5 FEN ETKINLIK CEVAP

5. Sınıf Kuvvetin Ölçülmesi

Etkinlik 1 I II III

4.

X Y
Z

Özdeş I, II, III dinamometrelerine sırasıyla X, Y ve Z cisimleri asıldığında ölçüm çubukları
şekildeki gibi uzamaktadır.

Buna göre aşağıdaki soruları şekle uygun olarak cevaplayınız.

a. X, Y ve Z cisimlerinin ağırlıkları arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?

Z> X> Y

b. Y cisminin uyguladığı kuvvet 7 N ise; X ve Z cisimlerinin uyguladıkları kuvvetler kaç
Newton olmalıdır?

X cismi: 14 N Z cismi: 21 N

5.

Her bölmesi 4 N’luk kuvveti ifade eden 10 eşit bölmeli şekildeki dinamometre tabloda-
ki kuvvetlerden hangilerini ölçebilir ? “+” ile işaretleyin.

I. 8 N + IV. 36 N +
II. 16 N + V. 40 N +
III. 24 N + VI. 48 N

50

5. Sınıf Kuvvetin Ölçülmesi

Etkinlik 1

6. Şekildeki dinamometre 5 eşit bölmeden oluşmaktadır.


90 N

0N

Bu dinamometre ile ilgili soruları uygun şekilde cevaplandırınız.
a. Dinamometrenin ölçebileceği en yüksek kuvvet değeri nedir? Yuvarlak içine alınız.

89 N – 90 N – 91 N
b. Dinamometrenin ölçüm çubuğundaki her bir bölme kaç Newton’lık kuvvet değeri ölçer?

Yuvarlak içine alınız.
18 N – 20 N – 22 N

7. Bir dinamometredeki sarmal yayın kuvvetin büyüklüğüne bağlı olarak uzama miktarı aşağı-
daki grafikte verilmiştir.

Kuvvet (N) Uzama
45 miktarı (cm)
30
15

0 5 10 15

Bu grafik ile ilgili soruları uygun şekilde cevaplandırınız.

a. Dinamometreye 60 N’ lık bir cisim asılırsa dinamometredeki uzama miktarı kaç cm olur?
Yuvarlak içine alınız.

20 cm – 25 cm – 30 cm

b. Dinamometredeki uzama miktarının 50 cm olması için dinamometreye kaç N'lık bir cisim
asılmalıdır? Yuvarlak içine alınız.

150 N – 300 N – 450 N

51

5. Sınıf Kuvvetin Ölçülmesi

Etkinlik 1

8. Aşağıda dinamometre yapımında kullanılacak eşit boydaki farklı yaylar numaralar ile göste-
rilmiştir.


I II III

İnce demir yay Kalın demir yay İnce bakır yay

Bu yayların numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları cevaplandırınız.

a. “Dinamometre yayının esnekliği yayın kalınlığına bağlıdır.” hipotezini ispatlamak için
hangi iki yay kullanılarak deney yapılmalıdır?

I ve II

b. “Dinamometre yayının esnekliği yayın cinsine bağlıdır.” hipotezini ispatlamak için hangi
iki yay kullanılarak deney yapılmalıdır?

I ve III

9. Her bir bölmesi 5 N ’ı gösteren özdeş dinamometrelerle X, Y ve Z cisimleri kullanılarak yapı-
lan ölçümler aşağıdaki gibidir.



XX Y
XY Z

Buna göre X, Y ve Z cisimlerinin dinamometreye uyguladıkları kuvvetler nedir? Boş
bırakılan yerlere yazınız.

X cisminin dinamometreye uyguladığı kuvvet : 5N

Y cisminin dinamometreye uyguladığı kuvvet : 10 N

Z cisminin dinamometreye uyguladığı kuvvet : 10 N

52

5. Sınıf Kuvvetin Ölçülmesi

Etkinlik 12

10. Fen bilimleri dersinde öğrenciler kendi dinamometrelerini aşağıdaki malzemeler ile hazırla-
yacaklardır.

Gerekli Malzemeler

• Yapışkanlı kanca
• Paket lastiği
• Kalem
• Silgi

Öğrenciler bu malzemeler ile aşağıdaki aşamaları izleyerek basit dinamometre modelini ha-
zırlamış ve silginin ağırlığını ölçmüşlerdir.

Yapışkanlı Yapışkanlı Yapışkanlı
kanca kanca kanca

Paket lastiği Paket lastiği Paket lastiği

Silgi

1. aşama 2. aşama 3. aşama
Yapışkanlı kanca duvara Paket lastiğinin en alt Paket lastiğinin ucuna silgi
sabitlenip, paket lastiği kısmı kalem ile duvara bağlanıp, paket lastiğinin
en alt kısmı yine kalem ile
kancaya geçirilir. işaretlenir.
duvara işaretlenir.

Buna göre aşağıdaki soruları öğrencilerin hazırladıkları dinamometre ve izledikleri
aşamaları göz önüne alarak cevaplandırınız.

a. Yapışkanlı kanca, dinamometrenin hangi kısmını temsil etmektedir?
Elle tutulan kısım
b. Paket lastiği, dinamometrenin hangi kısmını temsil etmektedir?
Esnek yay
c. 2. aşamada duvara işaretlenen çizgi kaç Newton'u temsil eder?
0 N (Sıfır Newton)
d. 3. aşamada paket lastiği ucuna silgi yerine demir çivi asılırsa duvara işaretlenen çizginin

daha aşağıda mı yoksa daha yukarıda mı olması beklenir?
Daha aşağıda olması beklenir.

53

5. Sınıf Kuvvetin Ölçülmesi KKT - 1 

1. Şekil 4. Aşağıda verilen dinamometrelerden hangisine
değişimi 50 N kuvvet uygulanırsa dinamometre yayı es-
I neklik özelliğini kaybedebilir?

etkisi A) B) C) D)
ile
oluşabilir etkisi N 0N 0N N 0 0N N 0N N0 0 0N N N0 N0 0 N0 N 0 N0 0N 0
ile 20 20 5 5
oluşabilir 40 40 5 5 10 10
Hız KUVVET Yön 60 60 10 10 10 10 10 10 25 15 15
değişimi etkisi değişimi 20 20 25 15 20 20
etkisi ile 25 25 20 25 25
IV ile oluşabilir II 20 20 20 20 15 25 50
30 30 30
oluşabilir 30 30 30 20
40 40 50 35 35 35
50 30 25 50 40 40
40 40 40 40 30
35

50 60 50 60 75 50 75 50 40 75 40 75

III Kütle
değişimi

Yukarıda verilen kavram haritasında hangi ku- 5. Aşağıda K, L, M ve N dinamometreleriyle yapılan
tudaki ifade hatalı verilmiştir? ölçümlerde uygulanan kuvvetler ve uzama mik-
tarları arasındaki ilişki tabloda verilmiştir.
A) I B) II C) III D) IV

2. X cisminin ağırlığı şekildeki gibi dinamometre ile Dinamometre Uygulanan Uzama miktarı
ölçülüyor. adı kuvvet (N) (cm)
K 1
N0 L 10 4
10 M 2 2
20 N 10 1
30 2

Buna göre K, L, M ve N dinamometrelerinden
hangisi en hassas ölçümü yapar?

A) K B) L C) M D) N

X

Buna göre X cisminin ağırlığı kaç Newton'dır? 6. Şekilde dinamometreye ait bazı parçalar numara-
lar ile gösterilmiştir.

A) 24 B) 25 C) 26 D) 27 1

3. Şekilde her bir bölmesi 10N'lık kuvvet öl- 2
çebilen dinamometreye asılan A ve B
cisimleri görülmektedir. 3

Buna göre A ve B cisimlerinin dina- Buna göre dinamometre modeli tasarlamak
mometreye uyguladıkları kuvvetler isteyen bir öğrenci numaralar ile gösterilen
A aşağıdakilerden hangisindeki gibi ola- parçalar yerine aşağıdakilerden hangisini kul-
B maz? lanabilir?

A cismi B cismi 1 2 3
A) Paket lastiği Enjektör Metal ataç
A) 5N 25N B) Metal ataç Paket lastiği Enjektör
B) 20N 10N C) Enjektör Metal ataç Paket lastiği
C) 15N 15N D) Paket lastiği Metal ataç Enjektör
D) 30N 30N

54

5. Sınıf Sürtünme Kuvveti

Etkinlik 2

Kazanım: 5.3.2.2. Sürtünme kuvvetinin çeşitli ortamlarda harekete etkisini deneyerek keşfeder.

1. Aşağıdaki cümleleri kutucuklarda yer alan sözcüklerden yararlanarak tamamlayınız.

1. zorlaştıran 2. temas gerektiren 3. ters yönde 4. yüzey
5. az pürüzlü 8. daha zor
6. daha kolay 7. çok pürüzlü

Sürtünme kuvveti cisim ile yüzey arasında oluşan ve cismin hareketini

zorlaştıran bir kuvvettir. Sürtünme kuvveti temas gerektiren kuvvetlere

örnek olup, cismin hareket yönüne ters yönde etki eder. Sürtünme kuvve-

tinin etkisi az pürüzlü yüzeylerde daha azdır. Bu durumda cisimler yüzeyde

daha kolay hareket eder. Sürtünme kuvvetinin etkisi çok pürüzlü yüzey-

lerde ise daha fazladır. Bu durumda cisimler yüzeyde daha zor hareket eder.

2. Aşağıdaki numaralar ile gösterilen kutulara bazı yüzey örnekleri yazılmıştır.

1. Toprak 2. Halı 3. Cam 4. Yünlü kumaş
5. İpek kumaş 8. Beton
9. Fayans 6. Porselen 7. Çim saha 12. Mermer
13. Keçe 16. Ponza taşı
10. Zımpara kağıdı 11. Kuşe kağıt

14. Cilalı tahta 15. Buz

Bu yüzey örneklerinin numaralarını ait oldukları yüzey çeşidinin yazılı olduğu kelebek
kanadı içine yazınız.

Az pürüzlü yüzeyler 3, 5, 1, 2, Çok pürüzlü yüzeyler
6, 8, 4, 7,
9, 11, 10, 13,
12, 14, 16
15

55

5. Sınıf Sürtünme Kuvveti

Etkinlik 2

3. Özdeş eğik düzlemler cam, beton ve toprak yüzeylerin üzerine şekildeki gibi yerleştiriliyor.
K, L ve M ile gösterilen özdeş oyuncak arabalar ise eğik düzlemlerin en üst noktalarından
aynı anda serbest bırakılıyor.

K arabası L arabası M arabası

Cam yüzey Beton yüzey Toprak yüzey

Buna göre aşağıdaki tabloları uygun yerlere “✘” işareti koyarak tamamlayınız.

Sorular Oyuncak Arabalar
K LM
a. Hareket ettiği yüzeyde en hızlı giden araba hangisidir? ✘

b. Hareket ettiği yüzeyde en az yolu giden araba hangisi- ✘
dir?
✘
c. Hareket ettiği yüzeyde en yavaş giden araba hangisidir?
✘
d. Hareket ettiği yüzeyde en fazla yolu giden araba hangi-
sidir?

Sorular Yüzeyler
1. En pürüzlü yüzey hangisidir? Cam Beton Toprak

✘

2. En fazla sürtünme kuvveti uygulayan yüzey hangisidir? ✘

3. En kaygan yüzey hangisidir? ✘

4. En az sürtünme kuvveti uygulayan yüzey hangisidir? ✘

5. Hangi yüzeyler arabanın hareket yönüne zıt yönde kuv- ✘ ✘ ✘
vet uygular?

56

5. Sınıf Sürtünme Kuvveti

Etkinlik 2

4. Düz bir A4 kağıdı ile buruşturulmuş bir A4 kağıdı aynı yükseklikten aynı anda şekildeki gibi
serbest bırakılıyor.

12

yer
Buna göre aşağıdaki soruları uygun şekilde cevaplandırınız.
a. Hava ortamında hareket eden A4 kağıtları ile hava arasında bir sürtünme kuvveti vardır.

Bu sürtünme kuvveti nasıl adlandırılır?
Hava direnci

b. Hangi numaralı kağıt diğerinden daha önce yere düşer?
2

c. Kağıtlar yere düşerken havanın uyguladığı sürtünme kuvvetinin yönü nedir?

5. Su dolu kabın içinde bir küçük bir de büyük tahta parçası şekildeki gibi sağa sola hareket
ettiriliyor.
12

Su

Buna göre aşağıdaki soruları uygun şekilde cevaplandırınız.
a. Su ortamında hareket eden tahta parçaları ile su arasında bir sürtünme kuvveti vardır. Bu

sürtünme kuvveti nasıl adlandırılır?
Su direnci

b. Hangi numaralı tahta parçası su içinde diğerinden daha zor hareket eder?
2

c. Tahta parçaları sağa doğru hareket ettirilirken suyun uyguladığı sürtünme kuvvetinin
yönü nedir?

57

5. Sınıf Sürtünme Kuvveti KKT - 2 

1. X cismi tahta zeminde ip ile bağlanıp şekildeki gi- 4. İçlerinde hava ve su bulunan özdeş kaplara aynı
bi çekiliyor. yükseklikten özdeş iki top aynı anda bırakılıyor.

ip Hava Su
X 1 2

tahta zemin 2. kaptaki top kabın dibine daha yavaş düştü-
ğüne göre;
Buna göre;
I. Hava ortamında sürtünme kuvveti yoktur.
I. Tahta zemini cilalamak II. 2. ortamdaki topu yavaşlatan kuvvet su diren-
II. X cisminin ağırlığını azaltmak
III. Tahta zemini zımparalamak cidir.
III. Her iki ortamda da toplara yerçekimi kuvveti
değişikliklerinden hangileri yapılırsa çocuk X
cismini zeminde daha kolay hareket ettirir? etki eder.

A) Yalnız I B) I ve II yorumlarından hangileri doğrudur?
C) II ve III D) I, II ve III

2. Durmakta olan cisim sabit F büyüklüğündeki kuv- A) I ve II B) I ve III
vet ile X noktasından Y noktasına çekiliyor. Y'de C) II ve III D) I, II ve III
durmakta olan aynı cisim aynı kuvvet ile Z'ye ka-
dar çekiliyor.

5. Aşağıda bazı zeminler numaralar ile belirtilmiştir.

Kuvvet Z Buz 1
XY Asfalt 2
Mermer 3
Bu cisim YZ arasındaki hareketi daha kısa
sürede tamamladığına göre aşağıdaki yorum- Bu zeminlerin pürüzlü olandan kaygan olana
lardan hangisi yanlıştır? doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisindeki
gibidir?
A) XY arasındaki sürtünme kuvveti YZ arasındaki
sürtünme kuvvetinden fazladır. A) 2, 3, 1 B) 3, 1, 2
C) 2, 1, 3 D) 1, 3, 2
B) YZ arasındaki yüzeyin pürüzlülüğü XY yüzeyin-
deki pürüzlülükten azdır. 6. Özdeş cisimler şekildeki ortamlarda özdeş dina-
mometreler ile çekiliyorlar.
C) XY arasındaki yüzey ponza taşı ise YZ arasın-
daki yüzey cam olabilir. I

D) YZ arasındaki yüzeyin sürtünme kuvveti cismin Beton zemin
hareket yönü ile aynı yöndedir. II

3. Aşağıda verilen yüzeylerin sürtünme kuvvetle- Toprak zemin
ri karşılaştırmalarından hangisi hatalıdır? III

Sürtünme kuvveti fazla Sürtünme kuvveti az Parke zemin
Buna göre I, II ve III dinamometrelerinde oku-
A) Kuru fayans Islak fayans nan değerler arasındaki ilişki nasıldır?

B) Kumlu yol Çakıllı yol

C) Tekerleksiz bavul Tekerlekli bavul A) I > II > III B) I > III > II
C) II > I > III D) II > III > I
D) Kar botu Spor ayakkabı

58

5. Sınıf Sürtünme Kuvvetinin Günlük Yaşamdaki Uygulamaları

Etkinlik 3

Kazanım: 5.3.2.1. Sürtünme kuvvetine günlük yaşamdan örnekler verir.
5.3.2.3. Günlük yaşamda sürtünmeyi artırma veya azaltmaya yönelik yeni fikirler üretir.

1. Aşağıda günlük yaşamdan bazı spor dallarına ait örnekler verilmiştir.

1. 2. 3.

Buz pateni Haltercilerin halteri Paraşütçülerin yüzeyi
ayakkabılarının kaldırmadan önce geniş paraşüt
yüzeyinin ince olması ellerini pudra ile kullanmaları
4.
ovalaması 6.
5.

Bisiklet yarışçılarının Kayak takımlarının Dalgıç kıyafetlerinin
bisiklet kullanırken yüzeylerinin az pürüzlü kaygan kumaşlar
öne eğilerek pozisyon
tasarlanması kullanılarak hazırlanması
alması
7. 8. 9.

Futbolcuların Yüzücülerin ellerini “V” Kaleci eldivenlerinin
giydikleri kramponların şeklinde birleştirip suya iç yüzeyinin pürüzlü

çivili olması atlaması olması

Bu örnekleri sürtünmeyi artırmaya ya da azaltmaya yönelik olarak gruplandırıp noktalı
yerlere numaralarını yazınız.

a. Sürtünmeyi artırmaya yönelik örnekler: 2, 3, 7, 9
b. Sürtünmeyi azaltmaya yönelik örnekler: 1, 4, 5, 6, 8

59

5. Sınıf Sürtünme Kuvvetinin Günlük Yaşamdaki Uygulamaları

Etkinlik 3

2. Aşağıda sürtünme kuvvetinin günlük yaşamdaki etkileri ile ilgili örnekler verilmiştir.
1. 2. 3.

Kışın araba lastiklerine Yağmur damlalarının Makine parçalarının
zincir takılması yeryüzüne yavaşlayarak zamanla aşınması
4. düşmesi 6.
5.

Buzdolabın altına Kışın buz tutmuş Kırmızı ışığı gören sürü-
tekerlek takılması yolların kaygan olması cünün frene basması
7. 8. 9.

Kapı menteşelerinin Sık giyilen kıyafetlerin Islanan yüzeyde
yağlanması yıpranması paspasın kayması
10. 11. 12.

Diş fırçası kıllarının Atmosfere giren gök Kışın buz tutan yollara
sert olmasının diş etini taşlarının ısınarak alev kum serpilmesi
kanatması alması

Bu örnekleri sürtünme kuvvetinin etkisinin olumlu ya da olumsuz olmasına göre grup-

landırarak olumlu olanları , olumsuz olanları ise ile belirtiniz.

1, 2, 4, 6, 7, 11, 12 3, 5, 8, 9, 10

60

5. Sınıf Sürtünme Kuvvetinin Günlük Yaşamdaki Uygulamaları

Etkinlik 3

3. Aşağıdaki tabloda günlük yaşamda kullanılan bazı araçlar verilmiştir.

a. Uçak Hava Direnci Su Direnci
b. Gemi ✘ ✘
c. Araba ✘
d. Tren ✘ ✘
e. Denizaltı ✘
f. Helikopter ✘
g. Paraşüt ✘
h. Motorsiklet ✘
✘

Tablodaki araçları hava ve su direncinden etkilenerek tasarlanmalarına göre “✘” ile
işaretleyiniz.

4. Aşağıda sürtünme kuvvetinin bazı hayvanlar üzerindeki etkileri ile ilgili örnekler verilmiştir.
1. 2.

Balıkların vücutlarını Çitaların hızla koşarken
kaplayan pulların kaygan vücut şekillerinin eğimli

olması olması
3. 4.

Kuşların tüylerinin uçuş Ördeklerin perdeli ayak-
yönlerinin tersine doğru ları sayesinde suda rahat

uzanması yüzmesi

Şekillerin yanındaki kutucuğa sürtünme kuvvetini artırmaya yönelik ise “”, azaltma-
ya yönelik ise “” işareti koyunuz.

61

5. Sınıf Sürtünme Kuvvetinin Günlük Yaşamdaki Uygulamaları KKT - 3 
1. I
II III 4.

Yazı yazmak Koşmak Tepsi taşımak Özdeş kutuları taşıyan paraşütler aynı anda aynı
yükseklikten serbest bırakılıyor.
Yukarıda verilen durumların hangilerinde sür- Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi ya-
tünme kuvvetinin etkisi vardır? pılabilir?

A) Yalnız I B) I ve II A) Kutular özdeş olduğu için paraşütler aynı anda
C) II ve III D) I, II ve III yere iner.

2. I II B) Paraşütler aynı yükseklikten bırakıldığı için ay-
nı anda yere iner.
Yarış arabalarının Arazi arabalarının
ön kısmının sivri tekerlek yüzeyleri- C) Paraşütler aynı hava ortamında olduğu için
olması nin girintili çıkıntılı üzerlerine etki eden hava direnci aynıdır.
olması
D) Yüzeyi büyük olan paraşüte etki eden hava di-
I ve II ile gösterilen örneklerde sürtünme ile renci daha fazladır.
ilgili aşağıdakilerden hangisi amaçlanır?
5.
I II
A) Artırmak Artırmak Paraşüt açıp inişe geçen jet uçağının hareket yö-
B) Azaltmak Artırmak nü ok işareti ile belirtilmiştir.
C) Artırmak Azaltmak Buna göre jet uçağına etki eden hava sür-
D) Azaltmak Azaltmak tünmesinin yönü aşağıdakilerden hangisinde
doğru gösterilmiştir?

A) B) C) D)

6.

3.

Gemilerin ön kısmının "V" şeklinde tasar- "Salıncakta sallanan çocuğun bir süre sonra ya-
lanmasında aşağıdakilerden hangisi dikkate vaşlayıp durmasının sebebi - - - -"
alınmıştır?
Yukarıdaki cümle aşağıdakilerden hangisi ile
A) Hava direncini artırmak doğru şekilde tamamlanabilir?
B) Su direncini artırmak
C) Hem hava hem de su direncini artırmak A) hava direncidir.
D) Hem hava hem de su direncini azaltmak B) yerçekimi kuvvetidir.
C) itme kuvvetidir.
62 D) çekme kuvvetidir.

4. ÜNİTE

MADDE VE DEĞİŞİM / MADDE DOĞASI

Maddenin Hâl Değişimi
Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

Isı ve Sıcaklık
Isı Maddeleri Etkiler

Kazanımlar

➢➢ 5.4.1.1. Maddelerin ısı etkisiyle hâl değiştirebileceğine yönelik yaptığı deneylerden elde ettiği verilere dayalı çıka-
rımlarda bulunur.

➢➢ 5.4.2.1. Yaptığı deneyler sonucunda saf maddelerin erime,donma,kaynama noktalarını belirler.
➢➢ 5.4.3.1. Isı ve sıcaklık arasındaki temel farkları açıklar.
➢➢ 5.4.3.2 Sıcaklığı farklı olan sıvıların karıştırılması sonucu ısı alışverişi olduğuna yönelik deneyler yaparak sonuçla-

rını yorumlar.
➢➢ 5.4.4.1. Isı etkisiyle maddelerin genleşip büzüleceğine yönelik deneyler yaparak deneylerin sonuçlarını tartışır.
➢➢ 5.4.4.2. Günlük yaşamdan örnekleri genleşme ve büzülme olayları ile ilşkilendirir.

5. Sınıf Madde ve Değişim / Madde ve Doğası

Maddenin Hâl Değişimi ➤➤ Kaynama Noktası: Saf bir sıvı maddenin ısı aldı-
ğında kaynamaya başladığı ve kaynama bitene
➤➤ Maddelerin ısı alarak ya da vererek bir hâlden kadar sabit kalan sıcaklık değerine “kaynama
başka bir hâle dönüşmesine “hâl değişimi” denir. noktası” denir.

➤➤ Erime: Katı hâldeki bir maddenin ısı alarak sıvı hâ- Su Kaynama Noktası (°C)
le geçmesidir. Etil alkol 100
78
➤➤ Donma: Sıvı hâldeki bir maddenin ısı vererek katı
hâle geçmesidir. Isı ve Sıcaklık

➤➤ Buharlaşma: Sıvı hâldeki bir maddenin ısı alarak ➤➤ Isı: Maddeler arasında alınıp verilebilen bir enerji
gaz hâle geçmesidir. türüdür. Birimi joule (j) ve kalori (cal) olup,kalori-
metre kabı ile hesaplanır.
➤➤ Kaynama: Sıvı hâldeki bir madde ısı aldığında
gerçekleşen buharlaşmanın en hızlı olduğu du- ➤➤ Sıcaklık: Maddelerin birbirlerine göre ne kadar sı-
rumdur.Kaynama,sıvının her tarafında gerçekleşir. cak ya da soğuk olduğunu gösteren bir ölçüdür.
Birimi derece Celcius (°C) olup, termometre ile
➤➤ Yoğuşma: Gaz hâldeki bir maddenin ısı vererek ölçülür.
sıvı hâle geçmesidir.
➤➤ Isı Alışverişi: Sıcaklığı yüksek olan maddeden sı-
➤➤ Süblimleşme: Katı hâldeki bir maddenin ısı alarak caklığı düşük olan maddeye ısı aktarılmasına “ısı
sıvı hâle geçmeden gaz hâline geçmesidir. alışverişi” denir. Isı alışverişi maddelerin sıcaklıkla-
rı eşit oluncaya kadar devam eder.
➤➤ Kırağılaşma: Gaz hâldeki bir maddenin ısı vererek
sıvı hâle geçmeden katı hâline geçmesidir.

Maddenin Ayırt Edici Özellikleri Isı Maddeleri Etkiler

➤➤ Maddelerin tamamen kendileri ile ilgili olan,onları ➤➤ Genleşme: Isı alan maddelerin hacimlerinin art-
başka maddelerden ayırt etmeye yarayan özellik- ması olayına “genleşme” denir.
lere “maddenin ayırt edici özellikleri” denir.
➤➤ Büzülme: Isı veren maddelerin hacimlerinin azal-
➤➤ Erime, donma ve kaynama noktaları saf maddeler ması olayına “büzülme” denir.
için ayırt edici özelliklerdendir.

➤➤ Erime Noktası: Saf bir katı maddenin ısı aldığında
erimeye başladığı ve erime bitene kadar sabit ka-
lan sıcaklık değerine “erime noktası” denir.

Demir Erime Noktası (°C)
Buz 1535
0

➤➤ Donma Noktası: Saf bir sıvı maddenin ısı ver- Örnekler
diğinde donmaya başladığı ve donma bitene
kadar sabit kalan sıcaklık değerine “donma Genleşme Büzülme
noktası” denir.
Katı Yazın elektrik tel- Kışın elektrik telle-
lerinin uzaması rinin gergin olması
NOT: Aynı maddenin erime ve donma noktası ay-
nıdır. Sıvı Cezvede kayna- Termometredeki
yan sütün taşması cıva seviyesinin
Donma Noktası (°C) azalması
1535
Demir 0 Gaz Yazın otomobil Kışın otomobil
Su lastiklerinin sert ve lastiklerinin yumu-
şişkin olması şaması

65

5. Sınıf Maddenin Hâl Değişimi

Etkinlik 1

Kazanım: 5.4.1.1. Maddelerin ısı etkisiyle hâl değiştirebileceğine yönelik yaptığı deneylerden elde ettiği veri-
lere dayalı çıkarımlarda bulunur.

1. Aşağıda suyun farklı hâllerine ait resimler verilmiştir.

I. Sıvı II. Katı

III. Gaz

Bu resimlerin altlarındaki boşluklara suyun hangi hâlde olduğunu yazınız.

2. Aşağıda verilen resimlerin altındaki boş bırakılan yerlere erime olayına ait ise “E”, don-
ma olayına ait ise “D” yazınız.

1. 2. 3.
E D E

4. 5. 6.
D E D

66

5. Sınıf Maddenin Hâl Değişimi

Etkinlik 1

3. Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun kelimeleri kullanarak tamamlayınız.

erime vererek donma

sıvı alarak katı

a. Erime; katı hâldeki bir maddenin ısı alarak , sıvı hâle geçmesidir.
b. Erime ve donma olayları birbirinin tersidir.
c. Donma; sıvı hâldeki bir maddenin ısı vererek , katı hâle geçmesidir.
d. Buzdolabına koyulan suyun buza dönüşmesi donma olayına örnektir.
e. Tavaya koyulan tereyağının ısınması sonucu erime olayı gerçekleşir.

4. Aşağıda verilen resimlerin altındaki boş bırakılan yerlere buharlaşma olayına ait ise
“B”, yoğuşma olayına ait ise “Y” yazınız.

1. 2. 3.

BB Y
4. 5. 6.

YY B
67

5. Sınıf Maddenin Hâl Değişimi

Etkinlik 1

5. Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun kelimeleri kullanarak tamamlayınız.

kaynama sıvı alarak yoğuşma
vererek buharlaşma gaz

a. Buharlaşma; sıvı hâldeki bir maddenin ısı alarak , gaz hâle
geçmesidir.

b. Buharlaşma ve yoğuşma olayları birbirinin tersidir.

c. Buharlaşmanın en hızlı olduğu durum kaynama olarak adlandırılır.

d. Yoğuşma; gaz hâldeki bir maddenin ısı vererek , sıvı hâle
geçmesidir.

e. Buharlaşma olayı ısı alan sıvının yüzeyinde gerçekleşir.

f. Kaynama olayında sıvının sadece yüzeyinde değil her yerinde buhar çıkışı olur.

g. Bulut oluşumu buharlaşma sonucunda gerçekleşir.

h. Kaynama olayında sıvı içinde kabarcık benzeri oluşumlar gözlenir.

i. Yağmur oluşumu yoğuşma sonucunda gerçekleşir.

j. Buharlaşma olayı her sıcaklıkta gerçekleşebilir ama kaynama olayının gerçek-
leştiği belirli bir sıcaklık değeri vardır.

6. Aşağıda verilen kartlarda boş bırakılan hâl değişim adlarını yazınız.

Hâl değişim adı: Süblimleşme

a. Açıklama: Kuru buz, karbondioksit gazının katı hâ-
li olup, ısı aldığında sıvı hâle geçmeden gaz hâle

geçer.

Hâl değişim adı: Kırağılaşma

b. Açıklama: Çok soğuk günlerde havada bulunan
su buharı bulunduğu yerde aniden gaz hâlden katı

hâle geçer ve ince bir buz tabakası oluşturur.

68

5. Sınıf Maddenin Hâl Değişimi

Etkinlik 1

7. Aşağıdaki hâl değişim şemasında verilen numaralar kullanılarak bulmaca soruları ha-
zırlanmıştır. Bu soruları cevaplayarak bulmacadaki yerlerine yerleştiriniz.

5

12
Katı Sıvı Gaz

43
6

1. "1" ile gösterilen hâl değişiminin adı 6. "4" ile gösterilen hâl değişiminin adı
2. "2" ile gösterilen hâl değişiminin adı 7. "6" ile gösterilen hâl değişiminin adı
3. "3" ile gösterilen hâl değişiminin adı 8. "5" ile gösterilen hâl değişiminin adı
4. "6" ile gösterilen hâl değişimi sonu- 9. "2" ile gösterilen hâl değişiminin en

cunda oluşan hava olayı hızlı gerçekleştiği durum
5. "5" ile gösterilen hâl değişimini geçi-

ren, giysilerimizi güvelerden korumak
için kullanılan madde

23

BY

UO
H Ğ5

A UN
7 K I RAĞ I L A ŞMA

1L MF

EA A T6

RŞ AD
8 SÜB L İ ML E ŞME
LO
MA 4 İN
9 K A YNAMA
E

IA

R

A

Ğ

I

69

5. Sınıf Maddenin Hâl Değişimi KKT - 1 

1. 4. Aşağıdaki şemada suyun hâl değişimi döngüsü
verilmiştir.

Su

12 34

Barajlardaki su seviyesinin azalması hangi hâl 5
değişimi sonucunda gerçekleşir? Buz 6 Su buharı

A) Buharlaşma B) Yoğuşma Buna göre döngüdeki kaç numaralı olaylar ısı
C) Erime D) Donma alarak gerçekleşir?

A) 1, 4, 5 B) 2, 3, 5
C) 1, 3, 6 D) 2, 4, 6

2. 5. Buzluktan çıkarılan buzun görünümü bir süre
X ısı alır Y sonra şekildeki gibi değişiyor.

Yukarıda X maddesinin ısı alarak geçirdiği hâl Buz
değişimi sonucunda oluşan madde Y ile göste- Buzdaki bu değişimin nedeni aşağıdakilerden
rilmiştir. hangisinde doğru verilmiştir?
A) Buzun ısı alarak donması
Buna göre X ve Y maddeleri aşağıdakilerden B) Buzun ısı alarak erimesi
hangisi olamaz? C) Buzun ısı vererek donması
D) Buzun ısı vererek erimesi
X Y
A) Katı margarin Erimiş margarin
B) Su Su buharı
C) Kuru buz Karbondioksit gazı
D) Su buharı Kırağı

3. Isı alarak gerçekleşir.

Sıvının ? Sıvıda
her yerinde kabarcıklar
gerçekleşir. oluşturur.

Belirli bir sıcaklıkta gerçekleşir. 6. Her sıcaklıkta gerçekleşebilen hâl değişimi
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Şemada “?” ile gösterilen olay aşağıdakiler-
den hangisidir? A) Suyun ısı alarak buhara dönüşmesi
B) Buzun ısı alarak suya dönüşmesi
A) Buharlaşma B) Kaynama C) Buharın ısı vererek suya dönüşmesi
C) Donma D) Erime D) Suyun ısı vererek buza dönüşmesi

70

5. Sınıf Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

Etkinlik 2

Kazanım: 5.4.2.1. Yaptığı deneyler sonucunda saf maddelerin erime,donma,kaynama noktalarını belirler.

1. Aşağıdaki tabloda maddelerin sahip olduğu bazı özellikler verilmiştir.

a. Renk ✘
b. Tat ✘
c. Koku ✘
d. Esneklik ✘
e. Sertlik - Yumuşaklık ✘
f. Kırılganlık ✘

Tablodaki özelliklerden hangileri maddeleri nitelemek için kullanılabilir? “✘” ile işa-
retleyiniz.

2. Aşağıda maddenin ayırt edici özelliklerine ait bir şema verilmiştir.

Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

1 2 3
Erime Noktası Donma Noktası Kaynama Noktası

Aşağıdaki soruları şemadaki 1, 2, 3 numaralarını kullanarak cevaplayınız.

a. Saf katıları diğer maddelerden ayırt etmeye yarayan özellik hangisidir? 1

b. Saf sıvıları diğer maddelerden ayırt etmeye yarayan özellikler hangileridir? 2 ve 3

c. Hangi özellik saf bir sıvının ısı vermesi sonucunda tespit edilebilir? 2

d. Hangi özellik saf bir katının ısı alması sonucunda tespit edilebilir? 1

e. Hangi özellik saf bir sıvının ısı alması sonucunda tespit edilebilir? 3

f. Aynı madde için hangi iki özellik aynı değeri taşır? 1 ve 2

71

5. Sınıf Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

Etkinlik 2

3. Aşağıda aynı ortamda özdeş ısıtıcılar ile ısıtılan saf K ve L katılarının sıcaklık-zaman tabloları
verilmiştir.

Sıcaklık (°C) 20 25 30 30 30 Sıcaklık (°C) 20 30 40 40 50
Zaman (dk) 1 2 3 4 5 Zaman (dk) 1 2 3 4 5

K katısı L katısı

a. Tablolardaki verileri kullanarak K ve L katıları için ayrı ayrı sıcaklık-zaman grafik-
lerini çiziniz.

Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)

50 50 L
45 45 5
4350 3450
30 K 30
25 25
20 20
Zaman (dk) Zaman (dk)
12 3 4 5 12 34

b. Aşağıda verilen ifadeleri K ve L katılarına ait sıcaklık-zaman tablolarından yola
çıkarak doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak değerlendiriniz.

1. İlk sıcaklıklar aynı olduğu için K ve L katıları aynı cinstir. Y
2. K katısı 3. dakikada erimeye başlamıştır. D
3. K katısının erime süresi L’den fazladır. D
4. K katısının erime noktası 30°C’dir. D
5. K katısının miktarı daha fazla olsaydı erime süresi değişmezdi. Y
6. L katısı 3. dakikada erimeye başlamıştır. D
7. L katısının erime noktası K’dan büyüktür. D
8. L katısı 3. ve 4. dakikalarda ısı almamıştır. Y
9. L katısının tamamının erimesi 5 dakika sürmüştür. Y
10. L katısının miktarı daha fazla olsaydı erime noktası değişmezdi. D

72

5. Sınıf Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

Etkinlik 2

4. Aşağıdaki grafiklerde saf X, Y ve Z sıvılarının zamana bağlı sıcaklık değişimi görülmektedir.

Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
100 80
60
70 50

50

30

12345 Zaman (dk) 12345 Zaman (dk)
X sıvısı Y sıvısı

Sıcaklık (°C)
80
60
50
30

12345 Zaman (dk)
Z sıvısı

Buna göre aşağıdaki soruları grafiklere göre cevaplandırınız. X ve Y
a. Hangi iki sıvı aynı cinstir? Y sıvısı
b. Aynı cins sıvılardan hangisinin miktarı daha fazladır? 2. dakika
c. X sıvısında kaçıncı dakikada kabarcıklar oluşmaya başlar? 1. dakika
d. Y sıvısında kaçıncı dakikada kabarcıklar oluşmaya başlar? 4. dakika
e. Z sıvısında kaçıncı dakikada kabarcıklar oluşmaya başlar? X ve Y
f. 80 °C'de hangi maddeler tamamen gaz hâldedir? X, Y ve Z
g. 100 °C'de hangi maddeler tamamen gaz hâldedir?

73

5. Sınıf Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

Etkinlik 2

5. Aşağıda K ve L maddelerinin sıcaklık-zaman grafikleri verilmiştir.

Sıcaklık (°C) Zaman (dk) Sıcaklık (°C) Zaman (dk)
70 K 65
50 20 L

2 69 4 69
I. Grafik II. Grafik

Buna göre aşağıdaki tabloyu uygun yerlere “✓” işareti koyarak tamamlayınız.

İfadeler I. Grafik II. Grafik
a. Saf bir maddeye aittir. ✓✓
b. Soğuma grafiğidir. ✓
c. Isınma grafiğidir. ✓
d. 1 kez hâl değişimi gerçekleşmiştir. ✓
e. 2 kez hâl değişimi gerçekleşmiştir. ✓
f. 4. ve 6. dakikalar arasında hâl değişimi sürmektedir. ✓
g. 9 dakika boyunca ısı alımı devam eder. ✓
h. Çevresine ısı veren bir maddeye aittir. ✓
i. Kaynama noktası kesin olarak tespit edilebilir. ✓
j. Donma noktası kesin olarak tespit edilebilir. ✓

74

5. Sınıf Maddenin Ayırt Edici Özellikleri KKT - 2 

1. Şekildeki gibi ısıtıcı ile ısıtılan saf katının sıcaklığı 4. Fen bilimleri dersinde deney yapan öğrenciler saf
belirli aralıklar ile ölçülüp sıcaklık-zaman tablosu- bir sıvıyı ısıtıcı ile ısıtıyor. Sıvı kaynamaya başla-
na kaydediliyor. dığında sıvının sıcaklığını ölçen öğrenciler, aynı
ölçümü yarım saat sonra tekrarlıyor.
termometre
Öğrencilerin yarım saat sonra yaptıkları
saf Sıcaklık 30 35 40 40 40 ölçümde, kaptaki sıvı miktarının azalmış ol-
katı (°C) masının nedeni aşağıdakilerin hangisinde
açıklanmıştır?
Zaman 10 20 30 40 50
(dk) A) Sıvının kaynama noktasının düşmesi
ısıtıcı
B) Sıvının bir kısmının donması
Buna göre, tablodaki sıcaklık değerlerinden
C) Sıvının kaynama noktasının yükselmesi
yola çıkarak aşağıdaki bilgilerden hangisine
D) Sıvının bir kısmının buharlaşması
ulaşılır?

A) Katı, 40. dakikada erimeye başlamıştır. 5. Aşağıdaki tabloda bazı maddelere ait donma
B) Katının erime noktası 40°C'dir. noktası değerleri verilmiştir.
C) Katının sıcaklığı 50 dakika boyunca artmıştır.
D) Katı, 30. dakikada ısı almayı bırakmıştır. Madde Donma noktası (°C)
X 50
2. Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin kaynama Y -50
noktaları verilmiştir. Z -10

Saf madde Kaynama noktası (°C) Buna göre X, Y ve Z maddeleri ile ilgili aşağı-
Su 100 daki yorumlardan hangisi yapılabilir?
78
Etil alkol 357 A) X maddesinin kaynama noktası 50°C'dir.
Cıva 56 B) Y maddesinin erime noktası -50°C'dir.
C) X ve Y maddeleri aynı cins olabilir.
Aseton D) Y ve Z maddeleri aynı cins olabilir.

Bunlardan hangileri 90°C'de sıvı hâlde bulu-
nur?

A) Su ve cıva B) Etil alkol ve aseton 6. Aşağıda saf bir maddeye ait sıcaklık-zaman gra-
C) Su ve etil alkol D) Cıva ve aseton fiği verilmiştir.
Sıcaklık (°C)
3. K, L, M aynı saf sıvılar olup, sıvı miktarları ve ısıtıcı 80
sayıları tabloda verilen şekilde kaynayana kadar
ısıtılıyor. 50

Sıvı miktarı (ml) Isıtıcı sayısı
K 100 2
L 100 1
M 200 1
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Zaman (dk)
Buna göre K, L ve M sıvılarının; kaynama
noktaları ve kaynama süreleri hakkında ne Bu grafik ile ilgili;
söylenebilir? I. Madde iki kez hâl değiştirmiştir.
II. 20. dakikanın sonunda madde sıvı hâldedir.
Kaynama noktası Kaynama süresi III. Kaynama noktası 50°C'dir.
A) Aynı Aynı verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
B) Farklı Aynı
C) Aynı Farklı A) Yalnız I B) I ve II
D) Farklı Farklı C) II ve III D) I, II ve III

75

5. Sınıf Isı ve Sıcaklık

Etkinlik 3

Kazanım: 5.4.3.1. Isı ve sıcaklık arasındaki temel farkları açıklar.
5.4.3.2. Sıcaklığı farklı olan sıvıların karıştırılması sonucu ısı alışverişi olduğuna yönelik deneyler
yaparak sonuçlarını yorumlar.

1. Aşağıda verilen kelimelerden uygun olanları kullanarak cümlelerde boş bırakılan yer-
leri tamamlayınız.

°C ısı termometre enerji

cal kalori kalorimetre kabı derece Celcius

Bir cismin sıcaklığını değiştirmek için o cismin ısı alması ya da vermesi gerekir.

Cismin sıcaklığında meydana gelen değişimi termometre ile ölçebiliriz. Ölçtüğümüz

sıcaklık birimi derece Celcius olup kısaca °C ile gösterilir. Cisimler

arasında alınıp verilebilen ısı ise bir enerji türüdür ve

kalorimetre kabı ile hesaplanır. ısı birimleri

kalori ve joule‘dür. kalori kısaca

cal ile, joule ise kısaca “j” ile gösterilir.

2. Aşağıda ısı ve sıcaklık kavramları ile ilgili ifadeler verilmiştir. Bu ifadelerin doğru ya da
yanlış olduğuna karar vererek uygun kutucuğu “✘” ile işaretleyiniz.

İfadeler Doğru Yanlış
✘
a. Sıcaklık bir enerji türüdür.

b. Vücut sıcaklığımız hasta termometresi ile ölçülebilir. ✘

c. Isı ve sıcaklık kavramları birbiri ile ilişkilidir. ✘

d. Kardan adam erirken etrafından sıcaklık alır. ✘

e. Yanmakta olan kalorifer etrafına ısı yayar. ✘

f. Bir maddenin diğerinden ne kadar soğuk olduğunu gösteren ölçü ✘
sıcaklıktır.
✘
g. Buzluğa konulan su donarken buzluktan ısı alır.

h. Sıcaklık, maddeler arasında alınıp verilemez. ✘

76

5. Sınıf Isı ve Sıcaklık

Etkinlik 3

3. Şekildeki özdeş kaplarda belirtilen miktar ve derecelerde su bulunmaktadır.

h 90 °C su 3h 2h
I 90 °C su 90 °C su
III
II

Buna göre aşağıdaki soruları uygun şekilde cevaplandırarak doğru cevapları yuvarlak
içine alınız.

a. Kaplardaki suların ısıları arasındaki ilişki nasıldır?

A) I>III>II B) I=II=III C) II>III>I

b. Kaplardaki suların sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?

A) I>III>II B) I=II=III C) II>III>I

c. I. kaptaki suyun içine atılan 3 adet buz küpünün erimesi 5 dakika sürerse , II.kaptaki
suyun içine atılan 3 adet buz küpünün erimesi ne kadar sürer?

A) 5 dakikadan az B) 5 dakika C) 5 dakikadan fazla

d. III. kaptaki suyun içine 3 adet buz küpü atılıp erimesi sağlanırsa, erime bitince suyun
sıcaklık ölçümü ne olabilir?

A) 90°C'den az B) 90°C C) 90°C'den fazla

e. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Sıcaklık, maddenin B) Sıcaklık ve ısı mad- C) Isı, maddenin kütlesi-
kütlesine bağlıdır. denin kütlesine bağlıdır. ne bağlıdır.

77

5. Sınıf Isı ve Sıcaklık

Etkinlik 3

4. Aşağıda birbirine temas ettirilen maddeler ve bu maddelerin sıcaklıkları verilmiştir.
70 °C 20 °C 50 °C 50 °C -5 °C -10 °C

+-+

0 °C 100 °C 55 °C 56 °C -8 °C -8 °C

++ -
Buna göre birbirine temas ettirilen maddeler arasında ısı alışverişi gerçekleşiyorsa
“+”, gerçekleşmiyorsa “-” ile işaretleyiniz.
5. Aşağıda birbirine temas ettirilen özdeş cisimler verilmiştir.

60 °C 70 °C 0 °C -5 °C -20 °C -10 °C
60 °C 70 °C 0 °C -5 °C -20 °C -10 °C

55 °C 40 °C 10 °C
5355 °°CC 4400 °°CC 1200 °°CC
35 °C 40 °C 20 °C

Bu özdeş cisimlerden, arasında ısı alışverişi olanların ısı akış yönlerini altlarındaki
boşluklara ok işareti ile çiziniz.

6. Aşağıda ısıca yalıtılmış bir ortamda birbirine temas ettirilen özdeş cisimler verilmiştir.

100 °C 80 °C 90°C
45 °C 55 °C 50°C
-6 °C -10 °C -8°C

Bu cisimler yeterli süre bekletildiğinde son sıcaklıkları ne olur? Yanlarındaki boş bıra-
kılan kutulara yazınız.

78

5. Sınıf Isı ve Sıcaklık

Etkinlik 3

7. X, Y ve Z kaplarında aynı sıcaklıkta ve farklı miktarlarda sular bulunmaktadır.

X Y Z
50 °C 50 °C
50 °C

Buna göre aşağıdaki tabloyu uygun yerlere “✓” işareti koyarak tamamlayınız.

Sorular XYZ

a. Tüm kaplar eşit süre boyunca özdeş ısıtıcılarla ısıtılırsa han- ✓
gisinin son sıcaklığı en fazla olur?

b. Tüm kaplar eşit süre boyunca özdeş ısıtıcılarla ısıtılırsa han- ✓
gisinin son sıcaklığı en az olur?

c. Suların son sıcaklığını 100°C yapabilmek için hangi kap da- ✓
ha uzun süre ısıtılmalıdır?

8. Aşağıdaki K ve L kaplarında belirtilen sıcaklıklarda sıvılar bulunmaktadır.

K 40°C L 70°C

K kabındaki sıvının sıcaklığını yükseltmek, L kabındaki sıvının sıcaklığını ise düşürmek
isteyen bir öğrenci aşağıdaki özdeş cisimlerden hangilerini bu kaplara atabilir? Boş
bırakılan yerlere yazınız.

0 °C 20 °C 50 °C 90 °C
4
12 3
a. K kabındaki sıvıya atılacak cisimler: 3 ve 4
b. L kabındaki sıvıya atılacak cisimler: 1, 2 ve 3

79

5. Sınıf Isı ve Sıcaklık KKT - 3 

-2°C 0°C 51

1. Aşağıdaki kaplarda aynı miktar ve sıcaklıkta aynı 4. Aşağıda verilen durumların hangAisindeBısı akış
cins sıvılar bulunmaktadır. yönü A'dan B'ye değildir?

I II III A) B)
5 dk 15 dk 10 dk
-2°C-2°C0°C0°C 7571°°CC51°CA49°C49°C 45°C
A AB B 32°AC ABB B 55°C

Bu sıvılar özdeş ısıtıcılar yardımıyla sırayla 5

dk, 15 dk ve 10 dk ısıtılırsa aşağıdaki ifadeler- C) D)
77°C7571°°CAC A49°C 45°C45°BC B
den hangisi doğru olur? -2°C 0°C 32°C32°ACB B
55°C55°CA A
A) Sıvıların miktarları aynı olduğu için son sıcak-
AB
lıkları aynı olur.

B) Sıvılar aynı cins olduğu için son sıcaklıkları aynı
olur.

C) Isıtma süreleri farklı olduğu için son d7u7r°uCmdaAI. 5. K, L 4v5e°CM Bkaplarında aynı sıcaklıkta sular bu-
kaptaki sıvı daha sıcak olur. lunm55a°kCtadırA. Bu kaplardaki suların sıcaklıklarını
80°C'ye ulaştırabilmek için gereken ısıtma süre-
D) Isıtma süreleri farklı olduğu için son3d2u°CrumBda leri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
II. kaptaki sıvı en sıcak olur.

2. Kap Isıtma süresi
K 20 dakika
Sıcak çay bardağını elimize aldığımızda L 30 dakika
elimizin yandığını hissetmemizin sebebi aşa- M 10 dakika
ğıdakilerden hangisinde doğru açıklanmıştır?
A) Elimizin bardağa ısı vermesi Buna göre K, L ve M kaplarındaki su miktarla-
B) Bardağın havaya ısı vermesi rının arasındaki ilişki nedir?
C) Elimizin bardaktan ısı alması
D) Bardağın elimizden ısı alması A) M > K > L B) L > K > M
C) K = L = M D) K > M > L

6. Eşit miktardaki X ve Y sıvıları ısıca yalıtılmış bir
ortamda yeterince büyük bir kapta karıştırılıyor.

3. Isı ve sıcaklık arasındaki farklar aşağıdakiler- X Y
den hangisinde yanlış yazılmıştır? 40°C 60°C

Isı Sıcaklık Bu sıvıların ısı alışverişi tamamlandığında son
sıcaklıkları ne olur?
A) Enerji türüdür. Enerji türü değildir.
B) Kalorimetre ile he- Termometre ile öl- A) 40°C B) 50°C C) 60°C D) 100°C
çülür.
saplanır. Maddeler arasında
C) Maddeler arasında alınıp verilebilir.
Birimi derece Celci-
alınıp verilemez. us'tur.
D) Birimi kalori ve jou-

le'dür.

80

5. Sınıf Isı Maddeleri Etkiler

Etkinlik 4

Kazanım: 5.4.4.1. Isı etkisiyle maddelerin genleşip büzüleceğine yönelik deneyler yaparak deneylerin sonuç-
5.4.4.2. larını tartışır.
Günlük yaşamdan örnekleri genleşme ve büzülme olayları ile ilşkilendirir.

1. Aşağıdaki kavram haritasını inceleyiniz. Boş yerleri kutucuklarda yer alan uygun kav-
ramları yazarak tamamlayınız.

2

azalmasına Hacim artışına
sebep olur özelliğidir sebep olur

1 3
Büzülme
-nin ısı MADDE -nin ısı Genleşme
vermesi sonucu alması sonucu

oluşur oluşur

hâlleridir

456
Katı Sıvı Gaz

Genleşme Katı Hacim
Sıvı Büzülme Gaz

2. Aşağıda verilen olaylardan genleşme ve büzülme ile ilgili olanları, uygun kutucuklara
“✘” koyarak işaretleyiniz.

Olay ✘
a. Demir yolu raylarının arasına boşluk bırakılması ✘
b. Elektrikli âletlerin içine sıcaklık kontrolü yapan termostat koyulması
c. Yakılan bir kâğıdın küle dönüşmesi ✘
d. Bina yapısını oluşturan metal iskeletlere esneme payı bırakılması ✘
e. Çok sıcak ve çok soğuk besinler tüketildiğinde dişlerin çatlaması ✘
f. Hava sıcaklığındaki değişimler ile kayaların parçalanıp toprağı oluşturması

81

5. Sınıf Isı Maddeleri Etkiler

Etkinlik 4

3. Aşağıda verilen resimlerin altındaki boş bırakılan yerlere genleşme olayına ait ise “G”,
büzülme olayına ait ise “B” yazınız.

1. 2. 3.

Sobanın yanına Isıtılan madeni para- Kışın elektrik direkle-
koyulan topun kendi nın çivilerin arasından rindeki tellerin gergin

kendine şişmesi geçememesi olması
G G B

4. 5. 6.

Gözlük camı çerçeveye Cezvedeki kahvenin Sıcak suya tutulan ka-
yerleştirilince çerçeve- taşması vanoz kapağının rahat

nin soğutulması G açılması
B 8. G

7. 9.

Kalorifer üzerindeki Kışın araba lastiklerinin Termometredeki cıva
balonun şişmesi havasının inmesi seviyesinin azalması

G B B
10. 11. 12.

Demir yolu raylarının sı- Soğuk suya bırakılan Soğuk bardağa sıcak
cak havalarda uzaması balonun küçülmesi çay koyulduğunda
bardağın çatlaması
G B G

82

5. Sınıf Isı Maddeleri Etkiler

Etkinlik 4

4. Özdeş plastik şişelerin ağızlarına eşit boyuttaki balonlar geçiriliyor. Bu şişeler farklı sıcaklık-
taki sular içine yerleştirildiğinde şekildeki durumlar gözleniyor.

Balonun Balonun
hacmi azalıyor. hacmi artıyor.

1. kap su su 2. kap

Buna göre aşağıdaki soruları uygun şekilde cevaplandırınız.

a. Hangi kaptaki suyun sıcaklığı diğerinden fazladır?
2. kap

b. 2. kaptaki balonun şişmesinin nedeni nedir?
Genleşme

5. Özdeş plastik şişelerin içine aynı miktarda mürekkepli su koyulup içlerine pipet yerleştirili-
yor. Ağızları oyun hamuru ile kapatılan şişeler farklı sıcaklıktaki sular içine yerleştirildiğinde
şekildeki durumlar gözleniyor.

Mürekkepli Mürekkepli
su seviyesi su seviyesi

1. kap su su 2. kap

Buna göre aşağıdaki soruları uygun şekilde cevaplandırınız.

a. Hangi kaptaki suyun sıcaklığı diğerinden azdır?
1. kap

b. 1. kaptaki mürekkepli su seviyesinin diğerinden aşağıda olma nedeni nedir?
Büzülme

83

5. Sınıf Isı Maddeleri Etkiler KKT - 4 
1.
4. Aşağıdaki örnekler I, II ve III numaraları ile temsil
edilmiştir.

I II III

Gözlükçülerin gözlük camını yerleştirmeden Sıcak hava- Sıcak Sıcak hava-
önce çerçeveyi ısıtma nedeni aşağıdakilerden larda rayların havalarda larda araba
hangisinde doğru verilmiştir? çamaşırların lastiklerinin
A) Gözlük çerçevesini eritmek uzaması hızlı kuruması şişkin olması
B) Gözlük çerçevesinin genleşmesini sağlamak
C) Gözlük çerçevesini dondurmak Buna göre hangi numaralı örnekler genleşme
D) Gözlük çerçevesinin büzülmesini sağlamak olayı ile gerçekleşir?

2. Aşağıda iki olay numaralandırılarak verilmiştir. A) Yalnız I B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III
12
5.
Yazın elektrik Uzun süre beton
tellerinin uzaması zeminde kalan Sıcak bardağa soğuk su konuldu-
topun sönmesi ğunda bardağın çatlaması

Buna göre bu olayların sınıflandırılması aşağı- Elif
dakilerden hangisindeki gibi olmalıdır?
Soğuk bardağa sıcak su konuldu-
1 2 ğunda bardağın çatlaması
A) Genleşme Genleşme
B) Büzülme Genleşme Müge
C) Genleşme Büzülme
D) Büzülme Büzülme Elif ve Müge'nin verdikleri örnekler ile ilgili
yapılan aşağıdaki yorumlardan hangisi doğru-
dur?

A) Yalnızca Elif'in verdiği örnek büzülmedir.
B) Yalnızca Müge'nin verdiği örnek büzülmedir.
C) Her ikisinin de verdiği örnekler büzülmedir.
D) Her ikisinin de verdiği örnekler genleşmedir.

3. Şişmiş bir balon soğuk su içine bırakıldığın- 6. Aşağıdakilerin hangisinde genleşme olayı
da aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi açıklanmıştır?
beklenir?
A) Isı veren maddenin hacminin azalmasıdır.
A) Balonun hemen patlaması B) Isı alan maddenin hacminin azalmasıdır.
B) Balonun hacminin artması C) Isı veren maddenin hacminin artmasıdır.
C) Balonun küçülmesi D) Isı alan maddenin hacminin artmasıdır.
D) Balonun aynı kalması

84

5. ÜNİTE

IŞIĞIN YAYILMASI / FİZİKSEL OLAYLAR

Işığın Yayılması
Işığın Yansıması
Işığın Madde ile Karşılaşması

Tam Gölge

Kazanımlar

➢➢ 5.5.1.1. Bir kaynaktan çıkan ışığın her yönde ve doğrusal bir yol izlediğini gözlemleyerek çizimle gösterir.
➢➢ 5.5.2.1. Işığın düzgün ve pürüzlü yüzeylerdeki yansımalarını gözlemleyerek çizimle gösterir.
➢➢ 5.5.2.2. Işığın yansımasında gelen ışın, yansıyan ışın ve yüzeyin normali arasındaki ilişkiyi açıklar.
➢➢ 5.5.3.1. Maddeleri, ışığı geçirme durumlarına göre sınıflandırır.
➢➢ 5.5.4.1. Tam gölgenin nasıl oluştuğunu gözlemleyerek basit ışın çizimleri ile gösterir.
➢➢ 5.5.4.2. Tam gölgeyi etkileyen değişkenlerin neler olduğunu deneyerek keşfeder.

5. Sınıf Işığın Yayılması / Fiziksel Olaylar

Işığın Yayılması Yansıma Kanunları
➤➤ Gelen ışın, yansıyan ışın ve normal aynı düzlem-
➤➤ Bir ışık kaynağından çıkan ışık her yöne doğrusal
olarak yayılır. dedir.

➤➤ Işığın yol aldığı düz çizgilere "ışın" denir. ➤➤ Gelme açısı yansıma açısına eşittir.
➤➤ Bir ışık kaynağından çıkan ışınların hangi yolu izle-
➤➤ Yüzeye dik olarak (90° ile) gelen ışın, kendi üzerin-
diği basit ışın çizimleri ile gösterilir. den geri yansır.

Gelen N (Normal) Yansıyan
ışın ışın

Basit Işın Gelme Yansıma
Çizimleri açısı açısı

Mum

Işığın Yansıması Işığın Madde İle Karşılaşması

➤➤ Işık kaynağından çıkan ışınların bir yüzeye çarpa- ➤➤ Işığı geçiren maddelere "saydam madde" denir.
rak geldiği ortama dönmesine "ışığın yansıması" ➤➤ Pencere ve gözlük camı saydam maddeler olduğu
denir.
için arkalarındaki cismi net olarak gösterirler.
➤➤ Düzgün ve parlak yüzey üzerine birbirine para- ➤➤ Işığı kısmen geçiren maddelere “yarı saydam
lel olarak gönderilen ışınların yüzeye çarpıp yine
birbirine paralel olarak yansımasına "düzgün yan- madde” denir.
sıma" denir. ➤➤ Tül perde ve buzlu cam yarı saydam maddeler

➤➤ Ayna ve cam gibi yüzeylerde düzgün yansıma olduğu için arkalarındaki cismi net olarak göster-
oluştuğu için net bir görüntü meydana gelir. mezler.
➤➤ Işığı geçirmeyen maddelere “saydam olmayan
Düzgün (opak)madde” denir.
Yansıma ➤➤ Taş ve tahta opak maddeler olduğu için arkaların-
daki cismi göstermezler.

Tam Gölge

➤➤ Işık ışınlarının opak cisimlerin içinden geçemediği
için arkasındaki yüzeyde oluşturduğu karanlık böl-
geye "tam gölge" denir.

➤➤ Pürüzlü bir yüzey üzerine birbirine paralel olarak Işık Opak cisim Tam gölge
gönderilen ışınların yüzeye çarpıp farklı yönlere kaynağı Perde
yansımasına "dağınık yansıma" denir.

➤➤ Tahta ve duvar gibi yüzeylerde dağınık yansıma
oluştuğu için net bir görüntü meydana gelmez.

Dağınık ➤➤ Tam gölgenin boyu ışık kaynağı ile opak cisim ara-
Yansıma sındaki uzaklığa bağlıdır.

➤➤ Cisim ışık kaynağından uzaklaştıkça gölge boyu
küçülürken; cisim ışık kaynağına yaklaştıkça göl-
ge boyu büyür.

87

5. Sınıf Işığın Yayılması

Etkinlik 1

Kazanım: 5.5.1.1. Bir kaynaktan çıkan ışığın her yönde ve doğrusal bir yol izlediğini gözlemleyerek
çizimle gösterir.

1. Çalışır durumdaki bir el feneri, boş bir ayakkabı kutusu içine koyulup, kutunun kapağı ka-
patılıyor. Kutu üzerinde A, B, C ve D ile gösterilen yerlere delikler açılıp karanlık bir odada
gözlem yapılıyor.

A B
D

C

Buna göre hangi harfler ile gösterilen deliklerden ışık ışınları çıkar? Boş bırakılan yere
yazınız.

A, B, C, D

2. Işığın yayılması ile ilgili bilgilerin yer aldığı aşağıdaki şemalar doğru ifadeler seçilerek ta-
mamlanacaktır.

Bir ışık kaynağından çıkan Bir ışık kaynağından çıkan ışık
ışık ışınları yayılır. ışınları olarak yayılır.

1 2 3 4
tek yöne doğru her yöne doğru doğrusal dairesel

Bir kaynaktan çıkan ışığın Bir ışık kaynağından yayılan
her bir küçük parçası ışığın izlediği yolu gösteren
boyunca yol alır. çizgilere denir.

56 7 8
ışın
düz bir çizgi dalgalı bir çizgi gölge

Buna göre doğru ifadelerin numaralarını yuvarlak içine alınız.

88

5. Sınıf Işığın Yayılması

Etkinlik 1

3. Aşağıda yanmakta olan bir ampulden çıkan ışınların izlediği yollar gösterilmiştir.

1 23 4

✓
Bu gösterimlerden doğru olanını “✓” ile işaretleyiniz.
4. Aşağıda verilen masa lambalarından yayılan ışınları çizerek gösteriniz.

I II

5. Ali, bir plastik hortumu aşağıda verilen şekillerde tutarak karşısındaki farklı renkli çiçekleri
görmeye çalışıyor.

Mavi çiçek
Ali Pembe çiçek

Mor çiçek

Buna göre Ali'nin görebildiği çiçekleri “+”, göremediği çiçekleri ise “-” ile işaretleyiniz.

a. Mavi çiçek - b. Pembe çiçek +

c. Mor çiçek -

89

5. Sınıf Işığın Yayılması

Etkinlik 1

6. Aşağıda yanan bir mum ve mumun önünde birbirine paralel olarak sıralanmış kartonlar ile
hazırlanan deney düzeneği görülmektedir. Kartonlar üzerinde numaralar ile gösterilen yerler
ise açılması planlanan delikleri temsil etmektedir.

Gözlemci 1 4
2 5
3 6 Mum

Aşağıdaki tabloda verilen ifadeleri deney düzeneğine göre cevaplandırınız. Doğru olan
ifadelere “D”, yanlış olan ifadelere ise “Y” yazınız.

a. Gözlemcinin mum alevini görebilmesi için yalnızca 2 numaralı deliğin açılması Y
yeterlidir. Y
D
b. 1 ve 4 numaralı delikler açılırsa gözlemci mum alevini görebilir. Y
c. 2 ve 5 numaralı delikler açılırsa gözlemci mum alevini görebilir. D
d. 3 ve 6 numaralı delikler açılırsa gözlemci mum alevini görebilir. D
e. 1 ve 5 numaralı delikler açılırsa gözlemci mum alevini göremez. Y
f. 3 ve 4 numaralı delikler açılırsa gözlemci mum alevini göremez. Y
g. Yalnızca 5 numaralı delik açılırsa gözlemci mum alevini görebilir. Y
h. Gözlemcinin mum alevini görebilmesi için 1, 2 ve 3 deliklerinin hepsi açılmalıdır. D
i. Tüm delikler açılırsa ışık her yöne yayıldığı için tüm deliklerden geçer.
j. Işık, düz bir çizgi boyunca yol aldığı için kartonlar üzerindeki delikler mum alevi

ile aynı hizada olmalıdır.

90

5. Sınıf Işığın Yayılması KKT - 1 

1. Fen bilimleri sınavında ışık kaynağından çıkan ışı- 4. Kıvrımlı boru, düz boru ve yanan mumlar kullanı-
ğın yayılması ile ilgili sorunun cevabı bir öğrenci larak aşağıdaki deney düzenekleri hazırlanmıştır.
tarafından aşağıdaki gibi çizilmiştir.
1 1. Gözlemci Boru Mum

42

2. Gözlemci Boru Mum

3 Düzeneklerde gözlemcilerin yanan mumları
görme durumları aşağıdakilerin hangisinde
Buna göre öğrencinin yaptığı çizimde numara- doğru verilmiştir?
lar ile gösterilen yerlerden hangileri hatalıdır?

A) 1 ve 2 B) 2 ve 3 1. Gözlemci 2. Gözlemci
C) 3 ve 4 D) 2, 3 ve 4 A) Görebilir Görebilir
B) Görebilir Göremez
C) Göremez Göremez
D) Göremez Görebilir

2. Işık ışını aşağıdakilerden hangisinde doğru
gösterilmiştir?

A) B) 5.

C) D)

3. İstek ve Bahar'ın ışık ışınlarının çizimleri ile ilgili Yukarıda verilen resimlerin ortak özelliği ne-
ifadeleri aşağıda verilmiştir. dir?

Çizeceğimiz ışının başlangıç A) Işığın doğrusal yayıldığını göstermeleri
noktası ışık kaynağı olmalıdır. B) Işığın boşlukta yayıldığını göstermeleri
C) Işığın yansımasını göstermeleri
İstek D) Işığın gölge oluşturmasını göstermeleri

Çizeceğimiz ışınlar düz çizgiler- 6. Işık ile ilgili,
den oluşmalıdır.
I. Işığın yayılması için maddesel ortam gerekli
Bahar değildir.
Bu ifadeler ile ilgili ne söylenebilir?
A) Sadece İstek'in ifadesi doğrudur. II. Işık, bir engelle karşılaşsa bile mutlaka yoluna
B) Sadece Bahar'ın ifadesi doğrudur. devam eder.
C) Her ikisinin de ifadesi doğrudur.
D) Her ikisinin de ifadesi yanlıştır. III. Işık, “U” şeklindeki bir borunun bir ucundan
diğer ucuna ulaşabilir.

verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II
C) II ve III D) I, II ve III

91

5. Sınıf Işığın Yansıması

Etkinlik 2

Kazanım: 5.5.2.1. Işığın düzgün ve pürüzlü yüzeylerdeki yansımalarını gözlemleyerek çizimle gösterir.
5.5.2.2. Işığın yansımasında gelen ışın, yansıyan ışın ve yüzeyin normali arasındaki ilişkiyi açıklar.

1. Aşağıda bazı görseller numaralandırılarak verilmiştir.

✓✓ ✓

Bu görsellerden hangileri ışığın yansıması sonucunda oluşur? “✓” ile işaretleyiniz.

2. Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun kelimeleri kullanarak tamamlayınız.

a. Işık kaynağından çıkan ışınların, bir yüzeye çarptığında geldiği ortama geri dönmesine

ışığın yansıması denir.

b. Durgun suda görüntü oluşması ışığın yansıması olayının bir sonucudur.

c. Düz ve parlak bir yüzey üzerine, birbirine paralel olarak gelen ışınlar yüzeye çarp-

tıktan sonra yine birbirine paralel olarak aynı yöne doğru yansır.

Buna düzgün yansıma denir.

d. Ayna yüzeyinde düzgün yansıma meydana gelir ve net bir
görüntü oluşur.

e. Pürüzlü ve mat bir yüzey üzerine, birbirine paralel olarak gelen ışınlar yüzeye

çarptıktan sonra birbirine paralel olarak değil farklı yöne doğru yansır.

Buna dağınık yansıma denir.

f. Duvar yüzeyinde dağınık yansıma meydana gelir ve net bir
görüntü oluşmaz.

dağınık net ışığın yansıması

farklı aynı düzgün

92

5. Sınıf Işığın Yansıması

Etkinlik 2

3. Aşağıda çeşitli yüzey örnekleri ile hazırlanmış bir tablo verilmiştir.

1. Cam Düzgün Dağınık
2. Buruşturulmuş alüminyum folyo Yansıma Yansıma
3. Cilalı tahta
4. Ayna ✓ ✓
5. Asfalt
6. Altın levha ✓ ✓
7. Kese kağıdı ✓ ✓

✓

Bu tabloyu, yüzeylere ayrı ayrı ışın gönderildiğinde yapacakları yansıma çeşidine uy-
gun olarak “✓” ile işaretleyip tamamlayınız.

4. Aşağıda düz ve pürüzlü yüzeylere ait verilen soruları uygun şekilde cevaplayınız.

a. Düz ve pürüzlü yüzeylere gönderilen ışınların yüzeye çarptıktan sonra nasıl yansıdığını
çizerek gösteriniz.

Düz yüzey Pürüzlü yüzey

b. Aşağıda numaralar ile gösterilen yüzey örneklerini düz ya da pürüzlü olmasına göre
sınıflandırınız.

1 2 3
Alüminyum tava
Kırılmış ayna Durgun su

4 5 6
Boy aynası Dalgalı su Buruşturulmuş
alüminyum folyo

Düz yüzeyler: 2, 3, 4 Pürüzlü yüzeyler: 1, 5, 6

93

5. Sınıf Işığın Yansıması

Etkinlik 2

5. Aşağıdaki şekilde yansıtıcı yüzeye belli bir açıyla çarpan bir ışının yönünü değiştirerek geldi-
ği ortama geri dönmesi gösterilmiştir.

x yz x Gelen ışın
ab y Yüzeyin normali
Yansıtıcı yüzey z Yansıyan ışın
a Gelme açısı
b Yansıma açısı

Buna göre şekil üzerinde x, y, z, a ve b harfleri ile temsil edilen kavramları şeklin yanın-
da boş bırakılan kutuların içine yazınız.

6. Aşağıda 7 soruluk bir bulmaca bulunmaktadır. Soruların cevaplarını kutuların içine
yazarak renkli kutucuklardaki anahtar sözcüğü bulunuz.

1. Gelen ışının yansıtıcı yüzeye çarptığı noktadan başlayarak yüzeye dik olarak çizilen
çizgi

2. Yansıtıcı yüzeye çarptıktan sonra yönünü değiştirerek geldiği ortama geri dönen ışın

3. Işının gelme açısı ve yansıma açısını belirlemek için çizdiğimiz hayalî çizginin harf ile
gösterimi

4. Yansıyan ışın ile yüzeyin normali arasındaki açı

5. Işık kaynağından çıkarak yansıtıcı yüzeye ulaşan ışın

6. Gelen ışın ile yüzey normali arasındaki açı

7. Bir yüzeye çarpan ışının geldiği ortama geri dönmesinde gerçekleşen durumları ifade
eden kanunlar

→1 Y Ü Z E Y İ N N O R M A Lİ I
→2 Y A N S I Y A N I Ş I N AR

→3 N
→4 Y A N S I M A A Ç I S I
→5 G E L E N I Ş I N
→6 G E L M E A Ç I S I

→7 Y A N S I M A K A N U N L

94

5. Sınıf Işığın Yansıması

Etkinlik 2

7. Aşağıda “Yansıma Kanunları” ile ilgili ifadeler ve görseller verilmiştir. İfadelerdeki boş
bırakılan yerleri uygun şekilde doldurup görseller ile eşleştiriniz.

Gelen ışın, yansıyan NNN
NNN
1 ışın ve normal aynı ● ●a NNN
●b
düzlemdedir. ●c

2 Gelme açısı yansıma açı- ●
sına eşittir.

Yansıtıcı yüzeye dik

3 olarak gelen bir ışın kendi ●

üzerinden geri yansır.

1 → c 2 → a 3 → b

8. Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanların sonuna “D”, yanlış olanların sonuna ise
“Y” yazınız.

a. Yansıma kanunları hem düzgün hem de dağınık yansıma için geçerlidir. D

b. Bir yüzeyin her noktasından çizilen normal çizgileri aynı ise düzgün yansıma D
oluşur. Y

c. Pürüzlü yüzeyde farklı noktalar ışığı aynı yüzeymiş gibi eşit yansıtır.

d. Pürüzlü yüzeyde her noktanın normal çizgisi farklıdır. D

e. Yansıtıcı yüzeye 90° ile gelen ışın yansıma yapamaz. Y

f. Yüzeyin normali gerçekte var olmadığı için sanal bir doğru parçasıdır. D

g. Ayna üzerine gönderilen ışının ayna ile yaptığı açı gelme açısıdır. Y

h. Bir yüzeye çarpan ışın mutlaka yansıma yapar. Y

95

5. Sınıf Işığın Yansıması

Etkinlik 2

9. Aşağıda bazı aynalar ile bu aynalara gelen X, Y, Z ve T ışınları gösterilmiştir.

XN YN
40° 35°

Z TN
60°

Buna göre bu ışınların gelme ve yansıma açısı değerlerini aşağıdaki tabloya yazınız.

X ışını Gelme Açısı Yansıma Açısı
Y ışını 50° 50°
Z ışını 35° 35°
T ışını 0° 0°
30° 30°

10. Aşağıdaki şekilde iki ayna ile oluşturulmuş bir düzeneğe gönderilen ışın gösterilmiştir.

1
20°

2

Buna göre bu ışının 1. ve 2. aynadaki gelme ve yansıma açısı değerlerini aşağıdaki
tabloya yazınız.

1. ayna Gelme Açısı Yansıma Açısı
2. ayna 70° 70°
20° 20°

96

5. Sınıf Işığın Yansıması KKT - 2 

1. Aşağıdaki kutunun içine ışık gönderildiğinde kutu 4. Bir düzlem aynaya gönderilen ışın ayna ile 30°'lik
içindeki cisimden yansıyan ışınlar gösterilmiştir. açı yaparak geri yansımıştır.

Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yan- Buna göre gelen ışın aşağıdakilerin hangisin-
lıştır? de doğru verilmiştir?
A) Işınlar dağınık yansımaya uğramıştır.
B) Kutu içindeki cismin yüzeyi pürüzlü olabilir. A) B) 30° N
C) Yansıyan ışınlar birbirine paraleldir. 30° N
D) Kutu içindeki cismin yüzeyinde net bir görüntü 6600°°NN 6600°N°N 3300°°NN

oluşmaz. C) N N D) N N
N N 50N° 50N°

50° 50°

2. Aşağıda bir yüzeye gönderilen ışına ait çizimler 5. 1. ayna
verilmiştir.
45°
N 2. ayna

bc
ad

Buna göre; 3. ayna

I. a ve b açıları eşit olabilir. Şekildeki aynalardan oluşan düzeneğe gön-
II. b ve c açıları her zaman eşittir. derilen ışının 3. aynaya gelme açısı kaç
III. a ve d açıları her zaman eşittir. derecedir?

ifadelerinden hangileri doğrudur? A) 35° B) 45° C) 55° D) 65°

A) Yalnız II B) I ve II
C) II ve III D) I, II ve III

6. N

3. 6a
3a

Düzlem ayna

Şekildeki gibi paralel gelen ışınların düzgün Şekilde verilen düzlem aynaya gelen ışına ait de-
yansıma yaptığı yüzey aşağıdakilerden hangi- ğerler “a” harfi ile temsil ediliyor.
si olamaz?
Buna göre aşağıda verilen işlemlerden hangi-
sinin doğru olduğu söylenebilir?

A) Durgun su B) Cam A) 3a+6a=90° B) 3a+6a=180°
C) Metal D) Tahta C) 3a.6a=90° D) 3a.6a=180°

97

5. Sınıf Işığın Madde ile Karşılaşması

Etkinlik 3

Kazanım: 5.5.3.1. Maddeleri, ışığı geçirme durumlarına göre sınıflandırır.

1. Aşağıdaki numaralandırılmış kutularda maddelerin ışığı geçirme durumlarına göre
özellikleri verilmiştir. Doğru özelliklerin olduğu bu kutu numaralarını kullanarak soru-
ları cevaplayınız.

1 2 3
Işığı kısmen geçirir. Işığın tamamını geçirir. Işığı hiç geçirmez.

4 5 6
Bir cismin önüne koyul- Bir cismin önüne koyul- Bir cismin önüne koyul-
duğunda arkasındaki duğunda arkasındaki duğunda arkasındaki
cismi net olarak gösterir. cismi göstermez. cismi bulanık gösterir.

7 8 9
Taş ve tahta örnektir.
Pencere ve gözlük Tül perde ve buzlu
camları örnektir. cam örnektir.

a. Saydam maddelere ait özellikler hangileridir?
2-4-7

b. Yarı saydam maddelere ait özellikler hangileridir?
1-6-8

c. Saydam olmayan maddelere ait özellikler hangileridir?
3-5-9

d. 4 numaralı özelliğe sahip bir suyun 6 numaralı özelliğe sahip olması için derinliği artırıl-
malı mı yoksa azaltılmalı mıdır?
Artırılmalıdır

e. 6 numaralı özelliğe sahip bir kağıdın 5 numaralı özelliğe sahip olması için kalınlığı artırıl-
malı mı yoksa azaltılmalı mıdır?
Artırılmalıdır

98

5. Sınıf Işığın Madde ile Karşılaşması

Etkinlik 3

2. Aşağıda günlük yaşamdan bazı madde örnekleri verilmiştir. Bu örnekleri saydam, yarı
saydam ve opak madde olarak gruplandırıp uygun kutucuklara “✘” işareti koyunuz.

Madde örnekleri Saydam Yarı saydam Opak
✘ ✘
1. Şeffaf naylon ✘
2. Fon kartonu ✘
3. Kalın kumaş ✘ ✘
4. Yağlı kağıt
5. Hava ✘ ✘
6. Alüminyum folyo ✘ ✘
7. Sis ✘
8. Otomobil farı ✘ ✘
9. Oyun hamuru ✘ ✘
10. Yorgan ✘ ✘
11. Otomobil arka camı ✘ ✘
12. Bakır cezve
13. İnce peçete ✘ ✘
14. Beton ✘ ✘
15. Soğan zarı ✘
16. Kitap kapağı
17. Röntgen filmi ✘
18. Mukavva
19. Buzdolabı poşeti
20. Ayna
21. Güneş gözlüğü
22. Saat camı
23. Mermer
24. Asetat kağıdı
25. Futbol topu

99