15 Clusters: (1) แผนพัฒนาการท่องเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน

แหลงทองเที่ยวอันมีลักษณะโดดเดนรวมกัน หรือจัดเปนกลุมได เชน กลุมธรรมชาติ ประวัติศาสตร
ศิลปวฒั นธรรมภมู ิปญ ญาทอ งถ่ิน และสุขภาพ เชน นํ้าพุรอนธรรมชาติ ท้ังจะใหเชอื่ มโยงกบั ผลิตภัณฑท่ีพัฒนา
จากวถิ ีชวี ิตชุมชน รวมทงั้ พฒั นาแหลง ทองเที่ยวในประเทศทั้งทีเ่ ปนแหลง ทองเท่ยี วเดิมและแหลงทองเท่ียวใหม
โดยเนนการใหค วามรแู ละเพิ่มมาตรฐานความปลอดภัยในชวี ติ และทรพั ยสนิ การควบคุมสินคาและบริการใหมี
คณุ ภาพราคาเปนธรรมตลอดจนการอาํ นวยความสะดวกในดานตา ง ๆ แกน กั ทอ งเท่ยี ว

10) กระแสการทองเที่ยวเชิงอนุรักษ กําลังเปนที่นิยมในโลกยุคโลกาภิวัตน พื้นที่ปา ภูเขา
ทรัพยากรธรรมชาติของจังหวัด มีความสมบูรณพรอมตอการรองรับการทองเที่ยวเชิงอนุรักษและสภาพ
ภมู ิอากาศเหมาะสมตลอดทงั้ ป

11) ระบบเศรษฐกจิ ของโลกโดยเฉพาะเศรษฐกิจแบบทนุ นิยมทีม่ อี ทิ ธพิ ลแผขยายไปทัว่ โลกทาํ ใหเกิด
เศรษฐกิจไรพรมแดนทีม่ ผี ลตอระบบการเคลอ่ื นยา ยทุนและการบรโิ ภค จะมสี วนชวยใหเ กิดโอกาสในการลงทุน
ทง้ั ดานอุตสาหกรรมการแปรรูปผลผลติ ทางการเกษตร

12) การจัดตั้งเขตเศรษฐกิจภูมิภาคตาง ๆ ของโลก ทําใหมีการจัดทําขอตกลงระหวางประเทศและ
ความรวมมือดานเศรษฐกิจระหวางกัน เชน เขตการคาเสรี (FTA) องคกรการคาโลก (WTO) และที่สําคัญคือ
การรวมตัวกันเปนประชาคมอาเซียน ของกลุมประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต 10 ประเทศ ที่จะเปนการลด
อตั ราภาษีระหวางกันและการเคล่ือนยายแรงงานและทนุ ไดอ ยางเสรีเพิ่มการแขงขันและกลมุ ผูบริโภคมากขึ้น

13) นโยบายระดับชาติตองการเพิ่มศักยภาพของชุมชนเพื่อเชื่อมโยงเปนเครือขายเปนรากฐานการ
พัฒนาเศรษฐกิจ คุณภาพชีวิตและอนุรักษฟนฟูใชประโยชนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมอยางยั่งยืน
นําไปสูก ารพ่งึ พาตนเองและลดปญหาความยากจนอยางบูรณาการ

14) ความตอ งการใชพ ลงั งานทดแทนและอาหารปลอดภัย
15) นโยบายใหมีการปรับโครงสรางการผลิตสูการเพิ่มคุณคา (Value Creation) ของสินคาและ
บรกิ ารบนรากฐานความรูแ ละนวัตกรรม รวมทงั้ สนับสนุนใหเ กิดความเชื่อมโยงระหวา งสาขาการผลิตเพื่อทําให
มูลคา การผลติ สงู ข้ึน
16) การจัดตั้งกลุมจังหวัดของรัฐบาลเพื่อขับเคลื่อนยุทธศาสตรการพัฒนาขีดความสามารถในการ
แขงขันของจังหวัดในกลุม โดยจังหวัดชัยภูมิอยูในกลุมภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนลาง 1 ประกอบดวย
จังหวัดนครราชสีมา ชัยภูมิ บุรีรัมยและสุรินทร ซึ่งจะสามารถขับเคลื่อนยุทธศาสตรทั้งดานการเกษตร การ
ทอ งเทยี่ ว และการผลิตและจําหนา ยผาไหมของจังหวดั ในกลมุ ใหมีศักยภาพเพิม่ มากยง่ิ ข้นึ
17) อัตราคาจางแรงงานของจังหวัดชยั ภูมทิ ่ีมีการปรับเพิ่มสูงขึ้นตามนโยบายรัฐบาลจะสงผลใหการ
เคล่ือนยายแรงงานออกนอกจังหวัดนอยลง และมีแรงงานบางสวนกลับคืนถ่ิน ซ่ึงสามารถสนับสนุน
อุตสาหกรรมที่ใชแรงงานฝมอื และแรงงานจํานวนมากได
18) การเติบโตของเศรษฐกิจจีนและความรวมมือระหวางประเทศเพื่อนบาน เชน เวียดนาม ลาว
พมา และกัมพูชา ทําใหผูประกอบการตดิ ตอคาขายในภูมิภาคน้ีเพิ่มสงู ข้ึน

แผนปฏบิ ัติการพฒั นาการทองเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทองเที่ยวธรณีวทิ ยาถิ่นอสี าน 42

19) รัฐบาลมีนโยบายปฏิรปู โครงสรางราคาเชื้อเพลิงประเภทตาง ๆ ใหสอดคลองกับตนทุนและใหม ี
ภาระภาษี ที่เหมาะสมระหวางนํามันตางชนิดและผูใชตางประเภท เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการใชพลังงานของ
ประเทศและใหผูบริโภคระมัดระวังที่จะไมใชอยางฟุมเฟอย รวมถึงดําเนินการใหมีการสํารวจและผลิตกาซ
ธรรมชาติและนํ้ามันดิบรอบใหมทั้งในทะเลและบนบก และดําเนินการใหมีการสรางโรงไฟฟาเพิ่มขึ้นโดย
หนวยงานของรัฐและเอกชน ท้งั จากการใชฟ อสซิลเปน เชื้อเพลงิ และจากพลังงานทดแทนทุกชนิด ดวยวิธีการที่
เปดเผย โปรงใส เปนธรรมและเปนมิตรตอสภาวะแวดลอม พรอมกับรวมมือกับประเทศเพื่อนบานในการ
พัฒนาพลงั งาน

20) รัฐบาลสงเสริมการอนุรักษและใชประโยชนจากทรัพยากรชีวภาพและความหลากหลายทาง
ชีวภาพอยางยั่งยืน คํานึงถึงขีดจากัดและศักยภาพในการฟนตัว สรางโอกาสในการเขาถึงและแบงปน
ผลประโยชนอันเกิดขึ้นจากการใชทรัพยากรพันธุกรรมอยางยุติธรรมและเทาเทียม เพื่อสรางความเปนอยูที่ดี
ของประชาชนความมั่นคงทางดานอาหาร สุขอนามัยสนับสนุนวิถีชีวิตของชุมชน และการพัฒนา เพื่อสราง
มลู คาทางเศรษฐกิจรวมท้งั ใหการคุมครองเพอ่ื ใหเ กิดความปลอดภยั ทางชีวภาพ

21) การเขารวมกลุมประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน จะสงผลตอการขยายการสงออกและโอกาส
ทางการคา รวมถงึ เปนศูนยกลางดานการทอ งเท่ียวของประชาคมอาเซยี น เน่อื งจากมีความพรอ มท้ังภูมิศาสตร
อีกทั้งมีความพรอมทางดา นคมนาคมตางๆ มสี ถานที่ทองเท่ยี วมากมาย

ภัยคุกคาม/ขอ จํากัด/อุปสรรค (Threat)
1) การรวมตัวทางการคาของโลกทําใหเกิดการกีดกนั ทางการคา โดยเฉพาะอยางยิง่ สินคาเกษตรจะ
สงผลใหเกิดการแขงขันมากขึ้นจนมีแนวโนมสงผลใหราคาสินคาเกษตรบางชนิดตกตํ่า เชน ขาว มันสําปะหลงั
ทาใหฐานะทางเศรษฐกิจของเกษตรกรลดตํ่าลงเมอ่ื ประสบกบั การแขงขนั ท่รี ุนแรง
2) สภาพภูมิอากาศของโลกและของประเทศไทยมีแนวโนมที่จะนาไปสูความแหงแลงและนํ้าทวม
มากข้นึ อนั เปนผลมาจากภาวะโลกรอน การตัดไมทําลายปา การทาํ ลายธรรมชาติและการพัฒนาบานเมืองของ
ประเทศตาง ๆ
3) จังหวัดชัยภูมิมีแนวโนมที่จะประสบปญหาการแขงขันในทุกดานจากจังหวัดนครราชสีมาและ
ขอนแกน ในการดึงดูดทุนและทรัพยากรไปจากจังหวัดมากยิ่งขึ้นหากไมมียุทธศาสตรที่จะตอสูผลักดันให
จงั หวัดมศี กั ยภาพในการลงทุนสูงขึ้นจะทาํ ใหค วามสามารถในการแขงขนั ลดลง
4) ราคาสินคาเกษตรมีความผันผวนตามราคาตลาดโลก และมีการแขงขันกับประเทศอื่นทั้งดาน
ราคาและคณุ ภาพ ในขณะทตี่ น ทุนการผลิตทางเกษตรของจังหวัดสงู ซง่ึ จะสง ผลตอปญ หาดานการตลาด
5) ตางประเทศโดยเฉพาะประเทศในกลุมประชาคมยุโรปประสบปญหาหนี้สาธารณะหลายประเทศ
และประเทศสหรัฐอเมริกาก็ประสบปญหาการชะลอตัวของเศรษฐกิจ ในขณะเดียวกันประเทศญี่ปุนก็ประสบ
ปญหาเศรษฐกิจถดถอย ซึ่งประเทศเหลานี้เปนตลาดสงออกสินคาของไทยทําใหกําลังซื้อลดลงซึ่งจะสงผล
กระทบถึงจังหวัดชัยภมู ิเชนเดียวกนั

แผนปฏิบัติการพฒั นาการทองเที่ยวประจาํ เขตพัฒนาการทองเทย่ี วธรณีวิทยาถิน่ อีสาน 43

6) ประเทศในภูมภิ าคเอเชยี เชน จีน เวียดนาม ฟลิปปนส จะเปนคูแขงทางการคา สนิ คา เกษตรและ
อุตสาหกรรมของไทยและของจังหวัดทาใหการแขงขันสูงซึ่งจะเปนอุปสรรคตอการผลิตของไทยที่จะตอง
ปรับตวั ในการลดตนทุนการผลิต และเพ่มิ ผลผลติ ใหสูงขึ้น

4. การทอ งเทย่ี วของจังหวดั ชยั ภมู ิ
จังหวัดชัยภมู ิ ตั้งอยูจดุ ก่ึงกลางของประเทศไทยในภาคตะวันออกเฉียงเหนอื เปนจังหวัดที่ใหญเปน

อันดับที่ 3 ของภาคอีสานและ ที่ 8 ของประเทศไทย ครอบคลุมพื้นที่ทั้งหมด 12,778.3 ตารางกิโลเมตร หรือ
7,986,429 ไร อยูหางจากกรุงเทพฯ ประมาณ 342 กิโลเมตร หรือขับรถใชเวลาประมาณ 3 ชั่วโมง 30 นาที
พ้นื ทีโ่ ดยสว นมากของจงั หวัดชยั ภมู เิ ปนปา และภเู ขา เปนดินแดนแหง ทุง ดอกกระเจียวงาม สายนา้ํ ตกชมุ ฉา่ํ ยาม
หนาฝน ผืนปาอันกวางใหญอุดมที่ภูเขียว แหลงรวมความหลากหลายของธรรมชาติ ความมหัศจรรยที่
ธรรมชาติสรางสรรคขึ้นอยา งมอหินขาว คือ กลุมหินอยูหลายแหงดวยกัน เม่ือเรามาถึงมอหินขาว ก็จะถึงกลุม
หนิ ชดุ แรกคือ “เสาหิน 5 ตน ” เปน หินท่มี ีความสูงประมาณ 12 เมตร จํานวนหนึง่ ใน 5 มตี น หน่ึงท่ีมีขนาดใหญ
ขนาด 22 คนโอบ เสาหิน 5 ตนนีน้ บั เปน เสาหนิ ทเี่ ดน ทส่ี ุดและเปนไฮไลตข องการมาเท่ยี วมอหินขาว ซง่ึ มคี วาม
สวย และเปนที่รูจักมากในหมูนักทองเที่ยว ชัยภูมิ ไดถูกแบงออกเปน 2 สวนดวยภูเขาที่มีความยาวจาก
ตะวันออกไปจนถึงตะวันตกซึ่งประกอบดวย ภูหยวก ภูอีเฒา ภูลานคา ภูพังเหยและเชื่อมตอกับภูพระยาซ่ึง
เปนสว นหนง่ึ ของเทอื กเขาเพชรบูรณ

4.1 แหลง ทอ งเทีย่ วทส่ี ําคญั ของจังหวดั ชัยภมู ิ

จงั หวัดชัยภูมิเปนจังหวัดทีม่ ีทรพั ยากรการทองเที่ยวท่ีหลากหลาย โดยเฉพาะแหลง ทองเที่ยวทาง
ธรรมชาติ โบราณสถาน และประวัติศาสตร ซึ่งแหลงทองเที่ยวหลายแหงของจังหวัดไดรับการพัฒนาและมี
ชื่อเสียงในระดับประเทศและตางประเทศ ทั้งน้ี ที่ตั้งทางภูมิศาสตรของจังหวัดชัยภูมิเหมาะสมสําหรับการ
พัฒนาการทองเที่ยว กลาวคือ จังหวัดชัยภูมิตั้งอยูบริเวณจุดศูนยกลางของประเทศ มีอาณาเขตติดตอกับภาค
กลาง (จังหวัดลพบุรี) ภาคเหนือ (จังหวัดเพชรบูรณ) ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (จังหวัดนครราชสีมาจังหวัด
ขอนแกน) จัดไดว าเปน ประตสู ูภาคตาง ๆ ของประเทศโดยสามารถจําแนกแหลงทองเทย่ี วออกเปน 3 ประเภท

(1) แหลงทองเที่ยวทางธรรมชาติ จังหวัดชัยภูมิมีทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณมีความ
หลากหลายทางระบบนิเวศวิทยา และแหลงทองเที่ยวที่มีความงดงามตามธรรมชาติ เนื่องจากลักษณะภูมิ
ประเทศโดยทั่วไป ที่ประกอบดวยปาไมภูเขาและที่ราบสูงบริเวณตอนกลางของจังหวัด เปนที่ราบมีพืน้ ที่ปาไม
และเทอื กเขาตัง้ เรียงราย ไดแ ก มอหนิ ขาว อทุ ยานแหงชาตติ าดโตน อทุ ยานแหง ชาติปา หนิ งาม เขตรักษาพันธุ
สัตวป า ภูเขยี ว เปน ตน

(2) แหลง ทองเท่ยี วทางประวัติศาสตร โบราณคดแี ละศาสนา จังหวดั ชยั ภมู ิมอี ารยธรรมซอนทับ
กันหลายสมัย ตั้งแตสมัยทวารวดี สมัยขอม จนถึงอิทธิพลลาวชาง มีการคนพบโบราณสถาน โบราณวัตถุ

แผนปฏบิ ัตกิ ารพัฒนาการทองเท่ียวประจาํ เขตพฒั นาการทองเทีย่ วธรณวี ิทยาถ่ินอสี าน 44

มากมายในหลายพื้นที่ของจังหวดั ตอ มาปรากฏชอื่ เปน เมืองหนาดานในสมยั กรงุ ศรอี ยุธยาในรชั กาลสมเด็จพระ
นารายณม หาราช ไดแ ก ปรางคก ู ใบเสมากุดโงง พระพทุ ธรูปใหญสมยั ทวารวดี เปน ตน

(3) แหลงทองเที่ยวทางประเพณีและวัฒนธรรมที่มีความสําคัญและเปนเอกลักษณหนึ่งเดียวใน
โลก ไดแก ประเพณีแหน าคโหด ประเพณีแหก ระธปู ประเพณีตคี ลไี ฟ เปน ตน

แหลงทอ งเที่ยวทีม่ ชี อื่ เสยี ง มีดงั นี้
1) แหลง ทองเที่ยวทางธรรมชาติ
อุทยานแหงชาติตาดโตน มีพื้นที่อยูบนเทือกเขาภูแลนคา มีพื้นที่ประมาณ 1 ใน 4 ของ
เทือกเขาภูแลนคา โดยทั่วไปเปนที่ราบสูงโดยมีเทือกเขาลอมรอบที่ราบเอาไว ตอนกลางเปนหุบเขากวางใหญ
พื้นที่ของอุทยานแหงชาติทางดานทิศตะวันตกเฉียงเหนือจะมีเขาภูเขียว ภูกลาง และภูแลนคา ซึ่งจะมีระดับ
สูงสุด 905 เมตรจากระดับนํา้ ทะเลปานกลาง ทางดานตะวันออกเฉียงเหนือจะมียอดภูแลนคา ซึ่งเปนยอดเขา
ทส่ี งู ท่สี ุดของอุทยานแหงชาติตาดโตน โดยมคี วามสูงประมาณ 945 เมตรจากระดบั นาํ้ ทะเล ยอดเขาสูงเหลาน้ี
เปนตนนํ้าลําธารของหวยตางที่สําคัญหลายสาย และตนกําเนิดของนํ้าตกตาดโตน ไดแก หวยลําปะทาวหรือ
หวยตาดโตน หวยนํ้าซับ หวยครอ หวยตาดโตนนอย หวยสีนวน และหวยแกนทาว ซึ่งจะไหลรวมกันเปนหวย
ปะทาวและไหลผานตัวอําเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ นอกจากนี้ยังมีหวยที่สําคัญ คือ หวยชีลอง หวยชอระกา
หว ยเสยี ว หวยแคน และหวยเสียวนอย สภาพปาเปน ปา ดิบแลง ในบรเิ วณริมลาํ หวยหุบเขาและยอดเขามีดินที่
มีความอดุ มสมบูรณดี และปา เตง็ รังเปน ดินกรวด มคี วามอุดมสมบูรณคอ นขางตํา่
อุทยานแหงชาติปาหินงาม ตั้งอยูในทองที่ของอําเภอเทพสถิต จังหวัดชัยภูมิ เปนอุทยาน
แหงชาติลําดับที่ 105 ของประเทศไทย เนื้อที่ประมาณ 62,437.50 ไร หรือ 99.9 ตารางกิโลเมตร ไดรับการ
จัดตง้ั เปนอุทยานแหง ชาติเม่ือวนั ท่ี 6 มิถนุ ายน พ.ศ. 2550 ในป พ.ศ. 2528 ไดมีการสาํ รวจพ้ืนท่ีบริเวณปาหิน
งาม พบวามีความสวยงาม เหมาะจะเปดเปนอุทยานเพื่อการพักผอนหยอนใจของประชาชนทั่วไป ทางการจงึ
เสนอเรื่องไปยังกรมปาไมผานทางจังหวัดชัยภูมิ ไดจัดตั้งเปน วนอุทยานปาหินงาม ในป พ.ศ. 2528 นั้นเอง
ตอ มาไดทําการสํารวจพน้ื ทีโ่ ดยละเอียดยิ่งข้นึ และไดผนวกเอาพื้นทผี่ ืนปาตามแนวสันเขาพังเหย ซึ่งเปนปาตน
นํ้าของลําคันฉูซึ่งไหลลงแมนํ้าชี นอกจากนี้พื้นที่บริเวณนี้มีความงามของธรรมชาติอยางสมบูรณ จึงไดจัดตั้ง
เปนอุทยานแหง ชาติเมอื่ ป พ.ศ. 2550 ในช่ืออุทยานแหง ชาติปา หนิ งาม
อุทยานแหงชาติปาหินงาม เปนที่รูจักดีในหมูนักทองเที่ยววาเปนทุงดอกปทุมมา (Curcuma
alismatifolia) ทีใ่ หญแ ละสวยงามมากแหงหนงึ่ โดยทุงดอกปทมุ มาอีกแหงหน่ึงทไ่ี ดรบั ความนิยมไมแ พกนั คือ
ที่อุทยานแหงชาติไทรทอง นอกจากนี้ ยังมีลานหินงาม ซึ่งมีหินรูปรางแปลกตามากมาย เกิดจากการกัดเซาะ
ของหินทรายเปนเวลานับพนั ป
อุทยานแหงชาตินํ้าพอง ตั้งอยูในทองที่ของอําเภออุบลรัตน อําเภอบานฝาง อําเภอหนอง
เรือ อําเภอมัญจาคีรี อําเภอโคกโพธิ์ไชย จังหวัดขอนแกน รวมทั้งพื้นที่บางสวนของอําเภอบานแทน อําเภอ

แผนปฏิบตั ิการพฒั นาการทอ งเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทอ งเที่ยวธรณีวิทยาถิน่ อสี าน 45

แกง ครอ จงั หวัดชยั ภูมิ สภาพพน้ื ท่โี ดยท่ัวไป มลี ักษณะสัณฐานเปนเทือกเขาหนิ ทรายสูงจากระดับนํา้ ทะเลปาน
กลางคลายกับเทือกเขาทั่ว ๆ ไปของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งเทือกเขาเหลานี้ทอดตัวเปนแนวยาวจากทศิ
เหนือสูทิศใต ขนานกับอางเก็บนํ้าเขื่อนอุบลรัตน เปนแหลงกําเนิดตนนํ้าลําธารสวนหนึ่งของลํานํ้าที่สําคัญ
หลายสาย เชน ลํานํ้าพอง ลํานํ้าเชิญ ลํานํ้าชี เปนตน แบงพื้นที่ไดเปน 2 สวน คือ สวนที่อยูใ นเทือกเขาภพู าน
คําดานทิศเหนือ และดานทิศใตอยูในเทือกเขาภูเม็งและเทือกเขาภูผาดํา-ภูผาแดง พื้นที่ดานทิศตะวันตกมี
สภาพ.ลาดชันสลับกับหนาผาในบางชวงจรดที่ราบอางเก็บนํ้าดานลาง สวนพื้นที่ดานทิศตะวันออกเปนที่ราบ
เชิงเขามีความสงู โดยเฉลย่ี ประมาณ 600 เมตร

อุทยานแหงชาตินํ้าหนาว เปนอุทยานแหงชาติที่ตั้งอยูในทองที่อําเภอหลมเกา อําเภอหลม
สัก อําเภอนํ้าหนาว จังหวัดเพชรบูรณ และอําเภอคอนสาร จังหวัดชัยภูมิ เปนอุทยานแหงชาติที่สวยที่สุดแหง
หนึ่ง ซึ่งเปนแนวเขตกั้นระหวางภาคอีสานและภาคเหนือ สภาพพื้นที่ทั่วไปเปนเทือกเขาสูง มีสภาพปาอุดม
สมบูรณ เปนตนนํ้าลําธาร มีทิวทัศนธรรมชาติที่สวยงามหลายแหง มีเนื้อที่ประมาณ 603,750 ไร หรือ 966
ตารางกิโลเมตร อุทยานแหงชาตินํ้าหนาวตั้งอยูบริเวณเทือกเขาเพชรบูรณ ซึ่งเปนเขตกั้นระหวางภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือและภาคเหนือ สภาพพื้นที่ทั่วไปเปนเทือกเขาสูงทอดยาวผานจังหวัดชัยภูมิและจังหวัด
เพชรบูรณ มีลักษณะเปนเนินยอดปานที่เกิดจากการยกตัวของเปลือกโลกบริเวณนี้ในอดีต มีความสูงอยู
ระหวาง 650-1,200 เมตรจากระดับนํ้าทะเล ประกอบดวย ภูกุมขาว ภูผาจิตหรืออีกชื่อหนึ่ง “ภูดานอีปอง”
ซง่ึ เปนจุดสูงสุด ทีม่ คี วามสงู 1,271 เมตรจากระดับน้าํ ทะเล ประกอบขน้ึ เปนปา ตน นํา้ ลาํ ธาร ตนกําเนิดของลํา
ธารสายยาว เชน แมนา้ํ ปาสกั แมนา้ํ พอง แมน ้าํ เลย หว ยขอนแกน หว ยนํา้ เชญิ ซึ่งไหลลงสเู ขื่อนอุบลรัตน และ
เข่อื นจุฬาภรณ

เขตรกั ษาพันธสุ ัตวป าภเู ขยี ว อยูใ นพ้นื ทีค่ าบเกยี่ ว 3 อาํ เภอ คอื อําเภอภูเขียว อาํ เภอคอนสาร
และอําเภอเกษตรสมบูรณ และเปนสวนหนึ่งของผืนปาอีสานตะวันตก เชื่อมรวมเปนผืนปาเดียวกันกับเขต
รกั ษาพันธุส ตั วปา 3 แหง และอุทยานแหงชาตอิ ีก 4 แหง คือ เขตรักษาพนั ธุสัตวปาผาผึ้ง , เขตรักษาพันธุสัตว
ปาตะเบาะ-หวยใหญ , เขตรักษาพันธุสัตวปาภูผาแดง , อุทยานแหงชาติภูผามาน , อุทยานแหงชาติภูกระดงึ ,
อุทยานแหงชาตินํ้าหนาว และอุทยานแหงชาติตาดหมอก โดยดูแลดานการอนุรกั ษสัตวปา การเพาะเลีย้ งและ
การขยายพนั ธุสตั วป า เชน ไกฟ า พญาลอ นกยงู เกง กวาง และเนือ้ ทราย เปนตน โดยปลอยสตั วใ หอาศัยอยูใน
พื้นที่ธรรมชาติสามารถสืบพนั ธุและขยายพันธุไ ดเอง เขตรักษาพันธุสัตวปาภูเขียวไดมีการจัดทําเสนทางศึกษา
ธรรมชาติสาํ หรับผสู นใจศกึ ษาธรรมชาติ อยา งใกลช ิด นอกจากนเ้ี ขตรักษาพันธสุ ตั วปาภูเขียวยังถือวาเปนแหลง
เปน “แหลงศกึ ษาธรรมชาติ” เชน ดูนก ดูผเี สอื้ หรือเดนิ ปา

เขตรักษาพันธุสัตวปาตะเบาะ-หวยใหญ ที่ตั้งบริเวณปาตะเบาะ ปาหวยใหญ ปาหวยทิน ปา
คลองตีบ ปาลํากง ปาคลองตะโก ปาฝงซายแมนํ้าปาสัก และปาหมายเลขสิบแปลงที่หนึ่ง ในทองที่ตําบลตะ
เบาะ ตาํ บลนายม อําเภอเมืองเพชรบูรณ ตาํ บลบอไทย ตําบลทา ดวง อําเภอหนองไผ ตาํ บลสระแกว อําเภอบึง
สามพัน จังหวัดเพชรบูรณ และในทองที่ตําบลนางแดด ตําบลวังชมภู ตําบลถํ้าวัวแดง อําเภอหนองบัวแดง

แผนปฏิบัติการพฒั นาการทอ งเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทองเทย่ี วธรณีวทิ ยาถน่ิ อีสาน 46

ตําบลบา นเจยี ง ตาํ บลแหลมทอง ตําบลเขาทอง ตาํ บลวังทอง อําเภอภกั ดีชมุ พล จงั หวดั ชยั ภูมิ เน้ือท่ีประมาณ
408,707 ไร หรือ 652 ตารางกิโลเมตร สภาพโดยทั่วไปของเขตรักษาพันธุสัตวปาตะเบาะและหวยใหญ เปน
ภูเขาสลบั ซบั ซอ น พนื้ ทีบ่ างสว นเคยถูกราษฎรบกุ รุกแผวถางทําไรม ากอน จึงมีสภาพเปน ภเู ขาหวั โลน แตตอมา
เมอ่ื มีการอพยพราษฎรดงั กลา วออกจากพืน้ ท่จี นหมด สภาพปา จึงไดฟน ตัวขึน้ และมพี รรณไมเบิกนําชนิดตา ง ๆ
เกิดขึ้นอยางมากมาย จนกลายเปนที่อยูอาศัยของสัตวปาขนาดเล็กมากมาย พื้นที่มีความสูงจากระดบั นํ้าทะเล
ประมาณ 270-1,000 เมตร สภาพความลาดชันของพื้นที่เปนภูเขาวางตัวดานทิศเหนือ-ใต ทิศดานลาดไปใน
แนวตะวันออกและตะวนั ตก

สวนรุกขชาตินํ้าผุดทัพลาว ตั้งอยูท่ีบานผาเบียด หมูที่ 2 ต.หวยยาง อ.คอนสาร จ.ชัยภูมิ
ภายในเขตปาสงวนแหงชาติปาภชู ําผักหนาม เนื้อที่รวม 160 ไร โดยกรมปาไม (เดิม) ไดอนุมัติใหจัดตั้งขึน้ เมอ่ื
วันท่ี 17 กนั ยายน 2536 โดยมีวตั ถุประสงคใ หเ ปนสถานทีร่ วบรวมพันธไุ มทอ งถ่ินชนิดตา ง ๆ เพ่ือประโยชนใน
การศึกษาวิจัยและใชเปนสถานที่พักผอนหยอนใจของประชาชนทั่วไป และชาวอําเภอคอนสารนับถือเปน
สถานที่ศักดิ์สิทธิ์ ในวันขึ้น 15 คํ่า เดือน 5 ของทุกป ชาวอําเภอคอนสาร จะทําพิธี “สรงนํ้าผุด” ขึ้น ซ่ึง
ชาวบานจะทําพิธีนี้เปนประจําทุกปสืบทอดกันมาเปนประเพณีจนถึงปจจุบัน นํ้าผุดทัพลาวแหลงตนนํ้าทาง
ธรรมชาตทิ ่สี ําคัญอีกสายหน่งึ ของอาํ เภอคอนสาร ไดใชล าํ น้ําสายน้เี พ่อื การบริโภค อุปโภค และใชในการเกษตร
กรรมของประชาชนในพื้นที่ ในอดีตไดมีผูสูงอายุเขามาอาศัยอยูกอนที่จะตั้งหมูบานผาเบียดขึ้น ไดเลาประวัติ
เกี่ยวกับนํ้าผุดแหงน้ี และมีราษฎรที่มีที่ดินติดกับสวนรุกขชาตินํ้าผุดทัพลาวหางจากจุดนํ้าผุดไปทางทิศ
ตะวันออกเฉียงเหนือ ไดขุดบอเลี้ยงปลา และพบโครงกระดูกมนุษยจํานวน 4-5 โครง พรอมสิ่งของเครื่องใช
ของคนในอดีตที่คาดวานาจะเปนทหารลาวที่เคยมาตั้งพักกองทัพบริเวณนี้ ซึ่งจากคําบอกเลาของผูสูงอายุสืบ
ตอ กนั มาจึงมีความเห็นตรงกันวา “นา้ํ ผดุ แหงนใ้ี นอดีตตองมีคนลาวมาปลูกทับ (ท่พี กั อาศยั ) เพอ่ื อยอู าศยั หรือมี
ทหารกองทัพลาวเดินทัพผานมาพบ และใชเปนที่พักกองทัพเพื่อสะสมเสบียงกอนจะเคลื่อนทัพผานไป คนใน
อดตี จนถึงปจจบุ นั จึงพากันเรยี กวา “นาํ้ ผดุ ทัพลาว” สบื ตอ กนั มา

สวนรุกขชาติ 100 ป กรมปาไม (ภูกุมขาว) ตั้งอยูที่บานโนนมะคาง ตําบลกุดเลาะ อําเภอ
เกษตรสมบรู ณ จงั หวดั ชยั ภมู ิ เสนทางถนนทศิ เหนือของอําเภอเกษตรสมบรู ณ หางจากอําเภอประมาณ 7 ก.ม.
สวนรุกขชาติ 100 ปกรมปาไม (ภูกุมขาว) มีสภาพภูมิประเทศเปนภูเขาขนาดเล็กที่มองดูคลายกองขาวขนาด
ใหญ ที่สูงจากระดับนํ้าทะเลประมาณ 405 เมตร ในอดีตเคยมีนํ้าผุดไหลออกมา และเปนสถานที่ศักดิ์สิทธ์ิ
บริเวณยอดเขาใชเปนสถานที่ประกอบพิธีกรรมทางศาสนา ตามประเพณีความเชื่อทองถิ่น มีเทวรูปเกาและ
องคพระพุทธรูปสถิตอยู ดนิ เปนดนิ ทราย สภาพปาเปน ปา เบญจพรรณ มพี รรณไม ไดแ ก มะคา โมง เต็ง รงั แดง
ประดู มะคาแต เปนตน

ทุงกะมัง ตั้งอยูในเขตรักษาพันธุสัตวปาภูเขียว จ.ชัยภูมิ เปนทุงเพ็กกวางใหญมีเนื้อที่ประมาณ
5,000 ไร มีความสูงจากระดบั นํ้าทะเลประมาณ 900 เมตร ตั้งอยูก ลางพื้นที่ปาภูเขียวคอนไปทางทิศตะวันตก
ลักษณะเปนทุงหญาธรรมชาติบนลูกเนินสูงตํ่าสลับประดุจลูกคลื่นตอเนื่องกันไป มีธารนํ้าหลายสายไหลผาน

แผนปฏบิ ัตกิ ารพัฒนาการทองเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทองเท่ียวธรณวี ิทยาถน่ิ อีสาน 47

พื้นที่โดยรอบเปนปาดิบเขา บางตอนมีปาสนขึ้นสลับกับตน เหียงและตนกอ บริเวณกลางทุงกะมังเกอื บจะไมมี
ตนไมใ หญขน้ึ เลย

ในพื้นที่ปาภูเขียวที่มีผืนปาธรรมชาติที่สมบูรณ นับจากปากทางหนวยปางมวงเขาไป จะพบลํา
นํ้าพรม ที่หนวยศาลาพรม เปนสายนํ้าใหญยังคงธรรมชาติดั้งเดิม เมื่อเขาไปยังบริเวณทุงกะมังจะผานผืนปา
หลากชนิด จนกะทั่งมาถึงทุงกะมัง ที่มีสภาพภูมิประเทศเปนทุงหญาเพ็กลอมรอบดวยปาดงดิบ จุดที่นาสนใจ
ของทุงกะมัง คือ การศึกษาธรรมชาติสัตวปา จะพบเกงกวาง เนื้อทราย เปนจํานวนมาก รวมทั้งหมูนกหลาก
ชนิด ท่พี บเห็นไดง า ย คอื นกยงู ไกฟา นกขนุ แผน นกหัวขวาน เนอื่ งจากบริเวณปา ทงุ กะมงั เปน พ้นื ท่ีเงียบสงบ
เหมาะแกการพักผอนและศึกษาธรรมชาติ ชวงฤดูหนาวจะมีอากาศหนาวเย็น ในชวงยามเชาจะมีสายหมอกที่
งดงาม แผกระจายอยูท่ัวทุง กะมัง ในชวงยามเชาจะมีจุดชมวิวบริเวณพลบั พลาทีป่ ระทับกลางทุง จะแลเห็นทงุ
หญาสีทองและพระอาทิตยขึ้นพรอมกับสายหมอกในยามเชา หากเปนชวงเย็นจะมีจุดชมวิวพระอาทิตยตก
บริเวณอางเกบ็ นํ้าที่สามารถมองเห็นภาพธรรมชาตทิ ่ีสวยงาม

เขื่อนจุฬาภรณ หรือ เขื่อนนํ้าพรม ตั้งอยูที่ตําบลทุงลุยลาย อําเภอคอนสาร จังหวัดชัยภูมิ ปด
กั้นลํานํ้าพรมบนเทือกเขาขุนพาย ลักษณะเขื่อนเปนเขื่อนหินทิ้ง แกนเปนดินเหนียว สันเขื่อนยาว 700 เมตร
ความสงู จากฐานราก 70 เมตร เปนเข่อื นอเนกประสงค ใชป ระโยชนในการผลิตพลังงานไฟฟา การชลประทาน
และเปนแหลง เพาะพันธปุ ลาน้ําจดื ภายในบริเวณมบี านพักรบั รองและเรือเชาลองชมทวิ ทัศนอ างเก็บนํ้า

เขตหา มลาสตั วปาหนองแวง หนองแวงเปนหนองนํา้ ขนาดเลก็ พื้นทีโ่ ดยรอบคอ นขางราบเรียบ
เปนที่ราบขั้นบันไดระดับตํ่า ลักษณะดินที่ความอุดมสมบูรณตํ่า มีความสําคัญดานนิเวศวิทยา เปนแหลงที่อยู
อาศัยของนกนํ้านานาชนิดใจกลางชุมชนเมืองคอนสวรรค โดยเฉพาะนกเปดนํ้าซึ่งกลายเปนสัญลักษณสําคัญ
อยางหนึ่งของหนองแวง ที่ชวยดึงดูดนักทองเที่ยวทั้งในทองถิ่นและจากตางจังหวัดใหแวะเขาไปเยี่ยมชม
นอกจากน้ี ถึงแมวาการประกาศใหหนองแวงเปนเขตหามลาสัตวปา จะทําใหการเขาใชประโยชนเพื่อเก็บหา
ผลผลติ จากหนองนาํ้ จํากดั ลง แตกม็ ชี าวบานในตาํ บลคอนสวรรค โคกมั่งงอย และตําบลใกลเ คยี ง เชน ชองสาม
หมอ เดินทางมาจบั หาปลาและสตั วนํ้า รวมทั้งยงั พบเห็นการนําสัตวมาเลี้ยงบริเวณหนองแวงไดอ ยูบ างเชนกนั
ดังนั้นเมื่อพิจารณาจากรายการดัชนีคุณคาและความสําคัญของพื้นที่ชุมนํ้า หนองแวงจึงมีคุณคาและ
ความสําคัญเชิงเกษตรกรรม (Agricultural value) ในการเปนแหลงนํ้าแหลงหากินสําหรับสัตวเลี้ยง และ
คุณคาดานผลผลิต (Wetland product value) โดยหนองแวงจัดเปนแหลงจับหาปลาและสัตวนํ้า เก็บพืช
พรรณ และ/หรือเปนตลาดสดสําหรับหลายครัวเรือน

ผาเกิ้ง เปนชื่อของหนาผาที่มีความสําคัญทางประวัติศาสตรในทองถิ่นมาเปนเวลานาน เพราะ
ตั้งอยูระหวางภูเขาสองลูกมาบรรจบกัน จะมีผูคนเรียกตรงนี้วา ชองบุญกวาง แตชื่อที่เรียกติดปากชาวบาน
ทั่วไป คอื ผาเกง้ิ ซ่งึ มคี วามหมายวา ผาที่มลี กั ษณะเหมือนพระจนั ทร เพราะท่ีบริเวณหนาผานนั้ มีหนิ กอนใหญ
เปนชะงอยยื่นออกไป ลักษณะครึ่งวงกลม ชาวบานมองดูแลว เหมือนพระจันทรครึ่งเสี้ยว จึงเรียกผานี้วา ผา

แผนปฏบิ ัตกิ ารพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพฒั นาการทองเทย่ี วธรณวี ทิ ยาถิ่นอีสาน 48

เกิ้ง ซึ่งมาจากภาษาอีสาน อิเกิ้ง ซึ่งคนอีสานใชเรียกดวงจันทร มีจุดที่สามารถมองเห็นทัศนียภาพตาง ๆ
สวยงามมาก

อุทยานแหงชาติไทรทอง ตั้งอยูท่ีจังหวดั ชัยภมู ิ มีภูมิประเทศเปนเขาสูง มีอากาศเย็นชวงเดือน
มิถุนายนถึงเดือนสิงหาคมของทุกป ซึ่งเปนชวงฤดูฝน อันเปนฤดูการทองเที่ยวดอกปทุมมา (Curcuma
alismatifolia) อุทยานแหงชาติไทรทองมีเน้ือที่ประมาณ 319 ตารางกิโลเมตร (120 สแควรไมล) กินเนื้อท่ี
อําเภอหนองบัวระเหว อําเภอเทพสถติ ย อําเภอภักดีชุมพล อําเภอหนองบัวแดง เปดดําเนินการต้ังแตวันที่ 30
ธนั วาคม พ.ศ. 2535 มพี ้นื ทต่ี ดิ กับอุทยานแหง ชาติปาหินงาม และยังเปนตน กําเนดิ ของลาํ นํ้าหลายสาย มคี วาม
อดุ มสมบรู ณท างธรรมชาตเิ ปนอยางมาก ปาท่นี ี่สวนใหญเปนปาเบญจพรรณ

อทุ ยานแหง ชาตภิ แู ลนคา ตั้งอยูใ นทองทีข่ องอาํ เภอเกษตรสมบรู ณ อําเภอหนองบัวแดง อําเภอ
แกงครอ อําเภอเมอื งชัยภมู ิ อําเภอบานเขวา ของจังหวดั ชยั ภมู ิ อุทยานแหง ชาตภิ แู ลนคา เปนอุทยานแหงชาติ
ลําดับที่ 108 ของประเทศไทย เปนแหลงทองเที่ยวที่มีลักษณะภูมิประเทศ เปนภูเขาสลับซับซอน แตมีความ
สวยงามเปน อยา งย่ิง ชวงทเี่ หมาะแกการทองเท่ยี วอยใู นชวงเดือน 5-12

2) แหลงทองเท่ียวทางประวัตศิ าสตร โบราณคดี และศาสนา
อนุสาวรียพระยาภักดีชุมพล (แล) ประดิษฐานอยูตรงวงเวียนศูนยราชการ ปากทางเขาสูตัว
เมอื งชัยภูมิ อนุสาวรียแหง นช้ี าวจงั หวดั ชัยภมู ิไดร วมใจกันสรางขึ้นเม่ือป พ.ศ. 2518 เพื่อเปนที่ระลึกถึงพระยา
ภักดีชุมพล ผูกอตั้งเมืองชัยภูมิ ซึ่งชาวชัยภูมิทั้งหลายเรียกทานวา “เจาพอพระยาแล” มีประวัติความเปนมา
ดังน้ี
ในสมัยรัชกาลที่ 3 พ.ศ. 2369 เจาอนุวงศกอการกบฏตอกรุงเทพเพื่อแยกตัวเปนเอกราช โดย
ยกทัพเขาตีเมืองนครราชสีมา แตเห็นวาจะทําการตอไปไดไมตลอด จึงเผาเมืองนครราชสีมาทิ้งและถอนทัพ
กลบั ไปต้ังรับท่ีเวยี งจันทน ระหวางทางกองทพั เจา อนุวงศเกดิ ความปนปวนจากการลุกฮอื ของครัวเรือนที่กวาด
ตอนไปเวียงจันทน ขณะพักทัพอยูที่ทุงสําริด พระยาภักดีชุมพล (แล) ไดยกทัพไปสมทบกับคุณหญิงโมและ
ครัวเรือนชาวเมืองนครราชสีมา ทําการตีกระหนาบกองทัพของเจาอนุวงศจนแตกพาย เจาอนุวงศเกิด
ความแคนที่พระยาภักดีชุมพลไมยอมใหความรวมมือกับฝายลาว ซํ้ายังยกทัพมาชวยฝายไทยตีกระหนาบทัพ
ลาวอีกดวย จึงยอนกลับมาเมืองชัยภูมิ จับตัวพระยาภักดีชุมพล (แล) ประหารชีวิต ที่บริเวณใตตนมะขามริม
หนองปลาเฒา
การเสียชีวิตของพระยาภักดีชุมพล (แล) ในครั้งนั้น เปนเหตุการณส ําคัญทีช่ าวเมืองชัยภมู จิ ดจาํ
ตลอดมา และระลึกถึงวาเปนวีรกรรมครั้งสําคัญของทาน ตอมาชาวเมืองชัยภูมิจึงเรียกขานทานดวยความ
เคารพวา “เจาพอพญาแล” และไดมีการสรางศาลไวตรงสถานที่ที่พระยาภักดีชุมพล (แล) ถูกประหารชีวิต ท่ี
บานหนองปลาเฒา อําเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ ริมทางหลวงแผนดินหมายเลข 225 (ชัยภูมิ-บานเขวา) ตอมา
ใน พ.ศ. 2511 ทางราชการไดสรางศาลขึ้นใหม ใหชื่อวา “ศาลพระยาภักดีชุมพล (แล)” และจัดใหมีงาน
สักการะเจาพอพญาแลทุกป โดยเริ่มจากวันพุธแรกของเดือน 6 เปนเวลา 7 วัน เรียกวา “งานเทศกาลบุญ

แผนปฏบิ ตั ิการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทอ งเท่ียวธรณวี ทิ ยาถิน่ อีสาน 49

เดอื นหก ระลึกถึงความดขี อง เจา พอ พญาแล” ถือเปนงานใหญประจาํ ปข องชาวชยั ภมู ิ และใน พ.ศ. 2518 ทาง
ราชการรวมกับพอคาและประชาชนชาวชัยภมู ิสรางอนุสาวรียของพระยาภักดีชุมพล (แล) ประดิษฐานอยูตรง
วงเวียนศูนยราชการ ปากทางเขา สูต วั เมืองชัยภูมิ

พระปรางคกู เปนโบราณสถาน ตั้งอยูที่ ถนนบรรณาการ บานหนองบัว ตําบลในเมือง อําเภอ
เมืองชัยภูมิ จังหวัดชัยภูมิ มีฐานสี่เหลี่ยม สรางดวยศิลาแลง วางซอนกันจากฐานถึงยอด ภายในบรรจุ
พระพุทธรูปดินเผา เชื่อกันวาเปนอโรยาศาล (โรงพยาบาล) ในสมัยกอนพระปรางคกู ถูกสรางโดย “พระไภษ
ชัยคุรุไวฑูรยประภา” เมื่อ พ.ศ. 1724-1763 หรือพุทธศตวรรษที่ 18 ในสมัยเจนละ ขณะที่พระเจาชัยวรมันท่ี
7 ครองราชย โดยสรา งเปน ปรางคศ ิลาแลงทง้ั หลัง มีประตเู ขา ทางทิศตะวันออก มีกาํ แพงรปู ส่เี หลย่ี ม ลอมรอบ
ภายในพระปรางคกู มีพระพุทธรูปปางมารวิชัยที่เคลื่อนยายมาจากที่อื่นประดิษฐานอยู มีเศียรเทวดาอิทธิพล
ศิลปะขอมทับหลังที่กรอบประตูสลักเปนรูปไตรรัตนมหายาน มีความหมายถึง พระพุทธเจา ทรงมีความรู
การแพทย ทําใหป ระชาชนมีความสุขและไมมโี รค เปน สถาปต ยกรรมอกี ช้นิ หนึง่ ทีไ่ ดร บั อทิ ธิพลจากขอม คําวา
ปรางคกูนั้นเปนชื่อเรียกของกลุม อาคารที่มีแผนผังและลักษณะแบบเดียวกันกับอาคารท่ีเชื่อกันวาเปนอโรคยา
ศาล ที่สรางขึน้ ในพุทธศตวรรษที่ 18 ในสมัยของพระเจาชัยวรมันที่ 7 ระหวาง พ.ศ. 1724-1763 ปจจุบันเปน
โบราณสถานที่สําคัญและมีสภาพสมบูรณที่สุดแหงหนึ่งในจังหวัดชัยภูมิ และยังเปนที่เคารพของคนในจังหวัด
ชัยภูมเิ ปน อยา งสงู อกี ดวย

ปรางคกูเปนโบราณสถานอีกแหงหนึ่ง ที่มีแผนผังและลักษณะเหมือนกับโบราณสถานที่ไดพบ
หลักฐานวาเปนอโรคยาศาล ที่สรางขึ้นในพุทธศตวรรษที่ 18 ก็คือ มีองคประธานอยูตรงกลาง 1 องค บรรณา
ลัยดานหนา 1 หลัง ลอมดวยกําแพงซึ่งมีโคปุระเฉพาะดานหนาทั้งหมด กอดวยอิฐศิลาแลงยกเวนกรอบประตู
หนาตาง ทับหลัง เสาประดับลวนเปนหินทราย หันหนาไปทางทิศตะวันออก ทิศตะวันออกเฉียงเหนือของ
ปรางคมีสระนํ้า 1 สระ ยังคงสภาพสมบูรณโดยเฉพาะองคประธานซึ่งมีผังเปนรูปสี่เหลี่ยมจตั รุ ัสขนาด 5 เมตร
ยอมุมไมสิบสอง ดานหนามปี ระตูทาํ เปนมุขยืน่ ออกมา ผนังปรางคอีก 3 ดานเปน ประตูหลอก จําหลักภาพตรง
กลางเปนพระพทุ ธรูปประทับนั่งปางสมาธิ ซงึ่ จบั ทอนพวงมาลัยไวด วยมอื ท้ังสองขาง ดา นขางทางซายและขวา
จาํ หลกั รปู พระโพธสิ ัตวอวโลกิเตศวร 4 กร กับรปู นางปรัชญาปารมิตา ดานหนามที บั หลังเชนกนั สันนิษฐานวา
สลักเปนภาพเดียวกัน แตปจจุบันลบเลือนมาก ที่ชองประตูหลอกดานทิศเหนือยังมีพระพุทธรูปศิลาปางสมาธิ
ศิลปะแบบทวาราวดี ขนาดสูง 1.75 เมตร หนาตักกวาง 7.5 เมตร ประดิษฐานอยู 1 องค ซึ่งเปนของที่
เคล่อื นยายมาจากท่ีอืน่

ภแู ฝด (รอยพระบาท) เปนเนินเขาเต้ีย ๆ มีรอยพระพุทธบาทในกอ นหนิ คลา ย ๆ พระพทุ ธบาท
ที่จังหวัดสระบุรี ในทองที่ตําบลนาเสียว อําเภอเมือง หางจากศาลากลางไปทางทิศเหนือ ประมาณ 18 ก.ม.
(เสนทางเดียวกับภูพระ) แยกขวาเขาไปประมาณ 5 ก.ม. มีตนไทร สนฉัตร ตนจําปา และพันธุไมนานาชนิด
ทางเขาวดั ทั้งสองขา งทางรมรนื่ ย่งิ นัก

แผนปฏิบตั กิ ารพฒั นาการทอ งเท่ียวประจาํ เขตพัฒนาการทอ งเทีย่ วธรณวี ทิ ยาถิ่นอสี าน 50

ภูพระ (วดั ศลิ าอาสน) ทต่ี ้งั ตําบลนาเสยี ว อําเภอเมอื ง จังหวดั ชัยภูมิ ภายบริเวณวดั มเี พิงผาหิน
ซึ่งมีภาพจําหลักกลุมพระพุทธรูป อันเปนที่มาของชื่อ ภูพระ และเปนที่เคารพสักการะของชาวบานมาชานาน
ปจจบุ ันมีการสรางหลงั คาครอบไว ประกอบดว ยพระพทุ ธรูปองคใหญประทับน่งั ขดั สมาธิเพชร หนาตักกวาง 5
ฟุต สูง 7 ฟุตพระหัตถขวาวางอยูที่พระเพลา พระหัตถซายพาดอยูที่พระชงฆ (พระหัตถอยูในทาตรงขามกับ
ปางมารวชิ ัย) เรียกกันวา พระเจาตื้อ มีพระพุทธรูปหินทรายขนาดเลก็ สูง 7 นิ้ว ลักษณะเดียวกันอีก 1 องคต้ัง
วางอยูด า นหนา ใกลก ันมพี ระพุทธรูปอีก 7 องคจ าํ หลกั รอบเสาหนิ ทราย ประทับนงั่ เรียงแถว ปางสมาธิ 5 องค
ปางเดียวกบั พระเจา ตอื้ 2 องค พระพทุ ธรปู เหลานมี้ ีพุทธลกั ษณะเปนแบบพระพุทธรูปอทู อง มีอายุอยูระหวาง
พุทธศตวรรษที่ 18-19 รวมสมยั อยุธยาตอนตน ทุกปม งี านนมัสการพระพุทธรปู ท่ีภูพระในกลางเดอื น 5 เร่ิมตน
วนั ข้นึ 14 ค่าํ รวม 3 วัน

เนื่องดวยกรมศิลปากรไดประกาศทะเบียนโบราณวัตถุสถาน ตั้งแตวันที่ 8 มีนาคม 2478 เปน
ตนมา ภายหลังไดกําหนดขอบเขตที่ดินเปนเขตโบราณสถานตามที่เห็นสมควรไวดวย เพื่อปองกันมิใหทําลาย
โบราณสถาน ที่ขึ้นทะเบียนในจงั หวดั ตาง ๆ คือ ที่ตั้งเลขที่ 2 ภูพระ ตําบลนาเสียว อําเภอเมือง จังหวัดชัยภมู ิ
ประกาศในราชกิจจานุเบกษาเลมที่ 53 ตอนที่ 24 วันที่ 2 สิงหาคม 2479 พระพุทธรูปปางมารวิชัย จําหลักท่ี
ผนังหินบนเนินเขาองคหนึ่ง หนาตักกวาง 4 ศอก เรียกกันวา “พระเจาองคตื้อ” ภูพระเปนชื่อภูเขาเตี้ย ๆ ลูก
หน่ึงอยูหางจากศาลากลางจังหวัดประมาณ 12 ก.ม. ที่ผนังภูพระจําหลักเปนพระพุทธรูปใหญองคหน่ึง
นั่งขัดสมาธิราบ พระหัตถข วาวางอยูท่ีพระเพลา พระหัตถซายวางพาดอยูที่พระชงฆ หนาตักกวา ง 5 ฟุต สูง 7
ฟุต เรียกวา “พระเจาองคตื้อ” และรอบ ๆ พระพุทธรูปองคนี้มีรอยแกะหินเปนรูปพระสาวกอีกหลายองค
สันนิษฐานวาอาจจะสรางในสมัยรุนราวคราวเดียวกับปรางคกูก็เปนได พระพุทธรูปเหลานี้มีลักษณะเปน
พระพุทธรปู แบบอูทอง มอี ายรุ ะหวางพทุ ธศตวรรษที่ 18 ถึง 19 (ราว พ.ศ. 1701 - พ.ศ. 1900)

พระธาตุหนองสามหมื่น เปนพระธาตุที่มลี กั ษณะสวยงามและสมบูรณท ี่สุดองคหน่ึง ไมปรากฏ
หลักฐานวาสรางขึ้นเมื่อใด แตจากลักษณะสถาปตยกรรมและศิลปกรรมที่ผสมผสานกันระหวางลานนา ลาน
ชางและอยุธยา สันนิษฐานวาสรางขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 21-22 ในสมัยพระไชยเชษฐาธิราชแหง
ราชอาณาจักรลาว นอกจากนบ้ี ริเวณที่ตั้งพระธาตุหนองสามหมื่นแตเดิมเคยเปนเมืองโบราณสมัยทวาราวดีที่มี
ขนาดใหญเมืองหนึ่ง อายุราวพุทธศตวรรษที่ 12-16 เนื่องจากปรากฏรองรอยของคูนํ้าคันดิน และโคกเนิน
โบราณสถานหลายแหง รวมทั้งโบราณวัตถุหลายชิ้น เชน กลุมใบเสมาหินทราย สันนิษฐานวาเปนเมืองขนาด
ใหญ ปรากฏในตํานานอุรงั คนิทาน วามีเมืองหนึ่ง อยูดานทศิ ตะวนั ตกของเมืองหนองหาร ชื่อวา อโยธยา หรือ
กุรุนทนคร โดยสวนใหญจะเขาใจวาจะเปนแถบจังหวัดนครปฐม เพราะความหมายกํากวม ในที่นี้อาจจะเปน
เปน เมืองกรุนทนคร ขึน้ ตรงกบั อาณาจกั รทวารวดี (อโยธยา) กอ็ าจเปน ได

พระใหญและใบเสมาวัดคอนสวรรค พระใหญทวารวดี ประดิษฐานอยูที่วัดคอนสวรรค บาน
คอนสวรรค อําเภอคอนสวรรค เปน พระพุทธรูปที่มอี ายเุ กา แกคูบา นคเู มืองนครกาหลงมาแตโบราณ สนั นิษฐาน
วาสรางมาตั้งแตสมัยขอมเรืองอํานาจ และมีความขลังศักดิ์สิทธิ์ เปนพระพุทธรูปหินแกะ สลักปางประทับยืน

แผนปฏิบตั กิ ารพัฒนาการทอ งเที่ยวประจาํ เขตพัฒนาการทองเท่ยี วธรณวี ทิ ยาถ่ินอีสาน 51

ศิลปทวาราวดีสรางดวยศิลาแลง เปนที่เคารพสักการะของชาวจังหวัดชัยภูมิมากองคหนึ่ง ชาวบานเรียกวา
“หลวงพอใหญ” เดมิ พบอยูบ นเนนิ ดินชาวบา นจงึ เรียกเนนิ นัน้ วา “เนินหลวงพอ ใหญ” สันนษิ ฐานวาคงจะสรา ง
ในสมัยขอมเรืองอํานาจในภูมิภาคแถบนี้ ตอมาในป พ.ศ. 2468 ขุนบัญชาคดี ซึ่งเปนนายอําเภอคอนสวรรค
ในขณะนัน้ ไดร วมมือกบั ชาวบา นทําพธิ อี ัญเชิญพระพุทธรปู หลวงพอ ใหญไปประดิษฐานไวท ่ีวดั บานคอนสวรรค
ตาํ บลคอนสวรรค อาํ เภอคอนสวรรคจ นถงึ ปจ จุบนั มปี ระชาชนไปกราบนมสั การเปนประจาํ

โดยปรกติแลว ลักษณะพระพทุ ธรูปสมัยทวารวดี (พทุ ธศตวรรษท่ี 12-16) ไดร บั แรงบนั ดาลใจมา
จากศิลปะอินเดีย คือ ศิลปะอมราวดี ศิลปะคุปตะ ศิลปะหลังคุปตะ และศิลปะปาละ ที่มีอิทธิพลมากที่สุด
ไดแ ก ศลิ ปะคุปตะ เชน การครองจีวรหมคลุม จีวรเรยี บไมมีรว้ิ การยนื เอยี งตนแบบตรภิ ังค คอื การยืนเอยี งตน
ทั้ง 3 สวน ไดแก พระอังสา (ไหล) พระโสณี (สะโพก) และพระชงฆ (ขา) ตอมาไดพัฒนารูปแบบใหเปนแบบ
พื้นเมืองมากยิ่งขึ้น เชน พระพักตรกลมแปน พระขนงตอกันเปนรูปปกกา พระนาสิกแบน พระโอษฐหนาแบะ
พระพทุ ธรปู ประทับยนื ตรง ไมท ําตริภงั ค และนยิ มแสดงปางวติ รรกะ (ทรงแสดงธรรม) ท้งั 2 พระหัตถ อันเปน
รูปแบบท่ีเกิดขึ้นในศิลปะทวารวดีโดยเฉพาะ นอกจากนั้น ยังไดพบพระพุทธรูปนั่งปางสมาธิ ที่นิยมขัดสมาธิ
ราบอยางหลวม ๆ (พระบาทขวาทับพระบาทซาย เห็นฝาพระบาทเพียงดานเดียว) อันมีที่มาจากอิทธิพลของ
ศิลปะอมราวดี ตอ มามีอิทธพิ ลของศิลปะปาละเขามา เชน การทาํ พระพุทธรูปขัดสมาธิเพชร (การนัง่ ขดั สมาธิท่ี
เห็นฝาพระบาททั้ง 2 ขาง) ในชวงสุดทายของศิลปะทวารวดีมีอิทธิพลของศิลปะเขมรเขามาปะปนอยูดวย
กอนท่ีศลิ ปะทวารวดีจะคอ ย ๆ เสอื่ มไป และมอี ทิ ธพิ ลของศิลปะเขมรเขา มาแทนท่ี

พระแทนบัลลังก ประดิษฐานอยูท่ีบานแทน หมู 3 ตําบลบานแทน เปนแทนหินเกาแกสมัย
โบราณ ขนาดกวาง 1 คืบ 9 นิ้ว ยาว 1 ศอก 11 นิ้ว สูง 1 ศอก 6 นิ้ว มีหินลูกนิมิตและหินคลายใบเสมาฝง
ประจําอยู 8 ทิศ สันนิษฐานวา เปนแทนหินรองรับพระพุทธรูปองคประธานในอโุ บสถ ชาวบานถือวาเปนแทน
หินศกั ดส์ิ ทิ ธิ์

พระธาตุกุดจอก ตั้งอยูที่บานยางนอย ตําบลบานยาง อยูหางจากอําเภอเกษตรสมบูรณ
ประมาณ 3 กิโลเมตร และจากบานยางนอยไปพระธาตปุ ระมาณ 1 กิโลเมตร อยูหางจากเมืองชัยภูมปิ ระมาณ
78 กิโลเมตร พระธาตุกุดจอกประกอบดวยเจดียก ออิฐ 2 องค องคแรกมีเรือนธาตุกลวง ภายในมีพระพุทธรูป
หินปูนขนาดใหญ และพระพุทธรูปหินทรายปางมารวิชัย ยอดเจดียพังลงมาสวนใหญ ธาตุเจดียองคที่สองเปน
ธาตุทาํ เปนรูปสอบปลายแหลมคลายพระธาตุพนม ธาตเุ จดียอ งคนี้ มฐี านสงู ประมาณ 5 ชน้ั เปน มุขย่ืนและเปน
มุมอยางสวยงาม ลักษณะของธาตุเจดียทั้งสององค เปนสถาปตยกรรมแบบลาว มีอายุอยูในราวพุทธศตวรรษ
19-20 ปจจุบันท่ีสํานักสงฆอยูในบริเวณพระธาตุ มีพระสงฆจําพรรษาดูแลอยู ยอดเจดียหักพังลงมาเปนสวน
ใหญ

4.2 วฒั นธรรมประเพณีทสี่ าํ คญั
หมูบานทอผา ไหมบานเขวา เปนชุมชนผูผลิตผาไหมฝมือเยี่ยม ทอดวยมือ และทุกขั้นตอนการ

ผลิตเปนผลิตภัณฑที่ทําเองโดยตลอด ตั้งแตการปลูกหมอนเลี้ยงไหม สาวไหม ฟอก ยอม ทอ บานเขวาเปน

แผนปฏิบัติการพัฒนาการทอ งเท่ียวประจาํ เขตพฒั นาการทอ งเทย่ี วธรณวี ทิ ยาถิน่ อสี าน 52

หมบู า นท่ีมชี ่อื เสียงในการทอผา ไหม ผาขติ อยหู า งจากตัวเมือง ประมาณ 13 กม. บนทางหลวง หมายเลข 225
(เล้ยี วซา ยตรงทางแยกสถานีตาํ รวจอาํ เภอ บานเขวา )

ศูนยรวมไมดัดบานแข อยูริมทางหลวงหมายเลข 201 หางจากตัวเมืองชัยภูมิ 76 กิโลเมตร
หรือกอนถึงอําเภอภูเขียวประมาณ 1 กิโลเมตร ศูนยรวมไมดัดบานแขสองขางทางจะเปนแหลงจําหนายไมดัด
รูปรางลักษณะตาง ๆ มากมายหลายขนาด เหมาะที่จะนําไปปลูกตกแตงสวน การทําไมดัดเปนอาชีพของ
ชาวบานแขโดยเฉพาะ โดยนําไมประเภทขอย มะสัง ตะโก ที่มีอยูมากในบริเวณนี้มาดัดและตัดแตงใหเปน
รูปทรงท่สี วยงาม และจําหนา ยในราคาทย่ี อ มเยา

ชุนชนผาขิดบานโนนเสลา เปนแหลงทอผาขิดที่ใหญที่สุดในจังหวัดชัยภูมิ เปนสินคา OTOP
ของคนในชุมชนทร่ี วมตัวกนั มาจดั ต้งั กลุมทอผา โดยชาวบานโนนเสลาไดส บื ทอดการทอผา ขิดมาแตคร้ังปูยาตา
ยาย ซึ่งทอผาใชเองแทบทุกครัวเรือน เมื่อป พ.ศ. 2521 มีการตั้งกลุมทอผาขึ้นและไดทอผาดวยลวดลายที่คิด
ขน้ึ มาใหม คอื ลายนาคโหด มาจากเปน ประเพณีอปุ สมบทหมูแหน าคโหดของจังหวัดชัยภมู ิ ซ่งึ เปน ประเพณีแห
นาคแบบแปลกประหลาดและโหดที่สุด โดยจะใชคนหนุม หามแครไมไผแหนาคไปรอบหมูบานระยะทางกวา 3
กิโลเมตร พรอมท้ังเขยา-โยนนาคอยางรุนแรงเพือ่ ความสนุกสนาน ทั้งนี้ เชื่อวา เปนการทดสอบความตัง้ ใจของ
ผูบวช วา มีความมงุ มนั่ ที่จะบวชหรือไม โดยนาคตอ งหามตกลงมาจากแครไมไผ หากตกลงมาถกู พน้ื ดินจะถือวา
ขาดคุณสมบัติไมใหบวช ดังนั้น ชาวบานจึงไดนําประเพณีแหนาคโหดอันเปนเอกลักษณที่โดดเดนของชาว
ชยั ภูมมิ ารอ ยเรียงบนผา ฝา ยเกิดเปนลายแหน าคโหดแหงเดยี วประจาํ จงั หวัด

ประเพณีรําผีฟา ปกติการรําผีฟาเปนการรําเขาทรง เพื่อเปนการรักษาอาการเจ็บปวยของ
ชาวบาน โดยมีการรายรําบูชาแถนหรือผีฟา แตการรําผีฟาท่ีภูพระแตกตางไปจากรําผีฟาที่อื่นตรงที่วาบรรดา
“นางทรง” หรอื “ผีฟา ” ทงั้ หลายท่มี ีความเลอื่ มใสศรัทธาพระเจาองคตอ้ื ท่ีภูพระจะมารว มชุมนุมกันกราบไหว
พระเจา องคต้อื ในเทศกาลสงกรานต นอกจากนน้ั ยังมกี ารรายราํ บวงสรวงทเ่ี รยี กวา “รําผฟี า” เพอ่ื เปนการเซน
สรวงท่ีพระเจาองคตื้อไดดลบันดาลความรมเย็นเปนสุข พระองคเจาตื้อนั้นเปนพระพุทธรูปจําหลักเปนรูปนูน
ตํ่าในหินทรายของเทือกเขาภูแลนคา จึงมีชื่อวา “ภูพระ” ตั้งอยูในเขตพื้นที่หมูบานนาไกเชา ตําบลนาเสียว
อาํ เภอเมือง หางจากตัวเมอื งประมาณ 12 กโิ ลเมตร

หมูบานชาวบน ขอมูลจากฐานขอมูลชาติพันธุประเทศไทย ศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร อธิบาย
วาญัฮกรุ เรยี กตนเองวา “ญัฮกรุ ” หรอื “เนยี ะกรุ ” คําวา “ญฮั ” และ “เนียะ” แปลวา “คน” สว นคําวา “กุร”
แปลวา “ภูเขา” รวมความจึงแปลวา “คนภูเขา” คนภายนอกเรียกแตกตางกัน จังหวัดเพชรบูรณจะเรียกญัฮ
กรุ วา “ละวา ” หรือ “ชาวบน” ถาเปน จังหวดั ชัยภมู แิ ละนครราชสีมาจะเรยี กวา “คนดง” “ชาวดง” หรือเรียก
ตามที่ทางการเรียกวา “ชาวบน”ภาษาญัฮกุร จัดอยูในตระกูลภาษาออสโตรเอเชียติก (Austro-Asiatic
language family) ในสาขาโมนกิ (Monic) หรอื มอญ จัดอยูในกลุมภาษามอญโบราณ (Old Mon) ซึง่ แตกตา ง
จากภาษามอญในปจจุบนั ที่เปนภาษามอญใหม (Modern Mon) ในหมูบานไรมีมอญจากพมา คนหนึ่งช่ือนายสุ
เคน (ไมมีนามสกุล) ไดทดลองเทียบเสียงคําพื้นฐานหลายคําพบวาใกลเคียงกันเฉพาะคําหลัก เชน คําวา

แผนปฏบิ ัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจาํ เขตพัฒนาการทองเท่ยี วธรณวี ิทยาถ่นิ อสี าน 53

“ปลา” ออกเสียงวา “กา” คําวา “กนิ ขา ว” ออกเสยี งวา (ญฮั กรุ ) “จาโปง” (มอญ) “เจ่ยี ปง” หรือ “เชื่อโปง”
เปน ตน นกั ภาษาศาสตร เปรยี บเทยี บภาษาญฮั กุรกบั ภาษามอญในจารึกสมัยทวารวดี พบวา มคี วามใกลเคียงกัน
จึงเปนที่มาใหนักวิชาการบางคนเรียกญัฮกุรวา “ชาวมอญโบราณ” ในเขตจังหวัดชัยภูมิ พบชาวยัฮกุร อําเภอ
เทพสถิต ในเขตตําบลบานไรพ บที่บา นไร บา นวังอา ยคง บานวงั อา ยโพธ์ิ บา นโคกกระเบือ้ งไห บานเทพอวยชัย
บานวังตาเทพ ในเขตตําบลนายางกลัก พบที่บานนํ้าลาด บานเสลี่ยงทอง บานสะพานหิน บานสะพานยาว
และบานโคกสะอาด ในเขตอําเภอหนองบัวระเหว พบที่บานทาโปง และบานหวยแย ในเขตอําเภอบานเขวา
ตําบลซบี น พบท่บี านวงั กาํ แพง และในเขตอาํ เภอซับใหญ พบท่ีบา นหนองบัวบานหนองใหญ และบา นบฉุ นวน

ในอดีตชาวญัฮกุรนับถือผี ภายหลังในหลายทองที่ไดนับถือศาสนาพุทธบางแลว วัฒนธรรมเกดิ
ขึ้นมาก็สามารถเปลี่ยนแปลงไดด วยการเขามาจากวัฒนธรรมภายนอก การเปลี่ยนแปลงทางดานเทคโนโลยีวิถี
ชวี ติ ของชาวญัฮกรุ ไดเ ปล่ยี นแปลงจากด้งั เดมิ แบบการใชเ กษตร นับถือธรรมชาติ มเี สอื้ ผาทีม่ ลี ักษณะเฉพาะใส
เสื้อพ็อก ภายหลังไดมาใชชีวิตแบบสมัยนิยมเพราะการเขา ถงึ เทคโนโลยี คนรุนใหมไมนิยมพูดภาษาญัฮกรุ แต
ดวยการฟนฟูจากหลายหนว ยงานจากวัฒนธรรมจังหวัด มหาวิทยาลัย หนวยงานตางๆ ที่เขามาศึกษา วิจัย ได
รื้อฟนประเพณี วถิ ีชีวิต การสอนภาษาแบบเกา ไว โดยเฉพาะที่บา นไร ไดม กี ารจําลองวถิ ชี วี ิตไว ในขณะทีท่ อ งท่ี
อื่น ๆ วัฒนธรรมไดกลืนไปกับชาวอีสาน หรือชาวบานในเมืองไปจํานวนมาก เชน ใสผาซิ่นแบบชาวอีสานเปน
ตน

ขอมลู จงั หวดั กาฬสนิ ธุ

1. ขอมลู ทั่วไป
1.1 ตราประจาํ จังหวัดกาฬสินธุ
เปนรูปบึงใหญตฤณชาติและเมฆพยบั ฝน หมายถงึ สญั ลกั ษณข องความชมุ ชน้ื และความอดุ มสมบูรณ

ของภมู ิภาค ทิวเขาตรงสุดขอบฟา คอื แนวกน้ั เขตแดนกับจงั หวดั ใกลเ คยี ง น้ําในบงึ มสี ดี ําเพอ่ื ใหตรงกับช่ือของ
กาฬสนิ ธุ

แผนปฏิบตั ิการพฒั นาการทองเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทองเทีย่ วธรณีวิทยาถ่นิ อสี าน 54

1.2 ลักษณะทางกายภาพ
1) ทต่ี ง้ั และอาณาเขต
จังหวัดกาฬสินธุ ตั้งอยูทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย และอยูตอนกลางของภาค

อยูระหวางเสนรุงที่ 16-17 องศาเหนือ และอยูระหวางเสนแวงท่ี 103-104 องศาตะวันออก หางจาก

กรุงเทพมหานครประมาณ 519 กโิ ลเมตร เนอ้ื ทป่ี ระมาณ 6,946.75 ตารางกโิ ลเมตร หรือประมาณ 4.3 ลา นไร

และมีอาณาเขตติดตอ กับจังหวดั ใกลเ คียง ดงั น้ี (แผนพฒั นาจังหวดั กาฬสนิ ธุ พ.ศ. 2561-2564 : 2561)

ทศิ เหนอื ตดิ ตอ กบั จงั หวัดสกลนครและจังหวัดอดุ รธานี
ทศิ ตะวนั ออก ตดิ ตอ กบั จงั หวัดรอ ยเอด็ และจงั หวัดมกุ ดาหาร
ทศิ ใต ตดิ ตอกบั จังหวดั รอ ยเอด็ และจังหวัดมหาสารคาม
ทศิ ตะวันตก ตดิ ตอ กบั จงั หวดั มหาสารคามและจังหวดั ขอนแกน

2) ลักษณะภมู ปิ ระเทศ
จงั หวดั กาฬสนิ ธุมลี กั ษณะภมู ปิ ระเทศแบง ออกไดเ ปน 3 ลกั ษณะไดแ ก
(1) ลกั ษณะพื้นท่ตี อนบน ไดแก บรเิ วณอาํ เภอทา คันโท อาํ เภอคาํ มวง อําเภอสามชัย อําเภอนา
คู และอําเภอเขาวง ซึ่งเปนบริเวณแนวเทือกเขาภูพาน มีภูเขาสลับซับซอน และมีที่ราบในบริเวณระหวางหุบ
เขาสลับกับปาทึบ ไดแก ปาดงมูลและปาดงแมเผด บริเวณดังกลาวเปนแหลงตนนํ้าลําธารหลอเลี้ยงจังหวัด

แผนปฏิบัติการพฒั นาการทอ งเท่ียวประจาํ เขตพฒั นาการทอ งเที่ยวธรณวี ทิ ยาถ่นิ อีสาน 55

กาฬสินธุที่สําคัญ ไดแก ลํานํ้าปาว และลํานํ้าพาน มีเขื่อนลําปาวเพื่อเก็บกักนํ้าไวใชในการเพาะปลูกทั้งในฤดู
ฝนและฤดแู ลง

(2) ลักษณะพื้นที่ตอนกลาง ไดแก บริเวณอําเภอหนองกุงศรี อําเภอสหัสขันธ อําเภอสมเด็จ
อาํ เภอหวยผึง้ อาํ เภอนามน อําเภอกฉุ นิ ารายณ และอาํ เภอหว ยเม็ก ลักษณะภูมปิ ระเทศเปนเนนิ เขาสลบั กับปา
โปรง และทงุ ราบ

(3) ลักษณะพื้นที่ตอนลาง ไดแก บริเวณอําเภอยางตลาด อําเภอเมืองกาฬสินธุ อําเภอรองคํา
อําเภอกมลาไสย อําเภอดอนจาน และอําเภอฆองชัย ลักษณะภูมิประเทศเปนที่ราบตํ่าเปนแหลงเพาะปลูกท่ี
สาํ คัญของจงั หวดั กาฬสนิ ธุ เปน บรเิ วณทร่ี บั นํ้าชลประทานจากโครงการชลประทานลาํ ปาว และมีลาํ นํ้าชี ลาํ นํ้า
พาน ลาํ หว ยบงึ และหนองน้ําทัว่ ไป

3) สภาพภมู อิ ากาศ
ภูมิอากาศโดยทั่วไปจะมีลักษณะคลายคลึงกับจังหวัดอื่น ๆ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ คือ มี
อากาศรอนและคอนขางหนาวในฤดูหนาว สวนฤดูฝนจะมีฝนตกชุกชวงเดือนพฤษภาคม ถึง เดือนตุลาคม
จังหวัดกาฬสินธุ มีฝนตกเฉลี่ย 1,283.6 มิลลิลิตร/ป อุณหภูมิสูงสุด 41.8 องศาเซลเซียส และอุณหภูมิตํ่าสุด
9.9 องศาเซลเซียส

2. ลักษณะพ้นื ฐานทางเศรษฐกิจและสงั คมของจังหวดั กาฬสนิ ธุ

2.1 ดานเศรษฐกิจ
ผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัดกาฬสินธุ ณ ราคาประจําป 2561 มีมูลคา 55,836 ลานบาท เพิ่มขึ้นจาก
53,832 ลานบาท ในปที่ผานมา เทากับ 2,004 ลานบาท ผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัดตอหัว (GPP per capita)
ผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัดตอหัวมีมูลคาเทากับ 61,084 บาทตอคนตอป เพิ่มขึ้นจาก 58,629 บาท ในปที่ผาน
มาเทากับ 2,455 บาท หรือขยายตัวรอยละ 4.01 ตามการขยายตัวของการผลิตภาคนอกเกษตร ดัชนีราคา
ผลิตภัณฑม วลรวมจงั หวดั
โครงสรางการผลิตของจังหวัดกาฬสินธุ ณ ราคาประจําป 2561 ประกอบดวยภาคเกษตร 12,881
ลานบาท และภาคนอกเกษตร 42,955 ลานบาท โดยสาขาการผลิตที่สําคัญของจังหวัด 5 อันดับแรก ไดแก
สาขาเกษตรกรรมฯ สาขาการศึกษา สาขาอุตสาหกรรม สาขาการขายสง และขายปลีกฯ และสาขากิจกรรม
ทางการเงินและการประกนั ภัย ตามลาํ ดับ

แผนปฏบิ ตั ิการพฒั นาการทองเท่ียวประจาํ เขตพฒั นาการทองเทย่ี วธรณีวิทยาถน่ิ อีสาน 56

ตารางผลติ ภัณฑมวลรวมจงั หวดั กาฬสินธุ 2014 หนวย : ลา นบาท
13,874
ประเภทผลิตภัณฑ 13,874 มูลคา
36,147
ภาคเกษตร 2015 2016 2017
เกษตรกรรม , ปาไม และประมง 24 13,327 12,833 12,881
ภาคนอกเกษตร 7,725 13,327 12,833 12,881
การทาํ เหมืองแรแ ละเหมืองหิน 36,890 41,000 42,955
อตุ สาหกรรม 734
26 33 28
ไฟฟา ประปา และโรงแยกกา ซ 93 6,745 8,960 8,586
นา้ํ ประปา , การระบายนา้ํ ทิ้ง , การจัดการขยะ
และกจิ กรรมการฟนฟู 2,624 716 758 767
กอสราง 4,938
การขายสงและขายปลีกการคา และการซอมแซม 113 123 167
ยานยนต 877
การขนสง และการเก็บรักษา 145 2,687 2,648 2,535
ทพี่ ักและกิจกรรมบรกิ ารอาหาร 311 5,707 6,290 6,806
สารสนเทศและการสอ่ื สาร 3,275
กจิ กรรมทางการเงินและการประกันภัย 1,709 899 931 1,022
กิจกรรมดา นอสังหารมิ ทรัพย 34 156 163 214
กจิ กรรมทางวิชาชพี วทิ ยาศาสตรแ ละเทคนิค 26 328 244 321
กิจกรรมการบรหิ ารและสนับสนนุ บรกิ าร 1,691 3,608 4,669 4,531
การบรหิ ารราชการและการปองกนั ประเทศ 1,990 2,207 3,514
ประกันสงั คมภาคบังคับ 9,817 36 45 48
การศกึ ษา 1,467 30 29 39
บรกิ ารสุขภาพ 2,150 2,156 2,225
ศิลปะความบันเทงิ และนันทนาการ 64
กิจกรรมบริการอ่นื ๆ 591 9,493 9,414 9,658
ผลิตภณั ฑจงั หวัดข้ันตน (GPP) 50,020 1,538 1,625 1,763
รายไดประชากรตอหวั (บาท) 53,989
จํานวนประชากร (1,000 คน) 926 64 79 94
604 623 639
50,217 53,832 55,836
54,442 58,629 61,084

922 918 914

แผนปฏิบตั ิการพัฒนาการทองเท่ียวประจาํ เขตพัฒนาการทองเทยี่ วธรณวี ิทยาถิ่นอสี าน 57

1) ดานอตุ สาหกรรม
จังหวัดกาฬสินธุ มีโรงงานอุตสาหกรรมที่ไดรับอนุญาตใหประกอบกิจการ (สะสม) ณ วันที่ 31
พฤษภาคม 2558 จํานวนทั้งสิ้น 2,162 โรงงาน เงินลงทุนรวม 15,659.25 ลานบาท และมีจํานวนคนงาน
21,719 คน
2) ดา นเกษตรกรรม
จังหวัดกาฬสินธุ มีพื้นท่ี 6,946.746 ตารางกิโลเมตร หรือ 4,341,716 ไร มีพื้นที่การเกษตร
ประมาณ 2,325,095 ไร คิดเปนรอยละ 53.55 ของพื้นที่ทั้งหมด และเกษตรกรที่ไดขึ้นทะเบียนเกษตรกร
ทง้ั ส้นิ 161,861 ครวั เรือน คดิ เปนรอ ยละ 53.55 ของครวั เรอื นทงั้ จงั หวดั
ผลผลิตขาว “ขาว” เปนพืชเศรษฐกิจหลักของจังหวัดกาฬสินธุและมีพื้นที่เพาะปลูกมากที่สุด
โดยทั่วไปจะเปนการปลูกขาวนาปและขาวนาปรัง ตอมาจังหวัดไดสงเสริมการปลูกขาวหอมมะลิปลอดภัย
(GAP) และขาวหอมมะลอิ ินทรยี 
ผลผลิตพืชเศรษฐกิจที่สําคัญจังหวัดกาฬสินธุ มีพืชเศรษฐกิจท่ีสําคัญท่ีสรางรายไดใหแกจังหวัด
ไดแก มนั สาํ ปะหลงั และออ ยโรงงาน และมพี ืชเศรษฐกจิ รอง ไดแ ก ยางพารา แตงโม และปาลม น้ํามัน
การเลี้ยงสัตว จังหวัดกาฬสินธุมีจํานวนสัตวเศรษฐกิจที่สรางรายไดใ หแกจังหวัด ไดแก ไก เปด
กระบือ สุกร โคเนื้อ และโคนม โดยมีจํานวนเกษตรกรผูเลี้ยงสัตวเศรษฐกิจมากที่สุด คือเกษตรกรผูเลี้ยงไก
รองลงมา คือ เกษตรกรผูเลี้ยงโคเนื้อ และเกษตรกรผูเลี้ยงเปด ตามลําดับ ตั้งแตป 2556-2558 มีจํานวน
เกษตรกรและจํานวนสัตวเศรษฐกิจเพิ่มขึ้นทุกป ยกเวนเกษตรกรผูเลี้ยงโคเนื้อ มีจํานวนลดลงอยางตอเนื่อง
และเกษตรกรผูเลีย้ งเปด มีจํานวนลดลงเล็กนอย
การทําประมง ตั้งแตป  2555-2559 จงั หวดั กาฬสินธมุ กี ารจบั สตั วน ํา้ จากแหลงนํ้าธรรมชาติโดย
เฉลี่ย 7,556.27 ลาน-กิโลกรัม มีการเพาะเลี้ยงสัตวท่ีทํารายไดใ หแกจังหวัด เชน กุงกามกรามและปลากระชัง
CP โดยเฉลี่ย 3,642.88 ลาน-กิโลกรมั สถานการณดา นการเกษตรของจังหวัดกาฬสินธุ มีปจจัยที่สงผลตอ การ
ผลิตภาคการเกษตรมากที่สุด คือ นโยบายของรัฐบาล และความผันผวนของราคาผลผลิตทางการเกษตร โดย
ภาคเกษตรกรรมของจังหวัดกาฬสินธุ ดําเนินการในรูปแบบเกษตรเชิงพาณิชย หรือเกษตรอุตสาหกรรม โดยมี
มลู คา ดานการเกษตรคิดเปน รอ ยละ 26.6 ของผลิตภณั ฑม วลรวมจังหวดั (GPP) โดยจังหวดั กาฬสินธุม ศี ักยภาพ
ในการผลิตสินคาเกษตรอุตสาหกรรม โดยเฉพาะขาว ออย และมันสําปะหลัง เนื่องจากความเหมาะสมของ
พื้นที่การเพาะปลูกและมีปริมาณผลผลิตตอไรสูงเมื่อเปรียบเทียบกับจังหวัดใกลเคียง นอกจากนี้ยังมีโรงงาน
อุตสาหกรรมที่รองรับผลผลิตทางการเกษตร ซึ่งมีที่ตั้งอยูในพื้นที่ของจังหวัด เชน โรงสีขาวขนาดใหญขนาด
กลาง และขนาดเล็ก โรงงานผลิตนํ้าตาล และโรงงานผลิตแปงมันสําปะหลัง ตลอดจนมีความไดเปรียบเชิง
ภูมิศาสตร เพราะเปนศูนยกลางในการรวบรวมผลผลิตทางการเกษตรของภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง
ดังนั้นทิศทางการพัฒนาของจังหวัด จึงไดใหความสําคัญกับภาคเกษตรกรรมในฐานะตนนํ้าที่จะสงตอ
อุตสาหกรรมและการแปรรูปในดา นอ่ืน ๆ เชน อุตสาหกรรมการแปรรูปสินคา เกษตรอตุ สาหกรรม อาหารสัตว

แผนปฏิบตั ิการพฒั นาการทองเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทองเทีย่ วธรณีวทิ ยาถน่ิ อสี าน 58

การผลิตอาหารปลอดภยั เปนตน โดยเนนการเพิ่มศักยภาพการผลิตสินคาเกษตรไปสูมาตรฐานเกษตรอินทรีย
และอาหารปลอดภัย เพื่อรองรับการเปลี่ยนแปลงในอนาคต อยางไรก็ตามราคาสินคาเกษตรมีความผันผวน
หากสามารถสงเสริมใหเกษตรปลูกพืชอื่นในฤดูที่วางเวนจากการเพาะปลูกพืชหลักจะทําใหเกษตรกรมีรายได
เพ่มิ ขึ้นอีกทาง

2.2 ดานสังคม
1) ขอมูลการปกครอง
จังหวัดกาฬสินธุแบงการปกครองสวนภูมิภาคออกเปน 18 อําเภอ 135 ตําบล 1,584 หมูบาน

โดยมีอาํ เภอดงั น้ี
1. อําเภอเมอื งกาฬสนิ ธุ จาํ นวน 17 ตาํ บล 185 หมบู า น
2. อาํ เภอกมลาไสย จาํ นวน 8 ตําบล 111 หมบู า น
3. อําเภอกุฉินารายณ จาํ นวน 12 ตําบล 145 หมบู าน
4. อาํ เภอเขาวง จาํ นวน 6 ตําบล 71 หมบู า น
5. อาํ เภอคํามว ง จาํ นวน 6 ตาํ บล 71 หมูบ าน
6. อําเภอทาคันโท จาํ นวน 6 ตาํ บล 60 หมบู า น
7. อาํ เภอนามน จาํ นวน 5 ตําบล 67 หมบู า น
8. อาํ เภอยางตลาด จาํ นวน 15 ตําบล 208 หมบู า น
9. อาํ เภอรอ งคาํ จํานวน 3 ตาํ บล 208 หมูบ า น
10. อาํ เภอสมเดจ็ จํานวน 8 ตาํ บล 94 หมูบา น
11. อําเภอสหัสขนั ธ จํานวน 8 ตาํ บล 85 หมูบา น
12. อาํ เภอหนองกงุ ศรี จาํ นวน 9 ตําบล 113 หมบู า น
13. อาํ เภอหว ยผงึ้ จาํ นวน 4 ตาํ บล 52 หมูบาน
14. อาํ เภอหว ยเม็ก จาํ นวน 9 ตาํ บล 84 หมูบา น
15. อาํ เภอฆอ งชยั จาํ นวน 5 ตาํ บล 48 หมบู า น
16. อาํ เภอดอนจาน จาํ นวน 5 ตาํ บล 48 หมบู าน
17. อาํ เภอนาคู จํานวน 5 ตําบล 55 หมูบา น
18. อาํ เภอสามชัย จาํ นวน 4 ตาํ บล 47 หมูบาน

การปกครองสว นทอ งถน่ิ จํานวนทงั้ สิ้น 151 แหงประกอบดวย
- องคก ารบริหารสว นจงั หวัดจาํ นวน 1 แหง
- เทศบาลเมืองจาํ นวน 2 แหง
- เทศบาลตาํ บลจาํ นวน 77 แหง
- องคการบรหิ ารสวนตําบลจาํ นวน 71 แหง

แผนปฏบิ ัติการพัฒนาการทอ งเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทองเท่ยี วธรณีวทิ ยาถ่ินอีสาน 59

2) ขอมูลประชากร
ขอ มลู ประชากรจังหวดั กาฬสินธุ แยกตามเพศและแยกตามลกั ษณะสถานะของบคุ คล

ตารางจํานวนประชากรจงั หวดั กาฬสินธุ ชาย หญิง รวม
ลกั ษณะขอ มลู 488,776 496,570 985,346

แยกตามเพศ 484,605 493,255 977,860
แยกตามลกั ษณะสถานะของบคุ คล 557 204 761
- ผทู ่ีมสี ัญชาตไิ ทย และมีชอื่ อยใู นทะเบยี นบาน
3,145 2,877 6,022
- ผูที่ไมไ ดส ญั ชาติไทย และมชี ื่ออยใู นทะเบยี นบา น 469 234 703

- ผทู มี่ ชี ือ่ อยใู นทะเบียนบา นกลาง (ทะเบยี นซ่ึงผูอาํ นวยการทะเบยี นกลาง
กําหนดใหจัดทาํ ขน้ึ สาํ หรบั ลงรายการบุคคลท่ไี มอาจมชี อ่ื ในทะเบยี นบาน)

- ผทู ่ีอยรู ะหวางการยา ย (ผทู ย่ี า ยออกแตยังไมไดย า ยเขา )

ตารางจาํ นวนประชากรของจงั หวัดกาฬสนิ ธุแยกตามชวงอายุ (ป) เฉพาะผูมีสัญชาติไทย และมชี ่อื อยใู น
ทะเบยี นบาน

ชวงอายุ จํานวน จํานวน จาํ นวน สัดสว น
ประชากร ประชากร ประชากร รอยละ
เดก็ กอ นวยั เรียน (ชาย) (หญงิ ) (ท้งั หมด)
(อายุ 0-4 ป)
กลุมวยั เรียน 24,163 22,826 46,989 5
(อายุ 5-19 ป)
กลมุ วยั ทาํ งาน 88,615 83,507 172,122 18
(อายุ 20-59 ป)
กลุม วยั สูงอายุ 309,188 309,357 618,545 63
(อายุตัง้ แต 60 ปขน้ึ
62,639 77,565 140,204 14
ไป) 484,605 493,255 977,860 100
รวม

แผนปฏิบัติการพฒั นาการทอ งเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเท่ียวธรณวี ทิ ยาถ่ินอสี าน 60

ลักษณะประชากรของจังหวัดกาฬสินธุแยกตามชวงอายุ พบวา กลุมประชากรที่มีจํานวนมากที่สุด
คือ กลุมวัยทํางาน (อายุ 20-59 ป) จํานวน 618,545 คน คิดเปนรอยละ 63 รองลงมาคือ กลุมวัยเรียน (อายุ
5-19 ป) จํานวน 172,122คน คิดเปนรอยละ 18 กลุมวัยสูงอายุ (อายุตั้งแต 60 ปขึ้นไป) จํานวน ๑๔๐,๒๐๔
คน คิดเปนรอยละ 14 และกลุมประชากรที่มีจํานวนนอยที่สุดคือ เด็กกอนวัยเรียน (อายุ 0-4 ป) จํานวน
46,989 คน คิดเปนรอยละ 5

2.3 ดา นการคมนาคมขนสง
จังหวัดกาฬสินธุ มีทางหลวงแผนดินและทางหลวงจังหวัด ใชในการเดินทางติดตอในจังหวัดและ
ระหวางจงั หวัดไดโ ดยสะดวก มถี นนเชอ่ื มตอระหวางตาํ บลและหมูบา นในชนบท ซึ่งมีประโยชนตอการเดินทาง
ไปมาและการขนสง ผลิตผลทางการเกษตร
การเดินทางระหวางกาฬสนิ ธุ – กรงุ เทพฯ
การเดินทางโดยรถยนตระยะทางจากกรุงเทพฯ – กาฬสินธุ มีระยะทาง 519 กิโลเมตร ใชเสนทาง
หลวงหมายเลข 2 เลย้ี วขวาไปตามเสนทางหลวงหมายเลข 23 และ 213 มีรถประจําทางของบรษิ ัทขนสงจํากัด
และรถรวมของเอกชนใหบ ริการหลายเทีย่ วตอวัน
การเดินทางโดยรถไฟจากกรุงเทพถึงกาฬสินธุ สามารถขึ้นลงที่สถานีรถไฟจังหวัดขอนแกน จากนั้น
โดยสารรถประจําทางจากขอนแกนถงึ กาฬสินธุ ระยะทางประมาณ 80 กิโลเมตร
การเดินทางโดยเครื่องบนิ จากกรุงเทพถึงจังหวัดกาฬสินธุ สามารถข้ึนลงท่ีสนามบนิ จังหวัดขอนแกน
และจังหวดั รอ ยเอด็

3. การวเิ คราะหศ กั ยภาพของจังหวัดกาฬสินธุ

จดุ แข็ง (Strengths)
1) มีสภาพพ้นื ที่และสภาพภูมอิ ากาศเหมาะสมตอการเพาะปลูกพืช
2) มีพื้นที่ปลูกขาวหอมมะลินาปและนาปรัง ที่อยูในเขตชลประทานมากกวา 338,000 ไร

สามารถที่จะทําไดตลอดป
3) มีโรงสีขาวขนาดใหญที่มีกําลังการผลิตมากกวา 700 ตัน มีมูลคาสงออกขาวเปนอันดับ 3

ของประเทศ และเปนศูนยรวมขาวจากจังหวัดสกลนคร จังหวัดนครพนม จังหวัดสุรินทร จังหวัดศรีษะเกษ
และจังหวดั มุกดาหาร เพ่อื ขนสงสภู าคกลางและภาคใต

4) มีโรงงานอุตสาหกรรมขนาดใหญ ขนาดกลาง ขนาดเล็กในพนื้ ท่มี ากกวา 563 แหง มลู คา การ
ลงทนุ 15,963,790,000 ลา นบาท

5) มีซากดึกดาํ บรรพ (ฟอสซิล) ยุคโบราณไดโนเสารลา นป เปน พพิ ธิ ภัณฑสิรนิ ธรท่ีเปนแหลงจัด
แสดงและรวบรวมฟอสชิลไดโนเสารม ากที่สุดและสมบรู ณท่ีสดุ ในประเทศไทย

แผนปฏบิ ัติการพัฒนาการทอ งเที่ยวประจาํ เขตพัฒนาการทองเทยี่ วธรณวี ทิ ยาถนิ่ อสี าน 61

6) มีแหลงทองเที่ยวทางประวัติศาสตร ทางวัฒนธรรม และแหลงทองเที่ยวทางการเกษตรท่ี
สวยงามเปนเอกลกั ษณประจําถิ่น

7) เปน แหลงผลติ สินคา OTOP และผลิตภณั ฑช มุ ชนที่มีชอ่ื เสียงและมคี ณุ ภาพ เชน ผาไหมแพร
วา ไสกรอกปลากาฬสินธุ หมูหลุม หมูทุบ หมูเค็ม อาหารปลอดภัย (KS) ขาวเหนียวเขาวงมะมวงมหาชนก
พทุ รานมสด

8) มีวฒั นธรรมประจําถิ่นที่มีความโดดเดนและเปนเอกลักษณ เชน วัฒนธรรมผูไทงานบุญบั้งไฟ
ตะไลลา น การแสดงโปงลาง และปราสาทรวงขา ว

9) มีมหาวทิ ยาลยั กาฬสนิ ธุ เปนแหลงศึกษาความรขู องบุคลากร สนับสนุนวชิ าการใหจ งั หวัด
10) การมีสวนรวมของหนวยงานภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสังคม และภาคประชาชนใน
จังหวดั กาฬสนิ ธุ
11) มีความไดเปรียบทีต่ ั้งอยูบนภูมิศาสตรเสน ทางสาย EWEC ผานจังหวัดสง ผลตอการคา การ
ลงทนุ ของผูประกอบการ เพือ่ การผลิตสนิ คา มงุ สตู ลาดอาเซียน
จดุ ออน (Weakness)
1) รายไดเฉลย่ี ตอ หัวประชากรตา่ํ
2) ระบบชลประทานยังมีไมเ พยี งพอและไมค รอบคลมุ พน้ื ทีท่ างการเกษตร
3) ผลผลิตภาคการเกษตรเฉลีย่ ตอ ไรตาํ่
4) โฮมสเตยท ีไ่ ดม าตรฐานมนี อ ย
5) ระบบสาธารณูปโภคดานการทองเที่ยวยังไมไดมาตรฐาน ขาดการประชาสัมพันธดานการ
ทอ งเทยี่ วทด่ี ี
6) ระบบการขนสงและระบบโลจสิ ตกิ สย งั ไมครอบคลมุ และเช่อื มโยงในทุกพ้ืนท่ี
7) การขาดแคลนแรงงานในภาคเกษตรกรรม ปญหาแรงงานสูงอายุ และการอพยพยายถิ่นของ
วัยแรงงาน
8) การลงทนุ ขนาดใหญของภาครัฐและเอกชนยังมนี อย
9) ปริมาณขยะมีจํานวนมากขึ้นจากการขยายตัวเมือง พรอมท้ัง อปท. ไมมีการจัดการท่ีถูกตอ ง
ตามหลกั สขุ าภบิ าล
10) ผลสมั ฤทธิ์ทางการศึกษาตาํ่ (ผลสอบ O-net ตาํ่ )
11) อตั ราสวนแพทยต อ ประชากรตา่ํ
12) สดั สว นคนจนคอ นขา งสูง
13) การลงทุน SMEs จากภาคเอกชนยงั มีนอ ย
14) ขาดแหลงดึงดูดใจดานการทอ งเท่ยี ว (Landmark)

แผนปฏิบตั กิ ารพัฒนาการทองเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทองเท่ียวธรณวี ิทยาถิน่ อีสาน 62

โอกาส (Opportunity)
1) รัฐบาลสนบั สนุนการพฒั นาภูมปิ ญญาทองถิ่นผลิตภัณฑชมุ ชน และการสง เสรมิ การทองเท่ียว

วถิ ีไทย
2) นโยบายรัฐบาลสงเสริม SME และการจัดตั้งบริษัท ประชารัฐ จํากัด และนโยบายสานพลัง

ประชารฐั
3) กระแสความนิยมการบริโภคอาหารทมี่ คี ุณภาพและปลอดภัยตอ ผูบ รโิ ภค
4) ADB และกลุมจงั หวัดภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื ตอนกลาง ใหความมนั่ ใจและสนบั สนนุ ใหเปน

จังหวดั นํารอ งในการผลิตอาหารปลอดสารพิษ (KS) เกษตรอนิ ทรยี 
5) นโยบายรัฐบาลสง เสริมบทบาทและการใชโ อกาสในการเขา สูประชาคมอาเซียน ป 2558
6) นโยบายประเทศไทย 4.0
7) นโยบายรัฐบาลสนับสนุนโครงการนํารอง kalasin Rice City และการพัฒนาเขตเศรษฐกิจ

พเิ ศษเมืองขาว
ภัยคุกคาม/ขอ จาํ กดั /อปุ สรรค (Threat)
1) สภาพเศรษฐกิจของประเทศและของโลก มีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา และอยูในภาวะ

ชะลอตวั สง ผลการลงทนุ ทางเศรษฐกิจ
2) อทิ ธิพลของวัฒนธรรมตางชาตเิ ขามาทําลายวฒั นธรรมทอ งถ่ิน
3) ภัยธรรมชาติ
4) ปจจัยการผลติ มกี ารปรับราคาสูงขนึ้ สง ผลใหต น ทุนการผลิตภาคเกษตรปรบั สูงข้นึ
5) การเปดประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (AEC) จะสงผลกระทบตอภาคการผลิตและการแขงขัน

สินคาเกษตร มีการไหลเขาของแรงงานตา งชาติ สงผลตอการจางงานของประชาชนในประเทศ รวมทั้งสุขภาพ
อนามัยของประชาชนและความปลอดภยั ในชีวิตและทรัพยส นิ

6) กลุมโรคไมตดิ ตอเรอ้ื รงั (NCDs)
7) ปญหายาเสพติด

4. การทองเท่ียวของจังหวดั กาฬสินธุ
สถานการณดานการทองเที่ยวของจังหวัดกาฬสินธุ แมรายไดจากการทองเที่ยวจะยังไมใชรายได

หลักของจงั หวัดกาฬสินธุ และกาฬสินธุยังไมใชเ มอื งทอ งเท่ียวท่ีเปน มงุ หมายปลายทางของนักทองเท่ียวท้ังชาว
ไทยและชาวตา งชาติ ทําใหผูมาเยี่ยมเยอื นสว นใหญไมไดพกั คางคืนในพื้นทจี่ ังหวัดประกอบกับจํานวนโรงแรม/
หองพัก ที่ใหบริการยังไมเพียงพอ และขาดการเชื่อมโยงเสนทางการทองเที่ยวภายในจังหวัด และจังหวัด
ใกลเคียง หากจงั หวดั กาฬสนิ ธสุ ามารถดงึ ดดู ผูมาเยีย่ มเยอื นใหพักคา งคืนในพ้นื ท่จี ังหวัดเพ่ิมข้นึ ได จะทําใหเกิด
การจับจา ยใชส อยเพ่มิ ขึน้ ดงั นัน้ จังหวัดจึงตองประชาสัมพันธแ ละพัฒนาแหลง ทองเทีย่ วที่มคี วามโดดเดน และ
มีเอกลักษณเฉพาะตัว เชน แหลงทองเที่ยวทางวัฒนธรรม และแหลงทองเที่ยวยุคกอนประวัติศาสตร โดย

แผนปฏิบตั กิ ารพฒั นาการทอ งเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเท่ยี วธรณวี ิทยาถิน่ อสี าน 63

เชื่อมโยงวิถีชุมชนวิถีเกษตรกับการจําหนายผาไหมแพรวาสินคา OTOP และผลิตภัณฑชุมชนของจังหวัด
ตลอดจนเพิ่มกจิ กรรมทจี่ ะสามารถดึงดูดนกั ทองเท่ียวใหมาพักคา งคืนในพื้นทีจ่ งั หวัดกาฬสินธุอีกทางหน่ึงดวย

4.1 แหลงทอ งเทยี่ วท่สี าํ คญั ของจงั หวัดกาฬสนิ ธุ

1) แหลง ทอ งเที่ยว
จังหวัดกาฬสินธุ มีแหลงทองเที่ยวที่หลากหลาย ทั้งแหลงทองเที่ยวเชิงวัฒนธรรมที่มีความโดด
เดนและเปนเอกลักษณ แหลงโบราณคดีที่นาสนใจ แหลงทองเที่ยววิถีชุมชน แหลงทองเที่ยงยุคกอน
ประวตั ิศาสตรที่มีการคนพบซากพืชซากสตั วโ บราณที่กลายเปนหนิ เชน ซากไดโนเสาร ตน ไมหินพันป ซากปลา
และหอยโบราณ ท่สี ูญพนั ธไุ ปแลว หลายพนั ป และแหลงทองเท่ยี วทางธรรมชาตดิ งั น้ี
เมอื งฟา แดดสงยาง วดั โพธิ์ชยั พระธาตยุ าคู อยูท ่บี านเสมา อาํ เภอกมลาไสย เปน เมอื งโบราณ
ทม่ี ซี ากอิฐปนดิน เปน ขอบคูเมืองสองช้นั ผังเมืองรปู ไขแบบทวาราวดี ขุดพบพระพิมพด นิ เผาและใบเสมา ทั้งท่ี
อยูในดินและปกอยูเปนแนวมากมาย มีลวดลายการแกะสลักที่สวยงามมาก และยังพบโบราณวัตถุที่สามารถ
ประมาณอายุเมืองไดวาราว พ.ศ. 1300-1600 และมีพระธาตุยาคหู รอื พระธาตุใหญเปน สถปู สมยั ทวารวดี (ราว
พุทธศตวรรษท่ี 13-15) ตั้งอยูทุงนาทางทิศเหนือบานเสมาเปนโบราณสถานที่คอนขางสมบูรณมาก อยูใน
บริเวณเมืองฟาแดดสงยาง และยังมีสถานที่นาสนใจใกลเคียงกับเมืองฟาแดดสงยาง เชน วัดโพธิ์ชัยเสมาราม
เปนวัดโบราณในสมัยเดียวกัน สิ่งที่นาสนใจภายในวัด ไดแก ใบเสมาหินสมัยทวาราวดีทีป่ กอยูเ ปนแนวกาํ แพง
และที่เก็บรวบรวมไวในวัดเปนบางสวน ที่ใบเสมาจําหลักเปนภาพตาง ๆ สวนมากสลักเปนภาพเกี่ยวกับ
พระพุทธศาสนาและโนนสาวเอ มีซากโบสถจมดินอยูและมีซากโบราณสถานอยทู วั่ ไปโดยเฉพาะคูเมืองโบราณ
วัดพุทธนิมิตภูคาว ตั้งอยูบานนาสีนวล อําเภอสหัสขันธ หางจากอําเภอสหัสขันธประมาณ 7
กิโลเมตร ประดิษฐานพระพุทธไสยยาสนตะแคงซาย ภายในวัดยังมีอุโบสถแบบเปดแกะสลักลวดลายสวยงาม
ตามประตู หนาตาง เพดาน เปนภาพพุทธประวัติทศชาติชาดก และยังมีวิหารสังฆนิมิต ซึ่งเปนที่เก็บ
พระพุทธรปู และพระเคร่ืองรนุ ตา ง ๆ ท่หี ายาก เปด ใหเขา ชมทกุ วัน
พระพุทธรูปสถานภูปอ เปนที่ประดิษฐานพระพุทธรูปโบราณปางไสยาสน ฝมือชางจากสมัย
ทวาราวดี จําหลักบนหนาผา 2 องค เปนที่เคารพบูชาของชาวจังหวัดกาฬสินธุและใกลเคียงบริเวณนี้ยังมี
ทิวทศั นต ามธรรมชาติท่ีสวยงาม เหมาะแกการพกั ผอนอยา งยงิ่
พุทธสถานภูสิงห ตั้งอยูบนยอดเขาภูสิงห อําเภอสหัสขันธ ใกลตลาดสหัสขันธ หางจากจังหวัด
34 ก.ม. มีทางขนึ้ 2 ทาง คือ ทางราดยางคดเคีย้ วข้ึนตามไหลเ ขาทางทิศตะวนั ตกและทางเดนิ เทาทําเปนบันได
104 ข้นั ทางทิศตะวันออก เปน สถานทีพ่ กั ผอนทร่ี มรนื่ ลอ มรอบดว ยธรรมชาติ ทัง้ ยังมองเหน็ ทวิ ทศั นของทุงนา
หมูบานและนํ้าในเขื่อนลําปาวอันสวยงามอีกดวย พุทธสถานภูสิงห เปนที่ประดิษฐานพระพรหมภูมิปาโล ซึ่ง
เปนพระพุทธรูปปางมารวิชัยหนาตักกวาง 10.5 เมตร มีพุทธลักษณะสงางาม เปนพระพุทธรูปที่ใหญที่สุดใน
ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือสรา งเมอ่ื ป พ.ศ. 2511

แผนปฏิบัติการพัฒนาการทอ งเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถน่ิ อีสาน 64

วัดวังคํา ตั้งอยูที่ บ.นาวี ต.สงเปลือย อ.เขาวง จ.กาฬสินธุ มีเนื้อที่กวา 8 ไรเริ่มกอสราง (อยาง
เปนทางการ) ตั้งแตวันท่ี 22 กุมภาพันธ 2539 โดยคณะชาวบานนาวี และหมูบานใกลเคียง และไดรับการ
ประกาศต้งั เปนวัดในพระพุทธศาสนามีนามวา “วัดวังคํา” สงั กัดคณะสงฆธ รรมยตุ นกิ าย เมอ่ื วนั ที่ 7 กรกฎาคม
2543 ตอมาพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวมีพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯพระราชทานเขตวิสุงคามสีมาแก
วัดวังคํา เมื่อวันท่ี 7 มีนาคม 2545 สมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถพระราชทานพระราชานุญาต
ใหเชิญตราสัญลักษณงานเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถเนื่องในโอกาสพระราช
พธิ มี หามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 6 รอบ 12 สิงหาคม 2547 ประดิษฐานทห่ี นา บันอโุ บสถ (สิม) วดั วังคาํ เมอื่
วันท่ี 14 มถิ นุ ายน 2547 การกอ สรา งวัดวงั คาํ ไดนาํ สถาปต ยกรรมแบบลานชางไดแก “วัดเชยี งทอง” แหง เมือง
หลวงพระบาง สปป.ลาว มาเปนตนแบบ นอกจากโบสถอันงดงามวิจิตรแลววัดวังคํายังมีงานพุทธศิลปอิทธิพล
ศลิ ปะลานชา งปรากฏใหเ หน็ ในหลายจดุ ดว ยกนั ไมว า จะเปน องคพ ระธาตสุ ีทองอรามท่ีไดร ับอิทธิพลมาจากธาตุ
หลวงเมืองเวยี งจนั ทน สปป.ลาว ศาลาการเปรียญหลังใหญทีภ่ ายในประดษิ ฐาน “หลวงปูวงั คํา” พระประธาน
ศลิ ปะลา นชางอันงดงาม

อนุสาวรียพระยาชัยสุนทร (เจาโสมพะมิตร) อยูบริเวณกลางเมืองกาฬสินธุ เปนเจาเมืองคน
แรกของจงั หวัดกาฬสนิ ธุ หลอดวยสมั ฤทธ์ิเทาตัวจรงิ ยนื อยบู นแทน มอื ขวาถอื กานา้ํ มอื ซายถอื กระบีบ่ ั้งเงิน

กลุมทอผาไหมแพรวา บานโพน เปนกลุมทอผาที่ไดรับอนุเคราะหใหอยูในโครงการศิลปาชีพ
ของพระบาทสมเด็จพระนางเจาฯพระบรมราชินีนาท ผาแพรวา ทอจากผาไหมดวยลายมัดหมี่ฝมือละเอียด
ประณตี เปนงานศิลปหัตถกรรมของชาวผูไท ทีห่ าไดน อ ยแหงในประเทศไทย

หมูบานวัฒนธรรมโคกโกง ตั้งอยูในอําเภอกุฉินารายณ เปนหมูบานที่มีการอนุรักษวัฒนธรรม
ชาวผูไท เปดตอนรับนักทองเที่ยวที่สนใจทองเที่ยวเชิงอนุรักษ ไดพักแรมสัมผัสวิถีชาวบานประเพณีพิธีตาง ๆ
กจิ กรรมทจ่ี ัดให ไดแ ก พธิ ีบายศรีสูข วญั รบั ประทานอาหารพื้นบาน “พาแลง” ชมการแสดงศลิ ปะพืน้ บาน และ
เพลิดเพลินกับการเดินชมปาเขาลําเนาไพร นํ้าตกตาดสูง–ตาดยาว ศึกษาธรรมชาติ พรรณไมและพืชสมุนไพร
ทอ งถนิ่ ตามเสนทางเดนิ ปาในวนอทุ ยานภูผาวัว

พิพิธภัณฑสิรินธร จังหวัดกาฬสินธุ อยูหางจากตัวจังหวัดกาฬสินธุไปทางทิศเหนือระยะทาง
ประมาณ 30 กิโลเมตร สามารถเดินทางโดยใชทางหลวงหมายเลข 227 (กาฬสินธุ-สหัสขันธ-คํามวง-วังสาม
หมอ-พังโคน) กอ นถึงตวั อาํ เภอสหัสขันธป ระมาณ 1 กิโลเมตร เลยี้ วขวาเขาสูว ัดสักกะวัน ตรงขามโรงเรยี นสหัส
ขันธศึกษา เปนระยะทางประมาณ 1 กิโลเมตร เดิมคือศูนยวิจัยไดโนเสารภูกุมขาว ซึ่งดําเนินการมาตั้งแตป
พ.ศ. 2538 เพื่อเปนสถานที่ปฏิบัติงานศึกษาวิจัย อนุรักษ เก็บรวบรวมตัวอยางอางอิงซากไดโนเสารและสัตว
รว มสมัย และนําขอ มูลเหลานี้ไปเผยแพรแกนกั ทองเที่ยวในรูปของพิพธิ ภณั ฑไดโนเสาร ซ่ึงเปนแหลงไดโนเสาร
กินพืชที่สมบูรณที่สุดของประเทศไทย โดยพบกระดูกไดโนเสารเกือบท้ังตัวมากกวา 650 ชิ้น เปนกระดูกสวน
ขา ซ่ีโครง คอและหางของไดโนเสารกินพืช ไมน อ ยกวา 7 ตวั นอกจากน้ยี งั พบฟน ของไดโนเสารกินพืชและกิน
เ น้ื อ อี ก อ ย า ง ล ะ 2 ช นิ ด เ ป น ก ร ะ ดู ก ข อ ง ไ ด โ น เ ส า ร กิ น พื ช “ภู เ วี ย ง โ ก ซ อ รั ส สิ ริ น ธ ร เ น

แผนปฏิบตั ิการพัฒนาการทองเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทองเทีย่ วธรณีวทิ ยาถน่ิ อสี าน 65

(Phuwiagosaurussirindhornae)” และไดโนเสารกินพืชชนิดใหมอีก 1 ชนิด ซึ่งกําลังศึกษาวิจัยข้ัน
รายละเอียดอยูใ นป 2550 พิพิธภณั ฑส ริ ินธร เปดใหบริการไดอยา งเต็มรูปแบบและปจจุบันมีนักทองเทีย่ วปล ะ
ประมาณกวา 300,000 คน

รอยเทาไดโนเสาร จังหวัดกาฬสินธุ คนพบรอยเทาไดโนเสาร เมื่อวันท่ี 16 พฤศจิกายน 2539
บริเวณกลางลานหินรอ งนํา้ หวยวงั เครือจาน เชิงเขาภูแฝก เทือกเขาภพู าน บานนํ้าคํา ตําบลภูแลนชา ง อําเภอ
นาคู จังหวัดกาฬสินธุ เปนรอยเทาไดโนเสาร ประเภทเทอรโรฟอสจัดอยูในกลุมคารโนซอรชนิดกินเนื้อ อายุ
ประมาณ 140 ลานป ซึ่งลักษณะรอยเทามีความชัดเจนถึง 7 รอย ขณะนี้อยูระหวางการพัฒนาใหเปนแหลง
ทองเที่ยวท่ีสําคัญอีกแหงหนึ่งของจังหวัดกาฬสินธุนอกจากนี้ยังขุดพบซากกระโครงกระดูกที่วัดบานนาไคร
อําเภอกุฉนิ ารายณ และทีเ่ ชงิ เขาวดั ภปู อ อาํ เภอเมอื งกาฬสินธุ

สะพานเทพสุดา เปนสะพานซึ่งสรางเพื่อเปนเสนทางเชื่อมระหวางอําเภอสหัสขันธและอําเภอ
หนองกงุ ศรี ไดร บั พระราชทานช่อื จากสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯสยามบรมราชกมุ ารีความยาว 2,040 เมตร
สามารถชมวิวเขื่อนลําปาว รบั บรรยากาศธรรมชาตบิ รเิ วณแหลมโนนวิเศษฝง อาํ เภอสหัสขนั ธแ ละเกาะมหาราช
ฝง อาํ เภอหนองกุงศรีไดอยา งสวยงาม

เขื่อนลําปาว เปนเขื่อนดนิ มคี วามสูงจากทองนาํ้ 33 เมตร สนั เขื่อนยาว 7.8 กโิ ลเมตร สามารถ
กักเก็บนํ้าได 1,430 ลานลูกบาศกเมตร มีประตูระบายนํ้าเปนแบบเปด ไมมีประตูปดกั้นใหนํ้าไหลตลอดเวลา
(ไหลเฉพาะชวงฤดูฝน) อยูในเขตอําเภอสหสั ขันธ อําเภอคํามวง อําเภอยางตลาด จังหวัดกาฬสนิ ธุ อยูหางจาก
จงั หวดั กาฬสนิ ธปุ ระมาณ 36 กิโลเมตร เขอ่ื นลาํ ปาวสรา งเสรจ็ เม่ือ พ.ศ. 2511 ปดก้นั ลํานาํ้ ปาวและหวยยางที่
บานหนองสองหอง ทําใหเกิดเปนอางเก็บนํ้าแฝดทางดานเหนือเขื่อน จึงไดขุดรองเชื่อมระหวางอางทั้งสอง
สรางขึ้นเพื่อบรรเทาอุทกภัยและเพื่อการเกษตรโดยเฉพาะ ปจจุบันเขื่อนลําปาวเปนแหลงเพาะพันธุปลา มี
สถานทีพ่ กั ผอ นหยอ นใจ ไดแกห าดดอกเกด ซง่ึ เปรยี บเสมือนเปนสวรรคชายหาดของคนอสี าน

นํ้าตกผานางคอย อยูบานนางาม อําเภอเขาวง เปนท่ีนาสนใจสําหรับผูที่ชื่นชอบการเดินชม
ธรรมชาติ บนผานางคอยมีสํานักสงฆใหนักทองเที่ยวไดกราบไหวบูชา สถานที่นี้มีนํ้าตก 4 ชั้น ในชวงฤดูนํ้า
หลากนํ้าจะไหลลดหลั่นกันลงมาสวยงามมาก แตในชวงหนาแลงจะปรากฏโขดหินแองนํ้ากระจัดกระจายอยู
ท่วั ไป

ผาเสวยภพู าน เปนแหลง ทองเท่ยี วทางธรรมชาติที่นาสนใจมากทสี่ ุดของจังหวัด อยูบ นเทอื กเขา
ภูพานทล่ี อมรอบไปดวยหบุ เขาและปาไมนานาพรรณที่เขียวขจี และยงั คงความอุดมสมบรู ณ มีสตั วป า ที่หายาก
หลายชนิดอาศัยอยูในบริเวณใกลเคียง ยังมีแหลงทองเที่ยวทางธรรมชาติอีกหลายแหง เชน นํ้าตกแกงกะอาม
บอนํ้าเจาเมือง ศาลาชมวิวบนเทือกเขาภูพาน บนเสนทางสายนี้ยังสามารถเดินทางไปสูแหลงทองเที่ยวของ
จังหวัดสกลนครไดอ ีกดวย โดยจะพบนํา้ ตกคําหอมและภูพานราชนเิ วศน

แผนปฏบิ ัติการพัฒนาการทอ งเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทอ งเทย่ี วธรณีวทิ ยาถน่ิ อสี าน 66

4.2 วัฒนธรรมประเพณที ส่ี าํ คญั
จังหวัดกาฬสินธุ มีการสืบสานประเพณีทองถิ่นอีสาน “ฮีตสิบสองคองสิบส่ี” เชนงานมหกรรม
โปงลาง แพรวาและงานกาชาด งานมหกรรมวิจิตรแพรวาราชินีแหงไหม งานบุญบั้งไฟตะไลลานบานกุดหวา
งานสรงนํ้าพระธาตยุ าคู งานประเพณีตักบาตรเทโวโรหณะ งานบุญคูณลานและมหกรรมเส็งกลองกิ่งประเพณี
ทองถิ่นอีสาน “ฮีตสิบสองคองสิบสี่” คําวา “ฮีต” คือ คําวาจารีต และ “สิบสอง” หมายถึง สิบสองเดือน
ดังนั้น “ฮีตสิบสอง”จึงหมายถึงประเพณีที่ชาวลาวในภาคอีสานปฏิบัติกันมาในโอกาสตาง ๆ ทั้งสิบสองเดือน
ของแตละป เปนการผสมผสานพิธีกรรมที่เกี่ยวกับเรื่องผีและพิธีกรรมทางการเกษตรเขากับพิธีกรรมทางพุทธ
ศาสนา ขณะที่ “คองสิบส่ี” เปนคําและขอปฏิบัติคูกับ “ฮีตสิบสอง” คําวา “คอง” แปลวาแนวทางหรือ
ครรลองธรรมเนียมประเพณีและ “สิบสี่” หมายถึง ขอวัตรหรือแนวทางปฏิบัติสิบสี่ขอ ดังนั้น “คองสิบสี่” จึง
หมายถึง ขอวัตรหรือแนวทางที่ประชาชนทุกระดับนับตั้งแตพระมหากษัตริยผูมีหนาท่ีปกครองบานเมือง
พระสงฆแ ละคนธรรมดาสามัญพงึ ปฏิบตั ิสบิ ส่ขี อ
นอกนี้ยังมีวัฒนธรรมที่โดดเดนและเปนเอกลักษณอยาง “วัฒนธรรมภูไท” หรือ“วัฒนธรรมผู
ไท” ชาวผูไทเปนชนกลุมนอยทอ่ี พยพมาจากเมืองวังและเมืองตะโปนซ่ึงอยทู างทศิ ตะวนั ออกของเมืองสวันเขต
ประเทศสาธารณรัฐประชาธปิ ไตยประชาชนลาวในปจ จุบัน และแยกยายกันตัง้ หลักแหลงอยูบริเวณเทือกเขาภู
พานในเขต 3 จงั หวดั คือ จงั หวัดกาฬสนิ ธุ จังหวัดสกลนคร และจงั หวัดนครพนม โดยชาวผูไทจงั หวัดกาฬสินธุ
อาศัยอยูในเขตอําเภอเขาวง อําเภอกุฉินารายณ อําเภอสหัสขันธุ และอําเภอคํามวง ชาวผูไทจะมีอัตลักษณ
เฉพาะตัว เชน วัฒนธรรมการแตงกาย การฟอน ลักษณะการสรางบานเรือน ลักษณะทางสังคม และวิถีชีวิต
เปนตน

ขอ มลู จงั หวดั อุดรธานี

1. ขอมลู ท่วั ไป
1.1 ตราประจําจงั หวัดอุดรธานี
เปนรูปทาวเวสสุวันหรือทาวกุเวร หมายถึง เทพยดาผูคุมครองรักษาประจําทิศอุดร ยืนถือกระบอง

เฝารกั ษาเมือง กรมศลิ ปากรออกแบบตงั้ แต พ.ศ. 2483

แผนปฏิบัตกิ ารพฒั นาการทอ งเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทองเทยี่ วธรณีวทิ ยาถน่ิ อสี าน 67

1.2 ลกั ษณะทางกายภาพ

1) ทีต่ ง้ั และอาณาเขต

จังหวดั อดุ รธานตี ง้ั อยบู นที่ราบสงู ของประเทศ หรอื ที่เรียกวา อีสานเหนอื เปน ดินแดนที่มอี ารยะ

ธรรมเกา แกแ หงหนง่ึ ของโลก จงั หวดั อดุ รธานีตงั้ อยรู ะหวางเสนรงุ ท่ี 17 องศา 13 ลปิ ดาเหนอื ถึง 18 องศา 10

ลปิ ดาเหนือ และระหวา งเสน แวงที่ 102 องศา 00 ลปิ ดาตะวนั ออก ถึง 103 องศา 30 ลปิ ดาตะวนั ออก อยูทาง

ทิศตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ของประเทศไทย

จังหวัดอุดรธานี มีพื้นที่ 11,730.30 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 7,331,438.75 ไร เปน

จังหวัดที่มีพื้นที่มากเปนอันดับ 4 ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ อยูทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศ

ไทย หางจากกรุงเทพมหานครตาม ทางหลวงแผนดินหมายเลข 2 ระยะทาง 564 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดตอ

ดังน้ี

ทิศเหนอื ตดิ ตอกบั จังหวดั หนองคาย

ทิศใต ติดตอ กับ จังหวัดขอนแกนและจงั หวดั กาฬสนิ ธุ

ทศิ ตะวันออก ตดิ ตอ กับ จังหวัดสกลนครและจังหวัดกาฬสินธุ

ทศิ ตะวันตก ติดตอ กับ จงั หวดั หนองบัวลําภูและจงั หวัดเลย

2) ลกั ษณะภูมิประเทศ
ประกอบดวยภูเขา ที่สูง ที่ราบ ที่ราบลุม และพื้นที่ลูกคลื่นลอนตื้น แบงออกได 2 บริเวณ คือ

บริเวณทสี่ งู ทางทศิ ตะวันตกและทางทศิ ใต สภาพภมู ปิ ระเทศสว นใหญเปนพนื้ ที่ภูเขา บางสวนเปน พน้ื ทล่ี ูกคลื่น

แผนปฏบิ ัติการพัฒนาการทองเท่ียวประจาํ เขตพัฒนาการทอ งเทยี่ วธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 68

ลอนตื้นถึงลอนลึก มีความสูงจากระดับนํ้าทะเลปานกลางประมาณ 200 เมตร สภาพภูมิประเทศลักษณะน้ี
ครอบคลุมพื้นที่ในเขตอําเภอนํ้าโสม อําเภอหนองวัวซอ อําเภอโนนสะอาด อําเภอศรีธาตุ อําเภอวังสามหมอ
และดานตะวันตกของอําเภอกุดจับ และอําเภอบานผือ มีเทือกเขาสูงสลับเนินเตี้ย บางสวนเปนพื้นที่ลูกคลื่น
ลอนตื้นสลับพืน้ ที่นา มีทรี่ าบลมุ อยบู รเิ วณริมแมน ้ํา เชน ลาํ น้าํ โมง ลําปาว เปน ตน

บรเิ วณพืน้ ท่ีลูกคล่นื ทางทศิ ตะวนั ออกเฉียงเหนือและทศิ ตะวันออก สภาพภมู ปิ ระเทศ สวนใหญ
เปนพื้นที่ลูกคลื่นลอนตื้น มีที่ดอนสลับที่นา บางสวนเปนที่เนินเขาเตี้ย ๆ มีความสูงจาก ระดับนํ้าทะเลปาน
กลางเฉลี่ยประมาณ 187 เมตร สภาพภูมิประเทศลักษณะนี้ ครอบคลุมพื้นที่บริเวณอําเภอบานผือ อําเภอกุด
จับ อําเภอเมือง อําเภอกุมภวาป อําเภอหนองแสง อําเภอไชยวาน อําเภอเพ็ญ อําเภอทุงฝน อําเภอสรางคอม
และอําเภอบานดุง มีที่ราบลุมเปนบริเวณกวางในเขตอําเภอเมืองอุดรธานี และอําเภอกุมภวาป ซึ่งเปนตน
กําเนิดของลํานํ้าปาว พ้ืนท่ีลูกคลื่นดังกลาวจะมีพื้นที่สูง ซ่ึงเปนปาสงวนแหงชาติเดิมทางทิศ
ตะวันออกเฉียงเหนือในเขตอําเภอบานดุง นอกจากนี้ยังมีพื้นที่ราบลุมบริเวณแมนํ้าตาง ๆ เชน หวยนํ้าสวย
หว ยหลวง ลาํ นา้ํ เพญ็ หว ยดาน หวยไฟจานใหญ และแมน ้ําสงคราม เปน ตน

โดยทั่วไปเปนที่ราบสูง สูงกวาระดับนํ้าทะเล โดยเฉลี่ยประมาณ 187 เมตร พื้นที่เอียงลาดลงสู
แมนํ้าโขงทางจังหวัดหนองคาย ประกอบดวยทุงนา ปาไมและภูเขา พื้นที่สวนใหญเปนดินปนทรายและดิน
ลกู รงั ช้นั ลา งเปน ดินดาน ไมเ กบ็ น้ําหรืออมุ นา้ํ ในฤดแู ลง พื้นบางแหงเปน ดินเค็มซง่ึ ประกอบการกสกิ รรมไมคอ ย
ไดผลดี พื้นที่บางสวนเปน ลูกคลื่นลอนลาด มีพื้นท่ีราบแทรกอยูกระจดั กระจายสภาพพื้นท่ีทางตะวันตกมภี ูเขา
และปาติดตอกันเปน แนวยาว มีเทือกเขาสําคัญ คือ เทือกเขาภูพาน ทอดเปนแนวยาวตั้งแตเขตเหนือสุดของ
จังหวดั

3) สภาพภมู ิอากาศ
จังหวัดอุดรธานีเปนแบบเขตรอน แบงไดเปน 3 ฤดู ไดแก ฤดูฝน เริ่มตั้งแตกลางเดือน
พฤษภาคม ถึงปลายตุลาคม ระยะนี้จะไดรับอิทธิพลลมตะวันตกเฉียงใตหยอมความกดอากาศสูงอยูท่ี
มหาสมุทรอินเดีย ลมนี้จะพัดความชุมชื้นจากมหาสมุทรอินเดียมาปกคลุมประเทศไทยรองความกดอากาศตํ่า
จะเคลื่อนที่จากภาคใตพาดผานมายงั ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ รวมทั้งจังหวัดอุดรธานี ทําใหมีฝนตกชุก เดือน
ท่มี ีปรมิ าณนาํ้ ฝนมากทสี่ ุดไดแกเดือนสงิ หาคม ฤดูหนาวเร่มิ ตงั้ แตปลายเดอื นตลุ าคม ถึง กลางเดือนกุมภาพันธ
ระยะน้ีไดรับอิทธิพลของลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ หยอมความกดอากาศสูงอยูที่ประเทศรุสเซีย จีน และ
ไดพัดเอาอากาศหนาวเย็นมาปกคลุมประเทศไทย โดยเฉพาะภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ จะไดรับ
อิทธิพลจากลมชนิดนี้มาก ทําใหอากาศหนาวเย็นทั่วไปทั้งจังหวัดอุดรธานี ฤดูรอนเริ่มตั้งแต กลางเดือน
กุมภาพันธ ถึงปลายเดือนพฤษภาคม อากาศจะรอนอบอาวทั่วทุกเขตพื้นที่ของจังหวัด เพราะระยะนี้เปนชวง
ปลอดลมมรสุม
จังหวัดอุดรธานีอยูใตอิทธิพลของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใตและลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ
ลักษณะภูมิอากาศโดยทั่วไปจะมีอากาศรอนจัดในฤดูรอนและหนาวจัดในฤดูหนาว ชวง 5 ปยอนหลัง (ป

แผนปฏิบตั ิการพฒั นาการทอ งเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทอ งเที่ยวธรณวี ิทยาถิ่นอสี าน 69

2554-2558) อุณหภูมิสูงสุดวัดได 42.0 องศาเซลเซียส (เมษายน 2556) อุณหภูมิตํ่าสุดที่วัดได 9.8 องศา
เซลเซียส (มกราคม 2558) ป พ.ศ. 2558 อุณหภูมิเฉลี่ยทั้งป 28.10 องศาเซลเซียส โดยมีอุณหภูมิ สูงสุดใน
เดือนเมษายน วัดได 41.90 องศาเซลเซียสและตํ่าสุดในเดือนมกราคมวัดได 9.80 องศาเซลเซียส ความกด
อากาศเฉลี่ยทั้งปวัดได 1,009.97 มิลิเมตรปรอท รอยละของความชื้นสัมพัทธเฉลี่ยสูงสุดเทากับ 95.58 เฉลี่ย
ต่าํ สุดเทากับ 34.08 และรอ ยละของความช้นื สมั พัทธเฉลี่ยทงั้ ปเทากบั 70.51

2. ลักษณะพนื้ ฐานทางเศรษฐกจิ และสงั คมของจังหวดั อุดรธานี

2.1 ดา นเศรษฐกิจ

ผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัดอุดรธานี ณ ราคาประจําป มีมูลคา 111,264 ลานบาท เพิ่มขึ้นจาก
108,570 ลานบาท ในปที่ผานมาเทากับ 2,694 ลานบาท ผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัดตอ หัว (GPP per capita)
มีมูลคาเทากับ 88,673 บาทตอคนตอป เพิ่มขึ้นจาก 86,189 บาท ในปที่ผานมา หรือขยายตัวรอยละ 2.88
ตามการขยายตวั ของการผลติ ภาคนอกเกษตร

ดัชนีราคาผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัด โครงสรางการผลิตของจังหวัดอุดรธานี ณ ราคาประจําป
ประกอบดว ยภาคเกษตร สัดสวนรอ ยละ 16.96 และภาคนอกเกษตร สัดสว นรอ ยละ 84.09 โดยสาขาการผลิต
ที่สําคัญของจังหวัดอุดรธานี 5 อันดับแรก ไดแก สาขาเกษตรกรรมฯ สาขาอุตสาหกรรม สาขาการขายสงและ
ขายปลีกฯ สาขาการศกึ ษา และสาขาทางกจิ กรรมทางการเงนิ และการประกันภยั

ตารางผลติ ภณั ฑม วลรวมของจงั หวดั อดุ รธานี

ประเภทผลิตภณั ฑ 2014 มลู คา 2017
18,577 2015 2016 18,872
ภาคเกษตร 18,577 18,091 17,966 18,872
เกษตรกรรม,ปาไมและประมง 84,263 18,091 17,966 92,392
ภาคนอกเกษตร 6,615 85,458 90,604 3,898
การทาํ เหมืองแรแ ละเหมืองหนิ 15,935 7,325 6,489 17,481
อตุ สาหกรรม 1,417 13,875 17,406 1,499
1,386 1,440
ไฟฟา ประปา และโรงแยกกา ซ 442 566
น้ําประปา ; การระบายน้าํ ทง้ิ การ 475 496
จัดการขยะ และกจิ กรรมการฟนฟู 4,881 4,315
กอ สรา ง 12,123 4,831 4,779 16,517
การขายสงและขายปลกี การคา และการ 12,989 14,625
ซอมแซมยานยนต

แผนปฏบิ ตั กิ ารพัฒนาการทอ งเท่ียวประจาํ เขตพฒั นาการทอ งเทยี่ วธรณวี ทิ ยาถิ่นอีสาน 70

การขนสง และการเก็บรกั ษา 2,726 2,845 3,143 3,335
ทพี่ กั และกิจกรรมบรกิ ารอาหาร 1,180 1,309 1,402 1,637
สารสนเทศและการสอื่ สาร 800 858 839 1,010
กจิ กรรมทางการเงินและการประกันภยั 7,828 7,774 9,044 9,214
กิจกรรมดา นอสังหาริมทรัพย 4,914 5,986 4,422 5,492
กิจกรรมทางวชิ าชีพวทิ ยาศาสตรแ ละ
เทคนคิ 53 60 68 57
กจิ กรรมการบริหารและสนบั สนนุ บรกิ าร
การบริหารราชการและการปองกนั 815 815 796 918
ประเทศ ประกันสังคมภาคบงั คบั 5,945 6,564 6,904 7,109
การศกึ ษา
บริการสุขภาพ 13,823 13,411 13,532 13,819
ศิลปะความบันเทิงและนันทนาการ 3,253 3,395 3,613 3,834
กิจกรรมบรกิ ารอืน่ ๆ 143 142 177 209
ผลิตภัณฑจังหวดั ขน้ั ตน (GPP) 1,370 1,417 1,428 1,483
102,839 103,548 108,570 111,264
รายไดป ระชากรตอ หวั (บาท) 81,009 81,884 86,189 88,673
1,269 1,265 1,260 1,255
จํานวนประชากร (1,000 คน)

1) ดานอุตสาหกรรม
จํานวนสถานประกอบการอุตสาหกรรมมีจํานวนทั้งสิ้น 55 แหง เปนอุตสาหกรรมประเภท
อโลหะมากที่สุด 11 แหง รองลงมาเปนอุตสาหกรรมไมและผลิตภัณฑไมจํานวน 8 แหง และอุตสาหกรรม
การเกษตรและอาหาร สัดสวนเทากัน คือ 7 แหง สถานประกอบการอุตสาหกรรมที่มีอัตราการเปลี่ยนแปลง
ลดลง ไดแก อุตสาหกรรมประเภทเฟอรนิเจอรและเครื่องเรือนลดลงรอยละ 62.5 อุตสาหกรรมกระดาษและ
ผลิตภัณฑจากกระดาษลดลงรอยละ 100.0 อุตสาหกรรมยางลดลงรอยละ 75.0 อุตสาหกรรมเครื่องกลลดลง
รอยละ 10.0 และอตุ สาหกรรมขนสงลดลงรอยละ 66.7
2) ดา นเกษตรกรรม
เนื้อที่การใชประโยชนทางการเกษตร ป พ.ศ. 2560 จังหวัดอุดรธานีมีเนื้อที่ใชประโยชนทาง
การเกษตร 3,868,312 ไร แบงเปน นาขา ว 2,204,793 ไร พืชไร 754,480 ไร สวนไมผ ลไมย นื ตน 595,810 ไร
สวนผกั ไมดอก/ไมประดับ 22,402 ไร เนอ้ื ท่ใี ชป ระโยชนท างการเกษตรอนื่ 290,827 ไร

แผนปฏิบัติการพัฒนาการทอ งเที่ยวประจาํ เขตพัฒนาการทอ งเทยี่ วธรณีวทิ ยาถิ่นอีสาน 71

2.2 ดา นสังคม

1) ขอ มลู การปกครอง

จังหวดั ชยั ภมู มิ รี ูปแบบการปกครองและการบรหิ ารราชการ 3 สว น คือ

1. ราชการบริหารสวนกลาง มีต้ังหนวยงานปฏิบตั ิหนา ทีใ่ นจงั หวัดจาํ นวน 46 หนวยงาน

2. ราชการบริหารสวนภูมิภาค มีสวนราชการสวนภูมิภาคประจําจังหวัดจํานวน 35 หนวยงาน

แบงการปกครองออกเปน 16 อาํ เภอ 124 ตําบล 1,617 หมูบ า น 28 ชุมชน ประกอบดว ย

(1) อําเภอเมอื งชัยภูมิ (2) อาํ เภอภูเขยี ว

(3) อําเภอจตั ุรสั (4) อาํ เภอแกง ครอ

(5) อาํ เภอเกษตรสมบูรณ (6) อําเภอหนองบัวแดง

(7) อาํ เภอคอนสาร (8) อาํ เภอบานเขวา

(9) อําเภอคอนสวรรค (10) อาํ เภอบาเหน็จณรงค

(11) อําเภอเทพสถติ (12) อาํ เภอบานแทน

(13) อําเภอหนองบัวระเหว (14) อําเภอภกั ดชี ุมพล

(15) อําเภอเนนิ สงา (16) อาํ เภอซับใหญ

3. องคกรปกครองสวนทอ งถิน่ จาํ นวน 143 แหงประกอบดวย

3.1 องคการบรหิ ารสว นจงั หวดั 1 แหง

3.2 เทศบาล 36 แหง

- เทศบาลเมือง 1 แหง

- เทศบาลตาํ บล 35 แหง

3.3 องคการบรหิ ารสวนตําบล 106 แหง

2.3 ดา นการคมนาคมขนสง

เสน ทางคมนาคมและการเดินทางท่ีสาํ คญั ของอุดรธานี คือ

1) ทางรถยนต ไดแก ทางหลวงแผนดินหมายเลข 2 (ถนนมิตรภาพ) และทางหลวงแผนดิน

หมายเลข 22 จากกรุงเทพมหานครไปตามทางหลวงแผนดินหมายเลข 1 (ถนนพหลโยธิน) ถึงสระบุรีบริเวณ

กิโลเมตรที่ 107 แยกเขาทางหลวงแผนดนิ หมายเลข 2 ผานนครราชสีมา ขอนแกน ถึงอุดรธานี รวมระยะทาง

ประมาณ 564 กโิ ลเมตร

2) ทางรถโดยสารประจําทาง ไดแก บริการรถโดยสารทั้งธรรมดาและรถปรบั อากาศวิ่งระหวาง

กรุงเทพฯ - อดุ รธานี ทุกวัน รถออกจากสถานขี นสงสายตะวันออกเฉยี งเหนือ (จตุจกั ร) ถนนกาํ แพงเพชร 2

3) รถยนตโดยสารระหวา งประเทศ

- เสนทางเดนิ รถอุดรธานี - นครหลวงเวียงจันทน (สปป.ลาว)

- เสน ทางเดนิ รถอุดรธานี - หนองคาย - วงั เวียง (สปป.ลาว)

แผนปฏบิ ตั ิการพฒั นาการทองเท่ียวประจาํ เขตพฒั นาการทองเที่ยวธรณวี ิทยาถน่ิ อีสาน 72

4) ทางรถไฟ ไดแ ก

- สถานีรถไฟอุดรธานี ไดแก ขบวนรถกรุงเทพ - หนองคาย มีขบวนรถตอนเชา-เย็น , ขบวนรถ

ทอ งถนิ่ นครราชสมี า - หนองคาย

5) ทางอากาศ ไดแก

- ทาอากาศยานนานาชาติอุดรธานี ซึ่งเปนสนามบินหลักของภูมิภาคน้ี และสามารถเชื่อมไปยัง

สปป. ลาวได

6) การคมนาคมทางบก

- สถานีขนสงผูโดยสารจังหวัดอุดรธานี แหงที่ 1 (สังกัดเทศบาลนครอุดรธานี) ถนนประชาอุทศิ

ตําบลหมากแขง อาํ เภอเมอื ง จังหวดั อุดรธานี

- สถานีขนสงผูโดยสารจังหวัดอุดรธานี แหงที่ 2 (สังกัดกรมการขนสงทางบก) ถนนรอบเมือง

ตําบลบา นเลอ่ื ม อําเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี

- สถานขี นสงผูโดยสารจงั หวัดอดุ รธานี แหงท่ี 3 (โครงการในอนาคต)

- สถานีขนสงผูโดยสารพันดอน อ.กุมภวาป (สังกัดองคการบริหารสวนจังหวัดอุดรธานี) ถนน

มิตรภาพ ตาํ บลพนั ดอน อําเภอกุมภวาป จังหวดั อุดรธานี

7) การคมนาคมขนสงทางราง

- สถานรี ถไฟอดุ รธานี - สถานีรถไฟโนนสะอาด

- สถานีรถไฟหว ยเกิ้ง - สถานรี ถไฟกมุ ภวาป

- สถานรี ถไฟหว ยสามพาด - สถานรี ถไฟหนองตะไก

- ท่ีหยดุ รถไฟบานคํากลง้ิ - สถานรี ถไฟหนองขอนกวาง

- ทห่ี ยุดรถไฟโคกชา ง - ทีห่ ยดุ รถไฟหนองตมู

- สถานีรถไฟนาพู

8) การคมนาคมขนสงทางอากาศ

- ทา อากาศยานนานาชาติอดุ รธานี

2.4 ขอ มูลประชากร
ลักษณะประชากรแยกตามชวงอายุของจังหวัดอุดรธานี พบวา กลุมประชากรที่มีจํานวนมากที่สุด
คอื กลุมวยั ทาํ งาน (อายุ 20-59 ป) จาํ นวน 980,914 คน คิดเปน รอ ยละ 63 รองลงมาคอื กลุมวยั เรียน (อายุ 5-
19 ป) จํานวน 291,998 คน คิดเปนรอยละ 19 กลุมวัยสูงอายุ (อายุตั้งแต 60 ปขึ้นไป) จํานวน 206,229 คน
คิดเปนรอยละ 13 และกลุมประชากรที่มีจํานวนนอยที่สุดคือ เด็กกอนวัยเรียน (อายุ 0-4 ป) จํานวน 78,663
คน คดิ เปนรอ ยละ 5

แผนปฏบิ ัตกิ ารพัฒนาการทองเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทอ งเท่ยี วธรณวี ิทยาถ่ินอีสาน 73

ขอมลู ประชากรจังหวัดอดุ รธานแี ยกตามเพศ และแยกตามลกั ษณะสถานะของบคุ คล

ตารางจํานวนประชากรจงั หวัดอุดรธานี ชาย หญงิ รวม
ลักษณะขอมูล 788,698 797,968 1,586,666

แยกตามเพศ 772,164 785,641 1,557,805
แยกตามลกั ษณะสถานะของบคุ คล 2,942 1,121 4,063
- ผทู ี่มีสญั ชาติไทย และมชี อ่ื อยใู นทะเบยี นบา น 12,389 10,577 22,966
1,203 629 1,832
- ผูท่ีไมไ ดส ญั ชาตไิ ทย และมีชอื่ อยใู นทะเบียนบาน

- ผทู ี่มีชอื่ อยูในทะเบียนบา นกลาง (ทะเบียนซึ่งผูอํานวยการทะเบยี นกลาง
กาํ หนดใหจดั ทาํ ข้นึ สาํ หรบั ลงรายการบคุ คลท่ีไมอาจมชี อ่ื ในทะเบยี นบา น)

- ผูท อ่ี ยูระหวางการยาย (ผูท ีย่ า ยออกแตยงั ไมไ ดยา ยเขา )

ตารางจํานวนประชากรจังหวัดอุดรธานีแยกตามชวงอายุ (ป) เฉพาะผูมีสัญชาติไทย และมีชื่ออยูใน
ทะเบียนบาน

ชว งอายุ จาํ นวนประชากร จาํ นวนประชากร จาํ นวนประชากร สัดสว น
(ชาย) (หญิง) (ทง้ั หมด) รอ ยละ
เดก็ กอนวยั เรยี น 40,342 38,321
(อายุ 0-4 ป) 149,367 142,631 78,663 5
กลุมวยั เรียน 489,733 491,182
(อายุ 5-19 ป) 291,998 19
กลมุ วยั ทาํ งาน 92,722 113,507
(อายุ 20-59 ป) 980,915 63
กลุมวยั สงู อายุ 772,164 785,641
(อายุต้ังแต 60 ปข้นึ 206,229 13
1,557,805 100
ไป)
รวม

แผนปฏบิ ัติการพัฒนาการทอ งเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทอ งเท่ยี วธรณวี ทิ ยาถนิ่ อีสาน 74

3. การวิเคราะหศักยภาพของจังหวดั อดุ รธานี
จดุ แข็ง (Strengths)
1) เปนเมืองศูนยกลางการคาและคาสงของภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน โดยมีโครงสราง

เศรษฐกิจดานการคาปลีกและคาสงมากที่สุด มากถึงกวา 20 เปอรเซ็นต ของมูลคาทางเศรษฐกิจทั้งหมดของ
จังหวัด และมีสัดสวนสูงที่สุดในกลุมจังหวัดภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนเนื่องจากมีผูประกอบการภาค
การคา ท่เี ขม แขง็ และกลุมผปู ระกอบการขนาดกลางและขนาดยอ ม (SME) เปน จํานวนมากถงึ 44,000 ราย

2) เปนจังหวัดที่มีที่ตั้งไดเปรียบในเชิงยุทธศาสตรมาตั้งแตในอดีต และมีระบบคมนาคมขนสงที่
สามารถเชื่อมโยงกับกลุมประเทศ CLMV และอนุภูมิภาคลุมนํ้าโขงตอนบนและอยูบนแนวเสนทางโครงการ
พัฒนารถไฟทางคูและถนนอาเซียน AH12 ที่เชื่อมโยงกับเมืองหลวงเวียงจันทนของ สปป.ลาว ดวยระยะทาง
เพียง 70 กิโลเมตร รวมท้ังเปนจุดศูนยกลาง (Hub) ของการเดินทางและขนสงสินคาเชื่อมโยง สปป.ลาว
เวยี ดนาม และจีนตอนใต ไดหลายเสน ทาง ไดแ ก เสน ทางหมายเลข R8 R9 และ R12

3) เปนเมืองทีม่ ที าอากาศยานนานาชาติทม่ี คี วามพรอมทีม่ ีจํานวนผูโดยสารและจํานวนเที่ยวบิน
มากที่สุดในภาคอีสาน และมีแผนแมบทในการพัฒนาอยางตอเนื่อง ทั้งดานกายภาพและระบบบริหารจัดการ
ใหมีประสิทธิภาพ และกาวสูความเปนศูนยกลางการบินของภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนที่เชื่อมโยงสูอนุ
ภูมิภาคลมุ น้ําโขง

4) เปนเมืองที่มีชื่อเสียงดานการเปนแหลงผาทอพื้นเมืองของภาคอีสาน ไดแก ตลาดผาบานนา
ขา อีกทั้งมีกลุม ทอผาพื้นเมืองเปนจํานวนมาก โดยสินคาผา ทอพืน้ เมืองเปนสินคาที่จําหนายมากที่สุดของยอด
จาํ หนา ยผลติ ภณั ฑท้ังหมด

5) จังหวัดอุดรธานมี ีความรวมมือเมืองพี่เมืองนองกับเมืองลั่วหยาง มณฑลเหอหนานและความ
รวมมอื 3 เหล่ียมมรดกโลกกบั หลวงพระบาง สปป.ลาว และกวางนงิ สข องสาธารณรฐั สงั คมนยิ มเวียดนาม

6) มีตลาดสินคาเกษตรเมืองทองเจริญศรี ซึ่งเปนศูนยกลางตลาดสินคาเกษตรอันดับหนึ่งของ
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และเปนแหลงรวมและกระจายสินคาไปยังกลุมประเทศในอนุภูมิภาคลุมนํ้าโขง
ไดแก จีน เวยี ดนาม และลาว

7) มพี ้ืนทที่ างการเกษตรเปน จํานวนมาก และมีผลิตผลทางเกษตรหลกั ท่ีหลากหลาย
8) เปนแหลงกาํ เนิดอารยะธรรมมนุษยทบี่ านเชียง ซึง่ เปนแหลง อารยธรรมของมนุษยในยุคหินที่
มีอายุมากกวา 5,000 ป รวมทั้งมีแหลงโบราณสถานและโบราณวตั ถุเปนจํานวนมาก ที่แสดงใหเห็นถึงการเปน
ดินแดนอารยธรรม
9) มีสถานทแ่ี ละแหลง ทองเที่ยวสําคญั เปนจาํ นวนมากที่เปนทีร่ ูจกั ในระดบั ประเทศและในระดับ
นานาชาติ อีกทั้งมีความหลากหลายทั้งสถานที่ทองเที่ยวทางธรรมชาติ ทางวัฒนธรรมและแหลงทองเที่ยวเชิง
ธรรมมะ

แผนปฏบิ ัตกิ ารพัฒนาการทองเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทองเทย่ี วธรณวี ิทยาถ่นิ อสี าน 75

10) เปนเมืองแหงธรรมะ เนื่องจากมีวัดมากถึง 1,179 วัด ซึ่งมากที่สุดเปนอันดับสามของ
ประเทศ และมีพระอริยสงฆท ีม่ ชี ื่อเสยี ง อีกทง้ั มีสถานทสี่ อนปฏิบัตธิ รรมเปน จาํ นวนมาก

11) มีความพรอมดานสิ่งอานวยความสะดวก ทั้งสถานที่จัดประชุม สถานที่พักผอนหยอนใจ
แหลง ศึกษาดงู าน ในการยกระดบั สเู มืองไมซ (MICE City)

จดุ ออน (Weakness)
1) ยังมีขอจํากัดดานขีดความสามารถดานการแขงขันของผูประกอบการขนาดกลางและขนาด

ยอมในพื้นที่ยังไมเขมแข็งเทาที่ควร รวมทั้งยังขาดการรวมกลุมกันเองของผูประกอบการในสาขาตาง ๆ เพื่อ
รวมกันวางแผนและพัฒนาศักยภาพใหความเขมแข็งเติบโตไปพรอมกัน และเพิ่มสวนแบงทางการตลาด
โดยเฉพาะอยางยงิ่ กลมุ ผูประกอบการรนุ ใหม (New Entrepreneur) และกลมุ Startup

2) การรวมกลุมเกษตรกรยังไมมีความเขมแข็งเทาที่ควร และมีระดับประสิทธิภาพการผลิตตํ่า
กวา คา เฉลี่ยของประเทศ

3) ระบบการจัดการนํ้าและชลประทานยังไมครอบคลุมทั่วถึงเกษตรกร และมีสัดสวนนอยเมื่อ
เทียบกบั พนื้ ที่เกษตรกรรมที่มีเปนจาํ นวนมาก

4) เกษตรกรมีอายุเฉลี่ยสูงขึ้นถึง 45 ป และยังมีการปรับตัวสูการเกษตรที่มีประสิทธิภาพ
คอนขา งชา

5) เปนสังคมผูสูงอายุ และผูสูงอายุมีปญหาดานสุขภาพ โดยเฉพาะโรคเบาหวานความดันโลหติ
สูง และมอี ตั ราการปว ยและเสยี ชีวิตดว ยโรคดงั กลา วสงู กวาคาเฉลยี่ ของประเทศ และมีปญ หาดา นคุณภาพชีวติ

6) อัตราสวนของการพัฒนาสมวัยของเด็กปฐมวัยยังตํ่าอยูที่รอยละ 80 ของจํานวนเด็กปฐมวัย
ทั้งหมด และศูนยเด็กเล็กยังไมไดมาตรฐานมากพอ โดยปจจุบันศูนยเด็กเล็กขององคกรปกครองสวนทองถ่ิน
ไดรับมาตรฐานเพียง 5 เปอรเซ็นต ของจาํ นวนศนู ยเด็กเล็กทั้งหมด

7) ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของเด็กนักเรียนในระดับประถมและมัธยมยังตํ่ากวาคาเฉลี่ยของ
ประเทศทกุ กลมุ สาระ โดยเฉพาะอยา งย่งิ ภาษาอังกฤษ

8) ประสทิ ธิภาพแรงงานตา่ํ กวา คา เฉล่ยี ของประเทศ
9) ขาดการบรู ณาการระบบฐานขอ มลู ดานสังคมอยางมีประสทิ ธภิ าพ
10) ปญหาดานอุบัติภัยมีจํานวนเพิ่มมากขึ้นเนื่องจากปญหาดานวินัยจราจรการดื่มสุราและจุด
เสย่ี งดานอบุ ตั เิ หตุและอบุ ตั ิภยั ทยี่ งั ไมไ ดรบั การแกไ ข
11) ระบบขนสงสาธารณะในเขตเมืองและที่เชื่อมโยงไปยังอําเภอตาง ๆ และแหลงทองเที่ยว
สาํ คัญยังไมค รอบคลมุ ท่ัวถงึ และยังไมไ ดม าตรฐานเทา ท่ีควร
12) การดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติ โดยเฉพาะอยางยิ่งปญหาดานการลดลงของพื้นที่ปา
รวมทั้งการจัดการปญหาดานสิ่งแวดลอม ยังไมมีประสิทธิภาพเทาที่ควร โดยเฉพาะอยางยิ่งระบบการจัดการ
ขยะและการนาํ กลับมาใชประโยชน

แผนปฏบิ ัติการพฒั นาการทองเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทอ งเทีย่ วธรณวี ิทยาถ่ินอีสาน 76

โอกาส (Opportunity)
1) ความกาวหนาทางดานเทคโนโลยีและยุทธศาสตรประเทศไทย 4.0 จะชวยสรางโอกาสดาน

การลงทนุ และการพัฒนาผูประกอบการเดมิ และใหมท ี่มศี กั ยภาพใหมีโอกาสในการลงทนุ สรา งนวัตกรรม ขยาย
ธุรกจิ และการคา ขายผา นเครือขา ยออนไลนไ ดมากขน้ึ

2) แผนพัฒนาภาคตะวันออกเฉียงเหนือสงเสริมนิคมอุตสาหกรรมอุดรธานี และความเปน
ศูนยกลางโลจิสติกส รวมถึงการเพิ่มโอกาสทางเศรษฐกิจเพื่อลดชองวางดานรายได และความเลื่อมลํ้าของ
ประชาชน

3) ความรวมมือดานการพัฒนาระเบียงเศรษฐกิจอนุภูมิภาคลุมนํ้าโขงในการพัฒนาระบบ
โครงการสรางพ้ืนฐานและการลดขอจาํ กดั ทางดานการคา ระหวางกันในกลุมประเทศในอนภุ มู ิภาคลมุ นา้ํ โขง จะ
เพิ่มความสะดวกและโอกาสใหแ กผูประกอบการในพื้นท่ีจังหวัดอุดรธานีและจังหวัดใกลเคียง รวมถึงนักลงทุน
นอกพื้นท่ีโดยเฉพาะอยางยิ่งการพัฒนาเสนทางคมนาคมเชื่อมโยงกลุมประเทศในอนุภูมภิ าคลุมนํ้าโขงตอนบน
เชื่อมโยง สปป.ลาว เวียดนาม และจีนตอนใต ไดแก เสนทาง R8 (อุดรธานี-หนองคาย-บึงกาฬ-ปากซัน-
ฮานอย-กวางสี) R12 (อุดรธานี-นครพนม-ทาแขก-นาพาว-กวางสี) และ R9 (อุดรธานี-มุกดาหาร-สะหวันนะ
เขต-ดานงั -กวางส)ี จะชวยสรา งความสะดวกในการเดินทาง การคมนาคมขนสง สนิ คา ระหวา งกนั ในภมู ิภาคเพ่ิม
มากข้นึ

4) โครงการสงเสริมการลงทุนเขตเศรษฐกิจพิเศษหนองคายของรัฐบาลจะสรางโอกาสทาง
เศรษฐกิจและตลาดสินคา/บริการ รวมถึงตลาดแรงงานใหแกผูประกอบการและแรงงานในพ้ืนที่จังหวัด
อุดรธานี

5) การเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศเพอื่ นบานในกลุม CLMV โดยเฉพาะอยางยงิ่ สปป.ลาว
เวียดนาม และกาลังซื้อที่สูงขึ้น และความเปนเมืองที่มีจํานวนประชากรเปนจํานวนมากและหนาแนนของจีน
โดยเฉพาะอยางยิ่งเมืองสําคัญในจีนตอนใต อยางเมืองหนานหนิง มณฑลกวางสี และมณฑลยูนนาน จะชวย
เพมิ่ โอกาสทางเศรษฐกิจใหผ ปู ระกอบการทงั้ ในและนอกพืน้ ทีจ่ ังหวดั อดุ รธานี

6) นโยบาย One Belt One Road ของจีนที่มีการพัฒนาเสนทางคมนาคมใหมีประสิทธิภาพ
สูงขึ้นทั้งทางถนนและรถไฟความเรว็ สงู ชว ยเพ่มิ โอกาสในการขนสง สนิ คา และการเดินทางมาทองเท่ียวในพนื้ ท่ี
ไดสะดวกมากขึ้น

7) ยุทธศาสตรการขยายผลปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงในภาคเกษตรและชนบท เพื่อสรางความ
เขม แขง็ ใหแกเ กษตรกรและลดชองวางดานรายไดข องเกษตรกร

8) กระแสการรักษาสุขภาพและเลือกซื้ออาหารปลอดภัย เพิ่มโอกาสดานการทําเกษตรอินทรีย
ใหม ีโอกาสและตลาดรองรบั มากขึน้

9) นโยบายเกษตรแปลงใหญ ชวยสรางโอกาสในการรวมกลุมการทําการเกษตรใหมี
ประสิทธภิ าพและสอดคลองกบั กลไกตลาดเพิ่มมากขึ้น

แผนปฏิบัตกิ ารพฒั นาการทองเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทอ งเท่ยี วธรณวี ทิ ยาถ่ินอีสาน 77

10) แผนพัฒนาภาคตะวันออกเฉียงเหนือสงเสริมการเพิ่มมูลคาและการคาขายผาทอพื้นเมือง
และการพัฒนาเมืองที่มีศักยภาพใหเปนเมืองศูนยกลางแฟชั่นผาทอพื้นเมือง จะชวยเพิ่มโอกาสในการสราง
มูลคา ทางเศรษฐกิจใหแกก ลมุ ผผู ลติ และผปู ระกอบการดา นการพัฒนาผลิตภัณฑแ ละการคาขายเพิม่ มากข้ึน

11) แผนพฒั นาภาคตะวันออกเฉียงเหนอื มุงเนน สรางภูมิคุมกันใหแกประชาชน โดยสง เสริมการ
เขา สูหลักประกันสังคมของประชาชนใหเ พ่มิ มากขึน้

12) รัฐบาลใหความสําคัญกับการสงเสริมการทองเที่ยวในระดับภูมิภาคและทองถิ่นตาม
โครงการเสริมสรางความเขมแข็งใหแ กเศรษฐกิจของประเทศ หรือ Local Economy รวมทัง้ สงเสริมเมืองไมซ
ใหแ กเ มอื งท่มี ีความพรอ ม ประกอบกับสานกั งานสง เสริมการจดั ประชมุ และแสดงนทิ รรศการ (สสปน.) องคการ
มหาชน ซึ่งเปนหนวยงานสงเสริมเมืองไมซซิตี้ ไดกําหนดใหจังหวัดอุดรธานี เปนเมืองที่มีศักยภาพในการเปน
เมืองไมซ รวมทั้งไดจัดทายุทธศาสตรขับเคลื่อนไมซซิตี้จังหวัดอุดรธานีขึ้น เพื่อเปนเมืองไมซที่เปนประตูสูอนุ
ภูมิภาคลุมนาํ้ โขง

ภยั คุกคาม/ขอจาํ กดั /อปุ สรรค (Threat)
1) เกิดการแขงขันดานสินคาและบริการเพ่ิมมากขึ้น โดยเฉพาะอยางยิ่งสินคาที่ผลิตในประเทศ

ในกลมุ CLMV โดยเฉพาะอยา งย่ิง สปป.ลาว เวยี ดนา และจีน มตี น ทนุ ตํา่ เนอื่ งจากแรงงานมีราคาถูก จะทําให
ผปู ระกอบการในพืน้ ทีม่ คี ูแขง และถูกแยง ตลาดเพิ่มมากขน้ึ

2) ปญหาอาชญากรรม และปญหายาเสพตดิ มีแนวโนมเพิ่มมากขน้ึ โดยเฉพาะอยางย่ิงปญหายา
เสพติดในชุมชนและในสถานศึกษา เนื่องจากมีการลาเลียงยาเสพติดผานชองทางชายตแาดรนางท(่ีตอ่ิด)ตอกับประเทศ
เพื่อนบานและนาํ เขามาพกั ในพนื้ ท่ี

3) ภาวการณเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศทําใหเกิดภาวะภัยแลง อุทกภัย รวมถึงโรคอุบัติ
ใหม สง ผลตอ ภาคเกษตรกรรมซึง่ เปน กลุมอาชพี หลกั ของจงั หวัดอุดรธานี

4) ความไมแนนอนทางการเมืองสงผลตอเศรษฐกิจ โดยเฉพาะอยางยิ่งดานการทองเที่ยวและ
บริการ

4. การทองเทย่ี วของจงั หวดั อุดรธานี

จังหวัดอุดรธานีเปนศูนยกลางการคมนาคมและการทองเที่ยวทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของ
ประเทศไทย โดยเฉพาะภาพของการเปนดินแดนแหงวดั ปา ประตูสูประเทศลาว ดินแดนอินโดจีนและดินแดน
ที่มีอารยะธรรมเกา แกแหงหนึ่งของโลก นอกจากนี้ยังมีแหลงทองเที่ยวทางธรรมชาตแิ ละมีหัตถกรรมผาขิตทีม่ ี
ชือ่ เสียงอีกดว ย

แผนปฏบิ ตั ิการพฒั นาการทองเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทองเทย่ี วธรณีวทิ ยาถนิ่ อีสาน 78

4.1 แหลงทองเทย่ี วท่สี ําคญั ของจังหวัดอุดรธานี

วัดภูทองเทพนมิ ิต ท่เี ปนสถานทป่ี ระดษิ ฐานของหลวงพอทนั ใจ องคใ หญท ส่ี ุดในโลก มหศั จรรย
แหงศรทั ธาชาวพทุ ธ พระพุทธรูปใหญประทบั เดน เปน สงา อยูบนยอดเขา ต้งั อยูใ นจังหวัดอุดรธานี วัดภทู องเทพ
นมิ ติ กอต้งั ข้ึนเมือ่ ป พ.ศ. 2509 (สาํ นกั สงฆ) เริ่มมถี าวรวตั ถุ เมื่อป พ.ศ. 2512 โดยมพี ระอาจารยถาวร ปญ ญา
วโร ปฏิบัติหนาที่เจาอาวาส (เดิมชื่อวัดเทพนิมิตสถิตธาวาส) ตอมาในราวป พ.ศ. 2523 ไดเปลี่ยนชื่อใหมเปน
วัดภูทองเทพนิมิต (ภูเขาโทน) จนถึงปจจุบัน ในชวงระยะเวลาที่ผานมาจากอดีตไดมีพระสงฆเขามาจําพรรษา
และปฏิบัติหนาที่เจาอาวาสหลายรูป ไดบูรณะศาสนสถานกอสรางใหมเพิ่มเติมโดยศรัทธาของชาวบาน
ตลอดจนพุทธศาสนิกชนผูมจี ิตศรัทธาทัว่ ไป และไดใชประโยชนในการประกอบศาสนกิจตาง ๆ มากมาย อาทิ
การปฏิบัติกิจเขาปริวาสกรรมการบรรพชาสามเณรฤดูรอน การบวชชีพราหมณ เปนตน นับวาไดใชประโยชน
จากศาสนสถานแหงนีอ้ ยา งคุมคา เปน ท่สี ดุ จนถึงปจ จุบนั และตอ ไปในอนาคต “วดั ภูทองเทพนิมิต” ยังมี “หลวง
พอทันใจ องคใ หญท ี่สดุ ในโลก” ท่ีทาง “พระครนู มิ ิตสาธุวฒั น” ไดสรางเอาไวเพ่อื สักการะเปน พระพทุ ธรปู ใหญ
ที่ประทับเดนเปนสงาอยูบนยอดเขา แมมองจากพื้นดินก็แลเห็นเปนพระพุทธรูปองคใหญอยูบนยอดเขา มอง
จากเครื่องบินก็สวยงามไมแพกัน นามพระพุทธรูป “พระพุทธชัยมงคลมหาชนอภิปูชนีย” หรือ “หลวงพอ
ทนั ใจ” ปางมารวชิ ยั ขนาดหนา ตัก 12 เมตร องคพระสงู 17 เมตร รวมฐานพระพทุ ธรูปสงู 22 เมตร

วัดพระพุทธบาทบัวบก ที่ประดิษฐานรอยพระพุทธบาทที่มีตํานานเลาขานวา ราวป 2460
พระสงฆรูปหนึ่งไดเกิดนิมิตอัศจรรยเห็นพระบรมสารีริกธาตุสีขาวในอุโมงคในพื้นที่วัด จึงชักชวนชาวบานร้ือ
อุโมงคนั้นออก แลวสรางเจดียครอบไวแทนพระบรมสารีริกธาตุ มีสถานที่ศักดิ์สิทธิ์อันนาอัศจรรยทั้งกอนหิน
ธรรมชาติสรรสราง ประหนึ่งศิลปนนํามาจัดวางเปนงานศิลปะ อีกถํ้าพญานาคซึ่งเลาขานแตอดีตวาทางเดิน
ภายในสามารถทะลุไปถึงแมนํ้าโขง พุทธศาสนิกชนชาวไทย ลาวสองฝงโขงตางเดินทางมาสักการะดวยความ
เลื่อมใสศรัทธาสืบมาจนกาลปจจุบัน วัดพระพุทธบาทบัวบกยังเปนสถานท่ีเงียบสงบเหมาะแกการนั่งสมาธิ
ปฏบิ ัตธิ รรม หลบหนีความวนุ วายจากสถานการณบ านเมอื งได

พทุ ธอุทยานวดั ปาดงไร “พระอุโบสถกลางนํ้าทรงดอกบวั หน่งึ เดียวในสยาม” วัดสันติวนาราม
(วัดปาดงไร) ต.บานเชียง อ.หนองหาน จ.อุดรธานี เปนพระอุโบสถกลางนํ้าทรงดอกบัว ที่มีเพียงหนึ่งเดียวใน
ประเทศไทย ทรงดอกบวั 24 กลบี กลางน้ําน้ันทําใหเรารูสึกไดถึงความสวยงามและความสงบรมร่ืนในจิตใจไป
พรอม ๆ กันไดอยางประหลาด วัดสนั ตวิ นาราม มีความสงบ รม รื่น สวยงาม มีสิ่งอํานวยความสะดวกสบาย อยู
หางจากชุมชน 3 กิโลเมตร บนพื้นที่ 1,350 ไร ทิศเหนือของหมูบานเชียง ตําบลบานเชียง (หมูบานมรดกโลก
ไหลาย คนแปดศอก) เปน ปาไมธ รรมชาติ 1,000 ไร เปน หนองนํา้ 100 ไร เปนสถานท่ปี ลูกสรางเสนาสนะ และ
ลานอเนกประสงค 130 ไร มีไฟฟา นํ้าใชสะดวกสบายตลอดป มีถนนลาดยางถึงวัด ดานหนาลอมดวยกําแพง
คอนกรีต ดานทเ่ี หลือลอมดวยลวดหนาม 7 เสน เสาปนู คอนกรตี เสริมเหล็ก มีสัตวปา ธรรมชาติ เชน กวาง หมี
นกนานาชนิด นกนํ้ามากมาย ฯลฯ การกอสรางพระอุโบสถกลางนํ้ารปู ทรงดอกบัวถอื วามีแหงเดยี วในประเทศ
ไทย เริ่มกอสรางตั้งแตป พ.ศ. 2544 ในสมัยพระครูพิสารธรรมพาธีไดนํารูปแบบพระอุโบสถมาจากประเทศ

แผนปฏิบัติการพฒั นาการทอ งเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทองเทย่ี วธรณวี ทิ ยาถ่นิ อสี าน 79

อินเดีย อดีตเจาอาวาสที่มรณภาพไปแลวแตการกอสรางยังไมแลว เจาอาวาสรูปปจจุบัน คือ ดร. มหาบาง เข
มานนั โธ จึงไดส ืบสานในการกอสรา งใหแ ลวเสรจ็

วัดปาภูกอน เปนพุทธอุทยานมหารุกขปาริชาติภูกอน ภายในวัดมีพระบรมสารีริกธาตุ บรรจุใน
พระเกศพระรวงโรจนศรีบูรพา ซึ่งเปนประธานประดิษฐานหนา องคพระปฐมรัตนบูรพาจารยม หาเจดีย ซึ่งเปน
วัดที่มีความสวยงามมากของจังหวัดอุดรธานี ตั้งอยูในเขตปาสงวนแหงชาติปานายูงและปานํ้าโสม ทองที่บาน
นาคําใหญ ตําบลบานกอง อันเปนรอยตอแผนดิน 3 จังหวัด คือ อุดรธานี เลย และหนองคาย กําเนิดขึ้นจาก
การดําริชอบของพุทธบริษัทผูตระหนักถึงคุณประโยชนอันยิ่งใหญของธรรมชาติและปาตนนํ้าลําธาร ซึ่งกําลัง
ถกู ทําลาย โดยมุงดาํ เนนิ รอยตามพระยุคลบาทพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ในการรักษา
ความสมบูรณของปาไมตนนํ้า ลําธาร ตลอดจนสัตวปาและพรรณไมน านาพันธุ เพื่อใหเปนมรดกของลูกหลาน
ไทยคูกับแผนดินไทย พรอมทั้งเพื่อจรรโลงสงเสริมพระบวรพุทธศาสนาใหเจริญมั่นคงคูแผนดินไทยตราบชั่ว
กาลนาน

ปาคําชะโนด เปนสถานที่ที่ชาวบานมีความเชื่อวา มีพญานาคาอาศัยอยู ซึ่งอยูบริเวณใกลกับ
วัดศิริสุทโธ มีลักษณะเปนปาปกคลุมดวยนานาพรรณไมโดยเฉพาะตนชะโนด อยูกลางทุงนา ตั้งอยูที่ติดกับ
พื้นที่วัดศิริสุทโธ เลขที่ 288 หมูที่ 11 ตําบลบานมวง อําเภอบานดุง จังหวัดอุดรธานี เปนสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ ท่ี
ชาวบานบริเวณใกลเคียงใหความเคารพนับถือ ไดมีผูกลาววา สถานที่แหงนี้เปนปากเมืองบาดาล ที่มีตํานาน
เกี่ยวกับพญานาคตามความเชื่อของชาวอีสานและชาวลาว ซึ่งในปจจุบันบริเวณดังกลาว มีตนชะโนดขึ้นปก
คลุม หนาแนนเปนจํานวนมาก ตนชะโนดมีลักษณะคลายกับตนตาลและตนมะพราวรวมกัน ภายในสถานที่
แหงนม้ี ศี าลเจา ปูศรีสทุ โธ และบอ น้าํ ศกั ดิส์ ทิ ธิใ์ หกราบไหว

วัดปาบา นตาด หรือชอ่ื ทางการวา “วัดเกษรศลี คณุ ” ต้ังอยู ณ หมูบา นบานตาด ตําบลบา นตาด
อําเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี หางจากตัวเมืองอุดรธานีไปทางทิศใต ไปประมาณ 16 กิโลเมตร ซึ่งเคยเปนที่
พาํ นกั ของพระอาจารยมหาบวั ญาณสัมปนโน พระอาจารยวิปสสนาสายพระอาจารยม ัน่ ภูริทัตโต เปน ทีเ่ คารพ
ศรัทธาเลื่อมใสชองพทุ ธศาสนิกชนโดยทั่วไป และวัดน้ีเหมาะสําหรับผูท ี่ตองการไปปฏิบัตธิ รรม วัดปาบานตาด
เริ่มกอตั้งเม่ือเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2498 ตอมากระทรวงศึกษาธิการ ประกาศต้ังขึ้นเปนวัดใน
พระพุทธศาสนา เมื่อวันที่ 17 กันยายน พ.ศ. 2513 ใหชื่อวา วัดเกษรศีลคุณ เปนสถานที่ปฏิบัติธรรม อันสงบ
เรียบงาย รมครึ้มไปดวยตนไมสูงใหญนานาพันธุ เปนสถานที่พึ่งพิงของสัตวนอยใหญ ในเขตอภัยทานหลาก
ชนิด อาทิ ไกป า กระรอก กระแต กระตา ย เตา แย นก ฯลฯ

วัดจอมแจงศรีบุญเรือง เปนวัดเกาแกตั้งแตสมัยทวารวดี โดยปจจุบันกุฏิยังไมถูกบูรณะ
เน่ืองจากเปน กฏุ ิถกู สรางมาตัง้ แตสมัยโบราณ และยังเปน สถานทีโ่ บราณของชาวบา นกงพาน ประวัติความเปน
ของวัดจอมแจงศรีบุญเรืองเปนวัดที่เกาแกมาก เนื่องจากกุฏิที่อยูภายในวัดถูกสรางขึ้นมาตั้งแตงสมัยโบราณ
เปนที่ที่หาดไู ดยากมากเพราะกุฏิยงั ถูกสรางเปนไมอ ยู เดิมเลาวาในสมัยนัน้ กุฏินัน้ ไดร ับอิทธิพลมาจากประเทศ

แผนปฏบิ ัติการพฒั นาการทอ งเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทองเท่ยี วธรณีวทิ ยาถ่ินอีสาน 80

ลาวเพื่อเปนที่อยูของพระภิกษุจนมาถึงปจจุบัน ศาลาและกุฏิมีลักษณะโดดเดนเนื่องจากถูกสรางขึ้นมาตั้งแต
สมยั โบราณกาลเปนเอกลักษณโดดเดนโดยเฉพาะ

วัดโพธิสมภรณ เปนวัดที่มีความสําคัญมากของจังหวัดอุดรธานี เริ่มสรางเมื่อ พ.ศ. 2449 ใน
สมัยรัตนโกสินทร พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ ไดโปรดเกลาฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตใหวัดโพธิ
สมภรณเปนพระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดสามัญ ปลายรัชกาลที่ 5 ภายในวัดยังมีสถานที่ นาสนใจตาง ๆ อาทิ
เชน พระบรมธาคุธรรมเจดยี  พระเจดยี พิพิธภัณธ ศาลามงคลธรรม ฯลฯ

วัดโพธสิ มภรณเ ริ่มสรา งเม่ือป พ.ศ. 2449 ตอนปลายสมัยรัชกาลที่ 5 แหง รตั นโกสินทร โดยมหา
อํามาตยตรี พระยาศรีสุริยราชวรานุวัตร (โพธิ เนติโพธิ) สมุหเทศาภิบาลมณฑลอุดร ไดพิจารณาเห็นวาในเขต
เทศบาลเมืองอุดรธานี มีเพียงวัดมัชฌิมาวาสวัดเดียวเทานั้นสมควรที่จะสรางวัดขึ้นอีกสักวัดหนึ่ง จึงไดไป
สํารวจดูสถานที่ทางดานทิศใตของ “หนองนาเกลือ” ซึ่งเปนหนองนํ้ากวางใหญ อุดมไปดวยเกลือสินเธาว มี
ปลาและจระเขชุกชุม (ตอมาภายหลังไดเปลี่ยนชื่อเปน “หนองประจักษ” เพื่อเปนอนุสรณแดกรมหลวง
ประจักษศลิ ปาคมผูกอตัง้ เมอื งอดุ รธานี) เหน็ วาเปนทาํ เลที่เหมาะสม ควรแกการสรา งวดั ได เพราะเปนทีร่ าบปา
ละเมาะ เงียบสงบดี ไมใกลไมไกลจากหมูบ านมากนัก และอยูใกลแหลงนํ้า เมื่อตกลงใจเลือกสถานที่ไดแลว ก็
ไดชักชวนราษฎรในหมูบานหมากแขง ถากถางปาจนพอควรแกการปลูกกุฏิ ศาลาโรงธรรม สําหรับใชเปนท่ี
บําเพ็ญบุญ และเปนที่ถือนํ้าพระพิพัฒนสัตยาประจําปของหนวยราชการ ใชเวลาสรางอยูประมาณ 1 ป ใน
ระยะแรกชาวบานเรียกวา “วัดใหม” เพราะแตเดิมมีเพียงวัดมัชฌิมาวาส ซึ่งชาวบานเรียกวา “วัดเกา” ดวย
พบรองรอยเปนวัดรางมากอน มีเจดียศิลาแลงเกาแกและพระพุทธรูปหินขาว ปางนาคปรก และไดกราบ
อาราธนา พระครธู รรมวนิ ยานยุ ุต (หนู) เจาคณะเมืองอุดรธานี จากวัดมชั ฌมิ าวาสมาเปนเจาอาวาสวดั

วนอุทยานวังสามหมอ จังหวัดอุดรธานี สถานที่นาสนใจอีกแหง ที่มีความงดงามตามธรรมชาติ
มากมาย ต้ังอยูในเขตปาสงวนแหง ชาติปา บะยาว-ปาหวั นาคํา-ปาหนองกุง ทบั มา-ปา นายงู และปา หนองหญา ไซ
วนอุทยานฯ อยูหางจากที่วาการอําเภอวังสามหมอ ประมาณ 20 กิโลเมตร หรืออยูหางจากอําเภอเมือง
อุดรธานีประมาณ 120 กโิ ลเมตร วนอทุ ยานวังสามหมอประกาศเปนวนอุทยานฯ เม่อื วนั ท่ี 19 มกราคม 2527
มีเนื้อที่ประมาณ 18,750 ไร สภาพแวดลอมของวนอุทยานฯ ถือวาไมส มบูรณม ากนัก เนื่องจากพื้นที่สวนใหญ
ถูกบุกรุกทําลาย เพื่อเปนที่ทํากิน แตยังมีแหลงธรรมชาติที่ยังคงสภาพอยูในระดับปานกลาง มีความสมบูรณ
บริเวณที่ประกาศเปนเขตวนอุทยานฯ สวนบริเวณใกลเคียงจะกินพื้นที่ทํากินใหกับชุมชนในทองถิ่น ซึ่งสภาพ
แหลง ธรรมชาตไิ ดมีการฟนตัวขน้ึ มาบางสว น โดยทั่วไปเปน ปา แดง หรือปาเต็งรงั มีพนั ธไุ มข นาดเลก็ และขนาด
กลางขึ้น ไดแก ไมยาง ไมตะเคียนทอง ซึ่งหาไดไมยากนัก สวนสัตวปาที่พบเห็น ไดแก บาง อีเห็น ชะมด นก
เปลา

พระพุทธบาทบัวบกและกลุมโบราณสถาน ตั้งอยูบนภูพระบาท พระพุทธบาทบัวบก มี
ความหมายวา รอยพระพทุ ธบาทของพระพุทธเจาทปี่ ระทบั ไวใ นสถานท่ีท่ีมีบัวบกข้ึนอยู มีขอความกลา วอางถึง
ไวใ นตํานานพระเจา เลียบโลก วาพระพทุ ธองคไดเ สด็จมาปราบนาคสองพ่ีนองทภ่ี ูกูเวยี น (ภพู ระบาท) เมื่อนาค

แผนปฏบิ ตั ิการพฒั นาการทองเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทองเที่ยวธรณีวทิ ยาถิน่ อีสาน 81

ท้ังสองพา ยแพแลว ไดท ลู ขอใหพ ระพุทธองคป ระทับรอยพระบาทไว 2 แหง คอื รอยพระพทุ ธบาทบัวบกแหงน้ี
และรอยพระพุทธบาทบัวบานอีกแหงหนึ่ง เปนเจดียที่สรางขึ้นระหวาง พ.ศ. 2463-2477 โดยสรางขึ้นครอบ
รอบพระพุทธบาทไว คาํ วา บวั บก เปน ช่อื ของพืชท่พี บมากบริเวณนัน้

พระธาตุดอนแกว (พระมหาธาตุเจดีย) เปนเจดียทรงเหลี่ยมคลายพระธาตุพนม สูงประมาณ
18 วาเศษ ประวัติความเปนมาเปนเกาะเล็ก ๆ กลางหนองหานนอยกุมภวาป ซึ่งเปนตนกําเนิดแมนํ้าลําปาว
ตํานานเลาวา พระอรหันตก ลุมหน่ึงจะไปนมสั การพระธาตุพนม ไดมาพกั แรมที่ดอนแกว พระอรหันตองคหนง่ึ
อาพาธหนกั ถึงนิพพาน พระอรหันตท ้ังหลายทีเ่ หลืออยจู งึ ถวายเพลิงทานและกอเจดยี บรรจพุ ระธาตุไว ตอมามี
กลมุ คนเขามาในดอนแกว แลว สรา งใบเสมาหินทรายลอมรอบพระธาตุไว และปก รายรอบบริเวณดอนแกว จาก
การศกึ ษาพบวาเปนเสมาสมัยทวารวดี ตอ มาชุมชนลาวไดอ พยพจากเมืองรอ ยเอ็ด เมอื งชยั ภมู ิ เขามาต้งั ถิ่นฐาน
ที่ดอนแกว มีทาวชินเปนหัวหนาชุมชน ไดปฏิสังขรณพระธาตุเจดียขึ้น (จากจารึกที่ฐานพระธาตุเปนตัวลาว
โบราณ) บอกวาบูรณะเสร็จสิ้นป พ.ศ. 2441 ประมาณป พ.ศ. 2471 มีชุมชนหลายกลุมเขามาอยูในดอนแกว
สวนใหญเปนลาวเวียง จึงไดสรางวัดเพื่อประกอบพิธีกรรมทางศาสนาขึ้นทีด่ อนแกวใหชื่อวา วัดมหาธาตุเจดีย
พ.ศ. 2513 พระครูสังฆรักษ (ชน) เจาอาวาส รวมมือกับชาวบานดอนแกวปฏิสังขรณพระธาตุใหแข็งแรง
กวาเดิม จากการศึกษาของนักโบราณคดีมหาวิทยาลัยศิลปากรพบวา อายุของพระธาตุเจดียมีอายุไมตํ่ากวา
1,500 ป

วัดปาบานคอ มีเสนาสนะและการสาธารณูปโภค ที่เหมาะตอการอยูอาศัยปฏิบัติธรรมสําหรับ
พระ เณร และฆราวาส มีเสนาสนะปาเหมาะแกก ารปลกี วิเวก ในสวนของการเผยแผ จังหวดั อุดรธานีกาํ หนดให
วัดปาบานคอเปนศูนยพัฒนาจิตเฉลิมพระเกียรติประจําจังหวัดอุดรธานี เพื่อเปนศูนยกลางในการเผยแพร
พระพุทธศาสนาใหเจริญรุงเรืองในภูมิภาคนี้ วัดปาบานคอ ตั้งอยูบานคอ ตําบลเขือนํ้า อําเภอบานผือ จังหวดั
อุดรธานี ไดกอตั้งขึ้นโดยการนําของ “พระอาจารยทลู ขิบปปญโญ” (ปจจุบันมรณภาพแลวเมื่อวันที่ 11 พ.ย.
2551) เม่ือวนั ท่ี 1 มกราคม 2528 มีเนอื้ ท่ี 410 ไร จงั หวัดอุดรธานี กาํ หนดใหวัดปา บา นคอ เปนศูนยพัฒนาจิต
เฉลิมพระเกียรติประจําจังหวัดอุดรธานี และไดเคยจัดใหมีการบรรพชาอุปสมบท อบรมกลุมปฏิบัติธรรมแก
นักเรียนและประชาชนทั่วไป อีกทั้งยังมีฆราวาสทั้งชาวไทยและชาวตางประเทศ เขาพักรับอุบายธรรม
ภาคปฏิบัติอยอู ยา งสมา่ํ เสมอ

วนอุทยานภูหินจอมธาตุ เปนสถานที่ทองเที่ยวสําคัญ มีจุดเดนอยูที่หินจอมธาตุ ซึ่งมีลักษณะ
คลายจอมธาตุ สงู จากพื้นประมาณ 20 เมตร และทิวทัศนบรเิ วณลานหิน สามารถมองเหน็ เข่ือนหวยหลวงและ
ตัวจังหวัดอุดรธานีดวย วนอุทยานภูหนิ จอมธาตจุ ดั ตั้งข้ึนตามคําสั่ง กรมอุทยานแหง ชาติ สัตวปา และพันธุพืช
เมื่อวันที่ 25 กันยายน 2549 โดยความเห็นชอบของรัฐมนตรีวาการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม (นายสุวิทย คุณกิตติ) โดยกําหนดใหปาอนุรักษ (โซนซี) ในเขตปาสงวนแหงชาติปากุดจับ ทองท่ี
ตําบลกดุ จบั ตําบลขอนยูง ตําบลตาลเลยี น อําเภอกดุ จับและตาํ บลนาํ้ พน อําเภอหนองววั ซอ ใหเปนวนอทุ ยาน
ภูหินจอมธาตุ โดยมีวัตถุประสงคเพื่อประโยชนในการอนุรักษ สงวน คุมครองทรพั ยากรปาไมและสัตวปา การ

แผนปฏบิ ตั กิ ารพัฒนาการทองเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทอ งเทยี่ วธรณีวทิ ยาถน่ิ อสี าน 82

ศึกษาวิจัยทางวิชาการ การพักผอนหยอนใจของประชาชนทั่วไป และเพื่อรักษาสมดุลของระบบนิเวศ
ส่ิงแวดลอมตลอดจนความหลากหลายทางชีวภาพ สาํ หรบั อยูอาศยั ของสตั วปา แหลง อาหาร แหลงนนั ทนาการ
และการทอ งเทย่ี วทางธรรมชาติของประชาชน ลกั ษณะทวั่ ไปเปนลักษณะภมู ิประเทศภเู ขาหนิ ทราย สภาพปามี
ความอุดมสมบูรณ มีความสงู จากระดบั นํ้าทะเลปานกลางประมาณ 200-550 เมตร เปน แหลง ตน นํา้ ลําธารของ
ลุม นาํ้ หว ยหลวง มีลาํ หว ยไหลผาน คือ หว ยยาง และหว ยเชยี ง ไหลลงสูเขอ่ื นหวยหลวง จ.อดุ รธานี

วัดดอยบันไดสวรรค (วัดปาหนองคํา) ยังมีสถานที่สําคัญและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวบานเคารพ
ศรัทธาอีก 3 อยาง ไดแก พิพิธภัณฑหลวงปูอุน ชาคโร เจดียบรรจุพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจาและ
หลวงปมู นั่ และพระพุทธรปู ศักดสทิ ธห์ิ ลวงพอศรศี ากยมุนี (หลวงปสู า เร่ิมกอ สรา งเมอ่ื ป พ.ศ. 2514 โดยหลวง
ปอู นุ ชาคโร ซง่ึ เปน พระสายหลวงปมู ่ัน ตงั้ อยบู านหนองคาํ หมูที่ 8 ต.อบู มง อ.หนองววั ซอ จ.อดุ รธานี บริเวณ
วัดอยูทางทิศใต ของอําเภอหนองวัวซอ หางจากเทศบาลตําบลอูบมุง 5 กม. บริเวณวัดมีทัศนียภาพทีส่ วยงาม
รมรื่น สงบ เหมาะแกการปฏิบัติธรรม มีสัตวปาหลายชนิด เชน ไกปา กระรอก กระแต นกชนิดตาง ๆ และงู
พษิ มากมาย ตลอดจนปา ไมที่อดุ มสมบรู ณแ ละกลวยไมชนดิ ตา ง ๆ

วัดเขาชองชาด ตั้งบานหนองบัวเงิน หมูที่ 8 ตําบลอูบมุง อําเภอหนองวัวซอ จังหวัดอุดรธานี
บริเวณสันเขาภูพานคาํ เขตอุทยานแหงชาติภูเกาภูพานคํา เขตอําเภอหนองวัวซอ จังหวัดอุดรธานี อยูทางทิศ
ใตของอําเภอหนองวัวซอ หางจากเทศบาลตําบลอูบมุง 6 กม. สภาพปาอุดมสมบูรณ ปาไมเบญจพรรณ อาทิ
ปาไผ ประดู มะคาโมง แดง ยาง ตนชาดและกลวยไม มีสัตวปาหลายชนิด เชน ไกปา กระรอก กระแต นก
คางคาว งู สุนัขปา ฯลฯ วัดเขาชองชาด เริ่มกอสรางเมื่อป พ.ศ. 2520 เปนสํานักสงฆ เจาอาวาสองคปจจุบัน
คือ พระอาจารยบุญมี ฐานะจาโร ตั้งแตป 2545-ปจจุบัน พระใหญเขาชองชาด เริ่มกอสรางพระใหญเขาชอง
ชาด มีการวางศิลาฤกษ เมือ่ วันที่ 23 ธนั วาคม 2549 งบประมาณทีใ่ ชในการกอสรา ง 10 ลา นบาท

วัดกูแกว เปนวัดที่มีความสําคัญเปนอยางมากเพราะเปนแหลงที่อยูของมนุษยตั้งแตยุคกอน
ประวตั ศิ าสตร และพบวา บริเวณน้ีเปนอารยธรรมรวมสมัยกับบา นเชยี ง จากการศึกษาพบเนนิ ดินขนาดใหญ ที่
มีภาชนะดินเผา รวมทั้งลายเขียนสีแบบบานเชียง โครงกระดกู มนุษย เครื่องประดับและเครือ่ งมือโลหะ ซึ่งถือ
วาเปน โบราณสถานสมยั ขอมท่แี สดงใหเห็นถงึ การวิวัฒนาการของอารยธรรมในดนิ แดนภาคอีสานไดเ ปนอยางดี
เมื่อประมาณ 1,000 ป มาแลว อาณาจักรขอมไดแผอิทธิพลมาสูดินแดนน้ี พระเจาชัยวรมันที่ 7 ไดสราง
“อโรคยาศาลา” ขึ้นทั่วอาณาจักรของพระองค เปนที่พักของคนเดินทางและรักษาผูที่เจ็บปวย วัดกูแกวรัตนา
รามจงึ เปนหลกั ฐานสําคญั ของศลิ ปะขอมยคุ บายน เปน ปราสาทที่สรา งดว ยศลิ าแลงนนั่ เอง ตั้งอยใู นบริเวณวัดกู
แกวรัตนาราม ชาวบานเรียกวาวัดกูแกว เดิมชื่อ วัดกู เพราะมีกูโบราณ ( ปราสาทศิลาแลง ) เปนที่เคารพของ
ชาวบานจงึ ชวยกันทํานุบํารุงวัดตลอดมา วัดกูแกวไดรับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม พ.ศ.
2467

พิพิธภัณฑสถานแหงชาติบานเชียง พิพิธภัณฑสถานแหงชาติประเภทแหลงอนุสรณสถาน
จัดตั้งขึ้นในแหลงโบราณคดีบานเชียง อันเปนแหลงประวัติศาสตรสําคัญทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของ

แผนปฏิบัตกิ ารพัฒนาการทอ งเที่ยวประจาํ เขตพัฒนาการทองเท่ยี วธรณีวทิ ยาถนิ่ อีสาน 83

ประเทศไทย และภูมิภาคเอเชียอาคเนย ภายในพิพิธภัณฑมีการจัดแสดงหลักฐานที่ไดจากการสํารวจขุดคนที่
บานเชียง และแหลงโบราณคดีใกลเคียง ประกอบดวยภาชนะดินเผา เครื่องมือ เครื่องใช และสิ่งอื่น ๆ อีก
มากมาย ซึ่งผูเขาชมจะไดรับรูถึงการดํารงชีวิตของมนุษยในยุคกอนประวัติศาสตรยอนหลังไปกวา 5,000 ป
พิพิธภัณฑสถานแหงชาติบานเชียง กอตั้งหลังการเสด็จประพาสเยี่ยมชมหลุมขุดคนทางโบราณคดีของ
พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจาสิริกิต์ิ เมื่อวันที่ 20 มีนาคม พ.ศ. 2515
การเสด็จประพาสดังกลาวไดป ลกุ จิตสํานึกและความตระหนกั ถงึ ความสาํ คัญของแหลงโบราณคดบี านเชียง ซึ่ง
กําลังประสบปญหาเรื่องการลักลอบคาโบราณวัตถุในขณะนั้น นับตั้งแตป พ.ศ. 2518 กรมศิลปากรได
ดําเนินการเปด พิพธิ ภัณฑสถานแหงชาติบานเชยี งใหกับชาวไทยและชาวตางชาติ นับไดว าเปนพพิ ิธภณั ฑประจํา
แหลงแหงแรกของประเทศไทย ในป พ.ศ. 2526 มูลนิธิจอหน เอฟ. เคนเนดี ไดมอบทุนสนับสนุนในการสราง
อาคารหลังท่ี 2 ซึ่งถูกสถาปนาช่ือเพือ่ เปน เกียรติแด สมเด็จพระศรีนครนิ ทราบรมราชชนนี และมีสมเดจ็ พระพ่ี
นางเธอ เจาฟากัลยานิวัฒนาฯ เสด็จแทนพระองคเปนประธานในพิธีเปดอาคารอยางเปนทางการเมื่อวันที่ 21
พฤศจิกายน พ.ศ. 2530 ในป พ.ศ. 2549 กรมศิลปากรไดรับงบประมาณตามโครงการปรับปรุงแหลง
ประวัติศาสตรวัฒนธรรม เพื่อเชื่อมโยงการทองเที่ยวในภูมิภาคอินโดจีน ในการดําเนินการกอสรางอาคารจัด
แสดงนิทรรศการหลังใหม เพื่อปรับปรุงและขยายพื้นที่การจัดแสดงนิทรรศการหลัก พระบาทสมเด็จพระ
เจาอยูหัวมีพระมหากรุณาธิคุณพระราชทานนามของอาคารนี้วา อาคารกัลยาณิวัฒนา และโปรดเกลาฯให
สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ เสด็จแทนพระองคเปนประธานในพิธีเปดอาคารอยางเปนทางการเมื่อวันที่ 9
กมุ ภาพนั ธ พ.ศ. 2553

พิพิธภัณฑเมืองอุดรธานี (Udon Thani Museum) พิพิธภัณฑเมืองอุดรธานีถือเปนแหลง
ทองเที่ยวทางประวัติศาสตรที่สําคัญของจังหวัดอุดรธานี เพราะไดรวบรวมเรื่องราว ประวัติความเปนมาของ
จังหวัดอุดรธานีไวที่พิพิธภัณฑนี้ โดยผูที่มาเยือนจะไดรับรูเรื่องราวเกี่ยวกับจังหวัดอุดรธานีในแงมุมตาง ๆ
พิพิธภัณฑเมืองอุดรธานี จัดตัง้ ขึ้นในอาคารราชนิ ูทิศ ซึ่งเปนอาคารเกาสรางขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 6 พิพิธภัณฑฯ
นี้จัดเปดทําการใหบริการแกประชาชนเขาเย่ียมชมตัง้ แต วันที่ 18 มกราคม 2547 ซึ่งเปนวันคลายวันสถาปนา
จังหวัดอุดรธานี ที่ชาวเมืองไดจัดงานเฉลิมฉลองครบรอบ 111 ปตั้งอยูริมถนนโพศรีใกลวัดโพธิสมภรณ ตัว
อาคารสรางขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2463 โดยดําริพระยาศรีสุริยราชวรานุวัตร สมุหเทศาภิบาล สําเร็จราชการมณฑล
อุดร คุณหญิง ขาราชการ พอคา และประชาชนในจังหวัด เพื่อใชเปนอาคารเรียนสําหรับโรงเรียนนารีอุปถัมภ
สรางเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2468 ตอมาพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกลาเจาอยูหัว โปรดเกลาฯพระราชทานนาม
โรงเรยี นขึ้นใหม วา “ราชนิ ูทิศ” จึงเปนชื่อเรยี กอาคารหลงั น้ีสืบมา

พิพิธภัณฑประวัติศาสตรคายรามสูร เปน แหลงทอ งเทยี่ วทางประวัติศาสตร ซงึ่ เปนอดีตฐานเร
ดาหของกองทัพสหรัฐอเมริกา ซึ่งเปนประวัติศาสตรสมัยสงครามเอเชียตะวันออกเฉียงใต ที่ทหารอเมริกันได
กอสรางเอาไวตั้งแตป พ.ศ.๒๕๐๗ ตั้งอยูที่คายพระยาสุนทรธรรมธาดา ต.โนนสูง อ.เมือง จ.อุดรธานี คาย
รามสูรเปนอีกคายหน่ึงที่อเมริกาใชเปนที่ตั้งฐานเรดารเพ่อื การสอดแนมฝา ยโลกคอมมวิ นสิ ตและเพื่อใชควบคุม

แผนปฏบิ ตั กิ ารพฒั นาการทอ งเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทอ งเทย่ี วธรณวี ทิ ยาถิน่ อสี าน 84

เครื่องบิน (อูตะเภาของทหารเรือในเวลานี้) ในการโจมตีสามประเทศอินโดจีนมาตั้งแตป 2507 (กอนวันเสียง
ปน แตกทบี่ า นนาบวั อาํ เภอเรณูนคร ประเทศไทยเสยี อีก) ระยะแรก ๆ ทหารอเมรกิ นั เขามาซอ้ื ท่ดี นิ จากนางสา
ราษฎรในพื้นที่บานโนนสูง ต.โนนสูง อ.เมือง จ.อุดรธานี จํานวน 800 ไร 3 งาน 23 ตารางวา ในราคา 400
เหรียญอเมริกัน (25 บาท/1 ดอลลาร) หลังจากนั้นก็ทําเปนคายถาวร (ดวยการสนับสนุนจากกองทัพและ
รัฐบาลในสมัยน้ัน) ช่ือคา ยรามสูรเกิดจากการตงั้ ชอื่ คา ยของลามภาษาไทยคนหนึ่ง โดยเขาเอาเรื่องรามสูรขวาง
ขวานมาเปนปฐมเหตุแหงชื่อดังกลา ว โดยเปรียบเทียบสัญญาณเรดาหวา เปนสายฟาอะไรทํานองนั้น ทายสุดก็
กลายมาเปน คายรามสูรในหมูคนไทยและทาํ ใหคนไทยเมืองอุดรไดทํามาหากนิ กับทหารอเมริกัน บางก็เปนเมีย
เชา บางก็แตง งานเกดิ เด็กลูกครึ่งมากมายกลายเปนปญ หาสงั คมหลังจากทีอ่ เมริกาถอนทหารออกไปในป 2519
หลงั จากพายแพต อ สามประเทศอนิ โดจนี ท่ีนําโดยโฮจมิ นิ ห ทหารอเมรกิ ันถอนทหารออกไปแตยงั ทงิ้ อาคารและ
อุปกรณเรดารจํานวนมากเอาไวใหกองบัญชาการทหารสูงสุดของไทยดูแล ตอมากองบัญชาการทหารสูงสุดสง
ตอใหกองทัพบกดูแล กองทัพบกก็ใหหนวยทหารในพื้นที่คือกองพันตาง ๆ ที่ขึ้นตอคายประจักษศิลปาคม
หมุนเวียนกันมาดูแลเรื่อยมาจนมาตกถึงมือของ ร.13 พัน 1 จนวันที่ 22 สิงหาคม 2540 ไดมีประกาศสํานัก
นายกวา ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา โปรดกระหมอมใหต ั้งช่อื คายรามสูรเดมิ วาคาย “พญาสุนทรธรรมธาดา” ทํา
ใหคายเรดารรามสูรกลายเปนความทรงจําของผูคนในอดีตไป สถานีเรดารกอนที่ทหารจะเขามาถูกราษฎรเขา
มาบุกรุกงัดเอาเหล็กและอื่น ๆ ไปขาย อาคารตาง ๆ ก็เหลืออยูในสภาพที่รางและพังลง บางสวนกลายเปนท่ี
อยูอาศัยของคางคาว ในวันที่กองทัพบกพยายามทํางานมวลชนดวยการเปดคายทหารตาง ๆ ทั่วประเทศให
ประชาชนไดเขาไปทองเที่ยวในคา ยทหาร คายพญาสุนทรธรรมธาดาซึ่งอดีตเคยเปนที่ตั้งสถานีเรดารใ นการนาํ
รองเครื่องบินในการเขา โจมตีอนิ โดจีนกเ็ ปน อีกคายหนงึ่ ท่ีเปดใหป ระชาชนไดเขาชม

พระตําหนักหนองประจักษ ตั้งอยูบริเวณดานขางสวนสาธารณะหนองประจักษศิลปาคม
บริเวณศาลเทพารกั ษ ถนนเพาะนิยม ตําบลหมากแขง อําเภอเมืองอดุ รธานี จงั หวดั อุดรธานี

พระตําหนักหนองประจักษ สรางขึน้ ในสมยั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจา อยูหัว เพื่อเปน
ที่ประทบั ของพระเจา บรมวงศเ ธอพระองคเจาทองกองกอนใหญ กรมหลวงประจกั ษศ ิลปาคมเมือ่ คร้ังทพี่ ระองค
มาทรงงานที่มณฑลอุดรธานี พระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาทองกองกอนใหญ กรมหลวงประจักษศิลปาคม
เสด็จมาประทับ ณ พระตาํ หนกั แหงนบ้ี างโอกาส เมอ่ื เสดจ็ มา ณ มณฑลอดุ ร หลงั จากท่พี ระองคสิ้นพระชนมก็
ไมป รากฏวา มกี ารมาประทบั อีก จนถงึ สมัยพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระองคไ ดเ สด็จ
มาประทับ 2 ครั้ง คือ เมื่อตอนเสด็จไปจังหวัดหนองคาย และในป 2525 และไมปรากฏวามีพระบรมวงศานุ
วงศพ ระองคใดเสดจ็ มาประทับอกี แตเดิมนัน้ พระตาํ หนกั หลงั นีเ้ คยเปนจวนผวู าราชการจังหวดั อุดรธานมี ากอ น
ตอมาเมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวเสด็จพระราชดําเนินมาประกอบพระราชกรณียกิจที่จังหวัด
อดุ รธานี ทางจังหวดั เห็นวา พระองคไ มมีทปี่ ระทับจึงไดใหพระองคเ สด็จมาประทบั ณ พระตาํ หนักหลังนี้

แผนปฏิบตั ิการพฒั นาการทอ งเที่ยวประจาํ เขตพัฒนาการทองเทยี่ วธรณวี ทิ ยาถิ่นอสี าน 85

ทะเลบัวแดง ตั้งอยูในแหลงนํ้าธรรมชาติหนองหาน อําเภอกุมภวาป มีพื้นที่ประมาณ 22,500
ไร ประกอบดวยพันธุปลา พันธุนก และพืชนํ้าจํานวนมาก โดยสามารถเยี่ยมชมทะเลบัวแดงไดในชวงเดือน
ธนั วาคม-กมุ ภาพันธ เวลาประมาณ 06.00-11.00 น. มีทา เรอื ใหบรกิ ารเรือนาํ เท่ียวทงั้ หมด 6 ทาเรือ

ถํ้าสิงห เปนแหลงอารยธรรมที่สําคัญอีกแหงหนึ่งที่นาสนใจของจังหวัดอุดรธานี เปนแหลง
ทองเที่ยวเชิงนิเวศ ชมภาพเขียนสีโบราณอายุ 2,300 ป อยูในเขตพื้นที่ ต.ขอนยูง อ.กุดจับ จ.อุดรธานี
ภาพเขียนถํ้าสิงห เปนชื่อที่ชาวบา นเรียกตามลักษณะของภาพสัตวสี่เทาท่ีเห็นคลา ยภาพสงิ โต จนกระทั่ง พ.ศ.
2544 จึงไดมีการแจงการคนพบแหลงภาพเขียนสี ซึ่งมีอายุกอนประวัติศาสตรประมาณ 2,300 ปอยางเปน
ทางการตอองคการบริหารสวนตําบลขอนยูง ทางองคการบริหารสวนตําบลขอนยูงจึงแจงไปยังสํานักงาน
ศึกษาธิการอําเภอกุดจับ และไดมีการออกสํารวจรวมกันอยางเปนทางการ เมื่อวันที่ 14 และ 22 กันยายน
พ.ศ. 2544 ปจ จบุ ันสาํ นักจัดการกลมุ ปาสงวนแหง ชาตแิ ละสาํ นกั จดั การทรัพยากรปาไมท ่ี 6 (อดุ รธานี) กรมปา
ไมไดมอบหมายใหศูนยจัดการกลุมปาสงวนแหงชาติที่ 145 ปากุดจับ จังหวัดอุดรธานี (นายสมเด็จ จําป) ได
ดําเนินการจัดสรางเปนแหลงทองเที่ยวเชิงนิเวศภายใตโครงการหองเรียนธรรมชาติ/วนนันทนาการ ไดรับการ
สนับสนุนงบประมาณจากยุทธศาสตรจังหวัดอุดรธานี (ผูวาราชการจังหวัดอุดรธานี) จัดสรางเปนหองเรียน
ธรรมชาติ/วนนันทนาการ ถํ้าสิงห ปากุดจับ เปนแหลงทองเที่ยวเชิงนิเวศชมภาพเขียนสีโบราณอายุ 2,300 ป
มีสิ่งอํานวยความสะดวกแกนักทองเที่ยวและประชาชนทั่วไปไดเขาเรียนรูและสัมผัสธรรมชาติที่สวยงามมนต
เสนหแหงทร่ี าบสงู

4.2 ประเพณแี ละวฒั นธรรมท่ีสําคญั
จังหวัดอุดรธานีเปนจังหวัดที่มีความเปนมายาวนาน ประกอบดวยหลายชาติพันธุสงผลใหเกิด
ประเพณีวัฒนธรรมทีห่ ลากหลายสืบตอ กนั มา ไดแก
งานเฉลิมฉลองวันกอตั้งเมืองอุดร อ.เมือง การกอตั้งจังหวัดอุดรธานี มีความเปนมานับตั้งแต
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 5 ทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกลา ฯ ใหพระเจานอง
ยาเธอกรมหลวงประจักษศิลปาคม เปนแมทัพใหญยกทัพขึ้นไปปราบพวกฮอที่กอการกบฏ ซองสุมกําลัง
ปลนสะดมชาวบานที่เมืองหนองคาย มณฑลลาวพวน ในป พ.ศ. 2428 จนกระทั่งในป 2436 (กรณี ร.ศ.112)
ไทยเกิดกรณีพิพาทพรมแดนกับฝรั่งเศสซึ่งปกครองดินแดนฝงขวาแมนํ้าโขงในขณะนั้น เปนเหตุใหตองยาย
กองบัญชาการมณฑลลาวพวนจากเมืองหนองคายถอยรนลงมาถึงบานเดอ่ื หมากแขง ซ่งึ มีชยั ภมู เิ หมาะสม อุดม
สมบูรณดวยหวยหนองคลองบึง พระองคจึงทรงตั้งกองบัญชาการและสรางบานแปลงเมืองขึ้นใหม ณ ที่แหงนี้
และถือเอา วันที่ 18 มกราคม 2436 เปนวันกอตั้งเมืองนับแตนั้นเปนตนมา งานเฉลิมฉลองวันกอตั้งเมืองอุดร
ถูกบันทึกเปนสถิติโลก กินเนสสเวิลดเรคคอรด (Guinness world record) วามีคนมารําบวงสรวง “Largest
Thais Dance” รอบ ๆ อนุสาวรยี ก รมหลวงประจกั ษศิลปาคมนับเปน จํานวนมากที่สดุ ในโลกเม่ือป พ.ศ. 2557
งานประเพณีบุญกุมขาวใหญ อ.ประจักษศิลปาคม เปนงานประเพณีทําบุญของชาวอีสาน
หลังจากการเก็บเกี่ยวขาวในนาแลว ซึ่งจะอยูระหวางเดือนยีถ่ ึงเดือนสาม (เดือนกุมภาพนั ธ) โดยชาวนาทุกคน

แผนปฏบิ ัติการพัฒนาการทอ งเที่ยวประจําเขตพฒั นาการทองเท่ยี วธรณวี ิทยาถิ่นอีสาน 86

จะรวมกันเปนเจาภาพ “การทําบุญกุมขาวใหญ” ก็คือ การทําบุญดวยขาวเปลือกเพื่อถวายใหแกวัด นอกจาก
ใชบริโภคในวัดแลวยังแปรไปเปนกองทุนเพื่อทํานุบํารุงพระพุทธศาสนาตอไป สําหรับจังหวัดอุดรธานีรวมกับ
องคกรปกครองสวนทองถิ่นจัดงานบุญกุมขาวใหญ และทําพิธีรับขวัญขาว บูชาพระแมโพสพ ซึ่งถือเปนขวัญ
และกาํ ลังใจใหกับชาวนา

งานมรดกโลกบานเชียง อ.หนองหาน แหลงมรดกโลกบานเชียง ตั้งอยูที่บานเชียง ตําบลบาน
เชียง อําเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี เปนแหลงประวัติศาสตรสําคัญของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และ
ภมู ิภาคเอเชียอาคเนย กรมศลิ ปากรไดทาํ การสํารวจขดุ คนแหลง โบราณคดบี านเชยี งจากหลักฐานตา ง ๆ พบวา
บานเชียงเปนแหลงโบราณคดีสมัยกอนประวัติศาสตรที่มีอายุราว 1,800-5,600 ป โดยองคการยูเนสโก
(UNESCO) ไดจดทะเบียนใหแหลงโบราณคดีบานเชียง เปนมรดกโลกทางประวัติศาสตร เมื่อเดือนธันวาคม
๒๕๓๕ และรวบรวมหลกั ฐานทางโบราณคดตี า ง ๆ ไวใ น “พพิ ธิ ภณั ฑแหง ชาตบิ า นเชยี ง” พรอมหอ งนทิ รรศการ
แสดงอยางนับตั้งแตนั้นเปนตนมา “งานมรดกโลกบานเชียง” ไดจัดขึ้นเปนประจําทุกปและเปนโอกาสที่เชิญ
ประเทศเพื่อนบานมารวมกิจกรรมดวย อาทิ กิจกรรม 7 Amazing in Ban Ching ชมพิพิธภัณฑบานเชยี ง ชม
ขบวนแห และการแสดงศิลปวัฒนธรรมบนเวทีจาก สปป.ลาว และเวียดนาม สัมผัสวิถีชีวิตและชิมอาหาร
พื้นบานไทพวน รับประทานอาหารพื้นบานชุดโฮมพาแลง (คลายขันโตก) และชมการแสดงแสงสีเสียงนํ้าพุ
นับเปนงานใหญงานนงึ ของจังหวัด สวนใหญจ ะจัดงานชว งเดือนกมุ ภาพันธของทกุ ป

งานมะมวงแฟร อ.หนองวัวซอ มีพื้นที่ปลุกมะมวงเปนอันดับ 1 ของจังหวัดอุดรธานี ปลุก
ทงั้ หมด 5,693 ไร เกษตรกร 431 ครวั เรอื น ผลผลิตทั้งในและนอกฤดปู ระมาณ 3,539 ตนั ตอ ป มูลคาประมาณ
130 ลานบาท สินคาเดนเชน มะมวงนํ้าดอกไมสีทอง นํ้าดอกไมเบอร 4 และเขียวเสวย ที่ปลูกและสงออก
โดยเฉพาะ อาจกลาวไดวาอุดรธานีสงออกมะมวงเปนอันดับหนึ่งของภาคอีสานก็วาได เพื่อกระตุนเศรษฐกิจ
และทองเทย่ี วของจังหวดั จึงไดจดั งานประเพณใี นงานกาชาดมะมว งแฟร (ของดหี นองวัวซอ) ทีอ่ ําเภอหนองวัว
ซอทุกป ทุกเดือนมีนาคม และรานคาจําหนายมะมวงหลากหลายพันธุ เพื่อเชิญชวนชาวไทยและชาว
ตางประเทศเดินทางมาชมงาน

งานวันสงกรานต อ.เมือง วันท่ี 13 เมษายนของทุกป เปนวันเปลี่ยนผานจากราศีมีนเขาสูราศี
เมษ ตามประเพณีไทยจะถือวาเปน “วันสงกรานต” หรือเรียกวา “วันปใหมของไทย” โดยจัดเปนเทศกาล
ประจําปทั่วประเทศไทย ประเพณีสงกรานตปกติมีทั้งหมด 3 วัน คือ เริ่มตั้งแตวันที่ 13-15 เมษายน มี
ความหมายเพราะเปน “วันกลับบาน” ลูกหลานที่ทํางานตางถิ่นจะพากันกลับบานมาพรอมหนาพรอมตากัน
รวมกันทําบุญเพื่อระลึกถึงบรรพบุรุษท่ีลวงลับไปแลว และการรดนํ้าดําหัวจากผูอาวุโสที่เคารพนับถือ รวมถึง
การเลนสาดนํ้ากันในกลุมญาติพน่ี องและเพื่อนฝูง สรางความชุมฉํ่าและสนุกสนานในเดือนที่มอี ากาศรอนมาก
ที่สุด เทศกาลวันสงกรานตใ นจังหวัดอุดรธานี ปดใหถนนเทศารมิ หนองประจักษศิลปาคมใหเปนสถานทท่ี ําบญุ
ตักบาตร สรงนํ้าพระ รดนํ้าขอพรจากผูสูงอายุ และจัดเปนถนนอาหาร รวมทั้งจัดใหมีเวทีการแสดงลานหนา

แผนปฏบิ ัตกิ ารพัฒนาการทอ งเที่ยวประจาํ เขตพฒั นาการทอ งเที่ยวธรณวี ทิ ยาถิน่ อสี าน 87

สถานดี บั เพลงิ เปด โซนน่ิงเลนนา้ํ สงกรานตบนถนนสายนี้ พรอมชมขบวนแหตระการตา นบั เปน เทศกาลใหญท่ี
ไมควรพลาด

งานประเพณีชนสามเผาชาวศรธี าตุ อ.ศรธี าตุ จังหวดั อุดรธานเี ปนแหลงรวมอารยธรรมจากคน
หลายชาตพิ นั ธุ หนงึ่ ในงานประเพณที ี่ไมค วรพลาดซงึ่ จัดขึ้นทอี่ ําเภอศรธี าตุ เน่ืองจากเปน ทอ่ี ยูอาศัยของชนเผา
ผลู าว ผไู ทย และยอ มานับต้งั แตบรรพบรุ ุษ หลังจากมกี ารตั้งเปน อาํ เภอศรธี าตเุ ม่อื ราวป 2516 อําเภอไดฟนฟู
ประเพณีชนสามเผาใหเปนงานระดับอําเภอ เพื่อเชิญชวนนักทองเที่ยวเขามาศึกษาวัฒนธรรมของชนสามเผา
ดังกลาว นอกจากนี้ ยังมีการรําบวงสรวงศาลหลักเมืองศรีธาตุ ดวยนางรํานับรอยคน เปนงานใหญในวัน
สถาปนาอาํ เภอศรธี าตเุ ปน ประเพณที กุ ป จดั ขน้ึ ชวงปลายเดอื นเมษายนของทุกป

งานแหบุญบั้งไฟ อ.เพ็ญ อ.ศรีธาตุ อ.กูแกว งาน “ประเพณีบุญบั้งไฟ” ชวงกลางเดือน 6 ของ
ทุกป (ราวเดือนพฤษภาคม) ซึ่งถือเปนเอกลักษณของภาคอีสาน จัดขึ้นในหลายจังหวัด หลายอําเภอ ที่จังหวดั
อุดรธานี อ.เพ็ญ ถือเปนงานประเพณีวัฒนธรรมประจําทองถิ่น ในอดีตเคยมีการแขงขันบั้งไฟลาน บั้งไฟแสน
บั้งไฟหมื่น แตกตางตามขนาดของบั้งไฟ ปจจุบันเหลือแตประเพณีแหบ้ังไฟ เนื่องจากเปนอันตรายตอชีวติ มาก
ขึ้น สืบเนื่องมาจากการขอแกบนดวยบั้งไฟในเทศกาลครั้งนี้สีสันภายในงาน คือ การประกวดบั้งไฟของอําเภอ
ตา ง ๆ นัน่ เอง

งานแขงเรือ อ.กุมภวาป เทศกาลออกพรรษา (เดือนตุลาคม) จะมีงานประเพณีที่สบื ทอดกันมา
ตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบันของชาวอีสาน มีความเชื่อวาพญานาคจุดขึ้นมาเพื่อเปนพุทธบูชาตอพระพุทธเจา ท่ี
เสด็จลงมาจากสวรรคชั้นดาวดึงสหลังจากที่ไปโปรดพระมารดาในชวงเขาพรรษาเปนเวลา 3 เดือน ทั้งเมือง
มนุษยสวรรค และเมืองบาดาล ตางก็สาธุการจัดงานสมโภชในวันออกพรรษา ขึ้น 15 คํ่า เดือน 11 ของทุกป
งานบ้งั ไฟพญานาคท่รี มิ แมน าํ้ โขงจงึ เปนท่โี ดงดังโดยเฉพาะสถานที่ท่ีผูกพันกับตาํ นานพญานาคอีกหลายแหงใน
จังหวัดอุดรธานี เชนเดียวกัน ที่ อ.กุมภวาป บริเวณลํานํ้าปาว อบจ. และเทศบาลอําเภอกุมภวาป รวมกันจัด
งานประเพณีแขงขันเรือยาว ชิงถวยพระราชทานสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เปน
ประเพณีทกุ ป เพอ่ื เปน การสง เสรมิ อนรุ ักษส ืบสานประเพณีวฒั นธรรมอันดงี ามของทองถ่ิน

งานประเพณีโคมลมลอยฟา ผามัดหมี่ยอมคราม อ.พิบูลรักษ งานประเพณีโคมลมลอยฟาผา
มดั หมยี่ อมคราม อ.พิบลู รกั ษ เปน เอกลักษณข องทองถน่ิ เชอื่ วาการปลอยโคมลมในชว งหลงั วันออกพรรษาแลว
(ราวเดือนพฤศจิกายน) หมายถึง สงเทวดาอารักษเหลานั้นกลับคืนสูสวรรค อีกความหมายหนึ่งถือเปนการ
ปลอยทุกข โศก อัปมงคลตาง ๆ ใหลอยไปกบั โคมลมดว ย นอกจากประเพณีการละเลนโคมลมแลว ในงานยังจัด
แสดงผามัดหม่ียอมครามเนื่องจาก อ.พิบูลรักษ เปนแหลงผลิตผามัดหม่ียอมครามเปนสินคาโอท็อปดาวเดน
ของอําเภออีกดว ย

งานทุงศรีเมือง งานนิทรรศการผาพื้นเมือง GMS Fabric Expo งานประจําปทุงศรีเมือง และ
งานกาชาดจังหวัดอุดรธานี เพื่อสืบสานวัฒนธรรมประเพณี เอกลักษณวัฒนธรรมของดีอุดรธานี การแสดงผล
งานของสวนราชการ การแสดงและจําหนายสินคาและผลิตภัณฑชุมชนจาก 20 อําเภอ ชมขบวนแหบายศรี

แผนปฏบิ ตั กิ ารพัฒนาการทองเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทอ งเที่ยวธรณวี ทิ ยาถ่นิ อสี าน 88

วัฒนธรรมดีศรอี ดุ ร จัดงานธดิ าผา หม่ีขิด นอกจากนย้ี ังมีขบวนแหข องหนวยงานราชการและสถานศกึ ษา พรอม
กับการแสดงและการละเลนมังกรทอง ขบวนแหสิงโต ขบวนแหลอโกวและเอ็งกอ ของศาลเจาปู-ยา ซึ่งเปน
สถานที่เคารพของชาวไทยเชื้อสายจีนในพื้นที่จงั หวดั อุดรธานี ในโอกาสเดยี วกัน บางปรวมเอางานนทิ รรศการ
GMS Fabric Expo เพื่อสงเสริมผลิตภัณฑผาพื้นเมืองจากภูมิภาคลุมแมนํ้าโขง รวมถึงประเทศเพื่อนบานดวย
อยางไรก็ตาม “งานทุงศรีเมือง” จะจัดขึ้นเดือนธันวาคมของทุกป สวนงานGMS มุงสงเสริมผาพื้นเมืองจะจัด
ข้นึ ในเดือนถดั ไป

ขอมลู จงั หวัดหนองบวั ลาํ ภู

1. ขอมลู ทวั่ ไป
1.1 ตราประจาํ จังหวัดหนองบัวลําภู
พระบรมรปู สมเด็จพระนเรศวรมหาราช พระหัตถซายทรงพระแสงดาบ ออกแบบใหประทับยืนหนา

ศาลเพื่อเนนใหเห็นเดนชัดเปนประธานของดวงตราหนองบัวแสดง ใหเห็นวาศาลสมเด็จพระนเรศวรมหาราช
ตง้ั อยูรมิ ฝงหนองบัว

ภเู ขา แสดงวา เปน จังหวดั ท่มี ีภูเขาและปา ไม อันไดแก เทอื กเขาภูพาน
ช่ือจังหวดั บนพ้นื ผา หมายถึง เปนจงั หวดั ท่มี หี ตั ถกรรมทอผาพน้ื เมอื งเปนหลกั ชายทัง้ สองขา งท่ี
ผูกเปน ปม หมายถงึ ความสามัคคีทผ่ี ูกพันแนน แฟนของชาวหนองบัวลาํ ภู ใชอักษรยอวา “นภ”

1.2 ลักษณะทางกายภาพ
1) ท่ตี ั้งและอาณาเขต
จังหวดั หนองบัวลาํ ภู ตงั้ อยูระหวา งเสน รงุ ที่ 17 องศาเหนือ และเสน แวงที่ 102 องศาตะวันออก

อยูทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย หางจากกรุงเทพมหานครตามทางหลวงแผนดินหมายเลข

210 (กรุงเทพฯ-นครราชสีมา-ขอนแกน-อุดรธานี-หนองบัวลําภู) เปนระยะทางประมาณ 608 กิโลเมตร โดย

หางจากจังหวัดอุดรธานี - หนองบัวลําภู ตามเสนทางหลวงหมายเลข 210 (อุดรธานี-เลย) ประมาณ 46

แผนปฏบิ ตั กิ ารพัฒนาการทอ งเท่ียวประจําเขตพฒั นาการทองเทย่ี วธรณีวทิ ยาถน่ิ อีสาน 89

กิโลเมตร หรือตามทางหลวงแผนดินหมายเลข 228 (กรุงเทพ-สีคิ้ว-ชัยภูมิ-ชุมแพ-ศรีบุญเรือง-หนองบัวลําภู)
ประมาณ 518 กิโลเมตร มีขนาดพื้นที่รวมท้ังจังหวัด 3,859.1 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 2,411,937.5 ไร
คิดเปนรอยละ 2.27 ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และรอยละ 0.75 ของประเทศ (พื้นที่ประเทศ 513,029
ตารางกิโลเมตรหรอื 320,696,898,125 ไร)

ทศิ เหนอื ติดตอ กบั จังหวดั อุดรธานี
ทศิ ใต ตดิ ตอกบั จังหวัดขอนแกน
ทิศตะวนั ตก ตดิ ตอ กบั จังหวดั เลย
ทิศตะวันออก ติดตอกบั จังหวัดอุดรธานี

2) ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศ
สภาพพื้นท่ีสวนใหญข องจังหวดั หนองบัวลําภูเปนที่ราบสูง บางสวนเปนพืน้ ที่ลูกคลื่นลอนตื้นถึง
ลอนลึก มีความสูงเฉลี่ยจากระดับนํ้าทะเลปานกลาง ประมาณ 200 เมตร ทางดานทิศเหนือและ
ตะวันออกเฉียงเหนือของจังหวัดเปนภูเขา ติดตอกับอําเภอนํ้าโสม จังหวัดอุดรธานี อําเภอนาดวง และอําเภอ
วังสะพุง จังหวัดเลย พื้นที่มีลักษณะลาดลงไปทางทิศใตและตะวันออกของจังหวัด ซึ่งเปนที่ราบลุมนํ้าลํา
พะเนียง ดินสวนใหญเปนดินปนทรายและลูกรัง ไมสามารถเก็บนํ้าหรืออุมนํ้าทางดานตะวันออกของจังหวัด
เปนแนวเทือกเขาภูพานกั้นเขตแดนกับจังหวัดอดุ รธานีตลอดแนวจากเหนือลงใต และติดตอกับภูเขาในอําเภอ
โนนสัง สวนตอนใตข องจังหวัดตดิ กบั อางเก็บนา้ํ เขอ่ื นอบุ ลรัตน

แผนปฏบิ ตั กิ ารพัฒนาการทองเท่ียวประจาํ เขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวทิ ยาถนิ่ อสี าน 90

3) สภาพภูมอิ ากาศ
ลักษณะภูมิอากาศแบงออกเปน 3 ฤดู เชนเดียวกับจังหวัดอื่น ๆ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ไดแก ฤดูรอน ฤดูฝน ฤดูหนาว สภาพอากาศโดยทั่วไปขึ้นอยูกับมรสุมที่พัดผานประจําป จัดอยูในประเภท
ภูมิอากาศแบบพ้ืนเมืองรอ นเฉพาะฤดู กลา วคอื จะมฝี นตกเฉพาะฤดฝู นสลับกบั ชวงแหง แลงในฤดูหนาวและฤดู
รอน
อากาศจังหวัดหนองบัวลําภู จัดเปนจังหวัดที่มีอากาศบริสุทธิ์อยูทั่วไป เนื่องจากไมมีโรงงาน
อตุ สาหกรรมท่กี อ มลพษิ และไมม ปี ญหาการจราจร บรรยากาศเหมาะสําหรบั การพกั ผอ นท้งั ระยะสัน้ และระยะ
ยาว

2. ลักษณะพ้นื ฐานทางเศรษฐกิจและสังคมของจังหวดั หนองบัวลําภู

2.1 ดา นเศรษฐกิจ

ผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัดหนองบัวลําภู ณ ราคาประจําป มีมูลคา 25,187 ลานบาท เพิ่มขึ้นจาก
23,618 ลานบาท ในปที่ผานมา เทากับ 22.64 ลานบาท ผลิตภัณฑมวลรวมจังหวดั ตอ หวั (GPP per capita)
มีมูลคาเทากับ 53,416 บาทตอคนตอป เพิ่มขึ้นจาก 49,888 บาท ในปที่ผานมา หรือขยายตัวรอยละ 7.07
ตามการขยายตวั ของการผลติ ภาคนอกเกษตรดชั นรี าคาผลิตภัณฑมวลรวมจังหวัด

โครงสรา งการผลติ ของจังหวดั หนองบวั ลําภู ณ ราคาประจําป ประกอบดว ยภาคเกษตร สดั สวนรอย
ละ 26.03 และภาคนอกเกษตร สัดสวนรอยละ 73.97 โดยสาขาการผลิตที่สําคัญของจังหวัด 5 อันดับแรก ได
แก สาขาเกษตรกรรมฯ สาขาการศึกษา สาขาการขายสงและขายปลีกฯ สาขาอุตสาหกรรม และสาขาทาง
กจิ กรรมทางการเงินและการประกันภยั ตามลาํ ดบั

ตารางผลิตภณั ฑม วลรวมจงั หวดั หนองบวั ลาํ ภู หนวย : ลา นบาท

ประเภทผลติ ภณั ฑ 2014 มูลคา 2017
6,142 2015 2016 6,556
ภาคเกษตร 6,142 6,556
เกษตรกรรม ปาไม และประมง 14,226 5,979 5,963 18,631
ภาคนอกเกษตร 219 5,979 5,963 382
การทาํ เหมอื งแรและเหมืองหนิ 1,739 15,741 17,655
อตุ สาหกรรม 277 254 335 2,689

ไฟฟา ประปา และโรงแยกกา ซ 43 2,031 2,399 304
นํ้าประปา; การระบายน้ําทิ้ง การจดั การ
ขยะ และกจิ กรรมการฟน ฟู 275 290

61 71 102

แผนปฏิบตั กิ ารพฒั นาการทองเท่ียวประจําเขตพัฒนาการทองเท่ียวธรณวี ทิ ยาถ่นิ อสี าน 91