5 FEN ETKINLIK CEVAP

5. Sınıf Işığın Madde ile Karşılaşması KKT - 3 

1. Aşağıda fen bilimleri dersi için bir öğrencinin ha- 4. I. Saydam dosya
zırladığı model ev verilmiştir. II. Yağlı kağıt
III. Kitap kapağı

Yukarıda verilen maddelerin ışığı en fazla
geçirenden ışığı en az geçirene doğru sıralan-
ması nasıldır?

12 A) III - II - I B) II - I - III
C) I - II - III D) II - III - I

Bu model evin 1 numaralı penceresi ışığın tama- 5.
mını geçirip, 2 numaralı penceresi ise ışığın bir Saydam maddelerin kalınlığını
kısmını geçirmektedir. artırarak opak hâle getirebiliriz.

Evin kapısı ise ışığı hiç geçirmediğine göre; Hale

I. 1 numaralı pencere saydamdır. Yarı saydam maddelerin inceliği-
II. 2 numaralı pencere yarı saydamdır. ni artırarak opak hâle getirebiliriz.
III. Kapı opaktır.

yorumlarından hangileri yapılabilir?

A) Yalnız I B) I ve II Merve
C) II ve III D) I, II ve III
Hale ve Merve'nin ifadelerinin doğru ya da
yanlış olarak değerlendirilmesi nasıldır?

2. Aşağıda verilen cisimlerden hangisindeki ışığı Hale Merve
geçirme durumu diğerlerinden farklıdır? A) Doğru Doğru
B) Doğru Yanlış
A) Metal B) Tahta C) Yanlış Doğru
top top D) Yanlış Yanlış

C) Basket D) Şeffaf 6.
topu top

3. Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin ışığı geçirme Göz Mum Göz Mum
durumları verilmiştir.
Siyah Siyah
K Yarı saydam gözlük camı fon kartonu
L Opak
M Saydam Şekil 1 Şekil 2

Buna göre K, L ve M ile gösterilen maddeler Şekildeki düzeneklerde gözlemcilerin mum
aşağıdakilerden hangisindeki gibi olamaz? alevini görme durumları aşağıdakilerden han-
gisinde doğru verilmiştir?

K L M A) Yalnızca Şekil-1'deki gözlemci mum alevini
A) Yağlı kağıt Beton duvar Gözlük camı görebilir.
B) Hava Röntgen filmi Buzlu cam
C) Sisli hava Mukavva Su B) Yalnızca Şekil-2'deki gözlemci mum alevini
D) Tül perde Demir kapı Şeffaf poşet bulanık görür.

C) Her iki gözlemci de mum alevini göremez.

D) Her iki gözlemci de mum alevini siyah görür.

100

5. Sınıf Tam Gölge

Etkinlik 4

Kazanım: 5.5.4.1. Tam gölgenin nasıl oluştuğunu gözlemleyerek basit ışın çizimleri ile gösterir.
5.5.4.2. Tam gölgeyi etkileyen değişkenlerin neler olduğunu deneyerek keşfeder.

1. Aşağıda bir el feneri, bir engel ve bir beyaz perde ile oluşturulan düzenek gösterilmiştir.

A

El feneri Engel B
Perde

Buna göre aşağıdaki soruları düzeneğe uygun olarak cevaplayınız.

a. El fenerinden çıkan ışınlar neden düz çizgiler ile gösterilmiştir?
Işık doğrusal yayıldığı için

b. El fenerinden çıkan ışınların engelin içinden geçmemesi, engelin hangi maddeden yapıl-
mış olduğunu ispatlar?

Saydam olmayan (opak) maddeden

c. Perdenin üzerine düşen gölge A ve B ile gösterilen sınırların içinde mi yoksa dışında mı
oluşur?

İçinde oluşur

d. Perdenin üzerine düşen gölge engelin şekline benzer mi?
Evet benzer

e. Perdenin üzerinde oluşan gölgeye ne ad verilir?
Tam gölge

f. Beyaz perde yerine siyah perde tercih edilseydi gölge oluşumu gözlenebilir miydi?
Hayır, gözlenemezdi

101

5. Sınıf Tam Gölge

Etkinlik 4 Işık kaynağı Cisim

2. Aşağıda ışık kaynağı önüne koyulan ışığı geçirmeyen cisimler verilmiştir. Perde

Işık kaynağı Cisim Işık kaynağı Cisim

Perde Perde

Bu cisimlerin perdeye düşecek olan tam gölgelerini basit ışın çizimleri ile gösterip,
gölgelerin içini karalayınız.

3. TamIşıkgköalgyenaoğlıuşumu ileCisilgimili bilgilerin yer aldığı aşağıdaki şemalar doğru ifadeler seçilerek
tamamlanacaktır.

Perde

Opak cisim ışık kaynağından Opak cismin yeri değiştirilmeden ışık
uzaklaştıkça cismin gölge boyu kaynağı opak cisme yaklaştırılırsa
cismin gölge boyu

12 34

küçülür büyür küçülür büyür

Işık kaynağı ve opak cisim sabit Opak cisim perdeye yaklaştıkça
tutulup perde cisimden cismin gölge boyu

uzaklaştırılırsa cismin gölge boyu

56 7 8
büyür
küçülür büyür küçülür

Buna göre doğru ifadelerin numaralarını yuvarlak içine alınız.

102

5. Sınıf Tam Gölge

Etkinlik 4

4. Bir ışık kaynağı ve beyaz bir perde arasında duran futbol topunun gölgesi F noktası üzerinde
ve 2 cm'dir.

Perde

Işık kaynağı Futbol topu

ABCDE 2 cm H
FG

Şekildeki düzenekte her harf arasındaki mesafe eşit olduğuna göre, aşağıdaki tabloyu
uygun yerlere “✓” işareti koyarak tamamlayınız.

Futbol Topu Gölgesi

Işık kaynağı Futbol topu Perde Gölge boyu Gölge boyu Gölge boyu
konumu konumu konumu 2 cm'den 2 cm 2 cm'den
küçük büyük

a. B noktası E noktası F noktası ✓

b. B noktası C noktası F noktası ✓

c. A noktası C noktası E noktası ✓

d. C noktası D noktası F noktası ✓

e. A noktası D noktası F noktası ✓

f. B noktası D noktası H noktası ✓

g. B noktası D noktası E noktası ✓

h. D noktası F noktası H noktası ✓

103

5. Sınıf Tam Gölge KKT - 4 

1. Bir ışık kaynağı ve beyaz bir perde arasında duran 4. Elindeki malzemeleri aşağıdaki gibi dizen öğrenci
Deniz'in gölgesinin boyu değiştirilmek isteniyor. tam gölge oluşumunu gözlemlemek istiyor.

Işık Perde Perde
kaynağı Deniz

XYZT Saydam El feneri
Deniz sırasıyla; cisim

I. X II. Z III. T Buna göre öğrenci;

noktalarına hareket edip durduğuna göre per- I. Saydam cismi saydam olmayan cisim ile
dede oluşan en küçük ve en büyük gölge boyu değiştirmek
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
II. Cismi perde ile el feneri arasına koymak
En küçük gölge En büyük gölge III. Beyaz perdeyi siyah perde ile değiştirmek
boyu boyu
Z işlemlerinden hangisini yaparsa amacına ula-
A) X şabilir?

B) T X A) Yalnız I B) I ve II
C) II ve III D) I, II ve III
C) X T

D) Z X 5. Şekildeki ışık kaynağının önüne pinpon topu ve
basket topu konularak perde üzerinde gölge
2. oluşturuluyor.

Pinpon Perde
topu

Resimdeki oyun ile ilgili; Işık
kaynağı Basket topu
I. Gölge oyunu olarak adlandırılır.
II. Geleneksel oyunlarımızdan biridir. Buna göre perde üzerinde oluşan gölge aşağı-
III. Türk kültüründe önemli bir yere sahiptir. dakilerden hangisine benzer?

verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) B) C) D)

A) I ve II B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III

3. 6. Aşağıda iki öğrencinin fen bilimleri öğretmenine
Gölge oluşumunu sağlayan sordukları sorular verilmiştir.
durum nedir?
Bilge: Renli ışık kaynaklarının gölgeleri renkli mi-
Fen bilimleri öğretmeninin yönelttiği soruya dir?
aşağıdaki öğrencilerden hangisi doğru cevap
vermiştir? Tolga: Cisim boyu, cismin gölge boyunu etkiler
mi?
A) Işığın yansıması
B) Işığın renklere ayrılması Buna göre öğretmenin öğrencilere verdiği ce-
C) Işığın kırılması vap aşağıdakilerden hangisi gibi olmalıdır?
D) Işığın doğrusal yayılması
Bilge Tolga

A) Hayır Evet
B) Hayır Hayır
C) Evet Evet
D) Evet Hayır

104

6. ÜNİTE

İNSAN VE ÇEVRE / CANLILAR VE YAŞAM

Biyoçeşitlilik
İnsan ve Çevre İlişkisi
Yıkıcı Doğa Olayları

Kazanımlar

➢➢ 5.6.1.1. Biyoçeşitliliğin doğal yaşam için önemini sorgular.
➢➢ 5.6.1.2. Biyoçeşitliliği tehdit eden faktörleri, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır.
➢➢ 5.6.2.1. İnsan ve çevre arasındaki etkileşimin önemini ifade eder.
➢➢ 5.6.2.2. Yakın çevresindeki veya ülkemizdeki bir çevre sorununun çözümüne ilişkin öneriler sunar.
➢➢ 5.6.2.3. İnsan faaliyetleri sonucunda gelecekte oluşabilecek çevre sorunlarına yönelik çıkarımda bulunur.
➢➢ 5.6.2.4. İnsan-çevre etkileşiminde yarar ve zarar durumlarını örnekler üzerinde tartışır.
➢➢ 5.6.3.1. Doğal süreçlerin neden olduğu yıkıcı doğa olaylarını açıklar.
➢➢ 5.6.3.2. Yıkıcı doğa olaylarından korunma yollarını ifade eder.

5. Sınıf İnsan ve Çevre / Canlılar ve Yaşam

Biyoçeşitlilik ➤➤ Atıkları ayırıp geri dönüşüm yapmak, güneş ve
rüzgâr enerjilerini kullanmak, zararlı gazlar için
➤➤ Bir bölgedeki tüm canlıların sayıca ve çeşitçe filtre kullanmak, arıtım tesisleri kurmak, yeşil
zenginliğine “biyoçeşitlilik” denir. alanları korumak gibi önlemler alınarak çevre-
nin korunmasına yardımcı olunabilir.
➤➤ Bir bölgenin yeryüzü şekilleri, iklimi, toprak ya-
pısı, doğal afetlerin meydana gelme biçimi o Yıkıcı Doğa Olayları
bölgenin biyoçeşitliliğini etkiler.
➤➤ Doğada meydana gelen, can ve mal kaybına
➤➤ İnsan faaliyetleri ve doğal afetler sonucu bir- neden olan olaylara “yıkıcı doğa olayları” denir.
çok canlı türü yok olmaktadır. Moa, mamut ve
dinozor Dünya üzerinde nesli tükenen canlılara Yıkıcı Doğa Özellikleri Korunma Yolları
örnektir. Olayları

➤➤ Türkiye gerek biyoçeşitliliği gerekse kendine Deprem Yer kabu- Acil ihtiyaçların
özgü canlı türleri ile önemli bir yere sahiptir. ğu içindeki olduğu deprem
kırılmaların çantası hazır-
➤➤ Hayvanlardan Van kedisi, Ankara tavşanı, De- oluşturduğu lama-Deprem
nizli horozu; bitkilerden ise Datça hurması, titreşimlerin sırasında sağ-
çitlembik, ahlat biyoçeşitliliğimizin zenginlikleri yeryüzünü sars- lam eşyaların
arasındadır. yanında eller ile
masıdır.
➤➤ Anadolu leoparı, Asya fili, Asya aslanı geçmiş- başı koruma
te ülkemizde yaşayıp nesli tükenmiş canlılardır.
Heyelan Gevşeyen top- Eğimli
➤➤ Hayvanlardan Akdeniz foku, kelaynak kuşu,su Sel rak tabakasının arazileri ağaç-
kaplumbağası; bitkilerden ise salep orkidesi ve yerinden oyna- landırma-Ya-
kardelen çiçeği ülkemizde nesli tükenme tehli- Kasırga yıp kaymasıdır.
kesinde olan canlılara örnektir. maçlara su
kanalı açma
➤➤ Hem ülkemizde hem de dünyada; nüfus artışı
küresel ısınma, bilinçsiz avlanma, doğal afetler, Bir bölgedeki Eğimli yamaç-
doğal kaynakların aşırı kullanımı gibi faktörler toprağın su larda teraslama
biyoçeşitliliği tehdit eder. altında kalma-
yapma
➤➤ Doğal kaynakları ve yaşam alanlarını koru- sıdır.
mak, organik tarım yapmak, ormanları tahrip
etmemek gibi önlemler alınarak biyoçeşitliliğin Hızı saatte 120 Bina
korunmasına yardımcı olunabilir. km ve daha faz- çatılarını sağ-
la olan kuvvetli lamlaştırma-Ka-
İnsan ve Çevre İlişkisi rüzgârlardır. sırga anında
kapalı yerde
➤➤ Canlı ve cansız varlıkların denge içinde bulun- bulunma
dukları ortama “çevre” denir.
Volkanik Yer altındaki Yanardağlara
➤➤ Su kirliliği: Evsel ve endüstriyel atıklar, tarım patlama magmanın yer yakın bölgelere
ilaçları, tanker kazaları gibi faktörler sonucun- kabuğundaki yerleşim yap-
da oluşur. açıklıktan püs-
mama
➤➤ Toprak kirliliği : Sanayi atıkları, aşırı gübre kul- kürmesidir.
lanımı, atık piller ve kimyasal maddeler gibi
faktörler sonucunda oluşur.

➤➤ Hava kirliliği: Evlerden, fabrika ve enerji sant-
rallerinden, motorlu taşıtlardan çıkan gazlar
sonucunda oluşur. Hava kirliliği oluşturan za-
rarlı gazlar sera etkisine, ozon tabakasının
incelmesine ve asit yağmurlarına sebep olur.

107

5. Sınıf Biyoçeşitlilik

Etkinlik 1

Kazanım: 5.6.1.1. Biyoçeşitliliğin doğal yaşam için önemini sorgular.
5.6.1.2. Biyoçeşitliliği tehdit eden faktörleri, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır.

1. Aşağıda dört ayrı grupta 1’den 12’ye kadar numaralandırılmış kutular bulunmaktadır.

1 23
Bir bölgenin iklim
A Grubu koşulları ve yeryüzü Bir bölgedeki tüm can- Bir bölgenin toprak
lıların sayı ve çeşitçe yapısı ve bölgede mey-
şekilleri zenginliği
dana gelen yeryüzü
hareketleri

B Grubu 4 5 6
Yeryüzündeki doğal Canlıların besin ihtiya- Gezegenimizi yaşana-

dengeyi koruma cını karşılama bilir hâle getirme

C Grubu 7 8 9
Sağlık Ekonomi Çevre

D Grubu 10 11 12
İlaç yapımı Mobilyacılık Dokumacılık

Bu kutuların numaralarını kullanarak soruları cevaplayınız.

I. A grubunda yer alan bilgilerden hangisi ya da hangilerinde;

a. Biyoçeşitlilik tanımı verilmiştir? 2

b. Biyoçeşitliliği etkileyen faktörler verilmiştir? 1-3

II. B grubunda yer alan özelliklerden hangileri biyoçeşitliliğin faydaları arasında sa-
yılabilir?

4-5-6

III. Biyoçeşitliliğin C grubunda yer alan alanlardan hangileri üzerinde etkisi vardır?

7-8-9

IV. Bitki biyoçeşitliliği D grubunda yer alan sektörlerden hangilerinde ham madde
olarak kullanılır?

10 - 11 - 12

108

5. Sınıf Biyoçeşitlilik

Etkinlik 1

2. Aşağıda verilen canlı örneklerinden hangilerinin nesli tükenmiştir? “✘” ile işaretleyiniz.

a. Dinozor b. Mamut

✘ ✘
c. Deve kuşu d. Moa kuşu

✘

3. Aşağıda verilen sadece Türkiye’de yaşayan canlı örneklerini karşılarında verilen uy-
gun kelimeler ile eşleştirirerek tamamlayınız.

Sadece Türkiye’de yaşayan canlı örnekleri

1. Van f a. tavşanı
2. Ankara a b. ağacı
3. Datça h c. tazısı
4. Kangal d d. köpeği
5. Denizli g e. keçisi
6. Tiftik e f. kedisi
7. Sığla b g. horozu
8. Türk c h. hurması
9. Kazdağı j i. arısı
10. Kafkas i j. göknarı

109

5. Sınıf Biyoçeşitlilik

Etkinlik 1

4. Aşağıda bazı canlılara ait özellikler listelenmiştir. Listeye göre resimlerdeki canlılardan
hangilerinin bu özelliklere sahip olduklarını bularak, altlarındaki kutulara özelliklerin
numaralarını yazınız.

1. Ülkemizin bitki biyoçeşitliliğini artıran zenginliklerimizdendir.
2. Yıllar önce ülkemizde yaşamış ancak günümüzde nesli tükenmiş hayvanlardır.
3. Ülkemizde nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bitkilerdir.
4. Ülkemizde nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan hayvanlardır.

a. b. c. d.

Sülün Kardelen Su kaplumbağası Alageyik
4 1, 3 4 4

e. f. g. h.

Asya fili Çitlembik Ahlat Kelaynak kuşu
2 1 1 4

i. j. k. l.

Salep orkidesi Yılanboyun Anadolu leoparı Kafkas bizonu
1, 3 2 2 2

110

5. Sınıf Biyoçeşitlilik

Etkinlik 1

5. Aşağıda verilen grafik ülkemizde ve dünyada biyoçeşitliliği tehdit eden bir faktörün artışını
göstermektedir.
...... ? ......

Zaman

Buna göre grafikte “?” ile gösterilen yere aşağıda verilen faktörlerden hangileri getiri-
lebilir? “✓” ile işaretleyiniz.

1 2 3 4 5 6 7
Nüfus Çevre Sulak Avlanma Küresel Erozyon Doğal
kirliliği alanlar ısınma yaşam
✓ alanı
8 ✓
Doğal ✓✓✓
afetler
9 10 11 12 13 14
✓ Orman Doğal Organik Kimyasal Bitki Tabiat
yangını kaynaklar maddeler toplama parkı
tarım oluşturma
✓ ✓ ✓

6. Biyoçeşitliliğin korunması için alınması gereken önlemlerden bazıları aşağıda verilmiştir.

tercih koruma altına yapılması tahrip
edilmeli alınmalı engellemeli edilmemeli

Buna göre boş bırakılan yerleri uygun kutuları seçerek tamamlayınız.

a. Doğal su kaynakları koruma altına alınmalı .

b. Kontrolsüz avlanma ve otlatma yapılması engellenmeli .

c. Ormanlar tahrip edilmemeli .

d. Organik tarım tercih edilmeli .

111

5. Sınıf Biyoçeşitlilik

Etkinlik 21

7. Aşağıda bal peteği şeklinde hazırlanmış bulmacalar verilmiştir. Bulmacalar, ok işaretinin ol-
duğu yerden başlanarak, petekler doğru sıra ile takip edildiğinde tamamlanacaktır.

Buna göre peteklerin içindeki harfleri doğru sıra ile takip ederek bulduğunuz cevapları
boş bırakılan yerlere yazınız.

1. Sadece Türkiye'de İ
yaşayan akbaş köpeğinin ÇE
ait olduğu köpek türü OĞ
BK P Çoban köpeği
2. Yıllar önce ülkemizde
yaşamış ancak şu an nesli AÖ
tükenmiş siyah tüylü bir N
kuş türü
NO Orman horozu
3. Ülkemizde nesli tükenme OH
tehlikesiyle karşı karşıya RA R
olan bir koyun türü MZ

4. Yıllar önce ülkemizde UO
yaşamış ancak şu an
nesli tükenmiş bir K Tuj koyunu
kemirgen memeli türü TJ

5. Dağ çileği ağacı olarak UO
da bilinen, ülkemizin YU
biyoçeşitliliğini artıran U
ağaç türü N

U Kunduz
KZ

D
U

N

KE Kocayemiş
OM

CY
Aİ
Ş

112

5. Sınıf Biyoçeşitlilik KKT - 1 

1. Fen bilimleri öğretmeninin sınıfa yönelttiği soru 4. “Biyoçeşitlilik bir bölgede yaşayan - - - - fazla ol-
aşağıda verilmiştir. masıdır.”

- Ters lale Biyoçeşitliliğin tanımında boş bırakılan yer
- Peçeli baykuş aşağıdakilerden hangisi ile doğru şekilde ta-
mamlanır?
“Tahtaya yazdığım canlıların ortak
özelliği nedir? A) canlı ve cansız sayısının
B) canlı sayısı ve büyüklüğünün
Buna göre aşağıdaki öğrencilerden hangisinin C) canlı çeşidi ve sayısının
verdiği cevap doğrudur? D) canlı çeşidi ve büyüklüğünün
A)
5. Ülkemizdeki biyoçeşitliliğin azalmasına yol
Türkiye'ye özgü türler olmaları açan;

B) I. Çevre kirliliği
Ülkemizde yaşayıp nesli tüken- II. Orman yangınları
miş canlılar olmaları III. Avlanma

C) faktörlerinden hangilerinde insan faaliyetleri
Ülkemizde rastlanmayan canlılar etkilidir?
olmaları
A) Yalnız I B) I ve III
D) C) II ve III D) I, II ve III
Dünya'da nesli tükenmiş türler
olmaları 6.

Akdeniz foku Bozayı
1 2

2. Aşağıda verilen canlı türlerinden hangisi yıllar
önce ülkemizde yaşamamıştır?

A) Aslan B) Leopar Ankara keçisi Kunduz
C) Fil D) Dinozor 3 4

3. Aşağıdakilerden hangisi ülkemizin biyoçeşitli- Ülkemizde nesli tükenme tehlikesi ile karşı
liğini artıran bitki örneklerinden değildir? karşıya olan hayvanlar gruplandırılırsa kaç nu-
maralı hayvan bu grubun dışında kalır?
A) Hünnap B) Mürdümük
C) Sülün D) Taflan A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

113

5. Sınıf İnsan ve Çevre İlişkisi

Etkinlik 2

Kazanım: 5.6.2.1. İnsan ve çevre arasındaki etkileşimin önemini ifade eder.
5.6.2.2. Yakın çevresindeki veya ülkemizdeki bir çevre sorununun çözümüne ilişkin öneriler sunar.
5.6.2.3. İnsan faaliyetleri sonucunda gelecekte oluşabilecek çevre sorunlarına yönelik çıkarımda
bulunur.
5.6.2.4. İnsan-çevre etkileşiminde yarar ve zarar durumlarını örnekler üzerinde tartışır.

1. Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan kutuları verilen uygun kavramlarla ta-
mamlayınız.

Bitkiler Su Isınma Hayvanlar Barınma
Beslenme
İnsanlar Toprak Hava

Çevre

-yi oluşturan -yi oluşturan
canlı varlıklara cansız varlıklara
örnektir
örnektir

ihtiyacını 1 23 4 5 6
karşılar İnsanlar Toprak Su Hava
Hayvanlar Bitkiler kirliliğine kirliliğine
kirliliğine sebep olur sebep olur
-ın temel -a ait bir -e ait bir sebep olur
ihtiyaçlarıdır türdür türdür

Omurgasız Çiçeksiz Aşırı Tanker Egzoz
gübreleme kazası gazı

7 89

Beslenme Isınma Barınma

2. Çevreye verilen zarar aşağıdaki sorunlardan hangilerinin ortaya çıkmasına yol açabi-
lir? “✘” ile işaretleyiniz.

1. Işık kirliliği ✘
2. Küresel iklim değişikliği ✘
3. Nükleer kirlilik ✘
4. Doğal kaynakların azalması ✘
5. Canlıların yaşam alanlarının yok olması ✘
6. Güneş’in zararlı ışınlarının yeryüzüne ulaşması ✘

114

5. Sınıf İnsan ve Çevre İlişkisi

Etkinlik 2

3. Aşağıdaki tabloda verilen faktörler su kirliliği oluşturup oluşturmama durumlarına göre de-
ğerlendirilecektir.

a. Evsel atıklar Su kirliliği oluşturur Su kirliliği oluşturmaz
b. Tarım ilaçları ✓ ✓
c. Arıtım tesisleri ✓ ✓
d. Endüstriyel atıklar
e. Petrol ✓
f. Fotosentez yapan su bitkileri ✓

Buna göre tablodaki uygun kutucuğu “✓” işareti ile doldurunuz.

4. Aşağıdaki kutularda bazı kelimeler verilmiştir.

organik pillerin kimyasal
zarar verir azaltır yaşam alanı
nükleer atıkların kanser
artırır

Kutularda verilen kelimeleri aşağıdaki uygun boşluklara yerleştirerek cümleleri ta-
mamlayınız.

a. Birçok canlının yaşam alanı olan toprağa atılan pillerin içindeki

kimyasal maddeler zamanla toprağa karışıp kirlilik oluşturur.

b. Tarımda kimyasal maddelerin kullanılması yerine organik tarım

yapılması toprağın daha verimli olmasını sağlar.

c. Toprak kirliliği biyoçeşitliliği azaltır .

d. Tarımda kullanılan kimyasallar bitkilerin üzerinde birikerek, bu bitkileri tüketen insanların

sağlığına zarar verir .

e. Nükleer atıkların toprağa bırakılması insanlarda kanser hastalıklarının
oluşmasına yol açar.

f. Geri dönüşüm yapılmaması toprak kirliliğini artırır .

115

5. Sınıf İnsan ve Çevre İlişkisi

Etkinlik 2

5. Aşağıdaki tabloda verilen faktörler hava kirliliği oluşturup oluşturmama durumlarına göre
değerlendirilecektir.

a. Düzensiz şehirleşme Hava kirliliği Hava kirliliği
b. Fotosentez yapan canlıların oksijen üretmesi oluşturur oluşturmaz
c. Deodorant ve sprey kullanımı ✓
d. Fabrika bacalarına filtre takılması ✓
e. Motorlu taşıtların egzoz dumanı ✓ ✓
f. Buzulların erimesi ✓
✓

Buna göre tablodaki uygun yerleri “✓” işareti ile tamamlayınız.

6. Aşağıda verilen kutularda hava kirliliği ile ilgili bazı kavramlar verilmiştir.

1 2 3 4
Asit yağmurları Sera etkisi Küresel iklim Ozon tabakasının

değişikliği incelmesi

Kutulara ait numaraları kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

I. Havaya karışan zararlı gazlar havadaki su buharı ile birleşerek ne oluşturur ?

1

II. Hangi durum sonucunda Güneş’in zararlı ışınları yeryüzüne ulaşarak canlılara zarar verir?

4

III. Hangi olayın gerçekleşmesi tarihî eserlerin aşınmasına sebep olur?

1

IV. Deodorant, klima ve buzdolabı yapımında kullanılan gazlar atmosferde hangi durumun
oluşmasına sebep olur?

4

V. Atmosferdeki gazlar tarafından Güneş ışınlarının bir kısmının tutulmasına ne denir?

2

VI. Buzulların erimesi ve denizlerin su seviyesinin yükselmesine yol açan olayın adı nedir?

3

VII. 3 numaralı durumun ortaya çıkmasını sağlayan olay hangisidir?

2

116

5. Sınıf İnsan ve Çevre İlişkisi

Etkinlik 2

7. Aşağıdaki kutularda bazı kelimeler verilmiştir.

Güneş rüzgâr filtre fosil

arıtma organik çevre bilinci geri dönüşüm
yok edilmelidir depolanmalıdır koruma altına oluşturulmalıdır

alınmalıdır

Verilen kelimeleri aşağıdaki uygun boşluklara yerleştirerek cümleleri tamamlayınız.

a. Çevre kirliliğini azaltmak için insanlara çevre bilinci kazandırılmalıdır.

b. Yeni ağaçlar dikilerek yeşil alanlar oluşturulmalıdır .

c. Nükleer atıklar doğaya zarar vermeyecek şekilde depolanmalıdır .

d. Tıbbî atıklar suya ve toprağa karışmayacak şekilde yok edilmelidir .

e. Cam, plastik, kağıt ve pil gibi atıklar geri dönüşüm kutularına atılmalıdır.

f. Sanayi kuruluşlarına ve kanalizasyon şebekelerine arıtma tesisi
kurulmalıdır.

g. Araçların egzozlarından çıkan gazlar ve fabrika bacalarından çıkan gazlar için
filtre kullanılmalıdır.

h. Enerji elde etmek için katı ve sıvı fosil yakıtlar yerine

Güneş ve rüzgâr gibi yenilenebilir enerji
kaynakları kullanılmalıdır.

i. Nesli tükenmekte olan canlı türleri koruma altına alınmalıdır .

j. Tarımda kimyasal maddelerin kullanımı yerine organik tarım tercih
edilmelidir.

8. Aşağıda bazı kurum ve kuruluşlar verilmiştir.

TEMA Çevre ve Orman Bakanlığı ÇEVKO
✘ ✘ ✘

Bu kurum ve kuruluşlardan ülkemizde çevrenin korunması ve geliştirilmesi ile ilgili
faaliyet gösterenleri “✘” ile işaretleyiniz.

117

5. Sınıf İnsan ve Çevre İlişkisi KKT - 2 

1. 3. Aşağıda verilen olaylar kendi arasında grup-
landırılırsa hangisi açıkta kalır?

A) Asit yağmurları B) Küresel ısınma
C) Toprak kayması D) Sera etkisi

Fabrika atıklarının Tarımda verimi 4.
toprak yerine suya artırmak için Küresel iklim değişikliği sonucu Dün-
ya'nın sıcaklığı artar mı, azalır mı?
bırakılması kimyasal gübre
I kullanılması Defne
II

Yukarıda I ve II numaraları ile gösterilen uygu- Klima gazlarının kullanımı ozon ta-
lamaların çevreye etkilerinin değerlendirilmesi bakasını inceltir mi, kalınlaştırır mı?
nasıldır?
Nesrin
I II
Defne ve Nesrin'in sordukları soruların doğru
A) Olumlu Olumsuz cevapları aşağıdakilerden hangisinde veril-
B) Olumlu Olumlu miştir?
C) Olumsuz Olumlu
D) Olumsuz Olumsuz Defne Nesrin

2. Temiz bir gölde yaşayan canlı türleri ve sayıları A) Artar İnceltir
tablo 1'de gösterilmiştir. Göle kimyasal dökül- B) Azalır İnceltir
düğünde canlı türlerinin sayıları tablo 2'deki gibi C) Artar Kalınlaştırır
değişim göstermektedir. D) Azalır Kalınlaştırır

5. Aşağıda bazı çevre problemleri ve bu problemle-
rin oluşumuna yol açan kirlilikler verilmiştir.

Canlı sayısı 250 Canlı1s.ayEısrıozyon a. Su kirliliği
200 2. Sera etkisi b. Hava kirliliği
c. Toprak kirliliği
150 100 3. Tanker kazası

Tablo 1 100 80 Buna göre bu çevre problemlerine yol açan
50
45 kirlilikler aşağıdakilerden hangisinde doğru
eşleştirilmiştir?

ABCD Canlı türü AA) 1B→Cb D B)C1a→nlı tcü rü C) 1 → b D) 1 → c
2→a 2→b 2→c 2→a
nlı sayısı Canlı sayısı 3→c 3→a 3→a 3→b
250
6. Güneş ve rüzgâr enerjisinin kullanımının art-
100 ması ile;

Tablo 2 80 I. Havadaki oksijen oranının artması
45 II. Asit yağmurlarının artması
III. Sera etkisinin artması
A B C D Canlı türü A B C D Canlı türü
durumlarından hangilerinin oluşması bekle-
Buna göre kimyasal maddeden olumsuz an- nir?
lamda en fazla etkilenen canlı türü hangisidir?
A) Yalnız I B) I ve II
A) A B) B C) C D) D C) II ve III D) I, II ve III

118

5. Sınıf Yıkıcı Doğa Olayları

Etkinlik 3

Kazanım: 5.6.3.1. Doğal süreçlerin neden olduğu yıkıcı doğa olaylarını açıklar.
5.6.3.2. Yıkıcı doğa olaylarından korunma yollarını ifade eder.

1. Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan kutucukları verilen uygun kavramlarla ta-
mamlayınız.

Titreşimler Levhalar Deprem Kırılmalar

Yer kabuğu 4 Deprem
-nu oluşturan
-in yeryüzünü
parçalardır sarsma olayıdır
Titreşimler
Levhalar -ın hareketi Kırılmalar nedeniyle
1 ile oluşur 2 ani olarak 3
ortaya çıkar

2. Aşağıdaki tabloda deprem öncesinde ve deprem sırasında yapılması gerekenler karışık ola-
rak verilmiştir.

Deprem Deprem
öncesinde sırasında

a. Acil ihtiyaçların ve önemli evrakların bulunduğu deprem çan- ✘
tası hazırlamak

b. Açık olan elektrik sigortalarını,doğal gaz ve su vanalarını ka- ✘
patmak
✘
c. Ağır ve büyük eşyaları alt raflara yerleştirmek

d. Rafları duvara sabitlemek ✘

e. Düşebilecek cam ve benzeri parçalara karşı başımızı koruma- ✘
ya almak

f. Tünel ve köprülerin giriş çıkışlarından,elektrik direklerinden ✘
uzak durmak

g. Tavandaki aydınlatma araçlarının bağlantılarını sağlamlaştır- ✘
mak ✘

h. Okulda deprem tatbikatı yapıp öğrencileri bahçede toplamak

i. Devrilebilecek mobilyalar ve pencere kenarlarından uzak dur- ✘
mak ✘

j. Güvenli bir yere ulaşıp çök kapan tutun pozisyonu almak

k. Cam kavanoz ve şişeleri kapalı ve kilitli dolaplarda saklamak ✘

l. Binalardaki güvenli çıkış yollarının belirlendiği bir deprem planı ✘
oluşturmak

Tablodaki davranışların deprem öncesinde mi yoksa deprem sırasında mı yapılması
gerektiğine karar vererek uygun yerleri “✘” ile işaretleyiniz.

119

5. Sınıf Yıkıcı Doğa Olayları

Etkinlik 3

3. Aşağıda verilen malzemelerden hangilerinin deprem çantasında bulunması gerekir?
“✘” ile işaretleyiniz.

a. b. c. d.

Pilli radyo El feneri İçme suyu Mevsimine uygun
✘ ✘ ✘ kıyafetler
✘
e. f. g.
h.

İlk yardım çantası Önemli belge Battaniye Düdük
✘ fotokopileri ✘ ✘

✘

4. Deprem çantasında bulunması gereken gıdaların aşağıdaki özelliklerden hangilerine
sahip olmaları gerekir? “✓” ile işaretleyiniz.

I. Yüksek kalorili olma ✓
II. Su kaybını önleme ✓
III. Karbonhidrat içerme ✓
IV. Çabuk bozulmama ✓
V. Vitamin içerme ✓

5. Aşağıda heyelan ile ilgili cümleler verilmiştir. Bu cümleleri doğru şekilde tamamlayan
kelimelerin altını çiziniz.

1. Heyelan, eğimin az / fazla olduğu bölgelerde yağışların etkisiyle toprağın alt tabakaları-
nın gevşemesi / sıkılaşması sonucunda yerinden oynayarak hareket etmesidir.

2. Heyelanın diğer adı toprak sıkışması / toprak kayması dır.
3. Heyelandan korunmak için yamaç boyunca taraçlama yapılmalıdır. / yapılmamalıdır.
4. Yol ve kazı çalışmaları yapılırken istinat duvarı yapılmalıdır. / yapılmamalıdır.

120

5. Sınıf Yıkıcı Doğa Olayları

Etkinlik 3

6. Aşağıda heyelan, sel, kasırga ve volkanik patlamalara ait ifadeler verilmiştir. Bu ifade-
lerin sonundaki kutucuklara doğru ise “D” , yanlış ise “Y” yazınız.

1. Belirli bir bölgede bulunan toprağın tamamının ya da bir kısmının su altında kal- D
ması durumuna “sel” denir.

2. Yatağından taşan akarsu ya da nehirler sele sebep olabilir. D

3. Selden korunmak için yerleşim yerleri akarsu ve dere yataklarına yapılmalıdır. Y

4. Çevredeki yeşil alanları artırmak hem heyelan hem de selden korunmak için ge- D
reklidir.

5. Eğimli yamaçlarda taraçlama yapmak heyelan ve sel riskini artırır. Y

6. Kasırga en yıkıcı doğa olaylarından biridir. D

7. Kasırgalar hortum oluşmasına sebep olabilir. D

8. Okyanus üzerinde oluşan kasırgalar karaya doğru ilerleyemezler. Y

9. Hızı saatte 120 km ve daha fazla olabilen kuvvetli rüzgârlara “kasırga” denir. D

10. Yer altındaki erimiş kayaların yer kabuğundaki açıklıklardan püskürerek dışarı D
çıkmasına “volkanik patlama” denir.

11. Yer altındaki sıcaklığı çok yüksek olan erimiş kayalara “magma” denir. D
12. Ülkemizde çok sayıda aktif yanardağ bulunmaktadır. Y
13. Aktif olmayan yanardağların tekrar aktif olma ihtimali hiçbir zaman yoktur. Y
14. Yanardağlardan püskürme sırasında yüzeye çıkan magmaya “lav” denir. D
15. Lavların sıcaklıkları çok düşük olduğu için etrafa zarar vermezler. Y

7. Aşağıda verilen yıkıcı doğa olayları görsellerini ait oldukları yıkıcı doğa olayı çeşitleri
ile eşleştiriniz.

a. Heyelan 1. 2. 3.

b. Deprem

c. Volkanik patlama

d. Kasırga 4. 5. 6.

e. Sel

f. Hortum

1 234 5 6

ef abdc

121

5. Sınıf Yıkıcı Doğa Olayları KKT - 3 

1. Ali ve Senem'in yıkıcı doğa olayları ile ilgili ifade- 4. Aşağıda verilen yıkıcı doğa olaylarından şiddetli
leri aşağıdaki gibidir. rüzgârların etkisi ile meydana gelenler gruplandı-
rılacaktır.
Yıkıcı doğa olaylarının diğer adı
doğal afetlerdir. Buna göre hangi yıkıcı doğa olayı bu gruplan-
dırmanın dışında kalır?
Ali
A) Fırtına B) Kasırga
Yıkıcı doğa olayları can ve mal C) Heyelan D) Hortum
kaybına sebep olurlar.
5.
Senem 1

Buna göre Ali ve Senem'in ifadeleri ile ilgili ne
söylenebilir?

A) Yalnızca Ali'nin ifadesi doğrudur.
B) Yalnızca Senem'in ifadesi doğrudur.
C) Her ikisinin de ifadesi doğrudur.
D) Her ikisinin de ifadesi yanlıştır.

2. Deprem çantasında; 2

I. Yedek pil Yukarıda verilen aktif yanardağ üzerinde 1 ve
II. Uyku tulumu 2 numaraları ile gösterilen yapılar aşağıdakile-
III. Çakı ve makas rin hangisinde doğru adlandırılmıştır?

malzemelerinden hangileri bulunmalıdır? 1 2

A) I ve II B) I ve III A) Lav Magma
C) II ve III D) I, II ve III B) Baca Lav
C) Magma Lav
D) Lav Baca

3. Deprem anında güvenli bir yere geçilip uygun po- 6. Yıkıcı doğa olayları ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
zisyon alınmalıdır. den hangisi yanlıştır?

Buna göre; A) Depremler heyelana sebep olabilir.
B) Kasırgalar hortumlara sebep olabilir.
1. Kapan C) Deniz suyunun fırtına sonucunda karaya sü-
2. Tutun
3. Çök rüklenmesi sele sebep olabilir.
D) Kasırga sonucunda karaya sürüklenen rüzgâr
pozisyonları hangi sıra ile uygulanmalıdır?
volkanik patlamaya sebep olabilir.
A) 2 - 1 - 3 B) 3 - 1 - 2
C) 2 - 3 - 1 D) 1 - 2 - 3

122

7. ÜNİTE

ELEKTRİK DEVRE ELEMANLARI / FİZİKSEL OLAYLAR

Devre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi ve Devre Şemaları
Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen Değişkenler

Kazanımlar

➢➢ 5.7.1.1. Bir elektrik devresindeki elemanları sembolleriyle gösterir.
➢➢ 5.7.1.2. Çizdiği elektrik devresinin şemasını kurar.
➢➢ 5.7.2.1. Bir elektrik devresindeki ampul parlaklığını etkileyen değişkenlerin neler olduğunu tahmin ederek tahmin-

lerini test eder.

5. Sınıf Elektrik Devre Elemanları / Fiziksel Olaylar

Devre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi ve Basit Bir Elektrik Devresinde Ampul Parlaklı-
Devre Şemaları ğını Etkileyen Değişkenler

➤➤ Bir elektrik devresindeki elemanlar tüm dünya- ➤➤ Bilimsel problemler için üretilen çözümlerin
da ortak bir bilim dili olan semboller yardımıyla doğruluğu deneyler ile test edilir. Bu deney-
gösterilir. lerde bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen
değişkenler kullanılır.
Devre Elemanı Sembolü
➤➤ Bağımsız Değişken: Araştırmacının doğrudan
İletken tel –––––+–+++++ etkide bulunduğu değişkendir.
–+
–– ++Pil ➤➤ Bağımlı Değişken: Bağımsız değişkenden et-
–– ++ – –++ kilenmesi beklenen değişkendir.
–– ++
➤➤ Kontrol Edilen Değişken: Sabit tutulan ve et-
–+ kisi incelenmeyen değişkendir.

–– ++ ➤➤ Bir elektrik devresinde pil sayısı sabit tutulup
ampul sayısı artırılırsa ampul parlaklığı azalır.

Ampul

Açık Anahtar –+ –+ –+
–+ –+
Kapalı Anahtar Bu durumda;
• Ampul Sayısı: Bağımsız Değişken –+ –+ –+
➤➤ Elektrik devrelerinde kullanılan bütün devre • Ampul Parlaklığı: Bağımlı Değişken –+ –+
elemanlarının sembollerle gösterilmiş hâline • Pil Sayısı: Kontrol Edilen Değişken
“devre şeması” denir. olur.
➤➤ Bir elektrik devresinde ampul sayısı sabit tu-
1
tulup pil sayısı artırılırsa ampul parlaklığı artar.
2 3 Elektrik Devresi
Bu durumda;
–+ 3 Elektrik Devre • Pil Sayısı: Bağımsız Değişken
Şeması • Ampul Parlaklığı: Bağımlı Değişken
1 • Ampul Sayısı: Kontrol Edilen Değişken
olur.
2

–+

➤➤ Bir elektrik devresinde ampul, duy içine yer-
leştirilir. Pillerin yerleştirildiği düzeneğe ise pil
yatağı denilir.

➤➤ Duy ve pil yatağı yardımcı elemanlar olup sem-
boller ile gösterimleri yoktur.

➤➤ Bir elektrik devresinde anahtar açık ise, ya da
piller ters bağlanmış ise ampul ışık vermez.

125

5. Sınıf Elektrik Devre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi ve
Devre Şemaları

Etkinlik 1

Kazanım: 5.7.1.1. Bir elektrik devresindeki elemanları sembolleriyle gösterir.
5.7.1.2. Çizdiği elektrik devresinin şemasını kurar.

1. Aşağıdaki tabloda elektrik devre elemanlarının resimleri verilmiştir.

Elektrik Devre Elemanı Resmi Elektrik Devre Elemanı Sembol ile Gösterimi
a.

b. –––– ++++ –+

c.

d.

e.

f. Yok

g. Yok

Buna göre elektrik devre elemanlarının yanlarındaki boş bırakılan yerlere sembol ile
gösterimlerini çiziniz.

2. Aşağıdaki cümleleri kutucuklarda yer alan sözcüklerden yararlanarak tamamlayınız.

pil iletken tel pil yatağı duy
zordur kolaydır aynıdır ortaktır
farklı bilimsel dil devre şemaları
semboller

I. Devre elemanlarının farklı çeşitleri olsa da devredeki görevleri
aynıdır .

II. Devre elemanlarının gösterimi için kullanılan semboller tüm dünyada

ortaktır .

III. Devre elemanlarının sembol ile gösterimi kolaydır .

IV. Devre sembollerinin kullanımı ortak bilimsel dil açısından önemlidir.

V. Devre şemalarının resim ile gösterimi zordur .

VI. Devre şemaları , elektrik devrelerinde kullanılan bütün elemanların semboller
ile gösterilmiş hâlidir.

VII. Bir devrenin çalışabilmesi için duy ve pil yatağı ele-
manlarına ihtiyaç yoktur.

VIII. Bir devrenin çalışabilmesi için pil ve iletken tel ele-
manlarına ihtiyaç vardır.

126

5. Sınıf Elektrik Devre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi ve
Devre Şemaları

Etkinlik 1

3. Aşağıda 1'den 8'e kadar numaralandırılmış elemanlar ile oluşturulan bir devre şeması veril-
miştir.

23

14
5678

–+
–+ –+ –+

Buna göre aşağıdaki soruları devre şemasına uygun olarak cevaplandırınız.

a. Elektrik devresinin güç kaynağı hangi numaralar ile ifade edilmiştir?

5-6-7-8

b. Hangi elemanlar ısı ve ışık vererek devredeki elektrik enerjisinin varlığını ispatlar?

2 ve 3

c. Hangi elemanlar elektrik enerjisinin geçişini kontrol eder?

1 ve 4

d. Hangi eleman devredeki elektrik enerjisini keser?

4

e. Hangi numaralı piller birbirine düz bağlanmıştır?

5-6-7

f. Hangi numaralı pil ters bağlanmıştır?

8

g. Devredeki ampuller ışık verir mi?

Hayır

h. 1 numaralı eleman devreden çıkarılırsa ampullerin ışık verme durumu değişir mi?

Hayır

i. 4 numaralı eleman devreden çıkarılırsa apullerin ışık verme durumu değişir mi?

Evet

j. Devrede kullanılan devre elemanları sayısını yazınız.

Ampul Sayısı Açık Anahtar Sayısı Pil Sayısı Kapalı Anahtar
2 1 4 Sayısı
1

127

5. Sınıf Elektrik Devre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi ve
Devre Şemaları

Etkinlik 1

4. Aşağıda verilen basit elektrik devrelerini, kendilerine ait olan elektrik devre şemaları
ile eşleştiriniz.

1. –+

–+ –+ a

–+ b

2.

–+ –+

3. c

–+ –+

5. Aşağıda verilen devre şemaları ampullerin ışık vermesini sağlayıp sağlamama durumlarına
göre değerlendirilecektir.

- +– +– +–

+– +– - -

–

+

+– –+ +

+-

Bu devre şemalarındaki yer alan ampuller ışık veriyorsa “+”, ışık vermiyorsa “-” ile
işaretleyiniz.

128

5. Sınıf Elektrik Devre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi ve
Devre Şemaları

Etkinlik 12

6. Aşağıda verilen ifadeler ve karşılarındaki kavramları eşleştiriniz.

1 Bağlantı kablosu içinde kullanılan telin adı 3 Düz bağlama

2 Ampulün içine yerleştirildiği yuva 6 Pil yatağı

3 Pillerin + ve - uçlarının aynı yönde bağlanmasına verilen ad 9 Negatif

4 Pillerin + ve - uçlarının zıt yönde bağlanmasına verilen ad 1 İletken

5 Elektrik devresindeki enerji kaynağı 10 Pozitif

6 Devredeki pillerin yerleştirildiği düzenek 8 Kimyasal

7 Elektrik enerjisinin geçişini kontrol eden eleman 4 Ters bağlama

8 Pil içindeki enerjinin adı 7 Anahtar

9 Pil sembolünde kısa çizgi ile ifade edilen kutup 2 Duy

10 Pil sembolünde uzun çizgi ile ifade edilen kutup 5 Pil

7. Üzerinden elektrik enerjisi geçmeyen, ampullerin ışık vermesini sağlamayan devrelere açık
devre denir. Üzerinden elektrik enerjisi kesintisiz geçerek, ampullerin ışık vermesini sağlayan
devrelere ise kapalı devre denir.

Yukarıdaki tanımlardan yola çıkarak, aşağıda verilen devre şeması çizimlerini yapınız.

a. 2 ampul, 1 anahtar, bağlantı kablo- b. 1 ampul, 2 anahtar, bağlantı kablo-
su ve düz bağlanmış 3 pil ile açık su ve düz bağlanmış 2 pil ile kapalı
devre çizimi yapınız. devre çizimi yapınız.

129

5. Sınıf Elektrik Devre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi ve KKT - 1 
Devre Şemaları

1. Aşağıdaki tabloda bazı devre elemanlarının gör- 4. Bahar ve Zafer Fen Bilimleri dersinde yaptıkları
selleri ve sembolleri eşleştirilmiştir. sunumda devre şemaları ile ilgili ifadeleri aşağıda
verilmiştir.
I

II Devre şemaları incelenerek elektrik
devreleri kurulup çalıştırılabilir.

III – + – + +– +– Bahar

Buna göre hangi eşleştirmeler hatalıdır? Arızalanan elektronik araçlar devre
şemaları sayesinde onarılabilir.
A) Yanlız I B) I ve II
C) II ve III D) I, II ve III Zafer

Öğrencilerin ifadelerinin doğru ya da yanlış
olarak değerlendirilmesi nasılsdır?

2. Aşağıda bir devre şeması verilmiştir. Bahar Zafer
A) Doğru Doğru
Buna göre devre şemasındaki; B) Yanlış Doğru
I. Pil C) Doğru Yanlış
II. Ampul D) Yanlış Yanlış
III. Anahtar
sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- 5. Bir elektrik devresinde kullanılan pilin görevi
miştir? nedir?

I II III A) Elektrik enerjisini kimyasal enerjiye çevirmek
A) 3 2 1 B) Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine çevirmek
B) 2 1 3 C) Elektrik enerjisini ışık enerjisine çevirmek
C) 1 2 3 D) Işık enerjisini elektrik enerjisine çevirmek
D) 2 3 1

3. Aşağıda bir devre şeması verilmiştir. 6. Aşağıdaki elektrik devrelerinde oluşabilecek bazı
3 durumlar verilmiştir.

24 • Ampul patlaması

1 • Ampulün duya oturmaması

Buna göre devre şemasındaki hangi numara • Bağlantı kablosunun kopması
ile gösterilen eleman devreden çıkarılırsa lam-
ba yanmaya devam eder? • Bağlantı kablosunun ampulün tek bir ucuna
bağlanması

Buna göre bu durumlardan kaç tanesinde
devredeki ampuller ışık vermez?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 A) 4 B) 3 C) 2 D) 1

130

5. Sınıf Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen
Değişkenler

Etkinlik 2

Kazanım: 5.7.2.1. Bir elektrik devresindeki ampul parlaklığını etkileyen değişkenlerin neler olduğunu tahmin
ederek tahminlerini test eder.

1. Aşağıda bilimsel problemler çözülürken bilim insanlarının izledikleri basamaklar tren vagon-
ları içinde verilmiştir.

Verileri Gözlem Sonuca Çözümler Doğruluğu
değerlendirme yaparak bilgi ulaşma üretme deneyler ile
test etme
toplama

12345

Buna göre bilim insanlarının izledikleri basamakların doğru sıralanışı ile oluşturulan
aşağıdaki trenin vagon numaralarını yazınız.

2 4 51 3

2. Bir elektrik devresinde aşağıdaki faktörlerden hangilerinin değişmesi ampul parlaklı-
ğını etkiler? “✓” ile işaretleyiniz.

a. İletken tel uzunluğu ✓
b. Ampul sayısı ✓
c. Anahtarın açık ya da kapalı olması ✓
d. Pil sayısı ✓
e. Pillerin düz ya da ters bağlanması
f. Kapalı anahtar sayısı ✓
g. İletken tel yerine yalıtkan kablo kullanımı

131

5. Sınıf Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen
Değişkenler

Etkinlik 2

3. Aşağıda deney yapılırken kullanılan değişkenler ile ilgili ifadelerin yer aldığı bir tablo veril-
miştir.

İfadeler Bağımsız Bağımlı Kontrol Edilen
a. Araştırmacının doğrudan etkide Değişken Değişken Değişken

bulunduğu değişken ✓
b. Yapılan deneyde sabit tutulan değişken ✓

c. Etkisi incelenmeyen değişken ✓

d. Bağımsız değişkenden etkilenmesi ✓
beklenen değişken ✓

e. Üzerinde değişiklik yapılmayan değişken

f. Bağımlı değişken üzerinde etkisi ✓ ✓
incelenen değişken ✓ ✓

g. Araştırmacı doğrudan etkide bulunmadığı ✓
hâlde deneyden etkilenen değişken ✓

h. Pil sayısının ampul parlaklığına etkisi
araştırılırken pil sayısının temsil ettiği
değişken

i. Pil sayısının ampul parlaklığına etkisi
araştırılırken anahtar ve iletken telin
temsil ettiği değişken

j. Ampul sayısının ampul parlaklığına etkisi
araştırılırken ampul parlaklığının temsil
ettiği değişken

k. Ampul sayısının ampul parlaklığına etkisi
araştırılırken pil sayısının temsil ettiği
değişken

Buna göre tabloda verilen ifadelerin hangi değişkene ait olduğunu belirleyerek uygun
yerlere “✓” işareti koyunuz.

4. Aşağıda ampul sayısı artırılan deney düzenekleri verilmiştir. Bu düzenekler ile ilgili

132

5. Sınıf Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen
Değişkenler

Etkinlik 2

verilen soruları uygun şekilde cevaplayınız.

–+ –+ –+ –+ –+ –+

a. Şekildeki deney düzeneklerini dikkate alarak deney değişkenlerini eşleştiriniz.

1. Ampul Sayısı a. Kontrol Edilen Değişken
2. Pil Sayısı b. Bağımlı Değişken
3. Ampul Parlaklığı c. Bağımsız Değişken

b. Şekildeki deney düzeneklerini dikkate alarak Ampul Parlaklığı Ampul Parlaklığı
ampul sayısı ile ampul parlaklığı arasındaki
bağlantıyı gösteren yandaki grafiği çiziniz.

1 2 3 Ampul Sayısı 1 2 3 Pil

5. Aşağıda pil sayısı artırılan deney düzenekleri verilmiştir. Bu düzenekler ile ilgili verilen
soruları uygun şekilde cevaplayınız.

–+ –+ –+ –+ –+ –+

a. Şekildeki deney düzeneklerini dikkate alarak deney değişkenlerini eşleştiriniz.

1. Ampul Sayısı a. Kontrol Edilen Değişken
2. Pil Sayısı b. Bağımlı Değişken
3. Ampul Parlaklığı c. Bağımsız Değişken

b. Şekildeki deney düzeneAklmerpinuli Pdaikrlkaaktlıeğıalarak pil Ampul Parlaklığı
sayısı ile ampul parlaklığı arasındaki bağlantıyı 1 2 3 Pil Sayısı
gösteren yandaki grafiği çiziniz.

1 2 3 Ampul Sayısı

133

5. Sınıf Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen
Değişkenler

Etkinlik 2

6. Aşağıda aynı özelliklere sahip devre elemanları ile kurulan bir elektrik devresi verilmiştir.
X YZ

123

Buna göre verilen elektrik devresinde tablodaki değişikliklerin ayrı ayrı yapıldığını ka-
bul ederek X ampulündeki parlaklık değişimlerini “✓” ile işaretleyiniz.

Yapılan değişiklikler X ampulü X ampulü X ampulü
parlaklığı parlaklığı parlaklığı
a. Y ampulünü devreden çıkarmak değişmez
b. Y ve Z ampullerini devreden çıkarmak artar azalır
c. 3 numaralı pili ters bağlamak ✓ ✓ ✓
d. Devreye düz bağlı bir pil eklemek ✓ ✓
e. Devreden anahtarı çıkarmak ✓ ✓
f. Devredeki anahtarı açmak ✓ ✓
g. 1 numaralı pili devreden çıkarmak ✓ ✓
h. 2 ve 3 numaralı pili 1 numaralı pilden daha uzağa

bağlamak
i. X ampulünü Y ve Z ampullerinin ortasına bağlamak
j. Devreye bir ampul eklemek
k. Devreye bir ampul, bir pil eklemek

7. Aşağıda aynı özelliklere sahip devre elemanları ile kurulan K, L, M ve N devrelerine ait gra-
fikler verilmiştir.

Pil Sayısı Pil Sayısı Pil Sayısı Pil Sayısı
4K 4L 2M 2N

1 Ampul 2 Ampul 4 Ampul 2 Ampul
Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı

Buna göre aşağıda verilen soruları grafiklere göre cevaplayınız.

I. Hangi devredeki ampul ya da ampuller diğerlerinden daha parlak yanar? K
II. Hangi devredeki ampul ya da ampullerin parlaklığı diğerlerinden azdır? M

134

5. Sınıf Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen
Değişkenler

Etkinlik 2

8. Aşağıda aynı özellikteki elemanlar ile oluşturulmuş üç devre örneği numaralar ile gösteril-
miştir.
123

+– +– +– +– +– +– +– +–

Buna göre aşağıdaki soruları uygun bir şekilde cevaplandırınız.

a. Ampul sayısının ampul parlaklığına etkisini araştırmak için hangi devreler birlikte kulla-
nılmalıdır?
1 ve 3

b. Pil sayısının ampul parlaklığına etkisini araştırmak için hangi devreler birlikte kullanılma-
lıdır?
2 ve 3

c. 1 ve 3 devreleri karşılaştırılırsa bağımsız değişken ne olur?
Ampul sayısı

d. 1 ve 3 devreleri karşılaştırılırsa bağımlı değişken ne olur?
Ampul parlaklığı

e. 1 ve 3 devreleri karşılaştırılırsa kontrol edilen değişken ne olur?
Pil sayısı

f. 1 ve 2 devreleri karşılaştırılırsa ampul parlaklığı arasındaki ilişki ne olur?
1=2

g. 1 ve 3 devreleri karşılaştırılırsa ampul parlaklığı arasındaki ilişki ne olur?
1>3

h. 2 ve 3 devreleri karşılaştırılırsa ampul parlaklığı arasındaki ilişki ne olur?
2>3

i. 2 ve 3 devreleri karşılaştırılırsa pil sayısı hangi değişkeni temsil eder?
Bağımsız değişken

j. 2 ve 3 devreleri karşılaştırılırsa ampul sayısı hangi değişkeni temsil eder?
Kontrol edilen değişken

k. 2 ve 3 devreleri karşılaştırılırsa ampul parlaklığı hangi değişkeni temsil eder?
Bağımlı değişken

135

5. Sınıf Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen KKT - 2 
Değişkenler

1. Özdeş ampul ve piller ile hazırlanmış devreler 4. Pil sayısının lamba parlaklığına etkisini araştıran
aşağıdaki gibidir. bir öğrenci araştırma sonucunu defterine grafik
olarak çiziyor.
KK
Buna göre öğrencinin defterine yaptığı grafik
çizimi aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

1. devre 2. devre A) ParlaPkalırklaklık B) ParlaPkalırklaklık
K K

1 2 13 2Pi3l SPaiylıSsıayısı 1 2 13 2Pi3l SPaiylıSsıayısı

3. devre 4. devre C) ParlaPkalırklaklık D) ParlaPkalırklaklık

Buna göre hangi devredeki K ampulünün par-
laklığı en fazladır?

A) 1. devre B) 2. devre 1 2 13 2Pi3l SPaiylıSsıayısı 1 2 13 2Pi3l SPaiylıSsıayısı
C) 3. devre D) 4. Devre

2. Aynı özellikteki pil ve ampuller kullanılarak aşağı- 5. Özdeş ampul ve piller ile hazırlanmış deney düze-
daki devreler hazırlanmıştır. neği aşağıdaki gibidir.

Buna göre bu devrelerden hangisinde ampul
parlaklığı ilişkisi I > II değildir?

I. devre II. devre
A)
Buna göre bu deney düzeneklerinde;
+++ ––– +++ ––– +++ ––– +++ –––
+ – + – + – + – I. Pil sayısı
II. İletken tel
B) III. Ampul sayısı

+++ ––– +++ ––– +++ ––– faktörlerinden hangileri kontrol edilen değiş-
+ – + – + – kendir?

C) A) Yanlız I B) I ve II
C) II ve III D) I, II ve III

+++ ––– +++ ––– +++ ––– 6. Bir devredeki pil sayısı sabit tutulup ampul sa-
+ – + – + – yısı artırılırsa;

D) I. Ampul başına düşen elektrik enerjisi
II. Ampul parlaklığı
+++ ––– +++ ––– +++ ––– +++ ––– +++ ––– ––– +++
+ – + – + – + – + – – + nasıl değişim gösterir?

3. Bağımsız değişkenin ampul sayısı olduğu bir I II
deney düzeneğinde aşağıdaki faktörlerden
hangisi sabit tutulamaz? A) Azalır Azalır
B) Azalır Artar
A) Pil sayısı B) Ampul sayısı C) Artar Azalır
D) Artar Artar
C) Kablo uzunluğu D) Anahtar sayısı

136