ฤดูที่เปลี่ยนผ่านในวันวานสาละวิน

ฤดููกาลที่เ�ปลี่ย� นผ่า่ น
ในวัันวานสาละวิิน

ภาพโดย
คณิิน นวลคำ�ำ







คำ�ำ นำ�ำ

มีนี ้ำ�ำ�ต้อ้ งมีีปลา มีปี กาเกอะญอต้อ้ งมีปี ่า่ เป็็นสิ่ง�่ ที่่�บอกผ่า่ นออกมาจาก
สำ�ำ นวนของปกาเกอะญอ(กะเหรี่ย�่ งสะกอ) ว่่า “ออทีี เก่อ่ ตอ ทีี เอาะก่่อ เก่อ่ ตอ
ก่อ่ ” มีคี วามหมายว่า่ กิินน้ำำ�� ต้อ้ งรัักษาน้ำ��ำ อยู่่�กับั ป่่าต้้องรักั ษาป่า่

หนัังสืือเล่ม่ นี้้�จะเล่่าถึึงวิิถีีชีวี ิติ ของปกาเกอะญอในแม่่น้ำำ��สาละวิิน อำำ�เภอ
สบเมย  จังั หวัดั แม่่ฮ่่องสอน ที่ม�่ ีีวิิถีชี ีีวิิตแตกต่่างกันั ไปตามสภาพพื้้�นที่�่ ซึ่�ง่ ค่อ่ น
ข้า้ งมีคี วามพิเิ ศษ เพราะสองฝั่ง�่ แม่น่ ้ำำ��สาละวินิ มีภี ููเขาสููงติดิ กับั แม่น่ ้ำำ�� ที่ม่� ีปี ริมิ าณ
น้ำำ��ไหลมากหรือื น้อ้ ย แตกต่า่ งกันั ไปตามฤดููกาล จึงึ ทำำ�ให้แ้ ม่น่ ้ำ��ำ สาละวินิ มีคี วาม
หลากหลายทางชีีวภาพมาก ไม่่ว่่าจะเป็็นพัันธ์ุุ�ปลาหลากหลายชนิิด หรืือการ
ปลููกพืืชผัักต่่าง ๆ อีีกมากมาย

ความสมบููรณ์์ของระบบนิเิ วศในแม่น่ ้ำำ�� สาละวินิ ทำ�ำ ให้พ้ วกเขายังั สามารถ
คงวิถิ ีชี ีวี ิติ แบบเดิมิ เอาไว้ไ้ ด้ไ้ ม่ม่ ากก็น็ ้อ้ ย ปกาเกอะญอในพื้้น� ที่แ่� ม่น่ ้ำำ��สาละวินิ จึงึ
มีวี ิถิ ีชี ีวี ิติ ที่แ่� ปรเปลี่่ย� นไปตามฤดููกาล เหมือื นกับั แม่น่ ้ำำ�� ที่เ�่ ป็น็ เหมือื นจุุดกำำ�เนิดิ ของ
วิถิ ีีชีีวิติ ของพวกเขา ไม่่ว่า่ จะฤดููไหนก็ย็ ัังมีงี านรองรับั พวกเขาเสมอ

เมื่่อ� มีโี ครงการสร้า้ งเขื่่อ� นผันั น้ำ��ำ ยวมซึ่ง�่ มีเี ป้า้ หมายเพื่่อ� สร้า้ งกระแสไฟฟ้า้
ให้้กัับคนในทั้้�งประเทศไทย จีีน และเมีียนมาร์์ แต่่โครงการผัันเขื่่�อนน้ำ��ำ ยวมนี้้�มีี
โอกาสทำำ�ให้้ระบบนิิเวศในเขตสบเมยเปลี่่�ยนแปลงไป เพราะแม่่น้ำ�ำ� ยวมเป็็นแม่่น้ำ�ำ�
สาขาที่่�เชื่่�อมต่่อกัับสาละวิิน และจากบทเรีียนในอดีีตเขื่่�อนที่�่เกิิดขึ้้�นมัักจะทำ�ำ ให้้
ระบบนิเิ วศบอบช้ำ�ำ� เสมอไม่ว่ ่า่ จะเป็็นในแม่น่ ้ำำ��โขง หรืืออ่่างเก็็บน้ำำ��เล็็กๆ

ระบบนิเิ วศที่ส่� มบููรณ์์นี้้เ� หลือื ไว้เ้ พียี งแค่แ่ หล่ง่ เก็บ็ น้ำำ��ที่ไ่� ร้ผ้ ู้้�คน ไม่เ่ ว้น้ แม้แ้ ต่่
ปลาตััวน้้อยใหญ่่ที่่�แหวกว่่ายอยู่่�ในแม่่น้ำ��ำ สาละวิิน และวิิถีีชีีวิิตของพวกเขาที่�่อยู่�่
ได้้ด้ว้ ยความสมดุุล ของธรรมชาติิ จะค่อ่ ย ๆ เลือื นหายไป อาจจะอีีกนานแสน
นานหรืืออีกี เพีียงไม่่กี่่อ� ึดึ ใจ

ผู้้�จัดั ทำ�ำ จึงึ เก็บ็ ภาพบรรยากาศความอุุดมสมบููรณ์์ของแม่น่ ้ำ��ำ สาละวินิ และ
วิิถีีชีีวิติ ปกาเกอะญอ เพื่่�อบัันทึึกเอาไว้้ว่า่ ครั้้�งหนึ่่�งเคยมีกี ลุ่่�มคนที่่�พึ่่ง� พาอาศััย
ธรรมชาติใิ นพื้้น� ที่แ�่ ม่น่ ้ำ�ำ� สาละวินิ และครั้้ง� หนึ่่ง� แม่น่ ้ำำ��สายนี้้ย� ังั คงอุุดมสมบููรณ์์อยู่�่
ณ ปีี 2564

รู้จ้� ัักปกาเกอะญอ

เคยคิิดว่่าการเป็น็ คนแม่ฮ่ ่อ่ งสอนที่ไ�่ ด้ไ้ ปในหลาย ๆ ที่่� จะไม่่ต้้องเหนื่่อ� ย
กัับการไปที่�่บ้้านสบเมย แต่่ก็็ต้้องเปลี่�่ยนความคิิดใหม่่ เพราะถนนที่�่นี่่�ยิ่่�งกว่่า
หายนะ ซึ่�่งตรงข้้ามกัับความสวยงามของธรรมชาติิในเขต อ.สบเมย
จ.แม่ฮ่ ่่องสอน

ตลอดเส้น้ ทางมีีหมู่�่ บ้า้ นน้อ้ ยใหญ่อ่ ยู่�่ มากมาย เห็น็ คนเดินิ ผ่า่ นไปมานาน
ๆ ครั้้ง� แต่ส่ ิ่่ง� ที่เ�่ ห็น็ แล้ว้ สะดุดุ ตาที่ส�่ ุดุ คงเป็น็ บ้า้ นเรืือนของปกาเกอะญอ ที่ม�่ ักั
จะทำ�ำ สวนหรืือบ่อ่ น้ำ��ำ อยู่บ�่ นภูเู ขาสููงชันั นี้้�

ลุงุ เบี้้ย� ว สาธารณสุขุ วัยั เกษียี ณ ผู้้�อยู่�่ กับั พื้้น� ที่แ�่ ห่ง่ นี้้ม� ายาวนานถึึง 20
ปีี เป็น็ คนพาไปในพื้้น� ที่�่ และคอยเล่า่ เรื่อ�่ งราวที่ค�่ วรรู้�เกี่ย�่ วกับั แม่น่ ้ำ��ำ สาละวินิ ให้ฟ้ ังั

“คนที่อ�่ ยู่ท�่ ี่น�่ ี่ค�่ ืือกะเหรี่ย�่ งสะกอ หรืือปกาเกอะญอ แปลว่า่ “คน” ในภาษา
กะเหรี่�่ยง ที่�่ทำ�ำ กิินของปกาเกอะญอจะอยู่�่ใน ต.แม่่สามแลบ อ.สบเมย
จ.แม่ฮ่ ่อ่ งสอน ซึ่ง�่ คนที่อ�่ ยู่�่ กับั แม่น่ ้ำ��ำ สาละวินิ คืือ ปกาเกอะญอ บ้า้ นสบเมย แม่่
สามแลบ ท่า่ ตาฝั่ง�่ ”

ระหว่า่ งที่ล�่ ุงุ เบี้้ย� วกำ�ำ ลังั เล่า่ เรื่อ�่ งราวอย่า่ งสนุกุ สนาน ก็เ็ จอคู่ส่� ามีีภรรยา
ที่ก�่ ำำ�ลังั หอบของเดินิ ข้า้ มภูเู ขา ดููอย่า่ งไม่เ่ หน็ด็ เหนื่อ่� ยนักั ลุงุ เบี้้ย� วยังั เล่า่ ต่อ่ ว่า่
ที่่�รู้�ว่่าพวกเขาเป็็นคู่่�สามีีภรรยากััน เพราะในวััฒนธรรมของปกาเกอะญอที่�่นี่่�
ผู้้�หญิิงที่่�แต่่งงานแล้้วจะใส่่ชุุดสีีดำำ� และใส่่แบบนั้้�นไปจนวัันตาย ถ้้ายัังไม่่ได้้
แต่่งงานพวกเขาจะใส่ช่ ุดุ สีีขาวหมายถึึงความบริสิ ุทุ ธิ์์�

ปกาเกอะญอนั้้�นจะให้้เกีียรติิผู้้�หญิิงมาก จนมีีตำ�ำ นานชื่�่อเรีียกของ
หมู่่�บ้า้ น สบเมย ลุุงเบี้้ย� วเล่า่ ว่่า “ชื่อ�่ สบเมย มาจากแม่น่ ้ำ��ำ สาละวิินที่�เ่ ป็็นผู้้�ชาย
แต่่งงานกัับแม่่น้ำำ�� เมยที่�่เป็็นผู้้�หญิิง หมู่�่ บ้้านที่�่อยู่�่ระหว่่างการสบกัันของสอง
แม่น่ ้ำ�ำ�นี้้�จึึงได้้ชื่�่อว่่าหน่่อสู่�เ่ มยหรืือสบเมยนั่่�นเอง”

บนที่่ร� าบที่่ม� ีอี ยู่่น� ้อ้ ยบริเิ วณแม่่น้ำำ��สาละวินิ พวกเขาจะปลููกข้า้ วและพริกิ
โดยขุุดคลองจากแม่่น้ำำ��สาขาลงมาเพื่่�อเลี้้�ยงแปลงข้้าว เมื่่�อใช้้เสร็็จแล้้ว ก็็จะ
ปล่่อยกลัับสู่่�คลองตามเดิิม

พื้้�นที่่�ส่่วนที่่�เป็็นภููเขาที่่�มีีอยู่่�มาก ปกาเกอะญอ จะปลููกพืืชผัักในระบบ
หมุนุ เวีียน การปลููกพืืชในระบบหมุนุ เวีียน จะจัดั สัดั ส่ว่ นของพื้้น� ที่เ�่ อาไว้ส้ องที่�่
เท่า่ กันั ประมาณ 5-10 ไร่่ รวมเป็น็ 10 ไร่่ โดยพวกเขาจะปลููกข้า้ ว และสิ่่ง� ที่�่
พวกเขากินิ เช่น่ บวบ ฟักั ทอง และพืืชอื่น�่ ๆ เอาไว้ใ้ นพื้้น� ที่ส�่ ่ว่ นแรก และปล่อ่ ยให้้
พื้้�นที่�ส่ ่่วนที่�ส่ องได้้ใช้้เวลาพัักฟื้�น้ เมื่�อ่ ปลููกจนถึึงเวลาเจ็็ดปีีก็็จะย้้ายไปปลููกใน
พื้้น� ที่ส�่ ่ว่ นที่ส�่ อง ซึ่ง�่ ทำ�ำ แบบนี้้ว� นกันั ไป เพื่อ�่ ให้พ้ ื้้น� ดินิ ได้ฟ้ ื้น�้ ฟููไปตามธรรมชาติิ

ที่�ไ่ ร่่และที่�น่ าของปกาเกอะญอไม่่ต้้องกำ�ำ จัดั วััชพืืช เพราะพืืชส่่วนใหญ่่ที่�่
พวกเขาปลููกเป็น็ พืืชพันั ธุ์์�ท้้องถิ่่�น ที่่�ทนต่อ่ พื้้�นที่อ�่ ยู่�แ่ ล้้ว และด้้วยแร่ธ่ าตุุที่�อ่ ุดุ ม
สมบููรณ์์ จึึงไม่ต่ ้อ้ งกลัวั ว่า่ จะอดตายในช่ว่ งที่ท่� ำ�ำ การเกษตรได้ย้ ากในหน้า้ หนาว

ในส่ว่ นคันั นา พวกเขาจะปลููกพริกิ เอาไว้้ และมักั จะตากเอาไว้บ้ นหลังั คา
เพื่่�อที่�่จะสามารถเก็็บผลผลิิตเอาไว้้ใช้้ในตลอดทั้้�งปีี หรืือหากเหลืือกิินเหลืือใช้้
ก็็จะนำำ�ออกไปขาย ซึ่่�งลุุงเบี้้�ยวพููดเปรย ๆ เอาไว้้ว่่า

“ชาวบ้้านแค่่มีี ข้้าว พริิก เกลืือก็็อยู่่�ได้้แล้้วไม่่ต้้องการอะไรมากหรอก”

















แม่่น้ำำ�� สาละวิินเปลี่ย�่ นไปตามฤดููกาล

เมื่่อ� เข้้าไปถึึงแม่น่ ้ำ�ำ�สาละวิิน อ.แม่ส่ ามแลบ จังั หวััดแม่ฮ่ ่อ่ งสอน จึึงทำำ�ให้้
ได้เ้ ห็น็ โขดหินิ สููงชันั อยู่่�ถัดั ไปกับั บ้า้ นเรืือนของชาวบ้า้ นที่อ�่ ยู่�่ ตรงตีีนเขา กว่า่ จะ
ลงไปถึึงริมิ ฝั่ง�่ แม่่น้ำ�ำ�แม่่สาละวิินต้้องใช้้เวลาประมาณ 5-6 นาทีี โดยคนที่�พ่ า
ไปก็็คืือ พี่ด่� ีีเนอร์์ชาวปกาเกอะญอที่�อ่ ยู่ใ�่ นหมู่่�บ้้านแม่ส่ ามแลบ

“แม่น่ ้ำ�ำ� สาละวินิ ตอนฤดููร้อ้ นฤดููหนาวเห็น็ เท่า่ นี้้น� ะ ลองมาดููช่ว่ งหน้า้ ฝน
อีีกทีีสิิ หาดตรงนี้้ไ� ม่ไ่ ด้เ้ ห็น็ หรอก” แม่น่ ้ำำ��สาละวินิ เป็น็ แม่น่ ้ำ�ำ�ที่เ่� กิดิ จากการละลาย
ของเทืือกเขา “หิมิ าลัยั ” จากทิเิ บต ซึ่ง่� ไหลผ่า่ นหลากหลายประเทศ ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็
จีีน อิินเดีีย พม่า่ และไทย บางคนจึึงเรีียกแม่่น้ำำ��สายนี้้ว� ่่า แม่น่ ้ำ��ำ สายชาติพิ ันั ธ์ุุ�

“ในช่่วงหน้้าฝนจะมีีรถบรรทุุกขนาดใหญ่่คัันหนึ่�่งมาจอดส่่งของตรง
หาด แต่เ่ ผลอพลััดตกลงไปในแม่่น้ำ�ำ� ลองทายดููสิวิ ่่าเกิดิ อะไรขึ้้�น”

พี่ด่� ีีเนอร์์ ถามฉันั แกมยิ้้�มมุุมปากและบอกว่่า รถบรรทุกุ จมลงไปแบบไม่่
เห็็นร่่องรอยอีีกเลย จากตำ�ำ นานนี้้� ก็็คงจะอนุุมานได้้ว่่า ในหน้้าฝนแม่่น้ำ��ำ
สาละวิิน จะมีีความรุนุ แรง และความลึึกขนาดไหน

“ปกติิตอนน้ำำ��ขึ้้�น สููงกว่่าตรงนี้้�อีีก ขึ้้�นไปเกืือบถึึงถนนนู่�่นแหละ”
พี่�่ดีีเนอร์์พููดหลัังจากกำำ�ลัังเดิินขึ้้�นมาจากแม่่น้ำำ��สาละวิิน และเห็็นหลัักน้ำ�ำ�
ที่่�แสดงให้้เห็็นปริิมาณน้ำ��ำ ที่่�มัักจะขึ้้�นมาในหน้้าฝน และเห็็นความสึึกกร่่อนของ
ตัวั เสา จากความแรงของสายน้ำำ�� ที่่�พัดั ผ่่านไป

จะเห็็นได้้ว่่าแม่่น้ำ��ำ สาละวิินนั้้�น เมื่่�อเข้้าสูู่�ช่่วงหน้้าฝน ปริิมาณน้ำ�ำ� จะเพิ่่�ม
ขึ้้�นมาเป็็นอย่่างมาก ทำ�ำ ให้้ชายหาดและโขดหิินที่่�มีีอยู่่�หายไป เหมืือนกัับว่่า
ไม่เ่ คยมีีสิ่่�งนี้้� ชาวบ้า้ นจึึงต้อ้ งสร้้างบ้า้ นเอาไว้้บนที่ส่� ููง เพื่่อ� ที่น�่ ้ำ��ำ จะไม่ท่ ่ว่ มบ้้าน
ของพวกเขาในฤดููฝน

ในช่่วงที่�่น้ำ��ำ ลดในช่่วงฤดููร้้อน ปกาเกอะญอจะมาสร้้างกระท่่อมเล็็ก ๆ
และหว่า่ นเมล็็ดถั่่ว� ยาสููบ ไว้ต้ ามริิมแม่่น้ำำ�� เพราะชายหาดริมิ แม่่น้ำ�ำ�สาละวิินนั้้น�
เป็น็ ดิินที่ม่� ีีปริมิ าณของตะกอนและแร่่ธาตุลุ อยมากับั แม่น่ ้ำำ�� ในปริมิ าณมาก ดังั
นั้้น� ดินิ ตามริิมชายหาด จึึงเหมาะที่่�จะปลููกพืืชผักั สวนครัวั

ด้ว้ ยความที่่ป� ริมิ าณน้ำ�ำ� เพิ่่ม� และลดตามฤดููกาล พื้้น� ดินิ ที่�่แม่น่ ้ำำ��สาละวิิน
จะเต็ม็ ไปด้ว้ ยระบบนิเิ วศแตกต่า่ งกันั ไปในแต่ล่ ะหมู่่�บ้า้ น และในแม่น่ ้ำ�ำ�สายนี้้ก� ็เ็ ต็ม็
ไปด้้วยหมู่่�บ้้านปกาเกอะญอมากมาย ซึ่่�งหมู่�่ บ้้านหลััก ๆ ก็็มีีหมู่่�บ้้านสบเมย
หมู่่�บ้้านท่่าตาฝั่�่ง หมู่่�บ้้านแม่่สามแลบ สบเมยเป็็นหาดทรายขาวขนาดใหญ่่
ท่า่ ตาฝั่ง�่ เป็น็ ดินิ ผสมทรายที่ม่� ีีไม้น้ ้ำ��ำ ขึ้้น� อยู่เ�่ ป็น็ หย่อ่ ม ๆ แม่ส่ ามแลบ เป็น็ โขดหินิ

หมู่่�บ้้านแม่่สามแลบเป็็นเหมืือนเมืืองท่่าที่�่เป็็นศููนย์์กลางระหว่่างการ
ค้้าขายกัับพม่่า และปกาเกอะญอในฝั่�่งไทย เพราะเส้้นทางที่่�เข้้ามาถึึงหมู่�่ บ้้าน
สามแห่่งนี้้� มีีสองถึึงสามทาง ก็็คืือเข้้ามาผ่่านทางหมู่่�บ้้านสบเมยและแม่่สาม
แลบ แต่่ด้ว้ ยเส้้นทางของบ้า้ นสบเมยไม่่ดีีนััก จึึงทำ�ำ ให้ค้ นภายนอกเลืือกใช้เ้ ส้้น
ทางแม่่สามแลบมากกว่่า ในการเดินิ ทางเข้า้ มาถึึงแม่่น้ำ��ำ สาละวิิน

สภาพถนนที่�่ไม่่เอื้้อ� อำ�ำ นวยต่่อการเดิินทางนั้้�น จึึงเป็น็ หนึ่่�งเหตุผุ ลที่่�คน
เลืือกที่�่จะเดิินทางเข้้าไปบ้้านสบเมยหรืือท่่าตาฝั่่�งผ่่านเรืือมากกว่่า ซึ่�่งระบบ
นิิเวศที่�่ต่่างกัันไปถืือเป็็นอุุปสรรคสำ�ำ หรัับนัักเดิินเรืือ ทั้้�งชาวปกาเกอะญอและ
คนภายนอก เพราะแม่น่ ้ำำ�� สายนี้้เ� ต็ม็ ไปด้ว้ ยเกาะแก่ง่ และกระแสน้ำ��ำ วนในช่ว่ งที่น่� ้ำ��ำ
ลดระดับั ลงในช่ว่ งฤดููหนาวและฤดููร้้อน

ดัังนั้้�นหากจะนั่่�งเรืือที่ส�่ ายน้ำ��ำ แห่่งนี้้� ต้้องดููให้ด้ ีีว่า่ คนที่ค่� ุณุ จะนั่่ง� ไปด้ว้ ย
ชำ�ำ นาญเส้น้ ทางสายนี้้ห� รืือไม่่ จนมีีคำำ�พููดติดิ ตลกว่า่ “เดี๋๋ย� วผมไปกับั พะติิ (ภาษา
กะเหรี่่�ยงมีีความหมายว่า่ คุุณลุุง) ดีีกว่่า”

นอกจากจะต้้องอาศััยความเชี่่�ยวชาญในการเดิินทางในแม่น่ ้ำำ��สาละวิิน
แล้ว้ เรืือของพวกเขายังั มีีขนาดที่�่ต่า่ งกันั เพื่อ่� เปลี่ย�่ นไปตามสภาพการใช้ง้ าน
เรืือที่่�พวกเขาใช้้ มีีอยู่�่ ด้ว้ ยกัันสามขนาด คืือ เล็ก็ กลาง และใหญ่่ เรืือขนาดเล็ก็
ขนคนได้้รวมกััน 4 - 5 คน โดยประมาณ เรืือขนาดกลางขนคนได้ป้ ระมาณ 10
คน และเรืือขนาดใหญ่่ ขนควายได้ถ้ ึึง 30 - 40 ตััวเลยทีีเดีียว

















หัวั ใจของชีีวิิตปกาเกอะญอสาละวินิ

แม่่น้ำ��ำ สาละวิินเป็็นเหมืือนหััวใจของชาวปกาเกอะญอ หมู่�่ บ้้านริิมแม่่น้ำ��ำ
ไม่่ว่่าจะเป็็น สบเมย แม่่สามแลบ ท่่าตาฝั่่�ง ไม่่เว้้นแม้้แต่่พี่่�น้้องในฝั่�่งเมีียนมาร์์
พี่ด�่ ีีเนอร์์เล่า่ ว่า่ “สมัยั ก่อ่ นที่น่� ี่เ�่ ป็น็ เขตสัมั ปทานไม้ส้ ักั และเขตการค้า้ ขายกับั ฝั่ง่�
เมีียนมาร์์ โดยพวกเขาจะตัดั ไม้้สักั และทำำ�เป็น็ แพเอาไว้้ เพื่่�อที่่�จะลอยพวกมััน
ไปตามแม่น่ ้ำำ��สาละวิินและส่ง่ ออกสู่�่ ทะเลในฝั่่�งพม่า่ ต่่อไป

ในปััจจุบุ ัันเมื่่�อทรััพยากรไม้ส้ ัักในเขตสาละวินิ เริ่่�มลดลง จึึงเหลืือการใช้้
ประโยชน์์จากแม่่น้ำ��ำ สาละวิินแค่่การเดิินทาง การหาปลา และการขนส่่งสิินค้้า
ที่�ถ่ ืือเป็็นอาชีีพหลัักที่ป�่ กาเกอะญอบริิเวณริิมฝั่ง�่ แม่น่ ้ำ��ำ จะทำ�ำ กันั

โดยอาชีีพที่เ่� กี่ย�่ วข้อ้ งกับั การขนส่ง่ สินิ ค้า้ หรืือการเดินิ ทางในแม่น่ ้ำ��ำ สาละ
วินิ จะแบ่ง่ เป็น็ สองอย่า่ งด้ว้ ยกันั คืือ คนเรืือและคนหาบของลงเรืือ คนหาบของ
ลงเรืือนั้้�นส่่วนใหญ่จ่ ะเป็็นคนที่่�อาศัยั อยู่่�ในพื้้�นที่่� เพราะในทุุก ๆ เช้า้ เรืือจะออก
จากฝั่ง�่ ตรงแม่ส่ ามแลบ เพื่อ�่ ขนสินิ ค้า้ ไปขายกับั พม่า่ หรืือชาวปกาเกอะญอใน
ฝั่่ง� ไทยตามริมิ ฝั่ง�่ แม่น่ ้ำ��ำ สาละวิิน

ของที่พ่� วกเขาขนกันั จะมีีทั้้ง� ปัจั จัยั สี่�่ และผลผลิติ ที่ไ�่ ด้จ้ ากแม่น่ ้ำำ��สาละวินิ
ที่ส่� ำำ�คัญั ที่ส�่ ุดุ ซึ่ง�่ การที่จ่� ะทำ�ำ ให้พ้ วกเขาอยู่ไ�่ ด้ใ้ นที่แ�่ ห่ง่ นี้้ก� ็ค็ ืือ การขนควาย เพราะ
ในการขนส่่งแต่ล่ ะครั้้�งจะใช้้เรืือขนาดใหญ่่ ที่�ส่ ามารถขนควายได้้ทีีละ 30 - 40
ตััว ซึ่่�งการขนส่่งแต่่ละครั้้�งสามารถทำำ�เงิินได้้ประมาณ 300 บาทต่่อตััว
การขนส่ง่ จึึงเป็น็ สิ่่ง� ที่ท�่ ำำ�ให้ช้ าวปกาเกอะญอริมิ ฝั่ง่� แม่น่ ้ำ��ำ สาละวินิ สามารถอยู่่�
ในบ้า้ นเกิิดของพวกเขาได้้

จะเห็น็ ได้ว้ ่า่ แม่น่ ้ำ�ำ�นั้้น� ถืือเป็น็ ส่ว่ นสำำ�คัญั ที่ม�่ อบทั้้ง� อาหาร และความอุดุ ม
สมบููรณ์์ให้แ้ ก่ช่ ีีวิติ ไม่่เพีียงแต่่คนแต่่รวมไปถึึงสัตั ว์์ด้ว้ ย ความอุดุ มสมบููรณ์์นี้้�
แสดงออกมาผ่า่ น ความหลากหลายทางชีีวภาพในแม่่น้ำำ�� สาละวินิ ที่ม�่ ีีสัตั ว์์น้อ้ ย
ใหญ่่มากมาย

เนื่่�องจากเป็็นแม่่น้ำำ�� ที่�่เชื่�่อมต่่อกัับแม่่น้ำ��ำ หลากหลายสาขา และมีีการ
เปลี่ย�่ นแปลงอยู่�่ ทุกุ ฤดููกาล แม่น่ ้ำ�ำ� สาละวินิ จึึงเป็น็ แม่น่ ้ำำ��ที่ม�่ ีีปลาหลากหลายสาย
พันั ธุ์์� ซึ่่ง� มีีอยู่่�ด้ว้ ยกันั ถึึง 70 กว่่าชนิิด เช่่น ปลาหมูู ปลาคม ปลาคััง

ด้้วยวงจรชีีวิิตของปลาส่่วนใหญ่่ในแม่่น้ำำ��สาละวิินก็็มีีชีีวิิตที่่�ต่่างไปใน
แต่ล่ ะฤดููกาลไม่ต่ ่า่ งจากปกาเกอะญอ เพราะปลาบางสายพันั ธุ์์ต� ้อ้ งอาศัยั ช่ว่ ง
ที่่�น้ำำ��เพิ่่�มว่่ายทวนกระแสน้ำ�ำ� เพื่�่อขึ้้�นมาวางไข่่ในลำำ�น้ำ��ำ สาขาอย่่างน้ำ�ำ�ยวม และ
กลับั ลงมาใช้ช้ ีีวิติ อยู่ใ�่ นแม่น่ ้ำำ��สาละวินิ ช่ว่ งหน้า้ ที่น่� ้ำำ��ลด ปกาเกอะญอในเขตแม่น่ ้ำ�ำ�
สาละวิิน จึึงสามารถจัับปลาได้้ทั้้ง� ในแม่น่ ้ำำ��สาละวิินและแม่น่ ้ำ��ำ สาขา

การหาปลาของชาวปกาเกอะญอ มีีตั้้ง� แต่่การวางแน่่งไว้้ตามริิมแม่่น้ำำ��
และการใช้เ้ บ็็ด โดยการวางแน่ง่ คืือการวางตาข่า่ ยไว้ต้ ามริิมแม่่น้ำำ�� โดยอาศัยั
ความแรงของแม่น่ ้ำ��ำ สาละวิิน เพื่�่อปล่่อยให้้ปลาว่่ายตามน้ำ��ำ มาติิดกัับแน่่งของ
พวกเขา การวางเบ็ด็ ของปกาเกอะญอ เป็น็ การใช้เ้ บ็็ดที่ม�่ ีีลัักษณะยาวมาก ๆ
เพื่่�อให้้สามารถจัับปลาที่ม่� ีีขนาดใหญ่ไ่ ด้ใ้ นแม่น่ ้ำำ�� สาละวิิน

แต่ก่ ารหาปลาของพวกเขานั้้�นไม่่ได้ท้ ำำ�ไปเพื่่�อการค้า้ ขาย แต่ท่ ำำ�เพื่�่อกิิน
กัันในหมู่�่ บ้้านเท่่านั้้�น ถ้้าเหลืือก็็จะขายออกไปสู่่�คนภายนอก สิ่่�งนี้้�ส่่งออกมา
จากวััฒนธรรมการตึึกแค วััฒนธรรมการจัับปลาในแม่่น้ำ�ำ� สาขาของ
ปกาเกอะญอ

การตึึกแค คืือ การจัับปลาโดยการกั้้�นลำำ�แม่่น้ำำ��สาขาด้้วยหิินและใบไม้้
เพื่่�อทำำ�ให้้น้ำ�ำ� ไหลช้้าลง และเกิิดเป็็นแอ่่งเล็็ก ๆ พอที่�่จะจัับกุ้้�งหอยหรืือปลาตััว
เล็ก็ ๆ ในแอ่ง่ ได้้ และเมื่�่อใช้เ้ สร็จ็ แล้ว้ พวกเขาก็็จะนำำ�หินิ และใบไม้ท้ ี่ก�่ ั้้�นลำำ�น้ำ�ำ� ออก
โดยมีีความเชื่่อ� ว่่า หากไม่ท่ ำ�ำ แบบนี้้� ต่่อไปพวกเขาจะไม่ม่ ีีปลาให้ก้ ิินอีีก

ซึ่่�งวััฒนธรรมเหล่่านี้้� เป็็นสิ่่�งที่�่พวกเขายึึดถืือ และเป็็นหลัักความคิิดที่่�
พวกเขาถููกสอนมาตั้้�งแต่่อดีีต ให้้รัักษาธรรมชาติิที่�่พวกเขาอยู่�่เอาไว้้ ผ่่าน
นิทิ าน บทเพลง พิิธีีกรรม และความเชื่่�อเกี่�ย่ วกับั จิิตวิิญญาณ





































ศรัทั ธานำ�ำ พาซึ่ง�่ ความเปลี่่�ยนแปลง

ความเชื่่�อของปกาเกอะญอสืืบทอดมาจากรุ่�นสู่�่รุ่�น ซึ่่�งในแต่่ละหมู่่�บ้้าน
จะมีีหนึ่ง่� คน ที่เ�่ ป็น็ เสมืือนผู้้�นำ�ำ ทางจิติ วิญิ ญาณ หนึ่ง�่ ในนั้้น� ก็ค็ ืือ “พะกอเด สดใส
ดาวเรืือง” ผู้้�นำ�ำ ทางจิิตวิญิ ญาณของหมู่่�บ้้านสบเมย

“ผีีที่�่คนเมืืองเข้า้ ใจก็็คืือ พ่อ่ แม่่ ปู่�่ ย่่า และ สิ่่ง� รอบ ๆ ตััวเรานี่แ่� หละ เรีียก
ผีีก็็ไม่่ถููก เรีียกจิติ วิญิ ญาณดีีกว่า่ ”

ปกาเกอะญอมีีความเชื่�่อ ที่�่ค่่อนข้้างถููกพููดถึึงอยู่่�มากในความหมาย
ของการ “เลี้้�ยงผีี” แต่่หากมองในมุุมมองของพวกเขาแล้้ว ผีีที่�่คนภายนอก
เข้า้ ใจ คืือธรรมชาติทิ ี่อ�่ ยู่ร่� อบตัวั พวกเขาไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ แม่น่ ้ำำ��หรืือป่่าเขา ที่ค่� อยให้้
สิ่่ง� ต่า่ ง ๆ ต่อ่ พวกเขา

ยกตัวั อย่า่ งถึึงเรื่่อ� ง “ขวััญ” ปกาเกอะญอเชื่่�อว่า่ ในร่่างกายของพวก
เขามีีขวัญั ทั้้�งหมด 33 ขวัญั นัับตามชิ้้น� ส่ว่ นสำ�ำ คัญั ในร่า่ งกาย และหากมีีสิ่่ง�
ใดหายไปหมายความว่่า จะมีีสิ่่�งไม่่ดีีเกิิดขึ้้�น เช่่น การเจ็็บไข้้ได้้ป่่วยหรืือความ
ตาย

แต่่ก็็มีีบางวััฒนธรรมที่�่ค่่อย ๆ หายไปเช่่นกััน ยกตััวอย่่างประเพณีี
ผููกสะดืือของปกาเกอะญอที่่�จะนำ�ำ สะดืือของเด็็กไปผููกไว้้กัับต้้นไม้้ที่่�สููงใหญ่่
เพราะเชื่่อ� ว่่าเป็็นการผููกขวัญั ไว้้กับั ต้้นไม้้

เมื่�่อเกิิดเหตุุการณ์์ที่่�ทำำ�ให้้ขวััญหาย จะต้้องมีีการเลี้้�ยงผีี (การขอขมา
ต่่อจิิตวิิญญาณ) โดยการจััดอาหารไปเส้้นไหว้้ต่่อจิิตวิิญญาณ เพื่่�อเป็็นการ
ตอบแทนต่่อสิ่่ง� ที่ค�่ อยปกป้อ้ งพวกเขาจากสิ่่�งชั่่ว� ร้า้ ย

“สมััยนี้้�ไม่่มีีแล้้วไอผููกสะดืือเนี่�่ย คนไปเกิิดในโรงพยาบาลหมดแล้้ว
สมัยั ก่อ่ นคนเกิดิ ในบ้า้ นก็เ็ อาสะดืือเอาขวัญั ไปผููกกับั ต้น้ ไม้ไ้ ม่ใ่ ห้ค้ นตัดั เดี๋๋ย� วนี้้�
เด็ก็ พอโตหน่อ่ ยก็ส็ ่ง่ ลููกไปเรีียนข้้างนอกกัันหมดแล้ว้ ” พะกอเดเล่่าต่อ่

ความเชื่�่อเหล่่านี้้�คอยนำ�ำ ทางพวกเขามาตั้้�งแต่่อดีีต ซึ่�่งต่่อมาได้้มีีการ
รัับความเชื่่�ออื่�่นเข้้ามา ไม่่ว่่าจะเป็็นศาสนาพุุทธ อิิสลาม และศาสนาคริิสต์์
ซึ่ง�่ ศาสนาคริสิ ต์์นั้้น� ได้น้ ำำ�พาสิ่่ง� อำำ�นวยความสะดวกเข้า้ มาด้ว้ ย ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ โรง
พยาบาลหรืือโรงเรีียนก็ต็ าม

ศาสนาคริิสต์์ ได้้เข้้ามาเปลี่�่ยนแปลงหลาย ๆ อย่่างในแม่่น้ำ��ำ สาละวิิน
ไม่่ว่่าจะเป็็นเรื่�่องของการรัักษา และความรู้้�ที่�่ได้้จากโรงเรีียนศาสนา ทำำ�ให้้
หลาย ๆ คนเปลี่ย�่ นมาเชื่อ�่ มากขึ้้น� และทำำ�ให้โ้ ลกของพวกเขาเปลี่ย่� นไป ซึ่ง่� ทำำ�ให้้
พวกเขาออกไปสู่เ�่ มืืองมากขึ้้น� เพื่อ�่ กลับั มาพัฒั นาบ้า้ นเกิดิ ของตัวั เอง และคอย
ขัับเคลื่�่อน เพื่่�อทำ�ำ ให้้ธรรมชาติิในเขตสาละวิิน ยัังคงอุุดมสมบููรณ์์ ไม่่ต่่างไป
จากสิ่่�งที่่�เคยทำำ�มาในอดีีต