E-Book ประวัติศาสตร์กฎหมายไทย-ผศ.โกญจนาท เจริญสุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐๑

ขาราชการปรึกษาพิจารณาความท่ีมีผูฟองรองกลาวโทษสมเด็จพระเจาตากสินมหาราชในฐานะที่ทรงเปนตนเหตุ
แหงความยุงยากในกรุงธนบุรีและมีความเห็นใหสำเร็จโทษพระองคเพื่อมิใหเกิดปญหายุงยากอีกตอไป สมเด็จพระ
เจา ตากสินมหาราชจงึ ถูกสำเร็จโทษและเสดจ็ สวรรคตใน พ.ศ. ๒๓๒๕

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐๒

บทที่ ๑๒
กฎหมายสมัยกรงุ รตั นโกสนิ ทร(ตอนตน)

การเสียกรุงศรีอยุธยาแกพมาในป พ.ศ. ๒๓๑๐ นั้น ได
สงผลใหบรรดาตัวบทกฎหมายจำนวนมากไดวิบัติ
สูญเสียไปในครั้งน้ัน คร้ันเม่ือสมเด็จพระเจาตากสิน
มหาราชทรงกูชาติบานเมืองไดแลวก็ติดขัดดวยมีพระ
ราชการสงคราม ทำใหตองมีภาระพัวพันอยูกับการรบ
พุงเกือบตลอดรัชสมัย อีกท้ังระยะเวลาแหงรัชสมัยน้ันก็
ส้ันนัก จึงไมมีโอกาสทรงทำการชำระรวบรวมพระราช
กำหนดกฎหมายตาง ๆ ใหเปนระเบยี บเรียบรอ ยได

คร้ันเวลาลวงถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา
จุฬาโลกมหาราช งานศึกสงครามคอยเบาบางลง จึงได
ทรงชำระสะสางกิจการภายในเปนการใหญ โดยเร่ิมตน
ด ว ย ก า ร พ ร ะ ศ า ส น า ก อ น ส ำ ห รั บ ก า ร ช ำ ร ะ ตั ว บ ท
กฎหมายน้ันไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหจัดทำขึ้น
เม่ือป พ.ศ.๒๓๔๗ ท้ังนี้ดวยไดทรงพระราชดำริวา การในฝายขางพุทธจักรก็ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหมีการ
ชำระพระไตรปฎกไวเปน ท่ีเรียบรอยแลว แตการในฝายขางอาณาจักรน้ัน บรรดาตัวบทกฎหมายตา ง ๆ ยังมที ่ีวิปริต
ผิดพลาดคลาดเคลื่อนและขาดตกบกพรองอยูเปนอันมาก ควรที่จะไดมีการชำระสะสางกันใหถูกตองเปนระเบียบ
เรยี บรอ ยสมบรู ณข น้ึ

การชำระพระราชกำหนดกฎหมายคร้ังใหญน้ี นับเปนคร้ังแรกในสมัยกรุงรัตนโกสินทร พระบาทสมเด็จ
พระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหจัดขาทูลละอองธุลีพระบาทท่ีมีสติปญญาฝาย
อาลักษณ ๔ นาย ฝายลูกขุน ๓ นาย และฝายราชบัณฑิตอีก ๔ นาย รวม ๑๑ นาย ชวยกันชำระ เริ่มต้ังแตคัมภีร
พระธรรมศาสตรเปนตนไป ใหถูกตองตามพระบาลีและเนื้อความ มิใหมีท่ีผิดเพี้ยนหรือซ้ำกันได และใหจัดไวเปน
หมวดหมู เปนระเบยี บเรยี บรอ ย เพ่อื ประโยชนในราชการตอ ไปในการหนา

ครนั้ เมื่อมกี ารชำระสำเร็จเรยี บรอยแลว พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราชก็ทรงพระกรุณา
โปรดเกลา ฯ ใหอาลักษณคดั ลอกขึ้นไว ๓ ชุด คือ ไวทีห่ องเคร่อื งชดุ หน่ึง ท่ีหอหลวงชุดหน่ึง และท่ีศาลหลวงสำหรับ
ลูกขุนอีกชุดหนึ่ง ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหประทับตราพระราชสีห สำหรับตำแหนงสมุหนาย ตราคชสีห
สำหรบั ตำแหนงสมหุ พระกลาโหม และตราบัวแกว สำหรบั ตำแหนงกรมทาโกษาธิบดไี วเปน สำคัญทกุ เลม ดว ยเหตนุ ้ี
กฎหมายฉบับน้ีจงึ มชี ่ือวา กฎหมายตราสามดวง นอกจากนย้ี ังไดมีการเขยี นข้นึ ไวเ ปนฉบบั สำรองอกี ชดุ หนึง่ เรยี กวา
ฉบับรองทรง ซึ่งมไิ ดประทบั ตามสามดวงไว

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐๓

กฎหมายตราสามดวงมีลักษณะเปนประมวลกฎหมายเชนเดียวกับประมวลกฎหมายตาง ๆ ในปจจุบัน
ตางกันเพียงมิไดจัดหมวดหมูใหเปนระเบียบเรียบรอยรัดกุมอยางประมวลกฎหมายสมัยใหมเทานั้น โดยไดนำเอา
พระราชกำหนดกฎหมายตาง ๆ ตั้งแตสมัยกรุงศรีอยุธยามารวบรวมไวจนหมดสิ้นแทบทุกลักษณะ ตลอดท้ัง
กฎหมายที่ไดทรงตราขึ้นใหมในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชอีกดวย โดยเหตุนี้จึงไดมี
ชื่อเรยี กกันอีกอยา งหนง่ึ วา “ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ ๑”

กฎหมายตราสามดวง คอื การนำเอากฎหมายเม่ือคร้ังกรงุ ศรี
อยุธยามาดัดแปลงแกไขใหถูกตองตามความยุติธรรม และ
จัดเปนหมวดหมูเสยี ใหม ในกฎหมายตราสามดวง กลา ววา ได
ใชคัมภีรพระธรรมศาสตรท่ีไดมาจากรามัญประเทศ มาเปน
รากฐานในการตรากฎหมายขึ้นมา เพราะฉะนั้นคัมภีรพระ
ธรรมศาสตรเมื่อครั้งกรุงศรีอยุธยาอาจจะเขียนเปนภาษา
รามัญพอมาถึงรัชกาลที่ ๑ อำมาตยไทยไมรูภาษารามัญจึง
ต อ งแป ล คั ม ภี รพ ระธรรม ศ าส ต รม าเป น ภ าษ าไท ย
เพราะฉะน้ันเราจะกลาววา เปนคัมภีรพระธรรมศาสตร เม่ือครงั้ กรุงศรีอยธุ ยากบั ท่ีมีอยูในกฎหมายตราสามดวง วา
เปนอันเดียวกันอาจจะไมสนิทใจ เพราะของบางอยางเม่ือคร้ังกรุงศรีอยุธยาอาจเขียนไวอยางหนึ่ง ความคิดของคน
เปลย่ี นไป อะไรท่เี ปน ความยุตธิ รรมในยคุ หนึง่ สมยั หน่งึ อาจจะไมใ ชค วามเปน ธรรมหรือความชอบธรรมอกี สมัยหน่ึง
ความคิดของคนเปลี่ยนไป อะไรท่ีเปนความยุติธรรมในยุคหนึ่งสมัยหน่ึง อาจจะไมใชความเปนธรรมหรือความชอบ
ธรรมอีกสมัยหน่ึง เชน ทาส ในสมัยกรุงศรีอยุธยานน้ั มี ซงึ่ สามารถนำทาสไปใชแ รงงานโดยไมตองจายคาจา ง อันนีก้ ็
เปนความชอบธรรมในสมัยนั้น พอมาถึงรัชกาลที่ ๕ พระองคทรงเห็นวาเปนเรื่องท่ีไมชอบธรรม ทานจึงตรา
กฎหมายข้นึ มายกเลกิ ทาส ฉะนนั้ การมีทาสในสมยั นจ้ี ึงเปนสิ่งที่ไมช อบธรรม
การพยายามตรากฎหมายตราสามดวง เนอื่ งจากเหตุ ๔ ประการดงั ตอ ไปน้ี
(๑) ถูกพมาเผาผลาญทำลายจนหมดสิ้น เมอื่ พมา เขา ตีกรุงศรีอยุธยา เมอ่ื ป พ.ศ.๒๓๑๐
(๒) เอกสารที่เขยี นดว ยมือ ไมวาจะเปนกระดาษใบตาล หรอื สมุด มกั จะเก็บไวไ ดไมนาน
(๓) เนื่องจาก “คดีอำแดงปอม” ซ่งึ แสดงใหเ หน็ ถึงความฟนเฟอ นวปิ รติ ของกฎหมายตน ฉบบั
การประมวลกฎหมายเมื่อคร้ังรัชกาลที่ ๑ ทำใหตัวบทกฎหมายเกาเม่ือครั้งกรุงศรีอยุธยาส้ินความสำคัญ
เพราะมีขอกำหนดใหใชเฉพาะตัวบทกฎหมายท่ีปรากฏอยูในกฎหมายตรา ๓ ดวง เทานั้น ที่อาจนำมาใชบังคับแก
คดีความ จึงไมมีความจำเปนที่จะตองรักษาตัวบทกฎหมายเกาไว และบางครั้งกย็ ังตอ งทำลายกฎหมายเกาที่ยกเลิก
ไปแลว เพื่อไมใหเ กดิ ความสบั สนระหวางกฎหมายใหมกับกฎหมายเกา

ทม่ี าของกฎหมายตราสามดวงฉบบั หลวง

การทำความเขาใจเก่ียวกับที่มาของกฎหมายตราสามดวงนั้น ควรเขาใจความหมายของคำวา “กฎหมาย”
กอน ซ่ึงพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ไดใหความหมายของกฎหมายวา“กฎท่ีสถาบันหรือผูมี
อำนาจสูงสดุ ในรัฐตราข้ึน หรอื ท่ีเกิดขน้ึ จากจารตี ประเพณีอันเปน ทย่ี อมรับนับถือ เพือ่ ใชในการบริหารประเทศ เพื่อ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐๔

ใชบังคับบุคคลใหปฏิบัติตาม หรือเพื่อกำหนดระเบียบแหงความสัมพันธระหวางบุคคลหรือระหวางบุคคลกับรัฐ”
ดังนั้นท่ีมาของตัวบทกฎหมายตางๆ ที่ใชกันมานานกวา ๔๐๐ ปในสังคมไทย และไดนำมาประมวลไวในกฎหมาย
ตราสามดวง จึงสะทอนความเปนมาทางประวัติศาสตร ทั้งทางดา นการเมือง การปกครอง เศรษฐกิจ สังคม และ
วัฒนธรรมของไทย ในสมัยอยุธยากฎหมายไทยไดรับอิทธิพลจากวัฒนธรรมอินเดีย โดยผานมาทางมอญ คือ
“คัมภีรพระธรรมศาสตร” ซึ่งมอญเรียกวา “คัมภีรธัมมสัตถัม” คัมภีรพระธรรมศาสตรถือวาเปนคัมภีรศักด์ิสิทธ์ิ
ตามความเชื่อวามิไดเกิดขึ้นจากสติปญญาของ มนุษย แตเปนผลงานท่ีพระผูเปนเจาประทานมาใหเปนหลักในการ
อำนวยความยุติธรรมของพระมหากษัตริย คัมภีรพระธรรมศาสตรไดเผยแพรไปในดินแดนตางๆ ของเอเชีย
ตะวันออกเฉียงใตที่ไดรับอิทธิพลจากวัฒนธรรมอินเดีย ซึ่งกฎหมายของอยุธยาที่ไดมีการประกาศใชต้ังแตสมัย
สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ (พระเจาอูทอง พ.ศ. ๑๘๙๓ - ๑๙๑๒) ก็ไดรับอิทธิพลมาจากคัมภีรพระธรรมศาสตร
เชนกัน และไดมีการปรับปรุงแกไขกฎหมายลักษณะตางๆ หลายครั้งในรัชกาลตอๆ มา รวมท้ังมีการตรากฎหมาย
ใหมเพ่ิมเติมอีกดวย กฎหมายตางๆ ท่ีเปนการสืบสาขาคดี โดยยึดมูลคดีตามคัมภีรพระธรรมศาสตรเปนหลักน้ัน
เรียกวา “พระราชศาสตร”

ขณะเดียวกันพระมหากษัตริยไทยแตละพระองคก็ไดทรงออกกฎเกณฑตางๆ ในการปกครองและการ
บริหารราชการแผนดินตามความจำเปนและเหมาะสม ซึ่งเปนเร่ืองนอกเหนือไปจากท่ีมีกำหนดไวในมูลคดีตาม
คัมภีรพระธรรมศาสตร รวมถึงการวินิจฉัยคดีความตางๆ รวบรวมเปนกฎหมายของแผนดินอีกสวนหน่ึง เรียกวา
“พระราชนิติศาสตร หรือพระราชนิติคดี” ดังน้ันตัวบท กฎหมายตางๆ ในกฎหมายตราสามดวงจึงเปนทั้ง “พระ
ธรรมศาสตร” และ “พระราชศาสตร” และ “พระราชนิตศิ าสตร หรือ พระราชนิติคดี” ผสมผสานกันโดยมีคัมภีร
พระธรรมศาสตรเปนแกนหลักที่สำคญั

เมื่อกรุงศรีอยุธยาเส่ือมอำนาจและส้ินสุดลงใน พ.ศ. ๒๓๑๐ สมเด็จพระเจาตากสิน มหาราชได
ทรงกอบกูชาติจนไดรับอิสรภาพกลับคืนมา และทรงเรงบูรณะฟนฟูบานเมืองตลอดระยะเวลา ๑๕ ป จนกระทั่งถึง
รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ซ่ึงเปนการเร่ิมตนสมัยรัตนโกสินทร พระองคก็ไดทรง
ทำนุบำรุงประเทศในทุกดาน โดยเฉพาะสรรพวิชาการความรูตางๆ ที่ขาดตอนไป เน่ืองจากการเสียกรุงศรีอยุธยา
ดังกลาวมาแลว พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก ทรงโปรดใหราชบัณฑิต อาลักษณ และลูกขุนชวยกันชำระ

สะสาง และรวบรวมกฎหมายคร้ังกรุงศรีอยุธยาเสียใหม โดยประกอบดวยอาลักษณ ๔ คน คือ ขุนสุนทรโวหาร ขุนสาร
ประเสริฐ ขุนวเิ ชียรอักษร และขุนวิจติ รอักษร ลกู ขนุ อีก ๓ คน คือขนุ หลวงพระไกรสี พระราชพินิจใจราชปลัด หลวง
อัธยา และราชบัณฑติ อกี ๔ คน คือ พระมหาวิ ขนุ ศรวี รโวหาร นายพิม

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐๕

เม่ือชำระสะสางและรวบรวมตัวบทกฎหมายเสร็จส้ินแลว อาลักษณไดเขียนลงไวในสมุด ๓ ชุด เก็บไวที่หอง
เคร่อื งหนึง่ ชดุ หอหลวงหน่ึงชดุ และศาลหลวงอกี หนง่ึ ชดุ โดยโปรดใหประทับตราไวเปนสำคญั สามดวง คือ

ตราพระราชสีห (ตราประจำตำแหนงสมุหกลาโหมอัครมหาเสนาบดี ฝายพลเรือน ปจจุบันคือ
กระทรวงมหาดไทย

ตราพระคชสิห (ตราประจำตำแหนงสมุหกลาโหมอัครเสนาบดีฝายทหาร ในปจจุบันเปนตราของ
กระทรวงกลาโหม)

ตราบัวแกว (ตราประจำตำแหนงโกษาธิบดี เสนาบดีกระทรวงการคลัง ทำหนาท่ีติดตอกับตางประเทศ ตอมา
เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวรัชกาลที่ ๕ ตั้งกระทรวงการตางประเทศจึงใชตรานี้เปนตราประจำ
กระทรวง)

กฎหมายน้จี งึ เรยี กวา กฎหมายตราสามดวง

จากการสนั นษิ ฐานวาเดมิ กฎหมายนี้ นึง่ ชุดมี ๔๑ เลม ดงั นั้นกฎหมายฉบบั หลวงตราสามดวงคงมถี งึ
๑๒๓ เลม แตในปจ จบุ ันเหลอื อยูเ พียง ๗๙ เลม โดยเก็บไวท ีก่ ระทรวงยตุ ธิ รรม ๓๗ เลม หอสมุดแหงชาติ
๔๒ เลม และยังสญู หายโดยไมป รากฎวา ดว ยเหตใุ ดอกี ๔๔ เลม

นอกจากจะมีกฎหมายทไ่ี ดป ระทบั ตราสามดวงแลว อาลักษณไดเขยี นไวอกี ชดุ หนึง่ เรยี กวา "ฉบับบ
รองทรง" ปจ จบุ นั เหลอื เพียง ๑๗ เลม ซึง่ เกบ็ ไวทหี่ อสมุดแหงชาติ ฉบบั รองทรงตางกับฉบบั หลวงคอื ฉบับรอง
ทรงไมม ตี ราสามดวง ประทับไว และในฉบบั รองทรงมีอาลักษณส อบทาน ๓ คน แตฉบับรองทรงมอี าลกั ษณส อบ
ทานพยี ง ๒ คน ฉบบั หลวงเขยี นในปฉลู จลุ ศักราช ๑๑๖๖ (ตรงกับพทุ ธศักราช ๒๓๔๘) ทกุ เลม สว นฉบบั รอง
ทรงเขยี ในปเถาะ จุลศกั ราช ๑๑๖๙ (ตรงกบั พทุ ธศักราช ๒๓๕๐) สำหรับการที่จะพจิ ารณาความนั้น ใหถ ือเอา
ฉบับที่มตี ราสามดวงเปน บทกำหนด

หลังจากท่ไี ดมีการจัดทำประมวลกฎหมายตรา ๓ ดวงแลว ภายหลงั มีการจัดพิมพเ ผยแพรดังน้ี
๑. หลังจากท่ีมปี ระมวลกฎหมายตราสามดวง ๔๕ ป นายโหมด อมาตยกุล ซ่ึงภายหลังเปน พระยากสาปน
ไดพมิ พอ อกจำหนายเมอื่ พ.ศ.๒๓๙๓ ในรชั กาลที่ ๓ แตถกู ทางราชการริบหมด
๒. ตอมาในรัชกาลที่ ๔ มหี มอสอนศาสนาชาวอเมริกนั ช่ือ หมอบรดั เลย ไดน ำมาพิมพโ ดยแยกเปนสองเลม
เลม ท่ีหน่ึงพมิ พเ ม่ือ พ.ศ.๒๔๐๕ เลม ท่สี องพิมพเ มื่อ พ.ศ.๒๔๐๖ จึงนิยมเรยี กกันวา กฎหมายสองเลม หรือกฎหมาย
หมอบรดั เลย
๓. ใน พ.ศ.๒๔๔๔ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธ์ิ ไดทรงจัดพิมพบทกฎหมายตราสามดวงข้ึนอีกโดยทรงแยก
พิมพ เปน ๒ เลมเชนเดียวกัน แตพระองคไดทรงตัดเอากฎหมายท่ียกเลิกไมใชแลวออกเสียและในทายเลม ๑ ของ
หนังสือทรงจัดพิมพสวนเพ่ิมเติมขึ้นอีกช่ือ กฎหมายลิลิตและกรมศักดิ์ สำเร็จสวนท่ีพิมพเพ่ิมนี้ ความจริงเปนเพียง
คำอธิบายกฎหมายเทา น้นั หนังสือท่ีกรมหลวงราชบรุ ดี เิ รกฤทธท์ิ รงจัดพมิ พขน้ึ น้เี รียกวา “กฎหมายราชบุรี”
๔. ในป พ.ศ.๒๔๘๒ ทางมหาวิทยาลัยธรรมศาสตรและการเมือง ไดพิมพกฎหมายตราสามดวงขึ้นอีกคร้ัง
หน่ึง ในคร้ังน้ีเปนการคัดจากตัวบทบัญญัติ ซ่ึงไดชำระสะสางขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๑ ใหถูกตองตามอักขรวิธีที่ใชใน
ตน ฉบบั เพอ่ื ใหผ สู นใจกฎหมายตราสามดวงไดใ ชเ ปนเครือ่ งมือในการศึกษาคนควา โดยไมไ ปคนตน ฉบับเขยี นเดมิ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐๖

๕ . ห ลั งจ าก น้ี ยั งมี ก า ร จั ด พิ ม พ ข้ึ น ม าอี ก ห ล า ย ค ร้ั ง โด ย ส ว น ให ญ อ าศั ย ต น ฉ บั บ ข อ ง
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตรเปน ตนฉบบั ในการพมิ พ

คดอี ำแดงปอ ม มีความสำคญั ตอประวัตศิ าสตรก ฎหมายไทยอยางไร?

สมัยรชั กาลที่ ๑ ก็ไดเ กดิ คดีสำคญั ขึ้นหนงึ่ คดี เรียกวา คดีอำแดง20๒๑ปอม
คดีอำแดงปอม มีวา อำแดงปอมไปเปนชูดวยนายราชอรรถ แลวมาฟองหยาสามีของตนเอง สามีช่ือนาย
บุญศรี เปนชา งเหลก็ หลวง ไมย อมหยาและรองทกุ ขวา “ทีศ่ าลตัดสินใหหยา ไดหายตุ ิธรรมไม” นายบญุ ศรกี ลาวโทษ
พระเกษมซ่ึงเปนตุลาการวา พระเกษมมหาพิจารณาเปนสัตยเ ปน ธรรมไม พระเกษมพูดจาแทะโลมอำแดงปอ ม แลว
คัดขอความในกฎหมายวาเปนหญิงหยาชายใหหยาได อำแดงปอมมาฟองหยานายบุญศรีทั้งทตี่ ัวเองเปนฝา ยผิด คือ
ไปทำชูกับนายราชอรรถ ถาเปนสมัยใหมฟองไมได เพราะมีหลักเกณฑวา คนท่ีมาศาลตองมาดวยมืออันสะอาด คำ
วา “มอื สะอาด” หมายความวา เราจะตอ งไมใชบุคคลท่ีเปนคนกอใหเ กิดการกระทำความผดิ เกดิ ขนึ้ รัชกาลที่ ๑ จึง
ทรงใหนำกฎหมายมาตรวจสอบดูท้ัง ๓ ฉบับ ก็ไดความเปนอยางเดียวกันวา “เปนหญิงหยาชายใหหยาได” จะเห็น
วาถาผูหญิงฟองหยาก็สามารถหยาไดหมด โดยไมสนใจวาผูหญิงจะเปนฝายถูกหรือผิด ซ่ึงเปนส่ิงที่ไมยุติธรรม
รัชกาลท่ี ๑ จึงทรงดำริวาในฝายศาสนจักรนั้น คัมภีรพระไตรปฏกวิปริตรฟนเฟอนยังอาจอาราธนาพระราชาคณะ
มาสังคายนาพระคัมภีรใหถูกตองตามพุทธบัญญัติ ถาในฝายบานเมืองกฎหมายวิปริตฟนเฟอนก็สมควรท่ีจะแกไข
เสียใหมไ ด จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาแตงต้ังคณะกรรมการชดุ หน่งึ ข้ึนมา ประกอบดวยอาลกั ษณ ๔ ลกู ขุน ๓ ราช
บัณฑิต ๔ รวม ๑๑ นาย ใหชำระกฎหมายตั้งแตคัมภีรพระธรรมศาสตรเปนตนมามิใหผิดเพี้ยน หรือซ้ำกัน ให
ถูกตองตามความยตุ ิธรรม ซึ่งคณะกรรมการชำระกฎหมายใชเวลาประมาณ ๙ เดือนเศษ กส็ ามารถจัดทำกฎหมาย
ไดเรียบรอย กฎหมายตราสามดวงนี้มีเนื้อหาประมาณ ๑,๗๐๐ มาตรา จากการใชเวลาประมาณ ๙ เดือนเศษ ก็
สามารถจัดทำกฎหมายไดเรียบรอย กฎหมายตราสามดวงน้ีมีเน้ือหาประมาณ ๑,๗๐๐ มาตรา จากการใชเวลา
ประมาณ ๙ เดือนนี้ ยอมแสดงใหเห็นวา ตองไดอาศัยตัวบทกฎหมายเมื่อครั้งกรุงศรีอยุธยามาเปนตนแบบ คือ เอา
มาแกไขตรงไหนท่ีลาสมัย หรือขัดตอความเปนธรรมก็ทำการแกไขเสียใหม แลวใหอาลักษณเขียนข้ึนมาจำนวน ๓
ชุด ๆ หนง่ึ ๆ นน้ั มี ๔๑ เลม แลว ประทับตราคชสีห ราชสหี  และตราบัวแกว และทรงสัง่ วา เวลาที่จะนำกฎหมายมา
ใชถ าไมเห็นตราท้ัง ๓ น้ี มิใหเ ชอื่ ถอื เลย
กฎหมายตราสามดวงกับความเปล่ียนแปลงทางประวตั ิศาสตรไทย

เนือ่ งจากชวงสมยั รชั กาลท่ี ๓ ทา นเกรงวาคนทร่ี กู ฎหมายแลว จะเอาความรกู ฎหมายไปเอารัดเอาเปรยี บ
คนไมรูกฎหมาย ใหเกดิ ความเสยี หายแกแผนดนิ ได จึงสงั่ ใหห มายตราสามดวงนำไปเผาไปทำลายเสีย

อยางไรก็ตามในป ๒๔๐๕ และ ๒๔๐๖ ก็มีหมอสอนศาสนาชาวอเมริกันชื่อ หมอบรัดเลย ซ่ึงเขามา
เผยแพรศาสนาคริสตในประเทศไทย เปนผูนำเอาความรูวิทยาการทางดานการแพทย วิทยาศาสตร เรื่องการพิมพ
หนังสือพิมพเขามาเผยแพรในเมืองไทย ต้ังโรงพิมพขึ้นท่ีบางคอแหลม และไดนำเอากฎหมายตราสามดวงมาพิมพ

๒๑ คาํ วา่ “อาํ แดง” นนั้ เป็นคาํ นาํ หนา้ ช่อื สตรีในสมยั ก่อน ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐๗

ใหมอีกครั้ง เม่ือป ๒๔๐๕ และ ๒๔๐๖ ก็เรียกกันวา กฎหมายสองเลมบาง กฎหมายหมอบรัดเลยบาง เปนการ
เรยี กชื่อตามผพู มิ พ

ตอมาป พ.ศ.๒๔๔๔ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธ์ิ ซึ่งเปนพระบิดาแหงกฎหมายไทย ทานไดนำความรู
กฎหมายสมัยใหมมาเผยแพร และกอต้ังโรงเรียนกฎหมายขึ้นเปนคร้ังแรกในประเทศไทย และทรงสอนกฎหมาย
ดวยพระองคเอง กฎหมายที่ใชในขณะน้ันคือ กฎหมายตราสามดวง แตเปนกฎหมายที่ไมมีความสมบูรณทุกเรื่อง
ตามแบบอยางกฎหมายสมัยใหม เชน เร่ืองหางหุนสวน บริษัท ตัวแทน ละเมิด สัญญา เพราะฉะน้ันในโรงเรียน
สมัยกอนก็นำเอากฎหมายอังกฤษเขามาสอนเสริมเขาไป เชน กฎหมายเร่ืองละเมิด เร่ืองสัญญากรมหลวงราชบุรี
ดิเรกฤทธ์ิ ไดทำการจัดพิมพตัวบทกฎหมายตราสามดวงข้ึนมา โดยแยกพิมพเปน ๒ เลม แตฉบับท่ีทานกรมหลวง
ราชบุรีดิเรกฤทธ์ิทรงพิมพข้ึนมาน้ัน ทานไดตัดทอนสิ่งที่ยกเลิกเสีย และถามีการแกไขเพิ่มเติม ทานจะหมายเหตุไว
นอกจากน้ียังทรงเพ่ิมเติมกฎหมายลิลิตและกรมศักดิ์สำเร็จเขาไปดวย ซึ่งสวนที่เติมเขาไปนี้เปนคำอธิบายดวยบท
กฎหมายเทานั้น ซงึ่ กฎหมายทานทรงจดั พิมพข น้ึ นี้ นยิ มเรียกวา กฎหมายราชบรุ ี

เมื่อป พ.ศ.๒๔๘๒ ทางมหาวิทยาลัยธรรมศาสตรและการเมอื งซึ่งเปนชื่อเดมิ ของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
กไ็ ดพมิ พกฎหมายตราสามดวงขึ้นมาอีกครัง้ หน่งึ ในครง้ั น้ีเปน การคดั จากตวั บทกฎหมายทไ่ี ดชำระสะลางข้ึนเมอื่ คร้ัง
สมัยรัชกาลที่ ๑ ใหถูกตองตามอักขรวิธีในตนฉบับ เพื่อใหทานผูสนใจกฎหมายตราสามดวงไดใชเปนเครื่องมือใน
การศึกษาคนควาโดยไมตองไปคนตนฉบับเขียนเดิม โดยผูจัดพิมพคือ ศ.ดร.แรงกาต เปนชาวฝรั่งเศส เปน
ผเู ชย่ี วชาญกฎหมายที่รชั กาลท่ี ๖ ทรงจา งเขา มาเปนทป่ี รกึ ษากฎหมายไวใชใ นราชการ และทา นเปนผรู เิ ริม่ สอนวชิ า
ประวัติศาสตรกฎหมายครั้งแรกในประเทศไทย ไดเขียนหนังสือ ประวัติศาสตรกฎหมายไทยไว ๒ เลม ซึ่งยังเปน
ตำราอยู โดยเขยี นข้ึนเพื่อใชส อนนักศกึ ษาปรญิ ญาโท ทีม่ หาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร เมือ่ ประมาณ ๒๔๗๐ กวา ๆ

หลังจากนั้นก็มีผูพิมพขึ้นตามฉบับป ๒๔๘๓ ของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตรกันมากกฎหมายตราสามดวง
แมจะถูกยกเลกิ ไปท้งั หมดตงั้ แตป  ๒๔๘๒ กย็ ังมผี สู นใจพมิ พต ัวบทกฎหมายตราสามดวงทำการศึกษาอกี

กฎหมายตนฉบบั เดมิ และกฎหมายตราสามดวงมกี ฉ่ี บบั และเก็บไวยังทใี่ ดบา ง?
มี ๓ ฉบบั และเก็บไวต ามทต่ี า ง ๆ ดังน้ี
๑. เกบ็ ไวทห่ี องเครือ่ ง ซ่ึงเปนหอ งทรงพระอักษร
๒. เกบ็ ไวท ่หี อหลวง ทีส่ ำหรบั ขนุ นางและขาราชการอานหนงั สือ
๓. เกบ็ ไวที่ศาลหลวง ทสี่ ำหรับผูพ ิพากษาตุลาการอา นและมคี ำพิพากษา
บทบญั ญัติตา งๆ ในกฎหมายตราสามดวง
คำวา “กฎหมาย” ในสมยั นน้ั มิไดหมายถงึ ตัวบทกฎหมายดงั ทเี่ ขา ใจกันในปจ จบุ นั แตหมายถึงการจดบนั ทกึ
ไวเปนหลักฐาน หรือทำหนังสือไวเปนหลักฐาน สวนคำท่ีหมายถึงตัวบทกฎหมาย จะใชวา พระไอยการ
พระราชบัญญัติ พระราชกฤษฎีกา พระราชกำหนด และกฎ ดังจะเห็นไดจากตัวบทกฎหมายลักษณะตางๆ ที่
ประมวลไวในกฎหมายตราสามดวงรัชกาลท่ี ๑ มี ๒๙ ลักษณะ ดังนี้
๑. พระธรรมศาสตร
๒. หลักอนิ ทภาษ
๓. กฎมณเฑียรบาล
๔. พระธรรมนูญ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐๘

๕. พระอัยการกรมศกั ดิ์
๖. พระอัยการตำแหนงนาพลเรือน คือ ในแตละหนวยงานมียศอะไร และแตละตำแหนงจะมีนาดำกัน

๔๐๐ ไร ๖๐๐ ไร ๘๐๐ ไร ทเี่ รยี กวา ศกั ดนิ า
๗. พระอยั การตำแหนง นาหวั เมอื ง
๘. พระอยั การบานแผนก
๙. พระอัยการลักษณะรับฟอง
๑๐. พระอัยการลักษณะพยาน
๑๑. พระอัยการลกั ษณะพิสจู นดำนำ้ ลยุ ไฟ
๑๒. พระอยั การลกั ษณะตุลาการ
๑๓. พระอัยการลกั ษณะอุทธรณ
๑๔. พระอัยการลักษณะผวั เมีย
๑๕. พระอัยการลักษณะทาส
๑๖. พระอัยการลักษณะลกั พา
๑๗. พระอยั การลักษณะมรดก
๑๘. พระอัยการลักษณะกูหน้ี
๑๙. พระอยั การลกั ษณะเบด็ เสร็จ (รวมทุกเรื่อง)
๒๐. พระอัยการลกั ษณะวิวาทดา ตกี ัน
๒๑. พระอยั การลักษณะโจร
๒๒. พระอัยการลักษณะอาญาหลวง
๒๓. พระอยั การลักษะอาญาราษฎร
๒๔. พระอยั การลกั ษณะกบฏศึก
๒๕. กฎพระสงฆ
๒๖. กฎ ๓๖ ขอ
๒๗. พระราชบัญญัติ
๒๘. พระราชกำหนดเกา
๒๙. พระราชกำหนดใหม

สาระสำคญั ของกฎหมายตราสามดวงประกอบดวยสวนตา งๆ มี ดงั นี้

๑. ประกาศพระราชปรารภ
คือ การประกาศถึงเหตุผลและความจำเปนในการรวบรวมชำระสะสางตัวบทกฎหมายตางๆ ที่ใชบังคับ

อยูในขณะนั้น นำมารวมเขาไวเปนกฎหมายตราสามดวง เพ่ือใชเปนหลักในการอำนวยความยุติธรรมใหแกราษฎร
และเนนถึงความสำคัญของดวงตราประทับวา ตัวบทกฎหมายที่ชำระเสร็จ สามารถใชบังคับและอางอิงได ตองมี

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐๙

ตราพระราชสหี  ตราพระคชสีห และตราบัวแกว ประทับไวท่กี ฎหมายเทา นนั้ หากไมมีตราสามดวงน้ี หา มมใิ หเ ชื่อฟง
เปนอันขาด

๒. พระธรรมศาสตร
เริ่มดวยการกลาวถึงตำนานการตั้งแผนดิน การกำเนิดมนุษยการกำเนิดรัฐ และเจาผูครองรัฐ การพบ

คัมภีรพระธรรมศาสตรเม่ือพระมโนสารษี เหาะไปท่ีกำแพงจักรวาล ไดพบรอยจารึกเปนภาษาบาลีตัวโตเทากาย
ชางสาร แลวจดจำมาบันทึกเปนคัมภีรพระธรรมศาสตร มอบใหพระเจาแผนดินใชเปนหลักในการดำรงความ
ยตุ ิธรรมในแผนดนิ สว นนี้เปนไปตามคติความเช่ือของอินเดีย ซึ่งมอญและไทยไดร บั อิทธิพลมาตามลำดบั

ในสวนสำคัญของพระธรรมศาสตรท่ีเปนสาระสำคัญทางกฎหมาย ไดแก การวาง บทบัญญัติที่เปน
หลกั การในการปฏบิ ัตหิ นาทขี่ องผเู ปนผพู พิ ากษาตลุ าการ ในการตดั สินคดีขอพพิ าทท้ังหลายของราษฎร โดยผูทเ่ี ปน
ผูพิพากษาตุลาการท่ีดีตองเปนผูท่ีมีความรูแตกฉานในขอกฎหมาย และรูเทาทันขอเท็จจริง ตั้งแตมูลเหตุแหงคดี
ท้ังหลาย ฐานะแหงคดีตามสภาพแหงขอหา ขออาง และขอตอสูคดี การวางตนใหคูความเชื่อถือและเช่ือฟงความ
ไมเกียจครานในหนาที่ ความม่ันคงในการปฏิบัติหนาที่อยางเปนอิสระ ไมยอมใหมีการแทรกแซงจากฝายใด การใช
ดุลพินิจไดอยางถูกตอง ถูกกฎหมาย โดยเสมอภาค และการปฏิบัติหนาท่ีดวยความซ่ือสัตยสุจริต ไมเห็นแกอามิส
สินจาง รวมท้ังเน้ือความวา ดวยมูลคดี ซึ่งมี ๒ ประเภทใหญๆ ไดแก มูลคดี แหงผพู ิพากษาตุลาการ ๑๐ ประการ
และมูลคดี แหง บคุ คลอนั เกิดพิพาทกนั รวม ๒๙ ประการ

๓. หลักอนิ ทภาษ21๒๒
เปนการวางหลักธรรมในการดำรงตนและการปฏิบัติหนาท่ีของ ผูพิพากษาตุลาการวา ผูพิพากษาตุลา

การตองพิจารณาตัดสินอรรถคดีดวยความเท่ียงธรรม ปราศจากความลำเอียงเขาขางฝายใด อันเกิดจากอคติ ๔
ประการ ไดแก ฉันทาคติ คือ ลำเอียงเพราะรักชอบเห็นแกอามิสสินบน โทษาคติ คือ ลำเอียงเพราะโกรธ ภยาคติ
คือ ลำเอียงเพราะกลัว และโมหาคติ คือลำเอียงเพราะหลง และเปรียบเทียบวา ผูพิพากษาตุลาการที่ตัดสินคดี
ความโดยลำเอียงขาดความเที่ยงธรรม เปนผูมีบาปกรรมอันหนักย่ิงกวาบาปอันเกิดจากการฆาประชาชนผูหา
ความผิดมิไดและผูทรงศีลจำนวนมากเสียอีก แมจะทำบุญมากมายจนมิอาจประมาณได ก็ยังไมอาจลบลาง
บาปกรรมน้ีได นอกจากนี้ผูพ ิพากษาตุลาการตองเปนผูรอบรูและเชี่ยวชาญในขั้นตอนของวิธีพิจารณาความในศาล
ต้ังแตรับและตรวจคำฟอง คำใหการ ใหรูกระจางวาสวนใดเปนขอสำคัญ สวนใดเปนขอปลีกยอย การกำหนด
ประเด็นขอ พพิ าทท่เี รียกวา ชี้สองสถาน พิเคราะหคำพยานตางๆ เพ่ือคน หาความจรงิ ใหไ ด เสมอื นนายพรานลาเน้ือ
ตามแกะรอยสัตวท่ีลาจนไดตัว การตัดสินคดีตองถูกตองแมนยำ ประดุจเหย่ียวโฉบจับปลาตัวที่มุงหมายไว ตอง
ยึดถือพระธรรมศาสตรและหลักกฎหมายทั้งปวงเปนหลักมั่น และตัดสินความดวยกิริยาอันองอาจประดุจพญา
ราชสหี 

หลักอินทภาษจึงแฝงไวท้ังหลักธรรมแหงผูพิพากษาตุลาการพึงยึดถือปฏิบัติ และคติความเชื่อในเรื่องบาป
บญุ คณุ โทษอนั เกิดแก ผทู ป่ี ฏิบัตแิ ละไมป ฏบิ ัตติ ามหลักอินทภาษน้ี

๔. กฎมนเทยี รบาล

๒๒ หลกั อนิ ทภาษเป็นสว่ นหน่ึงหรอื สาขาของพระธรรมศาสตรท์ เ่ี ป็นของเก่าไดร้ บั มาจากอนิ เดยี

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑๐

เนื้อหาโดยรวมของกฎมนเทียรบาลตามกฎหมายตราสามดวง เปนบทบัญญตั ิตา งๆ เกีย่ วกบั พระราชฐาน
พระราชวงศ การถวายความปลอดภัยแดองค พระมหากษัตริยและพระราชวงศ และเร่ืองอื่นๆ ท่ีเกี่ยวของอีก
หลายประการ แตมิไดมีบทบัญญัติที่ชัดเจนในการกำหนดลำดับช้ันผูควรสืบราชสันตติวงศไวอยางชัดเจน เพียงแต
กำหนดลำดับชั้นเคร่ืองอิสริยยศลำดับท่ีนั่งขณะเขาเฝา และหลักปฏิบัติตางๆ ของพระราชโอรสอันเกิดจากพระ
มารดาท่ีมศี กั ดิ์ฐานะตา งกนั ไว มกี ารกลา วถึงลำดับชน้ั และเครอ่ื งอสิ รยิ ยศของพระราชโอรส พระมเหสี และเจานาย
ในราชสำนัก ลำดับศักด์ิและเคร่อื งยศของขาราชการชน้ั ผูใหญ กฎและ ระเบียบปฏิบัติตางๆ ในพระบรมมหาราชวัง
และเขตพระราชฐาน ตลอดจนขบวนเสด็จตางๆ การบำเหน็จรางวัลแกผูมีความชอบ และการลงโทษผูท่ีมีความผิด
ในราชการตางๆ เชน ราชการสงคราม การปฏิบัติตน การรักษาวินัยของขาราชการ และการลงโทษขาราชการท่ี
กระทำผิด พระราชานุกิจ อันเปนบทบัญญัติท่ีเก่ียวกับหมายกำหนดการประจำวัน ในการประกอบพระราชานุกิจ
ของพระเจาแผนดินในชวงกลางวันและชว งกลางคืน ซ่งึ มีมากมาย อนั เปนสิ่งแสดงใหเ หน็ วาพระเจา แผนดินของไทย
แตโบราณกาลมาแลว ทรงมีเวลาบรรทมและพักผอนเปนการสวนพระองคนอยมาก มีรายละเอียดและลักษณะ
เครือ่ งแตง กายของกษัตรยิ เ จานายในราชสำนกั และขาราชการระดับตา งๆ ไว พระราชพิธตี า งๆ ทตี่ อ งประกอบเปน
ประจำในแตละเดือนครบทั้งสิบสองเดือน ดังที่เรียกวา พระราชพิธีสิบสองเดือน การลงพระราชอาญาแกพระราช
โอรส พระสนม และเจานายในราชสำนัก ตลอดจนการใชราชาศัพทในการเรียกเคร่ืองอุปโภคทั้งปวงของ
พระมหากษัตรยิ  และที่ใชใ นการส่อื สารกบั พระมหากษตั รยิ 

นักประวัติศาสตรไดสันนิษฐานวา กฎมนเทียรบาลน้ีคงมีมาแตสมัยอยุธยาตอนตนแลว และมีขอนา
สังเกตวาหลักการและขอบัญญัติตางๆ ในกฎมนเทียรบาล มิไดมีการอางอิงวานำมาจากหลักในคัมภีรพระ
ธรรมศาสตรข องอินเดยี และมอญแตอ ยา งใด จึงเปนกฎหมายทแ่ี สดงใหเห็นถงึ รากฐานขนบธรรมเนยี มประเพณีและ
วฒั นธรรมไทย ทส่ี รางสมสบื ตอกันมายาวนาน

กฎมณเฑียรบาลมีบทบัญญัติตางๆเกี่ยวกับพระมหากษัตริย และพระราชวงศ ในภาพคือการทรงเครื่อง
โสกันตข องพระบรมวงศานุวงศในพิธโี สกนั ต

๕. พระธรรมนญู
กฎหมายลักษณะพระธรรมนูญตอนตน บัญญัติถึงหลักเกณฑตางๆ ที่วาดวยเขตอำนาจศาลตางๆ ใน

การพิจารณาพิพากษาคดีแตละประเภท ตลอดจนอำนาจหนาที่ของขุนนางตำแหนงตางๆ ท่ีทำหนาท่ีเปนผู
พพิ ากษาตุลาการ การเรม่ิ ตนคดตี อ งทำการฟอ งรอ งใหถูกตองตามเขตอำนาจศาล และตอ งฟอ งยังหนว ยราชการทมี่ ี
โรงศาลในสงั กดั เทานน้ั ซ่งึ มหี ลายแหงที่ ผูวา ราชการกรมไมมโี รงศาลในสงั กดั จึงไมมอี ำนาจรบั ฟองคดไี ด

บทบัญญัติในตอนกลางและตอนปลายเปนการบัญญัติอำนาจหนาท่ีของขาราชการใหญนอยทั่ว
ราชอาณาจักรทั้งฝายทหารและ ฝายพลเรือน ในการปฏิบัติราชการตามหนาท่ี โดยส่ือความหมายผานทางตรา
ประจำตำแหนง ในสวนน้ีหากเปรียบเทียบกับกฎหมายปจจุบัน ก็คือ กฎหมายเก่ียวกับการบริหารราชการแผนดิน
และอำนาจหนา ทข่ี องกระทรวงทบวง กรมตา งๆ น่ันเอง

๖. พระอยั การกรมศักด์ิ
เปนบทบัญญัติ เกี่ยวกับการกำหนดคาตัวของบุคคลตามเพศ วัย และสถานะตางๆ เม่ือตองคิดคา

สนิ ไหม ทดแทนกรณที ำใหผูอืน่ เสยี หายแกชีวติ หรือ รา งกาย และเปนบทบญั ญัติท่ีวา ดวยหลักเกณฑท่ีผูพ ิพากษาจะ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑๑

กำหนดคาสินไหมทดแทนและคาปรับในกรณีตางๆ โดยยึดศักดินาของผูเสียหายแกชีวติ รางกาย ช่ือเสียง และผทู ำ
ใหเ กิดความเสยี หายดังกลา วเปนหลัก

๗. พระอัยการตำแหนงนาพลเรอื น
กฎหมายลักษณะน้ีรวมทั้งพระอัยการตำแหนงนาทหารหัวเมือง ไมมีการอางอิงวามาจากคัมภีรพระ

ธรรมศาสตรแตอยางใด จึงเปนกฎหมายในสวน “พระราชนิติศาสตรหรือพระราชนิติคดี” อันเกิดจากรากฐาน
วัฒนธรรม ประเพณีการปกครอง และภมู ปิ ญญาของชนชาตไิ ทยทสี่ งั่ สมกนั มาอยางตอ เนอื่ งและยาวนาน จนบัญญัติ
เปนกฎหมายท่ีเปนการกำหนดศักดินา ตำแหนง ยศ และหนาท่ี ของขาราชการไทยโบราณ โดยแบงเปน ๒ ฝาย
ใหญๆ คือ ฝายพลเรือน และฝายทหาร พระอัยการตำแหนงนาพลเรือนเปนกฎหมายที่กำหนดตำแหนง ยศ และ
หนาที่ของขาราชการฝายหนา ซึ่งเปนขาราชการฝายพลเรือน กำหนดศักดินาและหลักเกณฑการลงโทษเจานาย
เชื้อพระวงศระดับสูง กำหนดศักดินาและหนาที่ของขาราชการฝายในตางๆ ไวดวย พระบรมวงศานุวงศที่มีศักดินา
สูงสดุ คอื พระมหาอุปราช ดำรงศักดินาสงู ถึง ๑๐๐,๐๐๐

ขาราชการฝายหนาซ่ึงเปนขาราชการฝายพลเรือนระดับสูงสุดคือ “เจาพญาจักรีศรีองครักษ” สมุ
หนายกซึ่งเปนอัครมหาเสนาบดี ถือศักดินาสูงเปนพิเศษ เรียกวา ถือศักดินา ๑๐,๐๐๐ เอกอุราชสีห ถือตรา“พระ
ราชสหี ” เปนผบู ังคับบัญชาหัวเมอื งฝา ยเหนือทั้งปวง ตราพระราชสีหคือ ตราสำคญั ดวงแรกในตราสามดวง

ตำแหนงโกษาธิบดี หรือเจาพระยาพระคลัง มี “ออกพญาศรีธรรมราชฯ” เปนผูปกครอง มีหนาที่
บังคับบัญชาหัวเมืองชายทะเลตะวันออก ศักดินา ๑๐,๐๐๐ ถือตรา “บัวแกว” ก็กำหนดไวในพระอัยการตำแหนง
นาพลเรือนเชนกนั

๘. พระอัยการตำแหนงนาทหารหัวเมอื ง
เปนกฎหมายท่ีกำหนดศักดินา ยศ และหนาท่ีของขาราชการฝายทหาร รวมทั้งขาราชการหัวเมือง

ตำแหนงสูงสุดคือ “เจาพญามหาเสนาบดีฯ” สมุหพระกลาโหม ซึ่งเปนอัครมหาเสนาบดีอีกตำแหนงหน่ึง มีหนาท่ี
บังคับบัญชาหัวเมืองฝายใตทั้งปวง ถือศักดินา ๑๐,๐๐๐ เปนผูถือตราพระคชสีห ตราสำคัญดวงท่ี ๒ ในตราสาม
ดวง

นอกจากนี้ในพระอัยการตำแหนงนา ทหารหัวเมือง ยังมีการเทียบศักดินากับพระภิกษุสามเณรใน
พระพุทธศาสนาดวย เชน สามเณรรูธรรมและไมรูธรรมมีศักดินาเทียบเทาฆราวาสผูมีศักดินา ๓๐๐ และ ๒๐๐
ตามลำดบั พระภิกษุรูธรรมและไมร ธู รรมมศี กั ดนิ าเทียบเทา ฆราวาสผูมีศักดนิ า ๖๐๐ และ ๔๐๐ ตามลำดบั

กฎหมายทั้งพระอัยการตำแหนงนาพลเรือนและพระอัยการตำแหนงนาทหารหัวเมือง กำหนดใหคน
ระดับลางสุดของสังคม คือ ยาจก วณิพก และทาสลูกทาส ถือศักดินาคนละ ๕ ดวย แสดงวาศักดินา ๕ คือ คน
ระดับตำ่ ทส่ี ดุ ในสงั คมไทย

๙. พระอยั การบานผแนก
เปนกฎหมายกำหนดหลักเกณฑการแบงปนกำลังพลของฝายทหารและฝายพลเรือน ตามลักษณะ

การปกครองสมยั โบราณ โดยแบงกำลงั พลเปน “สมใน” คอื ผูที่เปน ฝา ยใน และ “สมนอก” คือผูท่เี ปน ฝายหนา
กำลังพลดังกลาวตองมีสังกัด “มูลนาย” คือผูมีศักดินาเกิน ๔๐๐ ข้ึนไป ไดแก เจาพระยา พระยา

พระมหาราชครู พระ หลวงเมือง เจาราชนิกุล ขุนหมื่น พันทนาย ซ่ึงมีหลักฐานสำคัญคือ “ทะเบียนหางวาว”

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑๒

แสดงหมูไพรหลวง ไพรสม ทั้งที่เปนไทและเปนทาส จึงเปนกฎหมายท่ีกำหนดใหมูลนายทำทะเบียนหางวาวไพร
หลวง ไพรส ม ทาสที่อยใู นสงั กดั และแจงใหแ กท างการอยา งถูกตอง

นอกจากน้ีกฎหมายฉบับนี้ยงั กำหนดเรื่องการแบงปนบุตรชายหญิงที่เกิดจากกำลงั พล ที่ฝายพอและ
แมเปนทหารดวยกัน หรือเปนพลเรือนดวยกัน หรือพอเปนทหาร แมเปนพลเรือน หรือพอเปนพลเรือน แมเปน
ทหาร พอ และแมอ ยสู ังกัดเดียวกนั หรืออยูต างสังกัดกัน

๑๐. พระอัยการลกั ษณะรบั ฟอง
กฎหมายลักษณะนี้กำหนดหลักเกณฑเก่ียวกับคุณสมบัติ ของผูมีความสามารถและมีอำนาจฟองคดี

เชน คนวิกลจริตบาใบ คนตาบอด คนขอทาน คนสูงอายุหลงใหลแลว เด็กออ นอายุยังไมรูความ มาฟอ งรอ งเร่ืองใด
ผูเปนตุลาการตองไตสวนกอนวาคดีมีมูลหรือไม จะรับฟองทันทีมิได หรือบุคคลภายนอกจะนำคดีท่ีมิใชคดีของตน
และคดีท่ีมิใชเปนคดีของบิดามารดาปูยาตา ยายลุงปานาอาบุตรภรรยาพี่นองของตนมาฟองเปนคดีมิได นอกจากนี้
ยังกำหนดลักษณะตองหาม ซึ่งเปนเหตุตัดฟอง ๒๐ ประการ ซึ่งเม่ือคูความยกเหตุตัดฟองประการใดประการหน่ึง
ขึ้นตอสู ตุลาการตองยกฟองทันที เชน ตัดฟองวาเปนคดีอุทลุมคือ บุตรหลานมาเปนโจทกฟองพอแมปูยาตายาย
เปนจำเลย หรือเปนญาติพี่นองเจามรดกผูตาย แตไดความวามิไดชวยรักษาพยาบาลและทำศพเจามรดก กลับมา
ฟองรองเรียกมรดก ถาไดความดังนี้ ตุลาการตองยกฟองทันที ลักษณะตัดสำนวนซึ่งเปนกรณีที่ศาลรับฟองแลว
ระหวางพิจารณาหากคูความมีการกระทำการอยางใดอยางหนึ่งซ่ึงเปนขอหาม ถือเปนการตัดสำนวน ผูละเมิด
ขอหามเปนฝายแพคดี เชน คดีฝายที่ถูกพบหลักฐานวา ใหสินจางสินบนตุลาการใหเขาขางตน ตองถูกปรับเปนแพ
คดี หรือตุลาการนดั คูความฝายใดพจิ ารณาเร่ืองใดฝา ยนนั้ ขาดนดั ถึง ๓ ครง้ั ตองถูกปรบั ใหแ พค ดี

กฎหมายฉบับนี้ยังบัญญัติถึงลักษณะตัดพยานอันเปนการปฏิบัติโดยมิชอบเกี่ยวกับพยานในการ
พิจารณาคดี เชน แนะนำเส้ียมสอนใหพยานใหการเขาขางตน ขูเข็ญพยานผูปฏิบัติดังกลาวตองถูกปรับใหแพคดี
และการประวิงความ โดยกระทำการหนวงเหนี่ยวแกลงใหคดีความเกิดลาชา เชน ไมยอมมาศาล อางวาปวย แต
ความจริงสบายดี ศาลตรวจพบวาไมจริง ฝายที่หนวงเหนี่ยวจะถูกปรับคดีเปนแพ สุดทายคือ ลักษณะวาตางแก
ตางแทนกัน หมายถึงการกำหนดประเภทคดีท่ีบุคคลสามารถเขามาฟองคดีหรือตอสูคดีแทนผูเสียหายหรือผูถูก
กลาวหาได และการหามมิใหเขามาฟองคดีหรือสูคดีแทนกัน ในคดีบางประเภท เชน การทำเงินตราปลอม การ
วางเพลงิ การเปน ชู

๑๑. พระอยั การลกั ษณะพยาน
กฎหมายลักษณะพยานกลาวถึงความสำคัญของพยานท่ีมีตอคดี และบาปบุญคุณโทษ อันไดแก

พยานที่เบิกความตามจริง และผูเปนพยานเท็จ ผูพิพากษาตองมีความรูความเขาใจในลักษณะพยานบุคคล ๓๓
จำพวกท่ีไมใหฟงเปนพยาน เวนแตคูความยินยอม เชน พยานท่ีเปนคนจรจัด คนขอทาน เด็กไมรูความ และได
กำหนดลักษณะพยานบุคคลท่ีเรียงตามลำดับความนาเช่ือถือจากมากไปหานอย ๓ จำพวก คือ ทิพพยาน ไดแก
พยานที่เปนพระภิกษุผูทรงศีล นักปราชญราชบัณฑิต และขุนนางผูมีบรรดาศักดิ์ อุดรพยาน ไดแก ขาราชการ
ผูนอย พอคา ประชาชน และอุตรพิ ยาน ไดแก พี่นองเพื่อนฝูงของคูความ และคนหูหนวกตาบอด คนเปนโรคราย
คนขอทาน การสืบพยานและการรับฟงพยานในกรณตี างๆ

๑๒.กฎหมายพิสูจนด ำนำ้ พสิ ูจนลุยเพลิง

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑๓

กฎหมายฉบับนี้เปนมาตรการสุดทายที่จะหาเกณฑตัดสินขอแพชนะในระหวางคูความโดยยึดถือ
ปรากฏการณที่เหนือหรือเกินเกณฑมาตรฐานตามธรรมชาติเปนตัวช้ีวัด เชน วิธีใหคูความลุยเพลิงถานไฟหนา ๑
คบื ยาว ๖ ศอก กวาง ๑ ศอก ฝายใดฝาเทาไมพองเปนฝายชนะ แตกอนจะมาถึงวิธีการน้ี คดีดังกลาวไดผาน
กระบวนพิจารณาท่ีควรจะทำมาทั้งหมดแลว แตปรากฏวาคดีดังกลาว ขาดทั้งประจักษพยาน พยานแวดลอม
และพยานหลักฐานอื่นๆ ไมอาจคนหาความจริงได จึงยอมใหใชวิธีพิสูจนซ่ึงมี ๗ ประการ ไดแก ๑. ลวงตะก่ัว ๒.
สาบาน ๓. ลุยเพลิงดวยกัน ๔. ดำน้ำดว ยกัน ๕. วายข้ึนน้ำแขงกัน ๖.วายขามฟากแขงกัน ๗. จุดเทียนคนละเลม
แลวดูวาผูใดหมดกอน เปนเกณฑแพชนะกันกฎหมายลักษณะนี้สะทอนใหเห็นความเช่ือถือในอำนาจสิ่งศักดิ์สิทธิ์
และอำนาจเหนอื ธรรมชาตทิ ี่มอี ทิ ธิพลตอ สงั คมไทยมาชา นานแลว

๑๓. พระอัยการลกั ษณะตุลาการ
กฎหมายฉบับนี้มีที่มาจากการสำแดงลักษณะอคติ ๔ ประการ ไดแก ฉันทาคติ โทสาคติ ภยาคติ

และโมหาคติ ท่ีผูเปนผูพิพากษาตุลาการตองกระทำตนใหสามารถปฏิบัติ หนาที่ไดเท่ียงตรง ไมลำเอียงไปโดยอคติ
๔ ดังกลาว รวมทั้งกำหนดรายละเอียดที่เกี่ยวกับขอพึงปฏิบตั ิ ขอ หาม ขอกำหนดตางๆ ในการปฏิบัติหนาที่ของผู
พพิ ากษาเจาพนกั งานอื่นๆ ท่ีเกยี่ วขอ ง ตลอดจนคคู วาม

๑๔. พระอยั การลักษณะอทุ ธรณ
เปน การกำหนดหลกั เกณฑแ ละเงอ่ื นไขการดำเนินกระบวนพจิ ารณาลกั ษณะตา งๆ ในศาลชั้นตนอัน

เปนเหตใุ หอุทธรณคดีตอ ศาลสูงได รวมทงั้ ผลท่ีจะเกดิ แกผูพ ิพากษาศาลชน้ั ตน และคคู วามกรณีท่ีรับฟงไดห รอื ไมได
ในการอุทธรณ โดยเฉพาะกรณีท่ีผูพิพากษาศาลช้ันตนทำงานผิดพลาด ตัดสินความไมยุติธรรม จะถูกลงโทษ และ
ตอ งรับผดิ ในคา เสยี หายทีเ่ กิดแกคูความฝายทเ่ี สยี หายดวย

๑๕.พระอัยการลกั ษณะผวั เมีย
เปนบทบัญญัติที่เก่ียวกับสิทธิและหนาท่ีของบุคคลในครอบครัว ไดแก สามี ภริยา บุตร บิดา

มารดา ท้ังในทางแพงและทางอาญา เชน การสมรส การเปนชู (ใชเฉพาะหญิงผูเปนภรรยามีชู) การขมขืน
กระทำชำเราหญงิ และเด็กหญงิ ทรัพยสนิ ระหวา งสามภี ริยา การชดใชคาเสียหาย และการลงโทษในกรณี ละเมดิ
ขอหา มตางๆ ทางกฎหมาย

ตามพระอยั การลักษณะผัวเมีย การสมรสมีหลกั เกณฑด งั น้ี
๑. ชายหญงิ ตอ งกินอยหู ลับนอน โดยมีเจตนาทจี่ ะเปนสามีภรรยากัน
๒. บดิ ามารดาหรือผูเปน อิสระแกห ญงิ ยอมยกหญิงใหเ ปนภรรยาชาย
สวนขอกำหนดซงึ่ มีลักษณะทำนองเง่อื นไขการสมรส มดี ังนี้
๑. ชายสามารถมเี มยี ไดห ลายคน แตหญงิ มสี ามีไดคนเดยี ว
๒. ชายตอ งไมใชพระภกิ ษุ
๓. ชายหญงิ ตองไมเปน ญาติกัน
๔. หญิงหมายทีส่ ามีตายจะสมรสใหมไดต องเผาศพสามเี สียกอ น
๕. หลงั การใชก ฎหมายลกั ษณะอาญา รศ.๑๒๗ หญงิ ตอ งมีอายุ ๑๒ ปขึน้ ไป

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑๔

สวนการหยากันดวยความสมัครใจนั้น ไดแก กรณีที่ชายหญิงอยูกินเปนสามีภรรยากันแลว ไมประสงคจะ
อยูกินเปนสามีภรรยากัน จะเปนเหตุใดก็ตาม เชน อุปนิสัยไมตรงกัน จะหยากันกฎหมายไมหามปรามใหทั้งคูทำ
หนงั สือมอบใหแ กกันตอ หนา ผูเ ฒาผแู ก สามภี รรยาขาดจากกนั

อำนาจอิสระ คือ อำนาจปกครองน้ันเอง หญงิ เม่ือยังเปนเด็กก็อยูในความปกครองของบิดามารดา ถาบิดา
มารดาตาย หญิงอาจอยใู นความปกครองของญาตผิ ใู หญ หรือพี่ ๆ จนกระทั่งหญิงแตง งานกับชาย อำนาจอสิ ระหรือ
อำนาจปกครองจงึ โอนจากบิดามารดาไปยังสามี ดังกฎหมายลักษณะผวั เมีย บทท่ี ๗๙ บัญญัตไิ วค วามวา “บตุ รที า น
บดิ ามารดายังมไิ ดป ระกอบสามีภรรยาใหไซรบิดามารดาน้ันเปนอสิ ระแกบุตร ถา ชายใดพึงใจดวยบุตรที า น ใหคำนับ
บดิ ามารดาตามประเพณี ถา บดิ ามารดายกใหสามีจึงจะเปน อสิ ระแกภรยิ า”

ขอบเขตอำนาจอิสระนั้นรวมไปถึงอำนาจลงโทษภรรยาไดตามสมควร หากภริยาประพฤติตนไมสมควร
กฎหมายลักษณะผัวเมียบทท่ี ๖๐ บัญญัติวา “สามีภรรยาอยูดวยกัน ภรรยามีความผิดสามีจะปราบปรามโบตีหญิง
หญิงจะเอาโทษแกสามีนั้นมิได ถาภรรยาดาวาหยาบชาแกสามี ใหภรรยาเอาขาตอกดอกไมขอโทษแกสามีจึงควร”
แตท้ังนีไ้ มไดหมายความวา สามจี ะทำโทษหญิงโดยปราศจากเหตุอนั ควรทำรายภริยาบาดเจ็บ ถือวาชายกระทำเกิน
ขอบอำนาจปกครอง ซง่ึ ชายอาจถูกขบั ไลสงเสียได

ทรพั ยสนิ ระหวางสามภี รรยาตามกฎหมายเดมิ มีดังน้ี
๑. ทองหม้ันหรือของหม้ัน (กฎหมายใหมก็คือของหม้ัน เปนสินสวนตัว) สันนิษฐานวา สมัยกอนการที่จะ
หมั้นกันโดยปกติจะใชทองหม้ัน คือ การวางมัดจำโดยสัญญาวาจะมาแตงงานดวย ถาหากชายผิดสัญญาไมไป
แตง งานตามทต่ี กลงกับฝา ยหญิง ฝายหญิงกจ็ ะริบของหม้ัน ถา ฝายหญิงผดิ สัญญาหมนั้ ก็ตอ งคืนของหม้ันใหฝายชาย
การหมั้นน้ันจะตองมีขันหมากที่เรียกวา ข้ันหมากหมั้น นอกจากขันหมากหมั้นแลว ยังมีขันหมากกลาวถาม คือการ
ยกขนั หมากไปทาบทาม ซ่งึ ขันหมากเมอ่ื แตงงานแลว กจ็ ะตกเปน ของหญงิ
๒. สนิ สอด มลี กั ษณะเปนคาตวั หญิงที่ฝายชายใหก ับบิดามารดาหญงิ เพ่ือเปนการตอบแทนในการที่พอ แม
เลี้ยงดลู กู มาจนไดม าเปน ภรรยาชาย
๓. สินเดิม (กฎหมายใหม กค็ ือ สนิ สวนตวั ) ซึ่งตามกฎหมายใหมไมม ี
สินเดิม เปนทรัพยสินท่ีท้ัง ๒ ฝาย มีอยูกอนแตงงาน มีลักษณะเปนทุนตามกฎหมายลักษณะ ผัวเมีย บอก
วาถา ฝายหนง่ึ ฝายใดไดม าเม่อื วนั มแี ขกใหเอาเปนสนิ เดิม ตอ เมื่อหลบั นอนเปนผัวเมยี แลวจงึ เอาเปนสินสมรส
๔. สนิ สมรส คอื ทรพั ยสนิ ท่ีไดมาหลงั แตง งาน มกี ารอยูกินหลบั นอนกนั แลว
สินสมรส คือ เคร่ืองประกอบเกียรติยศที่พระเจาแผนดินพระราชทานให เชน หีบหมาก พานทอง เสล่ียง
เรือกันยา อาวุธยุทธภัณฑ ชาง มา วัว ควาย สำหรับสินสมรส เวลาหยากันชายจะไดสินสมรสไป ๒ สวน หญิงไดไป
๑ สว น เพราะชายเปนผทู ำมาหาได
เรือหอ โดยปกติเปนเรือนที่ฝายชายไปสรางในที่ดินของผูหญิง ฉะนั้นเรือนหอจึงเปนสินเดิมของฝายชาย
เพราะเปนทรัพยที่ไดมากอนแตงงาน กฎหมายใหมไมไดกลาวถึงเรือนหอ ตามกฎหมายวาเวลาหยากันฝายชายมี
สทิ ธิจะรือ้ เอาเรือนหอคนื ได แตตามกฎหมายใหมน ั้นจะตอ งไปดใู นเรอ่ื งสวนควบ
๑๖. พระอัยการทาส

เปนบทบัญญัติ เก่ียวกับลักษณะทาส ๗ ประการ ไดแก ทาสท่ีเกิดในเรือนเบ้ีย ทาสไดมาขางบิดา
มารดา ทาสมผี ใู ห ทาสทีไ่ ดช วยเม่อื ตองโทษทัณฑ ทาสท่เี ลี้ยงดมู าในยามขา วยากหมากแพง ทาสเชลย และทาส

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑๕

สินไถ การตกเปนทาสประเภทตางๆ การตั้งคาตัว การไถถอนการปฏิบัติตน สิทธิหนาที่ของทาสประเภทตางๆ
ระหวางทาสกับนายเงิน และผูที่เกี่ยวของ และอ่ืนๆ รวมทั้งกำหนดวาทาสคือคนของพระมหากษัตริย ท่ีนายเงิน
จะลงโทษถงึ ตายไมไ ด

สญั ญาซ้ือขายทาสในรชั สมยั พระบาทสมเด็จพระ
จลุ จอมเกลาเจา อยหู ัว

๑๗. พระอัยการลกั ษณะลกั พาลูกเมียผูคนทา น
เปนบทบัญญัติเกี่ยวกับการกระทำความผิดฐานลักพาเอาขาคน ลูกเมีย ทาส ของผูอื่นไปในลักษณะ

ตางๆ เชน ถาลักพาลูกเมียผูอื่นไปซอนไวในเรือน จะถูกปรับไหม และลงโทษในอัตราหนึ่ง หากลักพาหนีไปนอก
เมือง จะถกู ปรับไหม และลงโทษในอีกอตั ราหน่งึ

๑๘. พระอยั การลักษณะมรดก
เปนบทบัญญตั เิ กย่ี วกบั การจัดการและแบง ปน ทรัพยมรดกของเจามรดกผทู ่ีเปน ขุนนางมบี รรดาศกั ด์ิ

พอคา และประชาชนธรรมดาใหแกทายาทโดยธรรม เชน คสู มรสระดับตางๆ ไดแก ภรยิ าพระราชทาน ภริยาสูขอ
อนุภรยิ า ทาสภรยิ า และบตุ รที่เกิดจากภริยาตางๆ การทำบัญชที รัพยมรดก การทำพนิ ัยกรรม

การแบง มรดกของชาย
๑. ชายมีที่นากวา ๔๐๐ ไร ใหแบงมรดกเปน ๔ ภาค คือ ภาคหลวง ภาคบิดามารดา ภาคญาติ และภาค
ภรรยา
ขอยกเวน

๑. มรดกพราหมณ แมม ีทีน่ ากวา ๔๐๐ ไร กไ็ มต องแบงภาคหลวง
๒. เมอ่ื ผมู นี ากวา ๔๐๐ ไร มีบำเหน็จหรือบำนาญ อยางใดอยา งหน่ึงในราชการ ไมต อ งแบง ภาคหลวง
๒. ผูมีนาต่ำกวา ๔๐๐ ไร มรดกของชายแบงออกเปน ๓ ภาค คือ ภาคบิดามารดา ภาคภรรยา ภาคญาติ
ไมม ีภาคหลวง

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑๖

ภาคหลวง มสี มหุ มรดกเปนผจู ัดการเกบ็ มรดกสว นท่ีควรเปนของหลวงเขา ทองพระคลงั

ภาคบิดามารดา ไดแก บิดามารดาทั้งสองคน ถาบิดาหรือมารดาตายกอนเจามรดกผูท่ียังมีชีวิตอยูก็รับไป

หมดทัง้ ภาค ถา ไมมีบดิ ามารดากไ็ มต องแบง

ภาคภรรยา ถาอยูกินกับสามีต้ังแต ๓ ปข้ึนไป และรักษาไข ปลงศพ ก็จะไดรับสวนแบงตามสวนของ

ภรรยา แลวแตประเภท ถาอยูไมถึง ๓ ป แตไดรักษาไข ปลงศพ ไดรับสวนกึ่งหนึ่ง ถาอยูกินไมถึง ๓ ป และไมได

รกั ษาไข ปลงศพ จะไมไ ดร ับสวนแบง

ขอ สังเกต

(๑) ทาสภรรยาไมมีสิทธิแบง ทรัพยม รดก

(๒) ภรรยาคนใดรับราชการ ไดท รัพยเพม่ิ ข้ึนหนงึ่ สว น

ภาคญาติ ผรู ับมรดกภาคญาติ ไดแก บุตร พ่นี อ ง ลงุ ปา นา อา ปูย า ตายาย

การแบง ทรพั ยม รดกของหญิงโสด

มีลักษณะทำนองเดียวกับของชาย เพียงแตไมมีการแบงทรัพยมรดกใหแกภาคสามี ฉะน้ันมรดกของหญิง

จึงแบงออกเปน ๓ ภาค คือ ภาคหลวง ภาคบิดามารดา ภาคญาติ หรือแบงออกเปน ๒ ภาค คือ ภาคบิดา มารดา

ภาคญาติ ถา หญิงน้ันมีทนี่ า ต่ำกวา ๔๐๐ ไร

หลักเกณฑในการทำพนิ ยั กรรมตามพระอยั การลักษณะมรดก

๑. กฎหมายไดบัญญัติใหทำพินัยกรรมดวยหนังสือหรือดวยวาจา เปนแตวาใหพยานถามผูทำพินัยกรรม

เพ่ือใหรูวาจิตใจเปนปกติหรือมีสติฟนเฟอน ถาจิตใจไมปกติ ทานหามมิใหทำพินัยกรรม กฎหมายใหพยานถาม

ผูปวย ๓ ครั้ง ถา คำตอบของผูซ่ึงทำพินยั กรรมเปนปกติก็ใชได ขอสำคัญคำกลาวของผูตายกอ นตายจะตองกลาวตอ

หนาพยานอยางต่ำตัง้ แต ๓ คนถงึ ๑๐ คน

๒. กฎหมายใหพยานมากนอ ยตามบรรดาศักดิ์ ถือศักดินาโดยกำหนดดังนี้

พระสงฆ ใหมีผเู ฒาผแู กน น้ั ๓-๔ คน

พราหมณ ใหม ีพระสงฆแ ละพราหมณน ่งั ๔.๕ คน

ชั้นบรรดาศกั ด์ิ ๑๐,๐๐๐ ใหมผี นู ั่ง ๙-๑๐ คน

ผมู ีนา ๑,๐๐๐ ถงึ ๘๐๐ ใหม ีผูน ่ัง ๗-๘ คน

ผูมนี า ๖๐๐ ถึง ๔๐๐ ใหม ผี นู ่งั ๕-๖ คน

ขนุ หม่ืนพันทนาย ใหมีผนู ่ัง ๔-๕ คน

ไพรเ ปน ดี ใหมีผนู ่งั ๓-๔ คน

๓.กฎหมายเคารพเจตนาของผูตาย โดยเฉพาะพยานรูเห็นเพ่ือพิสูจนเจตนาของผูตายต้ังแต ๓ คนข้ึนไป มี

บรรดาศักด์ิมากก็ยิ่งเพ่ิมพยานมาก เพราะทรัพยสินมาก ปจจุบันการทำพินัยกรรมตองมีพยานลงลายมือชื่อ ๒ คน

และผูท ำพนิ ยั กรรม ๑ คน รวมเปน ๓ คน

๑๙. พระอัยการลกั ษณะกูหนี้

เปนบทบัญญัติเกี่ยวกับการกูยืมเงินกันในลักษณะตางๆ ๑๓ ประการ เชน การกูเงินระหวาง ผูมี

ความสัมพันธเปนเครือญาติกัน ไดแก บุตร บุตรเขย ลูกสะใภ พี่นอง หลานขางบิดาหรือขางมารดา หลานเขย

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑๗

ภรรยาหลวง ภรรยานอย หากกูยืมเงินกัน ตางฝายตางมีสิทธิและหนาที่ตอกันอยางไร รวมท้ังการกูเงินในลักษณะ
ทว่ั ไป และลกั ษณะอ่นื ๆ

๒๐. พระอัยการเบด็ เสร็จ (เบ็ดเตลด็ )

เปนบทบัญญัติท่ีครอบคลุมเรื่องตางๆ หลายดาน เชน บทบัญญัติเกี่ยวกับสิทธิและหนาที่ความ
รบั ผดิ ชอบ และการชดใชค าเสียหายอันเกิดจากทำไร ทำนา ทำสวนรุกลำ้ กินแดน กันหรือเกิดจากการกระทำของ
สตั วพาหนะ เชน ชา ง มา วัว ควาย นอกจากนน้ั ยงั มีบทบญั ญตั ิเกี่ยวกับการยืม การฝากทรพั ย การซ้ือขาย การ
เชา การเกิดอุบัติเหตุเกี่ยวกับ การจราจรทั้งทางบก เชน เกวียนโดนกัน และทางน้ำ เชน เรือโดนกัน การเลนการ
พนัน แมกระทั่งการเกิดอันตรายจากการทำไสยศาสตร การกระทำคุณไสย การวางยาพิษ และการทำใหแทงลูก
เนอ่ื งจากมีบทบญั ญตั หิ ลากหลายมาก จึงเรียกช่ือวา พระอยั การเบด็ เสรจ็ (เบด็ เตล็ด)

๒๒. พระอัยการลกั ษณะวิวาทตดี ากนั
เปนบทบัญญัติถึงการกระทำความผิดทะเลาะวิวาทดาทอกัน และทำรายรางกายกัน ท้ังท่ีเปนการ

ชกตอยกัน หรือใชอาวุธทั้งของมีคม และไมมีคมทำรายกัน เปนเหตุใหผูถูกทำรายไดรับบาดเจ็บเปนอันตรายหรือ
บาดเจ็บสาหัส หรือถึงแกความตาย โดยแบงลักษณะการกระทำผิดเปนหลายลักษณะ และกำหนดโทษ และ
คาเสียหายสำหรับการกระทำแตละลักษณะไวแตกตางกัน และมีบทบัญญัติท่ีแสดงถึงผูใหญตองมีเมตตา และ
ผูนอ ยควรใหความเคารพผใู หญ การใหอภัยและการรกั ษาความสมั พนั ธภ ายในครอบครวั อันเปนลกั ษณะของคนไทย
เชน ในกรณีที่เกิดการทะเลาะกันในครัวเรือนระหวางพอตา แมยาย ลูกเขย ลูกสะใภ พอผัว แมผัว เมียหลวง เมีย
นอ ย ปูยาตายาย ลุงปานาอา หากผูเสียหายไมไดรับอันตรายถึงสาหัส ใหผูปกครองบานเมือง เชน นายรอย นาย
แขวง นายอำเภอ วากลาวตามความผิดและตามลำดับการเปนผูใหญผูนอย โดยใหขอขมาทำขวัญกัน หรือหาก
ผูใหญบันดาลโทสะตีทารกกจ็ ะตอ งเสยี คาเสียหายเปน ทวีคูณ

พระอัยการลักษณะวิวาทดาตีกัน ยกเวนโทษแกเด็กที่กระทำความผิดตอกัน โดยเห็นวาเด็กเปนคนท่ียังไม
อาจแสดงเจตนารายในการกระทำความผิด จึงใหเด็กที่วิวาทดาตีกันเลิกแลวกันไป ถึงแมเด็กจะไปดาตีผูใหญก็ตาม
ก็ไมใหมีโทษตอเด็กเชนเดียวกัน ในพระอัยการลักษณะวิวาทดาตียังยกเวนโทษแกชราอายุ ๗๐ ป ที่ไปดาตีผูอ่ืน
โดยเห็นวาคนชราอายุ ๗๐ ปขึ้นไป มีลักษณะเชน เดยี วกบั เดก็ ๗ ขวบ

ในประมวลกฎหมายอาญา พ.ศ.๒๔๙๙ มาตรา ๗๓ ไดบัญญัติยกเวนโทษแกเด็กที่อายุยังไมเกิน ๗ ขวบ
เชนเดียวกัน สวนคนชราที่อายุกวา ๗๐ ปน้ัน ยังคงมีความรับผิดเหมือนคนท่ัวไป เพราะฉะนั้นคนชราจะแกตัวไม
ตองรับโทษ คงตองอางบทกฎหมายในเร่ืองวิกลจริต หรือบันดาลโทสะ ถาคนชราน้ันวิกลจริต หรือกระทำความ
เพราะบันดาลโทสะ ในพระอัยการลักษณะวิวาทดาตีกัน บัญญัติเร่ืองการเวนโทษแกเด็กอายุ ๗ ขวบ และคนชรา
อายุ ๗๐ ป ไวในบทที่ ๑๐ ความวา “เด็กตอเด็กวิวาทตีกันใหพอแมหามปราม ถาพอแมเด็กฝายหน่ึงไปตีเด็กทาง
ฝายขางหน่ึงไซร ใหไหมผูตีนั้นโดยกรมศักด์ิทวีคูณ เหตุวาเด็กดวยกัน ถาเด็กตีผูใหญไซรใหทำขวัญเสียคาน้ำมัน
ใหแกม นั ผูนอย

อนึ่ง เด็ก ๗ ขวบ เชาเฒา ๗๐ เปนคนหลงใหลไปดาตีทาน ทานมิใหปรับไหมมีโทษ แตใหนายบานนาย
เมืองชวยกันวากลา วใหส มคั รสมานผเู จบ็ โดยควร”

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑๘

สำหรับพวกคนบาหรือคนวิกลจริตเปนผูไมสามารถรูผิดชอบ กฎหมายนานาประเทศลวนแตไมลงโทษ
ผูกระทำความผิดโดยวิกลจริต เพราะคนวิกลจริตไมมีความสำนึกในการกระทำของตน และโทษท่ีจะไดรับจึงไมมี
ประโยชนท่จี ะลงโทษคนวกิ ลจริตทีก่ ระทำความผิดได แตต อ งใหการรักษาพยาบาล

ในสมัยกอน การรักษาพยาบาลยังไมเจริญเทาท่ีควร การรักษาคนวิกลจริตทำใหแตนำตัวไปขังไว สวนพอ
แมข องคนวกิ ลจริตตอ งรบั ผิดในคาทำศพของผูที่ถกู คนวิกลจริตทำรา ยถงึ ตาย

พระอัยการลักษณะวิวาทดาตีกัน บทที่ ๑๕ บัญญัติวา “คนบาเขาบานทาน ตีฟนแทงคนดีตาย จะไหมบา
ไซร ทานวามิชอบ เพราะวาบาหาตำแหนงแบงสัจมิได ทานวาใหพอแมพ่ีนองเผาพันธุบาใชก่ึงเบ้ียปลูกตัวผูตาย ให
เวนบานั้นไปใหแกวิกลจริตบาใบ ผูใดเขาไปในท่ีมันอยู มันฟนแทงมีบาดเจ็บและตายก็ดี ถาพบปะมันกลางถนน
หนทางมิไดหลีก และมนั ฟน แทง บาดเจ็บถึงตายกด็ ี จะเอาโทษแกมันมิไดเลย ใหโฆษณาแกน ครบาลใหจับตวั มันจำ
จองไวก วา จะสิ้นกรรม”

เกี่ยวกับหลักความสัมพันธระหวางเหตุและผลเห็นวา ในเร่ืองความผิดฐานฆาคนตายน้ัน ถาความตาย
เกิดขึ้นทันทีท่ีถึงทำราย การวินิจฉัยวาความตายเปนผลโดยตรงจากการถูกทำรายยอมไมสูจะมีปญหาบางครั้ง
ผูเสียหายถูกทำรายแตไมตายทันทีตอมาจึงตาย ปญหาที่จะตองวินิจฉัยคือวา ความตายอันเปนผลจากการถูกทำ
รายหรือไม จงึ เปน ประเด็นวา ความตายเปน ผลจากการถกู ทำรา ยหรือไม ซ่ึงในสมัยใหมอ าจใชหลักตา ง ๆ ตามที่เรา
ศึกษากันมา เชน ทฤษฎีเง่ือนไข ทฤษฎีผลธรรมดา เปนตน ในพระอัยการวิวาทดาตีบัญญัติกำหนดวา “ถาผูถูกทำ
รา ยถึงแกความตายภายใน ๑๕ วนั ในถือวาความตายเปน ผลจากการถกู ทำราย ผกู ระทำผิดตองถกู ลงโทษผูร ายตาย
ตกไปตามกัน แตถาความตายเกิดขึ้นกวา ๑๕ วันหลังจากถูกทำราย ก็ไมใหถือวาความตายเปนผลจากการถูกทำ
รายดังท่บี ัญญัตไิ วใ นบทท่ี ๒๐ ในพระอัยการลักษณะววิ าทดา ตีกัน “ชกตียิงฟนแทงกันมบี าดเจบ็ ชำ้ ลำบากดวยเขา
ตี เปนไขผอมถึงตายใน ๑๕ วัน ทานใหทอดพินัยใหฆาผูรายตายตกไปตามกัน... ถาพนกวา ๑๕ วันถึงเดือนหน่ึงจึง
ตาย ทา นวา เปนกรรมแหง สัตวใหป รับไหมโดยบาดเจ็บนนั้ ”

๒๓. พระอยั การลักษณะโจร22๒๓
เปนบท บัญญัติในการกระทำผิดทางอาญาเก่ียวกับทรัพย ท่ีมีลักษณะการกระทำผิดหนักเบา

แตกตางกัน โดยคำนึงถึงตัวทรัพยท่ีถูกประทุษราย ตัวเจาทรัพย และองคประกอบอ่ืนๆ เพื่อมีบทกำหนดโทษที่
แตกตา งกนั

มีการแบงโจรออกเปน ๘ จำพวก ซ่ึงประกอบดวย “องคโจร” รวม ๓ จำพวก และ “สมโจร” รวม
๕ จำพวก องคโจร ๓ จำพวก ไดแก ผูเปนตัวการกระทำเอง ผูใชใ หผูอื่นกระทำ และผูสงั่ สอนวิชาโจร สวนสมโจร
๕ จำพวก ไดแก ผูใหท่ีพักแกโจร ผูเปนมิตรสหายกับโจร ผูสมรูรวมคิดกับโจร ผูใหท่ีกำบังหลบซอนแกโจร และผู
อยูกนิ อาศัยกบั โจร

กฎหมายลักษณะโจรอันเปนกฎหมายหมวดหนึ่งในกฎหมายตราสามดวงเปนตนซึ่งไดยกเลิกไปแลวนั้น จัด
โจรออกเปน สิบหกจำพวก ดงั ตอ ไปนี้23๒๔

๒๓ โจร (องั กฤษ: outlaw) คือ ผูร้ า้ ยท่ีลกั ขโมยหรือปลน้ สะดมทรพั ยส์ นิ ผูอ้ ่ืนเป็นตน้ ภาษาปากเรียก "ผูร้ า้ ย" โบราณเรียก
"ฎางการ" ก็มกี ารกระทาํ ของโจรนนั้ เรยี ก "โจรกรรม" (องั กฤษ: theft) ศพั ทท์ างศาสนาวา่ "ไถยกรรม"

๒๔ นสมาหารหติ ะคดี (โป๊ โปรคปุ ต)์ . (๒๕๔๙). พจนานุกรมกฎหมาย. กรุงเทพฯ : วญิ �ูชน. หนา้ ๑๒๒.

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑๙

๑. โจรปลน คือ บรรดาโจรท่ีสมรูรวมคดิ กันออกปลนผูอื่นไมเวนกลางวันกลางคืน วิธีการปลนเปนตนวา ดวย
การยิงปน โหรองอือ้ อึงไปใหเจาทรัพยส ะดงุ กลัว แลวคอ ยเกบ็ กวาดเอาทรพั ยท ง้ั ปวง

๒. โจรยองสะดม คือ โจรท่ีมีความรูทางวิชาอาคมสามารถใชสะกดใหเจาทรัพยหลับ แลวคอยเก็บกวาดเอา
ทรัพยท งั้ ปวง

๓. โจรภยั คือ โจรทีท่ ำใหผ อู นื่ เกรงกลัวกอ นแลว คอยเก็บกวาดเอาทรพั ยทง้ั ปวง
๔. โจรตชี ิง คือ โจรที่คบคาสมาคมกันไปตชี ิงเอาทรพั ยสนิ ของผูอืน่ ไมเวนทง้ั ทางบกทางนำ้
๕. โจรฉกฉวย คือ โจรทีม่ ิไดต ดิ อาวุธไปคอยอยูต ามถนนหนทางเปลีย่ นแลว ชวงชงิ เอาทรพั ยสินของผูอ่นื
๖. โจรซุมซอน คือ โจรท่ีคบคาสมาคมกันไปคอยดอม ๆ มอง ๆ ในสถานที่ใด ๆ มิใหเจาทรัพยรูเห็นแลวจึง
ลักเอาทรพั ยไป
๗. โจรลวงลัก คือ โจรทลี่ ักลวงเอาทรพั ยสินของผอู น่ื ไป
๘. โจรลักเลียม คือ โจรท่ีไปลกั ทรัพยสนิ ของผูอื่น พอดีเจาทรัพยมาพบเขาจงึ แสรง บอกไปวามายืมทรัพยสิน
นั้น
๙. สาธารณโจร คือ โจรไปปลนกบั พวกโจรดวยกนั แตแครว มขบวนไปดว ยเทา นั้น มิไดลงมือประการใด
๑๐. นิลัมภรโจร คือ โจรที่กระทำการไมแนบเนียน กฎหมายพรรณนาวา "มีพิรุธติดพันดุจมลทินนิลเมฆพัน
คล้ำดำตดิ อย"ู
๑๑. วิสาสคาหโจร คือ โจรลักทรัพยสิ่งของของญาติพ่ีนอง บิดา มารดา สามี ภริยา เขย สะใภ ฯลฯ ดวย
กันเอง
๑๒. สรรพโจร คอื โจรที่ลักมไิ ดเ ลือก
๑๓. ปณ ฐทสู กโจร คอื โจรตชี ิงเอาทรพั ยส ง่ิ ของไมว า ทางนำ้ ทางบก
๑๔. ทามรกิ โจร คอื โจรท่เี ปนเพอื่ นกันพากันกระทำโจรกรรมเปน อาชพี เลยี้ งตัว
๑๕. สารโจร คือ โจรทลี่ กั ทรพั ยอนั เปนแกน สาร เชน ลกั พระพุทธรูปแลวลอกเอาทองพระน้ันไปขาย
๑๖. ดัสกรโจร คือ โจรที่คบคาสมาคมกันไปปลนราษฎรแลวทำลายครัวเรือนตลอดจนทรัพยสินบริเวณ
ใกลเคยี งดวยเปนตน
การกระทำผิดก็มีทั้งการปลน การชิง การลัก ซ่ึงบางกรณีมีการทำรายเจาทรัพยถึงแกความตาย ตลอดจน
การกระทำผิดขั้นอุกฤษฏโทษตางๆ เชน ลักพระพุทธรูป หรือลอกของมีคาท่ีองคพระ เชน เอาองคพระพุทธรูป
ทองไปเผาเพอื่ ลอกเอาทอง โดยการกำหนดโทษจะหนักเบาลดหล่นั ไปตามลักษณะการกระทำผดิ
๒๔. พระอัยการอาชญาหลวง

เปนบทบัญญัติไมใหขุนนาง และราษฎรทำการใดๆ ที่เปนการลวงละเมิดตอองคพระมหากษัตริย
ไดแก การละเมิดพระราชโองการ พระราชบัญญัติ และพระราชเสาวนีย การกระทำผิดตอองคพระมหากษัตริย
การเบียดบังลักพระราชทรัพยและคาภาษีคาธรรมเนียมตางๆ หรือการกระทำความผิดตอความมั่นคงของรัฐ การ
กระทำท่ีเปนภยันตรายแกประชาชน และความผิดอ่ืนๆ เชน กระทำทุจริตเกี่ยวกับการเกณฑกำลังพลไปใชใน
ราชการสงคราม การใชกำลังอาวุธเขาขมขูกรรโชกทรัพยแกราษฎรใหไดรับความเดือดรอน การปฏิบัติหนาท่ี
ราชการทงั้ ในฝายทหารและฝายพลเรอื นโดยมิชอบหรอื โดยทุจริต

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒๐

เกี่ยวกับเร่ืองการยอมความในคดีความผิดอาญาในสมัยเดิมน้ัน ดูเหมือนจะไมไดแบงออกเปนความผิดตอ
แผนดิน หรือความผิดตอสวนตัวเหมือนในปจจุบัน แตวาความผิดที่มีลักษณะเปนการเสียหายตอบุคคลเอกชน
โดยตรง และเปนความผิดท่ีไมรายแรงนัก หากคูความไมติดใจที่ฟองรองกัน และยอมความกันก็ใหตุลาการ
ดำเนินการใหตามความประสงคของคูความ สวนเงินพินัยหลวงท่ีควรเขาพระคลังน้ันใหแจกเปนทานแกอาณา
ประชาราษฎร (พระอัยการลักษณะอาญาหลวง บทท่ี ๑๕) หากคดีท่ีจะยอมความกันเปนคดีมหันตโทษ ทานให
เจากรมปลัดกรมเอาคดีข้ึนกราบบังคมทูลพระกรุณากอน ถามีพระราชโองการตรัสเปนประการใดก็ใหกระทำ
ตามนน้ั ถา เปน คดใี นหวั เมืองใหเ อา
คดนี ั้นขึ้นวาแกเจาเมือง เจาเมอื งวาเปนประการใดก็ใหกระทำตามน้ัน ถาผูใดเอาคดมี หนั ตโทษมาทำยอมความตาม
อำเภอใจเจา กรมปลัดกรมละเมดิ พระราชบญั ญตั ิมีโทษ ๖ สถาน (พระอัยการลกั ษณะอาญาหลวง บทท่ี ๔๕)

เกี่ยวกับเรื่องหลักการไมมีผลยอนหลัง ตามที่มีหลักกฎหมายท่ัวไปวา “ไมมีความผิด ไมมีโทษ ถาไมมี
กฎหมาย” ซ่ึงหมายความวา การที่จะลงโทษผูใดน้ันจะตองมีกฎหมายบัญญัติไวอยางชัดแจงใหประชาชนไดทราบ
ลวงหนาวาสิ่งใดท่ีเขากระทำไดโดยไมมีความผิด และส่ิงใดท่ีเขาทำไมไดเพราะมีกฎหมายหาม กลาวอีกนัยหน่ึง
กฎหมายไมมีผลยอนหลังไปลงโทษการกระทำซ่ึงในขณะกระทำไมเปนความผิด เมื่อมองในแงน้ี พระอัยการอาญา
หลวงก็มีบทบัญญัติท่ียึดถือหลักกฎหมายทั่วไปเชนวาน้ัน กลาวคือ ในพระอัยการอาญาหลวง บทท่ี ๔๖ ซึ่งบัญญัติ
วา “พระเจาอยูหัวทานหามมิใหมุขมนตรี ราชนิกุล ขุนหม่ืนหัวพันทั้งหลายคบกันเสพยสุรายาเมา สูบฝน เท่ียวเลน
ในเวลากลางคืน และลักลอบเจรจาคดีอันมิชอบ อันผิดจากพระราชกฤษฎีกา ถาผูใดมิฟงพระราชบัญญัติตรัสหาม
ดงั นี้ ทานวา ผูนั้นทรยศขบถตอแผนดิน ทานใหลงโทษ ๖ สถาน ถาผูสูบฝนเสพยสุรายาเมาคบกันกินเหลาเท่ียวเลน
กลางคืน แลเจรจาคดมี ิชอบดงั กลาวนน้ั กอนทรงพระราชบัญญตั ิ ทา นไมใ หม โี ทษแกผนู นั้ ”

จากบัญญัติน้ีจะเห็นไดวาเปนการหามการสูบฝน เสพยสุรายาเมาในหมูขุนนางขาราชการในเวลากลางคืน
ทัง้ นี้เพือ่ ปอ งกนั มใิ หขาราชการคบคดิ กันกระทำในสงิ่ ทม่ี ชิ อบ ท้ังในบทบัญญตั ิตอมายงั กำชับไวอีกวา ถา ขาราชการมี
กิจธุรการงานใด ๆ ที่จำเปนตองไปมาหาสูกันในเวลากลางคืนก็ใหแจงแกเจาขุนมูลนายรับทราบไวกน จึงจะไมมี
ความผดิ เนือ่ งจากกฎหมายบทน้คี งเปน สงิ่ ใหม กลา วคอื แตเดิมพวกขุนนางขา ราชการทำไดโดยไมผดิ เพราะฉะน้ัน
เมื่อจะหามมิใหกระทำตอไป จึงตองประกาศใหทราบท่ัวกันไปกอน เม่ือขุนนางขาราชการทราบขอหามแลวยังขืน
กระทำอีกจึงเปนความผดิ

เกี่ยวกับเรื่องความเปนญาติ ตามพระอัยการลักษณะตาง ๆ ในกฎหมายตราสามดวง ความเปนญาติมีผล
ในทางอาญาดงั นี้

๑. ความเปนญาติเปนเหตุใหยกเวนโทษความผดิ ฐานลักทรพั ย เพราะยากไร อยางไรเขาเสียกนั มิได
๒. ความเปนญาติเปนเหตุใหยกเวนโทษตามความผิดฐานทำรายรางกายมิถึงสาหัส โดยเหตุผลอยาง

เดียวกันกบั กรณลี ักทรัพยระหวา งเครือญาติ
ความเปนญาติมีผลในทางแพง กลาวคือ กฎหมายหามผูเปนญาติพ่ีนองสมรสกัน เพราะจะทำใหเกิดอุบาทว
จญั ไรแกบา นเมอื ง
๒๕. พระอัยการอาชญาราษฎร

เปนบทบัญญัติเก่ียวกับการกระทำตางๆ ที่เปนการขมเหงราษฎรดวยกัน เชน ลูกหน้ีไมชำระหน้ี
และหลบหน้ีเจาหนี้ เมื่อเจาหน้ีไปพบเขาก็ใชกำลังจับกุมมาจองจำเอาไวโดยพลการ ไมมอบใหเจาหนาที่บานเมือง

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒๑

เปนผูดำเนินการ รวมทั้งการกระทำความผิดฐานทำใหเสียทรัพย เชน ไปทำลายพืชผล ร้ัวหรือบานเรือนผูอื่นให
เสียหาย

๒๖. พระอยั การกบฏ
คำวา กบฏ ศึก ตามกฎหมายฉบับนี้ มิไดหมายความเฉพาะการยึดอำนาจปกครองประเทศจากองค

พระมหากษัตริยเ ทา นนั้ แตรวมถงึ การกระทำลกั ษณะรา ยแรงตางๆ ทงั้ ทม่ี ีผลตอความมนั่ คงในราชอาณาจกั ร และ
เปนการกระทำผิดในลักษณะที่ขัดตอความสงบเรียบรอยและศีลธรรมอันดีของประชาชนอยางรายแรง เชน ปลน
พระนคร เผาพระราชวัง ปลนและ เผาวดั ฆาบดิ ามารดาครบู าอาจารย ลกั พา กระทำทารุณตดั มอื ตดั เทา และฆา
เด็กทารก โทษท่ีกำหนดไวสำหรบั การกระทำผิดที่มีลกั ษณะรุนแรงใหผูถูกลงโทษไดรับความทรมาน นอกจากนี้ยงั มี
การกำหนดการกระทำของผูมีหนาท่ีในกองทัพยามเกิดศึกสงครามกำหนดกิจที่พึงกระทำ หรือพึงงดเวนตามหลัก
พชิ ยั สงคราม การลงโทษกรณีฝาฝน และการปนู บำเหนจ็ ใหรางวัลกรณที ำความชอบ และอ่นื ๆ

ในพระอัยการกบฏศึก มบี ทลงโทษ ผูกระทำผิด โทษเปนขบถภายในและภายนอกราชอาณาจกั ร การ
กอการกบฏภายในราชอาณาจักร หมายถึง การปลงพระชนมพระมหากษัตริย โดยมีวัตถุประสงคเพื่อจะเปลี่ยน
พระมหากษตั รยิ โ ดยมชิ อบดวยพระราชประเพณี

ลักษณะของการกอกบฏภายนอกราชอาณาจักร หมายถึง การชวยเหลือขาศึกดวยวิธีการตาง ๆ
เพอื่ ใหความสะดวกแกขาศึก ใหไดด ินแดนบางสว นหรอื ทั้งหมด บทลงโทษในความผิดของผูกอ กบฏ คอื

๑. ริบราชบาตร24๒๕และฆาทั้งโคตร
๒. รบิ ราชบาตรและ ฆา เจด็ ชัว่ โคตร
๓. ริบราชบาตรพรอมทั้ง ฆาผูน้ันเสียโดย ไมใหเล้ียงดูครอบครัวอีกตอไป การประหารชีวิตกระทำ
โดยไมใหโลหิตหรือรางกายตกลงบนพ้ืนดินเปนอันขาด ลักษณะของการกอกบฏตามกฎหมายโบราณ พอสรุปได
ดงั น้ี
๑. ปลดองคพ ระมหากษัตริยล งจากราชบัลลังก
๒. ทำรายพระมหากษตั ริยด ว ยอาวุธถงึ แกสนิ้ พระชนม
๓. เจาผูครองเมืองไมสงเคร่ืองราชบรรณาการมาถวายอยางเชนแตกอน แข็งเมืองไมยอมข้ึนตอ
พระมหากษตั ริย หรอื แผน ดนิ นนั้ อีกตอ ไป
๔. ชวยเหลอื ขา ศกึ ใหยกทพั เขา มาในแผน ดนิ
๕. เอาความลบั เกยี่ วกับกิจการบานเมืองและกำลงั ทหารท่ีไมค วรเปด เผยไปแจง ใหศ ัตรู/ขา ศึกทราบ

๒๗. กฎพระสงฆ
มีรวม ๑๐ ขอใหญ เปนการวางหลักปฏิบัติ ขอพึงปฏิบัติ ขอหาม การสอดสองดูแล การกำกับ

ตรวจสอบ เพื่อใหพระภิกษุสงฆท้ังหลายประพฤติตนไดสมกับสมณเพศตามพระธรรมวินัย และมีบทลงโทษกรณี

๒๕ รบิ ราชบาตร ตามความหมายในพจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน หมายความวา่ คาํ สงั่ หลวง รบิ ราชบาตรเป็น โทษรบิ
ทรพั ย์ มกั ใชค้ ู่กบั โทษประหารชวี ติ เป็นการรบิ ทรพั ยข์ องผูก้ ระทาํ ผดิ ทกุ สง่ิ ทม่ี อี ยู่ในขณะนน้ั รวมทงั้ ลูกเมยี และทรพั ยส์ นิ เงนิ ทอง
ใหต้ กเป็นของหลวง

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒๒

ตางๆไว โดยมีการยกตัวอยางคดีท่ีพระสงฆกระทำผิด หรือประพฤติไมสมควรออกนอกลูนอกทางไวมากมายหลาย
กรณี เชน การเสพเมถุนกบั สกี า พดู จา หรือทำกริ ิยาเกีย้ วพาราสีสกี า เสพสรุ า เลน การพนัน อวดอุตริเปนผวู ิเศษ

๒๘. กฎ ๓๖ ขอ พระราชบญั ญตั พิ ระราชกำหนดเกา และพระราชกำหนดใหม
ประกอบดวยกฎ ๓๖ ขอ พระราชบัญญตั ิ ๒๒ ฉบบั พระราชกำหนดเกา ๖๕ ฉบบั เปนกฎหมายใน

สวน “พระราชนิติศาสตร หรือพระราชนิติคดี” ท่ีพระมหากษัตริยทรงกำหนดกฎเกณฑตางๆ ในดานการปกครอง
การบริหารราชการแผนดิน การศาลยุติธรรม รวมทั้งแนวทางพระบรมราชวินิจฉัยคดีความตางๆ ท่ีเกิดขึ้น โดย
ยกตัวอยางคดีและขอเท็จจริงในคดีตามท่ีเกิดขึ้นจริง ตลอดจนพระบรมราชวินิจฉัยที่เก่ียวของ แลววางเปนกฎไวใช
บังคับตอไป

สวนหลักอินทภาษ พระธรรมนูญ พระอัยการกรมศักด์ิ พระอัยการลักษณะรับฟอง พระอัยการลักษณะ
พยานพิสูจนดำน้ำลุย เพลิง พระอัยการลักษณะตุลาการ พระอัยการลักษณะอุทธรณ พระอัยการลักษณะผัวเมีย
พระอัยการทาส พระอัยการลักษณะลักพาลูกเมียผูคนทาน พระอัยการลักษณะมรดก พระอัยการลักษณะกูหน้ี
พระอัยการเบ็ดเสร็จ (เบ็ดเตล็ด) พระอัยการลักษณะวิวาทตีดากัน พระอัยการลักษณะโจร พระอัยการอาชญา
หลวงอาชญาราษฎร และพระอัยการกบฏศึก ลวนแตเปนกฎหมายสาขาคดี ที่นำมูลคดีตางๆ ตามคัมภีรพระ
ธรรมศาสตร มาบญั ญัตเิ ปน บทมาตราตา งๆ กฎหมายสว นนี้จึงเปน “พระราชศาสตร”

สวนกฎมนเทียรบาล พระอัยการตำแหนงนาพลเรือน พระอัยการตำแหนงนาทหารหัวเมือง กฎพระสงฆ
กฎ ๓๖ ขอ พระราชบัญญัติ พระราชกำหนดเกา และพระราชกำหนดใหม เปนบทบัญญัติที่มิไดนำมูลคดีตาม
คัมภรี พระธรรมศาสตรม าเปน หลกั กฎหมายสวนนจ้ี งึ เปน “พระราชนติ ิศาสตร หรอื พระราชนิตคิ ดี”

พระราชศาสตรท ่ไี ดทกี่ ารบญั ญตั ขิ ึน้ มาใหมในยคุ นค้ี ือ กฎหมายลักษณะโจรหาเสน

กฎหมายลกั ษณะโจรหาเสน เปน กฎหมายทพ่ี ระบาทสมเดจ็ พระนงั่ เกลาเจา อยหู ัว (รัชกาลท่ี ๓) ทรงพระ
กรณุ าโปรดเกลา ฯ ใหประกาศใชเปน กฎหมายจารตี ประเพณวี า ดว ยการเกณฑร าษฎรชว ยระงับการปลน สดมภ
เนื่องจากเจา หนาที่ฝา ยปราบปรามมกี ำลังไมเ พยี งพอที่จะระงบั จบั กมุ คนราย หากเกดิ โจรผรู า ยเขา ปลน บา นเรอื นใด
ใหช าวบา นทีอ่ ยใู นรัศมีหาเสน (หาเสนเทา กบั ๒๐๐ เมตร) ของบา นท่เี กดิ เหตุนน้ั ชวยกันตเี กราะบอกสัญญาณกัน
ตอ ๆ ไป และชว ยกันจดุ ไฟใหส วางเหน็ ตวั ผูรา ย ลอ มโจร ตอสู ตดิ ตามจบั กมุ ผรู า ยมาใหได หากละเลยไมช ว ยเหลอื
กันจะมีความผดิ ฐานละเมดิ กฎหมาย ถาผรู า ยปลน เอาทรพั ยไ ปได ชาวบานตอ งถกู ปรับไหมตามศกั ดนิ า ศักดนิ าสูง
ตองจายคาปรับมาก ลดหลัน่ กนั ไปตามศักดินา สวนคนทมี่ าชว ยจบั โจรโดนฟน แทงไดร ับบาดเจบ็ “ทานวา คมุ โทษ
อยาใหปรบั ไหมเลย” แลว ใหต ระลาการเรียกเก็บเงินปรับโทษราษฎรเอามาเกบ็ ไวเปนสวนกลางกอ น ถาจับตวั ผรู าย
ไมไ ด เจา ทรัพยเ สยี ทรพั ยไ ปเทา ใดกใ็ หเจา ทรพั ยส าบานตนแลวใหเอาทรัพยท ผ่ี รู า ยเอาไปทำเปน ๓ สว น ยกใหเ จา
ทรพั ย ๑ สว น อกี ๒ สว นใหเ อาจากเงนิ คาปรบั ไหมของชาวบา นมาใช ถาไมพอใหต ระลาการเบิกเอาเงนิ หลวงมาใช
เจา ของทรพั ยจ นครบ หากเงนิ คาปรับไหมมีจำนวนมากเกินทนุ ทรพั ยของเจา ของทรพั ยใหส งเกบ็ ทพี่ ระคลงั มหา
สมบัติ เพื่อพระราชทานใหเปน บำเหนจ็ แกผูจบั คนรา ยได และหากบตุ รหลานญาติพ่ีนอ งประพฤติไมด ี ไมอ ยใู น
โอวาทคำสงั่ สอน หา มปรามของบิดามารดาญาติพี่นอ ง ไปปลน สดมภเอาทรพั ยของผอู ื่นมาเปน ของตน ไมใหบดิ า
มารดาญาตพิ ่นี อ งชวยปกปดอำพราง หากกระทำตอ งไดรับโทษดว ย ตอ งมาบอกกลาวตอ นายเวรศาลาลกู ขุนใน ให
นายเวรเรยี นลกู ขนุ ศาลาสง่ั เจาพนักงานใหเ อาตัวผูนน้ั มาจำจอง จนกวา จะมีผรู ับรอง บิดามารดาจงึ จะพน โทษรอด

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒๓

ตวั ไป หากบดิ ามารดา ญาตพิ นี่ อ งไมไ ดมาวา กลา วบอกศาลาไวก อน ภายหลงั บตุ รหลานญาตพิ นี่ องผูนั้นเปนผูร า ยไป
ปลน สดมภ จะตองมีโทษถงึ รบิ ราชบาทว คือ เอาบตุ ร ภริยา ทรพั ยสิน ส่ิงของ ตกเปนของหลวง และหากพ่ีนอ ง
ลูกหลานเปน โจรปลนสดมภ บดิ ามารดาตอ งถกู ลงโทษดว ย กฎหมายลักษณะโจรหา เสน ไดถกู ยกเลิกใชต ง้ั แตว ันท่ี
๒๙ พฤศจกิ ายน ร.ศ. ๑๑๗ (พ.ศ. ๒๔๔๒)

สมัยกรุงรัตนโกสินทรยุคฟนฟูชาติบานเมือง มีการใชบุคคล ๒ จำพวก เปนพนักงานตุลาการ คือ
พราหมณและขุนนางฝายไทย พราหมณซึ่งเปนชาวตางประเทศและผูเช่ียวชาญทางดานนิติศาสตร เรียกวา ลูกขุน
ณ ศาลหลวง มี ๑๒ คน มีหัวหนาเปนพระมหาราชครูปุโรหิต และพระมหาราชครูมหิธรถือศักด์ินาเทาเจาพระยา
หนาที่ของลูกขุน ณ ศาลหลวงคือ ชี้บทกฎหมาย แตจะบังคับบัญชาอยางใดไมได อำนาจบังคับบัญชาทุกอยางอยู
กับเจา พนักงานทีเ่ ปน ไทย

กฎหมายตราสามดวงไดเปนแบบฉบับท่ีใชในราชการตอมาอีกนานถึง ๑๐๐ ป จนถึงรัชสมัย
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ จึงไดมีการยกเลิกไปพรอมกับการปฏิรูปกฎหมายและการ
ศาลครัง้ ใหญ และครงั้ แรกของราชอาณาจกั รไทย

เพราะฉะน้ันเราจะเห็นวาอายุของกฎหมายไทย โดยเฉพาะกฎหมายตราสามดวง เริ่มต้ังแตเมื่อป พ.ศ.
๒๓๔๗ – ๒๔๘๒ รวมเปนระยะเวลา ๑๐๐ กวาปเศษที่ใชอยูจนกระทั่งถูกยกเลิก เม่ือเรามีประมวลกฎหมาย
สมัยใหมซ งึ่ ประกอบดวย

๑. ประมวลกฎหมายอาญา ซงึ่ เรยี กวา กฎหมายลักษณะอาญา รศ.๑๒๗
๒. ประมวลกฎหมายแพรและพาณชิ ย ซง่ึ เขียนออกมาทีละบรรพ
๓. ประมวลกฎหมายวธิ ีพจิ ารณาความแพง
๔. ประมวลกฎหมายวธิ ีพิจารณาความอาญา
๕. พระธรรมนญู ศาลยตุ ิธรรม
๖. พ.ร.บ. วาดว ยการขัดกันแหง กฎหมาย
อนั จะไดทำการอธบิ ายโดยละเอียดในบทตอ ไป

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒๔

บทที่ ๑๓
กฎหมายสมยั กรงุ รตั นโกสินทร (รชั กาลที่ ๔ – รชั กาลที่ ๗ กอ นป ๒๔๗๕)

ยุคปฏริ ูปประเทศไดเร่มิ เปลี่ยนแปลงเขา
สูยุคใหมต้ังแตรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระ
จอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๔ และเร่ิมมีการ
ติดตอสัมพันธกับนานาประเทศอยางกวางขวาง
อารยธรรมตะวันตกไดเร่ิมเขามามีบทบาทในวง
ราชการอยางจริงจัง ทัศนคติในสังคมและ
ขนบธรรมเนียมประเพณีบางอยางที่ยึดถือปฏิบัติ
มา กลายเปนสิ่งลาสมัย กฎหมายตราสามดวงจึง
ไมอาจนำมาใชบังคับไดในทุกกรณี บางบท
กลายเปนกฎหมายที่ไมยุติธรรม หรือเปนเรื่อง
รุนแรงเกนิ กวาเหตุ

ดวยเหตุดังกลาวน้ีพระบาทสมเด็จพระ
จอมเกลาเจาอยูหัวจงึ ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลา
ฯ ใหตราพระราชกำหนดกฎหมายใหม และออก
ประกาศตาง ๆ รวมไดเปนจำนวนเกือบ ๕๐๐
ฉบับ ซ่ึงเรียกวา “ประกาศรัชกาลท่ี ๔” มาใช
บังคับ บางฉบับเปนการแกไขปรับปรุงกฎหมาย
เดิมใหเรียบรอยรัดกุม เหมาะสมแกสถานการณบานเมืองในขณะนั้น และใหเปนความยุติธรรมถูกตองย่ิงข้ึน
ตวั อยา งของกฎหมายเหลา นีม้ เี ปน ตน ดงั นี้

๑. พระราชบัญญัติมรดกสินเดมิ และสนิ สมรส ตราเม่ือป พ.ศ.๒๓๙๔
๒. พระราชบัญญัติพระสงฆสามเณรและศษิ ยว ดั ตราเมือ่ ป พ.ศ.๒๔๐๒
๓. พระราชบัญญัติเร่ืองที่กระหนาบคาบเก่ียวและการกูหนี้ในระหวางญาติ ตราเม่ือป พ.ศ.

๒๔๐๓
๔. พระราชบัญญัติลกั พา ตราเมือ่ ป พ.ศ.๒๔๐๘
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหตั้งโรงพิมพหลวงข้ึนในพระบรม
ราชวัง โดยใชช ่อื วา โรงอกั ษรพมิ พการ เพอื่ ใชพมิ พการ เพอื่ ใชพ มิ พเอกสารตา ง ๆ ของทางราชการ และไดเริม่ พมิ พ
หมายประกาศออกมาเปนครั้งแรกเม่ือป พ.ศ.๒๔๐๑ โดยออกมาในรูปเปนหนังสือพิมพแถลงขาวของทางราชการ
พระราชทานนามวา “ราชกิจจานุเบกษา” กับยังไดจัดพิมพเฉพาะประกาศตาง ๆ แจกจายไปตามหนวยราชการ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒๕

และปดตามสาธารณสถานในชุมชนตาง ๆ ผลท่ีไดรับคือ ขาราชการและมหาชนไดมีโอกาสทราบขอมูลขาวสารการ
เคลอ่ื นไหวในทางราชการยิ่งข้นึ และทำใหเกิดความสะดวกในทางการปกครองยง่ิ ขนึ้ ดวย

การศาลสวนใหญยังคงเปนในรูปเดิมและยังคงแยกยายกระจัดกระจายกันอยูตามกรมกองตาง ๆ ยังมิได
รวมกันเปนกระทรวงเดียวกัน พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหจัดระเบียบ
การศาลใหเรียบรอยสอดคลองกับกาลสมัยใชพ ิจารณาพิพากษาคดีเปนไปอยางเที่ยงธรรม แลว ทรงพระกรุณาโปรด
เกลาฯ ใหยกเลิกวิธีการพิจารณาพิพากษาตามจารีตนครบาล ซึ่งมีการโบยตีและทรมานจำเลยดวยประการตาง ๆ
เพ่ือใหรับสารภาพ

อนึ่ง รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวไดเร่ิมมีศาลกงสุล หรือเรียกอีกอยางหนึ่งวา ศาล
คดีตางประเทศ อันเปนผลมาจากไทยจำตองยอมทำสนธิสัญญาสนธิสัญญาบาวร่ิงเสียเปรียบกับนานาชาติ
มหาอำนาจตะวันตก สาระสำคัญของสนธิสัญญามีวา หากเกิดความพิพาทระหวางคนไทยกับคนในบังคับของชาติ
มหาอำนาจเหลาน้ันแลว ถาเปนความอาญาและคนในบังคับของประเทศใดเปนผูกระทำผิด กงสุลของประเทศน้ัน
จะเปนผูพิจารณาพิพากษาโทษตามกฎหมายของเขา หากผูกระทำผิดเปนคนไทย เจาหนาที่ฝายไทยจึงจะเปนผู
พจิ ารณาโทษตามกฎหมายไทยได ทั้งน้เี ปนดว ยการพพิ ากษาอรรถคดีของไทยในเวลากอ นทำสนธิสัญญาในรชั กาลที่
๔ น้ัน ยังคงใชวิธีจารีตนครบาล มีการโบยตีและทรมานจำเลยดวยประการตาง ๆ เปนตนวา ตัดมือตัดเทา ยางไฟ
ท้ังเปน นานาประเทศเหลา น้นั จงึ ไมย นิ ยอมใหคนในบงั คับของเขาอยูภ ายใตกฎหมายไทย

ขอดีขอ เสียของสนธิสัญญาบาวริงที่มตี อไทย มีดงั ตอ ไปน้ี

ก. ขอดีของสนิ ธสิ ญั ญาบาวริง มีดังน้ี

(๑) ไดรกั ษาเอกราชและความสุขของประเทศไวไ ด
(๒) การสง ทตู ไปตา งประเทศและทำสญั ญาระหวา งประเทศเปน การรบั รองเอกราชของชาติ
(๓) ทำใหเ กดิ การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ วิชาชีพ และการชางหตั ถกรรมของไทยไทยเจรญิ กาวหนา
ขนึ้
(๔) ระบบการเก็บภาษอี ากรมปี ระสทิ ธภิ าพยิ่งข้ึน
(๕) พัฒนาการผลิตสินคาดานการเกษตรหลายชนิดจากสภาพพอยังชีพไปเปนการผลิตเพ่ือกาคคา
โดยเฉพาะการผลติ ขา ว
(๖) ไดร บั วทิ ยาการและอารยธรรมทัง้ หลายจากนานาประเทศ
ข. ขอ เสียของสนธสิ ัญญาบาวริง มดี ังนี้

(๑) สนธิสัญญาไมกำหนดระยะส้ินสุดของสัญญา ทำใหแกไ ขลำบากในระยะหลัง
(๒) ไทยไมไดรับเอกราชทางการศาลและศุลกากร อำนาจศาลกงสุล กอใหเกิดความยุงยากในการ
ปกครอง สว นการเก็บภาษขี าออกรัฐบาลไทยไมม สี ิทธ์ิกำหนดอัตรา ทำใหเ ปน อปุ สรรคในการหารายไดแผนดิน
(๓) ประชาชนตองแบกภาระดานการเสียภาษีอากรมากขึ้น เพราะรัฐบาลตองเก็บภาษีอากรเพ่ิมจาก
ประชาชน เพ่อื เปนการชดเชยกบั รายไดแ ผน ดินทลี่ ดนอ ยลงไป

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒๖

ก า ร มี ก ง สุ ล นี้ ไ ด ก อ ใ ห เกิ ด ค ว า ม ยุ ง ย า ก ใ น
ทางการปกครองเปนอยางมาก ดวยเปน
ชองทางใหกงสุลตางประเทศในสมัยน้ันฉวย
โอกาสใชอิทธิพลเขาชวยปองกันคนในบังคับ
ของตนท่ีกระทำผล ส่ังใหเจาหนาที่ตำรวจ
ปลอยตัวชาวตางประเทศท่ีทำผิดกฎหมายเสีย
ไดทำใหอำนาจของรัฐบาลไทยในการท่ีจะ
รักษาความสงบเรียบรอยและความศักดิ์สิทธิ์
ของกฎหมายถูกบ่ันทอนทำลายไป นอกจากน้ี
ยังทำใหชนเช้ือชาติชาวเอเชียท้ังหลายที่เขามา
พ่ึงพระบรมโพธิสมภารอยู มีชาวจีนเปนตนไปอาศัยแอบแฝงแอบอางเปนคนในบังคับตางประเทศ เพ่ือกระทำการ
ทุจริตผดิ กฎหมาย โดยที่ทางรัฐบาลไทยไมสามารถจับกมุ เอาตัวมาลงโทษได ดวยมสี ิทธพิ ิเศษไมตองอยูใตบงั คับของ
กฎหมายและศาลไทย25๒๖พฤติการณเชน นแ้ี สดงวา ไทยไมม ีเอกราชในทางการศาล เปน ขอเสยี เปรียบอยา งยง่ิ ของไทย
ดังนั้นไทยจึงไดมีการดิ้นรนขวนขวายเพ่ือหาทางแกไขใหพนจากภาวะอันไมเปนธรรมน้ีตลอดมาเปนเวลาประมาณ
๘๐ ป จงึ สามารถสลดั พนจากสภาวะนี้ออกมาโดยสน้ิ เชงิ ได

ในสมัยตอมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ ไดทรงดำเนินการแกไขกฎหมายใหดี
ข้ึนดวยวิธีการตาง ๆ เชน ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหสถาปนากระทรวงยุติธรรมขึ้นในป พ.ศ.๒๔๓๔ หลังจาก
น้ันจึงทรงปฏิรูปกฎหมายโดยใหจางนักกฎหมายชาวตะวันตกและชาวญ่ีปุนมาชวยดวยมาชวยในการปฏิรูป
กฎหมาย

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหปรับปรุงไขธรรมเนียมศาล
ยตุ ธิ รรมดงั ตอ ไปน้ี

๑. ศาลในกรุง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาอยูหัวไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหต้ังศาลโปรีสภาขึ้น
เมอื่ วนั ที่ ๓๑ มีนาคม พ.ศ.๒๔๓๕ สำหรบั ทำหนาทเ่ี ปรียบเทียบคดีความวิวาทของราษฎรที่เกดิ ขึน้ ในทอ งท่แี ละเปน
คดีท่ีมีโทษขนาดเบา ศาลโปรีสภาทำหนาท่ีสืบเน่ืองมาจาก “ศาลกรมกองตระเวน” เดิมทีขึ้นอยูกับกระทรวงนคร
บาล แตพ ระองคทรงพระประสงคใหก ารพจิ ารณาพพิ ากษาคดเี ปน ไปดวยความรวดเร็วย่งิ ขึน้ จึงทรงพระกรณุ า

โปรดเกลาฯ ใหยกเลิกอำนาจของกรมพระนครบาลฝายตุลาการเสีย แลวทรงต้ังศาลโปรีสภาข้ึนทำหนาท่ีแทนโดย
ใหสังกัดอยูในกระทรวงยุติธรรม น่ันเปนการแยกอำนาจตุลาการคร้ังแรกออกจากอำนาจฝายปกครอง และศาล
โปรีสภาน้ไี ดเ ปล่ียนมาเปนศาลแขวงเมือ่ วันที่ ๑ ตลุ าคม พ.ศ. ๒๔๗๘ เปนตนมา

๒. ศาลหัวเมือง ป พ.ศ.๒๔๓๙ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ
ใหจัดต้ังกองขาหลวงพิเศษข้ึนคณะหน่ึง มีพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธ์ิ แตครั้นยังทรงดำรงพระ
ยศเปนพระเจาลูกยาเธอ พระองคเจารพีพัฒนศักดิ์ ซ่ึงเปนพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา

๒๖ แสท้อื น ศุภโสภณ, ประวตั ศิ าสตรไ์ ทย ฉบบั พฒั นาการ ภาค ๒. ๒๕๑๖. หนา้ ๑๕

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒๗

เจาอยูหัว และเจาจอมมารดาตลับเปนประธาน (เปนสภานายกในเวลาน้ัน) ออกไปจัดการแกไขธรรมเนียมศาล
ยุติธรรมหัวเมืองทั่วราชอาณาจักร ใหการพิจารณาคดีไดเปนไปโดยรวดเร็วและถูกตองตามตัวบทกฎหมาย อีกทั้ง
ยุติธรรมเที่ยงตรง เพ่ือจะไดรวบรวมศาลหัวเมืองทั้งหมดใหมาสังกัดอยูในกระทรวงยุติธรรมเชนเดียวกับศาลใน
กรุงเทพฯ และเพ่อื ใหเ ปนระเบยี บการศาลยุตธิ รรมทั่วราชอาณาจักรไดล งรอยเขา รปู อยูในแนวเดียวกนั

กองขาหลวงพิเศษชดุ น้ที ำหนาทส่ี ำคัญ ๆ ดงั น้ี

๑. จัดการตั้งศาลยุติธรรมสำหรับการพจิ ารณาคดีขึน้ ตามหวั เมืองท้ังปวงใหด ีกวาทเ่ี คยมมี า

๒. ชำระสะสางคดีความที่คา งอยูใ นศาลตามหวั เมอื งตา ง ๆ ตามทีเ่ หน็ วาเปนทางดที สี่ ุดเทา ที่จะทำได

ผลของการปฏิบัติหนาท่ีของกองขาหลวงพิเศษชุดน้ีปรากฏวาไดมีการตั้งศาลมณฑลเกาขึ้น เปนศาลแรก
เมื่อวันที่ ๑๐ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๔๐ แลวมีการจัดตั้งศาลข้ึนในมณฑลอ่ืน ๆ เปนตนวา ศาลมณฑลปราจีนบุรี ศาล
เมืองสระบุรี ศาลมณฑลภูเก็ต ศาลมณฑลนครสวรรค ศาลมณฑลนครชัยศรี ศาลมณฑลนครศรีธรรมราช และการ
ไดม าสำเร็จลงจนในป พ.ศ.๒๔๕๘ โดยมศี าลมณฑลพายัพและศาลมณฑลมหาราษฎรต้ังขึ้นเปน ศาลสดุ ทา ย

๓. การจัดแบงช้ันของศาล เมื่อการศาลเริ่มเปนระเบียบเขารูปเรียบรอยแลว พระบาทสมเด็จพระ
จุลจอมเกลาเจาอยูหัวจึงไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหตราพระธรรมนูญศาลยุติธรรมขึ้นเม่ือวันท่ี ๑ มิถุนายน
พ.ศ.๒๔๕๑ (ร.ศ.๑๒๗) เพื่อใหระเบียบการศาลยตุ ธิ รรมไดเ ปนระเบียบเรียบรอ ยเปน หลกั ฐานมัน่ คงยิ่งขน้ึ

ตามพระธรรมนูญศาลยุติธรรมน้ีไดกำหนดใหแบงศาลออกเปน ๓ แผนกตอไปน้ี ศาลฎีกา ศาลสถิต
ยตุ ิธรรมกรุงเทพฯ และศาลหัวเมือง สำหรับศาลฎีกาซึ่งเปนศาลสูงสุดนั้นกำหนดใหพระมหากษัตริยทรงรับผิดชอบ
ดวยพระองคเองตามพระราชประเพณี สวนศาลสถิตยุติธรรมกรุงเทพฯ และศาลหัวเมืองน้ันใหข้ึนสังกัดอยูใน
กระทรวงยตุ ธิ รรม

การชำระกฎหมายและสรางประมวลกฎหมาย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงพระ
กรณุ าโปรดเกลา ฯ ใหด ำเนินการแกไ ขชำระปรบั ปรงุ ตวั บทกฎหมายครัง้ ใหญข ้ึน ดงั น้ี

๑. จางชาวตางประเทศผูเช่ียวชาญในดานกฎหมายเขามารับราชการเปนท่ีปรึกษาจำนวนหลายคน เชน
ดร.โรแลง ยัคมินส (เจาพระยาอภัยราชาสยามานุกูลกิจ) อดีตเสนาบดีคนสำคัญของเบลเย่ียม มองสิเออร ริชารด
ยัคส เกอก แปตริก เนติบัณฑิตเบลเยี่ยม หมอโตกิจิมาเซา26๒๗ เนติบัณฑิตญ่ีปุน นายยอรช ปาดู ชาวฝรั่งเศส นายวิ
ลเลียม อัลเฟรด ติลเลเก ชาวศรลี งั กา

๒. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหต้ังกองรางกฎหมายขึ้นเมื่อ
ป พ.ศ.๒๔๔๐ มีพระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธ์ิ เปนประธานสำหรบั ทำหนาที่ตรวจสอบชำระพระ
ราชกำหนดกฎหมายตาง ๆ ทั้งเกาและใหมทม่ี ีอยทู ง้ั หมดในเวลาน้ัน นอกจากน้นั คณะกรรมการในกองรา งกฎหมาย
ยังมหี นาทจ่ี ดั สรางประมวลกฎหมายตาง ๆ ขึน้ เพื่อใหไดมีตวั บทกฎหมายทที่ นั สมยั ตามแบบอารยประเทศท้ังหลาย

๒๗ ดร.โตกจิ ิ มาซาโอะ ต่อมาไดร้ บั พระราชทานบรรดาศกั ด์เิ ป็นพระยามหธิ รมนูปกรณโ์ กศลคณุ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒๘

ผลของการดำเนินงานของคณะกรรมการในกองรางกฎหมายที่ตามมาจึงไดกำเนิด
กฎหมายลักษณะอาญา ร.ศ.๑๒๗ ขึ้นเม่ือป พ.ศ.๒๔๕๑ และแลวพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวก็ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหต้ังคณะกรรมการขึ้น
อีกชุดหน่ึง สำหรับทำหนาที่ชำระกฎหมายสวนแพงเพื่อทำประมวลกฎหมายแพง
และพาณิชย ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ประมวลกฎหมาย
พจิ ารณาความแพง และพระธรรมนญู ศาลยตุ ธิ รรม

การตั้งโรงเรียนกฎหมาย

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหต้ัง
โรงเรียนสอนวิชากฎหมายข้ึนเปนคร้ังแรก เม่ือป พ.ศ.๒๔๔๐ โดยมีพระเจาลูกยา
เธอ กรมหลวงราชบรุ ีดเิ รกฤทธิ์ เสนาบดกี ระทรวงยตุ ธิ รรมในขณะนน้ั เปน ผูอำนวยการ

การเลิกลงโทษแบบจารีตนครบาล ผลของการปฏิรูปการศาลและชำระ และสรางประมวลกฎหมายอัน
ทันสมัยน้ีไดทำใหระบบการพิจารณาคดี โดยจารีตนครบาลและวิธีการลงโทษแบบปาเถ่ือนทารุณตาง ๆ เปนตนวา
เฆี่ยนหลัง ตอกเล็บ บีบขมบั พิสูจนคดีโดยวธิ ดี ำน้ำลยุ เพลิงไดถ ูกยกเลกิ ไปโดยสิน้ เชงิ

ตอมาในถึงสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎ
เกลา เจา อยหู ัวไดม กี ารปรบั ปรงุ และแกไขกฎหมายและการ
ศาลมาเปนลำดับ โดยสมัยรัชกาลท่ี ๖ สวนท่ีเกี่ยวกับ
กฎหมายและการศาลในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระ
ม ง กุ ฎ เ ก ล า เ จ า อ ยู หั ว ไ ด ข ย า ย ง า น อ อ ก ไ ป อ ย า ง ม า ก
กฎหมายและการศาลที่สำคัญ และสมควรกลาวถึงมี
ดังตอไปนี้

๑. จดั ระเบียบการศาลใหม

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวได
ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหจัดระเบียบราชการใหมใน
กระทรวงยุติธรรมเมื่อป พ.ศ.๒๔๕๕ โดยแยกหนาที่
ราชการในกระทรวงยุติธรรมออกเปนฝายธุรการสวนหนึ่ง
และฝายตุลาการอีกสวนหน่ึง กับไดยกศาลฎีกาซ่ึงยังมิได
ขึ้นสังกัดอยูในกระทรวงใดมากอน แตใหเปนพระราชธุระ
พิเศษอยูสวนหนึ่งมารวมสังกัดอยูในกระทรวงยุติธรรม และไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหตั้งตำแหนงอธิบดีศาล
ฎกี าขึน้

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒๙

๒. ประกาศใชป ระมวลกฎหมายแพงและพาณิชยคร้งั แรก

งานสรางประมวลกฎหมายซึ่งไดเร่ิมมาในสมัยรัชกาลที่ ๕ น้ัน ในสวนที่เกี่ยวกับประมวลกฎหมายแพง
และพาณิชยไดทำสำเร็จลงเปนวาระแรกในสมัยรัชกาลท่ี ๖ โดยไดมีการประกาศใชบรรพ ๑ (วาดวยหลักท่ัวไป)
และบรรพ ๒ (นิติกรรมและหน้ี) เปนคร้ังแรก เม่ือวันท่ี ๑๑ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๔๖๖ ตอมาไดประกาศใชบรรพ ๓
(วาดวยเอกเทศสัญญา) ในป พ.ศ.๒๔๖๗ และไดมีการตรวจชำระแกไขประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยทั้ง ๓
บรรพนี้ใหมอีกครั้งหน่ึง แลวประกาศใชใหมเม่ือวันท่ี ๑ มกราคม พ.ศ.๒๔๖๘ เฉพาะบรรพ ๑ บรรพ ๒ และบรรพ
๓ ไดมีการตรวจชำระสำเร็จในสมัยรัชกาลที่ ๗ และไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหยกฐานะกองรางกฎหมายซึ่ง
ต้ังข้ึนในสมัยรชั กาลท่ี ๕ เปน กรมรางกฎหมายในป พ.ศ.๒๔๖๖ โดยขน้ึ สังกัดอยใู นกระทรวงยตุ ิธรรม

๓. สงเสรมิ การศกึ ษาวิชากฎหมาย

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหยกฐานะโรงเรียนกฎหมาย
ซ่ึงไดมีการต้ังขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕ โดยเปนการภายในน้ัน เปนโรงเรียนหลวงขึ้นอยูในกระทรวงยุติธรรมใหมี
เสนาบดีเปนผูรับผิดชอบ และจัดการโรงเรียนเม่ือป พ.ศ. ๒๔๕๔ และตอมาในป พ.ศ.๒๔๕๗ พระองคไดทรงพระ
กรณุ าโปรดเกลาฯ ใหต ้ังเนตบิ ณั ฑติ ยสภาข้ึนเปนสภาในพระบรมราชูปถัมภ มจี ุดประสงคเพื่อสง เสริมการการศึกษา
วชิ ากฎหมายและการวาความควบคุมจรรยาความประพฤติของทนายความ และป พ.ศ.๒๔๖๗ พระองคไดท รงพระ
กรุณาโปรดเกลาฯ ใหต้ังสภานิติศึกษาขึ้น มีหนาท่ีจัดระเบียบกับวางหลักสูตรการศึกษาของโรงเรียนกฎหมาย อีก
ทง้ั กจิ การอนื่ ๆ อนั เกีย่ วกับโรงเรยี นน้ดี วย

การจัดทำประมวลกฎหมายตางๆ เก่ียวกับกฎหมายอาญา กฎหมายแพง กฎหมายวิธีพิจารณาความ
อาญา และกฎหมายวิธีพิจารณาความแพง สองระลอกในระยะเวลาใกลๆ กันในชวงนั้น คือ พ.ศ. ๒๔๓๗-๒๔๕๓
และ พ.ศ. ๒๔๕๓-พ.ศ. ๒๔๗๘ นับวาเปนการปฏิรูปกฎหมายคร้ังใหญโดยนำหลักกฎหมายตะวันตกเขามาใชเปน
สวนใหญ จนในที่สุดยังผลใหลบขออางของตางประเทศไปได ซ่ึงวิวัฒนาการในชวงน้ันเปนผลงานท่ีสืบเน่ืองกันมา
ต้ังแตท่ีกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ทรงริเริ่มไวในชวงตน (พ.ศ. ๒๔๓๗-๒๔๕๑) กองกรรมการชำระประมวล
กฎหมาย (พ.ศ. ๒๔๕๑-๒๔๖๖) กรมรางกฎหมาย (พ.ศ. ๒๔๖๖-๒๔๗๕) และสำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกาซ่ึง
จัดตั้งตั้งแต พ.ศ. ๒๔๗๖ เปนตนมา นอกจากนั้น กฎหมายหลักทางมหาชนก็เกิดขึ้นมากมายในชวงระยะเวลา
ดังกลาวดวย เชน พระราชกำหนดไปรษณีย ร.ศ. ๑๑๖ (พ.ศ. ๒๔๔๐) พระราชบัญญัติระเบียบบรรดาศักด์ิ
ขาราชการพลเรือน ร.ศ. ๑๑๗ (พ.ศ. ๒๔๔๑) พระราชบัญญัติออกโฉนดท่ีดิน ร.ศ. ๑๒๗ (พ.ศ. ๒๔๕๑)
พระราชบัญญัติจัดการสุขาภิบาลตามหัวเมือง ร.ศ. ๑๒๗ (พ.ศ. ๒๔๕๑) พระราชบัญญัติคลังออมสิน พ.ศ. ๒๔๕๖
พระราชบัญญัติเดินเรือในนานน้ำไทย พ.ศ. ๒๔๕๖ พระราชบัญญัติรักษาปา พ.ศ. ๒๔๕๖ พระราชบัญญัติลักษณะ
ปกครองทองที่ พ.ศ. ๒๔๕๗ พระราชบัญญัติวิทยุโทรเลข พ.ศ. ๒๔๕๗ พระราชบัญญัติการทำเหมืองแร พ.ศ.
๒๔๖๑ พระราชบัญญัติจัดวางการรถไฟและทางหลวง พ.ศ. ๒๔๖๔ พระราชบัญญัติศุลกากร พ.ศ. ๒๔๖๙ และ
พระราชบัญญัติควบคุมกิจการคาขายอันกระทบถึงความปลอดภัยหรือผาสุกแหงสาธารณชน พ.ศ. ๒๔๗๑ เปนตน
ชว งระยะเวลาดังกลาวจึงนับวา เปนยุคแหงการปฏิรูปกฎหมายโดยแท การจัดทำกฎหมายมหาชนเหลานี้มิไดงายไป
กวา การจัดทำประมวลกฎหมายแพงนน้ั แตอ ยา งใด

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓๐

วิธีเดียวที่จะแกไขปญหาสิทธิสภาพนอกอาณาเขตก็คือ ปรับปรุงระบบศาลและกฎหมายไทยใหอยูในระดับที่
ชาวตะวันตกยอมรับ ซึ่งประเทศญ่ีปุนไดเคยใชวิธีการน้ีขอยกเลิกสนธิสัญญาสิทธิสภาพนอกอาณาเขตกับประเทศ
ตะวันตกสำเร็จมาแลว ดังน้ัน ในป พ.ศ. ๒๔๓๔ พระองคจึงทรงจัดตั้งกระทรวงยุติธรรมขึ้นใหเปนหนวยงานที่
รบั ผดิ ชอบทางดา นการยุติธรรมแทนศาลระบบเดิมทอ่ี ยูในสังกัดของหลายกระทรวง

ในป พ.ศ. ๒๔๓๕ รัฐบาลไทยไดจางนายโรแลง จาดแม็งส (Rollin Jacquemyns) นักกฎหมายชาวเบล
เย่ียมเขามาทำงานตำแหนงท่ีปรึกษากฎหมายของกระทรวงการตางประเทศ และเปนที่ปรึกษาราชการทั่วไปของ
ประเทศดวย นอกจากน้ีก็ยังมีนายริชารค เกอรแปตริก (Richard Kirkpatrick) ชาวเบลเย่ียม และนายโตกิจิ มาซา
โอะ (Tokichi Masao) ชาวญ่ปี ุน เปนตน เขามารบั ราชการในประเทศไทย

เม่ือไดทรงสถาปนากระทรวงยุติธรรมและปรับปรุงระบบการศาลของไทยใหเปนระบบขึ้นกวาเดิมแลว
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวจึงทรงเร่ิมตนปฏิรูประบบกฎหมายไทยตามหลักกฎหมายของประเทศ
ตะวันตกอยางจริงจังในป พ.ศ. ๒๔๔๐ โดยในการปฏิรูปกฎหมายไทยนั้น มีปญหาอยูวาจะใชระบบกฎหมายใดมา
เปนแบบอยาง ขณะน้ันมีระบบกฎหมายท่ีอยูในขายพิจารณาอยูสองระบบ คือ ระบบคอมมอนลอว (Common
Law System) ของอังกฤษ ซ่ึงใชหลักกฎหมายจารีตประเพณีตามแนวคำพิพากษาของศาลเปนสำคัญ กับระบบซี
วิลลอว (Civil Law System) ของประเทศภาคพ้ืนทวีปยุโรป ซึ่งใชกฎหมายลายลักษณอักษรเปนสำคัญ และมีการ
รวบรวมหลักกฎหมายไวในประมวลกฎหมายอยา งเปนระบบ ถึงแมวา ประเทศตะวันตกซึ่งทำสนธสิ ัญญาสิทธิสภาพ
นอกอาณาเขตกับประเทศไทยจะใชระบบกฎหมาซีวิลลอวเปนสวนใหญก็ตาม แตอังกฤษก็มีอิทธิพลทางการเมือง
วัฒนธรรม และกฎหมายตอประเทศไทยขณะน้นั เปนอยางมาก ศาลไทยไดน ำหลักกฎหมายอังกฤษมาใชขณะน้ันอยู
แลวหลายลักษณะ อีกท้ังนักกฎหมายไทยชั้นนำในรุนน้ันสวนใหญไดรับการศึกษาทางกฎหมายมาจากประเทศ
อังกฤษ โดยเฉพาะกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธ์ิ ซ่ึงทรงดำรงตำแหนงเสนาบดีกระทรวงยุติธรรมในขณะน้ัน พระองค
จึงไดทรงเสนอใหใชระบบกฎหมายอังกฤษเปนแบบอยางในการปฏิรูประบบกฎหมายไทย แตพระบาทสมเด็จพระ
จุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงเห็นวาการเปล่ียนระบบกฎหมายไทยใหสอดคลองกับระบบซีวิลลอว จะเปนการสะดวก
และงายกวา เพราะกฎหมายเดิมของไทยมีแนวโนมไปในทางระบบกฎหมายของประเทศท่ีใชประมวลกฎหมาย จึง
ทรงตัดสนิ พระทยั เลือกเอาระบบซวี ิลลอวเ ปน แบบอยางในการปฏริ ูประบบกฎหมายไทย

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงเร่ิมปฏิรูประบบกฎหมายไทยที่กฎหมายอาญากอน
พระองคทรงแตงต้ังคณะกรรมการข้ึนคณะหน่ึงเม่ือปพ.ศ. ๒๔๔๐ โดยมีกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธ์ิเปนประธาน
คณะกรรมการชุดนี้ทำหนาที่ตรวจชำระและรางประมวลกฎหมายอาญา แตเนื่องจากมีขอขัดของหลายประการ
การรางประมวลกฎหมายอาญาโดยคณะกรรมการดังกลาวจึงยังไมแลวเสร็จ จนกระท่ังในป พ.ศ. ๒๔๔๗ ประเทศ
ไทยตองทำสนธิสัญญากับประเทศฝร่งั เศสซึ่งบังคับใหประเทศไทยตองจางชาวฝรั่งเศสเขามารับราชการในตำแหนง
สูงๆ เน่ืองจากประเทศฝรั่งเศสเกรงวาประเทศอังกฤษจะมีอิทธิพลครอบงำประเทศไทยแตเพียงประเทศเดียว
เพราะขณะนั้นไทยไดจางชาวอังกฤษเขามารับราชการเปนที่ปรึกษาในกระทรวงตางๆ เปนจำนวนมาก รัฐบาล
ฝร่ังเศสจงึ ไดแนะนำไทยใหจางนายจอรจ ปาดู (Georges Padoux) นักกฎหมายชาวฝร่ังเศสไวในตำแหนง ท่ปี รึกษา
ในการรางกฎหมาย ในตอนแรกไทยไมค อยพอใจนัก แตเ ม่ือพิจารณาคุณสมบตั ิของนายปาดโู ดยละเอียดแลวเห็นวา
เหมาะสมกับหนาท่ีดังกลาว จึงแตงต้ังนายปาดูใหดำรงตำแหนงที่ปรึกษาในการรางกฎหมาย (Conseiller
Legislatif) ตอมานายปาดูก็ไดรับแตงตั้งใหเปนประธานคณะกรรมการรางประมวลกฎหมายอาญา โดยมีนายวิ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓๑

ลเลียม ติลิกี (William Tilleke) ผูแทนเจากรมอัยการ พระอัตถการประสิทธ์ิ (ปลื้ม สุจริตกุล) ผูพิพากษาคดี
ตางประเทศ และหลวงสกล สัตยาทร (ทองบุน บุณยมานพ) ผูพิพากษาศาลแพงเปนกรรมการ คณะกรรมการชุด
นายปาดูไดตรวจดูรางท่ีคณะกรรมการชุดเดิมไดทำไวแลวเห็นวาเทียบเคียงมาจากประมวลกฎหมายอาญาของ
อนิ เดีย ซงึ่ เปนการนำหลกั กฎหมายของอังกฤษมาบัญญัตไิ วใ นรูปของประมวลกฎหมายเทานั้น มไิ ดใ ชหลกั กฎหมาย
ของประเทศภาคพื้นทวีปยุโรป นายปาดูจึงไดยกรางประมวลกฎหมายอาญาขึ้นใหมโดยเทียบเคียงจากประมวล
กฎหมายอาญาของฝร่ังเศส อิตาลี และฮอลันดา เปนหลัก และใหคณะกรรมการเปนผูตรวจแกไขรางนั้น โดยให
เปรียบเทียบกับกฎหมายไทยและคำพิพากษาไทยท่ีมีอยูในเรื่องเดียวกัน แตเนื่องจากประมวลกฎหมายอาญาเปน
เรื่องท่ีเกี่ยวกับการลงโทษผูกระทำผิด นายปาดูจึงใหคณะกรรมการศึกษาและทำความเขาใจเกี่ยวกับเร่ืองตอไปนี้
กอ นทำการตรวจรางกฎหมาย

๑.อำนาจในการลงอาญาของศาลตางๆ และการปรับปรุงการลงโทษ ทั้งน้ี เพื่อใหประมวลกฎหมายที่จะ
รา งออกมาสอดคลองกับกระบวนการลงอาญาของศาลไทย

๒.ทัณฑสถานและการปฏิบัติตอผูตองหาหรือนักโทษ เพ่ือความสะดวกในการปรับปรุงประมวลกฎหมาย
อาญาของไทยใหเขา กบั ประมวลกฎหมายอาญาตางประเทศ

๓.คา ปรบั และประโยชนท ่ไี ดจ ากการจำคุกแทนคาปรับ
สว นนายปาดูน้ัน ไดทำการศึกษาวเิ คราะหเ ปรียบเทียบหลกั กฎหมายอาญาของตา งประเทศในแตล ะเรอ่ื ง
อยางละเอียดแลว จงึ รา งประมวลกฎหมาย งานรา ง และการตรวจแกไขประมวลกฎหมายอาญาแลวเสรจ็ ในป พ.ศ.
๒๔๔๘ จากนั้นก็ไดมีการพิมพรางกฎหมายจัดสงไปใหกระทรวงตางๆ พิจารณาวาจะมีขอทวงติงหรือขอสงสัย
ประการใด ซ่ึงคณะกรรมการกจ็ ะไดทำการแกไขหรอื อธิบายใหกระจางตอไป
ตอมานายปาดู ก็ไดกราบบังคมทูลเสนอใหทรงจัดตั้งคณะกรรมการผูทรงคุณวุฒิข้ึนเพื่อพิจารณาแกไข
รา งประมวลกฎหมายอาญาอกี ครง้ั หนงึ่ กอนประกาศใช พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจา อยูหวั จึงทรงพระกรุณา
โปรดเกลาฯ ใหต้ังคณะกรรมการชั้นสูงข้ึนเพื่อตรวจรางประมวลกฎหมายอาญาตามขอเสนอของนายปาดู โดย
คณะกรรมการชุดนี้ประกอบดวยพระเจานองยาเธอกรมหลวงดำรงราชานุภาพ เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย พระ
เจานองยาเธอกรมหลวงนเรศวรฤทธิ์ เสนาบดีกระทรวงยุติธรรม และพระเจาลูกยาเธอกรมหมื่นราชบุรีดิเรกฤทธิ์
เสนาบดีกระทรวงยตุ ธิ รรม คณะกรรมการช้นั สูงไดเริม่ ประชมุ ครงั้ แรกเม่อื วนั ท่ี ๑๖ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๔๔๙ เพอ่ื จะ
ไดเรงใหประมวลกฎหมายอาญาเสร็จทันเวลาท่ีเสด็จกลับจากประพาสทวีปยุโรป ตามที่ทรงพระราชปรารภไว ที่
ประชุมไดตกลงกันวาควรตรวจรางกฎหมายที่เปนภาษาอังกฤษใหเรียบรอยเสียกอนแลวจึงคอยแปลเปนภาษาไทย
ในการตรวจรางกฎหมายน้ี ท่ีประชุมอนุญาตใหกรรมการเอารางกฎหมายไปอานพิจารณาแกไขเพ่ิมเติมตัดทอนได
โดยนายปาดูไดกำหนดวนั ที่จะไปหากรรมการแตละพระองคเ พอ่ื ตอบขอ สงสยั ความตอนใดในกฎหมายท่เี ปน ปญหา
มากก็นำเขามาช้ขี าดกนั ในที่ประชุมคณะกรรมการชัน้ สูงตอไป การตรวจรา งกฎหมายไดก ระทำเสรจ็ ในเดือนมนี าคม
พ.ศ. ๒๔๔๙ จากน้ันก็ไดมีการแปลรา งกฎหมายจากภาษาอังกฤษมาเปนภาษาไทย ซึ่งคณะกรรมการช้ันสูงไดขอให
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวแตงต้ังพระเจานองยาเธอกรมขุนศิริธัชสังกาส พระยาประชากิจ กรจักร
(แชม บุนนาค) และพระบริรักษจตุรงค เปนกรรมการตรวจแกไขภาษาไทยในประมวลกฎหมายอาญา งานแปลราง
กฎหมายเปนภาษาไทยไดเสร็จส้ินลงในป พ.ศ. ๒๔๕๐ และไดนำขึ้นทูลเกลาถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา
เจาอยูหวั เม่ือเสดจ็ กลบั พระนครในป พ.ศ. ๒๔๕๐ ซ่ึงพระองคท รงตรวจแกไขดว ยพระองคเ องอกี คร้งั หนึ่งหลังจากที่

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓๒

ไดทรงปรึกษากับรัฐมนตรีสภาแลว จึงไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหประกาศใชเปนกฎหมายลักษณะอาญาเม่ือ
วันท่ี ๑๕ เมษายน พ.ศ. ๒๔๕๑ และในการพิมพกฎหมายเพื่อประกาศใชนี้ไดมีการพิมพเปน ๓ ภาษา คือ ไทย
องั กฤษ ฝร่งั เศส

กฎหมายลักษณะอาญา ร.ศ. ๑๒๗ น้ี นับไดวาเปนประมวลกฎหมายฉบับแรกของประเทศไทย และนับ
ไดวาเปนประมวลกฎหมายอาญาท่ีทันสมัยมากในขณะน้ัน เพราะไดนำหลักกฎหมายอาญาอันเปนท่ีนิยมอยูใน
ประเทศตางๆ ในขณะนั้นมาพิจารณาดัดแปลงใหเขากับสภาพแวดลอมของไทยอันเปนการยกระดับประเทศขึ้นสู
ระดับอารยประเทศ กฎหมายลักษณะอาญาฉบับนี้มีบทบัญญัติรวม ๓๔๐ มาตรา ซ่ึงเมื่อเปรียบเทียบกับประมวล
กฎหมายอาญาของตางประเทศ เชน ฝร่ังเศส เยอรมัน หรือแมกระท่ังญี่ปุนหรืออินเดีย ก็จะเห็นไดวากฎหมาย
ลักษณะอาญาของไทยมีบทบัญญัติที่ส้ันกะทัดรัด เขาใจงาย สะดวกแกการใชมากกวา และมีขอบกพรองนอยกวา
ประมวลกฎหมายอาญาของญี่ปนุ ซ่ึงมีประมวลกฎหมายอาญาใชกอนประเทศไทย นับไดวา กฎหมายลักษณะอาญา
ของไทยไดทำข้ึนดวยความละเอียดรอบคอบและสมบูรณ ดังปรากฏจากการที่กฎหมายลักษณะอาญาฉบับนี้ใช
บงั คับมาเกอื บ ๕๐ ป จงึ ถกู ยกเลิกโดยประมวลกฎหมายอาญาฉบับป พ.ศ. ๒๔๙๙ ซึ่งใชมาจนถึงปจจบุ ัน

ในสมัยเดียวกันนั้นเอง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงโปรดเกลาฯ แตงตั้ง
คณะกรรมการขึ้นอีกคณะหนึ่งโดยมีกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ เสนาบดีกระทรวงยุติธรรมเปนประธาน ใหมีหนาที่
พจิ ารณารางกฎหมายวิธีสบัญญัติข้ึนใชบังคับไปพลางกอนจนกวาจะมีประมวลกฎหมายวธิ ีพิจารณาความทสี่ มบรู ณ
ออกใชแทน คณะกรรมการดังกลาวไดรางกฎหมายเสร็จและประกาศใชเปนพระราชบัญญัติวิธีพิจารณาอาญา ร.ศ.
๑๒๖ พระราชบญั ญตั ิวิธพี จิ ารณาความแพง ร.ศ.๑๒๗ และพระราชธรรมนูญศาลยตุ ธิ รรม ร.ศ. ๑๒๗ สำหรบั สาเหตุ
ท่ีตองรางพระราชบัญญัติเหลาน้ีเพื่อใชไปพลางกอน ก็เพราะการรางประมวลกฎหมายใชเวลานานมากไมทันตอ
ความเจริญของประเทศ ซ่ึงขณะนั้นตองการใหมีการพิจารณาคดีแบบประเทศตะวันตกโดยเร็ว จึงตองบัญญัติ
กฎหมายเหลานใี้ หใชไ ปพลางกอ น

สวนการรางประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยน้ัน หลังจากประกาศใชกฎหมายลักษณะอาญาแลว
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงโปรดเกลาฯ แตงต้ังคณะกรรมการรางกฎหมายแพงและพาณิชย
ขึ้นในป พ.ศ. ๒๔๕๑ โดยมีกรรมการหลายฝายทั้งท่ีเปนชาวไทยและชาวตางประเทศ แตราง ยังไมเสร็จก็พอดีสิ้น
รัชกาลของพระองคในป พ.ศ. ๒๔๕๓ ตอ มาในรชั กาลของพระมงกฎุ เกลา เจาอยหู วั ไดมีนกั กฎหมายชาวฝรง่ั เศสเขา
มาชว ยรา งอยดู วยประมาณ ๔-๕ คน จนรา งบรรพ ๑ และบรรพ ๒ เสร็จ แตเ น่อื งจากรางไวเปนภาษาองั กฤษและมี
ศัพทกฎหมายใหมอีกจำนวนมากที่ไมเคยมีในกฎหมายไทยมากอน พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวจึงทรง
โปรดเกลา ฯ แตง ตั้งคณะกรรมการพเิ ศษขึ้นในป พ.ศ. ๒๔๖๕ ประกอบดวย เจา นายชนั้ ผูใหญใหมหี นาทต่ี รวจแกค ำ
แปลรางบรรพ ๑ และบรรพ ๒ เปนภาษาไทย คณะกรรมการดังกลาวไดตรวจพบวารางบรรพ ๑ และบรรพ ๒ ท่ี
ชาวฝร่ังเศสเขียนไวไมสอดคลองกัน จึงไดทูลเกลาฯ เสนอใหประกาศประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ ๑
และบรรพ ๒ ออกไปกอนแตยังไมใหมีผลบังคับใชเพ่ือใหบ รรดาผูพิพากษาและทนายความไดอ านกันกอน ซ่ึงบุคคล
ดังกลาวอานแลวไมเขาใจและเห็นวาเขียนไวไมสอดคลองกัน พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวจึงไดทรง
โปรดเกลา ฯ แตงตง้ั คณะกรรมการขนึ้ คณะหน่งึ อนั ประกอบดวยชายไทย ๔ คน และชาวฝรัง่ เศส ๑ คน คอื นายเรอ
เน กียอง (Rene Guyon) ใหมีหนาท่ีรางประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยข้ึนใหม คณะกรรมการชุดน้ีใชวิธีการ
เดียวกับทญี่ ีป่ ุนไดเ คยทำมากอนแลว คอื ญี่ปนุ ไดเ อาประมวลกฎหมายแพง ของเยอรมนั มาลอก ตอนใดยากเกินไปก็

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓๓

ตัดออก ทำใหญ่ีปุนสามารถรางประมวลแพงของตนไดอยางรวดเร็วและสอดคลองตองกัน คณะกรรมการดังกลาว
จึงนำเอาประมวลกฎหมายแพงของญี่ปุนมาใชเปนหลักในการราง ไดเอาบางสวนมาจากรางเดิมของชาวฝรั่งเศส
และบางสวนจากประมวลกฎหมายแพงของฝรั่งเศส และประเทศอื่นๆ เพ่ือรักษาไมตรีของชาวฝร่ังเศสเอาไวจน
สามารถรางประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ ๑ และบรรพ ๒ ไดเสร็จ และประกาศใชในป พ.ศ. ๒๔๖๘
สว นบรรพ ๓ ถงึ บรรพ ๖ นนั้ นายเรอเน กียอง กไ็ ดมีสว นรวมรา งอยูดว ยตลอด ประมวลกฎหมายแพง และพาณิชย
ของไทยจงึ ไดรับแนวความคิดมาจากกฎหมายฝรงั่ เศสในหลายๆ เร่ือง

ในป พ.ศ. ๒๔๖๕ รัฐบาลฝร่ังเศสเรียกรองใหไทยจัดตั้งกรมรางกฎหมายข้ึนกอนท่ีประเทศฝรั่งเศสจะ
ยอมแกไ ขสนธิสัญญายกเลกิ สิทธสิ ภาพนอกอาณาเขต ดงั นัน้ ในวนั ที่ ๒๗ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๖๖ พระบาทสมเด็จพระ
มงกุฎเกลาเจาอยูหัวจึงทรงโปรดเกลาฯ ประกาศต้ังกรมรางกฎหมายขึ้นโดยยกกองกรรมการชำระประมวล
กฎหมายข้ึนเปนกรมสังกัดกระทรวงยุติธรรม และทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ แตงตั้งใหพระยาอภัยราชามหา
ยุติธรรมธร (ม.ร.ว.ลพ สุทัศน) เปนนายกกรรมการ และนายเรอเน กียอง เปนที่ปรึกษา และมีชาวไทยกับชาว
ตางประเทศอีกหลายทานเปนกรรมการฯ มีหนาที่ชำระประมวลกฎหมายและ รางกฎหมายอื่นๆ ดวย ท้ังน้ี เพื่อให
ถูกตองดวยวิธเี รยี บเรยี งขนึ้ ใหส งไปยงั กรมรา งกฎหมายเพือ่ ตรวจแกหรอื ยกรา งขึน้ ใหมใหเ ปนการแนน อนวา ถกู ตอ ง
ดวยหลักการแลวจึงนำขึ้นทูลเกลาถวาย นับไดวาเปนคร้ังแรกที่ประเทศไทยมีองคกรกลางในการรางกฎหมายขึ้น
เพอื่ ใหถ ูกตองตามหลกั วิชาซงึ่ ไทยไดรับอิทธพิ ลมาจากประเทศฝรงั่ เศสโดยตรงในการจัดตั้งกรมรางกฎหมายนข้ี ึน้

สำหรับการรางประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญานั้น หลังจากที่ไดมีการบัญญัติกฎหมายวิธี
พิจารณาความช่ัวคราวขึ้นมาแลว ก็ไดมีการดำเนินการจัดทำประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความฉบับถาวรข้ึน เมื่อ
นายเรอเน กียอง ไดเขามารบั ราชการในประเทศไทยในป พ.ศ. ๒๔๕๑ นายจอรจ ปาดู ก็ไดมอบหมายใหนายกียอง
เตรียมการที่จะรางประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา โดยนายกียอง ไดทำการศึกษาคนควาระบบกฎหมาย
วิธีพิจารณาความอาญาของตางประเทศอยางละเอียด และไดชวยนายปาดูจัดทำรายงานเกี่ยวกับหัวขอสำคัญๆ ที่
ควรจะมีอยูในประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา พรอมท้ังทฤษฎีและขอคิดเห็นรวมท้ังปญหาตางๆ ท่ีนัก
นิติศาสตรทั้งหลายไดกลาวถึงเก่ียวกับกฎหมายดังกลาว ตอมานายปาดูไดทำรายงานเสนอรัฐบาลไทยในป พ.ศ.
๒๔๕๖ และไดเสนอปญหาตางๆ รวม ๒๕ ขอ ท่ีรัฐบาลไทยจะตองวินิจฉัยชี้ขาดเสียกอนในเบื้องตนวาจะมีนโยบาย
อยางไร เพื่อที่จะไดยกรางประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาขึน้ มาตามนโยบายหรือหลักการของรัฐบาล ซ่ึง
ก็ไดม ีการตงั้ กรรมการขึ้นมาคณะหน่ึง ทำหนาท่วี ินจิ ฉัยชี้ขาดปญหาทนี่ ายปาดเู สนอ และตอ มาเม่ือนายปาดูเดนิ ทาง
กลับไปยังประเทศฝร่ังเศสก็ไดมีการแตงตั้งนายกียองเปนหัวหนากรรมการรางประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความ
อาญาแทน โดยนายกียองเปน ผยู กรางตามระบบกฎหมายของประเทศภาคพน้ื ยุโรป

ในป พ.ศ. ๒๔๖๑ คณะกรรมการชำระประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ก็ไดตรวจแกรางของ
นายกียองเสร็จและเสนอตอ เสนาบดกี ระทรวงยตุ ธิ รรมในป พ.ศ. ๒๔๖๑ หลังจากน้ันก็ไดม ีการจัดพิมพรา งประมวล
กฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาท่ีตรวจแกเสร็จแลวและเวียนใหแกบรรดาผูพิพากษา ทนายความ เจาหนาที่
ผูเกี่ยวของ ตลอดจนสถานทูตของตางประเทศเพื่อใหขอคิดเห็นหรือขอคัดคาน ซึ่งก็ปรากฎวาสถานทูตอังกฤษ
คัดคานหลักการหลายอยางในรางดังกลาว เน่ืองจากไมเหมือนกับระบบกฎหมายกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา
ของอังกฤษ ตอมาคณะกรรมการชำระประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา จึงไดแกไขรางดังกลาวเสียใหม
โดยไดนำเอาประมวลกฎหมายของประเทศภาคพื้นยุโรปมาประกอบการพิจารณาเพ่ือเปนการประนีประนอมขอ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓๔

คัดคานของสถานทูตอังกฤษ ในระยะหลังน้ีไดม ีนายเรมี เดอ ปลังตาโรส (Remy de Planterose) และนายชารลส
เลเวก (Charles L’ Evesque) เปน ผูยกรางจนสำเรจ็ ลลุ ว งและประกาศใชเปน กฎหมายในป พ.ศ. ๒๔๗๘

สวนการรางประมวลกฎหมายวิธพี ิจารณาความแพงน้ัน ในระยะแรก คอื ในระหวางป พ.ศ. ๒๔๕๔ ถงึ ป
พ.ศ. ๒๔๕๗ นายริวิแอร (Riviere) นักกฎหมายชาวฝร่ังเศสไดรับมอบหมายใหเปนผูยกรางประมวลกฎหมายวิธี
พิจารณาความแพง โดยอาศัยพระราชบัญญัติวิธีพิจารณาความแพง ร.ศ. ๑๒๗ พระราชบัญญัติลักษณะพยาน ร.ศ.
๑๑๓ และกฎขอบังคับวาดวยวิธีพิจารณาความในศาลกงสุลของอังกฤษในประเทศไทยเปนหลัก ตอมานายชารลส
เลเวก ไดร บั ชว งยกรา งตอจนแลวเสรจ็ และประกาศใชเปน กฎหมายไดใ นป พ.ศ. ๒๔๗๘ เชนเดียวกนั

ค.ดานการศึกษากฎหมายและการฝกอบรมนักกฎหมายไทย การทปี่ ระเทศตะวันตกบงั คบั ใหป ระเทศไทย
ทำสนธสิ ัญญาสิทธิสภาพนอกอาณาเขต มีผลทำใหประเทศไทยตองทำการปฏิรูประบบศาลและระบบกฎหมายไทย
ใหทันสมัยทัดเทียมกับของประเทศตะวันตก แตการปฏิรูปตัวบทกฎหมายแตเพียงอยางเดียวไมพอ เพราะการมี
ประมวลกฎหมายที่ทันสมัยแตขาดการใชอยางมีประสิทธิภาพ การปฏิรูปกฎหมายก็คงจะไรผล ดังน้ัน การสรางนัก
กฎหมายไทยใหสามารถใชตัวบทกฎหมายท่ีทันสมัยได จึงเปนงานสำคัญอีกประการหนึ่งที่ประเทศไทยจะตอง
กระทำ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวจึงไดทรงโปรดเกลาฯ ใหจัดต้ังโรงเรียนกฎหมายขึ้นในกระทรวง
ยุติธรรมในป พ.ศ. ๒๔๔๐ โดยทรงมอบให กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธ์ิ เสนาบดีกระทรวงยุติธรรม เปนผูดูแลการ
สอน ซึ่งกรมหลวงราชบุรี ดิเรกฤทธ์ิ ก็ทรงใชระบบการศึกษาแบบอังกฤษ เพราะทรงจบการศึกษากฎหมายจาก
ประเทศอังกฤษ และในสมัยน้ันวัฒนธรรมอังกฤษกำลังไดรับความนิยมในประเทศไทย ครูที่สอนก็ลวนแตสำเร็จ
การศึกษากฎหมายจากประเทศอังกฤษ ในการสอนครั้งแรกฯ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ทรงสอนดวยพระองคเอง
สำหรับกฎหมายอาญาทรงใชประมวลกฎหมายอาญาของอินเดียเปนหลัก สวนวิชาอ่ืนๆ ทรงใชตำรากฎหมายของ
อังกฤษ

ตอมาเมื่อการรางประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ ๑ และบรรพ ๒ ใกลเสร็จแลว นายปาดูซึ่ง
ขณะนั้นดำรงตำแหนงเปนหัวหนากรรมการรางประมวลกฎหมาย ไดเล็งเห็นถึงความจำเปนที่จะตองเปลี่ยนแปลง
การศึกษากฎหมายใหสอดคลองกับระบบ Civil Law ของประเทศภาคพ้ืนยุโรปซ่ึงประเทศไทยไดเลือกใชเปนแบบ
ในการปฏิรูประบบกฎหมาย นายปาดูจึงไดถวายบันทึกความเห็นตอกรมหลวงสวัสดิ์วัฒนวิศิษฐ อธิบดีศาลฎีกาวา
เน่ืองจากการรางประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ ๑ และบรรพ ๒ ใกลเสร็จแลว ควรรีบดวนท่ีจะเร่ิม
ดำเนินการเพ่ือใหศาลไทยใชประมวลกฎหมายในทางท่ีถูกตอง แตเน่ืองจากระบบกฎหมายซีวิลลอวของประเทศ
ภาคพ้ืนยุโรปน้ันแตกตางกนั ท้ังในหลักกฎหมายและวิธีการตีความ นักกฎหมายซ่งึ ไดรบั การฝกฝนมาโดยวธิ ีหนึ่งคง
ไมอาจทำงานโดยอีกวิธีหน่ึงไดงายนัก นายปาดูจึงไดถวายคำแนะนำวาควรสงคนไทยไปศึกษาในเยอรมันและ
ฝรั่งเศส กรมหลวงสวัสดิ์วัฒนวิศิษฐทรงเห็นดวยกับนายปาดู จึงกราบบังคมทูลถวายความเห็นตอพระมงกุฎเกลา
เจาอยูหัววา ควรดำเนินการตามท่ี นายปาดูเสนอ ซึ่งพระองคทรงเห็นชอบดวยจึงไดมีการเปลี่ยนแปลงระบบ
การศึกษากฎหมายทั้งในดานการเปลี่ยนแปลงหลักสูตรของโรงเรียนกฎหมายและในดานการเปล่ียนแปลง
สถานศึกษากฎหมายในตางประเทศ โดยในดานการเปล่ียนแปลงหลักสูตรของโรงเรียนกฎหมายน้นั ทรงพระกรณุ า
โปรดเกลา ฯ ใหตง้ั สภานติ ิศกึ ษาขน้ึ ในป พ.ศ. ๒๔๖๗ ใหม หี นาทจ่ี ัดระเบียบและวางหลักสูตรการศึกษาของโรงเรียน
กฎหมายใหอยูในระดับเดียวกับตางประเทศ สภานิติศึกษานี้มี ดร.ดูปลาตร (Duplatre) นักกฎหมายชาวฝรั่งเศส
เปนผูอำนวยแผนกวิชา และมีการศึกษากฎหมายฝร่ังเศสหรืออังกฤษดวย สวนในดานการเปลี่ยนแปลงสถานศึกษา

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓๕

กฎหมายในตา งประเทศนน้ั เดิมประเทศไทยสงนกั เรียนทุนหลวงไปศกึ ษากฎหมายในประเทศอังกฤษ แตห ลงั จากท่ี
นายปาดูเสนอความเห็นดังกลาวขางตนไปแลว ก็ไดมีการสงนักเรียนทุนหลวงไปศึกษากฎหมายยังประเทศอ่ืน เชน
ในป พ.ศ. ๒๔๖๐ หลวงนารถบัญชาถูกสงไปสหรัฐอเมริกา นายปรีดี พนมยงค ถูกสงไปประเทศฝรั่งเศสในป พ.ศ.
๒๔๖๓ เปนตน

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓๖

บทท่ี ๑๔
กฎหมายสมยั ปจจุบนั (หลงั ป พ.ศ.๒๔๗๕)

พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจา อยหู ัวทรงพระราชทานรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรสยาม
พุทธศักราช ๒๔๗๕

เมื่อวันท่ี ๑๐ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๗๕

หลังจากจัดทำประมวลกฎหมายตั้งแตรชั สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวเปนตนมาจะเห็น
ไดวาการจัดทำประมวลกฎหมายของไทยไดใชเวลาในการจัดทำที่ยาวนานและใชงบประมาณเปนจำนวนมาก
อยางไรก็ตามการจัดทำประมวลกฎหมายดังกลาวก็ทำใหประเทศไทยมีระบบกฎหมายที่ทัดเทียมกับอารยประเทศ
และสามารถยกเลิกสนธิสัญญาสิทธิสภาพนอกอาณาเขตทำใหไดรับเอกราชทางศาลกลับคืนมา ตอมารัฐบาลได
แตงต้ังคณะกรรมการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายคณะตางๆ โดยเริ่มจากคณะกรรมการพิจารณาปรับปรุง
แกไขกฎหมายลักษณะอาญา คณะกรรมการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ ๑ และ
บรรพ ๕ คณะกรรมการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ ๓ ลักษณะ ๒๒ หุนสวนและ
บรษิ ัท คณะกรรมการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายอาญา คณะกรรมการพจิ ารณาปรับปรงุ ประมวลกฎหมาย
วธิ พี ิจารณาความแพง และคณะกรรมการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายวธิ ีพิจารณาความอาญา

เม่ือวันท่ี ๒๐ กันยายน พ.ศ. ๒๔๙๘ คณะรัฐมนตรีไดแตงต้ัง “คณะกรรมการพิจารณาชำระสะสาง
ประมวลกฎหมาย” ขึ้น โดยรัฐบาลขณะน้ันไดขอใหคณะกรรมการดำเนินการชำระสะสางประมวลกฎหมายแพง
และพาณิชยวาดวยครอบครัวกอน ทั้งน้ี เนื่องมาจากองคการสหประชาชาติมีความมุงหมายใหสตรีมีสถานภาพเทา

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓๗

เทียมกับบุรุษ โดยในระยะเริ่มตนคือเมื่อวันท่ี ๒๐ กันยายน พ.ศ. ๒๔๙๘ ไดเร่ิมพิจารณาต้ังแตมาตรา ๑๔๓๕ ถึง
มาตรา ๑๕๙๘ รวมทัง้ ทีไ่ ดเพิ่มเติมข้ึนใหมเ ปนจำนวน ๒๐๐ มาตราเศษ ตอมาในป พ.ศ. ๒๕๑๒ คณะกรรมการชุด
น้ีไดเปลี่ยนชื่อเปน “คณะกรรมการพิจารณาชำระสะสางประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย” และไดดำเนินงาน
ตลอดมาจนชำระสะสางประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ ๕ เสร็จในเดือนตุลาคม ๒๕๑๗ โดยเสนอรางที่
ไดตรวจชำระใหมพ รอมดวยบนั ทึกเหตุผลของการปรับปรุงแกไขตอคณะรัฐมนตรีและผานการพิจารณาของสภานิติ
บัญญตั ิแหงชาตปิ ระกาศใชเปนกฎหมายเม่ือ พ.ศ. ๒๕๑๙ แตดวยเหตุท่ีไดพิจารณาเสรจ็ กอ นท่ีจะมีรฐั ธรรมนูญแหง
ราชอาณาจักรไทยประกาศใชบังคับ จึงอาจมีบทบัญญัติบางมาตราท่ีไมสอดคลองกับบทบัญญัติแหงรัฐธรรมนูญที่
กำหนดใหชายหญิงมีความเสมอภาคกัน คณะรัฐมนตรีในเวลานั้นจึงไดแตงตั้งคณะกรรมการอีกชุดหน่ึงซ่ึงพิจารณา
แลว เสร็จและคณะรัฐมนตรไี ดม ีมติรับหลกั การเมือ่ วันท่ี ๕ มนี าคม ๒๕๒๖

ภายหลังจากการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ ๕ โดยคณะกรรมการ
พิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยเสร็จส้ินลงแลวคณะกรรมการชุดน้ีก็ไดรับมอบหมายจาก
คณะรัฐมนตรีใหพิจารณาบทบัญญัติในบรรพ ๑ (หลักทั่วไป) ตอไป โดยเร่ิมดำเนินการครั้งแรกเมื่อวันท่ี ๓๐
ตลุ าคม ๒๕๑๗ และไดพจิ ารณาจนจบวาระที่หน่งึ ในป พ.ศ. ๒๕๒๖ ระยะน้ันไดเปลี่ยนแปลงองคประกอบของคณะ
กรรมการฯ และเปล่ียนชื่ออีกครั้งเปน “คณะกรรมการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ
๑” ตามคำส่ังสำนักนายกรัฐมนตรีท่ี ๔๕/๒๕๒๖ ลงวันที่ ๗ เมษายน พ.ศ. ๒๕๒๖ ซ่ึงคณะกรรมการชุดนี้ได
ดำเนินการพิจารณาเสร็จส้ินเมื่อวันท่ี ๒๒ มกราคม ๒๕๓๓ ซ่ึงไดตรวจชำระใหมและประกาศใชบังคับต้ังแตวันท่ี ๘
มิถุนายน ๒๕๓๕

สำหรับการแกไขประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย (บรรพ ๓ ลักษณะ ๒๒ หุนสวนและบริษัท) มีที่มา
จากเมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๒ ธนาคารแหงประเทศไทยไดข อความรว มมือไปยังธนาคารโลกเกย่ี วกับการพฒั นาตลาดเงนิ ทุน
ในประเทศไทย ซึ่งธนาคารโลกไดสงผูเช่ียวชาญมาทำการศึกษาขอเท็จจริงและเสนอความเห็นตอรัฐบาลไทย จาก
ผลการศึกษาไดเสนอใหมีการจัดต้ังบรษิ ัทมหาชนจำกัดข้ึนในประเทศไทย โดยบริษัทมหาชนจำกัดดังกลาวจะไดรับ
สิทธิพิเศษทางภาษีอากรและสามารถขายหุนใหประชาชนไดโดยกำหนดใหมีการควบคุมการเปดเผยขอเท็จจริง
กำหนดหลักเกณฑเก่ียวกับบัญชีและไมใหมีขอจำกัดโดยการโอนหุน ฯลฯ ตอมาในป พ.ศ. ๒๕๑๖ กระทรวง
พาณิชยไ ดเสนอตอคณะรัฐมนตรีใหมีการพิจารณาปรบั ปรุงประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยในสวนท่ีเกี่ยวกบั หาง
หุนสวนและบริษัท เน่ืองจากไดประกาศใชมานานแลวโดยมิไดมีการแกไขเพ่ิมเติมใหสอดคลองกับสถานการณทาง
เศรษฐกิจและการคา ของประเทศทีไ่ ดพฒั นาไปอยางรวดเร็ว โดยมีหลักการสำคญั ๓ ประการ คอื

(๑) ใหแบงบริษัทจำกัดออกเปนบริษัทมหาชนจำกัด และบริษัทเอกชนจำกัด พรอมกับกำหนดหลักเกณฑ
ในการจดั ตง้ั การจำหนายหุน การจัดการและการคมุ ครองผถู ือหนุ รายยอยในบริษัทมหาชนจำกดั

(๒) เพิ่มเติมบทบัญญัติวาดวยการจดทะเบียนและการควบคุมหางหุนสวนจำกัดและบริษัทท่ีต้ังขึ้นตาม
กฎหมายตางประเทศซ่ึงเขามาประกอบธุรกิจในประเทศไทยไวในประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย เพื่อใหหาง
หนุ สวนและบริษทั เหลาน้ันอยูภายใตบงั คับของกฎหมายไทย

(๓) แกไขเพม่ิ เตมิ บทบัญญตั ิเกย่ี วกบั หางหนุ สว นและบริษัทในประมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ยใ หช ัดเจน
และรัดกมุ ยงิ่ ข้นึ

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓๘

กลาวโดยสรุป ขอเสนอในการแกไขโครงสรางของบริษัทจำกัดดังกลาวนอกจากจะสอดคลองกับแนวคิด
ในเร่ืองบริษัทเอกชนและมหาชนแลวยังอาจถือไดวาเปนการปรับหลักเกณฑของตางประเทศมาใชกับธุรกิจของ
ประเทศไทย โดยไมเปนอุปสรรคตอการดำเนินธุรกิจท่ีเปนอยูและสามารถวิวัฒนาการตอไปไดโดยไมขัดแยงกัน
คณะรัฐมนตรีจึงไดแตงตั้งคณะกรรมการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยวาดวยหุนสวนและ
บรษิ ัทข้ึน

“คณะกรรมการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายอาญา” เปนคณะกรรมการที่คณะรัฐมนตรีไดมีมติ
แตงต้งั เมอ่ื พ.ศ. ๒๕๓๗ โดยดำเนนิ การปรับปรุงประมวลกฎหมายอาญาเก่ียวกับการแกไขอัตราโทษปรบั อัตราเงิน
ทัณฑบน อัตราเงินในการกักขังแทนคาปรับ และแกไขเพ่ิมเติมโทษสำหรับความผิดบางประเภทใหเหมาะสม
ปรับปรุงอัตราโทษปรับในภาค ๒ ความผิด และภาค ๓ ลหุโทษ และจำนวนเงินประกันทัณฑบน แกไขเพิ่มเติม
บทบัญญัติเกี่ยวกับวิธีการเพื่อความปลอดภัย แกไขเพ่ิมเติมใหมีการคุมตัวผูติดยาเสพติดไวในสถานพยาบาล
ปรับปรุงเง่อื นไข ในการคมุ ประพฤตบิ างกรณีเพอ่ื ใหสอดคลองรับกนั และปรบั ปรุงบทบญั ญตั คิ วามผดิ เกีย่ วกบั เพศ

“คณะกรรมการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายวธิ ีพจิ ารณาความแพง ” คณะรัฐมนตรีไดมีมติแตงต้ัง
คณะกรรมการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพงข้ึนเมื่อวันที่ ๒๗ ธันวาคม ๒๕๐๕
ระยะแรกคณะกรรมการฯ ไดมีแนวทางที่จะพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพงใหเสร็จหมด
ทัง้ ฉบับกอนจึงจะเสนอตอคณะรฐั มนตรี ดว ยการพิจารณาเรยี งตามลำดบั มาตรา และพิจารณาจัดแบงหมวดหมูเสีย
ใหมใหถกู ตองกวาเดิมและสะดวกแกผูใชกฎหมาย แตเนอ่ื งจากการดำเนินการดงั กลาวมีขอบเขตท่ีกวางขวาง จึงทำ
ใหตองใชระยะเวลาในการดำเนินการคอนขางมาก อีกท้ังเมื่อพิจารณาไปสักระยะหนึ่งรางท่ีผานไปแลวก็ลาสมัย
ตอมาไดมีการเปลี่ยนแนวทางการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพงเสียใหม โดยเลือก
พิจารณาปรับปรุงบทบัญญัติท่ีเห็นวามีปญหาขอขัดของในทางปฏิบัติและมีความจำเปนเรงดวนกอนเพ่ือเสนอขอ
แกไขเพิ่มเติมตอคณะรัฐมนตรีเปนเรื่องๆ ไป โดยไมจำเปนตองรอการพิจารณาปรับปรุงประมวลกฎหมายดังกลาว
ใหแลวเสร็จหมดทั้งฉบับดังเชนท่ีเคยถือปฏิบัติมาแตเดิม และไดมีการตัดตอนเสนอรัฐบาลออกไปกอนเปนราง
พระราชบัญญัติแกไขเพ่ิมเติมประมวลกฎหมายวธิ ีพิจารณาความแพงฯ ตามลำดับมา รางมาตราที่คณะกรรมการฯ
พิจารณาไปแลวนั้นไมมีการแกไขในโครงสรางของกระบวนการพิจารณาเพียงแตแกไขหลักการบางเรื่อง โดยสวน
ใหญแ ลวจะเปนการแกไขบทบัญญตั ใิ หสอดคลอ งกับวิธีปฏบิ ตั หิ รอื การแกไ ขถอ ยคำใหช ดั เจนข้นึ

“คณะกรรมการพิจารณาปรับปรงุ ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา” คณะกรรมการชุดนีไ้ ดต้ังข้ึน
ดวยเหตุผลอันเนื่องมาจากในช้ันพิจารณายกรางประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา การรางไดกระทำดวย
ความรีบเรงเพื่อใหเปนไปตามขอผูกพันกับตางประเทศตามสนธิสัญญาเพ่ือใหไดมาซ่ึงเอกราชทางการศาล ทำใหมี
ขาดตกบกพรองซ่ึงจะตองมีการปรับปรุงแกไขเสียใหม ประกอบกับวิชากฎหมายไดกาวหนาขึ้นเปนอันมากแลว อีก
ทัง้ ยังมคี วามตอ งการใหผลในทางปราบปรามคดีอาญาเปน ไปอยางมีประสทิ ธิภาพ และใหความยตุ ธิ รรมแกผตู อ งหา
ไดด ยี ง่ิ ข้ึน

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓๙

ประวัติ และความเปนมาของการศกึ ษากฎหมาย27๒๘

การศึกษากฎหมายในประเทศไทยมีรูปแบบเปนสากล เม่ือ “โรงเรียนกฎหมาย” กอต้ังขึ้นจากพระบรมรา
โชบายของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหวั เพื่อสนับสนุนราชการยุติธรรมใหไปดวยดี ตามความตองการ
ของประเทศท่ีกำลังพัฒนาสูความทันสมัย โดยสงเสริมความรูกฎหมายสำหรับเปนพื้นฐานความรูท่ีใชในการพัฒนา
ระบบกฎหมายใหท ัดเทียมนานาอารยประเทศ

๒.๑ ความเปน มาของโรงเรียนสอนกฎหมาย

เริ่มข้ึนเม่ือพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ประกาศต้ังกระทรวง
ยตุ ิธรรมในวนั ท่ี ๒๕ มีนาคม ร.ศ.๑๐๐ (พ.ศ.๒๔๓๔) พระเจานองยาเธอ พระองคเ จา สวัสดิโศภน(กรมพระสวสั ดิ
วตั นวิศิษฏ) เปนเสนาบดีกระทรวงยุติธรรม พระองคแรก ปฏิบัตริ าชการสนองพระเดชพระคุณไดประมาณ ๒ ป ก็
กราบถวายบงั คมลาออกจากตำแหนงเพื่อไปราชการทางยุโรป จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ตั้งพระเจานองยาเธอ
กรมหลวงพิชิตปรชี ากร เปน เสนาบดีกระทรวงยุติธรรม ใน ร.ศ.๑๑๓ (พ.ศ.๒๔๓๗) แตพ ระองคประชวรบอยคร้ังจึง
ทรงลาออกจากตำแหนง หลังจากน้ันไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ตั้งพระเจาลูกยาเธอ พระองคเจารพีพัฒนศักด์ิ
(กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์) เปนเสนาบดีกระทรวงยุติธรรม เม่ือวันที่ ๓ มีนาคม ร.ศ.๑๑๕ (พ.ศ.๒๔๓๙) เมื่อจัด
ระเบียบงานศาลใหพัฒนาขึ้นแลว พระองคไดสนองพระราชประสงคของพระราชบิดา โดยจัดต้ังโรงเรียนกฎหมาย
ขน้ึ เมื่อ ร.ศ.๑๑๖ (พ.ศ.๒๔๔๐)

แนวคิดในการจัดตั้งโรงเรียนสอนกฎหมายสวนหน่ึงมาจากเจาพระยาอภัยราชาสยามุกูลกิจ นามเดิม คือ
นายโรแลง ยัคแมงค (Rolin Jacquemyns) กับทรงมีพระทัยตั้งมั่นท่ีจะพยายามขอยกเลิกอำนาจศาลกงสุลตางๆ
เพื่อใหประเทศไทยมีเอกราชทางการศาลอยางแทจรงิ รวมท้ังทรงตระหนักถึงความจำเปนในการสรางคนรุนใหมใน
ราชการศาล และกระทรวงยุติธรรมทุกหัวเมือง ดังปรากฏในคำกราบบังคมทูลเกี่ยวกับความมุงหมายของการจดั ต้ัง
โรงเรยี นกฎหมาย ซึ่งรวบรวมไวทหี่ อจดหมายเหตุเหตุชาติ กรมศลิ ปากรความตอนหน่ึงวา

“....พระองคคงจะทราบแลววา ปจจัยดานกำลังคนเปนเร่ืองสำคัญท่ีสุดเชนเดียวกับความสำคัญของ
โลหิตตอรางกาย ถาหากเกิดหยุดลงเม่ือใด ทุกส่ิงทุกอยางก็จึงถึงแกกาลส้ินหวัง กระทรวงน้ีจะกลายเปนเรือ
แตก ขาพระพุทธเจาหมายถึงโรงเรียนกฎหมาย ขาพุทธเจาไมคิดวาสิ่งที่ขาพุทธเจาเจาบังคมทูลตอไปนี้จะเกิน
ความจริง กอนป๑๑๕ กร็ องกันอยูวาไมมีคน แทนทีจ่ ะเฝาแตรอ งกันไปอยา งมีจุดหมาย และพยายามคน หาส่ิง
ท่ไี มมีอยูอกี แลว ขาพทุ ธเจาคิดวา นาจะเปน การเหมาะสมกวา ถา หากเราจะทดลองสรางสง่ิ ท่เี ราตอ งการข้นึ เสยี
เอง โรงเรยี นกฎหมายตงั้ ข้นึ มาก็เพื่อจดุ ประสงคน ้ี.... ”

การศึกษากฎหมายไดพัฒนาข้ึนเปนลำดับถึง พ.ศ.๒๔๕๔ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวทรงมี
พระราชหัตถเลขาที่ ๑๙/๑๙๙ ลงวันที่ ๑๙ พฤษภาคม ร.ศ.๑๓๐ (พ.ศ.๒๔๕๔) เพ่ือมีพระบรมราชานุญาต และ
ทรงมีพระราชดำริใหปรึกษาเสนาบดีกระทรวงกลาโหมเก่ียวกับการจัดการศึกษาการโรงเรียนกฎหมายใหเปน

๒๘ ขา่ วเนตบิ ณั ฑติ ยสภา เดอื นมนี าคม ๒๕๔๗ ปีท่ี ๑๗ ฉบบั ท่ี ๑๗๖ หนา้ ๓-๔

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๔๐

โรงเรียนอุดมศึกษา หลังจากนั้นจึงทรงมีพระบรมราชโอการประกาศใหโรงเรียนสอนกฎหมายเปนโรงเรียนหลวงใน
สังกดั กระทรวงยตุ ธิ รรม เม่อื วนั ที่ ๗ มถิ ุนายน ร.ศ. ๑๓๐ (๒๔๕๔) ซึง่ มคี วามตอนหน่งึ ดงั นี้

“.......โรงเรียนกฎหมายซึ่งสำหรับสอนวิชากฎหมายที่ตั้งอยูในสถานท่ีของกระทรวงยุติธรรมนั้น ยังหามี
ผูจัดการทะนุบำรุงรับผิดชอบโดยตรงตอโรงเรียนไม วิชากฎหมายนี้พระเจาพี่ยาเธอ กรมหมื่นราชบุรีดิเรกฤทธิ์
เปนผูที่ไดตั้งการสอน และการสอบไลข้ึนเปนครั้งแรกเฉพาะแตโรงเรียนน้ีเปนโรงเรียนหลวงขึ้นแกกระทรวง
ยุตธิ รรมเปน ผูม หี นา ทร่ี บั ผดิ ชอบ และจดั การโรงเรยี นนี้สืบไป......”

ดังน้ันการศึกษากฎหมายในระยะเร่ิมตนไดพัฒนาเปนการระดับอุดมศึกษา ซ่ึงถือวาเปนวิชาชีพชั้นสูงอีก
สาขาหน่ึงของประเทศไทย และการศึกษากฎหมายยังไดพัฒนาตอมาเมื่อกอต้ังมหาวิทยาลัยขึ้นในประเทศไทย
ไดแกจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย และมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร เปนสถาบันอุดมศึกษาช้ันนำทางดานกฎหมายมา
เปนระยะเวลาอันยาวนานถงึ ปจจบุ นั

๒.๒ การศกึ ษากฎหมายในสถาบันอุดมศึกษา

สถาบันอุดมศึกษาของประเทศไทยแหงแรกที่มีฐานะเปนมหาวิทยาลัย คือ “จุฬาลงกรณ
มหาวิทยาลัย” เร่ิมจากพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวทรงมีพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหประสานระเบียบ
การศึกษานิติศาสตรเขากับมหาวิทยาลัยเปนคณะวิชาหน่ึง โดยมีประกาศพระบรมราชโองการ ลงวันที่ ๒๕
เมษายน ๒๔๗๖ มีช่ือเรียกวา “คณะนิติศาสตร และรัฐศาสตร” ตอมาเม่ือประกาศใชพระราชบัญญัติ
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร และการเมือง พุทธศักราช ๒๔๗๖ บทบัญญัติมาตรา ๕ ใหโอนคณะนิติศาสตร และ
รัฐศาสตรของจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ตลอดจนทรัพยสิน และงบประมาณไปข้ึนกับมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
และการเมือง กอนวันท่ี ๑ เมษายน ๒๔๗๗ คณะนิติศาสตร และรัฐศาสตรของจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยจึงสิ้น
สภาพลง

อยางไรก็ตาม ไดมีการจัดต้ังแผนกวิชานิติศาสตรข้ึนใหมในคณะรัฐศาสตร โดยพระราชกฤษฎีกา
จัดแบงแผนกวิชาตางๆ แหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย พ.ศ.๒๔๙๔ ซึ่งมีผลบังคับใชตั้งแตวันที่ ๑๑ เมษายน
๒๔๙๔ ทำใหการศึกษากฎหมายเกิดข้ึนอีกครั้งหนึ่งในจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย และไดมีความพยายามจัดต้ังให
เปนคณะวิชา จนมาประสบความสำเร็จจากประกาศคณะปฏิวัติ ฉบับท่ี ๑๖๔ ใหยกฐานะแผนกวิชานิติศาสตรใน
คณะรัฐศาสตรขึ้นเปนคณะนิติศาสตร เม่ือวันที่ ๑๕ มิถุนายน ๒๕๑๕ ภายหลังนำลงพิมพในราชกิจจานุเบกษา
แลว เร่มิ มผี ลสมบรู ณต้ังแตวันท่ี ๑๘ มิถนุ ายน ๒๕๑๕ เปนตน มา

พัฒนาการตอมา คือ การกอต้ังมหาวิทยาลัยแหงที่สองช่ือ “มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร และ
การเมือง” ทำพิธีเปดสถาบันเม่ือวันที่ ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๗ เพ่ือจัดการเรียนการสอนวิชาธรรมศาสตร และ
การเมืองใหไดระดับมหาวิทยาลัยในอารยประเทศ และเพ่ือใหความรูเกี่ยวกับการเมืองปกครองแพรหลายโดยเร็ว
ซ่ึงตามมาตรา ๕ ของพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร และการเมือง พุทธศักราช ๒๔๗๖ ใหโอนคณะ
นิติศาสตร และรัฐศาสตรของจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ตลอดทรัพยสิน และงบประมาณของคณะเหลาน้ันมาข้ึน
ตอมหาวิทยาลัยน้ี ดังนั้นการศึกษากฎหมายตั้งแต พ.ศ.๒๔๗๗ เปนตนมา จึงมีการจัดการศึกษาท่ี

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๔๑

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร และการเมืองเพียงแหงเดียว จนถึง พ.ศ.๒๔๙๑ เนติบัณฑิตยสภาไดฟนฟูโรงเรียน
กฎหมายขึ้นใหม โดยเรียกวา “สำนักอบรมศึกษากฎหมายแหงเนติบัณฑิตยสภา” การศึกษากฎหมายจึงมีควบคู
กนั สองสถาบนั

เม่ือความรูเก่ียวกับการเมืองการปกครองมีความแพรหลาย ประกอบกับประชาชนใหความสนใจ
ศึกษาหาความรูระดับสูงข้ึน เพราะเห็นตัวอยางของผูมีการศึกษาข้ันสูงสามารถประกอบวิชาชีพท่ีมีชื่อเสียง มี
เกียรติ ไดรับคาตอบแทนมาก และสังคมใหการยอมรับอยางกวางขวาง ความตองการศึกษากฎหมายเกิดข้ึน
รวดเรว็ และขยายไปสูภ ูมภิ าคตาง ๆ ทั้งประเทศ เมอื่ รฐั บาลจัดตั้งมหาวทิ ยาลยั ในภูมิภาค จงึ มแี นวคดิ ขยายโอกาส
ทางการศึกษาขึ้นสูงใหกับมวลชนดวย ทำใหเกิดมหาวิทยาลัยไมจำกัดรับ หรือมหาวิทยาลัยเปด เม่ือ พ.ศ. ๒๕๑๔
เนนการศึกษากฎหมายเปนสาขาวิชาหลัก และไดรับความสนใจมีผูสมัครเขาศึกษาเปนจำนวนแสน คือ
“ม ห า วิ ท ย าลั ย ร า ม ค ำแ ห ง” ต อ ม า พ .ศ .๒ ๕ ๒ ๑ มี ก าร จั ด ต้ั งม ห าวิ ท ย าลั ย เป ด แ ห งท่ี ๒ คื อ
“มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช” และจัดจัดตั้งสาขาวิชานิติศาสตรเม่ือ พ.ศ.๒๕๒๓ ซึ่งไดรับความสนใจมีผูสมัคร
เขาศึกษาหลายหมื่นคน การศึกษากฎหมายในระยะน้ีถือวาอยูในระดับแนวหนาในบรรดาศาสตรแขนงตางๆ ของ
ระดบั อุดมศกึ ษาไทย

ดานสถาบันอุดมศึกษาเอกชนที่ไดรับอนุญาตใหจัดตั้งไดตั้งแต พ.ศ.๒๕๑๒ และเร่ิมเปดสอนเมื่อ
พ.ศ.๒๕๑๓ น้ันก็มีบทบาทในการจัดการศึกษากฎหมายหลายสถาบัน ถึงปจจุบันมีมหาวิทยาลัย และวิทยาลัย
เอกชนจดั การศกึ ษากฎหมายเปนจำนวนมาก

ปจจุบัน และอนาคตการศึกษากฎหมายยังไดรับความยอมรับ และนิยมอยางตอเน่ือง เพราะ
ความกาวหนาในวิชาชีพกฎหมาย และความตองการของสังคม ซ่ึงมหาวิทยาลัยของรัฐหลายแหงกำลังเสนอ
โครงการจัดต้ังคณะนิติศาสตร รวมทั้งสถาบันราชภัฏทุกแหงก็มีความสนใจในการจัดการศึกษากฎหมาย เพื่อ
รองรบั ความตอ งการของประชาชนทุกจังหวัด

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๔๒

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร .เรื่องกฎหมายตราสามดวง.สำนักพิมพกรมศิลปากร,พิมพครั้งแรก, กรุงเทพมหานคร
,๒๕๒๑.

พิ ศ าล บุ ญ ผู ก ., ธ ร ร ม ศ าส ต รม อ ญ เค าก ฎ ห ม าย ไท ย (ต อ น ที่ ๑ ถึ ง ๔ ), available from
http://www.monstudies.com

แสวง บุญเฉลิมวลิ าศ. ประวตั ิศาสตรกฎหมายไทย. สำนกั พมิ พว ญิ ชู น กรงุ เทพฯ
ร.แลงกาต. ประวัติศาสตรกฎหมายไทย. สำนักพมิ พไ ทยวฒั นาพาณชิ , กรงุ เทพฯ
จรญั โฆษณานนั ท. ปรัชญากฎหมายไทย. สำนกั พมิ พม หาวิทยาลยั รามคำแหง, กรุงเทพมหานคร, ๒๕๓๖
พัชรินทร เปยมสมบูรณ. การปฏิรูปกฎหมายของประเทศไทย ตั้งแต พ.ศ.๒๔๑๑ จนถึง พ.ศ.๒๔๗๘.

กรงุ เทพฯ : จุฬาลงกรณมหาวทิ ยาลยั , ๒๕๑๗. ๔ แผน (๒๑๗ เฟรม). (วพ MF๐๐๙๒๘)
ปภัสสร เธียรปญญา. การศึกษาเปรยี บเทียบคัมภีรพระมนูธรรมศาสตร ฉบับภาษาสันสกฤตกับฉบับภาษา

มอญ. กรุงเทพฯ : มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร, ๒๕๓๙. ๑๓๓ หนา . (วพ ๘๓๖๘๖)
ภัคพงศ จันทรสนธิ. การจัดการศึกษากฎหมายตามแบบตะวันตกของไทย ระหวาง พ.ศ.๒๔๔๐-๒๔๘๒.

กรงุ เทพฯ : จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลยั , ๒๕๔๐. ๑๔๗ หนา. (วพ ๙๖๙๔๐)
ทูนศรี บัวนุช. การศึกษาความหมายในกฎหมายจารีต"มังรายศาสตร". เชียงใหม : มหาวิทยาลัยเชียงใหม,

๒๕๓๕. จ, ๓๗๒ หนา. (วพ ๕๗๘๒๖)
นิภาพรรณ ไชยมงคล. นิติปรัชญาในมังรายศาสตร. เชียงใหม : มหาวิทยาลัยเชียงใหม, ๒๕๓๑.

ฏ, ๑๘๐ หนา . (วพ ๐๔๒๒๕๙)
ทองสุข จารเุ มธีชน. การศกึ ษาเปรียบเทียบเร่ืองทาสในคมั ภรี พ ระไตรปฏ กเวรวาทคัมภรี ม านวธรรมศาสตร

และกฎหมายตราสามดวง. กรุงเทพฯ : จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๒๗. ๒ แผน (๑๐๙ เฟรม).
(วพ MF๑๗๔๒๓)
พัชรินทร ในพรมราช. ความผิดอาญาเกี่ยวกับทรัพย : ศึกษาเปรียบเทียบลักษณะของฐานความผิดต้ังแต
สมัยกฎหมายตราสามดวงจนถึงสมัยกฎหมายลักษณะอาญา ร.ศ. ๑๒๗. กรุงเทพฯ : จุฬาลงกรณ
มหาวทิ ยาลยั , ๒๕๓๖. ซ, ๑๓๐ หนา. (วพ ๖๓๙๖๖)
ณัฐพร จาดยางโทน. ภาพสะทอนสังคมในกฎหมายตราสามดวง. พิษณุโลก : มหาวิทยาลัยนเรศวร,
๒๕๔๒. ๑๘๕ หนา. (วพ ๙๘๓๗๘)
นพรัตน มุสสธรรม. การปฏิรูปกฎหมายทด่ี ินในสมยั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยหู ัว. กรงุ เทพฯ
: จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๒๐. ๖ แผน (๓๒๘ เฟรม). (วพ MF๐๐๖๘๕)
กอบพร จันทนาคร. บทวิเคราะหเปรียบเทียบภาษาในกฎหมายตราสามดวงและกฎหมายปจจุบัน :
กฎหมายครอบครัว. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๓๐. (๕), ๙๒ หนา. (วพ
๐๔๒๕๓๙)

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๔๓

สาวณีย พรรณาภพ. ศึกษาวิเคราะหกฎหมายโพษาราช ในฐานะท่ีเปนเอกสารทางประวัติศาสตร.
กรงุ เทพฯ : มหาวทิ ยาลัยศรนี ครินทรวโิ รฒ ประสานมติ ร, ๒๕๓๙. ๕๒๔ หนา . (วพ ๗๕๗๒๕)

กนิษฐา ชิตชาง. มูลเหตุของการรางกฎหมาย ลักษณะอาญา ร.ศ. ๑๒๗. กรุงเทพฯ : คณะศิลปศาสตร
มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๓๒. (๘), ๑๖๔ หนา. (วพ ๕๖๗๑๙)

สมภาร พรมทา. ความสัมพันธระหวางศีลธรรมกับกฎหมายในทัศนะของพุทธศาสนาเถรวาท. กรุงเทพฯ :
จุฬาลงกรณมหาวทิ ยาลัย, ๒๕๔๐. ๘๗ หนา. (ว ๙๓๑๒๘)

จงุ โซ ออิ ิดะ. การรบั กฎหมายสมัยใหมจ ากตะวันตกในประเทศญ่ีปุน : ศกึ ษาเปรยี บเทยี บกรณีของประเทศ
ไทย. กรงุ เทพฯ : มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๓๐. ๔ แผน (๑๙๘ เฟรม). (วพ MF๑๖๓๐๘)

อักขราทร จุฬารัตน. กฎหมายกับการพัฒนาสังคมไทย. กรุงเทพฯ : วิทยาลัยปองกันราชอาณาจักร,
๒๕๓๓. ซ, ๗๓ หนา . (ว ๕๐๘๖๒)

๖.๓.๒๑.เจนจรัญ รักชูชื่น. ความผิดอาญาเกี่ยวกับชีวิตรางกาย : ศึกษาเปรียบเทียบลักษณะของฐาน
ความผิด ต้ังแตกฎหมายตราสามดวง จนถึงกฎหมายลักษณะอาญา ร.ศ.๑๒๗. กรุงเทพฯ :
จุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลยั , ๒๕๔๒. ๒๐๑ หนา . (วพ ๑๐๘๗๔๖)

ฉันชาย โรจนสโรช. การศึกษาทฤษฎีกฎหมายอาญาใหมในรางพระราชกำหนดลักษณะประทุษฐรายแก
รางกายแลชีวิตรมนุษย รัตนโกสินทร ศก ๑๑๘. กรุงเทพฯ : จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๔๓.
๑๖๔ หนา . (วพ ๑๒๒๑๓๐)

กำธร เลย้ี งสัจธรรม , หลกั ไชย : ตำรากฎหมายคร้งั กรงุ ศรีอยธุ ยา , กรงุ เทพฯ : มตชิ น, ๒๕๔๖.
กฎหมายตราสามดวงกบั คนไทย.กรุงเทพฯ : สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหง ชาต,ิ ๒๕๓๕.
สทิ ธิของเมียนอ ย / ตราสามดวง. กรงุ เทพฯ : วญิ ชู น, ๒๕๓๔.
นกิ ร ทสั สโร, พระเจา บรมวงศเธอ พระองคเ จารพพี ัฒนศกั ดิ์ กรมหลวงราชบุรดี ิเรกฤทธิ์ พระบิดาแหง

กฎหมายไทย ,นานมบี คุ พับลิเคช่ัน,กรงุ เทพฯ, ๒๕๔๙.
สำนกั อบรมศึกษากฎหมายแหง เนติบัณฑติ ยสภา,๑๐๐ ปโรงเรียนสอนกฎหมาย, สำนักอบรมศึกษา

กฎหมายแหงเนตบิ ัณฑิตยสภา , กรงุ เทพฯ ๒๕๔๐.
พลาดิศัย สิทธธิ ญั กจิ , รชั กาลที่ ๕ กบั การปฏริ ปู เมืองสยาม , พมิ พคร้ังแรก, สำนักพมิ พกดู มอรน ิ่ง

,กรงุ เทพฯ , ๒๕๔๙.
พลาดศิ ยั สทิ ธธิ ญั กิจ, พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูห วั พระเจากรงุ สยาม รัชกาลที่ ๔ , พิมพครง้ั

๕, สำนักพิมพว นั เวิลด,กรงุ เทพฯ , ๒๕๕๐.
อนนั ต อมรรตยั , พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจา อยหู ัว ผพู ลกิ แผน ดินสยาม , พิมพค รงั้ แรก,

สำนกั พิมพฉตั รเฉลิม,กรงุ เทพฯ , ๒๕๔๒.
ดนัย ไชยโยธา , อารยธรรมไทย , พมิ พค รง้ั แรก, สำนกั พมิ พโอ เอส พริน้ ตง้ิ เฮาส ,กรงุ เทพ,๒๕๕๐.
นันทนา กปลกาญจน , ประวตั ศิ าสตร และอารยธรรมโลก ,พมิ พค รง้ั ที่ ๗ , สำนักพิมพโอเดยี นสโตร ,

กรงุ เทพ , ๒๕๔๖.

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข

มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๔๔

ประวตั ิผบู รรยาย

ชือ่ - สกลุ : นายโกญจนาท เจริญสุข
วนั เดือน ปเกดิ : ๒๖ กมุ ภาพันธ ๒๕๒๐
สถานทีเ่ กิด : จงั หวดั ตาก
วุฒิการศกึ ษา : สำเรจ็ การศกึ ษานิติศาสตรบัณฑิต จาก
มหาวิทยาลัยรามคำแหง
การอบรม : ปการศึกษา ๒๕๔๐
ประวตั กิ ารทำงาน สำเรจ็ การศึกษานติ ิศาสตรมหาบัณฑิต จาก
การงานปจ จุบัน : มหาวทิ ยาลยั รามคำแหง
ปก ารศึกษา ๒๕๔๔
อดีต : หลกั สูตรประกาศนยี บัตรวชิ าวาความ แหง สภาทนายความ ป พ.ศ.๒๕๔๑

รองคณบดีคณะนิติศาสตร
ผชู ว ยศาสตราจารยป ระจำคณะนิติศาสตร มหาวทิ ยาลยั เกริก
อาจารยพิเศษ มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏ เทพกษัตรยิ ตรี
อาจารยพ ิเศษ มหาวิทยาลัยราชภัฏ กำแพงเพชร
อาจารยพิเศษ มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลธัญบุรี
อาจารยพ เิ ศษ วิทยาลยั ชมุ ชนตาก
กรรมการโปรแกรมนิติศาสตร มหาวทิ ยาลยั ราชภัฎ กำแพงเพชร
กรรมการ สภาวชิ าการวทิ ยาลัยชุมชนตาก
ทปี่ รึกษากฎหมายบริษทั มาวลิ หินออ น อินเตอรก รุป จำกดั
หวั หนา สำนกั งานโกญจนาท คอนซัลแตนท แอนด ลอว เฟรม
ผชู ว ยคณบดฝี า ยกิจการนักศึกษาคณะนติ ิศาสตร มหาวทิ ยาลัยเกริก
รกั ษาราชการหวั หนา สาขากฎหมายธรุ กจิ มหาวทิ ยาลัยทกั ษณิ
อาจารยบรรยายวิชากฎหมายนติ ปิ รัชญา มหาวิทยาลัยเจา พระยา
ทปี่ รกึ ษากฎหมายบริษัทASAHI M.A.T. จำกดั
ท่ีปรึกษากฎหมายบรษิ ทั โคบายาชิ จำกัด
ผสู อนวิชากฎหมายต๋วั เงนิ (LW๒๑๓) กฎหมายครอบครัว (LW๓๐๔)
มรดก(LW๓๑๑) และกฎหมายวาดว ยการเงินการคลังของรฐั (LW๔๐๔)
สำนกั งานกฎหมายสมชาย และเพื่อน

ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข