15 Clusters: (1) แผนพัฒนาการท่องเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน

บทสรปุ ผูบรหิ าร

แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน จัดทำขึ้นเพ่อื
กำหนดทศิ ทางการพัฒนาการทอ งเทย่ี วธรณีวิทยาของ 5 จงั หวัดในเขตพัฒนาการทองเท่ียวธรณีวิทยาถ่นิ อสี าน
(ขอนแกน ชัยภมู ิ กาฬสนิ ธุ อดุ รธานี และหนองบัวลำภู) ใหเปนไปในทศิ ทางเดียวกัน และหนว ยงานท่เี กี่ยวของ
ไดใชเปนแนวทางในการบูรณาการในการทำงานรวมกันอยางมเี อกภาพ และมีพลังจนเกดิ การเปลี่ยนแปลงที่ดี
ขึ้น เพิ่มมูลคารวมตลาดของอุตสาหกรรมการทองเที่ยว 5 จังหวัดในเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่น
อสี านใหเ ติบโตอยา งตอเนอ่ื ง เพิม่ การสรา งงาน อาชพี ใหกบั ประชาชน และรายไดก บั ชมุ ชนจากการพัฒนาการ
ทองเที่ยวของชุมชน พรอมทั้งพัฒนาอุตสาหกรรมทองเที่ยวใหเปนกลไกสงเสริมเศรษฐกิจ การพัฒนาสังคม
ความมั่นคง และการเติบโตบนคุณภาพชีวิตที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม และอนุรักษพัฒนาสืบสานตอยอดการ
ทอ งเทยี่ วทางธรณวี ิทยาและการดำรงรักษาไวซ่ึงเอกลักษณธ รณวี ทิ ยาถ่ินอสี าน สรา งความรัก ความภาคภูมิใจ
ความหวงแหนตอวิถีชีวิตที่ดีงาม และหนุนเสริมการเสริมสรางการทองเที่ยวทางธรณีวิทยาของพื้นที่ ให
เชื่อมโยงกับยุทธศาสตรชาติระยะ 20 ป แผนแมบทการพัฒนาประเทศ วาระปฎิรูปประเทศ แผนพัฒนา
เศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 12 นโยบายและยุทธศาสตรกระทรวงการทองเที่ยวและกีฬา และ
สอดคลองกับแผนการพัฒนากลุมจังหวัดภาคตะวันออกเฉียงเหนือ แผนพัฒนาจังหวัดขอนแกน แผนพัฒนา
จังหวัดชัยภูมิ แผนพัฒนาจงั หวัดกาฬสินธุ แผนพัฒนาจังหวดั อุดรธานี แผนพัฒนาจงั หวดั หนองบัวลำภู โดยได
จัดทำแผนปฏิบัติการฯ ใหมีความสอดคลองกับแนวทางการพัฒนาประเทศที่สำคัญในปจจุบัน รวมทั้งความ
เหมาะสมกับสภาพแวดลอมและสถานการณของ 5 จังหวัดในเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
เพือ่ ใหตอบสนองความตองการ นอกจากนีย้ งั ไดจ ัดใหมีการประชุมสมั มนาระดมความคิดเห็นผูเกี่ยวของ และผู
มีสวนไดสวนเสีย เพอ่ื เพมิ่ เตมิ แกไ ขใหแ ผนปฏิบตั ิการฯ มคี วามสมบูรณท ่สี ุด

โดยสาระสำคัญของแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถนิ่
อีสาน ประกอบไปดวย วิสัยทัศน เปาหมายการพัฒนา ประเด็นการพัฒนา อันเปนเครื่องมือที่สำคัญที่ใชเปน
แนวทางในการขับเคลื่อนการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวทิ ยาถิ่นอสี าน ใหบรรลุ
วตั ถปุ ระสงค ซง่ึ ประกอบดว ย

วิสยั ทศั น (Vision) : “บรู ณาการจดั การทอ งเที่ยวธรณีวทิ ยาและภมู ปิ ญญาพ้ืนถนิ่ อีสาน เชื่อมโยง
การทองเที่ยวอนุภูมิภาคลุมน้ำโขง” และใหคำนิยามของวิสัยทัศนไวดังน้ี การจัดการทองเที่ยวในเขต
ธรณีวิทยารวมกับการใชภูมิปญญาทองถิ่นของชุมชนอีสานที่อาศัยอยูในพื้นที่ทองเที่ยว รวมกับหนวยงาน
ภาครัฐและเอกชน บริหารจัดการทองเที่ยวอยางยั่งยืน เชื่อมโยงการทองเที่ยวระหวางไทย ลาว พมา และจีน
เพื่อเสริมสรางเศรษฐกิจในเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน วิสัยทัศนแผนปฏิบัติการพัฒนาการ
ทองเที่ยวประจำเขตพฒั นาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน มีแนวคิดหลักในใหประชาชนมีสวนรวมและการ

แผนปฏิบตั กิ ารพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทอ งเทีย่ วธรณีวทิ ยาถิ่นอีสาน

พัฒนาการทองเที่ยวอยางยั่งยืน โดยจัดรูปแบบการทองเที่ยวใหสอดคลองกับกลุมวัย ภายใตทรัพยากรการ
ทองเที่ยวที่โดดเดน โดยมุงเนนการทองเที่ยวทางประวัติศาสตร วัฒนธรรมและธรรมชาติ เชน พิพิธภัณฑ
ไดโนเสาร และพิพธิ ภัณฑบานเชียง ซึ่งเปนอารยธรรมสมัยกอนประวัติศาสตรท่ีมคี ุณคา ย่ิง ตลอดจนบูรณาการ
การจัดการทองเที่ยวโดยใชเทคโนโลยีที่ทันสมัย มาจัดการดานระบบฐานขอมูลดานการทองเที่ยว การสื่อสาร
การตลาดการประชาสัมพันธ และการอำนวยความสะดวกแกนักทองเที่ยว เชื่อมโยงเสนทางการทองเที่ยวให
ครอบคลุมอนุภมู ภิ าคลมุ นำ้ โขง

เปา หมายการพัฒนา :
1. มูลคารวมของอุตสาหกรรมการทองเที่ยวในเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เติบโตอยาง

ตอ เนื่อง มมี ูลคา รวมไมนอ ยกวา ........ ลา นบาท
2. จำนวนบุคลากร/ชุมชนทไี่ ดร บั การพฒั นาศกั ยภาพทางดา นการทองเทีย่ วไมนอ ยกวา 200 คน
3. อัตราการขยายตัวของรายไดจากการทองเที่ยวทางธรณีวิทยาของ 5 จังหวัดในเขตพัฒนาการ

ทอ งเท่ียวธรณีวิทยาถ่นิ อีสาน เตบิ โตไมน อยกวา รอยละ 10
4. ดัชนีความสุขของประชาชนในชุมชนทองเที่ยวหลักของพื้นที่ (ความพึงพอใจตอการทองเที่ยวที่สราง

รายได สรางโอกาสทางเศรษฐกิจแกชุมชน) เติบโตไมน อยกวา รอยละ 75
5. สรางและพัฒนาพื้นที่ทองเที่ยวทางธรณีวิทยาที่เติบโตอยางตอเนื่องบนฐานเศรษฐกิจ คุณภาพชีวิตที่

เปนมติ รกบั สงิ่ แวดลอม จำนวนไมน อ ยกวา 20 แหง

ประเดน็ การพฒั นา :
1. พัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาและภูมิปญญาพื้นถิ่นอีสาน เพื่อรองรับการเปนอุทยานธรณีวิทยา

มุงเนนการสงเสริมและพัฒนาแหลงทองเที่ยวที่โดดเดนของพื้นที่ธรณีวิทยา เมืองยุคกอน
ประวตั ศิ าสตร ดินแดนไดโนเสาร และวฒั นธรรมประเพณพี นื้ ถนิ่ อีสาน
2. พัฒนาการทอ งเที่ยวเพ่ือรองรบั ขีดความสามารถการเปนเมืองไมซ (MICE City) และเชอื่ มโยงสูจงั หวัด
ใกลเคียง มุงเนนการพัฒนาขีดความสามารถทางการทองเที่ยวรองรับการเปนเมืองไมซ (MICE City)
และเช่ือมโยงการทองเทีย่ วกระจายไปยังจงั หวัดท่มี พี น้ื ท่ีติดตอ
3. พัฒนาเสนทางคมนาคมในแนวระเบียงเศรษฐกิจ EWEC (East-West Economic Corridor) เพื่อ
เชือ่ มโยงการทอ งเทีย่ วกลุม ประเทศในอนุภูมภิ าคลุม นำ้ โขง มงุ เนน การพัฒนาเสนทางคมนาคมในแนว
ระเบียงเศรษฐกิจใหส ามารถเชื่อมโยงเสนทางหลกั ในแนวระเบยี งเศรษฐกิจกับแหลงทองเท่ียวเสนทาง
รอง และพัฒนาระบบสาธารณูปโภคใหพรอมและเพียงพอตอการรองรับการทองเที่ยวในเขต
พัฒนาการทองเทย่ี วธรณวี ิทยาถ่ินอสี าน เพ่อื เพมิ่ โอกาสทางดา นธุรกจิ และการเดนิ ทางทอ งเทย่ี ว
4. พัฒนาเทคโนโลยีและนวัตกรรม เพื่อยกระดับการทองเที่ยวและเพิ่มมูลคาสินคา มุงเนนการพัฒนา
เทคโนโลยีและนวัตกรรมในการสงเสริมการตลาดและการประชาสัมพันธ เพื่อยกระดับการทองเที่ยว

แผนปฏิบตั ิการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทอ งเที่ยวธรณวี ทิ ยาถิ่นอีสาน

และเพิ่มมูลคา รวมถึงการเพิ่มชองทางการจำหนายสินคาทองเที่ยว ผลิตภัณฑชุมชน และสินคา
OTOP
5. การบูรณาการเพือ่ พัฒนาการทอ งเทยี่ วธรณีวิทยาถิ่นอสี านอยา งยง่ั ยนื มุง เนนการพัฒนาการทอ งเท่ียว
แบบบรู ณาการ โดยหนว ยงานภาครฐั เอกชนและชมุ ชนเปน หุนสว นในการจดั การทองเทีย่ วอยางยง่ั ยืน
โดยแสดงภาพรวมของแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยา
ถ่ินอสี าน ดงั ผังโครงสรา งตอไปนี้

แผนปฏิบัตกิ ารพฒั นาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทอ งเทย่ี วธรณีวทิ ยาถิน่ อีสาน

แผนปฏบิ ตั ิการพฒั นาการทอ งเที่ยวประจำเขตพฒั นาการทอ งเท่ยี วธรณีวทิ ยาถ่นิ อสี าน



สารบัญ

บทนํา หนา
1
• แนวคดิ การจัดทําแผน 1
2
• กระบวนการจัดทาํ แผน 5
5
บทที่ 1 ขอ มลู พื้นฐานเพ่อื การพฒั นาการทอ งเท่ยี วธรณีวิทยาถน่ิ อีสาน 18
31
• ขอมลู ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื 54
67
• ขอ มลู จังหวดั ขอนแกน 89

• ขอ มลู จังหวดั ชยั ภมู ิ 104

• ขอมลู จงั หวดั กาฬสนิ ธุ 112

• ขอ มูลจังหวัดอุดรธานี 112
113
• ขอมลู จงั หวัดหนองบัวลาํ ภู 118

• สถานการณแ ละแนวโนม การทองเทีย่ ว 118
119
• แนวทางและขอเสนอแนะในการจดั ทําแผนปฏบิ ตั ิการพัฒนาการทอ งเทย่ี ว 119
ประจาํ เขตพฒั นาการทองเทยี่ วธรณีวทิ ยาถิ่นอีสาน 119

บทที่ 2 จดุ ยืน ตาํ แหนง และศกั ยภาพการพัฒนาการทอ งเท่ยี วประจําเขตพัฒนาการ
ทองเทย่ี วธรณวี ิทยาถนิ่ อีสาน

• จุดยนื และตําแหนง การพฒั นา

• การประเมนิ ศกั ยภาพและสภาพแวดลอ มภายนอก (SWOT Analysis)

บทที่ 3 แผนปฏิบตั กิ ารพัฒนาการทอ งเท่ยี วประจําเขตพฒั นาการทองเทีย่ ว
ธรณวี ทิ ยาถ่นิ อสี าน

• วสิ ัยทัศน (Vision)

• วัตถปุ ระสงค

• เปาหมายการพฒั นา

• ประเดน็ การพัฒนา/ยทุ ธศาสตร

• แผนงาน/โครงการ ภายใตแผนปฏบิ ัติการพัฒนาการทอ งเที่ยว หนา
ประจาํ เขตพัฒนาการทอ งเทย่ี วธรณวี ทิ ยาถนิ่ อีสาน 125

บทท่ี 4 ผลประโยชน รูปแบบการลงทนุ และกลไกการขับเคล่ือนแผนปฏบิ ตั กิ าร 154
พัฒนาการทอ งเท่ยี วประจําเขตพฒั นาการทอ งเท่ียวธรณวี ิทยาถ่นิ อสี าน
154
• ผลประโยชนด านเศรษฐกจิ ความมน่ั คง สังคม และสิ่งแวดลอ ม 156
156
• รูปแบบการลงทุนการพฒั นาการทอ งเท่ยี วประจาํ เขตพฒั นาการทองเท่ียวธรณวี ทิ ยาถ่นิ อสี าน

• กลไกการขับเคลื่อนกระบวนการการพัฒนาการทองเท่ยี วประจําเขตพฒั นาการทองเทย่ี ว
ธรณวี ทิ ยาถิ่นอีสาน

บรรณานกุ รม

บทนำ

แนวคิดการจัดทำแผน

แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน มีแนวคิด
หลกั การสำคัญ ดังนี้

1. แผนปฏิบัติการยึดมั่นในแนวคิดในการมุงเนนการเชื่อมโยงยุทธศาสตรชาติ 20 ป แผนแมบทการ
พัฒนาประเทศ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับที่ 12 แผนพัฒนาภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
แผนพัฒนากลุมจังหวดั และ แผนพัฒนาจังหวัดขอนแกน ชัยภูมิ กาฬสินธุ อุดรธานี หนองบัวลำภู ที่เกี่ยวขอ ง
กับประเด็นการสงเสริมการทองเที่ยว รวมทั้งการเชื่อมโยงการทองเทีย่ วของพื้นท่ีกบั แผนพฒั นาการทองเที่ยว
แหงชาติ อีกทั้งใหความสำคัญกับการเชื่อมโยงความตองการของผูที่มีสวนไดสวนเสียในบริบทของพื้นที่ โดย
เนนการบูรณาการรวมกันของทุกภาคสวนที่เกี่ยวของทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน โดยยึด
หลักการใชพื้นที่ทองเที่ยวสำคัญเปนฐานในการพัฒนา ยึดประชาชนและนักทองเที่ยวเปนศูนยกลางของการ
จัดทำแผนปฏบิ ตั กิ าร

2. การศึกษาสภาพแวดลอมและบริบทการทองเที่ยวของจังหวัดขอนแกน ชัยภูมิ กาฬสินธุ อุดรธานี
หนองบัวลำภู ประเทศไทย อาเซียนใต และของโลกที่เชื่อมโยงและเกี่ยวของ เพื่อศึกษาสถานการณความ
เคลื่อนไหวของอุตสาหกรรมการทองเที่ยว การเปลี่ยนแปลงและแนวโนมที่คาดวาจะสงผลกระทบตอการ
กำหนดทิศทางการพัฒนาในชวงเวลาของแผนพฒั นาแผนปฏิบตั กิ ารพัฒนาการทอ งเที่ยวประจำเขตพัฒนาการ
ทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เพื่อนำมาเปนปจจัยเขาในการกำหนดทิศทางการพัฒนา โดยยึดการตั้งอยูบน
พนื้ ฐานของศกั ยภาพทแ่ี ทจ ริง และมคี วามเปน ไปไดข องพ้ืนที่เปนสำคัญ

3. การทบทวนการพัฒนาการทองเที่ยวของประเทศคูแขง ประเทศตนแบบ พื้นที่สำคัญในประเทศ
ไทย และนานาชาติ ท่ีประสบความสำเร็จจากการทองเท่ียวในบริบทของพ้ืนท่กี ารทองเท่ยี วที่มีความคลายคลึง
กนั กบั 5 จังหวดั ธรณีวทิ ยาถ่นิ อีสาน เน่อื งจากการทอ งเทยี่ วเปนอุตสาหกรรมที่สำคญั ของหลายประเทศทั่วโลก
ที่มีการแขงขันสูง ดังนั้นเพื่อศึกษาบริบทการทอ งเที่ยวและทิศทางการพัฒนาของหลายพื้นที่หลายประเทศทวั่
โลก เพอ่ื ใหไ ดมาซึง่ ขอเรยี นรูสำหรบั การพฒั นา 5 จังหวัดธรณวี ิทยาถิ่นอสี านตอ ไป

4. การทบทวนนโยบายและแผนยุทธศาสตรที่เกี่ยวของกับการทองเที่ยวของสวนราชการในพื้นที่
จังหวัดขอนแกน ชัยภูมิ กาฬสินธุ อุดรธานี หนองบัวลำภู เนื่องจากการทองเที่ยวเปนอุตสาหกรรมที่เชื่อมโยง
และบูรณาการการพัฒนาการจดั สรรทรพั ยากรในการพฒั นาการทองเทีย่ วรวมกัน และรว มหนุนเสริมการสราง
รายได และการระดมพลังการพัฒนาใหมีความสามารถที่จะกระจายรายไดจากการพัฒนาการทองเที่ยวสู
ประชาชนทุกภาคสว นอยา งแทจ รงิ ดงั น้ันเพ่อื ใหก ารพฒั นารว มกับหนวยงานท่ีเก่ยี วขอ งเปนไปอยางสอดคลอง
และมีทิศทางเดียวกัน แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวทิ ยาถิ่นอีสาน
จำเปนตองบรู ณาการกบั แผนพัฒนาอนื่ ๆ ทเ่ี กย่ี วเน่ือง เพื่อใหการพัฒนามีประสทิ ธภิ าพและเปน รูปธรรม

แผนปฏบิ ัตกิ ารพฒั นาการทองเท่ียวประจำเขตพฒั นาการทองเท่ียวธรณวี ทิ ยาถิน่ อีสาน 1

5. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เนนการมี
สวนรว ม โดยมีการรับฟง ความคิดเห็นจากผูท ี่มีสว นไดส ว นเสีย ท้งั ภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน การ
สำรวจพืน้ ที่ทองเที่ยวสำคัญ การจัดประชุมกลุม ยอย การสัมมนาเชิงปฏบิ ัติการ การประชาพจิ ารณแผนปฏบิ ัติ
การ เพื่อรวบรวมขอมูลความคิดเห็นและขอเสนอแนะจากผูที่เกี่ยวของดานการทองเที่ยวจากทุกภาคสวนใน
เวทีใหญ จำนวน 2 ครัง้ โดยมีผเู ขา รวมรวมท้ังสนิ้ มากกวา 200 คน พรอมการบรู ณาการกบั กระบวนการจัดทำ
แผนพฒั นาจงั หวัดในทุกจงั หวัดในรอบการทบทวนแผนงบประมาณประจำป พ.ศ. 2563

6. แผนปฏบิ ัติการพัฒนาการทองเท่ยี วประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณวี ิทยาถ่ินอสี าน เนนการนำ
จุดเดนของพื้นที่ที่มีศักยภาพในการพัฒนาการทองเที่ยวที่เชื่อมโยงการพัฒนาทั้งเศรษฐกิจ สังคม และ
สิ่งแวดลอม มากำหนดมาตรการ แนวทางการพัฒนา แผนงาน โครงการ ที่เปลี่ยนแปลงสูเปาหมายในอนาคต
โดยใชห ลัก Blueprint for change บันได 6 ขน้ั คือ

- Mission Based เปน การพัฒนาทคี่ ำนงึ ถงึ การดำเนินการที่เปนไปตามหลกั วิชาการ
กฎหมาย

- Problem Based เปนการพัฒนาท่มี งุ เนนการแกป ญหาวกิ ฤติสำคญั ในปจ จุบนั และอนาคต
มาดำเนนิ การแกไขปรบั ปรุงและปองกัน

- Development Based เปนการพฒั นาท่ีมุงเนน การตอยอดการพัฒนาท่ผี านมาอยา ง
ตอเนอ่ื ง

- Creative Based เปน การพัฒนาท่มี งุ สรา งสรรคส ิ่งใหม
- Benchmarking Based เปนการพฒั นาทีม่ ุงแสวงหาความเปนเลศิ จากท้ังในและ

ตางประเทศมาประยกุ ตใ ชในพ้ืนท่ี
- Innovative Based เปนการพัฒนาทมี่ ุงเสรมิ สรา งนวตั กรรมเพอ่ื การเปลย่ี นแปลงแบบกา ว

กระโดด

กระบวนการจัดทำแผน

กระบวนการจัดทำแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถ่ิน
อสี าน มีขน้ั ตอนท่ีสำคญั ดงั นี้

1. การศึกษาข้ันปฐมภมู ิ
ในขั้นนี้แผนปฏิบัติการไดศึกษาสภาพแวดลอมของพื้นที่ที่เกี่ยวของกับการทองเที่ยว ศึกษาแผนการ
พัฒนาการทองเทย่ี วทผ่ี านมา และศึกษารายละเอียดจากยทุ ธศาสตรชาติ 20 ป แผนแมบทการพัฒนาประเทศ
วาระการปฏิรูปประเทศ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับที่ 12 แผนพัฒนาภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือ แผนพัฒนากลุมจังหวัด แผนพัฒนาจังหวัดขอนแกน ชัยภูมิ กาฬสินธุ อุดรธานี
หนองบัวลำภู รวมทั้งแผนพัฒนาการทองเที่ยวแหงชาติ เพื่อเชื่อมโยงประเด็นการพัฒนาเชิงนโยบายกับ
แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเท่ียวประจำเขตพัฒนาการทอ งเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน และนอกจากนั้นยังได

แผนปฏบิ ตั กิ ารพฒั นาการทองเท่ียวประจำเขตพฒั นาการทอ งเทย่ี วธรณวี ทิ ยาถน่ิ อสี าน 2

ศึกษาความสำเร็จของพ้ืนที่ตาง ๆ ในประเทศและความสำเร็จจากตางประเทศ เพื่อนำมาปรับใชในการพัฒนา
พ้นื ที่ 5 จังหวัดธรณวี ิทยาถิน่ อสี าน

2. การศกึ ษาขนั้ ทตุ ยิ ภมู ิ
ในขั้นน้ีแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเท่ียวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน ไดจัด
ประชุมกลุมยอยกับจังหวัดขอนแกน โดยสำนักงานทองเที่ยวและกีฬาจังหวัดขอนแกน และจัดใหมีการ
ประชุมสัมมนาเชิงปฏิบัติการจำนวน 2 วัน โดยมีผูแทนจากภาครัฐ ภาคเอกชน และทองถิ่นที่เกี่ยวของ เชน
กรมอทุ ยาน สัตวปา และพนั ธุพ ชื กรมทรัพยากรธรณี กรมศลิ ปากร กรมการทองเทย่ี ว กรมทางหลวง กรมทาง
หลวงชนบท กองบัญชาการตำรวจทองเที่ยว กองบังคับการตำรวจทางหลวง สำนักงานการทองเที่ยวและกีฬา
จังหวัด สำนักงานจังหวัด สำนักงานสงเสริมการปกครองสวนทองถิ่นจงั หวัด องคกรปกครองสวนทองถิ่น การ
ทองเที่ยวแหงประเทศไทย เปนตน และมีผูแทนจากผูประกอบการโรงแรมที่พัก หอการคาจังหวัด พรอม
องคกรทองเที่ยวทั้งสภาอุตสาหกรรมการทองเที่ยวจังหวัด สมาคมมัคคุเทศกอาชีพแหงประเทศไทย สมาคม
โรงแรมไทย สมาคมธุรกิจทองเที่ยวภายในประเทศ สมาคมไทยทองเที่ยวเชิงอนุรักษและผจญภัย สมาคม
ส่ือมวลชนเพื่อการทองเที่ยว เขารวมสัมมนาเชิงปฏิบัติการรวมกัน เพื่อรวมศึกษาและวิเคราะหความจำเปน
ทางการพัฒนาการทองเที่ยวของ 5 จังหวัดธรณีวิทยาถิ่นอีสาน พรอมบูรณาการกับกระบวนการจัดทำ
แผนพัฒนาจังหวัดในทุกจังหวัดในรอบการทบทวนแผนงบประมาณประจำป พ.ศ. 2563 และจัดประชุมเพ่ือ
การวิพากษ (ราง) แผนปฏบิ ัตกิ ารพัฒนาการทอ งเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวทิ ยาถ่ินอีสาน เพื่อ
กล่นั กรองความสมบูรณข องแผนปฏบิ ัติการอีกคร้ัง
3. การนำเสนอเพือ่ พิจารณาใหข อ เสนอแนะและเหน็ ชอบ
แผนปฏบิ ัตกิ ารพฒั นาการทองเทีย่ วประจำเขตพัฒนาการทองเท่ยี วธรณวี ทิ ยาถิน่ อีสาน เมอื่ ดำเนินการ
รางฉบับสมบูรณเสร็จ ไดนำเสนอตอคณะกรรมการพิจารณาเพือ่ ใหขอเสนอแนะ หลังจากนัน้ ไดน ำมาปรับปรุง
ใหม คี วามสมบูรณและนำเสนอคณะกรรมการใหความเห็นชอบอกี คร้งั

นอกจากนี้การศึกษาในครั้งนี้ยังไดใหความสำคัญกับการดำเนินงานตามหลักวิชาการ และการระดม
ความคิดเห็น การศกึ ษาความตอ งการของผูท ่มี สี ว นไดสวนเสีย การสำรวจพ้ืนทส่ี ำคญั ทางการทอ งเทยี่ ว เพื่อให
ไดขอมูลเชิงลึกที่ครบทุกมิติ ทั้งบริบทในพื้นที่และภาพรวมของจังหวัด อีกทั้งไดขอมูลเชิงลึกเกี่ยวกับ
สภาวการณของอตุ สาหกรรมทองเทย่ี วของไทยและทิศทางการพัฒนาในมมุ มองของหลายหนว ยงาน เพ่อื นำมา
สังเคราะหเปนแนวทางการพัฒนาการทองเที่ยวของพื้นที่ 5 จังหวัดธรณีวิทยาถิ่นอีสาน ที่เหมาะสมสอดคลอง
กับสถานการณและกาวทันการเปลี่ยนแปลง เพื่อใหการขับเคลื่อนแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำ
เขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสานบรรลุผลสำเร็จตามวัตถุประสงคและเปาหมายที่ไดกำหนดไว ดัง
รายละเอียดในแผนภาพกระบวนการจดั ทำแผนฯ

แผนปฏบิ ตั ิการพฒั นาการทอ งเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทอ งเทย่ี วธรณวี ิทยาถิ่นอสี าน 3

แผนปฏบิ ตั ิการพฒั นาการทอ งเท่ียวประจำเขตพฒั นาการทองเท่ยี วธรณวี ิทยาถิ่นอสี าน 4

บทที่ 1
ขอมูลพนื้ ฐานเพ่ือการพัฒนาการทองเทย่ี วธรณวี ิทยาถ่ินอีสาน

ขอมูลภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ

1. ขอ มูลท่ัวไป
1.1 ที่ตั้ง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ตั้งอยู ระหวางละติจูด 14◦7' ถึง 18◦27' เหนือ และลองติจูด

100◦54' ถึง 105◦37' ตะวันออก ตั้งอยูในตําแหนงศูนยกลางของอนุภูมิภาคลุมแมนํ้าโขง โดยมีอาณาเขต
ติดตอกับสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวดานตะวันออก และดานเหนือ มีแมนํ้าโขงเปนเสนก้ัน
พรมแดน และดา นใตตดิ ตอราชอาณาจกั รกมั พชู า โดยมเี ทอื กเขาพนมดงรกั กั้นพรมแดน

1.2 พื้นที่และลักษณะภูมิประเทศ มีพื้นที่รวม 105.53 ลานไร ลักษณะภูมิประเทศเปนที่ราบสูง มี
ความลาดเอียงไปทางตะวันออก มีลักษณะคลายกระทะ แบงเปน 2 เขตใหญ ไดแก บริเวณแองที่ราบโคราช
อยูบริเวณที่ราบลุมแมนํ้ามูลและชี ลักษณะเปนที่ราบสูงสลับกับเนินเขา และบริเวณแองสกลนครอยูทางตอน
เหนือของภาค ตั้งแตแนวเขาภูพานไปจนถึงแมนํ้าโขง เทือกเขาที่แบงระหวางแองโคราชและแองสกลนคร
ไดแก เทอื กเขาภพู าน

1.3 ภูมิอากาศ มีอากาศรอนชื้นสลับกับแลง แบงเปน 3 ฤดู คือ ฤดูรอน ชวงเดือนกุมภาพันธ -
พฤษภาคม อากาศจะรอนและแหงแลงมาก จังหวัดที่มีอุณหภูมิสูงสุด คือ อุดรธานี ฤดูฝน ชวงเดือน
พฤษภาคม - ตุลาคม ไดรับอิทธิพลของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต ทําใหมีฝนตกเปนบริเวณกวาง แตมีแนว
เทอื กเขาดงพญาเย็นและสนั กําแพงกนั้ ลมฝนจากมรสุมตะวันตกเฉียงใต สง ผลใหพื้นทีแ่ องโคราช ซึ่งเปนเขตเงา
ฝนจึงมีสภาพแหงแลงกวาแองสกลนคร จังหวัดที่มีฝนตกมากที่สุด คือ นครพนม ฝนตกนอยที่สุด คือ
นครราชสีมา ฤดูหนาว ชวงเดือน พฤศจิกายน - กุมภาพันธ อากาศหนาวเย็น ไดรับอิทธิพลของลมมรสุม
ตะวนั ออกเฉียงเหนอื จากประเทศจีน จงั หวดั ทม่ี ีอณุ หภมู ติ ํ่าสดุ คือ จงั หวดั เลย

1.4 การใชประโยชนที่ดิน ในป 2560 มีพื้นท่ี รวม 105.53 ลานไร จําแนกเปนพื้นที่ปาไม 15.75
ลาน ไร หรือรอยละ 14.9 พื้นที่ทําการเกษตร 63.87 ลานไร หรือรอยละ 60.5 และพื้นที่ใชประโยชนอื่น ๆ
26.02 ลา นไร หรือรอยละ 24.7 ของพนื้ ท่ีภาค

1.5 ทรพั ยากรธรรมชาติ
1.5.1 ดิน สภาพดินเปนดินทรายไมอุมนํ้า ทําใหขาดแคลนนํ้าและขาดธาตุอาหารใตดิน มีเกลือ

หนิ ทําใหดนิ เค็ม จงึ มขี อจํากัดตอ การใชท ่ดี ินเพ่ือการเกษตร
1.5.2 แหลงนํ้า มีลุมนํ้าขนาดใหญ 3 ลุมนํ้า ไดแก ลุมนํ้าโขง ลุมนํ้าชีและลุมนํ้ามูล ลํานํ้าหลัก

ของภาค ไดแก แมนํ้าชี มีความยาวประมาณ 765 กิโลเมตร ยาวที่สุดในประเทศไทย มีตนนํ้าที่ทิวเขา

แผนปฏิบัตกิ ารพฒั นาการทอ งเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทอ งเท่ียวธรณวี ทิ ยาถ่ินอีสาน 5

เพชรบรู ณ และไหลไปรวมกบั แมน้าํ มูลทีจ่ งั หวดั อบุ ลราชธานี แมน้ํามูล มคี วามยาวประมาณ 641 กโิ ลเมตร ตน
นํ้าอยูที่เทือกเขาสันกําแพงแลวไหลลงสูแมนํ้าโขงที่จังหวัดอุบลราชธานี นอกจากนี้ยังมีลํานํ้าสาขายอย ไดแก
ลําปาว ลํานํ้าอูน ลํานํ้าสงคราม ลําเสียว ลํานํ้าเลย ลํานํ้าพอง และลําตะคอง รวมทั้งแหลง นํ้าธรรมชาติ ขนาด
ใหญ ท่กี ระจายอยูในพื้นที่ เชน หนองหาร (สกลนคร) และ บงึ ละหาน (ชยั ภมู ิ) นอกจากนย้ี งั มีแหลงน้ําบาดาล
มปี รมิ าณน้ําในเกณฑเ ฉล่ีย 5-10 ลูกบาศกเมตรตอ ชวั่ โมง ทีค่ วามลกึ ของบอประมาณ 30 เมตร คณุ ภาพของน้าํ
บาดาลมีตงั้ แตเ ค็มจัด กรอ ย และจืด เนอื่ งจากพน้ื ท่ีในแอง โคราชและแองสกลนครจะรองรบั ดวยหนิ เกลือ หาก
เจาะนํ้าบาดาลลึกเกินไปอาจจะพบนํา้ เคม็

1.5.3 ปาไม ในป 2561 ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีพื้นที่ปาไม จํานวน 15.75 ลานไร คิดเปน
รอยละ 15.03 ของพื้นที่ภาค หรือรอยละ 18.16 ของพื้นที่ปาไมทั้งประเทศ ซึ่งยังตํ่ากวาคาเปาหมาย ในการ
รักษาสมดลุ ของระบบนเิ วศท่จี ะตอ งมีพน้ื ท่ีปาไมร อยละ 40 ของพ้นื ท่ี สว นใหญมลี ักษณะเปน ปา เบญจพรรณ

2. โครงสรางพ้ืนฐานของภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ
2.1 โครงขายถนน เชื่อมโยงกับโครงขายหลักของประเทศและเชื่อมโยงสูประเทศเพื่อนบาน สปป.

ลาว กมั พูชา และสามารถเชอื่ มโยงไปยังเวียดนามและจนี ตอนใต
2.1.1 ทางหลวงแผนดินหมายเลข 2 (ถนนมิตรภาพ) เชื่อมโยงทางหลวงแผนดินหมายเลข 1

(ถนนพหลโยธิน) และทางหลวงแผนดินหมายเลข 22 (อุดรธานี สกลนคร นครพนม) เชื่อมสู สปป.ลาว ผาน
สะพานมิตรภาพไทย-ลาว แหงที่ 3 (นครพนม-แขวงคาํ มว น) และมถี นนที่เช่ือมโยงอุดรธานี-หนองคาย เชื่อมสู
สะพานมิตรภาพไทย-ลาวแหง ที่ 1 (หนองคาย-เวยี งจนั ทน)

2.1.2 เสนทางแนวระเบียงเศรษฐกิจตะวันออก-ตะวันตก (East-West Economic Corridor:
EWEC) เชื่อมโยงจากชายแดนไทย-เมียนมา จากจังหวัดตาก-พิษณุโลก-เพชรบูรณ เขาสูภาค
ตะวันออกเฉยี งเหนอื ตามทางหลวงแผน ดินหมายเลข 12 (ชยั ภมู ิ ขอนแกน มหาสารคาม กาฬสินธุ มกุ ดาหาร)
และเชื่อมสู สปป.ลาว ผานสะพานมิตรภาพไทย-ลาว แหงที่ 2 (มุกดาหาร-สะหวันนะเขต) เปนเสนทาง
เชื่อมโยงการคา การลงทนุ ภายใตก รอบความรวมมือกลมุ ประเทศอนุภูมิภาคลมุ แมน าํ้ โขง (GMS)

2.1.3 เสนทางใหมเ ศรษฐกิจตะวันออก-ตะวนั ตก 2 (East-West Economic Corridor : EWEC
2) เชื่อมโยงจาก ภาคกลางของเวยี ดนามในจังหวดั กวางนาม เขาสสู ปป.ลาว ทางดาน ดากตะออก ผา นแขวงเซ
กอง แขวงจาํ ปาศักด์ิ สปป.ลาว และเขาสูไทย ท่ีดา นวังเตา -ชอ งเมก็ จงั หวัดอบุ ลราชธานี

2.2 รถไฟ มีเสนทางเชื่อมโยงกับพื้นที่เศรษฐกิจหลักของ ประเทศบริเวณภาคกลางและพื้นท่ี
โครงการระเบียงเศรษฐกจิ ภาค ตะวันออก (EEC) 3 เสนทาง ไดแก

1) กรงุ เทพฯ-หนองคาย เชือ่ มสู สปป.ลาว
2) กรงุ เทพฯ-อุบลราชธานี
3) สายใหม เชือ่ มโยงบา นไผ มหาสารคาม รอยเอ็ด มกุ ดาหาร นครพนม

แผนปฏิบัตกิ ารพฒั นาการทองเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทองเท่ยี วธรณวี ิทยาถ่นิ อีสาน 6

2.3 สนามบิน มี 9 แหง เปนสนามบินนานาชาติ 2 แหง คือ อุดรธานี และอุบลราชธานี และ
สนามบนิ ภายในประเทศ 7 แหง ไดแ ก ขอนแกน นครพนม นครราชสมี า สกลนคร บรุ ีรัมย รอยเอ็ด และเลย

2.4 ดานชายแดน มี 15 ดานถาวร 23 จุดผอนปรน ที่เปนจุดเชื่อมโยงการคาชายแดนกับประเทศ
เพ่อื นบาน

2.5 แผนงานพัฒนาโครงสรางพื้นฐานขนาดใหญ ที่อยูระหวางดําเนินการในภาค ไดแก รถไฟ
ความเร็วสูง (ชวงกรุงเทพฯ-นครราชสีมา ชวงนครราชสีมา-หนองคาย) รถไฟทางคู (ชวงชุมทางถนนจิระ-
ขอนแกน ชวงขอนแกน-หนองคาย ชวงจิระ-อุบลราชธานี) ทางหลวงพิเศษระหวางเมืองและทางพิเศษ (ชวง
บางปะอนิ -นครราชสีมา ชวงระเบยี งเศรษฐกิจ EWEC ดา นตะวนั ออก)

2.6 บริการสาธารณปู โภค
2.6.1 ไฟฟา มีระบบสายสงเช่ือมโยงกับระบบสายสงของประเทศและมีเขื่อนผลิตกระแสไฟฟา

ที่สําคัญ ไดแก เขื่อนอุบลรัตน ( ขอนแกน ) เขื่อนจุฬาภรณ ( ชัยภูมิ ) เขื่อนลําตะคอง ( นครราชสีมา ) และ
เขื่อนสิรนิ ธร ( อบุ ลราชธานี )

2.6.2 ประปา มีระบบบริการประปาครอบคลุมพื้นที่เขตเมือง ประกอบดวยการประปาสวน
ภูมิภาค มีหนวยงานระดับเขต 3 แหง คือ สํานักงานเขตประปาเขต 6 (ขอนแกน) สํานักงานประปาเขต 7
(อดุ รธาน)ี และสาํ นกั งานประปาเขต 8 (อุบลราชธานี)

3. ดานเศรษฐกจิ ของภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื
3.1 ภาพรวมเศรษฐกิจ
3.1.1 เศรษฐกิจภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีขนาดเล็ก มูลคาผลิตภัณฑภาค ณ ราคาประจําป

2560 เทากับ 1,496,072 ลานบาท คิดเปนรอยละ 9.7 ของมูลคาผลิตภัณฑมวลรวมประเทศ ซึ่งลดลงเมื่อ
เทียบกับป 2556 ทม่ี สี ดั สวนรอยละ 10.6 ของประเทศ

3.1.2 โครงสรางการผลิตยังคงพึ่งพิงภาคเกษตร และอุตสาหกรรมเปนหลัก ในป 2560 ภาค
เกษตรและภาคอุตสาหกรรมมีสัดสวนเทากันรอยละ 19.6 สําหรับภาคบริการ มีสัดสวน รอยละ 60.8 ซึ่ง
ประกอบดว ย สาขาขายสง ขายปลีกฯ สาขาขนสงฯ และบริการอนื่ ๆ รอยละ 13.4 2.4 และ 45.0 ตามลาํ ดับ
ซ่งึ รายไดห ลักของภาคมาจากภาคบรกิ ารและภาคเกษตร ในขณะท่ี ภาคอุตสาหกรรม จะมแี นวโนม จะเปนฐาน
รายไดใหมของภาคจากนโยบายการจัดตง้ั เขตเศรษฐกิจพิเศษ ป 2559

3.1.3 เศรษฐกิจขยายตัวตํ่ากวาระดับประเทศ เกิดความเหลื่อมลํ้าระหวางภาคมากขึ้น โดย ป
2560 มกี ารขยายตวั รอยละ 2.5 ซึง่ ต่าํ กวา การขยายตัวของประเทศ ท่ีมกี ารขยายตวั รอ ยละ 4.0 เปน ผลมาจาก
การชะลอตัวของภาคเกษตร ไดรับผลกระทบจากฝนทิ้งชวงและภัยแลง รวมทั้งราคาพืชผลเกษตรตกตํ่า
ตอเน่อื ง ทําใหรายไดลดลง สงผลกระทบตออาํ นาจซือ้ ของครวั เรือน

แผนปฏบิ ัตกิ ารพัฒนาการทอ งเที่ยวประจาํ เขตพัฒนาการทองเทีย่ วธรณวี ทิ ยาถิ่นอสี าน 7

3.1.4 รายไดเ ฉลยี่ ตอ ประชากรเพ่ิมขึ้น แตย ังตํา่ กวาคา เฉล่ียของประเทศ ในป 2560 ผลิตภัณฑ
ภาคตอ หัวประชากร (GRP Per capita) เฉลี่ย 80,352 บาทตอคนตอป ซึง่ ต่าํ กวา คาเฉลี่ยของประเทศ 2.8 เทา
และตํ่ากวา กทม.และปริมณฑลถึง 5.6 เทา จังหวัดที่มีรายไดเฉลีย่ ตอหัวสงู ที่สุด 3 อันดับ แรกของภาค ไดแก
จงั หวัดขอนแกน (117,560 บาท) นครราชสมี า (100,301 บาท) และเลย (97,903 บาท) สว น 3 อนั ดบั สดุ ทาย
ไดแ ก จงั หวัดกาฬสนิ ธุ (61,084 บาท) ยโสธร (54,183 บาท) และ หนองบวั ลาํ ภู (53,416 บาท)

ตารางผลิตภณั ฑม วลรวมและโครงสรา งเศรษฐกิจภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

รายการ 2556 2557 2558 2559 2560

มลู คา ผลติ ภัณฑภ าค

 มลู คา (ลา นบาท) 1,373,003 1,319,175 1,363,568 1,438,846 1,496,072

 สัดสวนตอประเทศ (รอ ยละ) 10.6 10.0 9.9 9.9 9.7

 อตั ราขยายตวั ทแี่ ทจรงิ (รอยละ) 0.9 -0.4 3.1 3.0 2.5

มลู คาผลติ ภณั ฑภาคตอ หวั

 มลู คา (บาท/คน/ป) 72,925 70,247 72,810 77,049 80,352

 อตั ราการขยายตัว (รอยละ) 7.9 -3.7 3.6 5.8 4.3

โครงสรางการผลิต (รอยละ)

 ภาคเกษตร 26.2 23.1 21.8 20.7 19.6

- เกษตรกรรม 25.7 22.6 21.4 20.3 19.2

- ประมง 0.5 0.5 0.4 0.4 0.4

 ภาคอุตสาหกรรม 18.1 19.4 19.0 19.3 19.6

- เหมอื งแรฯ 0.9 1.0 1.1 1.1 0.9

- อุตสาหกรรม 17.2 18.4 17.9 18.2 18.7

 ภาคบริการ 55.7 57.5 59.2 60.0 60.8

- การคา 10.4 11.3 12.0 12.8 13.4

- การขนสง 2.0 2.2 2.3 2.3 2.4

- อืน่ ๆ 43.3 44.0 44.9 44.9 45.0

3.1.5 เศรษฐกิจยังคงกระจุกตัวอยูในบางจังหวัดที่เปนแหลงการผลิตที่สําคัญของภาค ในป
2560 จังหวัดนครราชสีมา มีสัดสวนการผลิตรอยละ 18.4 ของภาค และจังหวัดขอนแกน มีสัดสวนการผลิต
รอยละ 13.6 ของภาค ในขณะที่จังหวัดอํานาจเจริญ หนองบัวลําภู มุกดาหาร ยโสธร และบึงกาฬ มีขนาด
เศรษฐกจิ เลก็ ท่สี ุดของภาค แตล ะจงั หวัดมีสัดสวนไมถงึ รอยละ 2.0 ของภาค

แผนปฏบิ ัตกิ ารพฒั นาการทองเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวทิ ยาถิน่ อีสาน 8

3.2 เศรษฐกจิ รายสาขา
3.2.1 ภาคเกษตร
1) เปน แหลง ผลิตพชื เศรษฐกิจหลักของประเทศ แตร ูปแบบการผลิตยังอาศัยน้ําฝนเปน

หลกั จงึ มีผลิตภาพต่ํา โดยในป 2560 ผลติ ภัณฑภ าคเกษตรมมี ลู คา 292,688 ลานบาท พชื หลกั ของภาค ไดแ ก
ขาว ออ ยโรงงาน และ มนั สาํ ปะหลงั โดยมพี ้นื ท่ีปลูกขาวมากที่สดุ ของประเทศ สวนใหญปลกู ขาวหอมมะลิ 105
ในพนื้ ทีต่ อนกลางและตอนลา งของภาค โดยเฉพาะพ้นื ท่ที ุงกุลารองไห ครอบคลุมพ้ืนทจ่ี งั หวัดยโสธร ศรสี ะเกษ
สุรินทร มหาสารคาม รอยเอ็ด และทุงสัมฤทธิ์ครอบคลุมพื้นที่จังหวัดนครราชสีมา และบุรีรัมย โดยผลผลิต
เฉลี่ยตอไรในภาพรวมตํ่ากวาระดับประเทศ เนื่องจากทําการเกษตรแบบดั้งเดิม ใชสารเคมีสูง ซึ่งในแตละปมี
การนําเขาวัตถุอันตรายทางเกษตร เฉลี่ยไมตํ่ากวา 3 พันลานบาทตอป เปนภาคที่มีพื้นที่ปลูกออยและมัน
สําปะหลังมากท่ีสุดของประเทศ โดยออยสวนใหญปลูกในพื้นที่จังหวัดนครราชสีมา ชัยภูมิ ขอนแกน กาฬสินธุ
และอุดรธานี และมันสําปะหลงั ในพ้ืนที่จังหวัดนครราชสีมา ชัยภูมิ และอุดรธานี สําหรับพืน้ ที่ปลกู ขาวอินทรีย
มีแนวโนมขยายพ้ืนท่ีมากขึ้น ปจจุบันแหลงปลูกขาวอินทรียในประเทศไทยรอยละ 80 อยูในภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือ โดยเฉพาะในพื้นที่ทุงกุลารองไห (จังหวัดยโสธร สุรินทร มหาสารคาม ศรีสะเกษ
รอยเอ็ด) และจังหวัดอุบลราชธานี สวนอีกรอยละ 20 อยูในภาคเหนือตอนบน ตลาดขาวอินทรีย สวนใหญ
สง ออกตา งประเทศ โดยเฉพาะสหภาพยุโรป

2) มีพื้นที่ใชประโยชนทางการเกษตรมากที่สุด แตขนาดฟารมที่ถือครองตอครัวเรือน
เกือบตํ่าสุดของประเทศ ในป 2560 มีพื้นที่ใชประโยชนทางการเกษตร 63.85 ลานไร คิดเปน รอยละ 42.8
ของประเทศ โดยพบวาพื้นที่ที่มีการใชประโยชนท ีด่ นิ สูงสุด คือ จังหวัดในบริเวณตอนลางของภาค มีการพื้นที่
ใชประโยชนทางการเกษตรมากที่สุด 32.92 ลานไร คิดเปนรอยละ 51.5 ของภาค สําหรับขนาดฟารมที่ถือ
ครองตอ ครวั เรือน มีเพยี ง 23.4 ไรต อครัวเรอื น ต่ํากวาระดับประเทศท่ีมีขนาดฟารมถือครองตอ ครัวเรอื น 25.2
ไรตอครัวเรือน จังหวัดที่มีเนื้อที่ถือครองทําการเกษตรตอครัวเรือนมากที่สุด ไดแก จังหวัด นครราชสีมา บึง
กาฬ หนองบัวลําภู และเลย มีเนื้อที่ถือครอง 32.14 31.12 30.19 และ 28.83 ไรตอครัวเรือน ตามลําดับ
จังหวัดทมี่ เี น้ือที่ถอื ครองทําการเกษตรตาํ่ สดุ ของภาค ไดแ ก จงั หวดั สกลนคร นครพนม และ รอยเอ็ด โดยมีเนื้อ
ทีถ่ อื ครอง 17.79 18.29 และ 20.10 ไรตอครวั เรือน ตามลําดบั

3) พน้ื ทีช่ ลประทานนอยกวาทกุ ภาค โดยมีเพียง 7.12 ลานไร คดิ เปน รอ ยละ 11.2 ของ
พื้นทเ่ี กษตร ซงึ่ ตํ่ากวาระดบั ประเทศท่ีมพี ้ืนท่ีชลประทานตอพืน้ ที่เกษตรรอยละ 22 ผลผลติ การเกษตรของภาค
ขึน้ อยูกับสภาพดินฟาอากาศเปนหลัก ประกอบกบั ความเสี่ยงจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ที่ทวีความ
รุนแรงมากขึ้น สงผลกระทบตอความมั่งคงดานอาหาร ในพื้นที่ตอนกลางของภาคมีสัดสวนพื้นท่ี ชลประทาน
ตอพื้นที่เกษตรมากที่สุด รอยละ 16.7 ไดแก จังหวัดกาฬสินธุ มีสัดสวนรอยละ 21.9 ของพื้นท่ี เกษตรของ
จังหวัด รองลงมาพื้นที่ตอนลางของภาคมีสัดสวนพื้นที่ชลประทานตอพื้นที่เกษตร รอยละ 11.4 ไดแก ยโสธร
และจังหวัดนครราชสีมา มสี ัดสวนรอ ยละ 17.6 และ 12.7 ของพ้นื ที่เกษตรของจงั หวัด ตามลําดับ

แผนปฏิบตั ิการพัฒนาการทองเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทองเทยี่ วธรณีวิทยาถนิ่ อสี าน 9

3.2.2 ภาคอตุ สาหกรรม
1) อุตสาหกรรมขยายตัวในทิศทางที่เพิ่มขึ้น แตมีบทบาทนอยเมื่อเทียบกับประเทศ

การผลิตสวนใหญเปนอุตสาหกรรมแปรรูปขั้นตน สรางมูลคาเพิ่มตํ่าโดยมีสัดสวนเพียงรอยละ 6.7 ของ
ประเทศ ในป 2560 มมี ลู คา ณ ราคาประจําป 280,337 ลา นบาท เพ่มิ ขึน้ จาก 236,562 ลานบาท ในป 2556
และมีอัตราการขยายตัวในป 2560 เพิ่มขึ้นรอยละ 6.3 ซึ่งสูงกวาอัตราการขยายตัวระดับประเทศ ที่มีการ
ขยายตัวรอยละ 3 โดยอุตสาหกรรมของภาคสวนใหญกระจุกตัวอยูตามเมืองหลัก อาทิ จังหวัดขอนแกน และ
นครราชสีมา สําหรับโครงสรางการผลิตอุตสาหกรรมยังอยูในกลุมอาหารและเครื่องดื่ม สวนอุตสาหกรรม
อเิ ลก็ ทรอนิกส ผลติ ภัณฑย างและพลาสติก และสิง่ ทอ เร่มิ มบี ทบาทมากข้ึน และเปนฐานสรางรายไดใหมใหกับ
ภาค ซึ่งอุตสาหกรรมอิเลก็ ทรอนกิ ส กระจุกตัวในจังหวัดนครราชสมี า รอ ยละ 96.2 ของภาค สวนอุตสาหกรรม
สิ่งทอสวนใหญกระจายอยูทุกจังหวัด โดยจังหวัดที่มีสัดสวนมากที่สุด 5 อันดับแรกของภาค ไดแก จังหวัด
ขอนแกน มหาสารคาม นครราชสีมา ชัยภูมิ และอุดรธานี สําหรับอุตสาหกรรมผลิตภัณฑยางและพลาสติก
สวนใหญกระจุกตัวอยูที่จังหวัดนครราชสีมา อุดรธานี บึงกาฬ และบุรีรัมย สําหรับอุตสาหกรรมที่เคยเปนฐาน
รายเดิมของภาค เริ่มมีแนวโนมเพิ่มขึน้ อาทิ อุตสาหกรรมเครื่องแตง กาย จากรอยละ 3.1 เพิ่มขึ้น รอยละ 3.4
ของสาขาอุตสาหกรรมโดยจังหวัดที่มีสัดสวนมากที่สุด 5 อันดับแรกของภาค ไดแก ขอนแกน สุรินทร
นครราชสีมา อุบลราชธานี รอยเอ็ด สวนอุตสาหกรรมพลังงานทดแทน (เอทานอล) ปจจุบันมี ผูประกอบการ
เปดดําเนินการแลว 8 ราย ปริมาณการผลิตเฉลี่ย 2.3 ลานลิตรตอวัน หรือรอยละ 38.5 ของการผลิตรวมท้ัง
ประเทศ

2) การจัดตั้งนิคมอุตสาหกรรม ที่อยูภายใตการนิคมอุตสาหกรรมแหงประเทศไทย
(กนอ.) ปจจุบันมี 2 แหง ไดแก นิคมอุตสาหกรรมอุดรธานี โดย กนอ. ไดอนุมัติใหบริษัทเมืองอุตสาหกรรม
อดุ รธานี จาํ กัด ดาํ เนนิ การ ซ่ึงเปนโครงการจัดต้งั นคิ มอุตสาหกรรมสเี ขยี ว ปจ จุบนั อยูร ะหวางการดาํ เนนิ การ มี
พื้นที่ประมาณ 2,219 ไร ในทองที่ตําบลโนนสูง และตําบลหนองไผ อําเภอเมืองอุดรธานี จังหวัดอุดรธานี โดย
อุตสาหกรรมเปาหมาย ไดแก อุตสาหกรรมชิ้นสวนยานยนต อิเล็กทรอนิกส ยางพาราขั้นปลาย และศูนยโลจิ
สติกส และนิคมอุตสาหกรรมหนองคาย ดําเนินการโดย บริษัทนาคา คลีนเพาเวอร จํากัด ปจจุบันอยูระหวาง
การศึกษา วิเคราะห ผลกระทบสิ่งแวดลอม (EIA) มีเนื้อที่ประมาณ 2,960 ไร ในพื้นท่ีตําบลโพนสวาง อําเภอ
เมืองหนองคาย จังหวัดหนองคาย รองรับอุตสาหกรรมเปาหมาย ไดแก อุตสาหกรรมแปรรูปผลิตผลทาง
การเกษตร อาหารและเคร่ืองดื่ม ชน้ิ สวนยานยนต และโลจิสตกิ ส

3.2.3 การคา ชายแดน
1) การคาชายแดนและผานแดน มีการขยายตัวอยางกาวกระโดด และมีบทบาทสาํ คัญ

ตอกิจกรรมทางเศรษฐกิจของภาคมากขึ้น โดยในป 2561 มีมูลคาการคาชายแดน 333,960.30 ลานบาท คิด
เปนรอยละ 24 ของการคาชายแดนทั้งประเทศ เพิ่มขึ้นจากรอยละ 15.4 ในป 2556 โดยการสงออกมีมูลคา
187,323.79 ลา นบาท และการนาํ เขา มมี ลู คา 146,636.51 ลา นบาท เกินดลุ การคา 40,687.28 ลานบาท จาก

แผนปฏิบตั กิ ารพัฒนาการทองเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทองเที่ยวธรณวี ิทยาถ่นิ อสี าน 10

การขยายตัวทางเศรษฐกิจของประเทศเพื่อนบาน และประเทศจีน สินคาสงออกที่ สําคัญ ไดแก นํ้ามันดีเซล
และเบนซิน รถยนต อุปกรณและสวนประกอบ ผลไมสดแชเย็น แชแข็งและแหง และเครื่องดื่มที่ไมมี
แอลกอฮอล ซึ่งเปนสินคาสงออกที่ผลิตจากนอกภาคสินคานําเขาท่ีสําคัญ ไดแก ทองแดงและผลิตภัณฑ
เครื่องรับ-สงสัญญาณ และอุปกรณติดตั้ง (โทรศัพท วิทยุ โทรทัศน อุปกรณ) ผักและของปรุงแตงจากผัก เปน
ตน

2) โครงสรางของมูลคาการคาชายแดน จําแนกตามประเทศคูคาของภาค พบวา ในป
2561 การคากับ สปป.ลาว มีมูลคาการคา เทากับ 167,194.41 ลานบาท คิดเปนรอยละ 50.1 ของมูลคา
การคาชายแดนทั้งภาค โดยผานดานศุลกากรมุกดาหาร หนองคาย และดานชองเม็ก จังหวัดอุบลราชธานี คิด
เปน รอยละ 37.3 37.1 และ 10.6 ของมูลคาการคา กับ สปป.ลาว ตามลําดับการคากบั จีนตอนใตมมี ลู คาการคา
83,467.65 ลานบาท และเวียดนามมีมูลคาการคา 77,142.90 ลานบาท คิดเปนรอยละ 25 และ 23.1
ตามลําดับ แนวโนมการคาชายแดนมีความสําคัญมากขึ้น สวนใหญผานดานศุลกากรมุกดาหาร สําหรับมูลคา
การคากับกมั พูชามีเพียงรอ ยละ 1.8 ของมลู คาชายแดนทง้ั ภาค

3.2.4 การทองเทย่ี ว
1) ทรัพยากรการทอ งเที่ยว มคี วามหลากหลายท้ังการทอ งเที่ยวยคุ กอ น ประวัติศาสตร

และอารยธรรมขอม การทองเที่ยวทางธรรมชาติที่สําคัญ ไดแก อุทยานแหงชาติเขาใหญ จังหวัดนครราชสีมา
ภูหลวง ภูเรือ และภูกระดึง จังหวัดเลย รวมทั้งการทองเที่ยวประเพณีวัฒนธรรม และ การทองเที่ยวบริเวณ
เมืองชายแดนริมแมน้าํ โขงเชื่อมโยงประเทศเพ่ือนบา น

2) รายไดจากการทองเที่ยวของภาคตํ่ากวารอยละ 5 ของรายไดการทองเที่ยวท้ัง
ประเทศ ในป 2560 ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีจํานวนนักทองเที่ยว 40.59 ลานคน คิดเปนรอยละ 14 ของ
จํานวนนักทองเที่ยวทั้งประเทศ และมีรายไดจากการทองเที่ยว 86,721.62 ลานบาท คิดเปนรอยละ 3.5 ของ
รายไดทอ งเทย่ี วทงั้ ประเทศ และรายไดจากการทองเทย่ี วของภาคสว นใหญเ ปนรายไดจ ากนกั ทอ งเทีย่ วชาวไทย
รอยละ 95.6 ชาวตางชาติรอยละ 4.4 สําหรับระยะเวลาพํานักเฉลี่ย ลดลงจาก 2.44 วัน ในป 2556 เหลือ
เพียง 2.33 วัน และคาใชจายตอหัวเพิ่มขึ้นจาก 1,015.30 บาทตอวัน ในป 2556 เปน 1,213.63 บาทตอวัน
ในป 2560

3) การกระจายตัวของนักทองเที่ยว ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนลาง มีจํานวน
นักทองเที่ยวสูงสุด ประมาณ 19.53 ลานคนตอป สรางรายไดประมาณ 39,749.60 ลานบาทตอป ในป 2560
รองลงมา คือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน มีนักทองเที่ยวประมาณ 13.66 ลานคนตอป สรางรายได
27,788.09 ลานบาทตอป และในพื้นที่ตอนกลางของภาค มีนักทองเที่ยวประมาณ 7.39 ลานคนตอป สราง
รายได 19,183.93 ลานบาทตอป จังหวัดนครราชสีมา มีจํานวนนักทองเที่ยวและรายไดมากที่สุด สวนจังหวัด
อํานาจเจริญและหนองบัวลําภูมีจํานวนนักทองเที่ยวและรายไดตํ่าที่สุด ทั้งนี้การทองเที่ยวของภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือ ยังมีปญหาในหลายดาน อาทิ ความเสื่อมโทรมของแหลงทองเที่ยว แหลงทองเที่ยวอยู

แผนปฏบิ ตั กิ ารพัฒนาการทอ งเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทองเทย่ี วธรณวี ทิ ยาถนิ่ อสี าน 11

หางไกลกัน การทองเที่ยวเชิงศิลปวัฒนธรรมมีปฏิทินการทองเที่ยวในชวง ระยะเวลาสั้น ๆ สิ่งอํานวยความ
สะดวกและบุคลากรดานการทองเที่ยวขาดมาตรฐาน รวมถึงขาดการเชื่อมโยงเสนทางทองเที่ยว และปฏิทิน
การทอ งเท่ยี ว

3.3 เศรษฐกจิ ระดบั ครัวเรอื น
3.3.1 รายไดเ ฉล่ยี ตอครัวเรือนภาคตะวันออกเฉยี งเหนือตํ่าเปนอันดับสองของประเทศ โดยในป

2560 มีรายไดเฉลีย่ 20,750 บาทตอ เดือน ตา่ํ กวารายไดเ ฉลี่ยตอ ครวั เรอื นทง้ั ประเทศที่ 26,973 บาทตอ เดอื น
3.3.2 หนีส้ นิ เฉลยี่ ตอครวั เรอื นภาคตะวันออกเฉยี งเหนือสูงกวาระดับประเทศ โดยในป 2560 มี

จาํ นวนครวั เรือนทเ่ี ปน หนี้ 3.61 ลานครัวเรอื น มากกวา ทกุ ภาค หรือมสี ัดสว นรอ ยละ 33.3 ของครวั เรอื นท่ีเปน
หน้ีทั้งประเทศ และหนี้สินครัวเรือนของภาคเฉลี่ย 179,923 บาท เพิ่มขึ้นจาก 149,307 บาท ในป 2556 และ
สงู กวาหนส้ี นิ ตอ ครวั เรอื นเฉลี่ยท้งั ประเทศที่ 178,994 บาท โดยหน้สี ินสงู ข้นึ จากราคาสินคาเกษตรตกตํ่า และ
ตนทุนการผลิตสูงขึ้น ทําใหรายไดไมพอรายจาย เมื่อพิจารณาวัตถุประสงคของการกูยืม พบวา ครัวเรือนสวน
ใหญกูยืมใชจายเพื่อการอุปโภคบริโภค เพื่อทําการเกษตรและนําไปใชลงทุนในสินทรัพย เชน บาน รถยนต
มากกวาการกูยมื เพอ่ื การศกึ ษา

4. ดา นสงั คมของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
4.1 ประชากร
4.1.1 จํานวนประชากรของภาคมากท่ีสุดของประเทศ ป 2560 มีจํานวนประชากร 21.99 ลาน

คน หรือรอยละ 33.2 ของประเทศ เพิ่มขึ้นจาก 21.70 ลานคน ในป 2555 และมีอัตราการเพิ่มขึ้นของ
ประชากรในชว งป 2555-2560 โดยเฉลีย่ รอยละ 0.22 ตาํ่ กวาประเทศท่ีมอี ตั ราการเพิ่มเฉลย่ี รอยละ 0.54 โดย
จังหวัดนครราชสีมา มีประชากรมากที่สุด 2.64 ลานคน รองลงมา คือ จังหวัดอุบลราชธานี มีประชากร 1.87
ลานคน และจังหวัดขอนแกน มีประชากร 1.81 ลา นคน คดิ เปนรอยละ 12.0 8.5 และ 8.2 ของประชากรภาค
ตามลาํ ดับ

4.1.2 สัดสวนประชากรสูงอายุเพิ่มขึ้น โครงสรางประชากรมีแนวโนมการเปลี่ยนแปลง ไปสู
สงั คมสูงวัยมากขึ้น โดยในป 2555 มสี ัดสวนประชากรสงู อายุรอ ยละ 15.8 เพม่ิ ขึน้ เปน รอ ยละ 19.4 ในป 2560
ซึ่งสูงกวารอยละ 17.1 ของสัดสวนผูสูงอายุระดับประเทศ จึงทําใหประชากรวัยแรงงาน ตองรับภาระในการ
ดูแลผูสูงอายุมากขึ้น จากประชากรวัยแรงงาน 3.91 คน ดูแลผูสูงอายุ 1 คน ในป 2555 เปนประชากรวัย
แรงงาน 3.13 คน ดแู ลผสู งู อายุ 1 คน ในป 2560

4.1.3 ประชากรเมืองโดยรวมเพิ่มขึ้น ป 2555 มีประชากรเมืองจํานวน 4.36 ลานคน หรือรอย
ละ 20.1 ของประชากรทัง้ ภาค เพิ่มขึ้นเปน 4.45 ลานคน หรือรอยละ 20.2 ของประชากรทั้งภาค ในป 2560
โดยจังหวัดมหาสารคามมีอัตราการเพิ่มของประชากรเมืองมากที่สุด รอยละ 18 รองลงมา ไดแก จังหวัด
ขอนแกน รอยเอ็ด และอุบลราชธานี มีอัตราการเพิม่ ของประชากรเมืองรอยละ 14.9 8.2 และ 6.6 ตามลําดบั

แผนปฏบิ ัตกิ ารพัฒนาการทองเท่ียวประจาํ เขตพฒั นาการทอ งเทีย่ วธรณีวทิ ยาถิ่นอีสาน 12

ซึ่งสวนใหญเปนเมืองศูนยกลางความเจริญของภาคทั้งดานเศรษฐกิจ และการศึกษา จึงทําใหประชากรอพยพ
เขาไปทาํ งานและอาศยั จํานวนมาก

ตารางประชากรภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ

รายการ ป
2555 2556 2557 2558 2559 2560

จํานวนประชากร (ลานคน) 21.70 21.78 21.85 21.92 21.95 21.99

โครงสรา งประชากร (รอยละ)

กลมุ ๐-๑๔ ป 22.4 21.9 21.3 20.8 20.3 19.9

กลมุ ๑๕-๕๙ ป 61.8 61.6 61.5 61.3 61.0 60.7

กลมุ ๖๐ + 15.8 16.5 17.2 17.9 18.7 19.4

จํานวนประชากรเมอื ง (ลานคน) 4.36 4.40 4.43 4.43 4.45 4.45

4.2 แรงงาน
แรงงานสวนใหญมีความรูระดับประถมศึกษา แรงงานระดับอาชีวะมีสัดสวนนอยมาก ในป 2560 มี
กําลังแรงงาน 9.63 ลานคน สวนใหญอยูในภาคเกษตร รอยละ 50.77 ของกําลังแรงงาน ของภาค จํานวน
แรงงานที่มีความรูระดับประถมลดลง จากรอยละ 56.8 ในป 2556 เปนรอยละ 56.48 ในป 2560 มีความรู
ระดับมัธยมตนเพิ่มขึ้นจากรอยละ 16.02 ในป 2555 เปนรอยละ 17.9 ในป 2560 ระดับมัธยมปลายเพิ่มขึ้น
จากรอยละ 11.87 ในป 2555 เปนรอยละ 11.96 ในป 2560 แรงงานระดับ อาชีวะเพิ่มขึ้นจากรอยละ 2.07
ในป 2555 เปนรอยละ 2.09 ในป 2560 ระดับอุดมศึกษาเพิ่มขึ้นจาก รอยละ 7.05 ในป 2555 เปนรอยละ
9.56 ในป 2560
4.3 การศกึ ษา

4.3.1 สถาบันการศึกษามีทุกระดับ โดยระดับอุดมศึกษามี 53 แหง ครอบคลุมเกือบทุกจังหวัด
แยกเปนมหาวิทยาลัยของรัฐ 36 แหง เอกชน 10 แหง และสถาบันวิทยาลัยชุมชน 7 แหง ในจํานวนนี้เปน
สถาบันวจิ ัย 12 แหง ซงึ่ มากทีส่ ดุ ในประเทศ

4.3.2 จํานวนปการศึกษาเฉลี่ยของประชากรตํ่ากวาคาเฉลี่ยประเทศ ในป 2560 ประชากร มี
จํานวนปการศึกษาเฉลี่ย 8.6 ป ซึ่งตํ่ากวาระดับประเทศที่มีปการศึกษาเฉลี่ย 9.5 ป โดยจังหวัดขอนแกนมี
จํานวนปการศึกษาเฉลี่ยสูงสุด 9.3 ป รองลงมา ไดแก จังหวัดมหาสารคาม นครราชสีมา และหนองคาย 9.1
9.0 และ 8.8 ป ตามลําดับ ขณะทจ่ี งั หวดั บงึ กาฬ และสกลนคร มีจาํ นวนปก ารศึกษาเฉลย่ี ต่าํ สุด 8.1 ป

4.3.3 ผลสมั ฤทธท์ิ างการศึกษาอยใู นเกณฑต ่าํ โดยผลการสอบ O-NET ชนั้ ม.3 (4 วชิ าหลัก) ใน
ปการศึกษา 2555 มีคะแนนเฉลี่ยรอยละ 34.9 ลดลงเปนรอยละ 32.5 ในป 2560 ซึ่งตํ่ากวาเกณฑ คาเฉล่ีย

แผนปฏบิ ัตกิ ารพฒั นาการทองเท่ียวประจาํ เขตพัฒนาการทอ งเทย่ี วธรณวี ิทยาถน่ิ อีสาน 13

รอยละ 50 ในทุกวิชา เมื่อพิจารณาในรายวิชาป 2560 พบวา วิชาคณิตศาสตรมีคะแนนเฉลี่ยตํ่าสุด รอยละ
23.9 และภาษาไทยมีคะแนนเฉลี่ยสูงสุดรอยละ 46.5 รองลงมา ไดแก วิชาวิทยาศาสตร และ ภาษาอังกฤษ
31.1 และ 28.6 ตามลําดับ สาเหตุสําคัญสวนหน่ึงมาจากความพรอมทางเชาวปญญาของเด็กวัยเรียนที่เปน
ผลกระทบจากปญหาภาวะโภชนาการของแมแ ละเด็ก

4.4 สาธารณสุข
4.4.1 มีสถานบริการสาธารณสุขใหบริการครอบคลุมทั่วถึงทุกพื้นที่ ในป 2560 มีจํานวน

โรงพยาบาลรัฐบาล 323 แหง ไดแก โรงพยาบาลชุมชน (รพช.) 291 แหง โรงพยาบาลทั่วไป (รพท.) 23 แหง
โรงพยาบาลศูนย (รพศ.) 9 แหง และโ รงพยาบาลสงเสรมิ สขุ ภาพตาํ บล (รพ.สต.) จาํ นวน 3,477 แหง

4.4.2 บรกิ ารสาธารณสขุ มีการพฒั นาดขี ้นึ เปน ลําดบั และมีแพทยเ ฉพาะทางทเ่ี ช่ยี วชาญ ดานโรค
ประจาํ ถิน่ โดยสัดสวนแพทยตอประชากรมีแนวโนม ดขี ้ึน จากแพทย 1 คนตอประชากร 4,176 คน ในป 2555
เปน 2,846 คน ในป 2560 และมีแพทยเฉพาะทางที่เชี่ยวชาญดานการรักษาโรคไต โรคหัวใจ มะเร็งทอนํ้าดี
และการผาตัดนิ่วในถุงนํ้าดี อยางไรก็ตามบุคลากรทางการแพทยยังกระจุกตัวอยูในเมืองหลักของภาค ไดแก
จังหวัดขอนแกน นครราชสีมา อบุ ลราชธานี และอดุ รธานี จํานวน 1,502 1,126 728 และ 550 คน ตามลาํ ดบั
จังหวัดที่มีสัดสวนแพทยตอประชากรมาก ไดแก จังหวัดบึงกาฬ หนองบัวลําภู นครพนม และอํานาจเจริญ
จํานวน 5,021 4,864 4,804 และ 4,141 คน ตามลําดับ โดยแพทยตองมีภาระ ในการดูแลผูปวยมากขึ้น ซ่ึง
อาจมผี ลตอความลาชา รวมถึงคุณภาพในการใหบ ริการ

4.4.3 ยังมีปญหาความชุกของโรคพยาธิใบไมตับมากที่สุดในประเทศ และมีแนวโนมเพิ่มสูงขึ้น
ซึ่งมคี วามสัมพันธก บั การเกิดมะเร็งทอนํ้าดี อตั ราของผูป ว ยดว ยโรคมะเรง็ ทอ นา้ํ ดีในภาคเพิ่มข้ึน จาก 71.4 ตอ
ประชากรแสนคน ในป 2555 เปน 104.3 ตอประชากรแสนคน ในป 2560 โดยจังหวัดขอนแกน มีอัตราของ
ผูปวยดวยโรคมะเร็งทอนํ้าดีสูงสุด 200.6 ตอประชากรแสนคน รองลงมา ไดแก จังหวัดรอยเอ็ด อุบลราชธานี
และสกลนคร 190.2 164.7 และ 132.0 ตอประชากรแสนคน ตามลาํ ดับ ทง้ั นี้มสี าเหตุมาจากคา นิยมความเชื่อ
และพฤติกรรมการบริโภคอาหารจากปลานํ้าจืดมีเกล็ดแบบดิบ ๆ หรือสุก ๆ ดิบ ๆ ที่มีตัวออนพยาธิใบไมตับ
อาศยั อยู

4.4.4 มีปญหาภาวะทุพโภชนาการที่สงผลกระทบตอความพรอมทางเชาวปญญาวัยเด็ก โดย
คา เฉลี่ยเชาวปญญา (IQ) ของเดก็ นักเรยี นชน้ั ประถมศึกษาปท่ี 1 มีแนวโนม ลดลงและต่าํ กวาระดับคาเฉล่ียของ
ประเทศ ป 2559 มคี าเฉลยี่ เชาวป ญ ญาท่ีระดบั 94.5 ลดลงจากระดับ 96.0 ในป 2554 และต่าํ กวาประเทศที่มี
คาเฉลี่ย 98.2 โดยจังหวัดที่มีคาเฉลี่ยเชาวปญญาตํ่าสุด 3 อันดับแรกของภาค ไดแก จังหวัดอุบลราชธานี
อํานาจเจริญ และมุกดาหาร มีคาเฉลี่ยเชาวปญญา 87.7 90.8 และ 91.3 ตามลําดับ อันเนื่องมาจากปญหา
โภชนาการของแมแ ละเดก็

แผนปฏิบัตกิ ารพัฒนาการทองเที่ยวประจาํ เขตพัฒนาการทองเทย่ี วธรณวี ทิ ยาถ่นิ อีสาน 14

4.5 สัดสว นคนจน
สัดสวนคนจนมีแนวโนมลดลง การกระจายรายไดมีแนวโนมคงที่ แตยังอยูในระดับสูงเมื่อ เทียบกับ
ภาพรวมทั้งประเทศ สัดสวนคนจนของภาคลดลงจากรอยละ 19.8 ในป 2555 เปนรอยละ 11.4 ในป 2560
แตยังสูงกวาสัดสวนคนจนของประเทศที่มีอัตรารอยละ 7.9 โดยมี 3 จังหวัดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ คือ
จังหวัดกาฬสินธุ นครพนม และบุรีรัมย ติดลําดับ 1 ใน 10 จังหวัดที่มีความยากจนสูงที่สุดของประเทศ โดย
กาฬสินธุมีสัดสวนคนจนสูงสุด รอยละ 33 รองลงมา ไดแก นครพนม รอยละ 27.8 และ บุรีรัมย รอยละ 21
สวนการกระจายรายไดของภาคมีแนวโนม คงที่ โดยคาสัมประสทิ ธิค์ วามไมเสมอภาคดานรายไดปรับจาก 0.44
ในป 2556 เปน 0.45 ในป 2560 มคี าสงู สุดเมอ่ื เทียบกบั ภาคอ่นื

5. ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอม
5.1 สถานการณดานทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม
5.1.1 ทรัพยากรปาไมมีแนวโนมลดลง ในป 2560 ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีพื้นที่ปาไม

จาํ นวน 15.66 ลานไร คิดเปนรอยละ 14.9 ของพ้นื ทีภ่ าค หรือรอยละ 15.3 ของพน้ื ทป่ี าไมท้งั ประเทศ ในชว ง
ป 2556-2560 มีอัตราการเปลี่ยนแปลงของพื้นท่ีปาไมของภาคลดลงเฉลี่ยรอยละ 0.24 เนื่องจากการบุกรุก
พื้นท่ีปาไมเพื่อการเกษตรที่เพิ่มมากขึ้น โดยจังหวัดที่มีพื้นที่ปาไมตอพื้นที่จังหวัดมากที่สุด ไดแก จังหวัด
มุกดาหาร รองลงมา คือ จังหวดั ชัยภูมิ จงั หวดั เลย และจังหวัดอบุ ลราชธานี

5.1.2 ปริมาณการกกั เกบ็ นํา้ ในเข่ือนขนาดใหญมแี นวโนม เพิ่มขึ้น ซง่ึ ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื มี
ปริมาณนํา้ ทารายป 61,513 ลานลูกบาศกเมตรตอป มีอางเก็บน้ําขนาดใหญ 12 แหง ความจุในการกักเก็บน้ํา
8,368 ลานลูกบาศกเมตร หรือรอยละ 13.6 ของปริมาณนํ้าทารายป และมีอัตราการเปลี่ยนแปลงปริมาณนํ้า
ในอางเก็บนํ้าขนาดใหญเพิ่มขึ้น เฉลี่ยรอยละ 5.7 ในชวงป 2556-2560 โดยในป 2560 อางเก็บนํ้าขนาดใหญ
ของภาค มีปริมาณการกักเก็บ 5,805 ลานลูกบาศกเมตร หรือรอยละ 69.4 ของความจุทั้งหมด เพิ่มขึ้นจากป
2556 จาํ นวน 3,630 ลานลกู บาศกเมตร หรือคดิ เปน รอยละ 44.1 ของความจุทั้งภาค

5.1.3 คุณภาพแหลงนํ้ามีแนวโนม ดีขึ้น แหลงนํ้าสําคัญ ๆ 12 แหง ไดแก ลํานํ้าชี ลําปาว ลํานํ้า
มูล นํ้าอูน นํ้าสงคราม ลําชี ลําเสียว ลํานํ้าเลย นํ้าพอง ลําตะคองตอนบน ลําตะคองตอนลาง และ หนองหาร
ป 2560 แหลงนํ้าอยูในเกณฑดีมีเพียง 3 แหง ไดแก แมนํ้าสงคราม ลําชี และหนองหาร แหลงนํ้าอยูในเกณฑ
พอใช จาํ นวน 7 แหง แหลง นาํ้ อยใู นเกณฑเสือ่ มโทรม มจี าํ นวน 2 แหง ไดแ ก นา้ํ พอง และ ลําตะคองตอนลาง
ป 2561 แหลงนาํ้ สว นใหญอ ยูในเกณฑด ี จาํ นวน 10 แหง แหลงนํ้าอยูในเกณฑพอใช จํานวน 1 แหง คอื ลาํ ตะ
คองตอนบน และแหลงน้าํ อยูในเกณฑเส่อื มโทรม 1 แหง คือ ลําตะคองตอนลาง

5.1.4 ปริมาณขยะมูลฝอยมีแนวโนมลดลงเพียงเล็กนอย โดยในป 2560 มีปริมาณทั้งสิ้น 7.31
ลานตัน คดิ เปนรอ ยละ 28 ของปริมาณขยะทงั้ ประเทศ ลดลงจากป 2556 จาํ นวน 7.76 ลานตัน หรือในชวงป
2556-2560 ลดลงเฉลี่ยรอยละ 1.4 จํานวนองคกรปกครองสวนทองถิ่นที่ใหบริการในการเก็บ รวบรวมและ
กําจัดขยะมีจํานวนเพิ่มขึ้นเฉลี่ยรอยละ 5.1 แตก็ยังคอนขางนอยเมื่อเทียบกับประเทศ คิดเปน รอยละ 32.8

แผนปฏบิ ตั กิ ารพัฒนาการทองเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทอ งเทีย่ วธรณวี ทิ ยาถิ่นอีสาน 15

โดยมีปริมาณขยะที่ถูกกําจัดอยางถูกตองตามหลักวิชาการเพียง 1.62 ลานตัน ในป 2560 หรือคิดเปนรอยละ
10.6 ของขยะที่ถูกกําจัดถูกตองทั้งประเทศ เพิ่มขึ้นจากป 2556 จํานวน 1.02 ลานตัน ขยะที่ถูกนําไปใช
ประโยชน ในป 2560 จํานวน 3.20 ลานตัน เพิ่มขึ้นจากป 2556 ที่มีจํานวนขยะท่ีนําไปใชประโยชน จํานวน
1.50 ลานตัน

5.2 สถานการณดา นภัยพิบตั ิ
5.2.1 การเกดิ ไฟปา มแี นวโนมเพ่ิมขึ้น ในชวงป 2557-2561 มจี ํานวนการเกิดไฟปา เพ่ิมข้ึนเฉล่ีย

รอ ยละ 8.34 โดยป 2561 เกดิ ไฟไหมปา จํานวน 879 ครง้ั พ้ืนที่ถูกไฟไหม 9,699.1 ไร เพ่มิ ข้นึ จากป 2557 ท่ีมี
จํานวน 772 ครั้ง และจํานวนพื้นท่ีปาถูกไฟไหม 10,984 ไร โดยในระหวางป 2557-2561 เกิดไฟไหมปาเฉลยี่
1,032.6 ครงั้ ตอ ป คิดเปน พ้นื ทท่ี ถ่ี กู ไฟไหมเฉลยี่ 14,578.54 ไรตอ ป

5.2.2 พื้นที่ประสบปญหาอุทกภัยมีแนวโนมเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะในพื้นที่ริมแมนํ้าและพื้นที่ที่มี
ความเสีย่ งจากนา้ํ ปา ไหลหลาก ในป 2560 มจี าํ นวนหมบู านที่ประสบอุทกภัย จํานวน 22,792 หมูบาน คดิ เปน
รอยละ 46.6 ของหมูบ านที่ประสบอุทกภยั ทงั้ ประเทศ เพ่มิ ขน้ึ จากป 2556 ซึง่ มหี มูบ านประสบ ปญ หาอุทกภัย
15,235 หมบู า น หรือรอ ยละ 52.6 ของหมบู า นทป่ี ระสบอุทกภัยท้ังประเทศ สวนใหญเ กดิ ข้ึนในพ้นื ทจี่ ังหวดั ที่มี
แมนํ้าสําคัญในภาคไหลผานลงสูแมนํ้าโขง โดยจังหวัดอุบลราชธานี ยโสธร อํานาจเจริญ นครพนม และ
มกุ ดาหาร เปนพ้ืนทท่ี ีป่ ระสบอทุ กภัยมากทีส่ ุด จาํ นวน 2,603 หมูบา น

5.2.3 ปญหาภัยแลงเกิดขึ้นเปนประจําทุกป ในป 2560 หมูบานประสบภัยแลง จํานวน 418
หมูบาน คดิ เปน รอยละ 60.2 ของหมูบา นประสบภยั แลงท้งั ประเทศ ลดลงจากป 2556 หมูบา นประสบภัยแลง
จํานวน 23,798 หมูบาน คิดเปนรอยละ 64.1 ของหมูบานประสบภัยแลงทั้งประเทศ โดยเฉพาะบริเวณ
ตอนกลางและตอนลางของภาค เนื่องจากลักษณะทางกายภาพของดินมีความสามารถในการอุมนํ้าตํ่า ขาด
ระบบชลประทานทค่ี รอบคลุมพ้นื ทีก่ ารเกษตร น้าํ ใตดนิ ไมเพยี งพอในฤดแู ลง บอ บาดาลขาดการบาํ รงุ รกั ษา

ตารางปญหาภยั พิบตั ขิ องภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ

รายการ ป
2556 2557 2558 2559 2560

ผไู ดรับผลกระทบจากอุทกภัย

- จํานวนหมูบาน 15,235 5,127 1,505 6,095 22,792

- จํานวนครวั เรือน (ลา นครวั เรือน) 0.93 0.16 0.01 0.13 0.59

ผไู ดร บั ผลกระทบจากภัยแลง

- จาํ นวนหมูบ าน 23,798 8,704 5,014 328 418

- จาํ นวนครัวเรอื น (ลา นครัวเรอื น) 1.61 0.69 0.58 0.27 0.02

แผนปฏิบตั ิการพฒั นาการทอ งเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทอ งเทย่ี วธรณวี ทิ ยาถน่ิ อสี าน 16

6. การวิเคราะหศกั ยภาพของภาคตะวันออกเฉียงเหนอื
จุดแขง็ (Strength)
1) ที่ตั้งของภาคอยูในตําแหนงศูนยกลางของอนุภูมิภาคลุมแมนํ้าโขง (GMS) ซึ่งมี การ

เจรญิ เติบโตทางเศรษฐกจิ อยา งรวดเร็ว โดยมีแนวชายแดนตดิ ตอกับ สปป.ลาว กมั พชู า และสามารถ เช่ือมโยง
ตอไปเวียดนามและจนี ตอนใตไดอ ยา งสะดวก

2) พืน้ ทท่ี าํ การเกษตรมีมากทส่ี ุดคดิ เปน รอยละ 42.8 ของพน้ื ทเ่ี กษตรประเทศ และมพี ื้นที่ ปลูก
ขาวมากทสี่ ดุ โดยสามารถปลูกขา วหอมมะลิคณุ ภาพดีที่สุดของประเทศ

3) ทรัพยากรทองเที่ยวมีความหลากหลาย อาทิ แหลงทองเที่ยวซากดึกดําบรรพไดโนเสาร ยุค
กอนประวัติศาสตรโบราณคดีบานเชียง อารยธรรมขอม ทองเที่ยวเชิงนิเวศและธรรมชาติ และทองเที่ยวเชิง
กีฬา ทสี่ ามารถสรา งแรงดึงดดู นักทอ งเท่ียวนานาชาติและนกั ทองเท่ยี วเฉพาะกลมุ ได

4) สถาบันวิจัยตั้งอยูในพื้นที่ 12 แหง ซึ่งมีความสามารถเฉพาะทางที่โดดเดน อาทิ
มหาวิทยาลัยขอนแกน ดานสาธารณสขุ และเกษตร มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีสุรนารี ดานวศิ วกรรมศาสตร และ
แปรรูปอาหาร และมหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร วทิ ยาเขตสกลนคร ดา นเกษตรและประมง เปนตน

จดุ ออน (Weakness)
1) ดินขาดความอดุ มสมบูรณ สภาพพ้นื ดนิ เปนดินทรายไมอ ุมนํ้า บางพื้นทีม่ ปี ญ หาดินเคม็ ทําให

ไมส ามารถใชป ระโยชนจากท่ดี นิ อยา งเตม็ ท่ี
2) ระบบชลประทานครอบคลมุ พื้นท่ีเกษตรเพยี งรอยละ 11.9 เกษตรกรสว นใหญ ยังทําการ

ผลิตทีพ่ ึ่งพานา้ํ ฝน
3) จํานวนคนจนมากที่สุดของประเทศ คิดเปนรอยละ 11.4 ของประชากรภาค ไมสามารถ

เขาถึงบรกิ ารท่มี คี ณุ ภาพของรฐั ขาดโอกาสทางการศึกษาและการประกอบอาชพี
4) คนมีพฤติกรรมการบริโภคอาหารดิบ มปี ญหาโรคพยาธใิ บไมตับและมะเรง็ ทอน้ําดี มากทส่ี ดุ

ในประเทศ
5) แมและเด็กมีปญหาโภชนาการ สงผลใหเด็กในวัยเรียนมีความสามารถทางเชาวปญญาและ

ความฉลาดทางอารมณต า่ํ สุดของประเทศ
6) แหลง ทอ งเที่ยวเส่ือมโทรม สิง่ อํานวยความสะดวกยังไมเพียงพอและไมไ ดมาตรฐาน บางแหง

ตงั้ อยูห า งไกลเขาถึงไดย าก กจิ กรรมเพ่อื การทองเท่ยี วมนี อ ย
โอกาส (Opportunity)
1) การกอสรางโครงสรางพื้นฐานขนาดใหญที่เชื่อมโยงพื้นที่เศรษฐกิจหลักของประเทศ สูภาค

อาทิ โครงขายรถไฟทางคู รถไฟความเร็วสูง ทางหลวงพเิ ศษระหวา งเมือง รวมท้งั การพฒั นาพ้ืนทเี่ ขต เศรษฐกจิ
พิเศษชายแดน จะทําใหเกิดโอกาสทางเศรษฐกิจใหม ๆ ในภาค

แผนปฏิบตั ิการพัฒนาการทอ งเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทองเทยี่ วธรณวี ทิ ยาถน่ิ อสี าน 17

2) ประเทศเพื่อนบานมีอัตราการขยายตัวทางเศรษฐกิจสูง มีความตองการสินคาและ บริการ
มากขน้ึ

3) กระแสของสังคมโลกใหความสําคัญตอการดูแลสุขภาพ ประกอบกับโครงสรางประชากร
สัดสวนผูสูงอายุเพ่ิมขึ้น ทาํ ใหมีความตองการสินคา และบรกิ ารดา นสขุ ภาพสูงข้ึน เชน อาหารมาตรฐานอินทรีย
พชื สมนุ ไพร ซึ่งภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื มีความพรอมในดานการผลิต

ภยั คกุ คาม/ขอจาํ กดั /อปุ สรรค (Threat)
1) การยายฐานการผลิตและการขนสง ยาเสพติดบริเวณชายแดน อาชญากรรมขามชาติ ภัยจาก

โรคตดิ ตอจากคนและสตั วท เ่ี คล่อื นยายจากประเทศเพอื่ นบาน สงผลตอความมนั่ คงของชาติ
2) การเปลี่ยนสภาพภูมิอากาศและภัยพิบัติทางธรรมชาติมีความผันผวนและรุนแรงมากข้ึน

โดยเฉพาะอทุ กภัยและภัยแลง สง ผลตอ ความม่นั คงดานอาหารและรายไดข องเกษตรกร

ขอมูลจังหวัดขอนแกน

1. ขอมูลทวั่ ไป
1.1 ตราประจําจงั หวัดขอนแกน
เปนรูปเจดียเกาครอบตนมะขาม เรียกวา เจดียขามแกน ซึ่งเปนปูชนียสถานที่สําคัญแหงหนึ่งของ

จงั หวัด

มีเรอ่ื งเลา ตอ ๆ กนั มาวา ครงั้ หนง่ึ ตนมะขามใหญถูกตัดโคนลงไวหลายป กลบั งอกงามมกี ิ่งกานสาขา
ขึ้นอีก ประชาชนถือวาเปนสิ่งมหัศจรรยจงึ พากันสรางเจดียครอบตนมะขามนั้นไวเ รียกวา เจดียขามแกน และ
ถือเปนปูชนียสถาน เคารพกราบไหวตั้งแตนั้นมาจนถึงปจจุบัน จึงไดนํามาเปนตราประจําจังหวัด ตอมาคําวา
ขามแกน กเ็ พยี้ นเปน ขอนแกน

แผนปฏิบตั กิ ารพฒั นาการทองเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทองเที่ยวธรณวี ทิ ยาถิ่นอีสาน 18

1.2 ลักษณะทางกายภาพ
1) ทีต่ ั้งและอาณาเขต

จงั หวัดขอนแกน ตง้ั อยูระหวา งเสน รุงที่ 15-17 องศาเหนือและเสนแวงที่ 101-103 องศาตะวันออก

ซึ่งอยูบริเวณตอนกลางของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ หางจากกรุงเทพมหานคร 445 กิโลเมตร มีพื้นที่

10,885.99 ตารางกโิ ลเมตร หรอื ประมาณ 6.8 ลา นไร

ทศิ เหนือ ติดตอกับ จงั หวดั อดุ รธานี เลย และหนองบวั ลาํ ภู
ทิศใต ตดิ ตอกับ จงั หวัดนครราชสีมาและบุรรี มั ย
ทศิ ตะวันออก ตดิ ตอ กับ จังหวดั กาฬสนิ ธแุ ละมหาสารคาม
ทศิ ตะวนั ตก ตดิ ตอ กบั จงั หวดั ชยั ภูมิและเพชรบรู ณ

2) ลกั ษณะภูมปิ ระเทศ
ภมู ปิ ระเทศเปน พนื้ ทรี่ าบ มีลักษณะสูงตา่ํ สลบั เปนลูกคล่ืน ลาดเทไปทางทศิ ตะวนั ออกและทศิ ใต
มที ีร่ าบลุมแถบลุมนา้ํ ชแี ละลุมนา้ํ พอง พ้นื ทีส่ ูงกวาระดบั นํา้ ทะเลปานกลางเฉลย่ี 100-200 เมตร
สภาพภูมิอากาศของขอนแกน โดยทั่วไปเปนแบบทุงหญาในเขตรอน คือ มีฝนตกสลับกับแหงแลง
ไดรับอิทธิพลจากลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต และลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ โดยมีอุณหภูมิสูงสุดโดยเฉล่ีย
36.35 องศาเซลเซียส และมี 3 ฤดู คือ ฤดูรอน เริ่มตั้งแตเดือนกุมภาพันธ ถึงเดือนพฤษภาคม อากาศรอนจดั
ในชวงเดอื นเมษายนของทกุ ป ฤดูฝน เริ่มตั้งแตเดือนพฤษภาคมถึงเดือนตุลาคม โดยจะมีฝนตกชุกในชวงเดอื น
สิงหาคมของทุกป และฤดูหนาว เริ่มตั้งแตเดือนตุลาคม ถึงเดือนกุมภาพันธ สภาพอากาศจะหนาวเย็น

แผนปฏิบัตกิ ารพฒั นาการทองเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทอ งเทย่ี วธรณวี ิทยาถน่ิ อสี าน 19

โดยทั่วไปจะหนาวจัดในชวงเดือนธันวาคมจนถึงเดือนมกราคมของทุกป อุณหภูมิตํ่าสุดเฉลี่ย 15.4 องศา
เซลเซยี ส (วกิ พิ ีเดยี : ออนไลน)

2. ลักษณะพืน้ ฐานทางเศรษฐกิจและสงั คมของจังหวัดขอนแกน

2.1 ดานเศรษฐกิจ
ผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัด ณ ราคาประจาํ ป มีมลู คา 204,122 ลา นบาท เพิ่มขน้ึ จาก 195,457 ลาน
บาท ในปที่ผา นมาเทากับ 8,665 ลา นบาท ผลิตภณั ฑม วลรวมจังหวัดตอ หัว (GPP per capita) ผลิตภัณฑมวล
รวมจังหวัดตอหัวมีมูลคาเทากับ 117,560 บาทตอคนตอป เพิ่มขึ้นจาก 112,389 บาท ในปที่ผานมาเทากับ
5,171 บาท หรือขยายตัวรอยละ 4.39 ตามการขยายตัวของการผลิตภาคนอกเกษตรดชั นรี าคาผลติ ภัณฑม วล
รวมจงั หวดั
โครงสรางการผลิตของจังหวัด ณ ราคาประจําป ประกอบดวยภาคเกษตร 21,369 ลานบาท และ
ภาคนอกเกษตร 182,752 ลานบาท โดยสาขาการผลิตที่สําคัญของจังหวัด 5 อันดับแรก ไดแก สาขา
อุตสาหกรรมสาขาเกษตรกรรมฯ สาขาการขายสงและขายปลีกฯ สาขาการศึกษา และสาขากิจกรรมทาง
การเงนิ และการประกนั ภัย
ภาคการเงินการธนาคาร จังหวัดขอนแกนมีจํานวนสํานักงานของธนาคารทั้งสิ้น 102 สํานักงาน
(พ.ศ. 2554) เงินรับฝากรวมทุกประเภท ทั้งสิ้น 68,000 ลานบาท และเงินใหสินเชื่อรวมทุกประเภท (มี.ค.
2557) ท้ังสน้ิ 90,000 ลานบาท
กรมธนารักษประเมินราคาที่ดินระยะ 4 ป โดยประกาศใชตั้งแต 1 ม.ค. 2559 – 31 ธ.ค. 2562
พบวา จงั หวดั ขอนแกนมีราคาทด่ี นิ เพิ่มข้นึ เฉลยี่ 28.53% ราคาสงู สดุ ไมเ ปล่ียนแปลงที่ 2 แสนบาทตอ ตารางวา
โดยเปนราคาที่ดินท่ีแพงท่ีสดุ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยยานถนนศรีจันทร มีราคาสูงที่สุด เฉลี่ย 5,000-
200,000 ตอ ตารางวา ซง่ึ ทาํ ใหเ กดิ อสงั หาริมทรัพยประเภทคอนโดมีเนียมแบบ high rise ไดรบั ความนิยมเปน
อยางมาก ดังจะเห็นไดจ าก คอนโดมเี นยี มความสงู 30 ช้ันขึน้ ไปหลายแหงภายในเขตเทศบาล

1) ดา นอตุ สาหกรรม
การผลิตภาคอุตสาหกรรมมีอัตราการขยายตัวในอัตราที่สูงอยางตอเนื่อง และเพ่ิม
ความสําคัญตอเศรษฐกิจของจังหวัดมากขึ้นเปนลําดับ ประเภทของอุตสาหกรรมไดเริ่มปรับเปลี่ยน จาก
อุตสาหกรรมเกษตร มาเปนอุตสาหกรรมวิศวการ ทั้งนี้อุตสาหกรรมสวนใหญเปนอุตสาหกรรมที่เกี่ยวของกับ
วัตถุดิบทางการเกษตร เชน โรงสขี าว โรงงานมันเสน โรงงานนํ้าตาล และ โรงงานเยอื่ กระดาษ ฯลฯ
อตุ สาหกรรมทีส่ าํ คญั ของจงั หวดั 4 อนั ดบั ไดแ ก
(1) อุตสาหกรรมกระดาษและผลิตภัณฑจากกระดาษ เงินลงทุนรวม 14,795 ลาน
บาท และในป 2550 ยังมีการอนุญาตการประกอบกิจการโรงงานผลิตกระดาษของบริษัท ฟนิกซพัลพ แอนด
เพเพอร จํากัด (มหาชน) ดวยเงินลงทุน 7,168 ลานบาท ประกอบกิจการผลิตกระดาษพิมพเขียนชนิดไม
เคลือบผิว กาํ ลงั การผลิต 200,000 ตัน/ป

แผนปฏิบัตกิ ารพัฒนาการทอ งเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทอ งเทย่ี วธรณวี ิทยาถิ่นอสี าน 20

(2) อุตสาหกรรมไฟฟา เงนิ ลงทนุ รวม 4,036 ลานบาท เชน การไฟฟาฝายผลติ แหง ประเทศ
ไทย ผลิตไฟฟาจากพลังนํ้าบริเวณเขื่อนอุบลรัตนในอําเภออุบลรัตน โรงไฟฟานํ้าพอง บริษัท โรงไฟฟานํ้าตาล
ขอนแกน จํากัด บริษัท พานาโซนิค อิเล็กทริคเวิรคส จํากัด บริษัท เอ็นเนอรยีซีสเท็มส จํากัด ผลิตชิ้นสวน
อิเลก็ ทรอนิกส เปน ตน

(3) อุตสาหกรรมอาหาร ดวยเงินลงทุน 3,830 ลานบาท อาทิเชน อุตสาหกรรมที่เกี่ยวกับ
อาหารสตั ว บริษทั ศรีวิโรจนฟารม จาํ กดั บรษิ ัท อตุ สาหกรรมกระดกู สัตว จาํ กดั เปน ตน อุตสาหกรรมเกี่ยวกับ
นํ้าและนํ้าแข็ง เชน หจก.โรงนํ้าแข็งมิตรภาพ หจก.โรงนํ้าแข็งหลอดศรีนวล อุตสาหกรรมนํ้าตาลทราย เชน
บรษิ ทั นํา้ ตาลขอนแกน จาํ กดั บริษัท น้าํ ตาลมติ รภเู วียง จํากดั

(4) อุตสาหกรรมเครื่องดื่ม เงินลงทุนรวม 3,037 ลานบาท เชน บริษัท ขอนแกนบริวเวอรี่
จํากัด ผลิตโซดาและนํ้าดื่ม บริษัท ไทยนํ้าทิพย จํากัด ผลิตนํ้าอัดลมและนํ้าดื่ม บริษัท คราฟทฟูดส (ประเทศ
ไทย) จาํ กดั ผลิตเครอ่ื งด่ืมชนิดผง บริษทั แกนขวญั จาํ กัด ผลติ สุรา เปนตน

2) ผลิตภณั ฑม วลรวมจงั หวดั
ในป 2558 จังหวัดขอนแกนมีมูลคาผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัด (Gross Provincial Product :
GPP) 125,704 ลานบาท โดยสาขาการผลิตที่สรางรายไดใหกับจังหวัดขอนแกนมากท่ีสุด คือ สาขา
อุตสาหกรรม มีมูลคา 49,637 ลานบาท สาขาการขายสง การขายปลีก การซอมแซมยานยนต จักรยานยนต
ของใชส ว นบุคคลและของใชในครัวเรอื นมีมลู คา 13,340 ลา นบาท สาขาการศกึ ษามีมลู คา 12,053 ลานบาท
หากเปรียบเทียบกับปที่ผานมา พบวา ผลิตภัณฑมวลรวมจงั หวัดขอนแกน มีมูลคาเพิ่มขึน้ อยาง
ตอ เนอ่ื ง ต้ังแตป  2543-2555 ชะลอตัวลงในป 2556-2557 และเพม่ิ ขนึ้ ในป 2558 โดยสาขาการผลติ ท่ีมีอัตรา
การเจริญเติบโตเพิ่มขึ้นมากที่สุดจากป 2557 คือ สาขาการศึกษา เพิ่มขึ้นรอยละ 11.2 สาขาโรงแรมและ
ภัตตาคาร เพิ่มขึ้นรอยละ 8.7 สาขาการทําเหมืองแรและเหมืองหิน เพิ่มขึ้นรอยละ 7.6 สําหรับสาขาที่หดตัว
มากที่สุด คือ สาขาเกษตรกรรม การลาสัตวและการปาไม ลดลงรอยละ 3.9 สาขาอุตสาหกรรม ลดลงรอยละ
3.8
โครงสรางเศรษฐกิจของจังหวัดขอนแกน พิจารณาจากสัดสวนมูลคาเพิ่ม ณ ราคาประจําป โดย
ในป 2558 ประกอบดวย ภาคการเกษตร รอยละ 8.2 และภาคนอกการเกษตร รอยละ 91.8 มสี าขาการผลติ ท่ี
สําคัญ 5 อันดับแรก คือ สาขาอุตสาหกรรม รอยละ 39.5 สาขาการขายสง การขายปลีก การซอมแซมยาน
ยนตฯ รอยละ 10.6 สาขาการศกึ ษา รอ ยละ 9.6 สาขาเกษตรกรรม การลาสตั วและการปาไมร อ ยละ 7.7 สาขา
บริการดานอสงั หารมิ ทรพั ย การใหเชา และบริการทางธุรกจิ รอ ยละ 5.7
3) ดา นเกษตรกรรม

จังหวัดขอนแกนมีเนื้อนี้ทั้งหมดประมาณ 6,803,744 ไร โดยแบงเปนพื้นที่ใชประโยชนทาง
การเกษตร 4,219,583 ไร (รอ ยละ 62 ของพน้ื ท่ีจังหวดั ) พืน้ ท่ีใชป ระโยชนนอกการเกษตร 1,846,099 ไร (รอยละ 27.2
ของพ้ืนที่จังหวดั ) และพืน้ ท่ปี า ไม 734,792 ไร (รอ ยละ 10.8 ของพน้ื ท่จี งั หวัด) ประชากรท่ปี ระกอบอาชพี เปนเกษตรกร

แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทองเที่ยวธรณวี ิทยาถ่ินอีสาน 21

1,781,655 คน (ขอมูล ณ 31 ธันวาคม 2556) พชื เศรษฐกจิ ที่สาํ คัญของจงั หวัดขอนแกน ท่ที าํ รายไดห ลกั ใหเ กษตรกร
คือ ขา ว ออยโรงงาน และมนั สาํ ปะหลงั

พืชเศรษฐกิจ : ป 2558 จังหวัดขอนแกนมีเนื้อที่เพาะปลูกขาวนาป 2,634,435 ไร ลดลง จาก
2,428,350 ไร ในป 2557 เนื่องจากมีการปรับเปลี่ยนพื้นที่นาดอนที่ไมเหมาะสมเปนพืชชนิดอ่ืน เชน ออยโรงงาน
ตามนโยบายโซนนิ่งของรัฐบาลเมื่อเปรียบเทียบกับระดับภาคและประเทศ จะเห็นไดวา ผลผลิตเฉลี่ยตอไรของ
จังหวัดขอนแกน มีปริมาณนอ ยกวา ระดับภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ และระดบั ประเทศ

ดานประมง : ในป 2559 จงั หวดั ขอนแกน มคี รัวเรือนท่ีเพาะเล้ียงสตั วน้าํ จืด 24,118 ครัวเรือน มี
พืน้ ที่เพาะเล้ยี ง 23,204 ไร ซึ่งเม่อื เปรยี บเทียบกับปทีผ่ านมา พบวา การเพาะเล้ียงสตั วนํา้ จืดมจี ํานวนลดลง โดยสตั วน ้ํา
จืดทสี่ าํ คญั ไดแก ปลานิล ปลาตะเพยี น ปลาไน ปลาดุก ปลาหมอ และปลาสลดิ เปน ตน

ดา นปศสุ ัตว : จากการท่ีประเทศไทยจะเขาสูประชาคมอาเซยี น ซึง่ จะมีประชากรทีต่ อ งการบรโิ ภค
อาหารประเภทเนื้อสัตวมากขึ้น จึงจําเปนตองเพิ่มประมาณเนื้อสัตวใหมากขึ้น เพื่อรองรับตลาดที่กวางขึ้นโดยเฉพาะ
ดา นอาหารสาํ หรบั ปศสุ ตั วท ส่ี าํ คัญของจงั หวัดขอนแกน 5 อนั ดบั แรก มีดังนี้ ไกเ นอ้ื โคเนอื้ โคนม สุกร และกระบอื

2.2 ดา นสังคม
1) ขอมูลการปกครอง
จังหวัดขอนแกน แบงการปกครองสวนภูมภิ าคออกเปน 26 อําเภอ 198 ตําบล 2,331 หมูบาน

และ 389 ชุมชน การปกครองสวนทองถิ่น ประกอบดวยองคการบริหารสวนจังหวัด 1 แหง เทศบาลนคร 1
แหง เทศบาลเมือง 6 แหง เทศบาลตาํ บล 78 แหง และองคการบริหารสว นตาํ บล 139 แหง หนวยราชการสวน
ภมู ภิ าค 33 แหง หนวยราชการสว นกลางและรฐั วิสาหกจิ 227 แหง

2) ขอ มูลประชากร
จังหวัดขอนแกนเคยตกอยูใตอ ํานาจการปกครองของอาณาจักรลานชาง เวียงจันทน จําปาศกั ดิ์
จึงไดม ีการอพยพของประชาชนชาวลาวเขามาอาศัย โดยสวนใหญเ กดิ ขน้ึ ในสมัยธนบุรีและตนสมัยรตั นโกสนิ ทร
เปนประชากรด้ังเดิมของจังหวดั นอกจากนนั้ แลว ในเขตเมอื งขอนแกนยังมีชาวไทยเช้ือสายจนี เปนจํานวนมาก
ซ่ึงถอื เปนชมุ ชนใหญและมบี ทบาทสําคัญตอ การพัฒนาทางดา นเศรษฐกจิ เปนอยา งมาก รวมถึงชาวไทยเช้อื สาย
เวยี ดนาม ชาวไทญอ และชาวตา งชาติ ซงึ่ ยา ยเขา มาตั้งถน่ิ ฐานในจงั หวัดขอนแกนปจ จุบนั มีลกั ษณะประชากร
ลักษณะประชากรแยกตามชวงอายุของจังหวัดขอนแกนพบวา กลุมประชากรที่มีจํานวนมากที่สุด
คอื กลุม วยั ทาํ งาน (อายุ 20-59 ป) จํานวน 1,118,494 คน คิดเปน รอยละ 62 รองลงมาคอื กลมุ วยั เรียน (อายุ
5-19 ป) จํานวน 310,118 คน คิดเปนรอยละ 17 ใกลเคียงกับกลุมวัยสูงอายุ (อายุตั้งแต 60 ปขึ้นไป) จํานวน
278,458 คน คิดเปนรอยละ 16 และกลุมประชากรที่มีจํานวนนอยที่สุด คือ เด็กกอนวัยเรียน (อายุ 0-4 ป)
จาํ นวน 85,519 คน คิดเปน รอยละ 5

แผนปฏิบตั ิการพฒั นาการทองเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทองเทีย่ วธรณีวิทยาถน่ิ อสี าน 22

ตารางจํานวนประชากรจังหวัดขอนแกน ชาย หญงิ รวม
ลักษณะขอมูล
889,505 916,390 1,805,895
แยกตามเพศ
แยกตามลกั ษณะสถานะของบุคคล 880,883 911,713 1,792,596
- ผูทมี่ ีสญั ชาตไิ ทยและมชี อ่ื อยูในทะเบยี นบา น 1,974 647 2,621
4,488 3,024 7,512
- ผทู ไ่ี มไ ดส ญั ชาตไิ ทยและมชี ือ่ อยูใ นทะเบียนบา น 2,160 1,006 3,166

- ผทู ม่ี ีช่อื อยใู นทะเบยี นบา นกลาง (ทะเบียนซงึ่ ผูอํานวยการทะเบียนกลาง
กาํ หนดใหจัดทาํ ขนึ้ สําหรบั ลงรายการบคุ คลทไี่ มอาจมีชอื่ ในทะเบียนบา น)

- ผูทอ่ี ยูระหวา งการยา ย (ผูทีย่ ายออกแตย ังไมไดย า ยเขา)

ตารางจํานวนประชากรแยกตามชวงอายุ (ป) เฉพาะผูมสี ัญชาตไิ ทยและมีชอ่ื อยูในทะเบยี นบาน

ชวงอายุ จํานวนประชากร จํานวนประชากร จํานวนประชากร สัดสว น

(ชาย) (หญิง) (ทง้ั หมด) รอยละ

เดก็ กอนวัยเรยี น 44,292 41,227 85,519 5
(อายุ 0-4 ป)
159,435 150,683 310,118 17
กลมุ วยั เรยี น
(อายุ 5-19 ป) 551,114 567,380 1,118,494 62

กลุมวัยทํางาน 126,039 152,419 278,458 16
(อายุ 20-59 ป) 880,880 911,709 1,792,589 100

กลมุ วัยสูงอายุ
(อายตุ ้งั แต 60 ปข้นึ ไป)

รวม

3. การวเิ คราะหศกั ยภาพของจังหวดั ขอนแกน
การวิเคราะหจ ดุ แขง็ และจดุ ออนของจังหวัดขอนแกน ตามแผนพัฒนาจังหวัดขอนแกน พ.ศ. 2561 –

2565 (ฉบับทบทวน พ.ศ. 2563) มีดังน้ี
จุดแขง็ (Strength)
1) มีความไดเปรียบเชิงภมู ศิ าสตร เปนศูนยกลางการคมนาคมขนสง ของภาคอีสานและตั้งอยูใ น

แนวระเบยี งเศรษฐกิจ EWEC และ NSEC สามารถเชอ่ื มโยงออกสทู ะเลตะวันออก

แผนปฏบิ ัตกิ ารพฒั นาการทอ งเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทองเท่ยี วธรณีวิทยาถ่ินอีสาน 23

2) เปนศูนยกลางการบริหารและบริการภาครัฐของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ รวมทั้งเปนที่ต้ัง
สถานกงสุลใหญจ นี เวยี ดนาม และลาว

3) เปนแหลงผลิตพืชอาหาร/พลังงานทดแทนที่สําคัญ เชน ขาว ออย มันสําปะหลัง และแหลง
ผลติ สัตวท ส่ี ําคญั เชน โคเนอื้ (ลาํ ดบั 4 ของภาคอสี านตอนบน) และไกเ นอื้ (ลาํ ดับท่ี 4 ของภาคอสี านตอนบน)
รวมทั้งเปน แหลงแปรรปู อาหาร/เครอ่ื งดืม่

4) เปนศนู ยบ ริการการแพทยแ ละสาธารณสขุ และการศึกษา
5) เปนที่ตั้งของหนวยงานราชการสวนกลาง ภูมิภาค และ อปท. รวมแลวกวา 450 หนวยงาน
ซ่ึงเปนเครื่องมือท่สี าํ คญั ในการใหบ รกิ ารประชาชนและพฒั นาจังหวดั
6) มีเขื่อนอบุ ลรัตนซึง่ เปนเขื่อนอเนกประสงคใ ชในดา นไฟฟา ชลประทาน แหลงเพาะเลี้ยงสัตว
นํ้า และแหลงทอ งเท่ยี ว
7) โรงงานไฟฟาจากพลังงานขยะ สรางความมัน่ คงดา นพลังงานใหกับเขตเมอื ง
จุดออน (Weakness)
1) ประชากรสว นใหญยังมรี ายไดต่ํา โดยมสี ดั สว นคนจนเปนลําดับท่ี 10 ของประเทศ ลําดับท่ี 3
ของภาค ลาํ ดับท่ี 2 ของกลมุ สว นใหญอยใู นภาคเกษตรกรรม
2) ภาคเกษตรผลผลิตเฉลี่ยตอไรตํ่า เมล็ดพันธุไมเพียงพอตอความตองการของเกษตรกร
เนื่องจากระบบชลประทานยังไมทั่วถึง ประกอบกับดินขาดความอุดมสมบูรณ (ดินเค็ม กรด ทราย) รวมทั้ง
เกษตรกรขาดความรแู ละขาดการประยุกตใชเทคโนโลยเี พ่ือการเพม่ิ ผลผลติ
3) ผลสัมฤทธทิ์ างการศึกษา ต่ํากวา คา กลางของประเทศ (จากคา เฉล่ยี O-net ม.3)
4) การผลิตแรงงานไมตรงกับความตองการของตลาด และขาดแคลนแรงงานระดับฝมือและไร
ฝม ือ ในภาคอุตสาหกรรม และบริการ
5) ถูกจัดลําดับจังหวัดสกปรก ลําดับที่ 18 ของประเทศ มีปริมาณขยะตกคางสะสมมากเปน
ลําดับที่ 8 ของประเทศ ปริมาณขยะ 1,224 ตัน/วัน โดยประสิทธิภาพในการกําจัดขยะไดเพียง 328 ตัน/วัน
และสามารถกําจดั ถูกหลกั วชิ าการเพยี ง 206 ตัน/วนั
6) การขยายตัวของเมืองอยางรวดเร็วทําใหเกิดความแออัดของชุมชน และการจราจร รวมทั้ง
ทําใหเกิดปญหาความมั่นคงปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสิน พรอมทั้งระบบสาธารณูปโภค สาธารณูปการ ไม
เพยี งพอตอ การรองรบั การขยายตัวของตัวเมือง
7) บุคลากรภาครัฐสวนใหญยังขาดการพัฒนาทักษะภาษาอังกฤษ ภาษาอาเซียน เพื่อเตรียม
ความพรอ มเขา สูป ระชาคมเศรษฐกจิ อาเซยี น
8) ปญหาการเขาถึงระบบบรกิ ารสขุ ภาพของผูปว ยโรคไมต ดิ ตอเรอื้ รัง และอนามยั แมแ ละเด็ก
9) การใชประโยชนด า นการคมนาคมทางอากาศยังใชไ มเ ต็มตามศกั ยภาพ
10) การขยายตัวของท่อี ยูอาศยั ออกไปนอกเมอื งสง ผลใหพื้นท่ีการเกษตรลดลง

แผนปฏิบัตกิ ารพฒั นาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอสี าน 24

โอกาส (Opportunity)
1) กระแสการพัฒนาเศรษฐกจิ สเี ขียว (UN)
2) นโยบายครวั ไทยสูค รัวโลก และสง เสรมิ การเขาถึงแหลงทุนของประชาชน
3) สํานักงานสงเสริมการจัดประชุมและนิทรรศการ (สสปน. หรือ TCEB) คัดเลือกใหจังหวัด

ขอนแกน เปน MICE CITY แหง ท่ี 5 ของประเทศไทย
4) ค.ร.ม. มีมติอนุมัติในหลักการ (เมื่อ 22 ก.พ. 2555) จัดตั้งนิคมอุตสาหกรรมสีเขียวที่จังหวดั

ขอนแกน
5) ไดร้ บั การคัดเลอื กใหเ้ ปน� จังหวัดนำรอ่ ง SMART City 1 ใน 7 เมือง ของประเทศ
6) การเขา สูป ระชาคมอาเซียนทาํ ใหตลาดผูบริโภคเพิ่มขึ้นทาํ ใหต องการสินคา และบริการ และ

การทองเท่ียวเพ่มิ ข้ึน
7) ความตอ งการบรโิ ภคอาหารปลอดภัย
8) นโยบายสงเสรมิ การปลูกพชื พลงั งานทดแทน
9) การลงทุนพัฒนาโครงสรางพื้นฐาน ตามยุทธศาสตรการพัฒนาโครงสรางพื้นฐานดาน

คมนาคมขนสงของไทย พ.ศ. 2558-2565 เชน รถไฟทางคู รถไฟความเร็วสูง การขยายทาอากายานขอนแกน
การกอสรางทาเรือบก เปนตน

10) นโยบายสงเสรมิ การเกษตรในเขตโซนน่งิ
11) นโยบายไทยแลนด์ 4.0
ภยั คุกคาม/ขอจํากัด/อุปสรรค (Threat)
1) ภัยพิบัติจากผลกระทบสภาวะโลกรอน เชน ภัยแลง อุทกภัย และอัคคีภัย สงผลกระทบตอ
ประชาชน และส่งิ แวดลอม
2) ประชากรแฝง และมีการเคลื่อนยายประชากรสงู
3) การขยายตัวของภาคอุตสาหกรรม/บริการ เกิดการเปลี่ยนแปลงการใชประโยชนที่ดินจาก
ภาคเกษตรไป เปนที่อยูอาศัย และธรุ กจิ บรกิ าร
4) ความกาวหนาทางเทคโนโลยีที่ทันสมัยและรวดเร็ว โดยนําวัฒนธรรมตะวันตกเขามาใชใน
ชวี ติ ประจาํ วัน สง ผลกระทบตอ พฤติกรรมการใชช วี ติ ของคนในสังคม ทาํ ใหคุณภาพการศกึ ษาและคุณภาพชีวิต
ลดลง
5) ตน ทนุ เกษตรปรับตวั สูงขน้ึ อยา งตอเนื่องและราคาเกษตรมีความผนั ผวน
6) ปญ หาอาชญากรรม และภัยคกุ คามจากยาเสพติด

4. การทอ งเทย่ี วของจงั หวัดขอนแกน

การทองเที่ยวของจังหวัดขอนแกน ซึ่งเปนศูนยกลางการประชุมสัมมนา (MICE City) การคมนาคม
สะดวกท้ังทางรถยนต รถไฟ เครือ่ งบนิ พื้นที่ฟรี Wi-Fi ในที่สาธารณะ จาํ นวน 661 จุด ส่ิงอาํ นวยความสะดวก

แผนปฏบิ ัตกิ ารพัฒนาการทองเท่ียวประจาํ เขตพฒั นาการทอ งเทยี่ วธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 25

เหลานี้ ไมเพียงแตสงเสริมใหเปนศูนยกลางไมซในภูมิภาคเทานั้น ขอนแกนยังไตระดับขึ้นไปถึงระดับสากลอกี
ดวย โดยเปนสอื่ กลางในการผสานโอกาสการติดตอธรุ กจิ ในหมูผูเขา รวมงานนานาชาติ อาทิ งานประชุม APEC
Ministerial Meeting, International Conference on Humanities and Social Sciences แ ล ะ Thai-
ASEAN Trade Fair ที่จัดขึ้นทามกลางกลิ่นอายวัฒนธรรมที่เปนเอกลักษณ การตอนรับอยางดีเยี่ยม และอี
เวนตที่สนุกสนานและนาตื่นเตนมากมายในภูมิภาค จึงทําใหมีนักทองเที่ยวและผูมาประชุมสัมมนา รวมถึง
รายไดจ ากการทองเท่ียวมีจํานวนเพม่ิ ขนึ้ อยางตอ เน่อื ง

4.1 แหลงทองเทย่ี วท่ีสําคญั ของจังหวัดขอนแกน
กูประภาชัย หรือ กูบานนาคํานอย ตั้งอยูที่บานนาคํานอย ตําบลบัวใหญ การเดินทางไปทาง

เดียวกับพระธาตุขามแกน ตรงไปกอนถึงสะพานขามคลองสงนํ้าจากลํานํ้าพอง เลี้ยวซายตามถนนเลียบคลอง
สงนํ้าแลวเลี้ยวขวาขามสะพานเขาหมูบานนาคํานอย กูจะอยูภายในวัดกูบานนาคํานอย หรือจะขับรถขาม
สะพานขามคลองสงนํ้า ตรงไปตามถนนลาดยางประมาณ 6 กิโลเมตร ก็จะมีปายบอกทางใหเลี้ยวซายผาน
หมูบา นไปประมาณ 1 กโิ ลเมตร กจ็ ะถงึ กปู ระภาชยั กปู ระภาชยั คือ กลุมโบราณสถานทมี่ ลี ักษณะแผนผงั อยาง
เดียวกันกับโบราณสถานที่พบหลักฐานแสดงอโรคยาศาลหรือสถานพยาบาลที่พระเจาชัยวรมันที่ 7 แหง
อาณาจักรเขมรโบราณ โปรดฯใหสรางขึ้นในพุทธศตวรรษที่ 18 (พ.ศ. 1720-1780) คือ ประกอบดวยปรางค
ประธานรูปสี่เหลี่ยมจตุรัส มีมุขยื่นทางดานหนา ดานขวามือเยื้องไปขางหนาเปนอาคารรูปสี่เหลี่ยมที่เรียกวา
บรรณาลัย อาคารทั้งสองลอมรอบดวยกาํ แพงแกว โดยมีโคปรุ ะหรอื ซมุ ประตูทางเขาออกดา นหนา หรือทางดา น
ทิศตะวันออกเพยี งดานเดยี ว นอกกําแพงทม่ี มุ ซายมีสระนํา้ 1 สระ ทั้งหมดสรา งดวยศลิ าแลง โดยมีเสาประดับ
ประตู ทับหลังเปนหินทราย ปจจุบันหักพงั แตไดรับการดูแลรกั ษาจากทางวัดเปนอยางดี ซึ่งไดขึน้ ทะเบียนเปน
โบราณสถานเม่อื วนั ที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478

เขื่อนอุบลรตั น เนื่องจากสรา งขามแมนํ้าพองโดยปด กั้นลํานํ้าพองตรงบริเวณชองเขาท่ีเปนแนว
ตอระหวางเทือกเขาภูเกาและภูพานคํา การกอสรางเริ่มเมื่อป พ.ศ. 2507 แลวเสร็จป พ.ศ. 2509
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ และสมเด็จพระนางเจาฯพระบรมราชินีนาถ พรอมดวยสมเด็จพระเจาลูกเธอ
เจาฟาอุบลรัตนราชกัญญาฯ ไดเสด็จไปทรงทําพิธีเปดเขื่อน เมื่อวันที่ 14 มีนาคม 2509 มีประโยชนในดาน
ตางๆ ทั้งการผลิตกระแสไฟฟา การเกษตร การประมง การปองกันอทุ กภัย การคมนาคม ตลอดไปจนถึงเปนท่ี
สําหรับพักผอนหยอนใจ ภายในบริเวณมีรานอาหารเรือนพานคํา บานพัก สนามกอลฟ และสามารถทํา
กิจกรรมตาง ๆ อาทิ เดินชมสวนพรรณไมในวรรณคดี สวนประติมากรรมไดโนเสาร วังมัจฉา และรานอาหาร
ตามสั่งภายในบริเวณเขื่อน เปดทุกวัน เวลา 07.00-20.00 น. อีกดวย นอกจากนี้ที่ปลายสุดสันเขื่อนยังเปนท่ี
ประดษิ ฐานพระพทุ ธสริ ิสัตตราช หรอื หลวงพอ เจ็ดกษตั รยิ 

ถํ้าคางคาวภูผามาน เปนถํ้าขนาดใหญอยูภายในอุทยานแหงชาติภผู ามาน ภายในถํ้ามีคางคาว
ปากยนอาศัยอยูหลายลานตวั ในชวงเย็นยํ่าของทกุ วัน คางคาวจะบินออกจากถํ้าไปหากนิ เปนริ้วขบวนยาวนบั
สิบกิโลเมตร

แผนปฏบิ ัติการพัฒนาการทอ งเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณวี ิทยาถิ่นอสี าน 26

ถํ้าพญานาคราช เปนถํ้าที่สวยที่สุดแหงหนึ่งในประเทศ ในเขตอุทยานแหงชาติภูผามาน ตําบล
นาหนองทุม อําเภอชมุ แพ ภายในถํ้ามีพืน้ ที่กวา งขวาง แบงออกเปนหอง ๆ แตละหองจะมีหินงอกหินยอ ยเปน
ชอ ขึ้นตอกันเปนเสาตนใหญ เมื่อกระทบแสงไฟจะเกิดประกายระยิบระยับสวยงาม

ถา้ํ ภูตาหลอ ต้งั อยูท ีบ่ านวงั สวาบ ตาํ บลวงั สวาบ อําเภอภูผามา น เปนถ้ําท่อี ยูบนเนนิ ภายในถํ้า
อากาศเย็นสบาย ไมมีคางคาวและกลิ่นอับชืน้ มีหองโถงขนาดใหญ พื้นถํ้าเปนดินเรียบ มีหินงอกหินยอยอยูใ น
สภาพสมบูรณ หนิ บางกอนมีลักษณะเปนเกล็ดแวววาวคลา ยหนิ เขี้ยวหนมุ าน

ถํ้าลายมือ อยูทีบ่ านดอนกอก อําเภอหนองเรือ กรมศลิ ปากรสํารวจในป พ.ศ. 2526 มีลักษณะ
เปนเพิงหิน มีทางขึ้นที่สูงชัน ภาพเขียนเปนลานเสนสีแดง และภาพลายมือใชสีแดงพนทับฝามือลงบนหนาผา
กบั ภาพฝา มอื สแี ดงวางทับลงบนผนงั หิน มลี ักษณะใกลเ คียงกันกับถ้าํ ฝา มือแดง บานหินรอง กง่ิ อําเภอเวยี งเกา

นํ้าตกตาดฟา เปนนํ้าตกที่เกดิ จากลาํ หว ยตาดฟา รอยตอของอําเภอภผู ามาน จังหวัดขอนแกน
กับอําเภอนํา้ หนาว จังหวัดเพชรบรู ณ ความสูงราว 30 เมตร ในฤดูฝนนํ้าจะไหลแรง มีสายนํ้าที่ตกลดหล่ันเปน
มา นท่งี ดงาม ปจ จุบันการเดินทางสะดวกมที างรถยนตเ ขา ถงึ แลว

บางแสน 2 ตั้งอยูที่บานหินเพิง ตําบลทาเรอื อยูหางจากอําเภอเมืองไปประมาณ 53 กิโลเมตร
ใชเสนทางเดียวกับทางไปเขื่อนอุบลรัตน แตอยูกอนถึงเข่ือนอุบลรัตน มีทางแยกไป บรรยากาศโดยรอบของ
ชายหาดริมทะเลสาบนํ้าจืดเหนือเขื่อนอุบลรัตน สวยสะดดุ ตาเมือ่ พระอาทิตยฉายสองลงมาในยามเย็นกระทบ
กับทิวเขาภูเกาที่ตั้งตระหงานอยูดานหลัง กิจกรรมกีฬาทางนํ้าที่นาสนใจก็ คือ การบริการใหเชาจักรยานนํ้า,
บานานา โบต, หวงยาง นอกจากนี้ยังมีบริการอาหารเลิศรสที่ปรุงจากปลาภายในอางเก็บนํ้าเขื่อนอุบลรัตน
ไดแก ปลานลิ , ปลาเนือ้ ออ น, ปลาชอ น ฯลฯ ชว งเทศกาลสําคัญหรือวนั หยุดมักจะมีนักทอ งเที่ยวเดินทางไปชม
ธรรมชาติและเลนนา้ํ กนั เปน จาํ นวนมาก

ปราสาทเปอยนอย ตั้งอยูอําเภอเปอยนอย เปนโบราณสถานที่มีขนาดใหญที่สุดในภาคอีสาน
รูปแบบทางสถาปตยกรรม และศิลปกรรม พบวานาจะอยูในยุคศิลปะขอมแบบบาปวนและแบบนครวัด
สันนิษฐานวานาจะสรางขึ้นระหวางพุทธศตวรรษที่ 16-17 เพื่อใชเปนศาสนสถานประกอบพิธีกรรมตามคติ
ความเชอ่ื ของศาสนาฮินดู (ศาสนาพราหมณ)

ผานกเคา เปนภูเขาที่อยูตรงรอยตอของอําเภอชุมแพ จังหวัดขอนแกน กับอําเภอภูกระดึง
จังหวัดเลย ผานกเคา เปน หนา ผาสูงชนั ลักษณะคลา ยนกเคา แมว บริเวณใกลหนาผาเปนถนนกวา งใหญ ตลอด
สองขางทางมรี านอาหารหลากหลาย คอยใหบรกิ ารแกน ักทองเที่ยว ซึ่งในแตละวันจะมีรถนํานกั ทองเทีย่ วแวะ
มารับประทานอาหารกนั เนอื งแนน

ศาลหลักเมืองขอนแกน เปนสถานที่เคารพบูชาของชาวขอนแกน ประดิษฐานอยูทีศ่ าลาสุขใจ
ถนนเทพารักษ หนาสํานักงานเทศบาลนครขอนแกน ทานเจาคุณปูพระราชสารธรรมมุนีและหลวงธุรนัยพินิจ
อดีตผวู าราชการจังหวดั ขอนแกน ไดน าํ หลกั ศลิ าจารกึ มาจากโบราณสถานในทอ งที่อาํ เภอชุมแพมาประกอบพธิ ี
ตามแนวทางพระพุทธศาสนา ทําเปนหลักเมือง เม่ือวันท่ี 20 สิงหาคม พ.ศ. 2499 ตอมาเมื่อ พ.ศ.

แผนปฏิบตั ิการพฒั นาการทองเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทอ งเที่ยวธรณวี ทิ ยาถ่ินอสี าน 27

2549 เทศบาลนครขอนแกน ไดทําการบูรณะศาลหลักเมืองขอนแกน ตามโครงการบูรณะพัฒนาปฏิสังขรณ
ศาลหลักเมือง และในวโรกาสมหามงคลสมัย เพื่อนอมถวายพระพรชัยมงคลแดพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว
ภูมิพลอดุลยเดชมหาราช ทรงเจริญพระชนมายุ 80 พรรษา โดยผลการคัดเลือกผูรับเหมากอสรางวิธีพเิ ศษ ได
ตกลงวา จา ง หจก.แกนชาญกจิ วิศวกรรม มาดําเนินการกอสราง แลว เสรจ็ และมีการฉลองสมโภชศาลหลักเมือง
ขอนแกน เพื่อเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ 80 พรรษา เมื่อวันที่ 3 ธันวาคม 2550 สิ้นคา
กอ สรางกวา 54 ลานบาท ศาลหลกั เมอื งขอนแกนท่ีปรับปรงุ ใหมน้ัน อยู ณ บริเวณจดุ เดิม ลกั ษณะตัวอาคารมี
ศิลปะและสถาปต ยกรรมไทยประยกุ ต ทรวดทรงและสว นประกอบงานศิลปเปนการอนุรักษง านสถาปตยกรรม
ทีส่ าํ คัญของ ทองถ่นิ อีสาน ขนาดและรปู ทรงเปน เปนอาคารโถงจตั รุ มุข กวา งขวางโอโถงกวาของเดิมมาก โดยมี
ขนาดตัวอาคาร 13 x 13 เมตร โครงสรางเปนคอนกรีตเสริมเหล็กมีพื้นที่ภายในเปนหองโถงรวม 73 ตาราง
เมตร ยอมุมตัวอาคารโดยรอบมีระเบียงยื่นทั้ง 4 ดาน ความสูงจากพื้นลานรอบอาคารถึงถึงยอดฉัตรทองคํา
รวม 27.50 เมตร หลังคาเปนทรงจั่วจัตุรมุขหลังคาซอน 3 ชั้น และชั้นเครื่องยอดเปนรูปเจดียศิลปะพื้นเมือง
อีสาน สัณฐานเปนเจดยี จาํ ลองจากองคพ ระธาตขุ ามแกน

พระมหาธาตุแกนนคร ตั้งอยูภายในวัดหนองแวง พระอารามหลวง ถนนกลางเมือง เปนศิลปะ
สมัยทวารวดีผสมผสานศิลปะอินโดจีน รูปทรงแบบชาวอีสานตากแห มี 9 ชั้น เปนที่ประดิษฐานพระบรม
สารีริกธาตุ มีการตกแตงดวยลวดลายแกะสลัก และภาพเขียนอยางงดงาม เปนสถานที่เคารพบูชาของชาว
ขอนแกน และเปนสถานท่ีชมทศั นียภาพเมืองขอนแกน

อนุสาวรียพ ระนครศรีบริรักษ ตั้งอยูที่สวน เจ.ซี. ถนนรอบบึง พระนครศรบี ริรกั ษหรอื ทาวเพีย้
เมืองแพน เปนขุนนางเชื้อพระวงศกษัตริยเวียงจันทน มีธิดาชื่อนางคําแวนเปนสนมเอกในพระบาทสมเดจ็ พระ
พุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ในป พ.ศ. 2332 ทาวเพี้ยเมืองแพนไดพาสมัครพรรคพวกประมาณ 330 คน
อพยพมาอยูท่บี านบึงบอน ข้ึนตรงตอพระยานครราชสมี า ตอมาในป พ.ศ. 2340 พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอด
ฟาจุฬาโลกมหาราชโปรดเกลาฯ ยกบานบึงบอนขึ้นเปน “เมืองขอนแกน” และยกฐานันดรศักดิ์ทาวเพี้ยเมือง
แพนขึ้นเปน “พระนครศรีบริรักษ” พอเมืองคนแรกของจังหวัดขอนแกน ในป พ.ศ. 2525 ประชาชนชาว
ขอนแกน ไดร วมใจกันสรางอนุสาวรยี พ ระนครศรีบรริ ักษข น้ึ เพื่อเปนอนสุ รณแ ละเคารพสักการะของชาวเมือง

นํ้าสางสนามบิน ตั้งอยูบริเวณถนนหนาศูนยราชการ ตรงขามโรงเรียนสนามบินดานทิศเหนือ
เปน บอนา้ํ ประวตั ศิ าสตรที่มีมากอ นท่ีเมอื งขอนแกนจะมนี ้ําประปาบริโภค เปนจุดรวมใจของชาวขอนแกน เปน
แหลงนํ้าที่หลอเลี้ยงชีวิตของชาวขอนแกนในอดตี และใหคุณประโยชนที่ย่ิงใหญแกประชาชนชาวขอนแกนมา
เปนเวลายาวนาน

ศาลหลักเมือง (เมืองเกา) เปนศาลหลักเมือง หรือบือบาน ที่ทาวเพี้ยเมืองแพนไดตั้งไว ณ
บริเวณใจกลางหมูบาน เปนเสาหลักเมืองขอนแกนหลักแรกกอนจะมีการยายเมืองอีก 5 ครั้ง ปจจุบันตั้งอยู
บริเวณซอยกลางเมือง 21 ดานขา งศนู ยกัลยาณมิตร

แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทองเท่ยี วธรณวี ทิ ยาถน่ิ อสี าน 28

พระธาตุขามแกน พระธาตุขามแกนตั้งอยูที่วัดเจติยภูมิ บานขาม หมูที่ 1 ตําบลบานขาม
อําเภอนํ้าพอง เปนปูชนียสถานของจังหวัดขอนแกน บานขามเคยเปนเมืองมาตั้งแตสมัยโบราณ เปนเวลา

ประมาณ 2000 ป ตัง้ แต พ.ศ. 500
บึงละเลิงหวาย อําเภอพล เปนบึงขนาดเล็ก ซึ่งเปนที่ตั้งของศาลเจาละเลิงหวาย และเปนที่

กราบสกั การะของคนไทยเชอ้ื สายจีน และเปน สถานทพี่ กั ผอ นหยอ นใจทีไ่ ดร ับความนิยมเปนอยา งสงู
ปราสาทเปอยนอย ตั้งอยูที่ อ.เปอยนอย เปนปราสาทศิลปะขอมโบราณผสมระหวางศิลปะ

เขมรแบบบาปวนและแบบนครวัด สรางขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 เพื่อใชเปนเทวสถานในศาสนาฮินดู

เปนปราสาทท่มี ีความสมบูรณทส่ี ุดในเขตภาคอสี านตอนบน
นาหลังหมูบา นทุงนอย ( นาเชาสุข ) เปนทุงนาบริเวณกวา ง อยูทางทิศใตของหมูบานทุงนอ ย

ตาํ บลลอมคอม อาํ เภอพล จังหวัดขอนแกน ซึ่งมคี วามอดุ มสมบรู ณ และมที ิวทศั นทีส่ วยงาม
พิพิธภัณฑสถานแหงชาติที่ 7 ขอนแกน ตั้งอยูที่ถนนกสิกรทุงสราง เปนสถานที่ที่เก็บรักษา

และจัดแสดงโบราณวัตถุและศิลปวัตถุท่ีเปนของแถบอีสานตอนเหนือ โดยรอบอาคารพิพิธภัณฑจัดตั้งใบเสมา
หินท่ไี ดจาก “เมอื งฟา แดดสงยาง” ไวเปนจํานวนมาก

หอศิลปวัฒนธรรมและอาคารศูนยกาญจนาภิเษก มหาวิทยาลัยขอนแกน เปนแหลงแสดง
ศิลปะพนื้ บานและเปน สถานทจ่ี ดั แสดงนิทรรศการตา ง ๆ ต้ังอยทู ี่ถนนมะลวิ ลั ย มหาวทิ ยาลัยขอนแกน

โฮงมูนมังเมืองขอนแกน โฮงมนู มงั เมืองขอนแกน ตัง้ อยู ณ บริเวณชั้นลา งอาคารสวนสาธารณะ
200 ป บึงแกนนคร เทศบาลนครขอนแกน ภายในโฮงมูนมันเมืองขอนแกน ไดจัดแบงพื้นที่ออกเปนพื้นที่ใน

สวนของนิทรรศการ และหองจําหนายของที่ระลึก สําหรับการจัดนิทรรศการไดแบงออกเปน 5 โซน โดยแบง

ตามเนื้อหาสาระในระบบการปกครอง วิถีชีวิต ภูมิปญญา และเอกลักษณทางวัฒนธรรมอันนาภาคภูมิใจของ

ชาวขอนแกน นับต้งั แตย คุ กอ นประวตั ศิ าสตร ยุคสรา งบานแปงเมอื ง จวบจนเปน เมืองขอนแกน ในปจ จบุ ัน
4.2 วฒั นธรรมประเพณีทสี่ ําคญั
ขอนแกนเปนจังหวัดหนึ่งที่เต็มไปดวยสีสันหลากหลาย ทั้งในดานประวัติศาสตร วัฒนธรรม

ประเพณี และแหลงธรรมชาติ อีกทั้งผูคนในทองถิ่นก็ยงั คงรักษาขนบธรรมเนียมและประเพณีดั้งเดิมอันงดงาม

ไวไ ดอยางเขมแขง็ ตลอดทัง้ ปจึงมีการจัดงานเทศกาลเฉลิมฉลอง และงานประเพณที ี่สําคญั ทงั้ ในระดับทองถิ่น

และระดบั ประเทศหลายงาน โดยมงี านเดนดังประจําปที่นักทองเทย่ี วไมควรพลาด คอื
งานประเพณสี ุดยอดสงกรานตอ ีสาน เทศกาลดอกคูน-เสียงแคน และถนนขา วเหนยี ว โดยจะ

จัดขึ้นในวันที่ 5-15 เมษายน ของทุกปเทศกาลดอกคูณเสียงแคน จัดขึ้นระหวางวันที่ 13-15 เมษายน ของทุก

ป บริเวณบึงแกนนคร ซึ่งเปนสถานที่พักผอนหยอนใจและชุมนุมสังสรรคของชาวขอนแกน ชวงเวลาจะจัด

ในชว งระหวา งวันที่ 13-15 เมษายนของทกุ ป ความสาํ คญั เปน งานท่จี ดั ข้ึนเพือ่ ชุมนุมสังสรรคของชาวขอนแกน

ในงานนี้จะตกแตงดวยดอกไมหลากสี เพื่อความสวยงามและแนวคิดสรางสรรค จุดเดนของงานจะเปนความ

งามของขบวนรถบปุ ผาชาตเิ สยี งเพลงและสาวงามตรงกับสงกรานตถ นนขา วเหนยี ว

แผนปฏิบัติการพฒั นาการทองเที่ยวประจาํ เขตพัฒนาการทอ งเทยี่ วธรณวี ิทยาถน่ิ อสี าน 29

ความเปนมาของถนนขาวเหนยี ว คือ แตเดิมจงั หวดั ขอนแกน ไมค อ ยมีแหลง ทองเท่ยี วท่นี า สนใจ
และแหลงทองเที่ยวสวนใหญ ก็อยูหางจากตัวเมือง ทําใหเมื่อมีการจัดงานประเพณีตาง ๆ จึงไมมีผูมาเยือน
มากมายนัก เทศบาลนคร ขอนแกน มีความคิดที่จะผลักดันให จังหวัดขอนแกนใหเปนสุดยอดงานสงกรานต
อสี าน จงึ ได เสนอถนนสายหลกั ท่ีเลนนํา้ สงกรานตไดสนุกสนาน เชนเดียวกับถนนขา วสารท่กี รุงเทพฯ จึงใชชื่อ
สถานท่เี ลนสงกรานตทข่ี อนแกนวา “ถนนขา วเหนียว” เพอ่ื รองรับการเลน สงกรานตข องคน ขอนแกน คนภาค
อีสาน และคนจากที่อื่น ๆ ในป 2545 โดยกําหนดสถานที่ที่จัดเปน ถนนขาวเหนียวขึ้นที่ บริเวณถนนหลัง
สํานักงานเทศบาลนครขอนแกน ซึ่งก็ไดรบั การตอบรบั เปนอยางดีจากประชาชนชาวขอนแกนและใกลเคียงแต
เนอื่ งจากถนนดังกลา วมีความคบั แคบ

การจัดงานในป 2546 จึงยายมาอยูที่ถนนศรีจันทร ซึ่งมีกิจกรรมจัดขึ้นใหสนุกสนานกันเต็มท่ี
ตั้งแตวันที่ 13-15 เมษายน โดยมีเวทีกิจกรรมที่นาสนใจมากมาย ทําใหถนนศรีจันทรแหงนี้ มีสีสันแหงความ
สนุกตั้งแตนั้นเปนตนมา จึงไดปรับรูปแบบการจัดงานเปน “สุดยอดสงกรานตอีสาน เทศกาลดอกคูนเสียงแคน
และถนนขา วเหนียว” โดยแบง การจดั กิจกรรมเปน 2 โซนคอื บริเวณบึงแกนนคร เปนโซนของวัฒนธรรมท่ีควร
คาแกการอนรุ ักษ สวนทีถ่ นนขาวเหนียว (ถนนศรีจนั ทร) เปนโซนกิจกรรมตามสมัยนิยม ทําใหงานสงกรานตที่
จังหวัดขอนแกน ไดรับความสนใจ จากนักทองเที่ยว ทั้งชาวไทยและชาวตางประเทศ หลั่งไหลมาเที่ยว
สงกรานตเพิม่ ขนึ้ ทุกป จนไดรบั การบรรจุใหเปนหนง่ึ ในกิจกรรมสดุ ยอดประเพณสี งกรานตใ นภูมภิ าคตาง ๆ ทั่ว
ประเทศ ประชาชนใหค วามสนใจมาเทย่ี วเปนจาํ นวนมาก

งานเทศกาลไหมนานาชาติ ประเพณีผูกเสี่ยวและงานกาชาด จัดขึ้นเปนประจําทุกปในชวง
ปลายเดอื น พฤศจิกายนถึงตน เดือนธนั วาคม เปนเวลา 10 วัน 10 คืน บริเวณสนามกฬี ากลางจังหวดั (ชวงเวลา
จะจดั เปน ประจําทุก ๆ ปในระหวางวันที่ 29 พฤศจกิ ายน ถึง 10 ธนั วาคม บรเิ วณสนามกีฬากลางจังหวดั ) งาน
เทศกาลไหมและประเพณีผูกเสี่ยวนี้ สืบเนื่องมาจากประชาชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีอาชีพรองที่
นอกเหนือจากการทํานา คือ การปลูกหมอนเลี้ยงไหม ทอผาตาง ๆ ซึ่งทางราชการไดใหการสนับสนุน จน
จังหวัดขอนแกนเปนแหลงผลิตผาไหมที่มีชื่อเสียง ประกอบกับมีประเพณีการผูกเสี่ยว ซึ่งเปนขนบธรรมเนียม
ดั้งเดิมของภาคอีสาน ที่มุงใหคนรุนเดียวกันรักใคร เปนพี่เปนนองชวยเหลือกันเรียกวา “คูเสี่ยว” เพื่อมุง
สงเสริมอาชีพการทอผาไหมและรักษาขนบธรรมเนียมประเพณีดั้งเดิมไวในงาน จะมีขบวนแหคูเสี่ยวและพาน
บายศรีของอําเภอตาง ๆ มีพธิ ผี ูกเสี่ยว การประกวดผลติ ภณั ฑพ น้ื บาน งานพาขา วแลง (การรับประทานอาหาร
ค่ําแบบพนื้ เมืองอีสาน) การแสดงศิลปวัฒนธรรมพ้ืนบา น และการออกรา น

ความสําคัญประเพณีผูกเสี่ยว เปนประเพณีดั้งเดิมของชาวอีสาน ที่สืบทอดกันมาตั้งแต บรรพ
บุรุษคําวา “เสี่ยว” หมายถึง เพื่อนรัก เพื่อนสนิท ที่เกื้อกลู และเอือ้ อาทรตอกันรวมสุขรวมทุกข เห็นอกเห็นใจ
ซง่ึ กนั และกนั เหมือนญาติสนทิ บางทีเรียกวา “เพอ่ื นตาย” กม็ ี จงั หวัดขอนแกน จึงขอเชิญชวนชาวอีสานทุกคน
ไดรวมใจผูกเสี่ยวเพื่อสรางสัมพันธภาพแหงความรักความผูกพัน สืบทอดมรดกวัฒนธรรมอันดีงามของชาว
อสี าน ในงานเทศกาลไหม ประเพณผี ูกเสยี่ ว และงานกาชาดขอนแกน

แผนปฏิบตั กิ ารพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเทยี่ วธรณวี ิทยาถ่นิ อสี าน 30

เทศกาลไหวพระธาตุขามแกน จัดขึ้นเปนประจําทุกปในวันเพ็ญเดือนหก (วันขึ้น 15 คํ่า เดือน
6) ณ วัดเจติยภูมิ เปนงานเฉลิมฉลองพระธาตุ เพื่อใหประชาชนไดสักการะพระธาตุคูบานคูเมือง ในงานมีการ
แสดงศิลปะพื้นบานและการออกรา นจําหนายสนิ คาตาง ๆ

ขอมูลจังหวดั ชยั ภมู ิ

1. ขอมลู ทั่วไป
1.1 ตราประจาํ จังหวัดชยั ภูมิ

ตราประจําจังหวัด : รูปธงสามชาย หมายถึงธงแหงชัยชนะสงคราม เดิมผูครองนครไดเลือกภูมิ
ประเทศเพื่อตั้งเปนเมือง พบวาตรงจังหวัดนี้มีพื้นที่อุดมสมบูรณ ทําเลเหมาะแกการสูรบปองกันตัว จึงต้ัง

เมืองขน้ึ และใหส ัญลกั ษณเ ปน รูปธงสามแฉก

1.2 ลักษณะทางกายภาพ
1) ท่ตี ั้งและอาณาเขต
จังหวัดชัยภูมิตั้งอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ บริเวณใจกลางของประเทศ เส้นรุ้งที่ 15 องศา

เหนือเส้นแวงท่ี 102 องศาตะวันออกสูงจากระดับน้ำทะเล 631 ฟุตห่างจากกรุงเทพมหานครโดยทางรถยนต์
332 กิโลเมตร มีเนื้อที่ประมาณ 12,778.3 ตารางกิโลเมตร หรือ 7,986,429 ไร่ คิดเป�นร้อยละ 7.6 ของพื้นท่ี

ทั้งหมดของภาคและรอ้ ยละ 2.5 ของพื้นที่ทัง้ ประเทศมีเนื้อที่ใหญ่เป�นอันดับ 3 ของภาคและใหญเ่ ป�นอันดบั 7

ของประเทศ มอี าณาเขตตดิ ตอ่ กบั จงั หวัดใกล้เคยี งดงั น้ี

ทิศเหนือ ตดิ ตอ่ กับ จงั หวดั ขอนแก่นและเพชรบรู ณ์
ทศิ ตะวนั ออก ตดิ ต่อกบั จงั หวดั ขอนแก่นและนครราชสีมา
ทศิ ใต้ ติดตอ่ กบั จงั หวัดนครราชสมี า
ทศิ ตะวนั ตก ติดต่อกับ จังหวดั ลพบรุ แี ละเพชรบรู ณ์

แผนปฏบิ ตั ิการพฒั นาการทอ งเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทอ งเทย่ี วธรณวี ิทยาถน่ิ อสี าน 31

2) ลกั ษณะภมู ิประเทศ
ลักษณะภูมิประเทศโดยทั่วไปประกอบดวยปาไมและภูเขารอยละ 50 ของพื้นที่จังหวัดนอกนนั้
เปนทรี่ าบสงู บรเิ วณตอนกลางของจงั หวดั เปน พ้นื ที่ราบมีพ้ืนท่ปี า ไมแ ละเทือกเขาตงั้ เรียงรายจากทิศตะวันออก
สูทิศตะวันตก ประกอบดวยเทือกเขาสําคัญ ไดแก ภูอีเฒา ภูแลนคา และภูพังเหย จังหวัดชัยภูมิสามารถแบง
ภูมิประเทศของจงั หวัดออกไดเปน 3 ลักษณะคือ
พื้นที่ราบในฝงแมนํ้า มีความสูงจากระดับนํ้าทะเลปานกลาง 0-300 เมตรไดแกบริเวณพื้นท่ี
ราบเรียบความลาดเอียงของพื้นที่อยูระหวางรอยละ 0-2 ซึ่งมีพื้นที่ประมาณรอยละ 13 ไดแก พื้นที่ราบลุม
แมนํ้าชี ในเขตอําเภอเมืองชัยภูมิ อําเภอคอนสวรรค อําเภอบานเขวา อําเภอบําเหน็จณรงค อําเภอจัตุรัส
อําเภอเนนิ สงา บริเวณนจี้ ะเปนที่ราบนํา้ ทว มถงึ
พื้นที่ลูกคลื่นลอนตํ่า อยูตอนกลางของพื้นที่จังหวัด เปนแนวยาวตามทิศเหนือ-ใต ตามแนว
เทือกเขาดงพญาเย็น มีความสูงประมาณ 300-500 เมตรจากระดับนํ้าทะเลปานกลาง ไดแกพื้นที่บางสวนใน
เขตอําเภอเมอื งชัยภูมิ อําเภอหนองบัวระเหว อําเภอบานเขวา อําเภอแกง ครออาํ เภอเทพสถิต อําเภอบําเหนจ็
ณรงค อาํ เภอเกษตรสมบรู ณ และอาํ เภอบา นแทน
พื้นทีส่ งู และภูเขาสภาพภูมิประเทศสว นใหญ เปนพื้นที่ลอนลึกและภูเขาในเขตเทอื กเขาดงพญา
เย็น มีความสูงต้ังแต 500 - มากกวา 1,000 เมตรจากระดับนํ้าทะเลปานกลางไดแก พื้นที่บางสวนของอําเภอ
หนองบัวระเหว อําเภอเทพสถิต อําเภอคอนสาร อําเภอเกษตรสมบูรณอําเภอหนองบัวแดง อําเภอภูเขียว
อําเภอแกง ครอ อาํ เภอภกั ดีชุมพล อาํ เภอซบั ใหญ และพื้นท่ที างตอนเหนอื ของอาํ เภอเมืองชยั ภูมิ
3) สภาพภมู ิอากาศ
จังหวัดชัยภูมิมีลักษณะอากาศรอนชื้นอยูในภูมิอากาศแบบมรสุมเขตรอนมีฤดู 3 ฤดู โดย
ระยะเวลาในแตละฤดูอาจคลาดเคลื่อนไปตามสภาพดินฟาอากาศของแตละป มีอากาศหนาวจัดในฤดูหนาว
รอ นจัดในฤดูรอน และชว งฝนสลับกบั ชวงแหงแลง แตกตา งกันอยางชดั เจนตามหว งเวลาตามฤดกู าลดงั น้ี
ฤดูหนาว ประมาณเดอื นพฤศจกิ ายน – กมุ ภาพันธ
ฤดูรอน ประมาณเดือนมนี าคม – พฤษภาคม
ฤดูฝน ประมาณเดือนมถิ นุ ายน – ตุลาคม

แผนปฏิบัตกิ ารพฒั นาการทองเท่ียวประจาํ เขตพฒั นาการทองเทีย่ วธรณีวิทยาถ่ินอีสาน 32

2. ลกั ษณะพนื้ ฐานทางเศรษฐกิจและสงั คมของจังหวดั ชยั ภูมิ

ลักษณะพืน้ ฐานทางดา นเศรษฐกิจและสังคมของจงั หวดั ชัยภมู ิมดี งั นี้ (จังหวดั ชยั ภมู ิ : ออนไลน)

2.1 ดา นเศรษฐกจิ

ผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัดชัยภูมิ ณ ราคาประจําป มีมูลคา 60,087 ลานบาท เพิ่มขึ้นจาก 59,516
ลานบาท ในปที่ผานมา เทากับ 571 ลานบาท ผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัดตอหัว (GPP per capita) ผลิตภัณฑ
มวลรวมจังหวัดตอหัวมีมูลคาเทากับ 63,010 บาทตอคนตอป เพิ่มขึ้นจาก 62,313 บาท ในปที่ผานมาเทากับ
697 บาท หรือขยายตัวรอยละ 1.11 ตามการขยายตัวของการผลิตภาคนอกเกษตร ดัชนีราคาผลิตภัณฑมวล
รวมจงั หวัด

โครงสรางการผลิตของจังหวัดชัยภูมิ ณ ราคาประจําป ประกอบดวยภาคเกษตร 16,157 ลานบาท
และภาคนอกเกษตร 43,930 ลานบาท โดยสาขาการผลิตที่สําคัญของจังหวัด 5 อันดับแรก ไดแกสาขา
เกษตรกรรมฯ สาขาการศึกษา สาขาอุตสาหกรรม สาขาการขายสงและขายปลีกฯ และสาขากิจกรรมทาง
การเงินและการประกันภยั

ตารางผลิตภณั ฑม วลรวมจงั หวัดชัยภูมิ 2014 หนวย : ลา นบาท
17,112
ประเภทผลติ ภัณฑ 17,112 มลู คา
38,220
ภาคเกษตร 79 2015 2016 2017
เกษตรกรรม,ปา ไมและประมง 7,534 17,076 16,064 16,157
ภาคนอกเกษตร 924 17,076 16,064 16,157
การทาํ เหมืองแรและเหมืองหิน 38,983 43,452 43,930
อุตสาหกรรม 289
75 34 24
ไฟฟา ประปา และโรงแยกกาซ 6,909 8,767 8,752
น้ําประปา; การระบายนาํ้ ทิ้งการจดั การ
ขยะและกจิ กรรมการฟน ฟู 863 901 939
กอ สราง
การขายสง และขายปลกี การคา และการ 286 320 387
ซอมแซมยานยนต
การขนสงและการเก็บรกั ษา 1,911 2,140 2,171 1,905
ทีพ่ กั และกจิ กรรมบรกิ ารอาหาร 5,867 6,268 7,091 7,494
สารสนเทศและการสอ่ื สาร
897 982 1,017 1,211
56 66 76 93
568 690 474 397

แผนปฏบิ ัติการพฒั นาการทอ งเท่ียวประจาํ เขตพฒั นาการทองเทย่ี วธรณวี ิทยาถ่ินอีสาน 33

กจิ กรรมทางการเงนิ และการประกนั ภัย 3,361 3,831 4,411 4,608
กจิ กรรมดา นอสงั หารมิ ทรัพย 2,882 2,747 3,564 3,156
กิจกรรมทางวชิ าชีพวทิ ยาศาสตรแ ละ
เทคนคิ 2234
กิจกรรมการบรหิ ารและสนับสนนุ บรกิ าร
การบรหิ ารราชการและการปอ งกนั 147 135 122 117
ประเทศ ประกนั สังคมภาคบังคับ 1,841 2,337 2,423 2,457
การศกึ ษา
บริการสุขภาพ 9,318 8,975 9,258 9,340
ศลิ ปะความบันเทงิ และนันทนาการ 1,776
กจิ กรรมบริการอน่ื ๆ 138 1,880 1,974 2,154
ผลติ ภณั ฑจ งั หวัดขน้ั ตน (GPP) 632 138
55,332 658 172 204
รายไดป ระชากรตอ หวั (บาท) 57,721 56,059 672 687
58,571 59,516 60,087
จํานวนประชากร (1,000 คน) 959 62,313 63,010
957 955 954

1) ดา นอตุ สาหกรรม
จังหวัดชัยภมู ิมีจํานวนโรงงานท้ังสิ้น 592 แหง มีเงินลงทุนรวม 26,627,530 ลานบาท จํานวน
คนงาน 13,669 คน สําหรับการสงเสริมการลงทุนจังหวัดชัยภูมิเปนจังหวัดท่ีฐานการประกอบอาชีพ
เกษตรกรรมเปนหลัก การประกอบอาชีพอตุ สาหกรรมจะตองใชเงินลงทุนสูงและจะตองมีประสบการณในการ
ประกอบอุตสาหกรรม การขาดแคลนวัตถุดิบ และชางฝมือแรงงานเฉพาะดาน เชน ดานสิ่งทอ และดานการ
ออกแบบ เปน ตน
2) ดานการพานิชย
ธุรกิจการคาภายในจังหวัดสวนใหญเปนธุรกิจขนาดยอ มมที นุ ดาํ เนนิ งานนอย ในป 2561 มีการ
จดทะเบยี นนิติบุคคลตั้งใหม 19 ราย เงนิ ทนุ จดทะเบียน 54.8 ลา นบาท แจงเลกิ 6 ราย ประกอบกับมีลักษณะ
เปนเมืองที่ขนาบขางดวยจังหวัดใหญ คือ จังหวัดนครราชสีมา และขอนแกน ทําใหการขยายตัวทางเศรษฐกิจ
เปนไปอยางชา ๆ จังหวัดชัยภูมิ เปนแหลงผลิตสินคาทางการเกษตรเปนหลัก สินคาสงออกจึงเปนผลิตผลทาง
การเกษตรเกือบทั้งสิ้น รองลงมา คือ สินคาอุตสาหกรรม และภาคคาสงคาปลีก การขยายตัวทางเศรษฐกิจจงึ
ขึน้ อยทู างเศรษฐกจิ จึงข้นึ อยูกับปรมิ าณและระดับราคาผลผลิตทางการเกษตร

แผนปฏบิ ตั กิ ารพัฒนาการทองเที่ยวประจาํ เขตพัฒนาการทองเท่ียวธรณวี ทิ ยาถิ่นอสี าน 34

3) ดา นเกษตรกรรม
เนื้อที่การใชประโยชนทางการเกษตร ป พ.ศ. 2560 จังหวัดชัยภูมิ มีเนื้อที่ใชประโยชนทาง

การเกษตร 3,328,301 ไร แบงเปน นาขาว 1,826,220 ไร พืชไร 1,011,497 ไร สวนไมผลไมย ืนตน 148,616

ไร สวนผกั ไมดอก/ไมประดับ 19,810 ไร เนอ้ื ที่ใชประโยชนทางการเกษตรอืน่ 322,158 ไร
จงั หวดั ชยั ภมู ไิ ดม้ ุ่งเน้นการพฒั นาการเกษตร เน่ืองจากสภาพพืน้ ทสี่ ่วนใหญ่เป�นพื้นท่ีการเกษตร

และมีประชาชนประกอบอาชพี ทางการเกษตรเปน� หลกั โดยมลู คา่ ทางด้านเศรษฐกิจด้านการเกษตรคดิ เปน� รอ้ ย
ละ 34 ของผลิตภัณฑ์มวลรวมของจังหวัด ทั้งนี้มีเนื้อที่เพื่อการเกษตรเฉลี่ยประมาณ 33 ล้านไร่ ซึ่งพืช
เศรษฐกจิ ทสี่ ำคัญของจังหวดั ชัยภูมิประกอบดว้ ย ข้าว อ้อย มันสำปะหลงั ยางพารา และปาลม์

2.2 ดานสังคม

1) ขอ มูลการปกครอง

จงั หวัดชัยภมู มิ ีรูปแบบการปกครองและการบริหารราชการ 3 สว น คอื

1. ราชการบรหิ ารสวนกลาง

มสี วนราชการสว นกลางตง้ั หนวยงานปฏิบตั ิหนา ทใ่ี นจงั หวดั จํานวน 46 หนว ยงาน

2. ราชการบรหิ ารสว นภมู ิภาค

มีสวนราชการสวนภูมิภาคประจําจังหวัด จํานวน 35 หนวยงาน แบงการปกครอง

ออกเปน 16 อําเภอ 124 ตาํ บล 1,617 หมูบา น 28 ชุมชน ประกอบดวย

(1) อําเภอเมอื งชัยภมู ิ (2) อาํ เภอภเู ขียว

(3) อาํ เภอจัตุรัส (4) อาํ เภอแกง ครอ

(5) อาํ เภอเกษตรสมบูรณ (6) อําเภอหนองบัวแดง

(7) อําเภอคอนสาร (8) อําเภอบานเขวา

(9) อาํ เภอคอนสวรรค (10) อําเภอบาํ เหน็จณรงค

(11) อาํ เภอเทพสถิต (12) อาํ เภอบานแทน

(13) อําเภอหนองบวั ระเหว (14) อําเภอภักดชี ุมพล

(15) อําเภอเนนิ สงา (16) อําเภอซบั ใหญ

3. องคกรปกครองสวนทอ งถน่ิ จํานวน 143 แหง ประกอบดวย

(1) องคก ารบรหิ ารสว นจงั หวดั 1 แหง

(2) เทศบาล 36 แหง

- เทศบาลเมอื ง 1 แหง

- เทศบาลตาํ บล 35 แหง

(3) องคก ารบริหารสว นตาํ บล 106 แหง

แผนปฏิบัติการพฒั นาการทอ งเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเท่ยี วธรณีวิทยาถ่นิ อสี าน 35

2) ขอมลู ประชากร
ขอมลู ประชากรจังหวดั ชยั ภูมิแยกตามเพศ และแยกตามลักษณะสถานะของบุคคล

ตารางจํานวนประชากรจงั หวัดชัยภูมิ ชาย หญงิ รวม
ลกั ษณะขอมลู 563,934 574,843 1,138,777

แยกตามเพศ 556,496 568,703 1,125,199
แยกตามลกั ษณะสถานะของบคุ คล 686 295 981
- ผูท่มี ีสัญชาตไิ ทย และมชี ือ่ อยูใ นทะเบยี นบาน
5,938 5,529 11,467
- ผทู ่ีไมไ ดสญั ชาติไทย และมีช่อื อยูในทะเบียนบา น 814 316 1,130

- ผทู ม่ี ชี ื่ออยูในทะเบยี นบานกลาง (ทะเบียนซง่ึ ผูอํานวยการทะเบยี นกลาง
กาํ หนดใหจ ดั ทาํ ขึน้ สาํ หรบั ลงรายการบคุ คลที่ไมอ าจมีชื่อในทะเบียนบา น)

- ผทู ีอ่ ยูระหวางการยาย (ผูท่ยี า ยออกแตยังไมไ ดย า ยเขา )

ตารางจาํ นวนประชากรแยกตามชว งอายุ (ป) ของจังหวดั ชยั ภูมิ เฉพาะผมู ีสญั ชาติไทย
และมชี ่ืออยใู นทะเบยี นบาน

ชวงอายุ จาํ นวน จาํ นวน จาํ นวน สดั สวน
ประชากร ประชากร ประชากร รอ ยละ
เดก็ กอนวัยเรียน (ชาย) (หญิง) (ทั้งหมด)
(อายุ 0-4 ป)
กลุม วัยเรียน 28,140 26,850 54,990 5
(อายุ 5-19 ป)
กลมุ วัยทํางาน 103,072 96,932 200,004 18
(อายุ 20-59 ป)
กลมุ วัยสูงอายุ 342,446 345,206 687,652 61
(อายุตง้ั แต 60 ปขนึ้
82,838 99,715 182,553 16
ไป) 556,496 568,703 1,125,199 100
รวม

แผนปฏิบตั ิการพฒั นาการทอ งเที่ยวประจําเขตพฒั นาการทองเทยี่ วธรณวี ทิ ยาถ่ินอีสาน 36

ลักษณะประชากรแยกตามชวงอายุของจังหวัดชัยภูมิ พบวา กลุมประชากรที่มีจํานวนมากที่สุด คือ
กลุมวัยทํางาน (อายุ 20-59 ป) จาํ นวน 687,652 คน คดิ เปน รอ ยละ 61 รองลงมา คือกลุม วยั เรยี น (อายุ 5-19
ป) จํานวน 200,004 คน คิดเปนรอยละ 18 กลุมวัยสูงอายุ (อายุตั้งแต 60 ปขึ้นไป) จํานวน 182,553 คน คิด
เปนรอยละ 16 และกลมุ ประชากรทีม่ ีจํานวนนอยท่สี ดุ คอื เดก็ กอ นวยั เรยี น (อายุ 0-4 ป) จํานวน 54,990 คน
คดิ เปน รอ ยละ 5

2.3 ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ ม
1) แหลง น้าํ
จงั หวัดชยั ภูมมิ แี หลง น้ําธรรมชาตแิ ละแหลงนา้ํ ชลประทานที่สําคญั คอื
(1) แหลงนํ้าธรรมชาติจังหวัดชัยภูมิเปนแหลงกําเนิดตนนํ้าลําธารและลํานํ้ายอยหลายสายที่
กอใหเ กดิ ลํานา้ํ สาํ คญั
(2) แหลงนํ้าชลประทานแหลงนํ้าชลประทานทอ่ี ยูภายในจังหวดั
2) ทรัพยากรปา ไม
จังหวัดชัยภมู มิ พี ื้นทีท่ ้ังสนิ้ 7,986,429 ไร ในป 2558 มีทรัพยากรปา ไม/ประเภทปา ไม ดังนี้ ปา

สงวนแหงชาติจํานวน 2,664,839 ไร อุทยานแหงชาติจํานวน 724,806 ไร และเขตรักษาพันธุสัตวปาจํานวน
255,000 ไร รวมท้ังสิ้น 3,645,451 ไร นอกจากนี้จังหวัดชัยภูมิยังมีเขตรักษาพันธุสัตวปาและอุทยานแหงชาติ
จํานวน 6 แหง สภาพปาไมของจังหวัดชัยภูมิถือไดวามีสภาพปาที่สมบูรณแหงหนึ่งของประเทศไทย และเปน
ตนกําเนิดแมนํ้าสายสําคัญ เชน แมนํ้าชี แมนํ้าเชิญ ลําสะพุง ลําปะทาวโปรงขุนเพชร และลําธารตาง ๆ อีก
จาํ นวนมาก

3) ทรพั ยากรดนิ
วัตถุตนกําเนิดบริเวณจังหวัดชัยภูมิสวนใหญเปนดินที่เกิดจากพวกตะกอนที่ถูกนํ้าพัดพามาทับ
ถมกันนาน และมีการเปลี่ยนแปลงทางธรณี สัณฐานโดยกระบวนการชะลางและปรับระดับพื้นท่ี ทําใหพื้นที่มี
ความสูงแตกตางกัน ดินบางสวนเกิดจากการพังและสลายตัวของหินสวนใหญเปนบริเวณภูเขาและที่ลาดเชิง
เขา

3. การวิเคราะหศ ักยภาพของจังหวัดชยั ภมู ิ
จุดแขง็ (Strengths)
จุดแข็งในภาพรวมของจงั หวัดชัยภมู ปิ ระกอบดวย
1) มีพื้นที่ที่เหมาะสมในการทําการเกษตรประมาณ 3.4 ลานไร สามารถเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจ

หลายชนิด ไดแก ขาว ขาวโพด มันสําปะหลัง ออย พริก และพืชผักผลไมอื่น ๆ มีอุตสาหกรรมการเกษตร
รองรับ ท้ังน้ีมอี ตั ราผลผลิตตอ ไรส ูงเมอ่ื เทยี บกบั ผลผลิตเฉลยี่ ของประเทศ

แผนปฏิบตั กิ ารพฒั นาการทองเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทองเท่ยี วธรณีวทิ ยาถ่ินอสี าน 37

2) มีโรงงานอุตสาหกรรมการแปรรูปการเกษตรกระจายตัวอยูในทุกพื้นที่ของจังหวัดชัยภูมิเพ่ือ
รองรับผลผลิตทางการเกษตร ทําใหสินคาทางการเกษตรมีมูลคามากขึ้น คิดเปนรอยละ 20 โรงงานในจังหวัด
ชัยภูมิที่สําคัญ ไดแก การทําผลิตภัณฑจากมันสําปะหลังเปนหลัก จํานวน 81 โรงงาน โรงสีขาว จํานวน 17
โรงงาน และอุตสาหกรรมการผลติ นํา้ ตาลทราย จํานวน 2 โรงงาน

3) เปนพื้นที่เหมาะสมตอการพัฒนาแหลงนํ้าตน ทุนดานการเกษตร เนื่องจากเปนพื้นที่ตนกําเนิดลาํ
นํา้ ชี ไหลผานหลายอาํ เภอของจงั หวดั ชยั ภมู ิ และผา นจังหวัดอื่น ๆ กอนลงสูแ มน ํ้าโขง และมเี ขื่อนและอางเก็บ
กกั นาํ้ ขนาดใหญ และขนาดกลาง โดยสามารถเกบ็ กักน้ําไดประมาณ 339.468 ลานลกู บาศกเมตร

4) ลักษณะภูมิประเทศของจังหวัดมีความเหมาะสม สามารถเชื่อมโยงการคมนาคมขนสงกับ
ภาคเหนือตอนลาง ภาคกลาง และภาคตะวันออกเฉียงเหนือโดยรอบ และมีเสนทางคมนาคมขนสงเชื่อมโยงสู
อาเซยี น

5) มีทรัพยากรปาไมและสัตวปาและมีพื้นที่ปาเปนจํานวนมาก ซ่ึงเปนอันดับสองของภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือ โดยมีพื้นที่ปาสงวนแหงชาติ 11 แหง อุทยานแหงชาติ 4 แหง เขตรักษาพันธุสัตวปา 2
แหง สวนรุกขชาติ 2 แหง และเขตหา มลาสตั ว 1 แหง

6) มีแหลงทองเทยี่ วท่ีมีศักยภาพทางดา นการทองเท่ียวจํานวนมาก ประกอบดวยแหลงทองเทย่ี วทาง
ธรรมชาติ 28 แหง แหลงทองเที่ยวทางประวัติศาสตร โบราณวัตถุ และโบราณสถาน 12 แหง และแหลง
ทองเทยี่ วทางวัฒนธรรม 6 แหง ซึง่ มีสภาพสวยงามเปน ธรรมชาติ

7) จังหวัดมีแหลงแรที่มีมูลคาทางเศรษฐกิจ คือ แรโปแตช ที่มีความคุมคาตอการทําเหมืองแรและ
อตุ สาหกรรมตอเน่อื งซ่งึ มีรายงานผลการศกึ ษาเรยี บรอย

8) มีหัตถกรรมผาทอท่แี สดงถึงเอกลักษณศลิ ปวฒั นธรรมและภูมิปญญาทองถ่ินท่ีวิจติ รสวยงาม เปน
เอกลักษณเฉพาะของจังหวัด รวมทั้งมีศูนยกลางผาไหม ผาฝาย แหลงใหญตั้งอยูในหลายอําเภอของจังหวัด
ชยั ภูมิ เชน อําเภอบา นเขวา อําเภอเมืองชัยภูมิ อําเภอเกษตรสมบูรณ และอําเภอหนองบัวแดง เปนตน

9) จังหวัดชัยภูมิสามารถผลิตเสนไหมที่มีคุณภาพไดมาตรฐานตามหลักเกณฑของกรมหมอนไหม
และผลิตภณั ฑไหมที่มเี อกลักษณเ ฉพาะตวั คือ หมคี่ น่ั ขอนารี

10) มีองคกรชุมชนที่เขมแข็ง ซึ่งมีการจัดตั้งสภาองคกรชุมชนตําบล ครอบคลุมพื้นท่ีอําเภอตาง ๆ
ของจงั หวดั และเปนแรงขบั เคล่ือนภาคประชาสงั คม

11) มีสถานบริการดานสาธารณสุขและบุคลากรดานสาธารณสุขครอบคลุมพื้นที่และประชากรของ
จังหวัด โดยมีโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล 167 แหง โรงพยาบาลระดับจังหวัด 1 แหง และโรงพยาบาล
ชุมชน 15 แหง มแี พทยทนั ตแพทยแ ละเภสัชกร 328 คน

12) จังหวัดมีสถานที่ออกกําลังกายที่พรอม เพียงพอหลายแหง เชน สนามกีฬากลางจังหวัดสนาม
กีฬาพลศึกษา สนามกีฬาเทศบาล ศูนยเยาวชนเทศบาลเมืองชัยภูมิ สวนสาธารณะหนองปลาเฒา

แผนปฏิบตั ิการพัฒนาการทอ งเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทอ งเทีย่ วธรณีวิทยาถ่ินอีสาน 38

สวนสาธารณะหนองหลอด เปนตน สามารถรองรับการจัดการแขงขันกีฬาไดทุกประเภท และเปนสถานท่ี
พกั ผอนและออกกําลังกายของประชาชน การจดั งานและกิจกรรมการกุศลตา ง ๆ

13) มีศนู ยพัฒนาฝมอื แรงงานที่เพยี งพอตอความตอ งการของประชาชน
14) มแี หลงผลติ พลงั งานทดแทนจํานวนมาก เชน กงั หนั ลม โซลา เซลล เปน ตน
15) มีศักยภาพดานพลังงานทดแทน เชน พลังงานจากลม นํ้า ชีวมวล ชีวภาพ เอทานอล (จังหวัดมี
กําลังการผลิตเอทานอล 5 แสนลิตร/วัน) จากขอมูลการใชพลังงานในจังหวัดชัยภูมิ พบวาจังหวัดมีศักยภาพ
การผลิตอยทู ่ี 95% โดยอกี 5% จะเปนพลงั งานทดแทน
16) จังหวัดชัยภูมิเปนจังหวัดตอนใน ที่ยังมีความสัมพันธนอกรูปแบบราชการ ความเปนพี่นองสูง
การทาํ งานมคี วามสอดรบั และเปน ไปในทศิ ทางเดยี วกัน
17) จังหวัดชัยภูมิเปนจังหวัดที่ไมคอยมีปญหาดานสงั คม หรือปญหาอาชญากรรม เนื่องจากสภาวะ
ทางสังคมความเปน อยูดีขนึ้ สถานการณความเครียดลดนอยลง
18) จังหวัดชยั ภมู มิ ผี สู ูงอายเุ พิ่มมากขึน้ ทั้งนกี้ ็สามารถประกอบอาชีพและเลีย้ งตนเองได
19) จังหวดั ชยั ภมู มิ สี ดั สวนคนยากจนดานอาหารลดลง
20) มีการจัดตัง้ ศูนยพ ัฒนาเด็กเล็กเพ่ิมมากข้ึนในแตละหมูบาน เพ่ือรองรับการขยายตัวของชุมชนท่ี
เพ่ิมมากขน้ึ
จดุ ออ น (Weakness)
1) แหลงกักเก็บนํ้าตนทุนและระบบชลประทานไมเพียงพอตอความตองการของเกษตรกรและไม
ทั่วถึง โดยเฉพาะเขื่อนขนาดใหญพื้นที่ที่อยูในระบบชลประทานประมาณ 148,252 ไร คิดเปนรอยละ 4.36
ของพื้นทีเ่ กษตรกรรม
2) สภาพภูมปิ ระเทศเปนพนื้ ทีม่ ีความแหง แลง ปริมาณนาํ้ ฝนโดยเฉลีย่ ตอปไ มมากเทาที่ควรในฤดูฝน
เนื่องจากสภาพภูมิประเทศตั้งอยูในเขตเงาฝน โดยเฉพาะพ้ืนที่ทางดานตะวันตกเฉียงเหนือและดานตะวันตก
ของจังหวดั ปริมาณนา้ํ ฝนเฉล่ยี ยอ นหลัง 5 ป เทา กับ 1,379 ± 125 มลิ ลเิ มตร
3) ลักษณะดินบางพื้นที่เปนดินเค็มและดินทราย ทําการเกษตรไมไดผลหรือผลผลิตตํ่า ไมสามารถ
เก็บกักนํ้าไวใชในฤดูแลงได ซึ่งพื้นที่ดินเค็มมีความเค็มแตกตางกันครอบคลุมพื้นที่ 7 อําเภอรวมพื้นที่ทั้งสิ้น
709,563 ไร คิดเปน รอ ย 8.89 ของพน้ื ที่ทั้งจังหวดั หรือประมาณรอยละ 22 ของพืน้ ท่ีทาํ นาในจงั หวดั ท้ังหมด
4) เกษตรกรบางสวนไมม ที ี่ดนิ ทํากินเปน ของตนเองและพ้นื ทกี่ ารเกษตรบางสว นไมม ีเอกสารสิทธ์ิ
5) ขาดแคลนแรงงานทั้งภาคเกษตรและภาคอตุ สาหกรรม เนื่องจากแรงงานสวนใหญเคลื่อนยายไป
ทํางานตางถิ่น และบางสวนเปนแรงงานไรฝมือ และกระจายตัวอยูในพื้นที่หางไกล สวนแรงงานอีกสวนเปน
แรงงานท่อี ยูในชว งของการศกึ ษา
6) มคี วามไมเ สมอภาคดานรายได มีความเหลือ่ มลํา้ คอ นขางสูง

แผนปฏิบัตกิ ารพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเท่ยี วธรณวี ิทยาถ่ินอีสาน 39

7) เกษตรกรไมสามารถคาดการณปริมาณผลผลิตของตนเองที่จะไดรับในแตละฤดู และไมสามารถ
จาํ หนา ยผลผลติ ไดเทาท่คี วร รวมทงั้ ผลผลติ มีราคาตกต่ํา

8) สนิ คาแปรรูปทางการเกษตรไมมีตลาดรองรับเพียงพอ และไมม คี ณุ ภาพทีส่ ามารถแขง ขนั ได
9) ขาดการพัฒนาความรูดานเทคโนโลยีการตลาด การบริหารจัดการของผูประกอบการหัตถกรรม
พนื้ บานและสินคา พื้นเมือง
10) แหลงทอ งเท่ยี วบางแหง ขาดการบรหิ ารจัดการและการมสี ว นรว มจากภาครัฐ ชุมชนและทองถิน่
ในดานเสนทางคมนาคมเชื่อมโยงแหลงทองเที่ยวตาง ๆ ระบบสาธารณูปโภคตลอดจนการประชาสัมพันธการ
ทอ งเทีย่ วที่ยงั ไมม ีการบรู ณาการทช่ี ัดเจน
11) ระบบโครงสรางพื้นฐานสาธารณูปโภคและสาธารณูปการยังไมไดมาตรฐาน และไมเพียงพอ
ไฟฟา และประปายงั ไมทัว่ ถึงทกุ หมูบ าน
12) ระบบสาธารณสขุ ยังครอบคลมุ ไมท่ัวถึงพื้นท่ีท่หี า งไกล ไมไ ดร บั การบริหารทางการแพทยท ดี่ ีพอ
13) ระดับการศึกษาของประชาชนสวนใหญตํ่ากวา เกณฑม าตรฐาน มีปญหาดานคุณภาพการศึกษา
ภาวการณอานไมอ อกเขียนไมไ ด เนื่องจากประชาชนสวนใหญอยูห างไกลความเจริญ และมีฐานะความเปนอยู
ยากจน ทาํ ใหต องประกอบอาชพี ต้ังแตอ ายยุ งั นอ ย จึงขาดโอกาสทางการศึกษา
14) บุคลากรทางการแพทย โดยเฉพาะแพทยและพยาบาลขาดแคลน ไมสอดคลองกับจํานวน
ประชากร
15) ขาดศนู ยบริการขอ มูลสารสนเทศและบรกิ ารเพอ่ื สงเสรมิ การลงทนุ และการทอ งเทีย่ ว
16) การบริหารจัดการภาครัฐยังไมมีประสิทธิภาพเพียงพอตอการใหบริการประชาชนและบริหาร
จัดการแกไ ขปญ หาในพ้ืนที่ไดอ ยางทันทว งทแี ละมีประสทิ ธภิ าพ
17) จังหวัดชัยภูมิมีลักษณะภูมิประเทศที่มิใชทางผานของจังหวัดอื่น ๆ เสนทางเชื่อมตอกับจังหวัด
อนื่ ๆ สว นใหญย ังเปนถนนสองเลน และเปน ถนนสายรอง รวมทั้งยังไมเ ปน ท่ีรูจกั ของคนภายนอกจงั หวัด
โอกาส (Opportunity)
1) รัฐบาลมีนโยบายสนับสนุนโครงการทั้งหลายอันเนื่องมาจากพระราชดําริ สงเสริมใหเจาหนาท่ี
สถานศึกษา ตลอดจนหนวยงานทั้งหลายของรัฐเรียนรูเขาใจหลักการทรงงาน สามารถนําหลักดังกลาวมา
ประยุกตใชในการปฏิบัติราชการและการพัฒนา ตลอดจนเรงขยายผลตามโครงการและแบบอยางที่ทรง
วางรากฐานไวใ หแ พรหลายเปน ท่ีประจักษและเกิดประโยชนใ นวงกวา ง อันจะชว ยสรา งความสมบูรณพูนสุขแก
ประชาชนในทส่ี ดุ
2) รัฐบาลมีนโยบายเรงสรางโอกาส อาชีพ และการมีรายไดท ี่มั่นคงแกผูทีเ่ ขาสูตลาดแรงงานรวมทั้ง
สตรี ผูดอยโอกาส และแรงงานขามชาติที่ถูกกฎหมาย พรอมทั้งยกระดับคุณภาพแรงงาน โดยใหแรงงานท้ัง
ระบบมีโอกาสเขาถึงการเรียนรูและพัฒนาทักษะฝมือแรงงานในทุกระดับอยางมีมาตรฐาน ทั้งจะเชื่อมโยง

แผนปฏิบตั ิการพฒั นาการทอ งเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทองเทย่ี วธรณีวทิ ยาถ่ินอีสาน 40

ขอมูลและการดําเนินการระหวางหนวยงานของรัฐกับเอกชน เพื่อใหตรงกับความตองการของพื้นที่และของ
ประเทศโดยรวม นอกจากนี้จะสงเสรมิ ใหแรงงานนอกระบบเขาสรู ะบบที่ถูกกฎหมายมากข้ึน

3) รฐั บาลมีนโยบายจะพฒั นาระบบการคมุ ครองทางสงั คม ระบบการออมและระบบสวสั ดิการชุมชน
ใหม ีประสิทธิภาพและมีความย่ังยนื มากย่งิ ขนึ้ รวมทั้งการดูแลใหมรี ะบบการกยู มื ทเ่ี ปน ธรรมและการสงเคราะห
ผูยากไรตามอัตภาพ พัฒนาศักยภาพ คุมครองและพิทักษสิทธิจัดสวัสดิการชวยเหลือและพัฒนาคุณภาพชีวิต
ของผดู อ ยโอกาส ผพู ิการ ผสู ูงอายุ สตรี และเด็ก

4) รัฐบาลมีนโยบายแกปญหาการไรที่ดินทํากินของเกษตรกรและการรุกลําเขตปาสงวน โดยการ
กระจายสิทธิการถือครองใหแกผูที่อยูในพื้นที่ที่ไมไดรุกลํ้า และออกมาตรการปองกันการเปลี่ยนมือไปอยูใน
ครอบครองของผูที่มิใชเกษตรกร ใชเทคโนโลยีดาวเทียมสํารวจและวิธีการแผนที่ที่ทันสมัย แกไขปญหาเขต
ท่ดี ินทับซอนและแนวเขตพ้นื ทป่ี า ท่ี ไมช ัดเจน อันกอใหเกดิ ขอ ขดั แยงระหวา งประชาชนกบั เจาหนาท่รี ัฐ

5) รัฐบาลจัดใหมีการปฏิรูปการศึกษาและการเรียนรู โดยใหความสําคญั ทั้งการศึกษา ในระบบและ
การศึกษาทางเลอื กไปพรอมกัน เพื่อสรางคุณภาพของคนไทยใหสามารถเรียนรู พัฒนาตนไดเต็มตามศักยภาพ
ประกอบอาชพี และดํารงชีวติ ได โดยมีความใฝร ูและทักษะที่เหมาะสม เปนคนดีมีคุณธรรม สรางเสริมคุณภาพ
การเรียนรู โดยเนนการเรียนรูเพื่อสรางสัมมาชีพในพื้นท่ี ลดความเหลื่อมลํ้า และพัฒนากําลังคนใหเปนที่
ตอ งการเหมาะสมกบั พืน้ ท่ี ทัง้ ในดา นการเกษตร อุตสาหกรรม และธุรกจิ บริการ

6) รัฐบาลมีนโยบายวางรากฐานใหระบบหลักประกันสุขภาพครอบคลุมประชากรในทุกภาคสวน
อยางมีคุณภาพ โดยไมมีความเหลื่อมลํ้าของคุณภาพบริการในแตละระบบ และบูรณาการขอมูลระหวางทุก
ระบบหลักประกันสุขภาพเพอ่ื เพม่ิ ประสทิ ธิภาพในการบรหิ ารจดั การ

7) รัฐบาลมีนโยบายกระตุนเศรษฐกิจตามท่ีคณะรักษาความสงบแหงชาติไดจัดทําไว ในการบูรณา
การงบประมาณและความพรอมในการดําเนินงานรวมทั้งนําแหลงเงินอื่นมาประกอบการพิจารณาดวย เพื่อ
ขับเคลื่อนนโยบายใหเกิดผลอยางเปนรูปธรรมประหยัด ไมซํ้าซอน และมีประสิทธิภาพ ทบทวนภารกิจที่มี
ลักษณะไมยั่งยืนหรือสรางภาระหนี้สาธารณะของประเทศเกินความจําเปน และแสดงรายการลงทุนในระดับ
จังหวัดเพื่อแสดงความโปรงใส เปนธรรม และไมเลือกปฏิบัติ ควบคูไปกับการเพิ่มประสิทธิภาพการเบิกจาย
งบประมาณตั้งแตระดับกระทรวงจนถึงระดับทองถิ่น เพื่อชวยสรางงานและกระตุนการบริโภค โดยจะจัดใหมี
ระบบและกลไกในการติดตามตรวจสอบไมใหม ีการใชจา ยที่สญู เปลา

8) รัฐบาลมีนโยบายดูแลเกษตรกรใหมีรายไดที่เหมาะสมดวยวิธีการตาง ๆ เชน การลดตนทุนการ
ผลิต การชวยเหลือในเรื่องปจจัยการผลิตอยางทั่วถึง การชวยเหลือเกษตรกรรายยอยตลอดจนถึงการใชกลไก
ตลาดดูแลราคาสนิ คาเกษตรประเภทท่รี าคาต่าํ ผดิ ปกติใหสงู ขน้ึ ตามสมควร

9) รฐั บาลมีนโยบายชกั จงู ใหน ักทองเที่ยวตางชาติเขามาเที่ยวในประเทศไทย โดยพิจารณามาตรการ
ลดผลกระทบจากการประกาศใชกฎอัยการศึกในบางพื้นที่ที่มีตอการทองเที่ยวในโอกาสแรกที่จะทําไดและ
สรา งสิง่ จงู ใจและส่งิ อาํ นวยความสะดวกท่ีเกื้อกูลตอ บรรยากาศการทองเทย่ี วสงเสริมการทอ งเที่ยวที่ครอบคลุม

แผนปฏบิ ัติการพฒั นาการทอ งเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทองเทยี่ วธรณีวทิ ยาถ่ินอีสาน 41