E-Book ประวัติศาสตร์กฎหมายไทย-ผศ.โกญจนาท เจริญสุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒

คำนำ

เอกสารฉบับนี้ผูเขียนไดรวบรวมและเรียบเรียงขึ้น เพื่อเปนเอกสารประกอบการบรรยายวิชา
ประวัติศาสตรกฎหมายไทย (นบ.๒๖๐๑,นต๒๑๖๐๑) โดยอาศัยแนวทางจากหนังสือ ตำรากฎหมาย
รวมถึงบทความที่นาสนใจตาง ๆ ของทานอาจารย นักปราชญ ผูรูกฎหมายตาง ๆ ตามที่ไดปรากฏตาม
บรรณานุกรมทายเลมนี้ อันเปนแนวทางประกอบในการเรียบเรียงดวย จึงขอกราบขอบพระคุณมา ณ ที่นี้
ดวย

ในการจัดทำเอกสารประกอบการสอนเลมน้ี ผูเขียนพยายามที่จะนำเอาความรูของผูเขียนระดับ
ปริญญาตรีและโท ที่คณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยรามคำแหง ซึ่งผูเขียนไดศึกษามา คำพิพากษาของศาล
ฎกี าใหม ๆ มาลงไวเพอ่ื ประกอบการศกึ ษาดวย

ความดีใด ๆ ท่ีพึงมใี นเอกสารฉบับเลมน้ี ขอมอบเพ่ือเปนเครื่องสักการบูชาพระคุณของบิดา มารดา
ครูบาอาจารย และนักกฎหมายทุกทานท่ีผูเขียนไดกลาวถึง ผูซ่ึงอบรม ส่ังสอน และ ประสิทธิ์ประสาทวิชา
ความรูทางดานนิติศาสตรใหแกผูเขียน จนทำใหผูเขียนสามารถจัดทำหนังสือเลนนี้ จนสำเร็จในเพื่อ
การศกึ ษาตามความมุงหมาย

ทั้งนี้ผูเขียนหวังวาหนังสือเลมน้ีคงจะเปนประโยชนแกนักศึกษาในการศึกษาวิชากฎหมายไมมากก็
นอย

(ผูช วยศาสตราจารยโ กญจนาท เจริญสุข )
๑๖ มถิ ุนายน ๒๕๖๓

คณะนิติศาสตร
มหาวทิ ยาลยั เกริก กรงุ เทพมหานคร

พิมพค รงั้ แรก ตุลาคม ๒๕๕๑
แกไ ขครง้ั ที่ ๑ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๒
แกไ ขคร้ังที่ ๒ พฤษภาคม ๒๕๕๓
แกไขครัง้ ท่ี ๓ กรกฎาคม ๒๕๕๗
แกไขครงั้ ท่ี ๔ กรกฎาคม ๒๕๖๓

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓

สารบัญ หนา
๒
คำนำ ๔
บทนำ ๖
ขอบเขต หนา
บทที่ ๗
๑ ประวตั ศาสตร และการศกึ ษาประวัตศิ าสตร ๑๓
๒ ความทัว่ ไปเก่ยี วกบั ประวัตศิ าสตรกฎหมาย ๑๖
๓ กฎหมายสมัยเมโสโปเตเมยี ๒๑
๔ กฎหมายฮิปบรู ๒๔
๕ กฎหมายกรีก ๒๙
๖ กฎหมายสมยั โรมนั ๓๙
๗ กฎหมายภาคพื้นยุโรปสมัยยุคกลาง ๕๕
๘ กฎหมายภาคพนื้ เอเชีย ๖๙
๙ กฎหมายสมยั สุโขทยั ๘๖
๑๐ กฎหมายสมัยกรุงศรอี ยธุ ยา ๙๙
๑๑ กฎหมายสมยั กรงุ ธนบรุ ี ๑๐๒
๑๒ กฎหมายสมยั กรงุ รัตนโกสินทร(ตอนตน ) ๑๒๔
๑๓ กฎหมายสมัยกรงุ รตั นโกสนิ ทร (รัชกาลที่ ๔ – รชั กาลท่ี ๗ กอ นป ๒๔๗๕) ๑๓๖
๑๔ กฎหมายสมัยปจจบุ ัน (หลังป พ.ศ.๒๔๗๕) ๑๔๒
บรรณานกุ รม ๑๔๕
ประวตั ิผบู รรยาย

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๔

บทนำ

กฎหมายถือกำเนิดมาจากกฎเกณฑ และระเบียบตางๆที่มนุษยกำหนดใหมีข้ึน เพ่ือใชใน การควบคุมความ
ประพฤติของมนุษยดวยกันเองและใชเปนกติกาในการอยูรวมกันของสังคมใหมี ความสงบสุข โดยกฎหมายจะมี
พัฒนาการอยางตอเนือ่ งจากกฎเกณฑ ระเบียบของสังคม กก็ ลาย มาเปนกฎหมายท่ีมีระเบียบแบบแผนมากข้ึนและ
ซับซอนข้ึนจนกระทั่งตองมีการจัดหมวดหมู จัด ประเภทหรือตลอดจนกระท่ังจัดระบบของกฎหมาย ซ่ึงท้ังนี้
เน่ืองมาจากความเจริญและความสลับ ซบั ซอนที่มีมากขึ้นของสังคมตามกาลเวลาท่ีแปรเปลี่ยนไป แตอยา งไรก็ดีแม
กฎหมายในปจจบุ ัน จะมีการแบง ออกเปน ๒ ระบบใหญๆคอื CIVIL LAW และ COMMON LAW ซ่งึ ในแตละระบบ
น้นั จะมรี ปู แบบหลักการและโครงสรางรวมตลอดถึงวิธกี ารนำกฎหมายแตละระบบมาใชท แี่ ตก ตางกนั 0๑

สำหรับกฎหมายไทยเองน้ันก็มีวิวัฒนาการมานาน เชนเดียวกันกับกฎหมายของประเทศตางๆ กอนท่ี
ประเทศไทยจะไดใชระบบประมวลกฎหมาย ไทยก็มีระบบกฎหมายใชเปนของตนเองเชนกัน ซ่ึงจะอยูในรูปของ
กฎหมายจารีตประเพณี ซึ่งไดถูกปฏิบัติสืบตอกันมาจนยอมรับวาเปนกฎหมายในที่สุด และก็ไดมีการบันทึกไวเปน
ลายลกั ษณอ กั ษรในกาลตอมา เพอื่ ใหสมาชกิ ในชมุ ชนไดร แู ละปฏบิ ตั ติ าม

กฎหมายในยุคสุโขทัย ปรากฏอยูในศิลาจารึกพอขุนรามคำแหง(พ.ศ. ๑๘๒๘-๑๘๓๕) เรียกกันวา กฎหมาย
ส่ีบท ไดแก ๑.) บทเรื่องมรดก๒.) บทเรื่องท่ีดิน๓.) บทวิธีพิจารณาความ๔.)-บทลักษณะฎีกาและมีการเพ่ิมเติม
กฎหมายลักษณะโจรลงไปในครั้งรัชสมัยพญาเลอไทย กษัตริยสุโขทัยองคที่๔ ซ่ึงมีสวนของการนำกฎหมายพระ
ธรรมศาสตรมาใช ซึ่งไดรับอิทธิพลมาจากพราหมณ ซ่ึงไดมีสวนขยาย ที่เรียกวา ‘พระราชศาสตร’ มาใช
ประกอบดวย

กรุงศรีอยุธยาเปนชารธานแี หง ท่สี องของไทย ไดกอต้งั ขึ้นเมอ่ื พ. ศ. ๑๘๙๓ - ๒๓๑๐ พระมหากษัตริยใ นยุค
นั้น ไดสรางกฎหมายซึ่งเรียกวาพระราชศาสตรไวมากมาย พระราชศาสตรเหลาน้ี เมื่อเริ่มตนไดอางถึงพระ
ธรรมศาสตรฉบับของมนูเปนแมบท เรียกกันวา ‘มนูสาราจารย’ พระธรรมศาสตรฉบับของมนูสาราจารยนี้ เปน
กฎหมายท่ีมีตนกำเนิดในอินเดีย เรียกวาคำภีรพระธรรมศาสตร ตอมามอญไดเ จริญและปกครองดินแดนแหลมทอง
มากอน ไดแปลตนฉบับคำภีรภาษาสันสกฤตมาเปนภาษาบาลีเรียกวา ‘คำภีรธรรมสัตถัม’ และไดดัดแปลงแกไข
บทบัญญัติบางเรื่องใหมีความเหมาะสมกับชุมชนของตน ตอจากนั้นนักกฎหมายไทยในสมัยพระนครศรีอยุธยาจึง
นำเอาคำภีรของมอญของมอญมาเปนหลักในการบัญญัติกฎหมายของตน ลักษณะกฎหมายในสมัยนั้นจะเปน
กฎหมายอาญาเสียเปนสวนใหญ ในยุคนั้น การบันทึกกฎหมายลงในกระดาษเร่ิมมีขึ้นแลว เชื่อกันวาการออก
กฎหมายในสมัยกอนน้ัน จะคงมีอยูในราชการเพียงสามฉบับเทาน้ัน ไดแก ฉบับที่พระมหากษัตริยทรงใชงาน ฉบับ
ใหขุนนางขาราชการท่ัวไปไดอานกัน หรือคัดลอกนำไปใช ฉบับสุดทายจะอยูที่ผูพิพากษาเพื่อใชในการพิจารณา
อรรถคดี

กฎหมายกรุงรัตนโกสินทร ในสมัยน้ัน พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช รัชกาลท่ี๑ เห็นวา
กฎหมายท่ีใชกันแตกอนมาน้ันขาดความชัดเจน และไมไดรับการจัดเรียงไวเปนหมวดหมูงายตอการศึกษาและ
นำมาใช จึงโปรดเกลาใหมีการชำระกฎหมายขึ้นมาใหม ในคำภีรพระธรรมศาสตร โดยนำมารวบรวมกฎหมายเดิม

๑ วชิ ยั สงั ขป์ ระไพ, หลกั กฎหมายมหาชน, สาํ นกั พมิ พม์ หาวทิ ยาลยั รามคาํ แหง,๒ พ.ศ.๒๕๔๔,หนา้ ๒๙๒

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๕

เขาเปนลักษณะๆ สำเร็จเมื่อ พ.ศ. ๒๓๔๘ และนำมาประทับตราเขาเปนตราพระราชสีห ซ่ึงเปนตราของ
กระทรวงมหาดไทย ตราคชสีห ของพระทรวงกลาโหม และตราบัวแกว ซึ่งเปนตราของคลัง บนหนาปกแตละเลม
ตามลักษณะระของการปกครองในสมัยนั้น กฎหมายฉบับนั้นเรียกกันวา ‘กฎหมายตราสามดวง’ กฎหมายตราสาม
ดวงน้ี ถือเปนประมวลกฎหมายของแผนดินท่ีไดรับการปรับปรุงใหมีความรัดกุม ยุติธรรมทั้งทางแพงและอาญา
นอกจากจะไดบรรจุพระธรรมศาสตรตั้งแตสมัยอยุธยาแลว ยังคงมีกฎหมายสำคัญๆอีกหลายเร่ือง อาทิ กฎหมาย
ลักษณะพยาน ลักษณะทาส ลักษณะโจร และตอมาไดมีการตราขึ้นอีกหลายฉบับ ตอมาประเทศไทยมีการติดตอ
สัมพันธไมตรีกับประเทศตางๆมาก พึงเห็นไดวากฎหมายเดิมนั้นไมไดรับการยอมรับจากนานาอารยประเทศ จนทำ
ใหไทยตองเสียสิทธิสภาพนอกอาณาเขต นอกจากน้ันยังไมสามารถนำมาใชบังคับไดทุกกรณี พระบาทสมเด็จพระ
จอมเกลาเจาอยูหัวจึงทรงตรากฎหมายข้ึนใหม อาทิ พระราชบัญญัติมารดาและสินสมรส ครั้นในรัชสมัย
พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลาเจาอยหู ัว ไดทรงจัดวางระบบศาลข้ึนมาใหม และไดใ หผูเช่ียวชาญทางกฎหมายท้ัง
จากอังกฤษ ฝร่ังเศส เบลเยี่ยม ญ่ีปุน และลังกามาเปนที่ปรึกษากฎหมาย และในสมัยน้ัน พระเจาบรมวงศเธอกรม
หลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ ก็ไดแกไขชำระกฎหมายตราสามดวงเดิมข้ึนใหม และจัดพิมพข้ึนในชื่อของ “กฎหมาย
ราชบุรี” ในป พ.ศ. ๒๔๔๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงแตงต้ังคณะกรรมการตรวจชำระและ
รางกฎหมายข้ึนมาใหม ทำการรางกฎหมายลักษณะอาญา กฎหมายวาดวยการเลิกทาส กฎหมายวิธีสบัญญัติ ราง
ประมวลกฎหมายแพงและกฎหมายที่สำคัญหลายๆฉบับ และในรัชสมัยตอมา กฎหมายไทยไดถูกพัฒนาสืบตอกัน
ยาวนาน ตราบจนทุกวันน้ี มีการจัดทำประมวลกฎหมาย และรางกฎหมายตางๆเปนจำนวนมาก ซึ่งกฎหมายไทย
น้ัน ไดรับอิทธิพลท้ังจากกฎหมายภาคพื้นยุโรป อาทิกฎหมายอังกฤษ กฎหมายฝรั่งเศส รวมทั้งจารีตประเพณีเดิม
ของไทยดวย (มีอยูในประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ๕ และ ๖ วาดวยเรื่องครอบครัวและมรดก ) และ
ไดรับการแกไขใหมีความสอดคลองกับสังคมท่ีเปลี่ยนไปอยูตลอดเวลา มีกฎหมายท่ีทันสมัยถูกตราขึ้นใหมๆตลอด
เชน กฎหมายทรัพยส ินทางปญญา หรอื ท่เี กยี่ วกับการคาระหวา งประเทศ อันจะเหน็ ไดวา กฎหมายนบั แตอดีตจนถึง
ปจจุบันไดมีการเปลี่ยนแปลง และพัฒนาการมาเปนลำดับ ซ่ึงในปจจบุ ันกฎหมายก็ไมเขามามีบทบาทกับชีวิตนของ
เราเปนอยางมากไมวาจะตั้งแตเกิด จนถึงตาย หรือต้ังแตต่ืน จนถึงนอน กฎหมายยอมมีความสัมพันธกันเปนอยาง
มาก และเน่อื งจากความสมั พนั ธนจี้ งึ ทำใหเ ราตองทำการศึกษาถงึ กฎหมาย และทำความเขาใจกฎหมายเปนอยางยงิ่
เพ่อื จะสามารถนำไปใชป ระโยชนก บั ตนเอง และการดำเนนิ ชีวิตตอ ไป

ผบู รรยาย/จัดทำ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๖

ขอบเขต

เอกสารประกอบคำบรรยายฉบบั นี้ใชเปน แนวทางหนงึ่ ในการศกึ ษาวชิ าประวัติศาสตรกฎหมายไทย (Thai
legal Historical) ซึ่งในการศึกษาวิชากฎหมายนั้นมีเนื้อหาเปนจำนวนมาก โดยมีตำรา หนังสือ หรือเอกสารที่
เก่ียวของเปนจำนวนมาก แตท้ังนี้เพ่ือที่จำเปนการทำความเขาใจเนื้อหาของกฎหมายข้ันพ้ืนฐาน สำหรับผูที่เริ่ม
ศึกษาวิชากฎหมาย รวมถึงบุคคลทั่วไปๆ ทั้งนี้เพราะกฎหมายน้ันเปนส่ิงที่อยใู กลต ัวของเราทุกคนไมวาจะทำส่งิ ใดๆ
กย็ อมตอ งมีความเกย่ี วของกับกฎหมายไปเสียทุกเรอ่ื งไมว าจะเปน ตั้งแตแรกเกิด จนถึงตาย ไมวา จะเปนเรอ่ื งในทาง
แพง หรือทางอาญากต็ ามซึ่งกฎหมายเองน้ันก็ตองเปนสิง่ ท่ที ุกทำคนตองนำพาเพื่อปฏิบัติ เพราะเราถือวากฎหมาย
นน้ั เปนกฎระเบียบ ขอบังคบั ท่เี ปนการบงั คับกับพฤติกรรมของมนษุ ย เชนวานเี้ องถาเราไมน ำพาซึ่งกฎหมาย หรือไม
ปฏิบัติตามกฎหมายเสียแลวตองไดรบั โทษอนั อาจจะนำมาสูความสูญเสีย หรอื ความเสียหายท่ีไมอาจคาดคดิ การไม
นำพากฎหมายนั้นเราก็ไมสามารถท่ีจะอางวาไมรูกฎหมายไมไดตามหลักกฎหมายทั่วไปที่วา “บุคคลจะอางวาไมรู
กฎหมายไมได” เพราะวา กฎหมายน้ันเปน ส่ิงทีท่ ุกคนตองปฏิบัติตามโดยไมมขี อ ยกเวน เพราะอยภู ายใตหลักของนติ ิ
รัฐ คือรัฐนั้นตองปกครองดวยกฎหมาย และบุคคลทุกคนที่อยูภายในรัฐนั้นตองอยูภายใตกฎมายของกฎหมายดวย
ดลุ กัน

ตามท่ีไดกลาวมาแลวนั้นการศึกษากฎหมายจึงจำเปนอยางย่ิงสำหรับคนทุกคนที่ตองทำการศึกษาวิชา
กฎหมาย แตจ ะตอ งใหทุกคนน้ันตองทำการศึกษากฎหมายทกุ เลมทกุ ฉบับแลวคงจะเปนไปไมได เพราะนกั กฎหมาย
ท่ีเปนผูศึกษากฎมายเองก็ยังมีขอจำกัดในการศึกษาวิชากฎหมายเชนกัน ถืออะไรกับบุคคลท่ัวไปที่ไมใชเปนนัก
กฎหมายท่ีมีความจำเปนตองศึกษากฎหมาย ควรเรียนรูกฎหมายไวบาง ผูจัดทำจึงเห็นวาเอกสารประกอบคำ
บรรยายฉบับน้ีควรจะมีขอบเขตเน้ือหากฎหมายในลักษณะกวาง ๆ เปนหลักพื้นฐานที่คนสวนใหญควรจะรูโดยจะ
นำเฉพาะหลักกฎหมายท่ีจำเปนตอชีวิตประจำวัน หรือเก่ียวของกับคนทุกคนมารวบรวมไวในเอกสารประกอบคำ
บรรยายฉบับนี้มสี วนประกอบอยู ๓ สวนดว ยกันกลาวคอื

สว นแรก บททั่วไปเก่ยี วกับประวตั ศิ าสตรกฎหมาย (บทที่ ๑-๒)
สว นสอง ประวัติศาสตร และวิวัฒนาการกฎหมายสากล และอุษาคเนย (บทที่ ๒-๘)
สว นสาม ประวัติศาสตร และววิ ฒั นาการกฎหมายไทย (บทที่ ๙-๑๔)
จากเน้ือหาดังกลาวขางตนนั้นเพื่อใหสอดคลอ งกับการบรรยายในกระบวนวชิ านี้ผูจัดทำจงึ จะเนนเน้ือหาที่
เก่ียวกบั กฎหมายในสว นแรก และสว นสองเทา นั้น เพอ่ื ทำใหเ กิดความเขาใจมากย่ิงขนึ้

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๗

บทท่ี ๑
ประวตั ศิ าสตร และการศกึ ษาประวัติศาสตร

ประวัติศาสตรสากลในความหมายท่ัวไป หมายถึง ประวัติศาสตรของผูคนและชาติตาง ๆ ในโลก
ตะวันตก (Western World) ซ่ึงไดแก ผูคนและชาติในทวีปยุโรป และอเมริกา ประวัติศาสตรสากลมี
ชวงเวลาที่ยาวนาน ยอนไปเปนเวลาหลายพันป เพ่ือความสะดวกในการศึกษา นักประวัติศาสตรไดแบงเปน
ชวงเลาท่มี ลี ักษณะรวมกนั เรยี กเปน สมัย คือสมยั โบราณ สมยั กลาง สมยั ใหม สมยั ปจ จุบนั หรือรวมสมัย

นักประวัติศาสตรสากล ไดพัฒนาวิธีการศึกษาประวัติศาสตรมาเปนเวลาประมาณ ๒,๕๐๐ ป
มาแลว เพ่ือใหการศกึ ษาประวัติศาสตรมคี วามถูกตอง นาเชื่อถือ ทำใหเรารูและเขาใจ เรือ่ งราวทั้งหลายของ
ผคู นในอดีตได ซงึ่ จะเปนประโยชนสำหรับการเขา ใจปจจุบันและคาดการณแนวโนมที่จะเกดิ ข้ึนในอนาคตได
อยางมเี หตุผล

การนบั และเทยี บศกั ราชสากลและไทย

๑.การนับศักราชสากลท่ีนิยมใชกันมากท่ีสุดในปจจุบันคือ คริสตศักราช ซ่ึงเปนศักราชของคริสต
ศาสนา เรม่ิ นับเมือ่ พระเยซู(ประสตู ิ) ซึง่ เปนศาสนาของคริสตศาสนาประสูติ นับเปนคริสตศกั ราช ๑ (ค.ศ.๑)
หรือ A.D.๑ ยอ มาจากคำวา “Anno Domini”

๒.การนับศักราชไทย ท่ีใชกันปจจุบัน คือพุทธศักราช ซึ่งเปนศักราชของพระพุทธศาสนา คือ พ.ศ.
๑ หลงั จากทพี่ ระพุทธเจา เสด็จดบั ขนั ธปรินิพพานแลว ๑ ป คอื ปแรกนับเปนพ.ศ.๐ เม่ือครบ ๑ ป จงึ เรม่ิ นับ
พ.ศ.๑

นอกจากนับศักราชเปนแบบ พ.ศ. แลว ในเมืองไทยยังมีการนับศักราชแบบอ่ืน ๆ ดวย คือ
รัตนโกสนิ ทรศก (ร.ศ.) จลุ ศกั ราช (จ.ศ.) มหาศกั ราช (ม.ศ.) มีเกณฑการเทยี บดงั นี้

ร.ศ. + ๒๓๒๔ = พ.ศ.
พ.ศ. - ๒๓๒๔ = ร.ศ.
จ.ศ. + ๑๑๘๑ = พ.ศ.
พ.ศ. - ๑๑๘๑ = จ.ศ.
ม.ศ. + ๖๒๑ = พ.ศ.
พ.ศ. - ๖๒๑ = ม.ศ.

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๘

หลกั เกณฑการแบงยคุ สมยั ทางประวตั ิศาสตร
๑. การแบงยคุ สมยั ทางประวตั ศิ าสตรส ากล
- แบงตามความเจรญิ ทางอารยธรรมของมนุษย
- แบงตามการเริม่ ตน ของเหตกุ ารณส ำคญั
- แบง ตามชื่อจกั รวรรดิ หรอื อาณาจักรทส่ี ำคัญทเี่ คยรงุ เรอื ง
- แบงตามราชวงศท ่ีปกครองประเทศ
- แบง ตามการตัง้ เมอื งหลวง

ตารางการแบงยคุ สมัยทางประวตั ิศาสตรส ากล

สมยั กอนประวตั ศิ าสตร เร่มิ ประมาณ ๓, ๕๐๐ ปก อน ค.ศ.

ยคุ หินเกา มนษุ ยใ ชเ ครื่องมอื ทำดว ยหินหยาบ ๆ อาศยั อยูในถ้ำ ลาสัตว

ยุคหนิ ใหม มนุษยใชเ ครอ่ื งมอื หนิ ทม่ี กี ารขูดแตง ตั้งถิ่นฐานเพราะปลูก เล้ียงสัตว

ยุคโลหะ มนษุ ยใชเคร่ืองมอื ท่ที ำดว ยโลหะ เชน สำรดิ เหลก็ อยเู ปน ชมุ ชน

สมัยประวตั ิศาสตร เมอ่ื มนุษยประดิษฐอักษรถงึ ค.ศ. ๔๗๖

สมัยโบราณ เม่อื จักรวรรดโิ รมนั สนิ้ สดุ เพราะการรุกรานของพวกอนารยชนเยอรมัน

สมยั กลาง เรม่ิ ค.ศ. ๔๗๖ หลงั สิน้ สุดจักรวรรดิโรมัน จนถงึ ค.ศ.๑๔๙๒

สมัยใหม เม่อื คริสโตเฟอรดโคลัมมบัส คน พบทวีปอเมรกิ า

สมยั ปจ จบุ ันหรือรวมสมัย เริ่มจาก ค.ศ. ๑๔๙๒ เม่ือยุโรปขยายอำนาจและอิทธิพลไปยังสวนตาง ๆ

ของโลก ทำใหม ีผลตอ ความเจริญของโลกมยั ใหม จนถึง ค.ศ.๑๙๔๕ เม่ือสิ้นสุดสงครามโลกคร้ังที่ ๒ เร่มิ จาก

ค.ศ.๑๙๔๕ จนถงึ เหตุการณแ ละความเจรญิ ปจจบุ นั มีผลตอการดำเนนิ ชวี ิตของผคู นในปจจุบนั

๒. การแบงยคุ สมัยทางประวตั ศิ าสตรไ ทย

สวนใหญยึดถือหลักเกณฑของประวัติศาสตรสากล แบงเปน สมัยกอนประวัติศาสตรไทย และสมัย
ประวัติศาสตรไทย

สมัยประวัติศาสตรไทยแบง ตาม
- สมัยโบราณหรือสมัยกอ นสโุ ขทัย ตงั้ แต พ.ศ. ๑๑๘๐ ถงึ พ.ศ. ๑๗๙๒
- สมัยสุโขทัย ตั้งแต พ.ศ. ๑๗๙๒ ถงึ ๒๐๐๖
- สมัยอยุธยา ตัง้ แต พ.ศ. ๑๘๙๓ ถึง ๒๓๑๐
- สมยั ธนบรุ ี ตง้ั แต พ.ศ. ๒๓๑๐ ถึง ๒๓๒๕
- สมยั รัตนโกสินทร ตงั้ แต พ.ศ. ๒๓๒๕ ถึง ปจ จบุ ัน

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙

การเทียบยุคสมยั สำคญั ระหวา งประวตั ิศาสตรสากลกบั ไทย

ประวตั ิศาสตรส ากล ประวตั ิศาสตรไ ทย

สมยั โบราณ สมัยโบราณหรอื สมยั กอนสโุ ขทัย

- อารยธรรมเมโสโปเตเมีย ตัง้ แตพ .ศ.๑๑๘๐ ถงึ พ.ศ. ๑๗๙๒

- อารยธรรมอียิปต - อาณาจกั รลงั กาสุกะ

- อารยธรรมกรีก - อาณาจกั รทวารวดี

- อารยธรรมโรมนั - อาณาจักรโยนกเชยี งแสน

สนิ้ สุดสมยั โบราณ เมอ่ื ค.ศ. ๔๗๖(พ.ศ.๑๐๑๙) - อาณาจักรตามพรลิงค

สมยั กลาง สมัยสโุ ขทยั พ.ศ. ๑๗๙๒ ถงึ ๒๐๐๖

- จกั รวรรดโิ รมันตะวนั ออกสิ้นสดุ ค.ศ.๑๔๕๓ สมยั อยธุ ยา พ.ศ. ๑๘๙๓ ถงึ ๒๓๑๐

- การสรางอาณาจักรคริสเตยี น

- การปกครองในระบบฟวดัล

- การฟน ฟเู มอื งและการคา

- การฟน ฟศู ลิ ปะวิทยาการ

- การคน พบทวีปอเมริกา

สมยั ใหม สมัยธนบุรี ต้ังแต พ.ศ. ๒๓๑๐ ถึง ๒๓๒๕

- การสำรวจทางทะเล สมัยรตั นโกสินทร พ.ศ. ๒๓๒๕ ถึง ปจจบุ นั

- การปฏิวัติวทิ ยาศาสตร

- การปฏิวัตอิ ุตสาหกรรม

- การปฏิวัติฝรงั่ เศส

- สงครามโลกคร้ังที่ ๑-๒

- สิ้นสดุ สมยั ใหม ค.ศ.๑๙๔๕

สมยั ปจจุบนั - รวมสมยั – ปจจุบัน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช

- ยคุ สงครามเย็น มหาราช (๒๔๘๙ - ปจจบุ นั )

- ยคุ เทคโนโลยกี ารสอื่ สาร

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐

ตัวอยางเหตกุ ารณส ำคญั ทแ่ี สดงความสัมพนั ธแ ละความตอ เนอื่ งของกาลเวลา
๑.ประวัติศาสตรสากล

เหตุการณสำคัญในประวตั ิศาสตรสากละนำมาเปน ตวั อยา ง คือ ยุคจกั รวรรดินยิ ม เกิดขึ้นมาจากปจ จัย
หลายประการ ทั้งทางการเมือง เศรษฐกจิ และพลังทางสังคม ซงึ่ ทำใหประเทศในทวีปยุโรปมีอำนาจเขมแข็ง
มีความกาวหนา ทางเศรษฐกิจ มีความเจริญรุงเรือง แตการมีอำนาจและความม่ันคงดังกลาวเกิดข้ึนมา
เพราะการปฏิวัติอุตสาหกรรม และยุคจักรวรรดินิยม สิ้นสุดเมื่อสงครามโลกคร้ังที่ ๑ ซ่ึงทำใหมหาอำนาจ
ท้ังหลายหยุดการลาอาณานิคม แตอาณานิคมทั้งหลายที่เปนอยูก็ยังคงเปนอาณานิคมตอมาอีกหลายป
หลายชาติ เรม่ิ เรยี กรอ งเอกราช และสว นใหญไดเอกราชคนื ภายหลงั สงครามโลกครัง้ ท่ี ๒

๒.ประวัตศิ าสตรไทย

เหตกุ ารณสำคญั ในประวัติศาสตรไ ทย ท่ีนำมาเปนตวั อยา ง คอื ยุคการปรับปรงุ ประเทศ
อยูในชวง พงศ. ๒๓๙๔-๒๔๗๕ หรือในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวถึง
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ระหวางน้ีมีการปรับปรุงและปฏิรูปประเทศทุกดานท้ังการปกครอง
สงั คม เศรษฐกิจ วฒั นธรรม ฯลฯ

วิธกี ารทางประวัตศิ าสตร

ความหมายของวิธีการทางประวัติศาสตร
ในการสืบคน คนควาเรื่องราวทางประวัติศาสตร มีอยูหลายวิธี เชน จากหลักฐานทางวัตถุที่ขุดคนพบ
หลักฐานท่ีเปนการบันทึกลายลักษณอักษร หลักฐานจากคำบอกเลา ซ่ึงการรวบรวมเร่ืองราวตางๆทาง
ประวัตศิ าสตรเ หลา นี้ เรยี กวา วิธกี ารทางประวัติศาสตร
วิธีการทางประวัติศาสตร คือ การรวบรวม พิจารณาไตรตรอง วิเคราะหและตีความจากหลักฐานแลว
นำมาเปรียบเทียบอยางเปนระบบ เพื่ออธิบายเหตุการณสำคัญที่เกิดข้ึนในอดีตวาเหตุใดจึงเกิดข้ึน หรือ
เหตกุ ารณใ นอดีตน้นั ไดเ กิดและคลี่คลายอยา งไร ซง่ึ เปนความมงุ หมายท่ีสำคญั ของการศึกษาประวัติศาสตร
ข้นั ตอนที่ ๑ การกำหนดเปาหมาย
เปนขั้นตอนแรก นักประวัติศาสตรตองมีจุดประสงคชัดเจนวาจะศึกษาอะไร อดีตสวนไหน สมัยอะไร
และเพราะเหตุใด เปนการตั้งคำถามท่ีตองการศึกษา นักประวัติศาสตรตองอาศัยการอาน การสังเกต และ
ควรตองมีความรูกวางๆ ทางประวัติศาสตรในเร่ืองนั้นๆมากอนบาง ซ่ึงคำถามหลักที่นักประวัติศาสตรควร
คำนงึ อยตู ลอดเวลาก็คือทำไมและเกดิ ข้นึ อยา งไร
ข้ันตอนที่ ๒ การรวบรวมขอมูล
หลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรท ่ีใหขอ มลู มีท้ังหลกั ฐานทีเ่ ปน ลายลักษณอ กั ษร และหลกั ฐานที่ไมเ ปนลาย
ลกั ษณอกั ษร มีทง้ั ท่ีเปนหลกั ฐานช้ันตน (ปฐมภมู ิ) และหลักฐานชนั้ รอง(ทตุ ิยภูมิ)

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑

การรวบรวมขอมูลนั้น หลักฐานช้ันตนมีความสำคัญ และความนาเช่ือถือมากกวาหลักฐานช้ันรอง แต
หลกั ฐานช้ันรองอธบิ ายเรื่องราวใหเ ขา ใจไดง า ยกวา หลักฐานชัน้ รอง

ในการรวบรวมขอมูลประเภทตางๆดังกลาวขางตน ควรเริ่มตนจากหลักฐานช้ันรองแลวจึงศึกษา
หลักฐานชั้นตน ถาเปนหลักฐานประเภทไมเปนลายลักษณอักษรก็ควรเริ่มตนจากผลการศึกษาของ
นักวชิ าการทีเ่ ช่ยี วชาญในแตละดาน กอนไปศกึ ษาจากของจริงหรือสถานที่จรงิ

การศึกษาประวัติศาสตรที่ดีควรใชขอมูลหลายประเภท ข้ึนอยูกับวาผูศึกษาตองการศึกษาเรื่องอะไร
ดังนั้นการรวบรวมขอมูลที่ดีจะตองจดบันทึกรายละเอียดตางๆ ทั้งขอมูลและแหลงขอมูลใหสมบูรณและ
ถูกตอ ง เพอ่ื การอางองิ ทน่ี า เชอ่ื ถอื

ขัน้ ตอนท่ี ๓ การประเมินคุณคาของหลักฐาน
วิพากษวิธีทางประวัติศาสตร คือ การตรวจสอบหลักฐานและขอมูลในหลักฐานเหลาน้ันวา มีความ
นา เชื่อถือหรอื ไม ประกอบดวยการวิพากษหลักฐานและวิพากษขอมูลโดยข้ันตอนทั้งสองจะกระทำควบคูกัน
ไป เนื่องจากการตรวจสอบหลักฐานตองพิจารณาจากเนื้อหา หรือขอมูลภายในหลักฐานนั้น และในการ
วิพากษขอมูลก็ตองอาศัยรูปลักษณะของหลักฐานภายนอกประกอบดวยการวิพากษหลักฐานหรือวิพากษ
ภายนอก

การวิพากษหลักฐาน (External criticism) คือ การพิจารณาตรวจสอบหลักฐานที่ไดคัดเลือก
ไวแตละช้ินวามีความนาเช่ือถือเพียงใด แตเปนเพียงการประเมินตัวหลักฐาน มิไดมุงท่ีขอมูลในหลักฐาน
ดังนนั้ ขั้นตอนนีเ้ ปน การสกัดหลกั ฐานที่ไมนา เช่ือถอื ออกไปการวพิ ากษขอ มลู หรือวพิ ากษภายใน

การวิพากษขอมูล (Internal criticism) คือ การพิจารณาเน้ือหาหรือความหมายท่ีแสดงออก
ในหลักฐาน เพ่ือประเมินวานาเชื่อถือเพียงใด โดยเนนถึงความถูกตอง คุณคา ตลอดจนความหมายท่ีแทจริง
ซึ่งนับวามีความสำคัญตอการประเมินหลักฐานที่เปนลายลักษณอักษร เพราะขอมูลในเอกสารมีท้ังท่ี
คลาดเคลื่อน และมีอคติของผูบันทึกแฝงอยู หากนักประวัติศาสตรละเลยการวิพากษขอมูลผลท่ีออกมา
อาจจะผิดพลาดจากความเปน จรงิ

ข้ันตอนท่ี ๔ การตีความหลักฐาน
การตีความหลักฐาน หมายถึง การพิจารณาขอมูลในหลักฐานวาผูสรางหลักฐานมีเจตนาท่ีแทจริง
อยางไร โดยดูจากลีลาการเขียนของผูบันทึกและรูปรางลักษณะโดยทั่วไปของประดิษฐกรรมตางๆเพื่อใหได
ความหมายทแี่ ทจ ริงซึง่ อาจแอบแฟงโดยเจตนาหรอื ไมกต็ าม
ในการตีความหลักฐาน นักประวัติศาสตรจึงตองพยายามจับความหมายจากสำนวนโวหาร ทัศนคติ
ความเชื่อ ฯลฯ ของผูเขียนและสังคมในยุคสมัยน้ันประกอบดวย เพื่อทีจะไดทราบวาถอยความน้ันนอกจาก
จะหมายความตามตวั อกั ษรแลว ยังมีความหมายท่แี ทจ ริงอะไรแฝงอยู

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒

ขั้นตอนที่ ๕ การสงั เคราะหและการวิเคราะหข อ มูล
จัดเปนขั้นตอนสุดทายของวิธีการทางประวัติศาสตร ซ่ึงผูศึกษาคนควาจะตองเรียบเรียงเร่ือง หรือ
นำเสนอขอมูลในลักษณะที่เปนการตอบหรืออธิบายความอยากรู ขอสงสยั ตลอดจนความรูใหม ความคิดใหม
ที่ไดจากการศกึ ษาคนควานั้น
ในขั้นตอนนี้ ผูศึกษาจะตองนำขอมูลท่ีผานการตีความมาวิเคราะห หรือแยกแยะเพ่ือจัดแยกประเภท
ของเร่ือง โดยเร่ืองเดยี วกันควรจัดไวด วยกัน รวมท้งั เรื่องทีเ่ ก่ียวของหรือสัมพนั ธกัน เรื่องท่เี ปนเหตเุ ปน ผลซ่ึง
กันและกัน จากน้ันจึงนำเรื่องทั้งหมดมาสังเคราะหหรือรวมเขาดวยกัน คือ เปนการจำลองภาพบุคคลหรือ
เหตุการณในอดีตขึ้นมาใหม เพ่ือใหเห็นความสัมพันธและความตอเนื่อง โดยอธิบายถึงสาเหตุตางๆ ที่ทำให
เกิดเหตุการณ เหตุการณท่ีเกิดขึ้น และผล ทั้งน้ีผูศึกษาอาจนำเสนอเปนเหตุการณพื้นฐาน หรือเปน
เหตุการณเ ชงิ วเิ คราะหก ็ได ขึ้นอยูกบั จุดมุง หมายของการศึกษา

การแบง หลกั ฐานทางประวตั ิศาสตร

เร่ืองราวทางประวัติศาสตรไมอาจสรางข้ึนเองอยางเลือนลอยไดตามความพอใจของผูหน่ึงผูใด แต
ประวัติศาสตรเปนผูทำหนาที่สืบสวนคนควาขอเท็จจริงตาง ๆ ทีเกิดข้ึนในอดีตแลวนำมาใชเปนหลักฐาน
อางอิงในการบันทกึ เร่ืองราวทางประวัตศิ าสตร

หลกั ฐานทางประวัติศาสตร ตามแหลงขอมลู
๑. หลกั ฐานชั้นตน (Primary source)
สิ่งที่บันทึก, สรางหรือจัดทำข้ึนโดยผูเก่ียวของกับเหตุการณนั้นโดยตรง เชน จารึก, เอกสารทาง

วิชาการ, จดหมายโตต อบ
๒. หลกั ฐานช้นั รอง (Secondary source)
สง่ิ ทีบ่ นั ทกึ สรา งหรือจัดทำขน้ึ หลงั จากเหตกุ ารณน ั้น ๆ ผา นพนไปแลว
หลักฐานทางประวตั ศิ าสตร
๑. หลักฐานท่เี ปน ลายลกั ษณอกั ษร – จารกึ , พงศาวดาร, จดหมายเหต,ุ บนั ทึกสวนตัว
๒. หลกั ฐานทไ่ี มเปนลายลกั ษณอกั ษร – โบราณสถาน, โบราณวัตถ,ุ เงนิ ตรา

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓

บทท่ี ๒

ความท่วั ไปเกี่ยวกับประวัตศิ าสตรก ฎหมาย

การศึกษาทางดานกฎหมายไทยท่ีผานมาเปนการศึกษาวิวัฒนาการของกฎหมายไทยตั้งแตแรกมี
หลักฐานในสมัยสุโขทัยจนถึงสมัยรตั นโกสินทรตอนตน การปฏริ ูปกฎหมายไทยในชวงรชั กาลที่ ๕-๗ ระบบ
กฎหมายไทยหลังการเปลี่ยนแปลง พ.ศ. ๒๔๗๕ กระบวนการยุติธรรมและการบังคับใชกฎหมาย เม่ือไทย
ไดเปดประเทศทำสนธิสัญญาเบาวริงกับอังกฤษ (พ.ศ. ๒๓๙๘) และประเทศตะวันตกอ่ืน ๆ ในรัชสมัย
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ผลกระทบ (impacts)ดานสังคม เศรษฐกิจ การเมืองและ
วัฒนธรรมจากอารยธรรมตะวันตกสงผลใหสังคมไทยเกิดการเปล่ียนแปลงทั้งในดานเศรษฐกิจ แนวคิดทาง
การเมอื งการปกครองและสังคมวัฒนธรรม การทำสนธิสัญญากับตางประเทศทำใหชาวตา งชาติมีสิทธสิ ภาพ
นอกอาณาเขตในพระราชอาณาจักรไทยเราตองยกเวนการใชอำนาจศาลและกฎหมายไทยแกคน
ตางประเทศตามสนธิสัญญาเบาวริง จึงจำเปนตองปรับปรุงกฎหมายเดิมท่ีบัญญัติไวในคัมภีรพระ
ธรรมศาสตรเพ่ือใหเหมาะสมกับสถานการณบานเมืองที่เจริญข้ึนตามกาลสมัย ดังจะเห็นไดจากการที่
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงใชพระราชอำนาจในการตรากฎหมายเพื่อควบคุมการบริหาร
ประเทศในฐานะผูออกกฎหมายอยางแทจริง (โปรดดูในหนวยที่ ๙ ประเด็นในการศึกษาทางดานกฎหมาย)
ใหมีผลบังคับใชในรัชสมัยของพระองค และนำไปสูการปฏิรูประบบกฎหมายไทยในรัชกาลท่ี ๕ และรัชกาล
ตอ ๆ มาจนประเทศไทยไดรบั สิทธสิ ภาพนอกอาณาเขตอยางสมบูรณต ั้งแต พ.ศ. ๒๔๘๑ เปน ตน มา

เม่ือเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยมาสูระบอบประชาธิปไตย
อันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุขตั้งแต พ.ศ. ๒๔๗๕ จนถึงปจจุบัน (พ.ศ. ๒๕๕๐) เปนเวลา ๗๕ ป
ประเทศไทยมีรัฐธรรมนูญและธรรมนูญการปกครองประเทศถึง ๑๗ ฉบับปจจุบันคือฉบับท่ี ๑๘ ซ่ึงเปน
รางรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช... เปนฉบับซึ่งอยูระหวางการพิจารณาของสภาราง
รัฐธรรมนูญมีทั้งหมด ๒๙๙ มาตรา รางรัฐธรรมนูญฉบับน้ีมีสาระสำคัญและวัตถุประสงคเพื่อ “จะ
แกปญหาของรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๔๐ ท่ีกอใหเกิดการผูกขาดอำนาจรัฐ
และการใชอำนาจอยางไมเปนธรรม การดำเนินการทางการเมืองที่ขาดความโปรงใส ไมมีคุณธรรมและ
จริยธรรม ระบบการตรวจสอบการใชอำนาจรัฐท่ีลมเหลว และการใชสิทธิเสรีภาพของประชาชนยังไมได
รับการคุมครองและสงเสริมอยางเต็มท่ี” (คณะกรรมาธิการยกรางรัฐธรรมนูญ ๒๕๕๐:๑) สาระสำคัญ
ดังกลา ว จึงมุงทจี่ ะแกปญ หาใน ๓ แนวทาง คอื

๑. การคุม ครอง สง เสรมิ และการขยายสทิ ธิและเสรภี าพของประชาชนอยางเต็มที่
๒. การลดการผูกขาดอำนาจรัฐและขจัดการใชอ ำนาจอยางไมเปน ธรรม

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๔

๓. การทำใหการเมอื งมคี วามโปรงใส มคี ุณธรรมและจรยิ ธรรม

๑. ประวัตศิ าสตรก ฎหมายคืออะไร

คือ การศึกษาวิวัฒนาการของแนวความคิด หลักและกฎเกณฑท่ีมนุษยไดกำหนดขึ้นมาเพื่อรักษา
ความเปนระเบียบเรียบรอยในสังคม อันตองอาศัยกาลเวลา และการเกิดจากเหตุการณตาง ๆ กัน เก่ียวกับ
ตัวบทกฎหมายที่ผานมาและเหตุผลของการเปล่ียนแปลงนั้นดวย วาทำไมจะตองเขียนอยางนั้น ทำไมตอง
เปล่ียนแปลง เพ่ือใหทราบถึงความสัมพันธระหวางกฎหมายกับมนุษยท่ีอยูรอบ ๆ กฎหมาย เน่ืองจาก
กฎหมายเปนสว นสำคัญของวัฒนธรรมในสงั คม และชวี ิตความเปน อยูข องมนุษย

๒. การเรยี นประวตั ศิ าสตรกฎหมายมปี ระโยชนอยา งไร

มีประโยชนอยางสูงในการทำความเขาใจใหทราบถึงเหตุและผลของที่มาท่ีไป หรือกลาวอีกนัยคือ
ทำใหทราบเหตทุ ่ีทำใหเกิด และเหตุทที่ ำใหเ ปล่ียนแปลง หรอื อาจจะเสื่อมลงวาเปน เพราะอะไร ทำไมจงึ เปน
เชนนั้น มีปจจัยรอบขางอะไรถึงกฎหมายที่ดี ไมดีอยางไร กาลเวลา สังคม วัฒนธรรม ศีลธรรม ศาสนา มี
ผลกระทบตอการเปล่ียนแปลงรูปแบบของกฎหมายหรือไม เมื่อไดศึกษาโดยละเอียดยอมสามารถทำใหทาน
เขาใจอยา งมเี หตุผล ซ่ึงเปน ประโยชนพื้นฐานทีส่ ำคัญมากในการเรยี นกฎหมาย

นอกเหนอื จากทีไ่ ดก ลา วมาแลว ยงั มปี ระโยชนในความรรู อบดา นทีเ่ ก่ยี วกับกฎหมายในอดีต ไดแ ก
๑. ทำใหรูระเบียบของชุมชนในอดีต และทำใหทราบถึงวิธีการตาง ๆ ทางกฎหมายท่ีมนุษยคิดคน

ข้ึนมาเพ่ือแกปญหาของความยุงยากทางสังคม อันจะทำใหสามารถนำมาเปนประสบการณชี้
แนวโนม ของกฎหมายในอนาคตไดด ว ย
๒. ทำใหทราบถึงระบบการเมอื ง การปกครองของประเทศตา ง ๆ
๓. ทำใหทราบอารยธรรมตาง ๆ เพราะถือวาเปนสวนสำคัญอยางหนึ่ง ในการเรียนประวัติศาสตร
อันหลีกเลยี่ งมไิ ดด วย

การศึกษาวชิ าประวตั ศิ าสตรก ฎหมาย

ประวัตศิ าสตรก ฎหมาย อาจแบงออกไดเปน ๒ สว นคือ
สวนแรก จะศึกษาถึงประวัติศาสตรของไทยเราเอง ซึ่งมี ๓ ยุคสมัย ที่มีผลตอการเปล่ียนแปลง
ประวัตศิ าสตรกฎหมายไทยมาก ดังน้ี
๑. กฎหมายสโุ ขทยั ซ่ึงเร่ิมตั้งแตสมัยพอ ขุนรามคำแหง ป ๑๘๒๖ ซึ่งมอี ยู ๓ เรือ่ ง ดว ยกนั คอื

๑.๑ กฎหมายพอขุนรามคำแหง
๑.๒ ศิลาจารกึ หลกั ที่ ๓๘ หรือทีเ่ รียกวา กฎหมายลกั ษณะโจรสมยั สุโขทยั
๑.๓ มังรายศาสตร หรือกฎหมายของพระเจามังราย
๒. กฎหมายอยธุ ยา จะเกิดความยากลำบากตรงท่เี ราไมมีตัวบทกฎหมายเลย

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๕

ถามวา ทำไมไมมี ก็เพราะเขาใจวา สมัยกรุงศรีอยธุ ยาต้ังแตป  ๑๘๙๓-๒๓๑๐ เราถอื วา กรุงศรี
อยธุ ยา ต้งั ขน้ึ เม่อื ป ๑๘๙๓ และสน้ิ สุดเมอ่ื ป ๒๓๑๐ สมยั กรงุ ศรอี ยุธยาน้ันเราไมมีตวั บทกฎหมายเหลอื อยู
เลย เหตเุ พราะวา สมัยกรงุ ศรอี ยธุ ยานั้นครงั้ หนง่ึ ๆ กฎหมายเขียนขึน้ มา ๓ ฉบบั และเกบ็ ไวท ี่

ฉบบั ท่ี ๑ เก็บท่หี อ งเครื่องหรือหองเสวยพระกระยาหารของพระเจาแผนดิน
ฉบบั ที่ ๒ เกบ็ ไวท ่ีหอหลวง คือ สถานทท่ี ่ขี นุ นางปฏบิ ตั ริ าชการ
ฉบับท่ี ๓ เกบ็ ไวท่ศี าลหลวง สำหรับขนุ ศาลตลุ าการนำออกมาใหพ ิจารณา และพิพากษาอรรถคดี
ตา ง ๆ
เมือ่ ป ๒๓๑๐ พมาเผาทำลายกรงุ ศรีอยุธยา ทำใหก ฎหมายทงั้ หลายทเ่ี ก็บไวใ นท่สี ามแหงดังกลา ว
ถูกเผาไปดวย แมจะมอี ยบู า งก็อาจเปน ฉบับทค่ี ดั ลอกกนั ตอ ๆ มา
๓. สมัยรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๑ ก็นำกฎหมายเหลานี้มาใช และก็เกิดปญหาจากการรองทุกขฎีกาของ
นายบุญศรี ชางเหล็กหลวง รองทุกขวา เมียตวั เอง คือ อำแดงปอมไปทำชูกับคนอื่นแลวมาฟองหยา นายบุญ
ศรีไมยอมหยา คดีน้ีตองจำ เขาตั้งชื่อวา คดีอำแดงปอม คำวา อำแดงเปนคำนำหนาชื่อสตรีสมัยกอน พอ
มาถึงรัชกาลท่ี ๖ จึงไดมีการเปลี่ยนเปน นางสาว, นาง ซ่ึงคดีน้ีศาลพิพากษาใหหยาได โดยอางวากฎหมาย
เขยี นวาเปน หญิงหยา ชายชายหยาได รชั กาลท่ี ๑ เหน็ วากฎหมายเขียนไวอยางน้นั ไมเปนธรรม เพราะอำแดง
ปอมเปนฝายผิดแลวยังมาขอหยาสามีโดยการพึ่งบารมีศาล ซึ่งตามหลักสมัยใหมน้ันทำไมได เขาบอกวาคน
ที่มาศาลตองมาดวยมือสะอาด จึงทำการชำระสะสางกฎหมายเสียใหม เรียกวา กฎหมายตรา ๓ ดวง นี่เปน
กฎหมายเม่ือคร้ังกรุงรัตนโกสินทรน้ีเอง แตเน่ืองจากกฎหมายนี้ใชกฎหมายที่คัดลอกมาตั้งแตสมัยกรุงศรี
อยุธยามาเปนแบบอยางในการเขียนขึ้นมาใหม หรือนำเอาของเกามาแกไขใหถูกตองตามความยุติธรรม ซึ่ง
เรียกวา กฎหมายตราสามดวง กฎหมายนี้ก็ใชมาถึงประมาณป พ.ศ.๒๔๘๒ ก็ยกเลิกหมด เม่ือเรามีประมวล
กฎหมายตาง ๆ ทยอยออกมา ไมใชออกมาทีเดียวทุกประมวลกฎหมาย คือ เมื่อมีกฎหมายใหมออกมาก็
ยกเลิกกฎหมายตราสามดวงไปเร่ือยจนหมด ฉะนั้นกฎหมายตราสามดวง ซึ่งเปนกฎหมายท่ีตราข้ึนสมัย
รัชกาลที่ ๑ จึงมีลักษณะท่ีถือวาเปนกฎหมายสมัยกรุงศรีอยุธยา นอกจากนี้ในพระอัยการลักษณะตาง ๆ ใน
กฎหมายตรา ๓ ดวง ยังระบุพระนามพระเจาแผนดินที่ทรงบัญญัติกฎหมายตรานั้นขึ้น ซ่ึงก็เปนพระเจา
แผนดินในสมัยกรุงศรีอยุธยาท้ังส้ิน และศักราชที่ใชในกฎหมายเหลานี้ลวนแตเปนศักราชที่มีอายุนอยถอย
หลังไปถึงสมัยอยุธยาท้ังสิ้นเชนเดียวกัน เขาจึงถือวา การเรียกกฎหมายตราสามดวงก็เหมือนกับการเรียน
กฎหมายสมัยกรงุ ศรอี ยุธยา เพราะเขาเห็นวา เปนอันเดยี วกัน
แตมีขอสังเกตวา กฎหมายตราสามดวงอาจจะไมใชกฎหมายท่ีเขียนอยางกฎหมายเม่ือคร้ังกรุงศรี
อยุธยาก็ได เพราะกฎหมายตราสามดวงก็มีการแกไข เปล่ียนแปลง แตจริง ๆ แลวเราไมรูวากฎหมายสมัย
กรุงศรีอยุธยาเขียนไววาอยางไร แตนาจะมีการแกไขเปลี่ยนแปลงเพราะใชเวลา ๑ ป ในการแกไข
เปล่ยี นแปลงโดยนำกฎหมายเกาที่เหลอื อยมู าแกไ ข น้กี ็คอื ความเปนมาโดยสรุป
สำหรบั สวนท่ี ๒ กจ็ ะกลาวถงึ ระบบกฎหมายสากล

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๖

บทท่ี ๓
กฎหมายสมัยเมโสโปเตเมยี

มีวิวัฒนาการมาจากกฎหมายบาบิโลน (Baby Lonian Lwa) และประมวลกฎหมายพระเจาฮัมมูราบี
(Hammuriabi Code) โดยมรี ายละเอยี ดดังตอ ไปนี้

กฎหมายในสมัยบาบิโลน เกิดข้ึนทางแถบดินแดนอุดมสมบูรณ โดยมีอารยธรรมและความเจริญเกิดขึ้น
รวมทั้งกอใหเกิดกฎหมายข้ึนมาในสมัยบาบิโลน เม่ือกอนคริสตกาลประมาณ ๕,๐๐๐ ป มีชนเผาด้ังเดิมอาศัยอยูใน
ลุมแมน้ำ ๒ สาย แมน้ำสายแรกคือ แมน้ำไทกริส (Tigris) และแมน้ำยูเฟรติส (Euphrates) ดินแดนที่อุดมสมบูรณ
ระหวางแมน้ำ ๒ ลายน้ี เรียกวา เมโสโปเตเมีย (Mesopotamia) ซ่ึงปจจุบันเปนที่ตั้งประเทศอิรักในสมัยนั้นมี
กฎหมายลายลักษณอ ักษรเกดิ ขนึ้ ถอื วา เกา แกท ่สี ุดในโลก สมัยบาบโิ ลนดินแดนแถบน้ไี ดม ชี นเผา ตาง ๆ มาอาศยั อยู
หลายเผา ดวยกนั ดังนค้ี ือ

(๑) สุเมเรยี น (Sumaria)
(๒) อคั คาเดยี หรอื อคั คัด (Akkadia)
(๓) บาบโิ ลเนยี (Babylonia)
(๔) เปอรเซีย (Persia)
ตอมา มีการรุกรานจากชนเผาที่ราบสูง คือ พวกอัคคาเดียหรืออัคดัด (Akkadia) ซ่ึงเปนนักรบไดเขามา
รุกรานพวกสุมเรีย และในที่สุดก็รบชนะพวกสุเมเรียทำใหตกเปนทาสถูกใชแรงงาน และเผาอัคดัดไดมีผูตั้งตนเปน
กษัตริยปกครองมีพระนามวา พระเจาซารกอน (Sargon) พระองคไดทรงพัฒนาอารยธรรมของตนเอง และไดรับ
เอาอารยธรรมของเผาอื่นถึงข้ันคิดคนตัวอักษรข้ึนมาใชเปนผลสำเร็จ เรียกวา อักษรล่ิมหรือคิวนิฟอรม
(Cuneiform) นอกจากนี้ชนชาติตาง ๆ ไดสรางอารยธรรมข้ึนและเปนอารยธรรมดั้งเดิมที่ไดสืบเน่ืองมาเปนอารย
ธรรมของประเทศตาง ๆ ท่ัวโลก ไมวาจะเปน ทางดา นรัฐศาสตร ทางการปกครอง ทางอักษรศาสตร หรือแมกระท่ัง
ทางสถาปต ยกรรมการกอ สรางตา ง ๆ ทางศาสนา ทางวรรณคดีและท่ีสำคัญกค็ ือ อารยธรรมทางนิตศิ าสตร
ในสมัยพระเจาซารกอนยังไมมีประมวลกฎหมายเกิดข้ึน จนกระทั่งอีก ๒๐๐ ปตอมา มีการสืบทอดราช
สมบัติตอจากพระเจาซารกอน คือ ประมาณ ๔,๘๐๐ ปกอนคริสตกาล มีกษัตริยพระนามวา พระเจาฮัมมูราบี
(Hammurabi) ไดทรงปกครองชาวบาบิโลนในสมัยตอมา และพระองคมีความคิดวาจะตองปกครองใหราษฎรอยู
ดว ยความรมเย็นเปนสุข ซึง่ การปกครองทดี่ ีกต็ องมีกฎเกณฑท ่ดี ี มีกฎหมายทใ่ี ชใ นการปกครอง

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๗

ฉะน้ันพระเจาฮัมมูราบีจึงไดรวบรวมเอานักปราชญนักคิด
มาชวยกันเขียนกฎหมายขึ้นมาเปนผลสำเร็จ และไดใชชื่อเดียวกับ
พระมหากษัตริยพระองคน้ีคือ ประมวลกฎหมายพระเจาฮัมมูราบี
หรือที่ภาษาอังกฤษเรียกวา Hammurabi code ซ่ึงถือวาเปน
กฎหมายที่เกาแกท่ีสุดในโลก โดยใชอักษรคิวนิฟอรม การเขียน
กฎหมายไดเขียนบนกอนศิลาหรือกอนหิน ซึ่งคลายกับของไทยท่ีการ
เขียนกฎหมายใชอักษรที่เรียกวา ลายสือไทย และเขียนไวบนศิลา
จารึก ในตำนานบางเลม บอกวา Hammurabi code นี้เกิดข้ึนในราว
ป ค.ศ.๑๙๐๒ กอนคริสตศักราช ซึ่งหลักฐานทางประวัติศาสตรที่
คนพบจะเหน็ วา กฎหมายบาบิโลนเกิดกอนกฎหมายโรมนั

หลักกฎหมายสำคัญที่ปรากฏใน Hammurabi Code มี
กฎหมายอยู ๓ ประเภทใหญ ๆ คือ

๑. กฎหมายมหาชน
๒. กฎหมายเอกชน
๓. กฎหมายอาญา
ทนี มี้ าดูรายละเอยี ดในกฎหมาย Huammurabi Code
๑. กฎหมายมหาชน กฎหมายนี้เราตองทราบการแบงชนช้ันในสมัยบาบิโลนเสียกอน ในสมัยน้ันไดมีการ
แบงชนชั้นวรรณะของประชาชนออกเปน ๓ ประเภทดวยกัน เมื่อมีการแบงชนช้ันออกเปน ๓ ประเภท กฎหมายก็
จะตองบัญญตั อิ อกมาสอดคลองกบั วรรณะ หรอื ชนชั้นของประชาชนดังกลา ว ซึง่ การแบง ชนชัน้ มดี งั นีค้ ือ

๑.๑ ชนช้ันสูง (Awellu) ซงึ่ เปน ชนชนั้ ปกครองพวกขุนนาง
๑.๒ ประชาชนธรรมดา (Muskinu) หรือพวกเสรีชน (Freeman)
๑.๓ ชนช้นั ต่ำ (Ardu) หรอื ทาส
การกระทำความผดิ ตอชนชั้นสูงหรอื ที่เรียกวา อภิสิทธิ์ชนจะตองไดรับ หรือถกู ปรับสูงกวาอัตราปกติ หรือ
มากกวาประชาชนธรรมดา ถาชนชัน้ สงู ทำรา ยรางกายประชาชนธรรมดา ประชาชนธรรมดาจะทำรา ยตอบไมไ ด จะ
ทำไดก็แตเรียกรองคาเสียหาย ชดใชเปนทรัพยสิน แตกลับกัน ถาประชาชนธรรมดาไปทำรายชนชั้นสูง กฎหมาย
Hammurabi Code ใหอำนาจผูถูกทำรายแกแคนตอบแทน เนื่องจากการที่จะไปจายคาเสียหายใหน้ันเขาไม
ตอ งการ เพราะเขามีเงินทองอยูแลว ดังนน้ั จงึ ทำใหเ ห็นถึงสภาพความไมเ ทา เทยี มกัน
ขอสังเกต Hammurabi Code ไดแบงชนชั้นออกเปน ๓ วรรณะ ที่ต่ำท่ีสุด คือ ชนชั้นต่ำ หรือทาส ไดแก
ประชาชนธรรมดาท่ีเปนหนี้แลวไมสามารถใชคนได ก็ตองมาทำงานชดใชหรือเปนทาส แตอยางไรก็ตามใน
Hammurabi Code บอกวา ถาทาสเกิดมีลูกหรือชนช้ันที่สามกับชนช้ันที่สองรักใครชอบพอแลวแตงงานกัน ลูกท่ี
เกิดมาจะเปนอิสระถือวาลูกท่ีเกิดมาไมไดเปนทาสแตเปนประชาชนธรรมดา หรือเสรีชน (Freeman) ถามีคนตาง
เผาหรือคนตางดาวเขามาอาศัยอยูในเมือง ก็ใหเอากฎหมาย Hammurabi Code ไปใชดวยโดยใหถือวา อยู
ภายใตกฎหมายเดียวกัน หมายความวา คนตางดาวหรือชนเผาอ่ืนที่เขามาอยูในบาบิโนจะไมมีเอกสิทธิ์ในสวนนี้จึง
ถือวา เปนกฎหมายมหาชน

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๘

๒. กฎหมายเอกชน เปน กฎหมายทวี่ า ดวยสิทธหิ นา ท่ีตาง ๆ มีกฎหมายอยู ๖ ประเภท คือ
(๑) กฎหมายลักษณะเชา ท่ีดินสมัยนั้นถือวากษัตริยเปนเจาของ ประชาชนอยากจะทำไรไถนา

เพาะปลูกก็สามารถที่จะมาขอเชาได จะเห็นไดวามีการทำสัญญาเชาทีด่ ินต้ังแตสมัยบาบโิ ลน ซึ่งการเชาท่ีดินจะตอง
มีการเสียคาเชาหรือคาตอบแทนดวย ถาเกิดคดีพิพาทข้ึนมา โดยปรากฏวาเชาที่ดินของกษัตริยแลวไปมีเร่ืองมีราว
กบั ท่ดี นิ ขางเคยี ง หรอื ทำความเสียหายเกิดขนึ้ ผทู ่จี ะตองรบั ผดิ ชอบใน Hammurabi Code บอกวา เมือ่ ผเู ชา เปน ผู
กอความเสียหาย ผูเชาจะตองรับผดิ ชอบ ดังนั้นจะมาเรียกรองจากเจาของที่ดินคือพระมหากษัตริยไมได แตในสมัย
นน้ั ถา เอกชน หรอื คนธรรมดาไปจับจองหรือครอบครองเปนเจา ของที่ดินกส็ ามารถเอาใหค นอน่ื เชา ไดเชนเดียวกัน

(๒) กฎหมายเชาปศุสัตว นอกจากที่ดินทำกินแลว พวกปศุสัตวก็คือ สัตวที่ใชทำการเกษตรซ่ึง
ไมไดเชาเฉพาะท่ีดินทำกิน ยังเชาสัตวพวกน้ีดวย การเชาปศุสัตวผูท่ีเปนเจาของฟารมไมอยากทำกิจการ ก็เอาปศุ
สัตวนี้ไปใชใหผูอื่นเชาได การเชาปศุสัตวตางจากการเชาประเภทแรก ซึ่งเชาเฉพาะท่ีดิน การเชาปศุสัตวน้ีจะมีสัตว
เล้ียงอยูบนที่ดินนั้นดวย อยางไรก็ตามถา เชาไปแลวใหอ าหาร ยารกั ษาโรคไมด ีพอทำใหส ัตวเลี้ยงตาย Hammurabi
Code ก็ไดเขยี นไวว า ผูเชาปศุสัตวน ัน้ จะตอ งรบั ผดิ ชอบในความเสียหายทีเ่ กดิ ขนึ้ และมขี อ ความเพมิ่ เติมวา การเชา
ปศสุ ัตวน น้ั เปนหนาทีข่ องผูเ ชา จะตองดูแลใหม ีการสืบพันธุออกลกู ออกหลานไมใ ชป ลอยใหสูญพนั ธุไป ถาเกดิ ความ
เสยี หายขน้ึ ผูเชาตอ งรับผิดชอบในความเสียหายทเี่ กดิ ขึ้นดังกลา ว

นอกจากน้ี ถาวัวไปกินพืชพันธุของคนอื่นที่ดินขางเคียงเขาปลูกไว ผูเชาปศุสัตวก็ตองรับผิด
เชน เดียวกัน

(๓) กฎหมายชลประทาน น้ำเปนสิ่งสำคัญมาก สังคมด้ังเดิมเปนสังคมเกษตรกรรม ดังน้ันการ
เพาะปลูกทำไร ทำนา จึงตองอาศัยน้ำกิน น้ำใช ซึ่งกฎหมายชลประทานนี้ใหความสำคัญตอแหลงน้ำ มีการขุด
คลอกคลอง คลองสงน้ำ แตถาผูท่ีขุดลอกคลองสงน้ำไปทำความเสียหายกับแหลงน้ำคนท่ีกอความเสียหายตอง
รบั ผดิ ชอบ อาจจะทำใหน้ำขุน หรือทง้ิ อะไรลงไปในนำ้ ทำใหเกดิ การเนา เสยี ขน้ึ

(๔) กฎหมายวาดวยการจางแรงงาน เมื่อมีท่ีดินกวางใหญไพศาล แตไมสามารถทำไร ไถนาคน
เดียวได จงึ ไปจางคนอ่ืนมาชวยทำ ในสมัยน้ันไมมีการทำใหฟรี ถาจะทำใหฟรีก็เฉพาะพวกทาสกับนายทาส ซ่ึงพวก
ทาสจะไมอ ยูภายใตก ฎหมายวา ดวยการจางแรงงาน ทาสนั้นนายทาสสามารถใชแรงงานฟรโี ดยไมตองจายตอบแทน
เพราะการเก็บหน้ีสินทำใหตองมาเปนทาสทำงานชดใชหนี้ แตถาเปนคนอ่ืนไมใชทาส เมื่อใหเขามาทำงานให
จะตอ งมกี ารจายสนิ จา งหรือคา ตอบแทนดวย จึงเกิดเปน กฎหมายจางแรงงานข้ึนมา

(๕) กฎหมายครอบครัว ในสมัยบาบิโลนการสมรสจะเปนไปในลักษณะที่เรียกวา การซ้ือขาย คือผูชายจะ
เปนผูไปซ้ือผูหญิงมา ที่เรียกแบบนี้เพราะวา บิดามารดาของทั้งสองฝายเปนผูจัดการใหมีการสมรสโดยตลอด
เริ่มแรกโดยฝายชายอาจจะเปนพอ แม มอบเงินจำนวนหนึ่งใหแกฝายหญิงแลวเอาตัวผูหญิงมา ซึ่งเหมือนกับของ
ไทยสมัยรัชกาลท่ี ๕ ถือวาเปนการซือ้ ขาย คนเปนทรัพยสิน ฝายชายไปซ้ือผูหญิงมาได แตจะตองใชเงินจำนวนหนึ่ง
ภาษาอังกฤษเรียกวา Bride – Price อยางไรก็ตามบิดามารดาของฝายหญิงก็จะมอบเงินทุน (Dowry) เงินทุนนั้น
อาจจะเปนเงินหรือทรัพยสินก็ได และเงินทุนนจี้ ะตกเปนสินสวนตวั ของหญิงตลอดชีวิต ถาฝายหญิงถึงแกความตาย
เงินทุนน้ันก็ตกไดแกบุตรของหญิงนั้น แตถาไมมีบุตร Hammurabi Code บอกวาเงินทุนนั้นจะถูกสงกลับคนมาให
ครอบครวั เดิม

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๙

ในสมัยน้ัน กฎหมายพระเจาฮัมมูราบีเขียนไววา สามีภรรยาเปนบุคคลเดียวกัน ถาเกิดฝายหญิงมีหน้ีสิน
และมาแตงงานกับฝายชาย หน้ีน้ันสามีก็ตองรับมาดวย ตองชำระหนี้แทนฝายหญิง แมเปนหน้ีท่ีเกิดกอนสมรสก็
ตาม อยางไรก็ตามบทบัญญัติใน Hammurabi Code อนุญาตใหมีการทำสัญญาจำกัดความรับผิดในเรื่องหนี้สินได
ฉะนั้นถาชายจะสมรสกับหญิงและจะไมรับผิดชอบในหน้ีสินที่ฝายหญิงมีมากอนสมรส ตองทำสัญญากันใหชัดเจน
ถาไมมีสัญญาถือวาสามีภรรยาเปนบุคคลคนเดียวกัน ดังน้ันหน้ีสินของภรรยาก็เปนหนี้ของสามีดวย เม่ืออยูกันกัน
แลวอาจจะมีการหยาขาดจากกันได โดยเฉพาะสามีจะหยากับภรรยาของตนเมื่อไรก็ได แตตองมอบเงินทุนใหแก
ภรรยาไป และใหภ รรยาเปนผูดบู ุตร โดยสามเี ปนผูจายคา อุปการะเลยี้ งดู ในกรณีทภ่ี รรยาประพฤติชว่ั เม่อื หยา ขาด
จากกันแลว สามีมีสิทธิปกครองบุตรและไมตองคืนเงินทุน ถาสามีโหดรายทารุณภรรยาอาจรองของตอศาลสั่งให
ตนเองแยกกันอยูกับสามี และใหสามีคืนเงินทุนใหก็ได ถาภรรยาตกเปนหญิงหมายสามีตาย ภรรยาจะทำการสมรส
ใหมได โดยไดรบั อนุญาตจากศาลและศาลจะวางขอบังคับอยางเขมงวด กวดขันในสวนที่เก่ียวกับทรัพยสินของสามี
คนกอน ทง้ั น้ีเพอื่ ประโยชนของบตุ รทีเ่ กดิ จากเจา มรดกน่นั เอง

ภรรยาไมทำเชนน้ี สามีอาจหาหญิงอื่นมาเปนภรรยานอยได ถึงแมสถานะภรรยานอยจะดอยวาภรรยา
หลวง Hammurabi Code บอกวา ความสัมพันธระหวางสามีภรรยารวมท้ังการขาดจากการสมรส ใหเอา
หลกั เกณฑค ลา ยคลงึ ในเร่ืองภรรยาหลวงมาใชด วย

(๖) กฎหมายนิติกรรมและสัญญา การทำสัญญาในสมัยนั้นนิยมใหเจาหนาที่เปนผูเขียนให ซึ่งเจาหนาที่ใน
สมัยน้ันตำราใชคำวา สไครส (Scrives) หรือสไครเวอเนอร (Scrivener) เพราะฉะนั้นเอกชนกบั เอกชนจะทำสัญญา
กันโดยมากแลวนิยมใหเจาหนาที่ท่ีเขียนให มีการประทับตราและมีพยานรับรองในที่สาธารณะ ถาไมทำเปนลาย
ลักษณอักษรในลักษณะแบบน้ีจะเปนโมฆะสัญญานั้นใชไมได ซ่ึงในกฎหมายมิไดบังคับไวอยางน้ัน แตบอกวาคน ๒
คน จะทำสัญญากันจะนิยมใหเจาหนาที่เขียน และศาลก็เช่ือถือ หรือจะทำสัญญากันเองก็ได แตศาลจะเช่ือหรือไม
เปนอีกเร่ืองหนงึ่ ฉะนน้ั สูวิธีทีใ่ หเ จา หนา ท่ีเขียนใหไมได แตน ไ้ี มใ ชแ บบของนิติกรรม ถา ไมไดท ำแลวสัญญาจะไมเปน
โมฆะเพยี งแตเปน การอา งอิงในเรอื่ งพยานหลกั ฐาน เวลามกี ารพสิ ูจนว า มีการทำสญั ญากันจริง ๆ หรอื ไม

ขอสังเกตวา ถาใหเจาหนาท่ีเขียนมีการประทับตรา และมีพยานรูเห็นแลวคูกรณีจะนำสืบหักลางโดยเอา
พยานบุคคลมาพิสูจนวาไมจริง พิสูจนหักลางไมได นอกจากน้ีสัญญาหรอื นิติกรรมท่ีทำกันนั้นจะมีขอหน่ึงกำหนดไว
วา เม่ือมีขอ พพิ าทเกดิ ขน้ึ ใหก ษัตรยิ เปนผูชีข้ าด สัญญาทีท่ ำกนั มากที่สดุ คือ สัญญาซอื้ ขาย

หลักในเร่ืองเกี่ยวกับสัญญาซื้อขาย มีหลักอยูขอหนึ่งซึ่งเปนภาษาลาติน เรียกวา คาวีตเอมเตอร (Caveat
Empter) แปลวา “ผูซื้อตองระวัง” คือ กอนท่ีจะซื้อตองดูใหดีกอนวาทรัพยสินน้ันชำรุดบกพรองหรือเปลา เพราะ
ถารูวาชำรุดบกพรองแตยังซ้ือไป กรณีน้ีจะมาเรียกใหผูขายรับผิดในความชำรุดบกพรองไมได แมทรัพยสินนั้นจะ
ชำรดุ กต็ าม อันนเ้ี ปน หลักต้ังแตในสมยั Hammurabi Code ทกุ วนั นี้กฎหมายซือ้ ขายของไทยก็ยงั มีหลักน้อี ยู

นอกจากนี้การสงมอบ Hammurabi Code ยังขยายความวา มีการสงมอบโดยปริยายดวย เชน ถาใน
ปจ จุบันการซอ้ื ขายรถยนตจะสง มอบโดยการสง กุญแจให หรือถาซ้ือชางผูข ายจะหยิบโซหรือเชือกที่ติดอยูกับตัวชาง
สงใหผ ซู อ้ื โดยไมแตะตองทรพั ย กถ็ อื วาผขู ายสงมอบเรียบรอ ยแลว

ขอสังเกต ในเรื่องเกี่ยวกับการซ้ือขายทรัพยสินหรือรับฝากทรัพยสิน กฎหมาย Hammurabi Code ได
บัญญัติลงโทษผูซื้อทรัพยสิน หรือผูรับฝากทรัพยสิน จากคนท่ีเปนผูเยาว หรือทาส โดยปราศจากอำนาจผูซ้ือจะถูก
ลงโทษฐานลักทรัพย และถาผูใดรับทรัพยสนิ ที่ถูกลักมา จะมีความผิดและถูกลงโทษถงึ ขน้ั ประหารชีวิต ยกเวน กรณี

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๐

สามารถพิสูจนไดวาไดรับทรัพยสินนั้นมาโดยสุจริต แตตองคืนทรัพยสินน้ันใหแกเจาของไป สวนตนเองไลเบี้ยเอา
จากผขู ายทรพั ยนัน้ ได

๓. กฎหมายอาญา ในกฎหมาย Hammurabi Code ยึดถอื หลกั การแกแคน หรอื ตอบแทนอยางรุนแรงที่
มีขอความกลาววา “ตาตอตาฟนตอฟน” (Any eye for an eye a tooth for a tooth) หลักการดังกลาวนี้เปน
หลักการของกฎหมายด้ังเดิมซึ่งมีชอ่ื วา “Lex Talionis” ซงึ่ มีมาตั้งแตเ ม่ือสมัย ๔,๐๐๐ ปกอนจนทกุ วนั น้ี ถาฆาเขา
ตายโทษทีส่ าสมกต็ องตายตกไปตามกนั คอื ประหารชวี ติ

ดังน้ันที่บอกวา “ตาตอตาฟนตอฟน” ใน Hammurabi Code เขียนไววา เจาหนี้ทำใหบุตรของลูกหน้ีซึ่ง
มาอยูกับตนในฐานเปนผูขัดหนี้ (Mancipium) ถึงแกความตาย บุตรของเจาหนี้จะตองถูกลงโทษใหถึงแกความตาย
ดวย ชางกอสรางบานเรือนท่ีทำใหบุตรเจาของบานถึงแกความตายโดยประมาท บุตรของตนจะถูกลงโทษใหถึงแก
ความตายเชนกัน ดงั น้ันถาทำฟนผูอื่นหักสองซ่ีกจ็ ะตองถอนฟน ออก ๒ ซ่ีดวย หรอื ถาทำเขาตาบอดก็จะตอ งถูกควัก
ลูกนัยนต าดวย ซ่ึงการใชหลักนี้จะนำมาใช ๑๐๐% ไมได เพราะคนบางคนบรสิ ุทธิ์ ฉะน้ันควรจะทำกับคนผิดไมค วร
ทำกับบคุ คลในครอบครัวเขา เชน นีถ้ ือวา ผิดหลักการลงโทษ ในสมยั ตอมาจึงมีการแกไขระบบ “ตาตอ ตาฟน ตอฟน ”

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๑

บทท่ี ๔
กฎหมายฮิปบรู

กฎหมายทองหยิบในสมยั ตอ มาไดน ำระบบ “ตาตอ ตาฟนตอ ฟน ” มาปรบั ปรงุ วา จะตองมีความพอดี
หมายความวา สาสมกนั จะเห็นวา มาตรา ๒๘๘ ในประมวลกฎหมายอาญาของไทย บัญญตั วิ า “ผใู ดฆา ผูอ นื่ นัน้ ตอง
ระวางโทษประหารชีวติ ....” นกี่ ็คอื หลัก “ตาตอ ตาฟน ตอ ฟน ” นนั่ เอง

อยางไรกต็ าม Hammurabi Code ก็ไดว างหลกั ผูท ี่จะตอ งรบั โทษทางอาญาอยา งรนุ แรงจะตองทำผดิ โดย
เจตนา เชน ฆา คนตายโดยเจตนา แตถ ูกถาจำเลยสาบานวา ไดฆ า จรงิ แตเปน เรื่องฆา โดยไมเ จตนาโทษทจี่ ะไดร ับ
Hammurabi Code กำหนดวาไมถูกประหาร แคล งโทษปรบั เทา นนั้ โดยคำนึงถงึ ชนั้ วรรณะของผูทถี่ งึ แกความตาย
เปนสำคัญ

เรอ่ื งความผิดฐานมีชู ฝายหญิงทีม่ สี ามแี ลวมคี วามสมั พนั ธก บั ชายอื่นทีเ่ รียกวา ชู สมยั บาบโิ ลนถอื วาเปน
ความผิดอาญา และจะตองมกี ารพิสูจนโ ดยเอาหญงิ ผนู ้ันโยนลงไปในนำ้ ถา ลอยน้ำแสดงวาพดู จรงิ ไมไดเ ปนชู ถา
จมน้ำถือวา ทำผดิ จรงิ สมยั บาบโิ ลนไมมโี ทษจำคกุ มีแตปรบั กบั ประหารชีวติ ถา เปน โทษทางอาญาจะประหารชีวิต
เลย เชน ลกั ทรพั ย ปลนทรพั ย ชิงทรัพย มขี อเพม่ิ เติมในเรอ่ื งทางอาญา ความผิดบางประเภทอาจไดร ับโทษซง่ึ ไม
ปรากฏอยใู นกฎหมายปจ จบุ นั เลยคือ ลูกทำรา ยรางกายพอ แมจ ะถกู ลงโทษใหตัดมือท้ิงเสีย

กฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรในยคุ ตอมา กอ นทจี่ ะถงึ ยุคโรมันคอื กฎหมายของพวกฮิบรู ตามตำนานดัง้ เดมิ
ทางประวัติศาสตร กฎหมายของชาวฮบิ รเู กดิ ข้นึ ในสมัยทชี่ นเผาดงั้ เดิมอาศยั อยแู ถบลมุ แมนำ้ ไนล ปจ จบุ ันคือ
ประเทศอียิปต ชาวฮิบรูเปน ชนเผา ด้งั เดมิ เพาะปลูก ทำไร ไถนา แตถกู นกั รบชนเผาอ่นื รกุ รานเขามายึดเอาดนิ แดน
ทีอ่ ดุ มสมบรู ณ และเอาชาวฮบิ รูเปน ทาส ปรากฏวามีผูน ำของชาวฮบิ รู ซง่ึ เรยี กกนั หรอื รกู ันในหมขู องชาวอยี ิปตช อ่ื
วา โมเสส ถอื เปนบรรพบรุ ษุ กอ ตงั้ ศาสนา เปนผนู ำของชาวฮิบรู เมอื่ ชาวอยี ปิ ตยึดครองแลวมีหวั หนาทตี่ ง้ั ตนเปน
กษัตริยใ นสมัย
ตอมา มพี ระนามวา ฟาโรห ชาวฮิบรูกถ็ กู เกณฑไ ปใชแ รงงานโดยสรางปร ามิด สรา งเมือง ถาคนไหนสรา งไมไ หวจะ
ถูกเฆยี่ นตี และฆา ท้ิง โมเสสเหน็ วา ถา ขนื เปนทาสของฟาโรหน บั วันก็จะถกู เขนฆาลม ตายเปน จำนวนมาก จึงหาทาง
ทีจ่ ะหนจี ากฟาโรห ไดสวดออ นวอนตอพระยะโฮวา ซึ่งเปน พระผูเปน เจาของชาวฮบิ รู ขอใหห นไี ดสำเรจ็ พอถึงวัน
นัดก็หนอี อกมา ความทราบถงึ ฟาโรหสง กองทพั มาไลฆ า ชาวฮบิ รูหนไี ปจนตดิ ทะเล โมเสสจงึ สวดออ นวอนตอพระ
เจา ใหชว ยชาวฮบิ รู จึงเกิดปาฏหิ ารยิ เ มฆดำหมนื่ สายฟา ฟาดลงมาที่ทะเลแยก นำ้ ทะเลออกเปน ๒ ขาง ตรงกลาง
เปนทางเดนิ ชาวฮิบรูจงึ รบี เดนิ ขามหนีกองทพั มาของฟาโรห แตก องทพั อยี ปิ ตก ็ยงั ไลล า ตามลงไป น้ำทะเลก็กลับสู
สภาพเดมิ ทำใหกองทัพมา ทหารลมตายไปจำนวนมาก แตพอพน จากทะเลมหาสมุทร แตอีกฝง หนงึ่ กลายเปน
ทะเลทราย อาหาร น้ำทน่ี ำไปเกดิ ขาดแคลน จนกระทง่ั เกดิ การลกั ขโมยรวมไปถงึ การประพฤตผิ ิดเปนชกู ัน โมเสส
หามปรามก็ไมมใี ครเช่ือกลับทำรายโมเสส เขาจงึ เดินขึ้นไปบนภเู ขาสูงเพอ่ื ไปสวดออนวอนตอพระผเู ปนเจา ซ่ึงภเู ขา
ลกู นน้ั เรยี กวา ไซนาม เพือ่ ใหช วยชาวฮิบรทู ่กี ำลงั จะอดตายและเขนฆากนั สวดออ นวอนเสรจ็ กเ็ กดิ เปนนมิ ติ รของ
พระผเู ปนเจาเกดิ สายฟาฟาดกรดี ไปทีภ่ เู ขาผาออกเปนกอนศลิ า ๒ แทง เปน ภาษาของชาวฮบิ รู เปนลายลกั ษณ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๒

อกั ษร ขอท่ี ๑-๕ กอ นหน่ึง ขอ ที่ ๖-๑๐ อีกกอ นหนึง่ เปน บัญญตั ิ ๑๐ ประการ เรียกวา “The Ten
Commandment” แลวโมเสสก็เดินถอื ศิลา ๒ กอน ลงจากเขาไซนาม เมื่อกลับมาจากเขา พบชาวฮิบรู โมเสสก็
ตะโกนวา ตอไปนีถ้ า ใครไมฟ ง บญั ญตั ิคำสอนของพระผูเ ปนเจา จะตองถกู ลงโทษ

ฉะน้นั “The Ten Commandment” เปน กฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรทเี่ กดิ ข้ึนในสมยั ตอ มา เรียกวา
บญั ญัติ ๑๐ ประการ คือ กฎหมายของยวิ ตอ จาก Hammurabi Code และ The Ten Commandment น้ัน
เทยี บไดก บั คัมภรี พ ระธรรมศาสตรข องไทยเรา จะเหน็ ความคลายกนั ในสมยั โบราณ หรอื สมัยดัง้ เดิม การจะอา ง
อะไรใหค นเชอ่ื ถอื ตองอา งคำสงั่ พระผเู ปนเจา นีเ่ ปนหลักฐานทางประวตั ิศาสตร ที่เปน กฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรใน
สมัยตอ มา แตเ กา กวา น้ี Hammurabi Code ซง่ึ ถอื วา เปน กฎหมายเกาทส่ี ุดในโลก รองลงมาคือ The Ten
Commandment ตอจากกฎหมายนีค้ ือ กฎหมายโรมัน

พระบัญญตั ิ ๑๐ ประการ

คือขอกฎหมาย ๑๐ ขอที่พระเจาทรงโปรดประทานใหกับชนชาติ
อิสราเอลไดปฏิบัติหลังจากไดอพยพออกจากแผนดินอียิปต พระ
บัญญัติ ๑๐ ประการนี้ไดสรุปรวบรวมจากพระบัญญัติท่ีมีอยูในพระ
คำภีรเดิมทั้งหมด ๖๐๐ กวาขอ พระบัญญัติ ๔ ขอแรกไดพูดถึงการ
ปฏิบัติและความสัมพันธระหวางเรากับพระเจา และ ๖ ขอหลังได
พูดถึงการปฏิบัติและความสัมพันธระหวางเรากับผูอ่ืน ซ่ึงพระ
บัญญัติ ๑๐ ประการน้ีไดบันทึกไวในพระคำภีรพระธรรม อพยพ
๒๐: ๑-๑๗ และพระธรรม เฉลยธรรมบญั ญตั ิ ๕:๖-๒๑ ดงั นี้
ขอท่ี ๑ “อยามีพระเจาอื่นใดนอกเหนือจากเรา” บัญญัติขอนี้ได
ตอตานการนมัสการพระอื่นเพราะมีพระเจาท่ีแทจริงเพียงองคเดียว
เทา น้นั นอกน้ันเปน พระเจา เทจ็
ขอท่ี ๒ “อยาทำรูปเคารพสำหรับตน เปนรูปสิ่งใดท่ีอยูในฟาเบื้อง
บน หรือบนแผนดินเบื้องลาง หรือในน้ำใตแผนดิน อยากราบไหว
หรือปรนนิบัติรูปเหลาน้ัน เพราะเราคือพระเจาของเจา เปนพระเจาท่ีหวงแหน ใหโทษบิดาตกทอดไปถึงลูกหลาน
ของผูท่ีชังเราจนถึงสามชั่วส่ีช่ัวอายุคน แตเราแสดงความรักมั่นคงตอคนที่รักเรา และปฏิบัติตามบัญญัติของเรา
จนถึงพันชั่วอายุคน” พระบัญญัติขอน้ีการตอตานการสรางรูปเคารพ,การสรางตัวแทนของพระเจาท่ีเรามองเห็นได
ไมมีสิ่งจำลองใดท่ีเราสามารถสรางใหเหมือนกับพระเจาที่แทจริงได การสรางรูปเคารพเปรียบเสมือนกับการ
นมัสการพระเจา เทจ็ น้ันเอง
ขอที่ ๓ “อยาออกพระนามพระเจาของเจาอยางไมสมควร เพราะผูท่ีออกพระนามพระองคอยางไมสมควร
น้ันพระเจาจะทรงถือวาไมมีโทษก็หามิได” พระบัญญัติขอน้ีไดตอตานการกลาวถึงพระนามของพระเจาอยางไม
เหมาะสม เราแสดงถึงการเคารพตอ พระเจาโดยการกลา วถงึ พระองคด ว ยความสภุ าพและใหเ กียรตพิ ระองคเ สมอ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๓

ขอท่ี ๔ “จงระลึกถึงวันสะบาโต ถอื เปนวนั บริสุทธ์ิ จงทำการงานของเจาท้ังส้ินหกวัน แตวันที่เจ็ดน้ันเปนสะ
บาโตของพระเจาของเจา ในวันน้ันอยากระทำการงานใดๆ ไมวาเจาเอง หรือบุตรชาย บุตรหญิงของเจา หรือทาส

ทาสีของเจา หรือสัตวใชงานของเจา หรือแขกท่ีอาศัยอยูในประตูเมืองของเจา เพราะในหกวันพระเจาทรงสรางฟา

และแผน ดิน ทะเล และสรรพสิ่งซ่ึงมีอยูในทเ่ี หลาน้ัน แตในวันที่เจ็ดทรงพัก เพราะฉะน้ันพระเจาทรงอวยพระพรวัน

สะบาโต และทรงตั้งวันน้ันไวเปนวันบริสุทธ” พระบัญญัติขอนี้ไดตั้งไวใหวันสะบาโต (ซ่ึงวันเสารน้ันถือเปนวัน

สุดทายของสปั ดาห)เปนวันที่เราไดอทุ ศิ ใหก ับพระเจา
ขอ ท่ี ๕ “จงใหเกียรตแิ กบดิ ามารดาของเจา เพือ่ อายขุ องเจา จะไดยนื นานบนแผน ดนิ ซึ่งเจา ของเจาประทาน

ใหแกเ จา” พระบญั ญัติขอนี้สอนใหเ ราปฏิบัติตอ บดิ ามารดาของเราดว ยความเคารพและนับถือ
ขอ ท่ี ๖ “อยาฆาคน” พระบญั ญตั ขิ อน้ีไดตอ ตานการฆา ผูอ นื่ ดว ยการไตรต รองไวล ว งหนาแลว
ขอที่ ๗ “อยาลวงประเวณีผัวเมียเขา” พระบัญญัติขอน้ีไดตอตานการมีเพศสัมพันธกับผูอื่นนอกเหนือจากคู

สมรสของตัวเอง
ขอที่ ๘ “อยาลักทรัพย” พระบัญญัติขอน้ีไดตอตานการเอาสิ่งของของผูอ่ืนท่ีไมใชของตัวเองโดยท่ีไมไดขอ

อนุญาตจากเจา ของกอ น
ขอ ท่ี ๙ “อยา เปนพยานเท็จใสรา ยเพ่ือนบาน” พระบัญญัติขอ น้ีไดต อตานการเปนพยานเทจ็ ตอ ความผดิ ของ

ผูอ ่ืน และเปนขอบัญญัติที่สำคัญมากในการที่เราควรตอ ตา นการพดู เท็จตา งๆ
ขอท่ี ๑๐ “อยาโลภครัวเรือนของเพ่ือนบาน อยาโลภภรรยาของเพื่อนบานหรือทาสทาสีของเขา หรือโค ลา

ของเขา หรือสิ่งใดๆซ่ึงเปนของของเพื่อนบาน” พระบัญญัติขอน้ีไดตอตานการอยากไดของของผูอื่นท่ีไมใชของเรา

ความโลภสามารถนำเราไปสูความแตกแยก และการฆาคน, การลวงประเวณี และการขโมย ถาการทำสิ่งหนึ่งสิ่งใด

เปน ความผดิ การคิดทจี่ ะทำสงิ่ น้ันก็เปน ความผิดเชน กัน

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๔

บทที่ ๕
กฎหมายกรีก

แผนทอ่ี ารยธรรมกรกี สมัยโบราณ ชวง ๖๐๐-๔๐๐ กอ นครสิ ตกาล

๑. อารยธรรมด้ังเดิมแถบทะเลอเี จียนกอนพวกกรกี อพยพลงมา

ดินแดนแถบฝงทะเลทางตะวันตกของเซียไมเนอร (Asia Miner) เกาะตางๆ ในทะเลอีเจียน (Aegean Sea)
และเมืองทางแหงขุนแหลมกรีกเจริญกอนที่พวกกรีกจะอพยพมาต้ังแต ๓๐๐๐ B.C. พรอมๆ กันอียิปตและแถบลุม
แมน ำ้ ๒ สาย ลงมาจนราว ๑๑๐๐ B.C. อารยธรรมแถบนี้รวมเรยี กวา Aegean Civilization

๑.๑. แถบที่เจริญหนาท่ีสุดไดแกที่เกาะ Cvete ซึ่งเจริญสูงสุดในระหวาง ๑๗๐๐-๑๔๐๐ B.C. อารยธรรมที่
แบงน้ีมีช่ือเฉพาะลงไปอีกวา Minoan Civilization เมืองที่สำคัญที่เกาะ Crete ไดแก Cnassus Knossus ซึ่ง Sir.
Arthur Evans ไดทำการขุดคนเมื่อราว ค.ศ. ๑๙๐๐ ปราสาทสูงหลายช้ัน ๓-๔ ช้ัน มีหองจำนวนมากและมีหองใต
ดิน ทางเขาวกวนมีระบบการระบายน้ำเสีย การประปามีสถานท่ีสำหรับเลนกีฬา มีการใช Bronze และทำ
เคร่ืองปนดินเผาแบบโอง ไห ขนาดใหญจนถวยเล็กๆ ซง่ึ มีลวดลายสวยงาม มีการใชทอง งาชาง และเพชรนิลจินดา
เปนเคร่อื งประดับ มกี ารวาดภาพตามฝาผนัง มีตวั อกั ษรใชเปน รูปภาพ แบบ Symbolic ซ่ึงมสี ลกั บนแผนดิน

๑.๒ แถบที่เจริญบนแหลมกรีก เมือง Mycenac ซึ่งเจริญตอจากแถบ Crete ราว ๑๖๐๐-๑๑๐๐ B.C. ผูท่ี
ทำการขุดคนคือ Heinrica Schliemanr (๑๘๗๐) ปรากฎวามีความเจริญทางการกอสรางปราสาทมีหอคอยลอม
และมีกำแพงหนาถึง ๑๐ ฟุต หลุมฝงศพใชหินกอ งใหญ มีความร่ำรวยเห็นไดจากการใชทอง สัมฤทธ์ิ ใชเงิน ใชทอง
ปดหนาศพดวยน้ำทำดวยทองและเงิน แหวนทอง ดาบ และมีดทำดวยทองสัมฤทธ์ิ พวกกรีกสาขา Achaeans ซ่ึง
เปนพวกแรกที่อพยพลงมาจากทางเหนือจะมาต้ังถิ่นฐานอยูท่ี Mycenae น้ี และจะทำความเจริญใหจนผลท่ีสุดจะ
ถกู พวก Darians เขา มาคุกคามเมื่อ ๑๒๐๐-๔๕๐ B.C.

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๕

๑.๓ เมอื งแถบฝง Asia Miner-Trov เจริญในระยะแรกนี้เชน เดียวกนั Heinrich Schlieman เปน ผูข ดุ คนพบ
สถานท่ีแสดงวาเคยเจริญมาจริงๆ ไดมีสงครามระหวางพวกกรีก Myceneans กับ Troy เมื่อราว ๑๒๐๐ B.C.
เรียกวา Trojan War ลักษณะพลเมืองรฐั เอเธนส

๒. ลกั ษณะพลเมืองรัฐเอเธนส

ลักษณะการแบงฐานะของพลเมืองในรัฐเอเธนสกอนศตวรรษท่ี ๗ จะเห็นไดวาชนชั้นสูงสุดคือ พวกขุนนาง
หรือพวกผูดีมีตระกูลเปนพวกที่มีอำนาจสูงสุด มาในศตวรรษที่ ๗ กอนคริสตกาลฐานะของพลเมืองในนครรัฐ
เอเธนสก็เริ่มเปล่ียนแปลงไป มีการเปล่ียนแปลงที่เห็นไดชัดคือ การที่พวกผูดีหรือ ขุนนาง ซ่ึงเคยเปนพลเมืองชั้น
สูงสดุ ของนครรัฐเรม่ิ หมดความสำคัญลงทีละนอ ย ปจ จัยสำคัญท่กี อใหเกิดการเปล่ียนแปลงดังกลา ว สืบเนอ่ื งมาจาก
การเปลีย่ นแปลงในทางเศรษฐกจิ กลา วคือในระยะศตวรรษที่ ๗ กอนคริสตกาล การคา และอุตสาหกรรมของนครรัฐ
เอเธนสเจริญขึ้นและขยายตัวอยางรวดเร็ว เอเธนสมีสินคาออกที่สำคัญคือน้ำมันมะกอก และการทำภาชนะบรรจุ
นำ้ มันมะกอก จัดเปนอุตสาหกรรมท่ีขน้ึ หนาขนึ้ ตาท่ีสดุ พวกชนชนั้ พอคา เร่ิมรำ่ รวยขนึ้ และทำการสะสมเงนิ ทองมาก
ขึ้นทุกที ขุนนางบางคนท่ีตองการฐานะร่ำรวยข้ึนก็หันมาจับงานคาขายบางคนร่ำรวยข้ึน แตบางคนยากจนลง
กวาเดิม ในระยะนี้ความม่ังมีและทรัพยสินเปนที่ยอมรับในวงสังคมและการเมืองเชนเดียวกัน มีความเทาเทียมกับ
คนมีตระกูล ฐานะของพลเมอื งและสทิ ธิในการเมืองวัดกันดว ยความม่ังคง่ั และทรัพยสนิ เงนิ ทอง หรือผลติ ผลในท่ีดิน
กลาวคอื ผูทม่ี ีผลิตผลในท่ีดินมากท่ีสดุ เปนชนชั้นสูงสุด ผูท่ีมีผลิตผลในท่ีดนิ รองลงมากเ็ ปน ชนช้ันรองลงมาตามลำดับ
มาในระยะนี้ชนช้ันสูงสุดจึงไมจำเปนจำตองเปนพวกผูดีมีตระกูล แตเปนคนที่มีทรัพยสินเงินทอง พวกนี้มีสิทธิดำรง
ตำแหนงสูงๆ ในทางการเมอื งดว ย นอกจากน้ียังมพี วกกสิกรท่ีมีนาของตนเอง แตผ ลิตผลทไ่ี ดจากท่ีนามีจำนวนนอย
ไมมากพอที่จะจัดอยูในอันดับของพลเมืองที่กลาวมาแลว พวกน้ีรวมกับพวกจางฝมือเรียกวา “Thetes” มี
ความหมายวากรรมกรเปนพลเมืองแตข าดสิทธิทางการเมืองการปรับปรุงของโซลอน (Solon) และการวางรากฐาน
ประชาธปิ ไตยของเอเธนส

การปกครองนครรัฐเอเธนสในชั้นตนก็คลายคลึงกับนครรัฐอ่ืนๆ ของกรีก คือในสมัยตนๆ มีกษัตริยปกครอง
ตอมาเปนการปกครองโดยอภิสิทธิ์ชนและตอจากนั้นก็วิวัฒนาการกลายเปนรูปการปกครองแบบประชาธิปไตย(๑)
การปฏริ ูปการปกครองใหคลอยตามความตองการของคนหมูมากในสังคมขึน้ ตอ มาเปนผลงานของขุนนางช่ือโซลอน
(Solon) ซึ่งไดร ับเลือกเปน อารค อน เมอื่ ๕๙๔ ป กอ นครสิ ตกาล

ในตอนกลางศตวรรษที่ ๘ กอนคริสตศักราช เอเธนส (Athens) ปกครองโดยกษัตริยประชาชนสมัยนั้น
แบงออกเปน ๒ พวก คือ ขุนนางกับพอคา ไดแก เจาของท่ีดิน หรือพอคาชาวเมืองที่เปนคนชั้นกลาง หรือชาวนาที่
มที ่ีดินแปลงเล็กๆ เปนของตอนเอง ตอ มาสมัยศตวรรษท่ี ๗ กอนคริสตศักราช สภาขนุ นางไดลดอำนาจของกษัตริย
ลง เนอื่ งจากเจา ของท่ดี นิ ม่งั ค่งั จากการทำเกษตรเริ่มมอี ำนาจมากขน้ึ แตช าวนารายยอยทำเกษตรไมไ ดผ ล ตองกูห นี้
ยืมสินจากผูม่ังค่ังจนดอกเบี้ยเพ่ิมพูนมากขึ้น เม่ือไมสามารถชำระดอกเบ้ียไดก็ตองยอมเอาท่ีดินของตนไปจำนอง
โดยหลัววาจะไถถอนคืนไดในอนาคต เมื่อไมสามารถทำได พวกนี้ไดกลายเปนทาสในท่ีสุด นอกจากน้ีเกษตรกรท่ี
ไมมีท่ีนา เปนของตนเองแตรับจางแรงงานในที่นาของผูอ่ืน โดยไดรับคาจาง คือ หนึ่งสวนหก ของผลผลิตที่ไดจาก
แรงงานของตนมีความเปน อยอู ยางฝด เคือง ทำใหปญหาระหวา งพวกคนยากจนกับพวกร่ำรวยทวีความรุนแรงย่งิ ข้ึน

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๖

อีกทั้งไดมกี ารจำกัดสทิ ธิผูซ่ึงเขาประจำการในกองทหารอาวุธหนักไดค อื พลเมืองท่ีมัง่ ค่ังเทาน้ัน เพราะทหารเหลานี้
ตอ งจัดหาอาวธุ ดว ยตนเอง สามัญชนจึงเรยี กรอ งใหมีการสรางกฎหมายลายลักษณอกั ษรขึ้นเพือ่ ใหท กุ คนมสี ิทธิเทา
เทยี มกัน

๓. ดา นกฎหมาย และกระบวนการนติ ิบัญญตั ิ

ผซู งึ่ มบี ทบาทในการรางประมวลกฎหมาย และพฒั นารูปแบบการปกครองประชาธิปไตย คือ
๑. ดราโค (Draco)1๒ เปนผูซ่ึงมีบทบาทในชวงราวปท่ี ๖๒๐ กอนคริสตศักราช คราโดไดทำการรวบรวม
กฎหมายและตราใหเปนระเบียบหมวดหมู เขาเปนเจาของประมวลกฎหมายท่ีเขมงวด จนท่ีเกิดคำวา “Draconic”
หมายความวา รุนแรง หรือเขมงวด จนมีคำกลาววา กฎหมายของเขาเขียนดวยเลือดไมใชดวยหมึก เชนผูซึ่งเปน
หนคี้ นอืน่ แลวไมสามารถชำระหน้ี ไดต ามกำหนดจะตอ งตกเปนทาสของเจา หนี้ หรอื ใครขโมยกะหลำ่ ปลจี ะตองถูก
ลงโทษประหารชีวติ กฎหมายฉบับนแ้ี มจ ะใหค วามยตุ ิธรรม แตการลงโทษกร็ ุนแรงเกนิ ไป มไิ ดช ว ยแกไ ขความเดือน
รอนทางเศรษฐกจิ ผูม ั่งคั่งยงั รวยจนเหลอื ลน ในขณะทค่ี นจนกย็ ังยากจนอยา งแสนสาหัส พวกขนุ นางยังคงตดั สนิ คดี
เขาขางตนเอง ความเขมงวดของกฎหมายน้ีเองเปนเหตุใหเกิดความยุงยาก จนถึงข้ันจลาจลวุนวายข้ึน ในป
๖๐๐ กอนศริสตศักราช อน่ึงประมวลกฎหมายของคราโด ถือวาเปนกฎหมายลายลักษณอักษรฉบับแรกของกรีก
ผลดีของกฎหมายฉบับน้ีมีเพียงประการเดียว คือทำใหประชาชนมีโอกาสรูกฎหมายบานเมืองมิใชปลอยใหขุนนาง
เปนผตู ัดสนิ คดีตามใจแตกอน
๒.โซลอน (Solon)2๓ เขาเปนพอคา ซึ่งเปนชนชั้นมั่งคั่งท่ีสุดในนครรัฐเอเธนส โซลอนไดเขามาปฏิรูปการ
ปกครอง ในราวป ๕๙๔ กอนคริสตศักราช เขาไดเขามารับแตต้ังเปนอารคอนมีอำนาจพิเศษในการตรากฎหมาย
เมื่อเขามารบั ตำแหนงแลว ไดยกเลิกกฎหมายของคราโด โดยโซลอนไดพยายามเลิกทาส และยกฐานะของบุคคลให
เสมอภาคกัน ผลงานชน้ิ สำคัญ คอื
๒.๑. ดา นการจดั การระเบียบการปกครอง

ในสว นทีเ่ ก่ยี วกับระเบยี บการปกครองรัฐ โซลอนไดปรับปรงุ ใหมบางประการ คอื
๒.๑.๑. ใหเจาหนาท่ีฝายบริหารหรือคณะอารคอนคงมีอำนาจหนาที่ตามเดิม แตใหรับผิดชอบต่ำ
กวาศาลสงู สุดของประชาชน ซง่ึ โซลอนไดตั้งข้นึ
๒.๑.๒. จัดต้ังสภาส่ีรอย (The Council of Four Hundred) เพื่อเตรียมงานทางดานนิติ
บัญญัติมีสมาชิก ๔๐๐ คน เลือกมาจากพลเมืองท้ังส่ีเผาพันธุท่ีประกอบดวยชาวนครรัฐเอเธนสเผาพันธุละ ๑๐๐
คนโดยใหสิทธิชนช้ันกลางและชนช้ันต่ำเขาเปนสมาชิกดวย จุดมุงหมายของการจัดต้ังสภานี้ ก็เพื่อใหเกิดความ
สมดุลทางการเมือง กลาวคือ คนทั้ง ๔ เผาพันธุตางมีสวนรวมในการปกครองเทาๆ กัน ประชาชนทุกคนมีสิทธิ
เทาเทยี มกนั ในทางนติ ิบญั ญตั ิ และในสภา

๒ กาํ ธร กาํ ประเสริฐ และสุเมธ จารประดบั , “ประวตั ิศาสตรก์ ฎหมายไทย และระบบกฎหมายหลกั ”, (สาํ นกั พมิ พ์
มหาวทิ ยาลยั รามคาํ แหง, กรงุ เทพ) หนา้ ๑๑๕.

๓ กาํ ธร กาํ ประเสรฐิ และสุเมธ จารประดบั ,”เรอ่ื งเดมิ หนา้ ๑๑๖,

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๗

๒.๑.๓. สภาราษฎร (Assembly) ใหประกอบดวยพลเมืองทุกคนที่มีอายุ ๑๘ ปข้ึนไป ซึ่งมารวม
ประชุมในสภาน้ี มีอำนาจหนาที่เลือกตั้งเจาหนาท่ีฝายบริหารหรือคณะอารคอนตามเดิม และมีอำนาจลงมติใน
ปญหาตา งๆ ทส่ี ภาสี่รอยเสนอขน้ึ มา

๒.๒. ดานกฎหมายและการแกไขกฎหมาย
การปรับปรุงระเบียบการปกครองในดานนิติบัญญัติแลวโซลอนก็ยังไดปรับปรุงแกไขทางดาน

เศรษฐกิจและสงั คมอีกหลายอยางคอื
๒.๒.๑. จัดตั้งศาลยุติธรรม มีคณะผูพิพากษา เรียกวา เฮเลีย (Heliaea) เรียกศาลน้ีวาศาลเฮเลีย

ในระยะแรกศาลนี้ทำหนาท่ีพิจารณาคดีเบื้องตน โดยท่ีอำนาจผูพิพากษาสูงสุดยังคงอยูกับอารคอน ตอมาภายหลัง
ศาลเฮเลียทำหนาที่เปนทั้งศาลเบื้องตน และศาลสูงสุด คณะผูพิพากษาประกอบดวยประชาชนทั่วไป นอกจาก
อำนาจในการพิจารณาคดีแลว ศาลน้ียงั มีอำนาจซกั ฟอกผบู ริหารทีถ่ ูกกลา วหาและถูกเชิญตวั มาในศาลดว ย

ประการยกเลิกบรรดาทรัพยสนิ ท่ีจำนอง หน้สี ินตางๆ ที่ลกู หนี้มอี ยู และหา มการจำนองทดี่ นิ
๒.๒.๒. ยกเลิกหน้ีสินตางๆ ที่ลูกหนี้มีอยู รวมทั้งใหอิสรภาพแกผูท่ีตองกลายเปนทาส เนื่องจาก
การตดิ หน้สี นิ และหา มการขายตัวเพื่อชดใชหน้ีสิน
๒.๒.๓. จัดใหมีการควบคุมเกี่ยวกับการถือกรรมสิทธิ์ในที่ดิน เพื่อปองกันมิใหเอกชนคนใดมีท่ีดิน
มากเกนิ ไป
๒.๒.๔. ออกกฎหมายหามการสงพืชผลทุกชนดิ ออกนอกประเทศ เวนแตนำ้ มนั มะกอก ซ่ึงมีอยูมาก
การหา มเชนน้กี เ็ พ่อื ปอ งกันความขาดแคลนเครื่องบรโิ ภคภายในประเทศ
๒.๒.๕. ออกกฎหมายบังคับใหบิดาสอนบุตรของตนใหทำการคาขาย และไดออกกฎหมายสงเสริม
การประกอบ
๒.๒.๖. อุตสาหกรรมหลายฉบับ ท้ังน้ีโดยพิจารณาเห็นวาที่ดินในรัฐนั้นไมมีสภาพเหมาะสมแกการ
ประกอบกสิกรรม จึงไดม งุ ที่จะสรา งความเจริญใหแกประเทศทางพาณิชยแ ละอุตสาหกรรม ซ่งึ ในสมัยตอมาเอเธนส
กไ็ ดถอื เอากิจการทง้ั สองประเภทน้ีเปน หลักสำคัญในการสรา งความเจริญใหแกบ านเมือง
๒.๒.๗. ออกกฎหมายจำกัดเสรีภาพของหญิง เชน หามไมใหออกนอกบานเวลากลางคืน หญิงใน
สมัยโซลอนมีเสรีภาพนอยกวาในสมัยกอนๆ มาก และมีเสรีภาพนอยกวาหญิงในสปารตาในขณะเดียวกัน ตองเก็บ
ตัวอยูใ นบานมากข้นึ ทุกทีอันเปน เหตใุ หอ ทิ ธพิ ลทางสงั คมของหญงิ นอ ยลงเปนสำคญั
เมื่อโซลอนเปนวาไดท ำหนา ที่ของตนใหสิ้นไปแลว ทั้งไมตองการอยูเ พ่ือแกไขกฎหมายก็ตามตราขึ้นอีก จึง
ไดออกเดินทางไปประเทศตางๆ เพื่อคาขายและทองเที่ยวเปนเวลา ๑๐ ป แตเม่ือกลับมาประเทศของตนโซลอน
กลับประสบกับสถานการณที่ยุงเหยิงอยางท่ีสุด เพราะปรากฏวาไมมีใครพอใจในการปรับปรุงแกไขของโซลอน
แมว าโซลอนจะไดตรากฎหมายอยางดเี ยย่ี มข้นึ ไวกต็ าม
แตห ามผี ใู ดปฏิบตั ติ าม หรือคอยบงั คบั การใหเปนไปตามกฎหมายดว ยความเตม็ ใจ
ปรชั ญากฎหมายของกรกี

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๘

แตทั้งนี้ส่ิงท่ีอารยธรรมกรีกไดมีคุณคาตอการนิติศาสตรก็คือ แนวคิดทางดานปรัชญากฎหมายที่ตอมาชาว
โรมันไดนำไปเปนแนวทางในการบัญญัติเปนกฎหมายลายลักษณอักษรของโรมันในยุคตอมา แนวความคิดที่เปน
มรดกเกี่ยวกับปรัชญากฎหมายมดี งั น้ี

เพลโต อธิบายวา ความยุติธรรมหมายถึง การกระทำกรรมดี การทำส่ิงที่ถูกตอง ความยุติธรรมเปน
เสมือนองคกรรวมของคุณธรรม คือเปนคุณธรรมท่ีสำคัญท่ีสุดย่ิงกวาคุณธรรมอื่นใด และโดยท่ัวไปจะถูกคนพบได
ดวยอาศยั ปญ ญาหรือการไตรตรอง เปน การคิดในเชงิ อดุ มคติ

อริสโตเติล มองวา ความยุติธรรมเปนคุณธรรมทางสังคมประเภทหนง่ึ ท่มี ีลกั ษณะเปนการเฉพาะเรื่อง
เก่ยี วขอ งกับความสัมพันธระหวางบุคคล ซึ่งมีหลักการกวางๆ วา ส่งิ ที่เหมือนกันกค็ วรไดรับการปฏิบัติเชน เดียวกัน
และสง่ิ ทต่ี า งกนั ก็ควรไดร บั การปฏบิ ัตทิ แี่ ตกตางกันดว ย แบงความยุตธิ รรมออกเปน ๒ ประเภท

๑. ความยุติธรรมทว่ั ไป แบง ออกเปน
๑.๑ความยุติธรรมตามธรรมชาติ = ความยุติธรรมอันเปนสากล ไมข้ึนอยูกับการรับรู หรือยอมรับ

ของมนษุ ย
๑.๒ ความยุติธรรมที่มนุษยสรางข้ึน เปนมาตรการที่มนุษยสรางขึ้น เพื่อชี้ถูกผิดในเร่ืองที่ไมมีถูกไม

มีผดิ จึงเปนความผดิ ที่สมมตุ ใิ หเกิดขึ้น
๒. ความยตุ ธิ รรมเฉพาะเรอ่ื ง แบงออกเปน
๒.๑ ความยุติธรรมในการแบงสันปนสวน (ความยุติธรรมทางเศรษฐกิจ/ความยุติธรรมทางสังคม)

การใหสิง่ ท่ีเทากันแกผ ูมีความสามารถหรือคุณธรรมที่ตางกันยอมไมเปนธรรม ยดึ หลัก “ผลงานหรือการทำงานของ
บคุ คล”

๒.๒ ความยุติธรรมในการแลกเปล่ียนทดแทน มีขึ้นเพ่ือสนับสนุนรักษาความยุติธรรมในการ
แบงสนั ปน สว น เพอ่ื ทดแทนสว นทเ่ี ขาเสียไปใหไดกลับคนื มา

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๙

บทท่ี ๖
กฎหมายสมยั โรมนั

กอนทจ่ี ะกลาวถงึ กฎหมายโรมนั วามีกฎหมายอะไรบาง เราจะตองทราบถึงสภาพความเปน อยแู ละ
การเมอื ง การปกครองในสมยั โรมนั กอ นวา สมยั โรมนั นั้นปกครองกนั อยางไร มียุคใด ยุคโรมนั เราสามารถแบง เปน กี่
ยคุ ในตำราแบง เปน ๓ ยคุ แตเ พื่อใหละเอยี ดยคุ ท่ี ๓ แยกไดเ ปน ๒ ยคุ จึงกลายเปน ๔ ยคุ ดวยกนั คือ

๑. ยุคแรก เรยี กวา ยุคกษตั รยิ  Monarchy หรือ Regal period เริม่ ต้ังแต ๗๕๓ ถงึ ๕๐๙ กอน
ครสิ ตศักราชในชว งน้มี รี ะยะเวลาประมาณ ๒๐๐ กวา ป

๒. ยุคท่ี ๒ เรยี กวา ยุคสาธารณรฐั (Republic) อันเปนชวงตอจากป ๕๐๙ ถงึ ปท ่ี ๒๗ กอ นครสิ ตกาล
กฎหมายสบิ สองโตะเกิดข้ึนในยคุ นี้ และมกี ารปกครองโดยรฐั สภากบั กงกุส หรอื คอนซลู ท่ีมชี ่อื เสียง คือ ซซี าร

๓. ยุคท่ี ๓ เรยี กวา ยุคจกั รวรรดิหรือจกั รพรรดิ (Principate) เปนยุคลาอาณานคิ ม อันเปน ชว งทตี่ อจากป
๒๗ คือปท ี ๒๖ กอนคริสตกาลถึง พ.ศ.๒๘๔ รวมแลว ประมาณ ๓๐๐ กวาป

๔. ยุคท่ี ๔ ยุคเผด็จการ (Dominate) ตงั้ แต ค.ศ.๒๘๕ ถงึ ค.ศ.๔๗๖

๑. กฎหมายสิบสองโตะ The Twelve of Tables (ลายลักษณอักษรช้นิ แรกของโลก)

มีท่ีมาเนื่องจากมีขอเรียกรองของพวกสามัญชน โดยอางวาตนไมสามารถรูถึงกฎหมายตาง ๆ ท่ีมีอยู
เพราะถูกบิดบัง และกลาวหาวาการใชกฎหมายของพวกชนชั้นสูงหรือเจาหนาที่ฝายปกครองเปนไปโดยไมแนนอน
ดังน้ันในการออกกฎหมาย บังคับใชกฎหมาย หรือการชี้ขาดตัดสินคดีเปนอำนาจของพวก Patricians ทั้งสิ้น จึง
กอใหเกิดความไมพอใจแกพวก Plebeians ซ่ึงไมใครจะมีโอกาสไดรูเลยวากฎหมายท่ีใชมีอยูอยางไร ไดมีการ
เรียกรอง ใหนำกฎหมายเหลาน้ันมาเขียนใหปรากฏเปนลายลักษณอักษร อยางไรก็ตามพวก Plebeians และพวก
Patriclans ก็ลวนแตมีสภาของตนเองใหการปกครอง และมีอำนาจในการออกกฎหมายมาใชบังคับกับพวกของตน

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๐

เม่ือพวก Plebeians ถูกกดขี่มาก ๆ จึงเกิดการตอสูเรียกรองใหสิทธิเทาเทียมกัน เพราะโดยปกติตำแหนงสูง ๆ ผูที่

จะเปนไดก็คือพวกชนชั้นสูง จึงมีการบัญญัติกฎหมายลายลักษณอักษรขึ้นมา การตอสูใหไดมาซ่ึงสิทธิของพวก

Plebeians จนกระท่ังมีการออกกฎหมายท่ีสำคัญ มีช่ือเรียกวา กฎหมาย ๑๒ โตะ The Twelve of Tables เปน

โตะ ทองบรอนซใ นสมัยจกั รพรรดิ Justinian ประมาณ ๔๐๐ – ๔๕๐ ปก อ น ค.ศ. ถือกนั วาเปน กฎหมายที่มชี อ่ื เสียง

มาก เปนกฎหมายจารีตประเพณีท่ีใชอยูเปนสวนใหญ จึงไดทำการรวบรวมจารีตประเพณีที่ใชเปนกฎหมายอยูใน

ขณะน้ันบันทึกลงบนแผนทองแดง โดยมีการแตงตั้งเจาหนาที่ฝาย ปกครอง ๑๐ คน ในป ๔๕๑ กอนคริสตกาล

กรรมการชุดนี้จึงไดจัดทำการแตงตั้งกรรมการขึ้นอีกชุดหน่ึงจัดทำกฎหมายข้ึนมาใหมอีก ๑๒ โตะ ซ่ึงก็ไดรับความ

เห็นชอบจาก Comitia Centuriata อีกเชนกัน บทบัญญัติของกฎหมาย ๑๒ โตะ ไดเขียนไวบนแผนทองบรอนซ

และนำไปต้ังอยูในทองตลาด แตภายหลังตอมาในป ๓๙๐ กอนคริสตกาล ไดถูกพวกโกล (Goul) เผาทำลาย กรุง

โรม อยางไรก็ดีความรูในเนื้อหาของกฎหมาย ๑๒ โตะ ซึ่งไดมากจากฉบับที่คัดลอกเพื่อการศึกษาเปนสวนตัวและ

จากเอกสารอื่น ๆ จึงทำใหท ราบวา กฎหมาย ๑๒ โตะน้ปี ระกอบดว ย

โตะ ท่ี ๑, ๒ และ ๓ พจิ ารณาความแพง และการบังคบั คดี

โตะ ที่ ๔ อำนาจบดิ าในฐานะเปน หัวหนาครอบครัว

โตะท่ี ๕, ๖ และ ๗ การใชอ ำนาจปกครอง และการสบื มรดกและทรพั ยสนิ

โตะ ที่ ๘ ละเมิด หรอื กฎหมายอาญา

โตะ ที่ ๙ กฎหมายมหาชน

โตะที่ ๑๐ กฎหมายศกั ดิ์สทิ ธ์ิ

โตะที่ ๑๑ ,๑๒ กฎหมายเพิ่มเติม ซึ่งรวมท้ังกฎหมายหามมิใหมีการสมรสระหวางพวกชน

ชัน้ สูง (Patrician) กบั พวกสามยั ชน (Plebeians)

ตอมาในป ๔๕๒ กอนคริสตศักราช ทางการจึงสงผูแทน ๓ คน เดินทางไปยังประเทศกรีซ เพื่อ

ทำการศึกษากฎหมาย Solon ซึ่งเปนกฎหมายลายลักษณอักษรของกรีซ เพื่อเอามาเปนแบบอยางในการจัดทำ

กฎหมายโรมัน โครงรางเพ่ิมขึ้นอีก ๑๐ โตะ จึงกลายเปนกฎหมาย ๒๒ โตะ แต ๑๒ โตะแรกนั้น ผูรางกฎหมายคือ

พวกชนชั้นสูงหรอื พวก Patrician เม่ือรางออกมาแลวก็ยังมีการกดข่อี ยู และไมไดใหส ิทธิเทาท่ีควรจะได ดงั น้ัน จึงมี

การเสนอใหพวก Plebeians เขาไปรว มเปนกรรมการในการรา งกฎหมายเพิ่มเตมิ

รูปแบบการปกครองในยุคสาธารณรัฐจะปกครองโดยขาราชการตำแหนงตาง ๆ ซ่ึงประกอบดวยสถาบัน

หลักของบา นเมอื ง ๓ สถาบนั คอื

(๑) ขา ราชการ (Officials)

(๒) สภานติ ิบัญญตั ิ (Comitial)

(๓) สภาอาวุโส (Senate)

๑. ขาราชการ มีตำแหนงตาง ๆ อยูทั้งหมดดวยกัน ๖ ตำแหนง ท่ีถือเปนแขนขาของรัฐบาลในการ

ปกครองชาวโรมันสมยั กอน ประมาณศตวรรษท่ี ๔ กอ นครสิ ตกาล ไดแก

(๑) คอนซูล (Consul) หรือ กงสุล ในยุคสาธารณรัฐ ประมุขของรัฐไมใชพระมหากษัตริยอีกตอไป แต

เปน คนธรรมดาที่ไดร ับเลือกขนึ้ มา เรยี กวา Consul ซงึ่ ถอื วา เปน ขาราชการทมี่ อี ำนาจสงู สุดในการปกครองประเทศ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๑

เวนแตยามฉุกเฉิน Consul จะมีหนาที่แตงตั้งจอมทัพ (Dictator) ฉะน้ันคอนซูลจะตองพิจารณาใหดีกอนตั้งเพราะ
เมื่อต้งั ไปแลว จอมทพั จะใหญก วา มีอำนาจมากกวา

คอนซูลจะมาจากการเลือกต้ัง จะมีระยะเวลาอยูในตำแหนงคนละ ๑ ป บางคนเปนไปแลวก็ไดรับ
เลอื กอีก โดยเฉพาะผูปกครองอาณาจกั รโรมนั และทำความเจรญิ รงุ เรืองอยา งมาก

(๒) พรีทอร (Praetor) เปนตำแหนง ที่มีความสำคัญย่ิง เปนผูชวยของ Consul ในการบริหารกฎหมาย
เอกชน ถาถือวา Consul เปนนายกรัฐมนตรี Praetor ก็เปนรัฐมนตรีวการกระทรวงยุติธรรมและทำหนาที่
กระบวนการยุตธิ รรม ซง่ึ เปน หนาทีเ่ กยี่ วกับกฎหมายพรที อรม าจากการเลือกตงั้ และกฎหมายโรมนั ทีพ่ ัฒนามาไดถงึ
จุดสุดยอดก็เพราะพรีทอร เปนผูปรับหลักใหกฎหมายยุติธรรมมากข้ึนและใชกฎหมายอยางเปนธรรม ผูที่เปนพรี
ทอรมีหนา ท่ีในกระบวนการยุติธรรมโดยตรงเกียวกบั เรือ่ งคดีความตา ง ๆ พรที อรไมใชผพู พิ ากษา แตม หี นาที่ไตสวน
มูลฟองและคำใหการของคูกรณีเพื่อจะกล่ันกรองเร่ืองกอนท่ีจะมีการพิจารณาเร่ืองน้ัน โดยพิพากษาจะตองไตสวน
กอน ผูพิพากษาสมัยนั้นอาจจะไมใชนักกฎหมายก็ได ผูที่จะเปนพรีทอรไดในระยะแรก ไดแก ชนชั้นสูง หรือที่
เรียกวา Patrician เทาน้ัน หลังจากนั้นอีก ๓๐ ป ตอมานับจากป ๓๖๗ กอนคริสตกาล พวก plebeians จึงมีสิทธิ
ท่ีจะดำรงตำแหนงเปนพรีทอรได เดิมพรีทอรมีตำแหนงเดียว เวลามีคดีฟองกันระหวางชาวโรมันกับชาวโรมัน คนท่ี
จะไตส วนลำดับแรกคือ พรีทอรกอ นท่จี ะใหผูพ ิพากษชี้ขาด ผูพพิ ากษาสมยั นั้นเรียกวา Index พรที อรทมี่ ีช่อื เสยี งจะ
ลงสมัครในตำแหนง คอนซูล

ตอ มาคนโรมันทะเลาะเปนคดีความกับคนตางดาว หรือคนตางดาวทะเลาะกันเอง แลวจะใหพรีทอรช้ีขาด
ไตสวนคดคี วามไมไ ด ทำใหเกดิ พรีทอรข น้ึ มาอกี ๑ ตำแหนง รวมเปน ๒ ตำแหนง คือ

๑. Preetor Urbanus เรยี กวา พรีทอรป ระจำพระนคร จะไตส วนคดีความระหวางชาวโรมัน โดยท้ังโจทก
และจำเลยเปน ชาวโรมนั

๒. Preetor Peregrinus เรยี กวา พรที อรสำหรับคนตางดาว จะไตสวนคดีความที่ชาวโรมันกับคนตางดาว
หรือระหวา งคนตา งดา วดว ยกนั

ในสมัยตอมาไดมีการเพิ่มพรีทอรขึ้นอีก ๔ คน โดยใหไปอยูตามหัวเมืองตาง ๆ พรีทอรมีความสำคัญมาก
ตอการพัฒนากฎหมายโรมนั เพราะการเขยี นกฎหมายน้ันจะตายตัว บางครงั้ เรอื่ งทเ่ี กดิ ขึ้นไมต รงกบั กฎหมายกม็ ี ถา
กฎหมายลายลักษณอักษรท่ีบัญญัติไวมีขอบกพรองอยางไร พรีทอรจะใชอำนาจที่ตนมีอยูน้ันแกไขเพิ่มเติมเทาที่จะ
เปน ไปได

กลาวโดยสรุป Praetor มบี ทบาทในการบรหิ ารกฎหมายเอกชนของโรมัน ดงั น้ี
๑. แกไขเพ่ิมเติมบทบัญญัติของกฎหมาย กลาวคือ ถากฎหมายลายลักษณอักษรที่บัญญัติไวมีขอบกพรอง
อยา งไร Praetor จะใชอ ำนาจแกไ ขเพิม่ เตมิ เทา ทีส่ ามารถทำได
๒. โดยการตีความตัวบทกฎหมาย ซ่ึงอาจจะเปน การตคี วามโดยเครงครดั ตามตวั อกั ษร หรืออาจจะตีความ
ถอ ยคำในตวั บทกฎหมายใหก วา ง เพือ่ คลมุ ถงึ เหตกุ ารณตา ง ๆ ท่ีเกดิ ขึ้นในภายหลัง
๓. โดยการเทียบเคียงบทบัญญัติของกฎหมายท่ีใกลเคียงอยางยิ่ง (Analogy) กลาวคือ ในระบบกฎหมาย
ของกลุมที่ใชกฎหมายลายลักษณอักษรเปนสวนใหญ ปญหาที่ตองประสบคือ ปญหาชองวางของกฎหมาย เม่ือมีคดี
ความเกิดขึ้นแตเปนกรณีที่กฎหมายไมไดบัญญัติไว จะดำเนินการกับกรณีดังกลาวอยางไร เพราะศาลจะปฏิเสธไม
ตดั สนิ คดี

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๒

ไมได วิธีการที่จะแกปญหาดังกลาวก็คือ การใชกฎหมายโดยการเทียบเคียงบทบัญญัติท่ีใกลเคียงอยางยิ่งเปนนิติวิธี
(Juristic Method) ทีใ่ ชอยูในระบบ Civil Law

(๓) พนักงานตำรวจ (Aedilis) ขาราชการตำแหนงน้ีเริ่มในป ๓๖๗ กอนคริสตกาล เพื่อทำหนาที่รักษา
ความสงบเรยี บรอย และดูแลเกยี่ วกบั ตลาดและการคาขาย Aedilis มีบทบาทตอการพัฒนาสญั ญาซื้อขายเปนอยาง
มาก วาระอยูในตำแหนง ๑ ป แตถาทำดีประชาชนก็สามารถเลือกเขาไปดำรงตำแหนงตอได นโยบายการควบคุม
การซื้อขายของแอดิลิส เปนที่มาของหลักกฎหมายสำคัญ ๆ เชน หลักความรับผิดโดยเด็ดขาดของผูขาย (Strict
Liability) เปน ตน

แอดิลิส มี ๔ นาย แตง ตงั้ จาก Patrician ๒ นาย และแตต ัง้ จาก Plebeian ๒ นาย
(๔) พนักงานชันสูตรพลิกศพ (Quaestor) ทำหนาท่ีชวยคอนซูลทางการคลัง และการบริหาร
นอกเหนอื จากการชันสูตรพลิกศพแลว เควสเตอรเ ปน ขาราชารระดบั ต่ำสุด เม่อื มกี ารตายเกิดขึน้ ตองไปชนั สูตรพลิก
ศพ เพราะจะตอ งดูสาเหตุการตาย
(๕) สัสดี (Censor) เลือกตั้งขึ้นมาเพื่อการควบคุมการเกณฑทหาร ทางรัฐจะตองมีการสำรวจสำมโน
ประชากรทุก ๕ ป สัสดีมีหนาท่ีดูแลความประพฤติของประชาชน และวินิจฉัยวาบุคคลใดมีสิทธิออกเสียงเลือกตั้ง
หรือไม หนาที่ของสัสดีอยูประมาณ ๑๘ เดือน ในทุก ๆ ๕ ป จะมีหนาที่สำรวจสำมโนประชากรในเรื่องของการ
เกณฑทหาร อีก ๓ ปหนึ่ง จะมีหนาที่ดูแลความประพฤติของประชาชนทั่วไป การสำรวจสำมโนประชากรนอกจาก
เพ่ือประโยชนการเกณฑทหารแลว ยังเปนประโยชนในการจัดเก็บภาษี รวมท้ังการพิจารณาหาบุคคลเขาดำรง
ตำแหนงทางการเมือง
(๖) จอมทัพ (Dictator) ตำแหนงนี้ตั้งข้ึนชั่วคราว ตามรัฐธรรมนูญของโรมันในภาวะฉุกเฉินเขียนไววา
คอนซูลมีอำนาจแตงต้ังจอมทัพ ซึ่งจะมีอำนาจเด็ดขาดในการบริหารประเทศ เพราะการทำสงครามน้ันภาวะ
บานเมืองไมปกติจะใหคอนซูลบริหารไปตามปกติไมได จึงตองใชอำนาจเด็ดขาดของจอมทัพ และจอมทัพจะมี
อำนาจสูงกวาคอนซูล ซ่ึงเปนผูแตงตัง้ และในกรณีน้ีถาจอมทัพลงโทษโบย หรือประหารชีวิตใครจะอุทธรณไม ซึ่งใน
ยามท่ีบานเมืองปกติคอนซูลลงโทษประหารใครหรือลงโทษโบย ผูกระทำผิดมีสิทธิท่ีจะอุทธรณตอสภาเซ็นทูริอาทา
นอกจากนี้ จอมทัพจะตอ งลาออกทันทที ่ภี าวะฉกุ เฉินสนิ้ สดุ ลง และระยะเวลาการดำรงตำแหนง จะไมเกินระยะเวลา
ของตำแหนงคอนซูลนับตั้งแตไดรับการแตงต้ังหรือไมเกิน ๖ เดือนนับแตไดรับการแตงตั้ง แลวแตระยะใดจะนอย
กวา ตำแหนงจอมทัพน้ีจะเกิดขึ้นในสมัยแรกที่มีการรบกับชนชาติอื่น ตอมาไมคอยมีการแตงต้ังตำแหนงน้ี ฉะน้ัน
อำนาจสว นใหญจึงไปตกอยูท่คี อนซูล
โดยสรุป ขาราชการของโรมันสมัยสาธารณรัฐ จะเห็นวามีอำนาจมาก อยางไรก็ตามยังถูกควบคุมโดย
ประชาชน เพราะสวนใหญมาจากการเลือกตั้ง สวนมากจะมีวาระ ๑ ป เวนแตตำแหนงสัสดี นอกจากนี้จะมี
ขาราชการท่มี ีอำนาจและหนา ท่อี ยางเดยี วกันตัง้ แต ๒ ตำแหนง ขึ้นไป เพอ่ื ท่จี ะไดทำการใชส ทิ ธยิ บั ยัง้ กนั และกนั ได
๒. สภานิติบัญญัติ (Comitial) ประชาชนชาวโรมันทำการปกครองประเทศโดยผานสภานิติบัญญัติ ซึ่ง
ประกอบดวย ชาวโรมันที่บรรลุนิติภาวะท้ังหมด สภานิติบัญญัติจะทำการประชุมตามวันเวลาท่ีกำหนดโดย
ประธานสภาจะเปนผูพิจารณาเห็นสมควรวาจะมีการประชุมวันไหน อยางไรก็ตาม สภานิติบัญญัติที่จะออกเสียง
ตามญตั ตทิ ป่ี ระธานเสนอ และไมมีสทิ ธจิ ะขออภปิ รายหรือแปรญตั ติใด ๆ ในการออกเสียงเปน กลุมทปี่ ระกอบกันขึน้
เปนสภานติ บิ ัญญตั ิ บคุ คลแตละคนไมม สี ิทธิออกเสยี งโดยลำพงั

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๓

สภานติ ิบญั ญัติของชาวโรมัน มี ๓ สภา คือ

๑. สภาคูรอิ าทา

๒. สภาเซ็นทรู ิอาทา

๓. สภาเพลเบยี น

(๑) สภาคูริอาทา ประกอบดวย หนวยงานของชาวโรมันท่ีเรียกวา คูเรีย หรือคิวริอา ซ่ึงระยะแรก ๆ

สมาชิกเปนชนชั้นสูงเทานั้นท่ีเปนสมาชิกของคูเรีย แตระยะหลังพวกเพลเบียนก็มีสิทธิเปนสมาชิกของคูเรียไดดวย

สภาคูริอาทามีมาตั้งแตยุคกษัตริยซึ่งเปนยุคแรก คร้ันถึงยุคสาธารณรัฐ สภาน้ีจึงมีบทบาทนอยลงไป สภาคูริอาทา

นั้นไมใชสภานิติบัญญัติท่ีแทจริง แตมีหนาท่ีรับรองใหความเห็นชอบตอการออกพระราชบัญญัติหรือพระบรมราช

โองการ หรอื ประกาศใด ๆ ของพระมหากษตั ริย หรือของขาราชการ นอกจากนัน้ ยงั มีหนาทีใ่ นการเลือกตั้งและเปน

พยานในการทำพินัยกรรม หรอื การรบั รองบตุ ร หรอื รับบตุ รบุญธรรมของเอกชน

(๒) สภาเซ็นทรู อิ าทา สภานีป้ ระกอบดว ย หนวยของชาวโรมนั จำนวนหนว ยละ ๑๐๐ คน มกี ารจดั ระบบ

แบบทหาร โดยเรียกหนวยตาง ๆ วากองรอย โดยแบงประชาชนออกเปนชนช้ันและถือความมั่งคั่งเปนเกณฑ

ประชาชนแตละคนจะตองถืออาวุธหรือเคร่ืองไมเครื่องมือมาคนละอยาง เพื่อมารายงานทำหนาท่ีตามฐานะ และ

ความมงั่ คง่ั ของตน ชนช้ันแหง ความมง่ั คั่งจะมีอยู ๕ ชนชัน้

ชนชนั้ อนั ดับหนงึ่ ซง่ึ ม่งั ค่งั ท่ีสดุ มี ๘๐ กองรอ ย

ชนชัน้ อนั ดบั ที่สอง สาม สี่ มี ๒๐ กองรอ ย

ชนชัน้ อนั ดับทีห่ า มี ๓๐ กองรอ ย

นอกจากนี้ยังมีกองทหารมา กองทหารชาง กองดุริยางค และกองสัพเพเหระที่ไมอาจจัดเขาชนช้ันใดได

กลาวคอื

กองทหารมา มี ๑๘ กองรอย

กองทหารชางและกองดุรยิ างค มี ๔ กองรอย

กองสพั เพเหระมี ๑ กองรอย

รวม ๑๕๓ กองรอย

แมวาชนช้ันอันดับหน่ึงจะมีนอยกวาชนชั้นอ่ืน ๆ ในแงจำนวนประชากร แตในสภากับมีจำนวนกองรอย

มากกวา คือ มีถึง ๙๘ เสียง เม่ือรวมกับทหารมาทำใหมีเสียงขางมากในสภา ฉะน้ันผูท่ีคุมเสียงได คือ ชนชั้นอันดับ

หนึ่งกับกองทหารมารวมกัน นอกจากน้ันผูท่ีเปนสมาชิกของกองรอยในแตละชนช้ันจะมีจำนวนเทากันระหวาง

กองรอ ยผูมีอายุ และกองรอ ยผูออนอายุ ท่ีเรยี กวา ซีเนียร และจูเนียร

ตอมาในศตวรรษท่ี ๒๑ และ ๒๑๘ กอนคริสตศักราช ไดมีการจัดกองรอยใหม โดยคำนึงถึงฐานะความม่ัง

คงั่ และเร่มิ มีการเอากรรมสิทธิ์ในทด่ี ินมาวัดกันถึงความมงั่ คงั่

ในศตวรรษท่ี ๒๔๑ กอนคริสตกาล ประเทศโรมันไดแบงเขตการปกครองออกเปน ๓๕ จังหวัด ไดมีการ

จัดต้ังสภากองรอยท่ีเปนสมาชิกของสภาเซ็นทูริอาทา โดยใหแตละจังหวัดมีสิทธิสงกองรอยเขาไปนั่งประชุมชนช้ัน

ละ ๒ กองรอย คือ กองรอยคนแก กองรอยคนหนุม ในที่สุดก็มีถึง ๓๕๐ กองรอย ในสมัยตอมาสภาเซ็นทูริอาทา

เปนสภาที่มีความสำคัญท่ีสุดในบรรดาสภาทั้งหลายที่มีอยูตามรัฐธรรมนูญของสาธารณรัฐ สภานี้มีหนาที่ออกเสียง

ใหความเห็นชอบพระราชบญั ญัติที่คอนซูลเสนอมา

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๔

(๓) สภาเพลเบียน เปนสภาท่ีแปรสภาพมาจากสภาท่ีรวมตัวกัน ประกอบดวย ประชาชนในเขตการ
ปกครอง ๓๕ เขต ตอมาประชาชนท่ีไมมีที่ดิน ก็มีสิทธิเขาประชุมในสภานี้ได และในสภาเซ็นทูริอาทานั้นผูท่ีไม
สามารถจดั อยูในกองรอยใดไดเลย แตเปน พวกเพลเบียนกส็ ามารถเขา มาน่งั ประชมุ ในสภานี้ได

สภาเพลเบียน มีหนาที่เลือกต้ังขาราชการตำแหนงต่ำ ๆ และพิจารณารางพระราชบัญญัติที่ขาราชการต่ำ
กวา คอนซูลเสนอ เพือ่ ใหประกาศเปนกฎหมายโดยเฉพาะอยางยิง่ เกย่ี วกบั กฎหมายเอกชน

๓. สภาซีเนตหรือสภาผูบริหาร นอกจากสภานิติบัญญัติ ๓ สภาดังกลาวแลว ยังมีสภาอีกสภาหน่ึงคือ
สภาซีเนต (Senate) ซึง่ แตละยุคสภานี้มอี ำนาจทแี่ ตกตา งกัน

ในยุคแรกประมาณป ๕๘๐ กอนคริสตกาล สภาซีเนต ประกอบดวย สมาชิกท่ีเลือกมาจากพวก Partician
ซง่ึ มีวัยวุฒิและประสบการณสงู โดยทำหนา ท่ีเปน สภาทป่ี รึกษาของกษัตรยิ ใ นยุคแรก

ในยุคสาธารณรัฐ สภาซีเนต ประกอบดวยผูอาวุโสท่ีคอนซูลทำการคัดเลือกใหดำรงตำแหนง ตอมาเมื่อมี
การแตงตั้งตำแหนงเซนเซอร เซนเซอรเปนผูคัดเลือกเอาผูท่ีมีคุณสมบัติท่ีจะไดรับการคัดเลือก ไดแก ขาราชการ
ตั้งแตคอนซูล พรีทอร เซนเซอร และแอดิลิส จำนวนสมาชกิ สภาซเี นต เดมิ มี ๓๐๐ คน ตอมาเพ่ิมเปน ๖๐๐ คน ใน
สมัยจูเรียส ซีซาร และเพ่ิมเปน ๙๐๐ คน ในสมัยออกุสตุส แตมาลดลงเหลือ ๖๐๐ คน เม่ือซีซารถูกฆาตาย เมื่อ
๔๔ ป กอนคริสตศักราช ในสมัยที่กรุงโรมปกครองโดยรัฐสภาและกงสุลกฎหมายสิบสองโตะ ซึ่งรวบรวมโดย
คณะกรรมการ ๑๐ คน และไดรับความเห็นชอบจากรัฐสภาท่ีเรียกวา ซีเนต และผานสภานิติบัญญัติที่เรียกวา โค
มิเจยี เซนจูเรยี ตา (Comtia Centureata)

สภาซีเนตกลายเปนสภาท่ีมีอำนาจในการกำหนดนโยบายของรัฐ และมติของสภาซีเนต ที่เรียกวา
Senatusconsulta ถา ไดรบั ความเห็นชอบจากผูมีอำนาจสงู สดุ ในการปกครองประเทศแลว จะมีฐานะเปนกฎหมาย
ดว ย

ในสมัยตอมา สภาซีเนตเปนองคกรหนึ่งของฝายบริหารที่เปนหลักในการปกครองสาธารณรัฐโรมัน สภาซี
เนตไมมีอำนาจในการออกกฎหมาย โดยหลักทำหนาที่เปนสภาท่ีปรึกษาของขาราชการ นอกจากน้ียังมีหนาที่
ทำนองคณะรัฐมนตรี คือ มีอำนาจเก่ียวกับภาษีอากร การคลัง และการตางประเทศ ตลอดจนในภาวะฉุกเฉิน
แตงต้ังผูวาราชการจังหวดั มอี ำนาจออกกฎหมายเกี่ยวกบั ศาสนาขับไลชาวตางดาว การใหความคุมครองแกส ถานที่
ศักดิ์สิทธิ์ ตลอดจนอาคารอันเปนสาธารณสมบัติของแผนดิน และยังมีอำนาจแตงต้ังขาราชการ ซ่ึงไดดำรงตำแหนง
มาแลวระยะหน่ึง แตไ ดมีการลาออก หรือพน ตำแหนงไป ใหม ีอำนาจพิเศษ เชน เปน ผวู าราชการจังหวัด เปน ตน

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๕

๒. ประมวลกฎหมายจสั ตเิ นยี น (The Justinian Code)

แผนทอี่ าณาจกั รวรรดไิ บซเื ซนไทน สมยั พระเจาจัสตเิ นยี นมหาราช ป ค.ศ.๕๒๗-๕๖๖

ความเปนมาของประมวลกฎหมายจัสติเนีน ในเดือนกุมภาพันธ ค.ศ.๕๒๘ ภายหลังท่ีข้ึนเปนกษัตริยแหง
อาณาจักรโรมันเพียงหน่ึงป จัสติเนียนไดแตงต้ังกรรมการข้ึนคณะหน่ึง จำนวน ๑๐ นาย มี Tribonian ซึ่งเปนนัก
กฎหมายที่มีช่ือเสียงในขณะน้ันเปนประธาน ใหมีหนาท่ีรวบรวมและจัดทำกฎหมายข้ึนใหม จนในที่สุดสามารถ
ประกาศใชเ ปน กฎหมายไดเ มอ่ื เดอื นเมษายน ค.ศ.๕๒๙

ในป ค.ศ.๕๓๐ จัสติเนียนไดมอบใหไทโบเนียน (Tribonian) จัดทำกฎหมายข้ึนใหมอีกครั้งหนึ่ง ใหมี
ลักษณะกวางขวางสามารถใชบังคับไดท่ัว ๆ ไป ในคร้ังน้ี Tribonian ไดเลือกบุคคลอ่ืน ๆ มารวมงานดวย ๑๖ คน
ซง่ึ ลวนแตเ ปนนกั กฎหมายที่มีช่ือเสียงทั้งสน้ิ และส่ีคนในจำนวนนีเ้ ปนศาสตราจารยท างกฎหมาย

คณะกรรมการชุดนี้ใชเวลา ๓ ป ไดจัดทำกฎหมายขึ้น ๒,๐๐๐ บรรพ (Books) ขนาด ๓,๐๐๐,๐๐๐
บรรทัด แตในที่สุดถูกตัดทอนลงเหลือ ๑๕๐,๐๐๐ บรรทัด และไดประกาศใชเปนกฎหมายเมื่อวันที่ ๑๖ ธันวาคม
ค.ศ.๕๓๓

การจัดทำและรวบรวมกฎหมายขึ้นในรูป Code ของจัสติเนียน ทำใหกฎหมายโรมันมีความแนนอนและมี
หลักฐานเปนลายลักษณอักษร ทำใหสามารถยึดถือเปนแบบอยาง รวมท้ังนำไปใชไดอยางกวางขวาง และทำให
กฎหมายทใี่ ชอ ยดู ้ังเดมิ ในยุคเกา หมดส้ินความหมายลงดวย

ดงั น้นั กฎหมายท่ถี ือวามีความสำคัญและเปนแบบอยางแกก ฎหมายของยุโรปในคริสตศ ตวรรษท่ี ๑๒ และ
๑๓ ไดแก ประมวลกฎหมายที่จัดทำโดย Emperor Justinian เมื่อ ค.ศ.๕๒๘ – ๕๒๙ และมีช่ือเรียกในภายหลังวา
“Corpus Juris Cilvilis” และช่ือนเ้ี ปน ทร่ี จู กั กนั อยางแพรหลายแมกระทง่ั ในปจ จบุ นั

ประมวลกฎหมายจัสติเนียน (The Justinian Code) หลังจากไดมีการจัดทำกฎหมายสิบสองโตะแลว ใน
ยคุ ตอมาไดมีการจัดทำกฎหมายขน้ึ อกี หลายฉบบั กอนท่ีจะไดม กี ารจดั ทำประมวลกฎหมายจัสตเิ นยี น เชน

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๖

Edictum Perpetuum โดย Salvius Julianus ในป ค.ศ.๑๓๐
Codex Gregorianus โดย Gregorianus ในตอนปลายคริสตศตวรรษทีส่ าม มีทง้ั หมด ๑๖ บรรพ
เนื่องจากกฎหมาย Civil Law ซ่ึงประกอบดวย กฎหมายสิบสองโตะไดมีการพัฒนาโดยพวกพรีทอรและ
นักกำหมายหลายสำนัก ตางคนตางความเห็น และมีจักรพรรดิหลายพระองค ทรงกำหนดใหอางอิงความเห็นของ
นักกฎหมาย ๕ นาย จึงจะเปนความเห็นท่ีเชื่อถือได ถาความเห็นของนักกฎหมายเปนไปในทางเดียวกันท้ัง ๕ นาย
ศาลหรือผูพิพากษาจะตองตัดสินความตามน้ัน แตถาความเห็นของนักกฎหมายไมตรงกัน ผูพิพากษาจะพิจารณา
ตามความเห็นของใครก็ได ซ่ึงจะเห็นวาเปนการแกไขปญหาช่ัวคราว แตถาเห็นพองตองกันจะไมมีปญหาแตถาใช
ดลุ ยพนิ ิจของผูพพิ ากษาการตดั สินยอ มเปน ไปตามความคิดเห็นของใครก็ได จึงเปนเรอื่ งไมแ นน อน
สรปุ วัตถุประสงคในการจัดทำประมวลกฎหมายจสั ตเิ นียน มี ๒ ประการคือ

๑. เพ่ือเปนการบัญญัติกฎหมายท่ีมีผลบังคับใชทั่วอาณาเขตของอาณาจักรโรมัน อันเปนที่เช่ือถือ
และอางองิ ไดโดยสะดวก

๒. เพ่ือเปนบทกฎหมายเพียงแหลงเดียวทีใชทั้งหลายในอดีตไมมีกฎหมายอื่นใดอีก ที่จะมาขัดหรือ
แยงกบั บทกฎหมายในประมวลกฎหมายน้ี

ดวยวัตถุประสงคดังกลาว ทำใหจักรพรรดิจัสติเนียนเช่ือวานาจะทำใหกฎหมายมีเพียงฉบับเดียวใชบังคับ
ไดท่ัวราชอาณาจักร จึงตั้งคณะกรรมการข้ึนมารวบรวม และสามารถประกาศใชประมวลกฎหมายน้ีสำเร็จ ช่ือเปน
ภาษาลาตนิ วา Corpus Juris เรียกอกี ชอื่ เปน ภาษาไทยวา โครงสรา งของกฎหมาย Civil Law

โครงสรางของกฎหมาย Civil Law หรือประมวลกฎหมาย Civil Law มีองคประกอบดวยบทบัญญัติ ๓
ภาคดงั นค้ี ือ

(๑) คำอธบิ ายกฎหมาย (Institutes)
(๒) วรรณกรรมกฎหมาย (Digests)
(๓) ประมวลพระราชบญั ญัติ (The Code)
คำอธิบายกฎหมาย (Institutes) เปนบทบัญญัติเพื่อที่จะแนะนำใหผูศึกษากฎหมายเขาใจถึงกฎหมาย
และเนื้อหาสาระของกฎหมาย ซีวิลลอว จึงไดใหคณะกรรมการจัดทำคำอธิบายกฎหมาย ซ่ึงจะกลาวถึงสาระสำคัญ
ของกฎหมายท้ังหมด ใหเปนระบบเพื่อสะดวกแกการศึกษา คำอธิบายกฎหมายน้ีมีอยูดวยกัน ๔ เลม สวนใหญเปน
คำอธิบายของไกอัสหรอื ไกอุส (Gaius) เปนแนวทาง
วรรณกรรมกฎหมาย (Digests) บทบัญญัติในสวนนี้เปนสวนรวบรวมขอคิดและความคิดเห็นของนัก
กฎหมาย ตั้งแต ๑๐๐ ปกอนคริสตกาล เรื่อยมาจนถึงศตวรรษท่ี ๔ ซึ่งเปนยุคคลาสสิกของกฎหมายโรมัน ซ่ึงถือวา
เปน
ยุคที่กฎหมายโรมันรุงเรืองท่ีสุด ขอเขียนของนักกฎหมายคนแรกที่รวบรวมไวคือ Quintus Mucius Scaevola ซ่ึง
เปนพระหรือนักบวช สวนนักเขียนคนลาสุด ไดแก อารเคเดียส คารีเซียส และ Hermoginianus สรุปแลว
วรรณกรรมกฎหมาย ก็คือความเห็นของนักกฎหมายเอามารวมเลมไว โดยรวบรวมจากหนังสือประมาณ ๒,๐๐๐
เลม มารวมเหลอื ๕๐ เลม มปี ระมาณ ๑๕๐,๐๐๐ บรรทัด

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๗

จัสติเนียนทรงประกาศใช Digest ในฐานะที่เปนกฎหมายดวย และในขณะเดียวกันก็กำหนดหลักฐาน
การศึกษาโดยใหศึกษาจาก Digest ดวย ถือวา Digest น้ี แทนหนังสือเกาท้ังหมด และหามมิใหคนควาหรืออางอิง
ถึงกฎหมายตามหนังสอื เกาโดยเดด็ ขาด

ประมวลพระราชบัญญัติ (The Code) ประมวลพระราชบัญญตั ินร้ี วบรวมตวั บทกฎหมายทอี่ อกโดยพระ
จักรพรรดิ ท้ังกอนรัชสมัยจักรพรรดิคอนสแตนติน และหลังสมัยจักรพรรดิคอนสแตนตินโดยเรียบเรียงเปนบรรพ
เปนเรื่องรวบรวมเสร็จภายในปเศษ และประกาศใชเม่ือเดือนเมษายน ค.ศ.๕๒๙ หลังจากประกาศใชแลวประมาณ
๕ ป ก็มีความจำเปนจะตองแกไขปรับปรุงใหม เพราะวาลาสมัย ประมวลกฎหมายฉบับที่สองมีช่ือวา Justinian’s
Code of The Resumed Reading ฉบบั นตี้ กทอดมาจนถงึ ปจจุบนั

ฉะนัน้ ในสมยั จกั รพรรดิ จสั ติเนยี น จะมีประมวลอยู ๒ ฉบบั
๑. Justinian’s Code หรือ Corpus Juris Civilis ซ่ึงยงั ไดม าไมค รบถวนสมบรู ณ
๒. Justinian’s Code of The Resumed Reading

นอกจาก ๓ ภาค ที่กลาวแลว ในประมวลกฎหมาย Civil Law ยังมีการแกไขเพิ่มเติมกฎหมาย (Novellae)
เม่ือประกาศใชประมวลกฎหมายซีวิลลอวไปแลว จัสติเนียนก็ไมไดทรงนิ่งนอนใจ ทรงทำการแกไขเพ่ิมเติมกฎหม
มายใหทันสมัยอยูเสมอ ในระยะหลังก็ออกมาเปนพระราชบัญญัติ และตั้งพระทัยวาจะรวบรวม กฎหมายใหเปน
ประมวลในโอกาสตอไป แตกส็ ิ้นพระชนมเ สยี กอน

Institutes of Galus คำอธบิ ายกฎหมายของไกอุส
วัตถุประสงคของจัสติเนียนในการรวบรวม Digest ก็เพื่อคัดเลือกและรักษาวรรณกรรมกฎหมายคลาสสิก
เพื่อให Digest ที่ไดรวบรวมเปนท่ีรับรอง จัสติเนียนไดหามมิใหอางอิงถึงตำราหรือแหลงกฎหมายอื่น ๆ
นอกเหนือจาก Digest และใหมีการทำลายตำรากฎหมายสมัยคลาสสิกจนหมด พรอมทั้งสั่งใหผูที่รวบรวม
เปลี่ยนแปลงแกไขตำราท่ีมีอยูใหตรงกับที่เขียนไวใน Digest จะขัดแยงไมได ดังนั้นเราจึงไมสามารถหาหลักฐานท่ี
แทจ ริงของเน้อื หาในกฎหมายสมยั คลาสลกิ ไดเลย จนกระทั่งเม่อื ป ค.ศ.๑๘๖๑ มีอาจารยสอนกฎหมายชาวเยอรมัน
ช่ือ Niebuhr คนพบหนังสือท่ีนักเรียนใชศึกษาเลาเรียนเลมหนึ่ง ที่ใตหองสมุด St. Jerome ซึ่งทราบตอมาวาคือ
Institutes of Gaius หนังสือเลมนี้ขากวิ่นหายไปประมาณ ๑๐% มีหลายตอนท่ีอานไมได และหนังสือเลมนี้มี
เนอ้ื หาเกี่ยวกบั แบบวิธีการฟอ ง ซึ่งเรียกวา Formulary System
ใครคือไกอุส ยากท่ีจะเดาได เพราะมีนักกฎหมายช่ือไกอุสหลายคน แตเดากันวาผูเขียนสังกัดสำนักซาบิ
เนียน วรรณกรรมของไกอุสไดถูกนำมาเขียนอยูในประมวลกฎหมายซีวิลลอวฉบับนี้ เพราะวาไกอุสเขียนดวยภาษา
งา ย ๆ และเขยี นไว ๑๘ ตอน ถกู ลอกเอาไปใสไวใ น Digest ของจัสติเนยี น
กฎหมายในอาณาจกั รโรมนั ท่ีสำคัญ ไดแก
๑. กฎหมายทก่ี ษตั ริยตราขึน้ มา เรียกวา Leges Regiae
๒. กฎหมายท่ีตราขึ้นโดยประชาชน เรยี กวา Comitia Curiata
๓. กฎหมายที่ตราขึ้นโดยสภากองรอย หรือ Comitia Centuriata
๔. กฎหมายทตี่ ราขึ้นโดยสภาเผาพันธุ หรอื Comitia Tributa โดยกษัตริยองคท ี่ ๖ ของอาณาจกั รโรมัน
๕. กฎหมายที่ตราขน้ึ โดยสภาสามญั ชน หรือ Concilium Plebis

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๘

๖. มติของสภาซีเนต (Senate Consulta) เดิมมี ๓๐๐ คน แลวมาเพิ่มเปน ๖๐๐ สมัยซีซาร และมี
๙๐๐ คน สมัยออกเตเวียน

๗. กฎหมายทีบ่ ญั ญัตโิ ดยจักรพรรดิ (Imperial Constiturion) ซ่ึงประกอบดว ย ๕ สวน คือ
(๑) Oration เปน ขอเสนอของจักพรรดิเพ่อื ใหส ภาซเี นตพิจารณา
(๒) Edictum เปนคำสงั่ ของจกั รพรรดิในฐานะท่เี ปนมาจสิ เตรทสูงสุด
(๓) Mandatum เปนคำสั่งของจักรพรรดิมีไปถึงบุคคลเฉพาะราย เชน ขาราชการตามหัวเมืองเปน

คำสง่ั เก่ยี วกบั การบรหิ าร ซ่งึ จสั ติเนียนไมไ ดกลาวถึงเพราะเปนกฎหมายมหาชน
(๔) Decretum คำช้ีขาดตัดสินทเ่ี สนอใหจกั รพรรดเิ ปนผูตดั สนิ ซง่ึ เมือ่ จกั รพรรดิตดั สินแลวถือวา เปน

กฎหมาย
(๕) Rescriptum เปนคำอุทธรณที่มีไปถึงจักรพรรดิ ซึ่งยังเปนปญหาโตเถียงกันวาเปนกฎหมาย

หรือไม และใชเ ฉพาะบุคคลไมใ ชค ำสั่งท่ใี ชกบั บุคคลทัว่ ไป

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๙

บทที่ ๗
กฎหมายภาคพน้ื ยุโรปสมัยยุคกลาง

แผนท่ี
ภาคพืน้ ยโุ รปตอนกลาง สมยั ยคุ กลาง ป ค.ศ.๕๐๐ – ๑๔๕๐

๑. กฎหมายฝรง่ั เศส

การรางประมวลกฎหมายแพงฝร่ังเศสและการจัดทำประมวลกฎหมายในสมัยนโปเลียน โบนาปารต ป
ค.ศ. ๒๐๐๔ เปนปท่ีครบรอบสองรอยปของการบังคับใชประมวลกฎหมายแพง ฝร่ังเศส ซ่ึงมีอิทธิพลตอการจัดทำ
ประมวลกฎหมายแพงของหลายภูมภิ าคทว่ั โลก รวมท้งั ประเทศไทยดวย จึงตองกลาวถึงการปฏิวัติฝรั่งเศสซึ่งเปนจิต
วิญญาณในการรางประมวลกฎหมายแพงฝร่ังเศส ซ่ึงสองรอยปเศษท่ีผานมาประมวลกฎหมายแพงฝร่ังเศสยังไม
เปล่ยี นแปลง รวมทงั้ มกี ฎหมายอืน่ อกี เชน

๑. ประมวลกฎหมายแพง ค.ศ. ๑๘๐๔
๒. ประมวลกฎหมายวธิ พี ิจารณาความแพง ค.ศ. ๑๘๐๗
๓. ประมวลกฎหมายพาณิชย ค.ศ. ๑๘๐๘
๔. ประมวลกฎหมายการไตส วนคดอี าญาและประมวลกฎหมายอาญา ค.ศ. ๑๘๑๑
ป ค.ศ. ๑๗๘๙ (วันท่ี ๑๔ กรกฎาคม ๑๗๘๙) มีการโคนลมพระเจาหลุยสที่ ๑๖ เน่ืองจาก ปญหาเศรษฐกิจ
ทำใหขาดแคลนเงินคงคลัง มีการใชจายเงินฟุมเฟอย มีการสรางพระราชวังแวซาย การเขาชวยเหลือในการทำ
สงครามประกาศอิสรภาพของชาวอเมริกันในป ค.ศ. ๑๗๘๓ ทั้งท่ีประเทศ อยูในภาวะขาดดุลงบประมาณ ระบบ
การจัดเก็บภาษีของรัฐบาลร่ัวไหล ไมรัดกุมและเสมอภาค การแพรห ลายของความคดิ แนวใหมตามแนวปรัชญาแสง
สวางในคริสตสตวรรษที่ ๑๘ โดยมีมองเตสกิเออ และรุสโซ นกั ปราชญท่ไี ดรับความเลอ่ื มใสจากประชาชนอยางมาก
เปน ผูปลุกเรา ใหป ระชาชน สำนึกในความเสมอภาค สทิ ธิและเสรภี าพของตนทเี่ ปนสาเหตุพ้นื ฐานอยา งหนึ่งของการ
ปฏิวตั ิ ฝร่ังเศส

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๔๐

ปญ หาการปฏิวัตฝิ ร่งั เศส
๑. ความอดอยากยากแคน ของประชาชนเปนเวลานาน
๒. การเรียกประชุมสภาฐานันดรเปนคร้ังแรกในรอบ ๑๗๓ ป มีลักษณะพิเศษ ประกอบดวย ฐานันดรพระ
ฐานันดรท่ี ๓ คนยากคนจน (มีท้ังคนรวย-จน) ฐานันดรท่ี ๓ ที่เปนคนรวย มีความมั่งคั่งทางเศรษฐกิจมากขึ้นก็ย่ิง
ตอ ตานฐานันดรขุนนางและพระ ระบบอภิสทิ ธิ์กอใหเกิด ความไมเทาเทียมกันและระบบสมบูรณาญาสิทธริ าช จึงมี
การโฆษณาปลุกระดมทางการเมืองและ ชุมนุมเรียกรองทางการเมืองเกิดข้ึนทุกหนทุกแหง จนพระเจาหลุยสที่ ๑๖
ส่ังใหทหารเขาโอบลอม ปารีส รุงเชาของวันที่ ๑๔ กรกฎาคม ค.ศ. ๑๗๘๙ ชาวปารีสก็บุกยึดคุกบาสตีลตอมาไดมี
การรางรัฐธรรมนูญฉบับแรกตามคำสาบานท่ีสนามเทนนิส (Leserment du jeu de Paume ๒๐ มิถุนายน ค.ศ.
๑๗๘๙) โดยสภาฐานันดรท่ีสาม ในป ค.ศ. ๑๗๙๑ ป ค.ศ. ๑๗๙๒ ได สถาปนาฝรั่งเศสเปนสาธารณรัฐและลมเลิก
ระบอบกษตั ริย ในป ค.ศ. ๑๗๙๓ พระเจา หลุยสที่ ๑๖ ถูก สำเร็จโทษดว ยเคร่อื งกิโยตนิ
ในป ค.ศ. ๑๗๙๕ ไดมีการประกาศใชรัฐธรรมนูญ ฉบับท่ี ๒ โดยคณะผูปกครอง Directeurs จำนวน ๕ คน
แตรัฐบาลไมสามารถแกไขปญหาเศรษฐกิจความอดอยากยากจนของ ประชาชนได เม่ือวันที่ ๙ พฤศจิกายน ค.ศ.
๑๗๙๙ มีการทำรัฐประหารโดยนโปเลียน โบนาปารต (Nnpoleon Bonaparte) การปฏิวัติฝรั่งเศสทำให
ประวัติศาสตรของยุโรปกลายมาเปนประวัติศาสตร ของชาติหน่ึง เหตุการณหนึ่งและบุคคลหนึ่ง ชาตินั้นก็คือ
ฝรัง่ เศส เหตกุ ารณนนั้ ก็คือการปฏวิ ตั ิ ฝรงั่ เศส และบุคคลคนน้นั กค็ ือนโปเลียน
นโปเลียนไดลมเลิกระบบ Directeurs และสถาปนาระบบรฐั บาลกงสุล (Consulat) โดยนโปเลียนเปนกงสุล
คนที่ ๑ และเขาแตงตั้งอีก ๒ คน และไดแตงตั้งคณะกรรมการซ่ึงเปนตุลาการ จำนวน ๔ คน ใหรางประมวล
กฎหมายแพง ประกอบดวยตุลาการท่ีเปนตัวแทนของกฎหมายจารีต ประเพณี ๒ คน คือ ประธานศาลฎีกาและ
ขาหลวงประจำศาลฎีกา ตุลาการอีก ๒ คน เปนตัวแทนของ กฎหมายลายลักษณอักษร คือ Portalis ขาหลวง
ประจำศาลซ่ึงเปนกรรมการรางกฎหมายท่ีมีชื่อเสียง อีกคนคือ Maleville ผูพิพากษาประจำศาลฎีกาแสดงใหเห็น
ถึงความประสงคของนโปเลียน ท่ีตองการใหประมวลกฎหมายแพงเปนส่ิงที่สามารถนำไปปฏิบัติไดทั้งยังตองการให
การรา ง ประมวลกฎหมายแพง คำนึงถงึ เจตนารมณของการปฏวิ ตั ิฝร่งั เศสท่ีผานมาดว ย
การรา งประมวลกฎหมายแพงนี้ใชเวลาเพียงแคไมถึง ๔ เดือน ทำใหคณะกรรมการ รางกฎหมายไมอาจท่ีจะ
รางกฎหมายที่ไดมาจากการคิดคนของตนเองไดท่ีสามารถจะทำไดก็คือการ คัดเลือกกฎหมายท่ีดีท่ีสุดจากบรรดา
กฎหมายเกาทั้งหลายท่ีมีอยู เรอ่ื งสญั ญาและหน้ีนั้น เอาแบบอยางมาจากกฎหมายโรมัน เรื่องการใหและพินัยกรรม
ไดแบบอยางมาจากคำสั่งของ Daguesseau (Ordonnances de Daguesseau) เรื่องการแตงงานไดแบบอยางมา
จากกฎหมายของ ฝายศาสนจักร (droit canonique) แมจะแยกกฎหมายของฝายอาณาจักรในเรื่องการแตงงาน
ออกจาก ฝายศาสนจักรแลวก็ตามและสิ่งท่ีเปนพลังขับเคลื่อนประมวลกฎหมายแพงนี้ก็คือ เสรีภาพ ความเสมอ
ภาค จติ วิญญาณของการปฏวิ ตั ิฝรั่งเศสนน่ั เอง
นโปเลียนใหความสำคัญกับการรางประมวลกฎหมายแพงเปนอยางมาก โดยได กลาวไวท่ี Sainte Helene
วา “เกียรติยศช่ือเสียงของขาพเจาไมใชการชนะศึกสงคราม ๔๐ ครั้ง การพายแพสงครามที่วอเตอรลูวไดลบ
เลือนความทรงจำแหงชัยชนะที่ผานมาของขาพเจาจนหมดสิ้น แตส่ิงท่ีไมอาจถูกลบเลือนไปไดและจะคงอยูชั่ว
นิรันดรกาล คือ ประมวลกฎหมายแพงของขาพเจา” และรางประมวลกฎหมายไดเขาสูการพิจารณาของสภา Le
Tribunat ซ่ึงสมาชิกสวนใหญเปนผูกอการ ปฏิวตั ิมีอคติกับนโปเลียน เห็นวากระทำโดยไมปรึกษาผูแทนท่ีไดรับการ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๔๑

เลือกตั้งจากประชาชนและ ยึดติดกับแนวคิดในระบบเดิม สภา Le Tribunat ไมเห็นชอบดวย สภานิติบัญญัติจึงไม
เห็นชอบตาม นโปเลียนจึงถอนรางประมวลกฎหมายออกทั้งสองสภา และลดจำนวนสมาชิก Le Tribunat จาก
๑๐๐ คน เหลือ ๕๐ คน และเปลี่ยนแปลงรูปแบบการพิจารณาในท่ีสุดก็ไดรับความเห็นชอบประกาศใช เมื่อ ๒๑
มีนาคม ค.ศ. ๑๘๐๔ มี ๓๖ ตอน ๒๒๘๑ มาตรา ชื่อวา “ประมวลกฎหมายแพงของชาวฝร่ังเศส” (Code
civildes Francais)

ในเรอ่ื งทรัพยสินกำหนดใหปจ เจกชนสามารถไดก รรมสทิ ธใ์ิ นทรพั ยสินของตน มคี วามเทาเทียมกันของบคุ คล
มี เสรภี าพในการทำสัญญา เม่อื ไดมกี ารทำสัญญาแลว คูสัญญาจะตอง ถือปฏบิ ัตติ ามสัญญา หลักในเร่อื งความรบั ผดิ
ในทางแพงของบคุ คลทเี่ กิดจากการกระทำของตนเอง

ประมวลกฎหมายแพงฝรั่งเศส ค.ศ. ๑๘๐๔ ก็มีขอบกพรองอยูหลายประการ ประมวล กฎหมายแพงน้ีมีแค
๓ บรรพ การท่ีใหความคุมครองโดยเด็ดขาดในเร่ืองกรรมสิทธิ์ของบุคคลทำให กระทบกระเทือนตอประโยชนของ
สวนรวมและเสรภี าพในการทำสญั ญาของบุคคล

ประมวลกฎหมายแพงฝรั่งเศสแผขยายอิทธิพลไปไดอยางกวางไกลภายใต จักรวรรดินโปเลียน และหลาย
ประเทศในยุโรป รวมถึงประเทศในอเมริกากลาง ละตินอเมริกาและ ในเอเชียดวย และเร่ิมลดลงในชวงปลาย
ศตวรรษที่ ๑๙ เมอ่ื มีการประกาศใชป ระมวลกฎหมายแพง ของเยอรมันในป ค.ศ. ๑๙๐๐

ประมวลกฎหมายแพงฝรั่งเศสไดมีการแกไขเปล่ียนแปลงหลายคร้ัง ส่ิงท่ีตอง ปรับปรุงคือ เสรีภาพการถือ
ครองท่ีดิน การทำสัญญาซ่ึงเนนหนักไปท่ีหลกั ปจเจกชนและหลัก เสรีภาพอันเกิดจากแนวคิดทีจ่ ะปกปอ งปจเจกชน
จากการใชอำนาจที่เหนือกวาของรัฐน้ัน ทำให บุคคลแตละคนมีกรรมสิทธ์ิโดยเด็ดขาดในทรัพยสินของตนและมี
เสรภี าพในการทำสญั ญาโดยรฐั ไมอาจเขามาแทรกแซงได

ประมวลกฎหมายแพงฝร่ังเศส เปนประมวลที่นำหลักเสรีภาพ เสมอภาค ภราดรภาพ มาบัญญัติไว โดย
ประกาศใชในป ค.ศ. ๑๘๐๔ ซึ่งคณะผูยกรางมีแนวคิดในการสรางบทบัญญัติในประมวลกฎหมายวาจะตองไมให
ลาสมัยหรือไมสอดคลองกับวิธีในสังคมเร็วเกินไป ทั้งน้ีจะเห็นไดจากอารัมบทของ Portalis หนึ่งในผูยกราง
ประมวลกฎหมายแพง ฉบับป ค.ศ. ๑๘๐๔ ที่ไดกลาวไวในการเสนอรางประมวลกฎหมายวา “บทบาทอำนาจ
หนาที่ของกฎหมายนั้นเปนเพียงกำหนดหลักท่ัวไปของหลักกฎหมาย โดยสรางหลกั การท่มี ีความหมายอยางกวาง และ
ไมกำหนดรายละเอียดหรือขอเท็จจริง หรือเงื่อนไขในแตละเรื่องซึ่งอาจมีมากเกินไป... จึงอาจกลาวไดวาในความ
เปนจริงแลว ผูยกรางประมวลกฎหมายไมไดเปนผูรางประมวลกฎหมายของประชาชน กาลเวลาตางหากที่เปน
ผูทำมันขึ้นมา”

๒. กฎหมายเยอรมัน

ประมวลกฎหมายทม่ี ชี ื่อเสียงและไดมปี ระเทศตาง ๆ บางประเทศยอมรบั มาเปนแบบอยา ง หรอื ไดเขา มามี
อิทธิพลในการจัดทำประมวลกฎหมาย ตั้งแตปลายคริสตศตวรรษที่ ๑๙ และตนคริสตศตวรรษที่ ๒๐ ไดแก
ประมวลกฎหมายแพงเยอรมัน ซึ่งตอไปจะเรียกวา BGB แมวาอิทธิพลดังกลาวน้ีจะนอยมาก ถานำไปเปรียบเทียบ
กบั ประมวลกฎหมายนโปเลียน แตก ต็ องยอมรบั วา BGB ไดมีอิทธพิ ลตอกฎหมายของประเทศอ่นื ๆ อยูไมนอ ย

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๔๒

ประมวลกฎหมายแพงเยอรมัน ไดนำเอาหลักการสำคัญของประมวลกฎหมายแพงของฝรั่งเศสรวมทั้ง
แนวคิดกฎหมายธรรมชาติมาปรับใชดวย ทั้งนี้ เพ่ือตองการสรางความเปนเอกภาพของกฎหมาย

แมวาประมวลกฎหมายแพงเยอรมันจะไดรับอิทธิพลจากประมวลกฎหมายแพงฝรั่งเศสอยูบาง โดย
เห็นกันวาการตราประมวลกฎหมายแพงฝรั่งเศสถือวาเปนเหตุการณสำคัญที่สุดในประวัติศาสตรกฎหมายยุโรป
ปจ จุบัน แตประเทศเยอรมนั ก็ยังไมไดยอมรับประมวลกฎหมายแพงดังกลาวไปในทันที เนื่องจากอิทธิพลของนัก
นิติศาสตรคือ Savigny ๔ ที่เห็นวาการสรางความเปนเอกภาพทางกฎหมายไมควรเกิดจากการลอกเลียนแบบ
กฎหมาย จะตองเกิดจากจิตสำนึกประชาชาติซ่ึงเปนส่ิงท่ีสะสมกันมายาวนานจนเกิดเปนจิตวิญญาณประชาชาติ
โดยจะตองศึกษากฎหมายโรมันที่ใชอยูในประเทศเยอรมันในชวงนั้น และศึกษากฎหมายประเพณีของประเทศ
เยอรมัน ในท่ีสุดประเทศเยอรมันสามารถจัดทำประมวลกฎหมายไดสำเร็จในป ค.ศ. ๑๘๙๖ และมีผลบังคับใชใน
ป ค.ศ. ๑๙๐๐ ซงึ่ นับวาเปนประมวลกฎหมายทีด่ ี ละเอยี ดออ น สมบรู ณ และจดั ระบบระเบยี บไดดีทส่ี ดุ

๑. ความเปนมาของกฎหมายเยอรมัน กอนหนาท่ีจะมีการจัดทำ BGB และประมวลกฎหมายสวิส ไดมี
ความพยายามที่จะจัดรวบรวมกฎหมายตางๆ ข้ึนใหเปนอันหนึ่งอันเดียวกันในรัฐตาง ๆ อยูแลว โดยรวบรวม
กฎหมายโรมัน กฎหมายคริสตศาสนา (Canon law) และกฎหมายของชนเชื้อชาติเยอรมันเขาดวยกัน ทั้งน้ีเพ่ือให
กฎหมายนน้ั สามารถนำออกใชบังคับไดท่ัวไปในรัฐนัน้ ๆ

ตอมาในสมัยมัชฌิมยุค (Middle Age) เยอรมันไดรวบรวมกันและกอตั้งเปนอาณาจักรขึ้น จึงไดมีความ
พยายามท่ีจะจดั ทำกฎหมายขึน้ เปน ภาษาเยอรมันใหใ ชบ ังคับไดในรัฐตา ง ๆ ทีอ่ ยูภายใตอาณาจกั รเยอรมนั ดว ย

ความพยายามดงั กลา วนัน้ ไดเริ่มตน โดยการจดั ทำประมวลกฎหมายของบาวาเรยี Codex Maximilianeus
Bavaricus civilis (Kurbayerisches Landrecht) ข้ึนในป ค.ศ.๑๗๕๖ และกฎหมายของปรัสเชีย (Preusisches
allgemeines Landrecht หรือเรียกวา ALR) ในป ค.ศ.๑๗๙๔ โดยเฉพาะอยางยิ่งประมวลกฎหมายปรัสเซียน้ี
ไมไดบัญญัติแตเฉพาะกฎหมายเอกชนเทานั้น แตไดมีบทบัญญัติเกี่ยวกับกฎหมายรัฐธรรมนูญ กฎหมายปกครอง
กฎหมายคริสตศาสนา (Canon law) และกฎหมายอาญารวมอยูดวย (สวน ธรรมนูญศาลยุติธรรมและกฎหมายวิธี
พิจารณาไดแยกไปจัดทำขึ้นตั้งแต ค.ศ.๑๗๙๓)

นอกจากนั้นยังมีกฎหมายท่ีทำขึ้นเปนภาษาเยอรมันอีก ๒ ฉบับ ไดแก ประมวลกฎหมายออสเตรีย ในป
ค.ศ. ๑๘๑๑ และประมวลกฎหมายแพงแซกซอน (Saxon) ในป ค.ศ.๑๘๖๓ (สำหรบั ประมวลกฎหมายแซกซอนนม้ี ี
คุณคา และความสำคัญนอ ยมาก)

สำหรับประมวลกฎหมายออสเตรียน้ีมีความสำคัญมาก โดยไดจัดทำข้ึนอยางรอบคอบ (๑๕๐๒ มาตรา)
และไดรับอิทธิพลของกฎหมายธรรมชาติ (Natural law) มาใชในการบัญญัติกฎหมาย ทำใหกฎหมายนี้มีอิทธิพล
เช่อื มโยงความเปนเอกภาพของชนเชือ้ ชาติเยอรมันไดม าก

ประมวลกฎหมายออสเตรีย ไดรับการแกไขปรับปรุงในป ค.ศ.๑๙๑๔ - ๑๙๑๖ ซึ่งเปนระยะเวลาที่เกิด
สงครามโลกครั้งแรก การปรับปรุงครั้งนี้ทำใหประมวลกฎหมายออสเตรียมีความสมบูรณขึ้น และไดนำไปใชในรัฐ
ตาง ๆ แมกระทั่งในรัฐท่ีแยกตัวออกไปจากอาณาจักรออสเตรีย เชน เชโกสโลวะเกียและยูโกสลาเวีย เปนตน ซึ่งได
ยอมรบั เอาประมวลกฎหมายออสเตรยี เปนพ้นื ฐานในการจัดทำกฎหมายของตนในระยะตอมา

๔ ประชมุ โฉมฉาย , อา้ งแลว้ เชงิ อรรถท่ี ๔ , หนา้ ๘๓-๘๔. ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๔๓

๒. การจัดทำประมวลกฎหมายเยอรมัน ในคริสตศตวรรษที่ ๑๙ ไดมีการแสดงความคิดเห็นท่ีจะจัดทำ
ประมวลกฎหมายใหใชบังคับ ไดแก รัฐตาง ๆ ในเยอรมันทุกรัฐมากข้ึน แตมีความเห็นของนักปราชญทางกฎหมาย
ขดั แยง กนั อยู ๒ ความเหน็ คอื

ก. ในป ค.ศ.๑๘๑๔ Justus Thibaut ศาสตราจารยทางกฎหมายที่ Heidelberg ไดเขียน
หนังสอื สนบั สนนุ และอางความจำเปน ทจี่ ะตองมีกฎหมายอันหน่งึ อันเดยี วกนั ใชบ งั คบั ไดแ ก ชาวเยอรมนั ทุกคน

ข. Fr. C.V. Savigny นักนติ ศิ าสตรท ี่มีช่อื เสียงของเยอรมัน ไดค ดั คานความเห็นขา งตนในหนงั สือ
ท่พี ิมพข ้ึนใน ค.ศ.๑๘๑๖ โดยอางวา ยังไมมีความจำเปน ที่จะตอ งจดั ทำประมวลกฎหมายขึ้นในขณะน้ัน เพราะถงึ แม
ไดจัดทำขึ้นมาแลว ตราบใดถายังไมมีการยกเลิกประมวลกฎหมายปรัสเซีย และประมวลกฎหมายออสเตรีย
ประมวลกฎหมายท่ีจะจัดทำข้ึนใหมก็ไมมีความสำคัญอยางท่ีมุงหวังกันไว เนื่องจากไมสามารถนำไปใชบังคับได
ท่วั ไป

อยางไรก็ตาม ความเห็นที่สนับสนุนใหมีการจัดทำประมวลกฎหมายเยอรมันขึ้นไดประสบชัยชนะในที่สุด
กลาวคือ ไดมีรางประมวลกฎหมายเยอรมันข้ึนสำเร็จเม่ือวันที่ ๑๓ มิถุนายน ค.ศ.๑๘๖๖ พรอม ๆ กับการสลายตัว
ของสหพันธรัฐเยอรมัน (German Confederation) แตในสมัยอาณาจักรไรชที่สอง (ค.ศ.๑๘๗๑) อำนาจของ
German Empire ทต่ี ัง้ ขึน้ ใหมจำกัดอยเู ฉพาะกำหมายที่เก่ียวกบั ลักษณะหน้ีเทา นั้น จนกระทง่ั ตอมราไดมีการแกไข
รฐั ธรรมนญู ใหอาณาจกั รไรชมีอำนาจ ในการตราบทบญั ญตั ิเก่ียวกบั กฎหมายแพง ทงั้ หมดดวยในป ค.ศ.๑๘๗๓

ดังน้ันในป ค.ศ.๑๘๗๔ จึงไดมีการจัดตั้งกรรมการจัดทำประมวลกฎหมายขึ้น ๑๑ คน ประกอบไปดวยผู
พิพากษา ๖ คน ขาราชการ ๓ คน และศาสตราจารยทางกฎหมาย ๒ คน คณะกรรมการคณน้ีไดจัดรางประมวล
กฎหมายแพงสำเร็จ และจัดพิมพรางกฎหมายข้ึนในป ค.ศ.๑๘๘๘ และเมื่อไดนำออกเผยแพรแลวไดถูก
วิพากษวิจารณมาก โดยมีขอกลาวหาที่สำคัญ ๆ บางประการ เชน มีการลอกแบบกฎหมายโรมันมากเกินไป ขาด
การคำนึงถึงปญหาทางสังคม และภาษาที่นำมาใชนาจะเขาใจกันอยูเฉพาะในบรรดานักกฎหมายเทานั้น แตบุคคล
ทั่ว ๆ ไป จะไมมีความเขาใจ

ในป ค.ศ.๑๘๙๐ – ๑๘๙๕ ไดมีการจัดตั้งกรรมการขึ้นอีกคณะหนึ่ง ประกอบไปดวยกรรมการถาวร ๖
นาย และกรรมการอื่นอีก ๑๒ นาย ซึ่งไมใชกรรมการถาวร คณะกรรมการชุดน้ีไดรางประมวลกฎหมายเยอรมัน
สำเร็จในป ค.ศ.๑๘๙๕ และเมอ่ื ไดเสนอตอ สภาพแลว สภาไดมีมติอนมุ ตั ิรา งกฎหมายนี้ แมวา บรรดากลมุ สงั คมนิยม
จะคัดคานก็ตาม ในท่ีสุดไดมีกาประกาศใชเปนกฎหมายเม่ือวันที่ ๑๘ สิงหาคม ค.ศ.๑๘๙๖ แตมีผลใชบังคับตั้งแต
วนั ที่ ๑ มกราคม ค.ศ.๑๙๐๐ เปนตนไป

๓. ท่ีมาของประมวลกฎหมายเยอรมัน ในการจัดทำประมวลกฎหมายเยอรมันน้ัน ผูจัดทำไดพยายามที่
จะใหกฎหมายนี้เปนกฎหมายท่ีทันสมัย รวมท้ังการใชถอยคำก็พยายามใหมีความชัดเจนและแนนอน และการ
จัดแบง ลักษณะและหมวดหมูตาง ๆ ก็เปนไปอยา งทนั สมยั และรดั กมุ

อยา งไรก็ตาม ถา จะกลา วถึงกฎหมายทีถ่ อื วา เปนท่ีมาของประมวลกฎหมายเยอรมันแลว จะตองยอมรบั วา
กฎหมายเยอรมนั ไดร ับอทิ ธพิ ลของกฎหมายโรมันมาอยา งมาก เชน เดยี วกบั ประมวลกฎหมายออสเตรยี

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๔๔

Saleilles ซ่ึงเปนนักกฎหมายคนสำคัญไดกลาวไววา “นักกฎหมายเยอรมันตองการขจัดอิทธิพลของ
กฎหมายโรมันออกไป จึงไดจัดทำประมวลกฎหมายข้ึน แตผลสุดทายกลายเปนวา เยอรมันไดจัดทำประมวล
กฎหมายเยอรมนั ข้นึ โดยไมมีกฎหมายเยอรมันเลย”๕

นอกจากจะไดยอมรับเอากฎหมายโรมันไปจัดทำประมวลกฎหมายเยอรมันเกือบทั้งหมดแลว กฎหมาย
เยอรมนั ยังไดตามอยางประมวลกฎหมายฝร่ังเศสในบางตอนอีกดว ย5๖

โดยสรุปแลว แทนท่ีประมวลกฎหมายเยอรมันจะไดรับอิทธิพลจากกฎหมายเยอรมันดั้งเดิมมาใชในการ
บญั ญัติกฎหมาย กลับกลายเปนวาประมวลกฎหมายฝรั่งเศสกลับไดร ับอิทธิพลจากกฎหมายเกาของเยอรมนั ไปใชใน
ประมวลกฎหมายแพงฝร่ังเศสมากยิ่งกวาท่ีใชอยูในประมวลกฎหมายเยอรมันเองเสียอีก6๗กลาวคือ ประมวล
กฎหมายเยอรมันไดร ับอิทธิพลจากกฎหมายโรมนั เปนสวนใหญ และจากประมวลกฎหมายฝรงั่ เศสในบางตอน

๔. อิทธิพลของประมวลกฎหมายเยอรมันในประเทศอื่น แมวาอิทธิพลของประมวลกฎหมายเยอรมันใน
ประเทศอื่น ๆ จะมีนอย เม่ือเปรียบเทียบกับอิทธิพลของประมวลกฎหมายฝรั่งเศส แตประมวลกฎหมายเยอรมันก็
ไดเขาไปมีอิทธพิ ลในประมวลกฎหมายประเทศอน่ื บางประเทศคอื

ก. ประเทศญี่ปุน ดังไดกลาวมาแลววาประเทศญี่ปุนกอนที่จะจัดทำประมวลกฎหมาย ไดมีความ
สนใจในประมวลกฎหมายฝรั่งเศสมาก จนถึงขนาดใหมีการแปลออกมาเปนภาษาญ่ีปุน และใหนักกฎหมายชาว
ฝร่ังเศสจัดรางประมวลกฎหมายญี่ปุน แตในที่สุดเม่ือมีการจัดทำประมวลกฎหมายซึ่งประกาศใชในป ค.ศ.๑๘๙๖
ประมวลกฎหมายฉบบั นไี้ ดลอกแบบประมวลกฎหมายเยอรมนั อยางมาก

ข. ประมวลกฎหมายบราซิล ประมวลกฎหมายบราซิลในป ค.ศ.๑๙๗๑ ก็ไดเลียนแบบประมวล
กฎหมายเยอรมนั หลายตอน โดยเฉพาะในเรื่องบทบญั ญตั ิทวั่ ไป

๓. กฎหมายอังกฤษ

ววิ ัฒนาการกฎหมาย Common Law เปนกฎหมายตาง ๆ ทไี่ มไ ดบ ัญญตั ิไวเปน ลายลักษณอ กั ษรเกิดจาก
จารตี ประเพณตี า ง ๆ ท่ีมีมาตั้งแตด ง้ั เดมิ และเกิดจากคำพิพากษาของศาลทผ่ี พู ิพากษาไดสรา งขน้ึ คอื กฎหมายท่ี
ศาลสรางขึ้น ซง่ึ เกดิ ขึน้ ในประเทศอังกฤษเปน ประเทศแรก และเปนกฎหมายของประเทศตา ง ๆ ท่เี ปนเมืองข้ึนขอบ
ประเทศองั กฤษ ในกฎหมาย Common Law เราจะเห็นไดว า แนวคิดวธิ กี าร เชน สถาบันในกระบวนการยตุ ิธรรม
กฎหมายวิธพี ิจารณาความกฎหมายลักษณะพยาน กฎหมายตา ง ๆ เหลานไี้ มไ ดเ กดิ มาจากแนวความคดิ ทฤษฎี เชน
นักนติ ศิ าสตร นักวิชาการ หรอื เกิดจากมหาวิทยาลยั แตเกิดจากการปฏิบตั ิในกรณีตาง ๆ ทศี่ าลจะตอ งดำเนิน
กระบวนวธิ ีพิจารณา เชน สมยั แรกในอังกฤษจำเลยนัน้ ไมม ีสทิ ธขิ อใหศ าลสงั่ ใหโ จทกสง หลกั ฐานทโ่ี จทกม ใี หจ ำเลย
ทราบลว งหนาหรือใหจ ำเลยดู ทำใหโจทกเกบ็ พยานหลักฐานไวอ ยา งปกปด ไมยอมใหจ ำเลยรู แตในกระบวนการ
พิจารณาพพิ ากษาอรรถคดีนนั้ เราถอื วา จำเปนจะตองกอ ใหเกิดความเปนธรรมและยตุ ิธรรมตอ คูกรณีมากทสี่ ดุ

๕ Saleitles ® Introduction a’ l’ etude du Code Civil allcmand (๑๙๐๔), p.๘
๖ Saleilles ® La The’orie Ge’nerale de l’ obligation, ๓ ed. ๑๙๑๔.
๗ Rene’ David, Les Grands Systenmes de Droit contemporains, ๓ ed., ๑๙๖๙, p.๖๑-๖๒

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๔๕

ฉะนัน้ ตอ มาศาลกม็ องเห็นวา หลกั เกณฑที่ไมใ หส งนน้ั ทำใหเ กดิ ความไมเปนธรรมตอ จำเลย เพราะจำเลยไมส ามารถ
รทู ศิ ทางในการแกข อกลาวหาของโจทกได

ตอมาศาลในประเทศองั กฤษมแี นวท่จี ะใหพ ยานทจี่ ะมาใหปากคำตองสาบานตนวา จะพูดแตค วามจรงิ
เทา น้นั เอกสารหลกั ฐานตา ง ๆ ทโี่ จทกฟ องศาลกม็ อี ำนาจทจี่ ะสง่ั ใหสำเนาแกคคู วามไดรบั ทราบ แตการแกไ ขอันนี้
วาใหศาลมอี ำนาจสง่ั ใหโจทกสง สำเนาคคู วามใหจ ำเลย ไมไดม กี ารแกไขกฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรเหมอื นกับ
ประเทศไทย เปน แตเพยี งศาลไดมคี ำพิพากษาวาในเรือ่ งเหลานเี้ พอื่ กอใหเ กดิ ความเปนธรรมแกคกู รณใี หโจทกส ง
สำเนาคคู วามเอกสารตา ง ๆ ใหกับจำเลย สงิ่ ทีต่ ามมาคือ คำพิพากษาเรอ่ื งน้จี งึ กลายเปนกฎหมาย ฉะน้ันเม่อื ส่งิ นี้
เปนบรรทัดฐานส่ิงท่ตี ามมาคือ คดที กุ คดจี งึ ตองตดั สินเหมอื นกันนน้ั หมายความวา ถา จำเลยรองขอเอกสาร
หลักฐานอะไรจากโจทก ศาลมอี ำนาจท่ีจะสง่ั ใหโ จทกส ง สำเนาใหจ ำเลย การศึกษาในระบบ Common Law น้นั
สิง่ ที่เราจะตองดูก็คอื จารตี ประเพณี คำพิพากษาของศาลและกฎหมายสารบญั ญตั ิ คือ กฎหมายที่ออกโดยรฐั สภา
ในขณะเดียวกันก็อาจจะมีแนวความคิดของนกั กฎหมาย นักนิติศาสตร มหาวทิ ยาลัย หรือแนวความคิดของนกั
กฎหมายทย่ี ง่ิ ใหญในองั กฤษ ก็สามารถทีจ่ ะเขยี นตำรารวบรวมคำพิพากษาไวข้ึนเปนระบบมากข้นึ สิ่งเหลานี้ก็ถอื วา
เปน ทม่ี าของกฎหมาย

วิวฒั นาการในเชงิ ประวัตศิ าสตรข องระบบกฎหมาย Common Law แบง ไดเปน ๔ ยคุ ดว ยกันคอื
1. แองโกแซกซอน (Anglo – Saxon) ค.ศ.๖๐๐ – ๑๐๖๖
2. ยุคการกอตัวของ Common Law ค.ศ.๑๐๖๖ – ๑๔๘๕
3. ยุคปฏิรูป คอื ยคุ กฎหมายอังกฤษระหวา งป ค.ศ.๑๔๘๕ – ๑๘๓๒
4. ยคุ ปจจุบัน เร่มิ จากปลายศตวรรษท่ี ๑๙ เปน ตน มา
EOUTTY คืออะไร และแตกตา งกับ Common Law อยางไร?
ยุคกอ นกำหนดของ EOUTTY
มที ่ีมาจากเร่อื งขอจำกัดของศาลหลวงทีม่ กี รอบเขตอำนาจนอ ยทำใหป ระชาชนไมไดร ับความเปนธรรม
เม่อื มกี ารยื่นฎกี าตอพระมหากษตั รยิ ม ากข้ึน ผลทต่ี ามมาคอื ประมาณศตวรรษที่ ๑๕ ซาสเชลเลอร (Chancellor)
ไดรับอำนาจจากพระมหากษตั รยิ ใ นการตัดสินความ โดยพจิ ารณาตัดสนิ รวมกับคณะองคมนตรี ซงึ่ องคมนตรีจะ
พจิ ารณาคดใี นพระปรมาภไิ ธย พระมหากษตั ริย ซงึ่ การวินจิ ฉัยนนั้ ไดนำเอาหลกั ความเปน ธรรมและหลักความ
ยตุ ิธรรมมาใช (EQUTTY)
เมือ่ ลอรด ชาสเลอร และคณะองคมนตรีไดว นิ จิ ฉยั อรรถคดีตาง ๆ ไปมาก จงึ ไดรบั การสนับสนุนจากองค
พระมหากษัตรยิ  ซงึ่ ท่ตี ามมาจดั การรบั คำฎีกาของประชาชน และไดรับแตง ตงั้ เปน ศาลซานเชอร่ี (The Court of
Chancery) ผทู เี่ ปน ประชาชน ไดแ ก ราชเลขาสว นพระองคท ีเ่ รยี กวา ลอรด ชาสเลอร
การดำเนนิ กระบวนการพจิ ารณาคดขี องศาลซานเซอรี่ (The court of Chancery) จะเปน การพจิ ารณา
ลบั โดยปราศจากการเขา รวมของคณะลกู ขนุ และเปน การดำเนนิ วิธีพิจารณาโดยปากเปลา และลบั จงึ ทำใหเกิด
ความสะดวกรวดเร็ว และคลอ งตวั โดยการเรมิ่ ตนจากการรับคำฎกี าจากประชาชน นอกจากน้ีการพจิ ารณาคดี ยัง
ไดรบั การสง เสรมิ จากพระมหากษัตรยิ  ผลทีต่ ามมาในชว งศตวรรษท่ี ๑๖ คือ เกิดศาลขึน้ มา ๒ ระบบ คือ
1. ระบบศาล Common Law ทย่ี งั ยดึ หลกั จารตี ประเพณี และคำพิพากษาของศาลเปน บรรทดั ฐาน
2. The Court of Chancery ซึง่ มลี อรด ซานเลอร เปนประธานไดน ำหลักความยุตธิ รรมมาใช

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๔๖

ปญหาที่ตามมา คดบี างคดี เชน มีการทำสัญญาและอีกฝายหนึ่งฝายใดผิดสัญญา คดีเรื่องเดียวกนั อนั แรก
อาจจะฟอ งรองทีศ่ าล Common Law วา เขาผดิ สญั ญาเรียกคา เสยี หาย แตในศาล Common Law ไมมีกรอบเขต
อำนาจท่ีจะไปบงั คับคดี คดเี ดยี วกันนีจ้ งึ ตอ งมาฟองท่ีศาล The court of Chancery เพ่อื ใชหลกั ความเปน ธรรม
บังคบั ใหอ กี ฝา ยหนงึ่ ชดใชคา เสียหาย เชน อ.ซอ้ื ทีด่ นิ เพื่อจะตงั้ โรงงานอตุ สาหกรรม แตผูขายกลับนำที่ดนิ น้ันไปขาย
ตอ จากเดมิ ราคา ๑,๐๐๐,๐๐๐ บาท เปน ๑,๒๐๐,๐๐๐ บาท จึงถือวาผขู ายผดิ สัญญา เม่ือผิดสัญญาศาล
Common Law สามารถตัดสินในกรอบขอบเขตวา เขาผดิ สญั ญา และใหชดใชค า เสียหายกับ อ. อาจจะ
๑,๐๐๐,๐๐๐ , ๒,๐๐๐,๐๐๐ หรอื ๓,๐๐๐,๐๐๐ กแ็ ลว แต แต อ. จะไมไ ดท ด่ี นิ จงึ เหน็ ไดว า เปน ธรรม ถา อ. ไป
เตรยี มซอื้ อปุ กรณต าง ๆ ในการตั้งโรงงาน ซง่ึ ตามหลกั ความเปน ธรรม เมื่อมกี ารทำสัญญาซอื้ ขายที่ดิน อ. ก็ควรจะ
ไดทด่ี นิ ถาเปนกอนศตวรรษที่ ๑๖ อ. กจ็ ะตอ งฎีกายังพระมหากษัตริย เมื่อเรื่องทำนองน้ีเกิดขนึ้ ลอรด ชานเลอร ก็
เรม่ิ มกี ารปรกึ ษาองคมนตรที ่จี ะหาแนวทางแกไข จงึ ไดนำหลักความเปน ธรรมและความยุติธรรมมาใชจ ะไดข ยาย
กรอบขอบเขตของ The Court of Chancery ใหสามารถบงั คับ ใหค กู รณีตอ งปฏิบตั ติ ามสญั ญา คอื ตองโอนท่ดี ิน
ใหก ับ อ.

จุดแตกตางระหวางศาล Common Law กบั ศาล The Court of Chancery คอื
ศาล Common Law นนั้ บังคับไดเฉพาะคา เสียหายหรอื คา สินไหมทดแทนแตไ มมอี ำนาจไปบังคบั ให
ปฏบิ ตั ิตามสัญญา ซงึ่ ทำใหเ กดิ ความไมเ ปน ธรรม แต The court of Chancery นั้นมอี ำนาจเชน เดียวกนั กับศาล
Common Law และยังคับคับใหค กู รณตี อ งปฏิบตั ติ ามสัญญาจากจดุ นเ้ี อง คดเี ร่อื งเดียวกันอาจขนึ้ ทั้งศาล
Common Law และศาล The Court of Chancery ผลทต่ี ามมาคือ การเกดิ ระบบศาลคู หมายความวา ถา เปน
คดที ี่เกย่ี วกบั กฎหมาย Common Law ก็คอื คดที ี่เก่ียวกบั กรณที ีไ่ ดมคี ำพพิ ากษาของศาล Common Law ไวเปน
บรรทดั ฐานแลว ถา คูค วามยงั ไมเ ปนทพ่ี อใจ จงึ มาฟอ งที่ศาล Chancery บอกวา จะตอ งชดใชค าเสยี หายดวย เพ่ือให
ไดความเปน ธรรม ฉะนัน้ ในกรณเี ชน น้ี จะเห็นวามีการข้ึนศาลถงึ ๒ ศาล
ในศตวรรษท่ี ๑๖ โครงสรางของศาลองั กฤษนนั้ เราเรยี กวา ระบบกฎหมายคู เรียกวา Dualiste ซง่ึ ใช
เรอื่ ยมาจนถงึ ปจ จุบนั ซง่ึ กฎหมาย Commo Law ใชคมู ากับกฎหมายเอดควิต้ี (EQUTTY) ซง่ึ ใชเ พมิ่ เตมิ จาก
กฎหมาย Common Lwa
ในศตวรรษที่ ๑๘ ไดมีการรวมเอากฎหมายพาณชิ ยเขา เปนสว นหนงึ่ ของกฎหมาย Common Law นั้นจะ
อยูตามกรอบขอบเขตทอ่ี อกหมายวาคดอี ะไรจะเขาสูศาลนี้ ฉะนนั้ เมื่อไดมกี ารประกาศรวมเอาคดีทเ่ี ก่ียวกับ
กฎหมายพาณชิ ยไวในศาล Common Law ศาลน้ีกส็ ามารถวนิ ิจฉยั อรรถคดที ่เี กย่ี วกบั คดพี าณชิ ยไ ด

หลกั บรรทัดฐานคำพิพากษาของศาลสูง คอื อะไร
การทตี่ องยดึ ถอื หลกั บรรทดั ฐานคำพพิ ากษาก็ เพราะศาลในประเทศองั กฤษไดนำเอาจารตี ประเพณแี ตเกา
กอนมาใชเ ปนหลักในการวินจิ ฉยั คดี ถา ยง่ิ เปน จารตี ประเพณเี กาแกเ พียงใดกย็ อ มจะตองมีเคร่ืองพิสูจนวา จารตี
ประเพณีนน้ั ไดม อี ยูจรงิ คำพิพากษาแตเ กากอ นยอมเปนหลกั ฐานวาไดมกี ารนำเอาหลกั จารีตประเพณีมาใชบ งั คับ
แกคดคี วาม ผพู ิพากษาในภายหลงั ยอ มใชเปน หลักอา งองิ ตอ มาได ถาหากในคดใี ดมีจารตี ประเพณที ่อี าจนำมาปรับ
กับคดีได ผพู พิ ากษาอาจคนคิดหลกั ใหม ๆ มาใชต ดั สินคดนี ้นั ก็ได หลกั ใหม ๆ นอี้ าศัยหลักความชอบดวยเหตผุ ล

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๔๗

กฎหมายธรรมชาติ คำสั่งสอนของศาสนาหรือสามญั สำนกึ กไ็ ด ถาหากผูพ พิ ากษาในภายหลงั ถอื ตามคดีแรกน้ี คดี
แรกน้ยี อ มกลายเปน บรรทดั ฐานคำพิพากษาสำหรับคดตี อ ๆ มา ดงั น้ันจงึ พอสรปุ ไดว า การทจี่ ำเปน ตอ งมีหลัก
บรรทัดฐานของคำพพิ ากษาของคอมมอน ลอว กเ็ พื่อวัตถุประสงคตอ ไปน้ี

๑. เพ่ือประกาศหลกั กฎหมายคอมมอน ลอว เพราะตามหลกั เดมิ คอมมอน ลอว ประกอบดวยจารตี
ประเพณใี นพระราชอาณาจกั รองั กฤษ ผพู พิ ากษาเปนเพยี งผคู น พบจารตี ประเพณเี พื่อนำมาใชป รับกบั คดีเทา นนั้ ถา
หากไมม จี ารีตประเพณเี ชน วา น้ี ผพู ิพากษาจงึ คิดหลกั ใหม ๆ ขนึ้ มาดังไดก ลา วมาแลว การประกาศหลกั กฎหมาย
โดยอาศยั หลกั บรรทัดฐานคำพพิ ากษานั้นมาตั้งแตสมัยพระเจาวิลเล่ียมผพู ิชติ ซึง่ ทรงมบี ัญชาใหร กั ษากฎหมาย
เอกชนของพวกแองโกลแซกซอนไว คำพพิ ากษาของศาลหลวงภายหลงั จากทพ่ี วกนอรม นั ไดค รอบครองประเทศ
อังกฤษ จึงเปนเพียงพยานหลกั ฐานของกฎหมายทม่ี ีอยู

๒. หลักความคงทแ่ี ละความแนน อนของกฎหมาย
หลักความคงท่ีของกฎหมายอังกฤษ อาจมีเคาเงื่อนมาต้ังแตสมัยพระเจาเอ็ดเวิรดท่ี ๑ เม่ือการจัดรายงาน
คำพพิ ากษาทเี่ รียกกนั วา เยียรบุคส
พวกผูพิพากษาพยายามอยางดที ่สี ุดเพอ่ื ใหกฎหมายคงเสน คงวาในตัวมันเอง แตทง้ั นี้ไมไดหมายความวา ผู
พิพากษาเองจะตองลอกเลียนคดีที่ไดตัดสินไวอยูกอนแลว ตำรากฎหมายในสมัยกลางไมใครมีผูใดอางอิงคำ
พพิ ากษาแตเกากอนมากนกั
ในศตวรรษท่ี ๑๓ และ ๑๔ ทั้งทนายความและผพู พิ ากษาตางอา งองิ คำพพิ ากษาแตเกากอนจากความทรง
จำเปนคร้งั คราวเทา น้นั ทง้ั น้ีมกั จะไมไดอา งองิ ถงึ ชอื่ โจทกแ ละจำเลย จดุ ประสงคของการอา งอิงในสมัยนัน้ กเ็ พื่อให
เหน็ ถงึ คำช้ีขาด และวิธปี ฏิบัติของศาลในแตล ะคดีมากกวาทีจ่ ะวางกฎเกณฑท ว่ั ไป หรือเหตผุ ลแหงคำพพิ ากษาของ
คดี
จวบจนกระท่งั ใกลปลายศตวรรษท่ี ๑๕ รายงานคำพิพากษาหรือบันทกึ เกี่ยวกับคดีตา ง ๆ มักจะเขียนดวย
ลายมอื และมักจะมีขอความขัดกนั สวนมากพวกทนายความ จึงดูจากสำนวนความและทะเบียนคำฟอง การอางอิง
คำพิพากษาเพ่ิมมากข้ึนตั้งแตศตวรรษที่ ๑๖ เปนตนมา ทั้งนี้เพราะไดนำเอาระบบการพิมพดวยเคร่ืองจักรมาใช
และการทำรายงานคดีดีขึ้นกวาเดิม แตการอางอิงคดีก็ยังคงเปนแตเพียงตัวอยาง หรือการเทียบเคียงมากกวาท่ีจะ
เปนบรรทัดฐานแหงคดี เมื่อการทำรายงานคดีเร่ิมดีมากข้ึนในศตวรรษท่ี ๑๗ และ ๑๘ ก็มาถึงจุดท่ีวาผูพิพากษา
อาจวางหลักกฎหมายขึ้นมาใหม ในกรณีท่ีไมมีบทบัญญัติแหงกฎหมายท่ีใชบังคับคดีก็ได แตผูพิพากษาจะ
เปลี่ยนแปลงกฎหมายท่ีมีอยูเดิมไมได อยางไรก็ตามยังมีขอสงสัยกันวา ถาผลแหงคำพิพากษาในคดีหนึ่ง คดีใดจะ
กอใหเกิดความไมเปนธรรม ความไมชอบดวยเหตุผลหรือกอใหเกิดความไมสะดวกอยางย่ิง ศาลยังจะตองถือตาม
หลกั กฎหมายน้ันหรือไม
สำหรับปญหาท่ีวา หลักบรรทัดฐานแหงคำพิพากษาเทาท่ีเปนอยูในสมัยน้ี เริ่มตั้งแตเม่ือใดน้ัน ยังเปน
ปญหาที่ตอบไดยากพอสมควร นักประวัติศาสตรกฎหมายยังมีความเห็นแตกตางกันอยูวาอาจอยูในระหวางตอน
ปลายศตวรรษท่ี ๑๘ จนกระท่งั ถงึ ราวศตวรรษที่ ๑๙
ยคุ ค.ศ. ที่ ๑๙, ๒๐ ของการพัฒนา Common Law เปน ยคุ ทไ่ี ดร บั การยอมรับมากที่สดุ โดยมี
รายละเอียดดังน้ี

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๔๘

ในป ค.ศ.๑๘๗๓-๑๘๗๕ ในกระบวนการยุติธรรมน้ันไดมีการเปลี่ยนแปลง หรือปฏิรูปโดยมี
พระราชบัญญัติ (The Judicature Acts) กฎหมายฉบับน้ีไดยกเลิกศาล Common Law และศาล Chancery โดย
ใหศาลท้ังหมดของอังกฤษสามารถใชกฎหมายคอมมอน ลอว และใชหลักความเปนธรรมไดพรอมกัน นั้นหมายถึง
การรวมศาลนั่นเอง พระราชบัญญัติฉบับนี้ไดเปดโอกาสใหทุกศาลมีการขยายกรอบขอบเขตอำนาจ ซึ่งศาล
Common Law สามารถนำหลักความเปนธรรมมาใชในการพิจารณาคดีได ในขณะเดียวกันศาล Chancery ก็
สามารถนำกฎหมาย Common Law ท้ังหมดมาพิจารณาคดีได ทำใหระบบศาลคูกลายเปนศาลทุกศาลมีกรอบ
ขอบเขตอำนาจเปนเอกภาพเหมือนกันหมดทั่วอังกฤษ ซ่ึงเรียกวา การรวมศาล โดยกฎหมายที่เรียกวา The
Judicature Act

ในศตวรรษที่ ๑๙ สวนท่ีเก่ียวกับกฎหมายสารบัญญัติที่เรียกวา Substantive Law ไดมีการจัดทำใหมให
เปน ระเบยี บ โดยพยายามรวบรวมกฎหมายเรอื่ งเดียวกันไวดว ยกัน และยกเลิกกฎหมายตาง ๆ ทีล่ า สมัย แตอ ยา งไร
ก็ตามถึงแมวาฝายนิติบัญญัติจะรวบ รวมกฎหมายออกกฎหมายใหม ๆ มาใช เพื่อแกปญหาตาง ๆ ท่ีเกิดขึ้นใน
ลักษณะใหม ๆ การกระทำใหม ๆ ที่สมควรจะลงโทษ จะมองไดวาอังกฤษเองในชวงศตวรรษท่ี ๑๘-๑๙ ก็ไดเริ่ม
ยอมรับแนวความคิดคลาย ๆ ระบบโรมันท่ียอมรับเอากฎหมายลายลักษณอักษรมาเปนกฎหมายที่ใชควบคุมความ
ประพฤติของประชาชนอังกฤษ ในศตวรรษท่ี ๑๙-๒๐ บทบาทของฝายรัฐสภาก็มีมากข้ึน อยางไรก็ตามอังกฤษยัง
ยืนหยัดวาระบบกฎหมายที่เปนหลักท่ัวไปโดยใชบังคับทั่วท้ังอังกฤษก็คือกฎหมาย Common Law ฉะนั้น
สถานภาพของกฎหมายสารบัญญัติที่ออกโดยฝายนิติบัญญัติ หรือรัฐสภาน้ันมีสถานะเปนเพียงขอยกเวนของ
กฎหมายทงั้ หมด

ในชวงศตวรรษที่ ๒๐ ชวงหลังสงครามโลก การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในอังกฤษ จะมีพรรคการเมือง
๒ พรรคใหญ ๆ คือ พรรคเลเบอรกับพรรคคอนเซอรเวทีฟ บางชวงท่ีพรรคเลเบอรขึ้นมาก็นำเอาแนวความคิด
เก่ียวกับรัฐสวัสดิการบาง แนวความคิดสังคมนิยมบางเขามา จึงมีการเปล่ียนแปลงทางดานกฎหมาย ในอังกฤษจะ
ไมมีกฎหมายเอกชนหรือกฎหมายมหาชน เม่ือไมไดแบงแยกประเภทกฎหมาย เม่ือสังคมพัฒนา คดีพิพาทระหวาง
รัฐกับเอกชนก็มีมากขึ้น คดีปกครองในอังกฤษก็มีมากขึ้น จึงต้ังคณะกรรมพิเศษขึ้นในฝายปกครอง เรียกวา
Administrative Tribunals เพ่ือวินิจฉัยขอพิพาทในฝายปกครอง ฉะน้ันคณะกรรมการพิเศษชุดน้ีทำหนาที่คลาย
กับ ศาล แตเปนศาลที่มีกรอบขอบเขตอำนาจวินิจฉัยเฉพาะคดีท่ีเปนขอพิพาทระหวางรัฐกับเอกชน แตถาเปน
เอกชนกับเอกชนกจ็ ะไปขึ้นศาล Common Law

ใน ๔ ยุคน้ี เราจะเห็นวา ๒ ประเดน็ แรก คอื จารีตประเพณกี บั คำพพิ ากษาของศาล และการรวมศาล โดย
ใหอ ำนาจทุกศาลมีกรอบเขตอำนาจกวางขวางเทา กนั ไมว า จะเปนศาล Chancery กส็ ามารถใชกฎหมาย
Common Law มาวนิ ิจฉัยอรรถคดไี ด และศาล Common Law ก็สามารถใชห ลกั ความเปน ธรรม (EQUTTY) มา
วินิจฉยั อรรถคดไี ด

จุดแตกตา งในระดบั Common Law อยทู ก่ี ฎหมายนน้ั เกดิ จากกรณเี ฉพาะในขณะทรี่ ะบบ Civil Law น้ัน
จะมีกฎหมายขน้ึ มากอ น แลวเอาไปปรับใชก บั กรณหี รือคดที ี่เกดิ ข้ึนในอังกฤษน้ัน สิ่งทส่ี ำคัญประการหนึง่ คือ
กระบวนวธิ ีพิจารณากอ นสทิ ธ์ิ ในระบบ Civil Law น้ัน เมือ่ กฎหมายเขียนไววา “ผูใดเอาไปซง่ึ ทรัพยข องผูอน่ื มี
ความผดิ ฐานลักทรัพย” เม่ือมคี นมาขโมยเอาของ ๆ อาจารยไป อาจารยก ็มีสทิ ธติ ิดตามเอาทรพั ยคืนและมสี ทิ ธิทจี่ ะ
ฟองเขาเปนคดอี าญาฐานลกั ทรพั ย นี่คอื สทิ ธิซึ่งเกิดขึน้ กอ นการพิจารณาคดีในศาล ตรงกันขามกับในระบบ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๔๙

Common Law กระบวนวธิ พี ิจารณาทีเ่ กดิ ขน้ึ เม่ือถงึ ข้นั ตดั สินออกมาเปน คำพิพากษาแลว ถือวา เปน กฎหมาย จงึ
จะทำใหเ กิดสทิ ธิ ถาไมมคี ำพพิ ากษาหรือกระบวนวธิ พี จิ ารณาคดีน้ีไวว า เปน ความผิดเร่ืองลักทรพั ยแ ละมโี ทษจำคกุ
๓ เดือน จงึ ทำใหตอ มาทกุ คนสามารถทจ่ี ะฟองรอ งบคุ คลตาง ๆ ทมี่ าขโมยของได

โครงสรางทางกฎหมายทสี่ ำคญั ในระบบ Common Law
๑. Common Law และ EQUTTY น้ัน คอื โครงสรา งกฎหมายขององั กฤษที่ยงั ใชจารตี ประเพณีและคำ
พพิ ากษาของศาลเปน หลกั อยู แตพอมาถึงศตวรรษที่ ๑๙-๒๐ กฎหมายสารบญั ญตั เิ ร่ิมมบี ทบาทมากขน้ึ แตมี
สถานะเปนพยี งขอ ยกเวน
๒. กฎหมายลายลักษณอักษร ของอังกฤษนั้น ฉบับแรกออกในบี ค.ศ.๑๒๑๕ ท่ีเรียกวา แมกนาคารตา
(Magna Carta) ในสมัยพระเจาจอหน ตอมาในศตวรรษที่ ๑๕-๑๗ เปนยุคที่รัฐสภาอังกฤษมีอำนาจ มีการตรา
กฎหมายลายลักษณอักษรข้ึนในป ค.ศ.๑๖๒๗ ที่เรียกวา The Petition of Right ซ่ึงหามมิใหกษัตริยจำขังบุคคล
โดยปราศจากคำพิพากษา พอเร่ิมตนศตวรรษที่ ๑๙ เปนยุคท่ีอังกฤษมีการปฏิวัติอุตสาหกรรม และมีการ
เปล่ียนแปลงทางดานการเมือง เปนระยะที่กฎหมายลายลักษณอักษรไดพัฒนา จนกลายเปนสาขากฎหมายสำคัญ
อีกสาขาหนึ่ง เพราะกฎหมายที่ออกโดยรัฐสภาน้ันสามารถที่จะปรับบทบัญญัติไดสอดคลองกับสถานการณ
เปล่ียนแปลงทางดานเศรษฐกิจ การเมือง และสังคมไดอยางมีประสิทธิภาพ หมายความวา เมื่อเกิดปญหาเหลานี้
ข้ึนมา ไมตองรอเปนคดีขึ้นสูศาล และมีคำวินิจฉัยของศาลแลว รัฐสภาสามารถออกพระราชบัญญัติมาใชบังคับ
ประชาชนไดอยางรวดเร็ว และทันกับสถานการณ กฎหมายที่ตราข้ึนโดยฝายนิติบัญญัติคือกฎหมายที่เปนลาย
ลักษณอักษร โดยฝายนิติบัญญัติในฐานะท่ีมีอำนาจสูงสุดในการบัญญัติกฎหมายมาใช ซึ่งกฎหมายนั้นตองผานท้ัง
สภาสามัย และสภาขุนนาง และในบางสวนฝายนิติบัญญัติไดมอบอำนาจใหกับฝายบริหารออกกฎหมาย ซ่ึงเรา
เรียกวากฎหมายในระดับ อนุบัญญัติ หรือกฎหมายระดับรอง เชน กฎหมายท่ีออกโดยรัฐสภา เรียกวา
พระราชบัญญัติ และกฎหมายที่ออกโดยฝายบริหาร ซึ่งไดรับมอบอำนาจจากรัฐสภา ไดแก พระราชกฤษฎีกา พระ
ราชกำหนด กฎกระทรวง ออกมาแกไขสถานการณทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมได ฉะนั้นกฎหมายสาร
บัญญัติท่เี ปน ลายลักษณนั้นมีทงั้ ท่ีออกในระดับฝายนติ ิบญั ญัติและฝายบริหาร ฉะน้ันกฎหมายที่ออกโดยฝายบริหาร
นั้นเปนกฎหมายซึ่งศาลจะตองนำมาปรับใชกับคดีท่ีเกิดข้ึน นี่คือโครงสรางกฎหมายอังกฤษในสวนที่เก่ียวกับ
กฎหมายสารบญั ญัติ
ในอังกฤษชวงป ค.ศ.๑๙๖๕ รฐั สภาไดอ อกกฎหมายฉบับหนง่ึ The Law Commissions Act, ๑๙๖๕ ได
จดั ตัง้ คณะกรรมการกฎหมาย เพอ่ื ทำหนาท่ีปฏริ ปู กฎหมายที่มีอยูไดรวบรวมกฎหมายเรอื่ งเดียวกันใหเปนกลุม
เดยี วกัน ถา ในเลมเดยี วกันเราเรียกวา ประมวลกฎหมาย
๓. กฎหมายวธิ พี จิ ารณาความ (Procedure Law)
กฎหมายวธิ ีบญั ญัติคอื กฎหมายวา ดวยกระบวนการท่ีจะนำผูก ระทำความผิดมาลงโทษนกั ศึกษาในองั กฤษ
น้ัน ส่งิ ทเี่ ขาจะตอ งศกึ ษาถงึ ขอ เทจ็ จรงิ ในคดที ตี่ องการทราบ และนำมาสรปุ วา ศาลตัดสินอยางไรเปน หลกั กฎหมาย
ฉะน้นั นักศึกษาในอังกฤษจงึ ตอ งคดิ ถงึ กระบวนการวธิ พี จิ ารณาคดขี องศาลเหลา นี้ กอนที่จะมกี ารตดั สิน ในขณะท่ี
ยโุ รปนั้นจะตองศึกษาแตเฉพาะในตำรา ฉะน้นั ในแงของกฎหมายวธิ ีพจิ ารณาความเปน อังกฤษน้นั ถา พูดถงึ ภาพรวม
กไ็ มไ ดแตกตางไปจากกระบวนวธิ พี ิจารณาทใ่ี ชใ นประเทศทใี่ ชร ะบบกฎหมาย Civil Law เพราะมกี ารจำแนกกลมุ วา

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๕๐

คดใี ดเปน คดอี าญา คดีใดเปน คดแี พง ดังนน้ั ในกระบวนวิธพี จิ ารณาของอังกฤษนั้น ก็มีทง้ั วธิ พี ิจารณาความอาญา
และวธิ ีพิจารณาความแพง

ในระบบ Civil Law การวินจิ ฉยั ขอเทจ็ จรงิ ในอังกฤษใหอำนาจกบั คณะลกู ขนุ ทัง้ คดีแพง และคดีอาญา ใน
กฎหมายทเ่ี กี่ยวกบั วธิ พี จิ ารณาคดีอาญานน้ั สามารถจำแนกลกั ษณะออกเปน

๑. ความผดิ เลก็ ๆ นอย ๆ เชน คดจี ราจร
๒. ความผิดอุกฉกรรจ เชน ปลนทรัพย ขม ขนื กระทำชำเรา ฆาคนตาย
๓. ความผิดทอี่ าจจะพิจารณาไดใ นแบบความผดิ เล็ก ๆ นอย ๆ และความผิดคดีอกุ ฉกรรจ
ในคดีอกุ ฉกรรจน ัน้ ในการวินจิ ฉยั อรรถคดีนั้นจะตองลกู ขุนตลอด แตถ า เปน ความผิดเล็กนอ ยน้ันอาจจะมี
ผูพพิ ากษาเพียง ๑ ทาน มาวนิ ิจฉยั อรรถคดี ถามองในแงข องกระบวนวพี จิ ารณากจ็ ะตองเรม่ิ ตนทห่ี ลกั เกณฑกอ น
คือ มีคณะลูกขนุ แตใ นทางปฏิบตั กิ ็ดูวาคดีน้นั สำคญั หรอื ไม
คณุ สมบัติของคณะลูกขุนน้ันจะตอ งมีอายไุ มน อยกวา ๑๘ ปข น้ึ ไป และมคี วามรูพ อสมควร แตไมตองมี
ความรดู า นกฎหมาย ปกตใิ นคดอี าญาจะมลี กู ขนุ ๑๒ คน ซึ่งวธิ พี ิจารณาวา ตองพิจารณาคดใี นลกั ษณะเผชิญหนา
เปน การพจิ ารณาคดแี บบเปดเผย หนาทข่ี องลกู ขนุ คือ วนิ จิ ฉัยขอ เท็จจรงิ และสรปุ ผลคดีโดยการลงมติ ซงึ่ มติของ
คณะลกู ขนุ แตด งั้ เดมิ น้ันจะตอ งเปน เอกฉันท แตต อ มาไดมกี ารแกไ ขในการออกเสยี งโดยใชเ สียงสวนใหญ หลงั จาก
คณะลูกขนุ ขข้ี อเท็จจริงวา มีความผิด ผพู ิพากษาก็จะตัดสินวา จะลงโทษอยา งไร สวนวธิ พี ิจารณาความแพงก็มี
พัฒนาการใกลเคียงกนั แตสำหรับกรอบขอบเขตของกฎหมายแพง ทอ่ี าจจะยกไดเ ก่ียวกบั กฎหมายครอบครวั มรดก
กฎหมายสัญญา ประกนั ภยั ฯลฯ ทีก่ ลา วมาทัง้ หมดนีเ้ ปนโครงสรางกฎหมายทใ่ี ชอ ยใู นปจจบุ ัน
รายละเอยี ดเกยี่ วกบั การวิวฒั นาการของศาลอังกฤษท่ีสำคญั
โครงสรา งของศาลยตุ ิธรรมในองั กฤษ แบงออกเปน ๒ ประเภท คือ
(๑) ศาลชน้ั กลาง Inferior courts
(๒) ศาลชนั้ สงู Superior Courts
ศาลชั้นลา ง ประกอบดว ย Magistrates Courts กบั County Courts จำเปน จะตอ งมกี ารศึกษาหรอื
ประกอบวชิ าชพี ทางดา นกฎหมาย แตงตัง้ โดย ลอรด ชาสเลอร กระทำในนามพระปรมาภไิ ธยพระมหากษัตรยิ  และ
แตง ต้งั ตามคำแนะนำของคณะกรรมการท่ีปรกึ ษาประจำทองถนิ่ สำหรบั ผทู ีม่ ตี ำแหนง ผูบ ัญชาการตำรวจนครบาล
ผูชวยนายกเทศมนตรี และเทศมนตรีนครลอนดอน ถอื วาเปน ผูพพิ ากษาในศาลนโ้ี ดยตำแหนง ในการพจิ ารณาคดี
น้ันจะมีเจา หนา ท่ีของศาล เรียกวา Clerk เปน ผูชวยเหลอื ใหค ำแนะนำตอ ผพู พิ ากษาในปญหาขอกฎหมาย Clerk
จะตองมาจากผทู ม่ี ีอาชพี ทางกฎหมายไมนอ ยกวา ๕ ป
ศาลมารจ เิ ตรท คอรท นัน้ มอี ำนาจหนาทวี่ ินิจฉัยพจิ ารณาไดท ง้ั คดแี พง และคดีอาญา ในคดอี าญากม็ ี
อำนาจพิจารณาคดเี ก่ียวกบั ความผิดเล็ก ๆ นอ ย ๆ คดที ีม่ ีโทษจำคุกไมเ กนิ ๖ เดอื น และปรับไมเกิน ๔๐๐ ปอนด
ถาเปนคดีอาญาทีอ่ ุกฉกรรจ ตอ งสงคดีไปยงั ศาล Crown court เปนผูพิจารณาพพิ ากษา
เคาวตี้คอรท (County Court) เปน ศาลทีต่ ง้ั ขนึ้ ตามกฎหมาย County court Act ป ค.ศ. ๑๘๔๔ และ
ตอ มามีการแกไ ขในป ค.ศ.๑๖๕๙, ๑๙๖๙ เปนศาลข้นั ลา งซึ่งมีอยทู ั้งหมด ๓๓๗ ศาล มีผูพพิ ากษาประมาณ ๓๐๐
คน แตตง้ั ตามคำแนะนำของ ลอรด ซาสเลอร แตแตง ตงั้ จากผูป ระกอบวชิ าชพี กฎหมาย Barrister มาแลว อยา ง
นอย ๑๐ ป ซงึ่ จะดำรงตำแหนงไปจนอายุ ๗๒ ป จึงจะเกษยี ณ และอาจจะตออายุไปถงึ ๗๕ ป นอกจากจะมผี ู

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข