่ี าจากไม้ชมพู่ (ไม้ประด่กู น็ ิยม) ปากปี่ทาดว้ ยใบตาลหรือใบลาน

ภาพที่ ๓๓ ปี่

๒๙

ปัจจุบันหนังตะลุงนิยมนาเครื่องดนตรีสากลเข้ามาประสม เช่น บางคณะใช้กลองดนตรีสากล ไวโอลิน
กีตาร์ ออร์แกน แทนเครอ่ื งดนตรเี ดมิ

ภาพที่ ๓๔ วงดนตรปี ระกอบพิธไี หวค้ รหู นงั ตะลงุ

การนงุ่ ห่มของผูป้ ระกอบพธิ ี ผคู้ รอบมือและผเู้ ขา้ รว่ มพิธี
๑ การนงุ่ หม่ ของผปู้ ระกอบพธิ ี
การนุ่งห่มของผู้ประกอบพิธีไหว้ครูหนังตะลุง เป็นการนุ่งห่มท่ีเรียกกันโดยท่ัวไปว่า “นุ่งขาวห่ม

ขาว” การนุ่งห่มแบบน้ีเช่ือว่าเป็นการนุ่งห่มที่เลียนแบบพราหมณ์หรือผู้ทรงศีล ทั้งนี้เพื่อแสดงถึงความ
สะอาดบริสทุ ธิ์ โดยมีรปู แบบการนงุ่ หม่ ตามวิธีการ พอสรุปได้ดงั น้ี

ใชผ้ า้ ขาวเนอ้ื หนาขนาดความกว้างยาวประมาณ ๐.๔๒ X ๓.๐ เมตร จานวน ๒ ผนื
ขั้นที่ ๑ ผูป้ ระกอบพธิ สี วมเสือ้ เชิต้ ขาวแขนยาว
ข้ันที่ ๒ นุ่งผ้าขาว ในลักษณะโจงกระเบน กล่าวคือ นุ่งผ้าขาวจับชายผ้าให้ชายท้ัง ๒ ด้านเสมอ
กนั ขมวดปมทชี่ ายพกให้แนน่
ข้ันที่ ๓ ม้วนโจงชายผ้าทั้ง ๒ ด้าน เข้าด้วยกันเป็นหางกระเบนแล้วส่งลอดใต้ขาไปเหน็บชาย
กระเบนไว้ทส่ี ะเอวด้านหลงั ใชเ้ ข็มขัดคาดทบั ที่สะเอวให้แน่น
ข้ันที่ ๔ นาผ้าท่ีใช้ห่ม มาพันทบชายเข้าด้วยกันตามความยาวให้เหลือความกว้างประมาณ ๘ *
๑๐ นิ้ว
ขั้นท่ี ๕ นาผ้าห่มท่ีทบแล้วมาพาดทับท่ีบ่าข้างซ้าย ให้ชายผ้าด้านหน้าห้อยยาวระดับสะเอวส่วน
ชายผ้าท่ีพาดทับไปด้านหลังให้วนลอดแขนขวามาด้านหน้าและพาดไปบนไหล่ซ้ายอีกครั้ง ท้ิงชายผ้าห้อย
ไปดา้ นหลงั และวนปลายผ้าลอดใตแ้ ขนขวานาชายผ้ามาพนั รอบสะเอวและเหน็บเกบ็ ไวท้ ่ชี ายพกด้านหน้า
การนุ่งหม่ ของผูเ้ ขา้ รบั การครอบมือหนงั ตะลุง และของผู้เขา้ ร่วมพธิ กี ราบครู

๓๐

๒. การนุ่งห่มของผู้เข้ารับการครอบมือหนังตะลุง และของผู้เข้าร่วมพิธีกราบครู เท่าท่ีพบ หนัง
ล้อม สระกาจะมุ่งเน้นให้นุ่งห่มในลักษณะนุ่งขาวห่มขาวเช่นเดียวกับผู้ประกอบพิธี โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้ที่
เข้ารับการครอบมือต้องถือปฏิบัติอย่างเคร่งครัด ทั้งน้ีก็ด้วยเหตุผลท่ีว่าส่ิงศักดิ์สิทธ์ิต่างๆ จะเป็นผู้มีศีล มี
สัตย์ มีความบริสุทธ์ิ ดังนั้นการจะติดต่อกับส่ิงศักด์ิสิทธ์ิจะต้องปฏิบัติตัวให้สะอาดบริสุทธิ์ด้วย ส่วนการนุ่ง
หม่ ของผเู้ ขา้ ร่วมพิธกี ราบครู อนุโลมใหน้ ุ่งกางเกง สวมเสื้อยืด หรอื อยา่ งอ่ืน แตค่ วรเป็นสีขาว

อนง่ึ ลกั ษณะการนงุ่ ห่มของผู้รบั การครอบมือหนังตะลงุ กับหนงั ล้อม สระกา เทา่ ทปี่ รากฏจะนุง่
ขาวห่มขาวเสมอ แมว้ า่ บางคนจะมีรูปแบบการนุ่งห่มทีต่ า่ งกันไปบา้ ง อาทิ บา้ งคนกจ็ ะนุ่งขาวดา้ ยผา้ โจง
กระเบน สวมเสอ้ื ยืดหรือเสอื้ เชต้ิ และมีผ้าพาดเฉยี งสีขาว ในขณะทีบ่ างคนจะน่งุ ขาวในลักษณะแบบผ้า
โสรง่ สวมเส้ือยืดหรอื เส้ือเชิ้ตมีผ้าพาดเฉียงสีขาว

ภาพที่ ๓๕ การนงุ่ หม่ ของผูเ้ ข้ารบั การครอบมือหนังตะลุง

๓๑

๓.๒ การแบ่งปนั แลกเปลี่ยนความรู้

ดาเนนิ การจัดทาสูจิบัตร และจัดนิทรรศการนการเผยแพรอ่ งค์ความรู้พธิ ไี หวค้ รหู นังตะลงุ :
กรณศี ึกษานายสุมล ศกั ดิแ์ ก้ว

ภาพท่ี ๓๖ สูจิบตั รพธิ ีไหว้ครูหนังตะลุง

๓๒

ภาพการจดั นิทรรศการองคค์ วามรเู้ รอื่ งศกึ ษารปู แบบขั้นตอนพิธไี หวค้ รูหนงั ตะลงุ

๓๓

๓.๓ การนาความรู้ไปใชใ้ นการจดั การเรียนวทิ ยาลยั นาฏศิลปนครศรธี รรมราช

ดาเนนิ การนาความรูไ้ ปใชใ้ นการจดั การเรยี นประกอบด้วย ๒ ประการ

๓.๓.๑ องค์ความรู้เร่ืองศึกษารูปแบบขั้นตอนพิธีไหว้ครูหนังตะลุง บรรจุลงในรายวิชานาฏ
ศิลปพื้นเมือง และเก็บรวบรวมผลข้อมูลของผู้เรียน ท่ีได้เข้าร่วมนทิ รรศการเผยแพร่องค์ความรู้เรือ่ ง
ศกึ ษารูปแบบขั้นตอนพธิ ีไหวค้ รูหนังตะลงุ ปรากฏผลดงั นี้

สรุปผลการเรียนรายวิชานาฏศิลป์พ้ืนเมือง หนังตะลุง ที่ได้นาความรู้จากการเข้าร่วม
กิจกรรมจัดนทิ รรศการ และการเข้ารว่ มพธิ ไี หวค้ รจู ากสถานการณจ์ รงิ ดงั น้ี

รายวชิ านาฏศิลปพนื้ เมอื ง

ระดับชนั้ ท่ีเรยี น จานวนผเู้ รียน จานวนผมู้ ีผลการ คิดเป็นร้อยละผผู้ า่ น
รายวิชานาฏศลิ ป์ เรียนผ่านเกณฑก์ าร เกณฑก์ ารประเมนิ
พนื้ เมอื ง หนังตะลงุ ๓๐
มัธยมศกึ ษาปีท่ี ๑ ๓๕ ประเมนิ ๑๐๐
มัธยมศึกษาปที ี่ ๒ ๓๖ ๓๐ ๑๐๐
มัธยมศกึ ษาปีที่ ๓ ๒๖ ๓๕ ๑๐๐
มัธยมศึกษาปีที่ ๕ ๑๙ ๓๖ ๑๐๐
มธั ยมศกึ ษาปีท่ี ๖ ๑๔๖ ๒๖ ๑๐๐
๑๙ ๑๐๐
รวม ๑๔๖

รายวิชาปฏิบตั โิ ท หนงั ตะลุง

ระดบั ชน้ั ท่เี รยี น จานวนผูเ้ รยี น จานวนผมู้ ีผลการ คดิ เปน็ ร้อยละผ้ผู า่ น
รายวิชานาฏศิลป์ เรยี นผา่ นเกณฑ์การ เกณฑก์ ารประเมนิ
พนื้ เมือง หนังตะลุง ๒๕
๒๕ ประเมิน ๑๐๐
มัธยมศึกษาปีท่ี ๕-๖ ๑๐๐
๒๕
รวม
๒๕

๓๔

๓.๓.๒ ผลการวเิ คราะห์ความรู้ท่ไี ดจ้ ากการเข้าร่วมนทิ รรศการเรื่องศกึ ษารูปแบบขน้ั ตอนพธิ ี
ไหว้ครหู นงั ตะลุง ปรากฏผลดงั นี้

๓.๓.๒.๑ ผลการประเมิน
การจัดนิทรรศการพิธีไหว้ครูหนังตะลุง ประจาปีการศึกษา ๒๕๖๒ ในวันท่ี ๑ เดือน สิงหาคม

๒๕๖๒ ณ วิทยาลัยนาฏศิลปนครศรีธรรมราช โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อการส่งเสริม เพิ่มพูนองค์ความรู้

ด้านการจัดการความรู้ ด้านทานุบารุงศิลปวัฒนธรรมภูมิปัญญาท้องถิ่น เรื่องพิธีไหว้ครูหนังตะลุง

ประจาปีงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๖๒ โดยมีเครื่องมือในการเกบ็ รวบรวมข้อมลู ดังนี้

๓.๓.๒.๒ ขอบเขตของการประเมิน
ฝา่ ยประเมนิ ผลได้ทาการประเมนิ ผลโครงการตามขัน้ ตอน ดงั น้ี
๑. สร้างเคร่อื งมือ แบ่งออกเป็น ๑ ฉบบั
การจัดนิทรรศการพธิ ไี หว้ครหู นังตะลุง ประจาปกี ารศึกษา ๒๕๖๒ เครือ่ งมอื ท่ใี ช้ในการ

ประเมินผลคร้งั นเี้ ป็นแบบสอบถาม ๕ ระดับ แบง่ เปน็ ๓ ตอน
ตอนท่ี ๑ ขอ้ มลู ทัว่ ไปเก่ียวกบั ผู้ตอบแบบสอบถาม
ตอนท่ี ๒ ข้อมลู ความคิดเห็นเก่ียวกบั การเข้าร่วมกิจกรรม
ตอนท่ี ๓ ขอ้ เสนอแนะและความคดิ เหน็ เกี่ยวกับแบบประเมนิ การจดั นทิ รรศการพิธี

ไหวค้ รหู นังตะลุง ประจาปกี ารศึกษา ๒๕๖๒
๒. เก็บข้อมูล ฝ่ายประเมินผลไดเ้ กบ็ ข้อมูลโดยใช้แบบสอบถามเก็บจากผทู้ รี่ ว่ มนิทรรศการ

ไดแ้ ก่ นักเรียน นกั ศึกษา และผทู้ ี่สนใจ วทิ ยาลยั นาฏศิลปนครศรธี รรมราช ปีการศึกษา ๒๕๖๒ จานวน
๑๗๑ คน

๓.๓.๒.๓ ผลการดาเนนิ กิจกรรม
ผู้เขา้ ร่วมนทิ รรศการเป็นนักเรียน นกั ศึกษา และผู้ทส่ี นใจ วิทยาลัยนาฏศลิ ป

นครศรธี รรมราช ปีการศึกษา ๒๕๖๒ จานวน ๑๗๑ คน

๓.๓.๒.๔ ข้อมลู จากแบบสอบถาม ค่าเฉลีย่
ตอนที่ ๑ ขอ้ มูลความคิดเหน็ เกย่ี วกบั กิจกรรม โดยใชส้ ถิติพ้นื ฐาน ค่าร้อยละ

( x ) และ ส่วนเบ่ยี งเบนมาตรฐาน (SD)
ตอนท่ี ๒ สรปุ ขอ้ เสนอแนะ โดยใช้ความถ่ี ( f )

๓๕

การแปลผลข้อมลู

ในการแปลความหมายของข้อมลู แปลผลจากค่าเฉล่ียเลขคณติ ( x ) แบ่งระดับการประเมนิ

เป็น ๕ ระดบั ดังนี้

คา่ เฉล่ียเลขคณิต ( x ) ความหมาย

๔.๕๐ – ๕.๐๐ หมายถงึ มีความพึงพอใจในระดับมากท่ีสดุ

๓.๕๐ – ๔.๔๙ หมายถึง มีความพงึ พอใจในระดบั มาก

๒.๕๐ – ๓.๔๙ หมายถงึ มีความพงึ พอใจในระดับปานกลาง

๑.๕๐ – ๒.๔๙ หมายถึง มคี วามพงึ พอใจในระดับนอย

๑.๐๐ – ๑.๔๙ หมายถงึ มีความพึงพอใจในระดบั นอยท่ีสุด

๓.๓.๒.๕ สรปุ ผลการประเมินแบบประเมนิ การจดั นิทรรศการพิธีไหวค้ รหู นงั ตะลุง ประจาปี
การศึกษา ๒๕๖๒

๑ ผลการวเิ คราะหข์ ้อมูลเกยี่ วกับขอ้ มูลท่ัวไปของแหลง่ ข้อมูล
ตารางที่ ๑ ผลการวเิ คราะห์ข้อมูลเกยี่ วกบั ข้อมูลทวั่ ไปของแหลง่ ข้อมูล

เพศ รอ้ ยละ
ชาย ๔๓.๔๐
หญิง ๕๖.๖๐

สถานภาพ รอ้ ยละ

ครแู ละบุคลากร ๒๒.๖๔
นกั เรียน นกั ศึกษา ๖๔.๑๕
อ่ืนๆ (บุคคลภายนอกท่สี นใจ) ๑๓.๒๑

จากตารางท่ี ๑ แหล่งขอ้ มูล จานวน ๑๗๑ คน เปน็ เพศชาย คดิ เปน็ ร้อยละ ๔๓.๔๐ เพศหญิง
คิดเป็นร้อยละ ๕๖.๖๐ มีครูและบุคลากร คิดเป็นร้อยละ ๒๒.๖๔ นักเรียน นักศึกษา คิดเป็นร้อยละ
๖๔.๑๕ และ อืน่ ๆ (บุคคลภายนอกท่ีสนใจ) คิดเปน็ รอ้ ยละ ๑๓.๒๑

๓๖

๒ ผลการวเิ คราะห์
ตารางที่ ๒ ค่าเฉล่ียและความเบี่ยงเบนมาตรฐานของผลการประเมินการจัดนิทรรศการพิธีไหว้ครูหนัง
ตะลงุ ประจาปกี ารศึกษา ๒๕๖๒

ขอ้ ความคดิ เห็น ระดบั
ประเด็นการประเมนิ X S.D. คุณภาพ
มากทส่ี ดุ
ดา้ นความรู้ และการนาไปใช้ ๔.๖๑ ๐.๕๖
มาก
๑ ป้ายนทิ รรศการส่งเสริมและสรา้ งองค์ความรใู้ นเร่ืองพธิ ีการ ๔.๔๗ ๐.๕๘ มากทส่ี ุด

ไหวค้ รหู นงั ตะลงุ มาก
มากทส่ี ดุ
๒ ผู้เข้ารว่ มนทิ รรศการไดร้ ับความรจู้ ากองคค์ วามร้พู ิธไี หวค้ รู ๔.๕๘ ๐.๕๗ มากทีส่ ดุ
มากทส่ี ดุ
หนงั ตะลงุ มากทีส่ ุด
มากทส่ี ุด
๓ การจดั นทิ รรศการเป็นการเผยแพร่ และสืบสานองค์ความรู้ ๔.๔๒ ๐.๖๓
มากท่สี ุด
พธิ ไี หว้ครหู นงั ตะลงุ มากท่ีสุด
มากท่สี ดุ
๔ ผเู้ ข้ารว่ มนทิ รรศการได้รบั องคค์ วามร้เู กีย่ วกับพิธีการไหว้ครู ๔.๖๒ ๐.๔๙ มากทส่ี ดุ
มากท่สี ุด
หนังตะลุง เรือ่ งพิธีสงฆ์ พธิ กี ารไหวค้ รู และพธิ ีครอบมอื

๕ ผู้เข้าร่วมนิทรรศการได้รับองค์ความรู้เก่ียวกบั พิธีการไหว้ครู ๔.๗๔ ๐.๔๕

หนังตะลุง เรอื่ งข้ันตอนการประกอบพิธไี หว้ครูหนังตะลงุ

๖ ผู้เข้าร่วมนทิ รรศการไดร้ บั องค์ความรู้เก่ียวกับพธิ ีการไหว้ครู ๔.๘๓ ๐.๓๘

หนังตะลงุ เร่ืององค์ประกอบของพิธไี หว้ครูหนังตะลงุ

๗ ผเู้ ขา้ รว่ มนิทรรศการไดร้ บั องค์ความรู้เกี่ยวกับพิธีการไหว้ครู ๔.๘๑ ๐.๓๙

หนังตะลงุ เรอ่ื งวงดนตรปี ระกอบพิธีไหว้ครูหนังตะลุง

๘ ผเู้ ขา้ ร่วมนทิ รรศการได้รบั องค์ความรเู้ ก่ยี วกบั พธิ กี ารไหวค้ รู ๔.๕๑ ๐.๗๒

หนงั ตะลงุ เรอ่ื งการนุ่งห่มของผู้ประกอบพิธี ผคู้ รอบมอื และ

ผู้เข้าร่วมพิธี

๙ ผเู้ ข้าร่วมนทิ รรศการสามารถนาความรทู้ ไี่ ด้ไปใช้ในการ ๔.๕๘ ๐.๖๐

ประกอบพิธีไหวค้ รหู นังตะลงุ ไดอ้ ย่างถูกต้อง

๑๐ ผูเ้ ข้าร่วมนิทรรศการสามารถนาความร้ทู ีไ่ ดไ้ ปบูรณาการใน ๔.๕๓ ๐.๗๕

การเรยี นการสอนรายวชิ านาฏศลิ ปพื้นบา้ นได้

ดา้ นการเหน็ คุณคา่ ของการจดั โครงการ ๔.๖๓ ๐.๕๕

๑๑ นทิ รรศการเปน็ การธารงไว้ซึ่งพธิ กี รรมท่สี าคญั ของการไหว้ครุ ๔.๖๑ ๐.๕๖

หนังตะลงุ

๑๒ พิธีไหวค้ รูหนังตะลุงเปน็ เอกลักษณ์ของภาคใตท้ ี่มคี วามสาคัญ ๔.๖๒ ๐.๕๕

ควรแก่การอนุรกั ษ์ไว้

๓๗

ขอ้ ความคิดเหน็ ระดบั
ประเดน็ การประเมิน X S.D. คุณภาพ
๔.๖๓ ๐.๕๕ มากท่สี ุด
๑๓ การจัดนิทรรศการเปน็ การชว่ ยเสริมสร้างความสาคัญทาง ๔.๖๕ ๐.๕๔ มากที่สุด
พิธกี รรมทีส่ าคัญของภาคใต้
๔.๖๑ ๐.๕๖ มากท่สี ดุ
๑๔ การศึกษาไทยควรส่งเสรมิ สืบสานพิธไี หว้ครูหนงั ตะลุงให้คง
อยใู่ นทุกระดับการศึกษาเพ่ือเป็นเอกลกั ษณ์ของความเป็นใต้
ตลอดไป
ภาพรวม

จากตารางที่ ๒ ผลการประเมินการจัดนิทรรศการพิธีไหว้ครูหนังตะลุง ประจาปีการศึกษา
๒๕๖๒ จากความคิดเห็นของผู้เข้าร่วมนิทรรศการ พบว่าการจัดนิทรรศการพิธีไหว้ครูหนังตะลุง มีความ

คิดเห็นอยู่ในระดับมากท่ีสุด ( X =๔.๖๑, S.D = ๐.๕๖) เม่ือพิจารณาเป็นด้านการจัดนิทรรศการพิธีไหว้
ครูหนังตะลุง พบว่า ด้านด้านการเห็นคุณค่าของการจัดโครงการ มีความคิดเห็นอยู่ในระดับมากท่ีสุด

( X =๔.๖๓, S.D = ๐.๕๕) และดา้ นความรู้ และการนาไปใช้ ( X =๔.๖๑, S.D = ๐.๕๖) ตามลาดบั
เม่ือพิจารณาประเด็นเป็นรายข้อ พบว่า ผู้เข้าร่วมนิทรรศการได้รับองค์ความรู้เกี่ยวกับพิธีการ

ไหว้ครูหนังตะลุง เรื่ององค์ประกอบของพิธีไหว้ครูหนังตะลุง ผู้เข้าร่วมนิทรรศการได้รับองค์ความรู้
เกี่ยวกับพิธีการไหว้ครูหนังตะลุง เรื่องวงดนตรีประกอบพิธีไหว้ครูหนังตะลุง ผู้เข้าร่วมนิทรรศการได้รับ
องค์ความรู้เกี่ยวกับพิธีการไหว้ครูหนังตะลุง เร่ืองขั้นตอนการประกอบพิธีไหว้ครูหนังตะลุง การศึกษา
ไทยควรส่งเสริมสืบสานพิธีไหว้ครูหนังตะลุงให้คงอยู่ในทุกระดับการศึกษาเพ่ือเป็นเอกลักษณ์ของความ
เป็นใต้ตลอดไป การจัดนิทรรศการเป็นการช่วยเสริมสร้างความสาคัญทางพิธีกรรมที่สาคัญของภาคใต้
ผู้เข้าร่วมนิทรรศการได้รับองค์ความรู้เก่ียวกับพิธีการไหว้ครูหนังตะลุง เร่ืองพิธีสงฆ์ พิธีการไหว้ครู และ
พิธีครอบมือ พิธีไหว้ครูหนังตะลุงเป็นเอกลักษณ์ของภาคใต้ท่ีมีความสาคัญควรแก่การอนุรักษ์ไว้
นิทรรศการเป็นการธารงไว้ซ่ึงพิธีกรรมที่สาคัญของการไหว้ครุหนังตะลุง ผู้เข้าร่วมนิทรรศการได้รับ
ความรู้จากองค์ความรู้พิธีไหว้ครูหนังตะลุง ผู้เข้าร่วมนิทรรศการสามารถนาความรู้ท่ีได้ไปใช้ในการ
ประกอบพธิ ไี หวค้ รหู นังตะลุงได้อย่างถูกต้อง ผูเ้ ขา้ ร่วมนทิ รรศการสามารถนาความรู้ท่ีได้ไปบูรณาการใน
การเรียนการสอนรายวิชานาฏศิลปพ้ืนบ้านได้ ผู้เข้าร่วมนิทรรศการได้รับองค์ความรู้เกี่ยวกับพิธีการไหว้
ครูหนังตะลุง เรือ่ งการนุ่งห่มของผู้ประกอบพิธี ผู้ครอบมอื และผูเ้ ข้าร่วมพธิ ี มผี ลการประเมินอยู่ในระดับ
มากที่สุด และป้ายนิทรรศการส่งเสริมและสร้างองค์ความรู้ในเร่ืองพิธีการไหว้ครูหนังตะลุง การจัด
นิทรรศการเป็นการเผยแพร่ และสืบสานองค์ความรู้พิธีไหว้ครูหนังตะลุง มีผลการประเมินอยู่ในระดับ
มาก ตามลาดบั

๓๘

๓ กราฟแสดงสรุปผลการประเมนิ การจัดนิทรรศการพิธีไหวค้ รูหนงั ตะลงุ ประจาปกี ารศกึ ษา ๒๕๖๒
ตอนท่ี ๑ ข้อมูลท่ัวไป

เพศ

ชาย เพศ
หญงิ 43% ชาย
57% หญิง

อ่ืนๆ (บุคคลภายนอกท่ีสนใจ), สถานภาพ
13.21
ครูและบุคลากร
22.64

นกั เรียน นกั ศึกษา
64.15

ครูและบคุ ลากร นกั เรียน นกั ศกึ ษา อนื่ ๆ (บคุ คลภายนอกที่สนใจ)

๓

ตอนท่ี ๒ ความคดิ เหน็ เก่ียวกับประเมินการจัดนทิ รรศ

สรุปผลการประเม

65.47 67.92

3

ด้านปจั จัยเบ้อื งตน้ 5
65.47
ดา้ นความร้แู ละประโยชน์ทไ่ี ด้รบั จากการจดั
โครงการ 67.92

๓๙

ศการพิธีไหว้ครูหนงั ตะลุง ประจาปีการศึกษา ๒๕๖๒

มินรายด้าน

30.38 27.36

3.77 4.72 0.38 0.00 0.00 0.00

4321

30.38 3.77 0.38 0.00

27.36 4.72 0.00 0.00

๔๐

บรรณานุกรม

ปรเมศวร์ บณุ ยะชยั . การราของผู้ประกอบพิธีไหวค้ รูโขนละคร. วทิ ยานิพนธ์หลักสตู รศลิ ป
ศาสตร์มหาบณั ฑิต. กรุงเทพฯ: จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั , ๒๕๔๐.

“ประวตั ิชีวติ และผลงานหนงั ล้อม สระกา” สารนครศรีธรรมราช. ๒๘ (กันยายน ๒๕๔๑)
วมิ ล ดาศรี “การละเล่นพื้นบ้านเมืองนครศรีธรรมราช” สารนครศรีธรรมราช. ๒๗ (ตุลาคม ๒๕๔๐)
สานักงานคณะกรรมการวฒั นธรรมแห่งชาติ. ผมู้ ีผลงานดเี ดน่ ทางวฒั นธรรม. กรุงเทพฯ : สานกั งาน

คณะกรรมการวฒั นธรรมแหง่ ชาต,ิ ๒๕๔๐.
อุดม หนทู อง. “ครอบมือหนงั ตะลุง” สารานกุ รมวฒั นธรรมไทยภาคใต้ . เลม่ ๒ . (๒๕๔๒) :

หน้า ๙๑๖-๙๑๗.

๔๑

ภาคผนวก ก

- KM๑ การจาแนกองคค์ วามรู้ทจ่ี าเปน็ ต่อการผลักดันตามประเดน็ ยุทธศาสตรข์ อง

สว่ นราชการสถาบันบณั ฑติ พัฒนาศลิ ป์

- KM๒ แผนการจดั การความรู้ (KM Action Plan) : กระบวนการจัดการความรู้

(KM Process)

- KM๒ แผนการจดั การความรู้ (KM Action Plan) : กระบวนการบริหารจดั การการ

เปลี่ยนแปลง (Change Management)

๔

KM๑ การจาแนกองคค์ วามรู้ทีจ่ าเปน็ ตอ่ การผลักดันตามประเดน็ ยุทธศาสตร์ของส

ช่ือหน่วยงาน วทิ ยาลัยนาฏศิลปนครศรีธรรมราช

ประเด็นยุทธศาสตร์ เปา้ ประสงค์ ตัวช้ีวัด

สง่ เสรมิ สนับสนนุ การอนรุ กั ษ์ เปน็ แหลง่ วทิ ยาบริการดา้ น นกั เรียนนักศึกษ
พฒั นาสบื สานและเผยแพร่ ศลิ ปวัฒนธรรม สามารถ ศิลป
ศลิ ปวฒั นธรรม ให้บรกิ ารองคค์ วามรู้สู่สังคมใน
ระดับชาติ

๔๑

สว่ นราชการสถาบนั บณั ฑติ พัฒนาศิลป์

ด (KPI) เปา้ หมายของตัวช้ีวดั องค์ความรู้ท่ีจาเป็นต่อการ
ษาวิทยาลยั นาฏ ปฏิบัตริ าชการ
องค์ความรู้เรือ่ งศกึ ษารปู แบบ
ขน้ั ตอนพธิ ีไหวค้ รหู นงั ตะลงุ : การดาเนินการพธิ ีไหว้ครูหนัง
กรณีศึกษานายสุมล ศักดแิ์ ก้ว ตะลุง