มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๕๑
พิพากษาแลว ในศาลยงั ประกอบดวย เรจสิ ตาร (Registar) ซ่ึงประกอบดว ยวาศาสซงึ่ ตองเปน ผปู ระกอบวชิ าชพี
ทางดานกฎหมาย โดยไมจำเปน ตองได Barrister เปนเพยี งโซลิซสิ เตอร (Solictor)
ศาลชัน้ สูง (Superior Courts) ประกอบดว ย
(ก) The Supreme Court of Judicature
(ข) The House of Lord และ
(ค) The Judicial committee of the Privy Council
The Supreme Court of Judicature ประกอบดวย ๓ ศาล คอื
- ศาลสงู High court of Justice
- ศาล คราว คอรท Crown Court
- ศาลอทุ ธรณ Court of Appeal
ศาลสงู High court of Justice แบงออกเปน ๓ แผนก คือ
(๑) แผนกควีนเบน็ ซ (The Quean’s Bench Division) ซงึ่ ประกอบดวย ผูพิพากษาประมาณ ๔๐ คน
และมปี ระธาน เรียกวา จสั ตสี ต (Lord Chief Justice) สมเด็จพระราชินที รงแตง ตง้ั จากบุคคลที่มคี ุณสมบตั ิเปน ผู
พิพากษาศาลอทุ ธรณตามคำแนะนำของนายกรฐั มนตรี คดที ่เี กย่ี วกบั ธุรกจิ การคาทง้ั หลาย จะตองอยใู นกรอบ
ขอบเขตอำนาจของควนี เบน็ ซ ผูท ี่จะตัดสินขอ เท็จจรงิ คอื คณะลกู ขนุ สว นผทู จี่ ะชป้ี ญหาขอ กฎหมาย เชน คณะ
ลกู ขุนบอกวา คนนี้ผดิ ลักทรพั ยจ ริง แตจ ะลงโทษอยา งไรนน้ั เปน หนาท่ีของผพู พิ ากษา
แตสำหรับคดีแพงนั้นเปนขอขัดแยงระหวางเอกชนกับเอกชน การวินิจฉัยหรือการพิจารณาคดีจะกระทำโดยผู
พิพากษา ซึ่งจะเปนผูวินิจฉัยท้ังขอ เท็จจริงและขอกฎหมาย คลาย ๆ กับในระบบ Civil Law แตถาคดแี พงเปนคดีท่ี
สำคัญ เชน ฉอโกงประชาชน ซึ่งอยูในกรอบขอบเขตของอำนาจศาลควีนเบ็นซ จะตองมีคณะลูกขุนเปนผูวินิจฉัย
ขอเท็จจริง นอกจากนี้ยังมีอำนาจในการตรวจสอบซ่ึงเรียกวา เปนการใชอำนาจออกกฎหมายท่ีสำคัญ ๆ หรือออก
Writ ที่เรียกวา หมาย ซ่ึงหมายแตละประเภท เชน หมายเรียกบุคคลหรือหัวหนาหนวยงานราชการ ซ่ึงกักขังบุคคล
ไวใหมาศาล เพ่ือช้ีแจงเหตุผลตอศาลวามีเหตุผลอะไรถึงตองกักขังเขาไว ถาไมสามารถแสดงเหตุผลใหศาลเห็นได
ศาลก็มีอำนาจทจี่ ะสง ปลอ ย
(๒) แผนก ซาสเชอรี (The Chancery Division) แผนกน้ปี ระกอบดว ยผูพพิ ากษาประมาณ ๑๐ คน ผูที่
เปน ประธานคือ ลอรด ซาสเลอร มอี ำนาจพจิ ารณาคดเี กย่ี วกบั การจดั การทรัสต การไถถ อนจำนอง การจัดการ
ทรัพยสนิ ของผูตาย และอำนาจในการพจิ ารณาคดอี ทุ ธรณท เี่ กยี่ วกบั ภาษี และคดลี มละลายซ่งึ อุทธรณม าจาก
County Court ซึ่งอาจใชผ ูพิพากษานายเดยี วในการพจิ ารณากไ็ ด
(๓) เฟมิล่ี ดวี ชิ ่นั (The Family Division) เปน เรื่องทมี่ กี รอบขอบเขตอำนาจเกย่ี วกับเรอ่ื งครอบครวั
ปกครองผูเ ยาว ฟอ งหยา ซ่ึงข้นึ อยูกับแผนกคดคี รอบครวั
ศาล คราว คอรท The Crown Court
ตงั้ ขนึ้ มาในป ค.ศ.๑๙๗๑ มปี ระมาณ ๒๐ กวาแหงทวั่ เกาะองั กฤษ เปน ศาลชั้นสูงทมี่ ีกรอบขอบเขตอำนาจ
เฉพาะคดอี าญา โดยเฉพาะอยางยิง่ คดอี าญาทศี่ าลมาจเิ ตรท คอรท ไดว นิ จิ ฉยั แลวกจ็ ะสง มาให ศาล คราว คอรท
พจิ ารณา ศาลน้ีประกอบดว ย ผูพพิ ากษาศาลสูง เรียกวา Circuit Judge ซงึ่ ทำงานเต็มเวลาแตงตง้ั โดยคำแนะนำ
ของลอรด ซาสเลอร จากผูทป่ี ระกอบวิชาชพี ทางกฎหมายไมน อ ยกวา ๑๐ ป การพจิ ารณาในศาลน้จี ะตอ งมีคณะ
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๕๒
ลกู ขุนเปน ผชู ี้ขาดขอเทจ็ จริง คดอี าญาสามารถเกิดข้นึ ไดทว่ั ไป ฉะน้นั จงึ มศี าลนีก้ ระจายอยทู ว่ั ไปเรยี กวา ศูนยร ับคดี
ซ่ึงมอี ยปู ระมาณ ๑๐๐ แหง อยูใ นพื้นทท่ี ีป่ ระชาชนสามารถฟอ งรอ งไดภ ายใน ๑ วนั
ศาลอทุ ธรณ The Court of Appeal ตงั้ อยใู นนครลอนดอน ซง่ึ ผพู พิ ากษา ประกอบ
(๑) ลอรด ซาสเลอร
(๒) อธบิ ดีศาลอทุ ธรณ
(๓) หวั หนา ศาล คราว คอรท ทเ่ี รยี กวา ลอรด ซีพ จัสตสิ
นอกจากนั้นก็มีประธาน เฟมิลี่ ดิวิชั่น ของศาลสูง ซ่ึงโดยตำแหนงแลวจะตองเปนผูพิพากษาศาลอุทธรณ
ดวย และอดีตลอรด ซาสเลอร อีกคนหนึ่งท่ียังสมัครใจมารวมน่ังในการพิจารณาคดีของศาลอุทธรณและ
ประกอบดวย ผูพิพากษาประจำศาลอุทธรณอีก ๑๔ ทาน ซ่ึงจำนวนนั้นก็เชนเดียวกันกับศาลสูง คืออาจจะมีการ
เปลี่ยนแปลง เพ่ิมเติมได โดยออกเปนพระราชกฤษฎีกามีสมเด็จพระราชินีทรงแตงต้ังจากผูที่ประกอบอาชีพ
กฎหมาย โดยเปน Barrister มาแลว ไมนอยกวา ๑๕ ป ในขณะที่ศาลสูงน้ันแค ๑๐ ป ฉะนนั้ ผูพิพากษาศาลอุทธรณ
นั้นจะประกอบดวยบุคคลที่ผานงานทางดานกฎหมายมาอยางชำนาญมาก และโดยเฉพาะผูท่ีดำรงตำแหนงที่เปน
โดยตำแหนง ซ่ึงเปนผูรับผิดชอบเกี่ยวกับเรื่องตุลาการทั้งหมด ซ่ึงเปนผูมีอำนาจสูงสุด จะสังเกตไดวาคดีที่ข้ึนศาล
อุทธรณก ็จะดำเนนิ การวินจิ ฉัยโดยมีผูทีม่ ีความชำนาญการจรงิ ๆ
ในศาลอุทธรณน้ัน แบงออกเปน ๒ แผนก คอื แผนกคดแี พง กบั แผนกคดีอาญา
สำหรบั แผนกคดีแพง มีอำนาจพิจารณาคดีแพงที่อุทธรณมาจากศาลสูง แตไมใชศาลอุทธรณหรือศาลฎีกา
ศาลอุทธรณน้ีก็จดั อยใู นกลมุ ของศาลสูงประเภทหนึ่ง แตมีกรอบขอบเขตอำนาจที่จะสามารถรับคำอุทธรณของศาล
สูง นักศึกษาอยานำมาเทียบกับของไทย เพราะฉะนั้นคดีแพงท่ีพิจารณาในศาลสูง ถาคูความไมพอใจคำพิพากษาก็
สามารถที่จะอุทธรณตอศาลอุทธรณได การพิจารณาคดีแพงท่ีอุทธรณมาจากศาลสูง หรืออาจจะพิจารณาคดีจาก
ศาล County court ฉะนน้ั ถา คูความไมพอใจในคำพิพากษาของศาลลา งก็สามารถนำคดีขึ้นมาสูศาลอุทธรณได ซ่ึง
ปกติองคคณะผูพิพากษาน้ันจะตองมีอยางนอย ๓ คน แตอยางไรก็ตามสำหรับองคคณะคูความอาจจะตกลงกันเอง
ไดวา ไมจำเปนตอง ๓ คน แต ๒ คนก็ได แตถาคูความไมไดเสนอเปนอยางอ่ืนจะตอง ๓ คน ซึ่งเปนความขัดแยง
ระหวางเอกชนเอง ถาตกลงวา ไมจำเปนตอ งใชผูพิพากษาถงึ ๓ คนก็ทำได เพราะเรามี พ.ร.บ. อนุญาโตตุลาการ ซึ่ง
เปด โอกาสใหคูความตัง้ อนุญาโตตลุ าการขึ้นมาชี้ขาดขอ พิพาท ผลทต่ี ามมาคือ ทำใหลดจำนวนคดีที่ตองขน้ึ สูศ าล
สำหรับแผนกคดีอาญา มอี ำนาจพิจารณาคดที อ่ี ุทธรณม าจากศาล คราว คอรท ซ่ึงจำเลยทถ่ี กู ลงโทษมสี ทิ ธิ
อุทธรณคำพพิ ากษาในปญหาขอ กฎหมายเทา นนั้ แตถาอทุ ธรณใ นปญหาขอ เท็จจริง ตอ งไดรบั อนุญาตใหอ ทุ ธรณ
กอ นจงึ จะสามารถอทุ ธรณได ในคดีอาญานั้น กฎหมายกำหนดไวว า จะตอ งมอี งคคณะ ๓ คน แลวไมเ ปดโอกาสให
โจทกห รอื จำเลยตอรองวา จะใชอ งคคณะ ๑ คน หรือ ๒ คน ซ่งึ ในทางปฏิบตั ิจะมีผพู พิ ากษาจากศาลสงู มารว มนัง่
พจิ ารณา โดยเฉพาะอยา งยง่ิ ผพู ิพากษาในแผนกควีน เบ็นซ อันน้เี ปน ศาลสูงประเภทที่ ๑ ศาลสงู ประเภทท่ี ๒ ท่ี
เรยี ก House of Lords หรือศาลสภาขนุ นาง เปน ศาลสูงสดุ ที่มอี ำนาจพิจารณาพิพากษาคดซี งึ่ ฏกี าปญ หาขอ
กฎหมาย ซง่ึ ตองเปน ฎกี าผานการวนิ จิ ฉยั ของศาลอทุ ธรณม าแลว ผูพพิ ากษาศาลสภาขนุ นางน้ัน ประกอบดว ย
ลอรด ชาสเลอร เปน ประธาน ซ่ึงจะไมนั่งเปน ประธาน ในการพิจารณาคดจี ะมผี ูช ว ยทำหนา ทแี่ ทน และขนุ นางที่มี
ความรูท างดา นกฎหมาย คือ ลอว ลอรด น่คี อื บรรดาศักดถิ์ าเทยี บกบั ไทยเราจะเปน สมเด็จเจาพระยา ซึ่งกฎหมาย
กำหนดใหสมเดจ็ พระราชนิ ีแตง ตงั้ ขึ้น เพ่อื ทำหนา ที่มจี ำนวนไมเ กนิ ๑๑ คน แตโ ดยตำแหนงมอี ยแู ลว ๒ คน ลอรด
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๕๓
ซาสเลอร กบั อธบิ ดศี าลอุทธรณ แตอาจเพมิ่ เตมิ ไดจากผปู ระกอบวชิ าชพี กฎหมายท่ไี ด Barrister ซงึ่ ตอ งมี
ประสบการณไ มน อยกวา ๑๕ ป หรอื ดำรงตำแหนง ผพู ิพากษาในศาลสงู ศาลใดกไ็ ดท ้งั ๓ ศาลนี้ไมนอยกวา ๒ ป ใน
การนง่ั พจิ ารณาคดีของศาลสงู สดุ นจ้ี ะตอ งมี ลอว ลอรด หรอื ขนุ นางกฎหมาย ๕ คน หรอื อยางนอ ยท่ีสดุ ๓ คน ซึ่ง
บคุ คลเหลานีจ้ ะตอ งแสดงความคิดเห็นในรูปของการอภปิ รายโตแ ยงกัน และตดั สินโดยการออกเสียงยกมือ
สำหรับอำนาจในคดีแพงของศาลสงู สดุ นนั้ มีอำนาจพิจารณาฎกี าคำพพิ ากษาศาลอุทธรณแ ผนกคดแี พง
แตจ ะวนิ จิ ฉยั หรอื จะพจิ ารณาคำฎีกานัน้ ตองไดร ับอนุญาตใหฎ กี าจากคณะกรรมการพจิ ารณาอนญุ าตใหอ ทุ ธรณ
และจะฎกี าไดท้งั ปญหาขอกฎหมายและปญหาขอเทจ็ จรงิ สว นปญหาขอเท็จจรงิ ท่ีจะสามารถฎีกาไดนั้นตอ งเปน
ขอ เท็จจริงที่มคี วามสำคัญตอสาธารณะ หรือกระทบกระเทอื นตอ สาธารณะดว ย เชน เกี่ยวกับเศรษฐกิจของประเทศ
เชน นี้ไดต อมหี ลกั เกณฑ หรอื มขี อ กำหนดคือ ผพู พิ ากษาศาล ซง่ึ พจิ ารณาคดไี ดร บั รองใหอ ทุ ธรณไ ปยงั ศาลสภาขนุ
นาง หรอื ศาลฎกี าเลย สว นใหญจะเปนคดีทมี่ คี วามสำคญั ทยี่ กอันนมี้ าเพอื่ ใหเห็นวาไมใ ชวา ทกุ คดจี ะตอ งผานมาที่
ศาลอุทธรณ บางคดีจากศาลสงู ก็สามารถทจี่ ะว่ิงขน้ึ สศู าลสภาขุนนางได ซึ่งเราเรยี กวา Leap Frogging แตจ ำกัด
เฉพาะเปนกรณที ี่เกยี่ วกบั ปญ หาขอกฎหมายเทา นน้ั และตอ งเปน ขอ กฎหมายทมี่ คี วามสำคญั ตอสาธารณะ
เชน เดยี วกนั กนั ฉะนนั้ จะเห็นไดท ันทเี ลยวา ในระดับ House of Lord ซง่ึ มผี ูพิพากษาประมาณ ๑๐ ทา น จะวินิจฉัย
เรอื่ งใดนั้นตอ งเปนเร่ืองทกี่ ระทบกระเทอื นตอสาธารณชน
สวนอำนาจในการพิจารณาฎีกาในคดีอาญานั้น ศาล House of Lord ศาลสภาขุนนางมอี ำนาจพิจารณา
คดที ่ีมาจากการอุทธรณ และพิจารณาคดอี าญาที่มาจากศาลสงู ไมว าจะเปน แบบคดี ควีน เบ็นซื และคราว คอรท
ในการพจิ ารณาคดอี าญาน้ันใหฎ กี าไดเ ฉพาะในขอกฎหมายเทา นนั้ และตอ งเปน ขอ กฎหมายท่ีมีความสำคัญตอ
สาธารณะ
และไดรบั อนญุ าตจากศาลสงู ใหฎีกา ดงั จะเห็นไดวา คดที ขี่ ้ึนสูศ าลสูงจึงมคี วามสำคัญและคำพิพากษาของศาลสูง
ถือวาเปนบรรทดั ฐาน ผลที่ตามมาจงึ กลายเปน กฎหมายทท่ี กุ ศาสนาจะตอ งปฏบิ ตั ติ าม
ศาลคณะกรรมการตุลาการการแหงสภาองคมนตรี (The Judicial Committee of the Privy
Council)
ซ่ึงประกอบดวย ลอรด เพรสซิเน ออฟ เดอะเคานซิล (The President of the Council) เปนประธาน
ลอรด ซาสเลอร อดีต ลอรด ซาสเลอร ผูพิพากษาศาลสภาขุนนาง และผูพิพากษาของประเทศเครือจักรภพ ฉะน้ัน
คณะกรรมการชุดนี้ไมใชมีอำนาจเฉพาะในเกาะอังกฤษ ฉะนั้นศาลสภาองคมนตรีนี้มีอำนาจพิจารณาคำพิพากษาท่ี
อุทธรณคำพิพากของศาลสูงสุดของประเทศตาง ๆ ในเครือจักรภพ และประเทศในเครือจักรภพก็ใชกฎหมาย
Common Law นี้ดวย ดังน้ันศาลสูงสุดในแตละประเทศน้ัน ถาจะเกิดปญหาขึ้นมาคร้ังสุดทาย สามารถสงมาให
คณะกรรมการตลุ าการแหงสภาองคมนตรชี ้ีขาดไดอ ีก ถือวาเปน ศาลสงู สดุ ของเครอื จกั รภพอังกฤษ
สุดทายคือ County Courts และศาลชั้นลางอ่ืน ๆ ที่กลาวมาท้ังหมดตองถือแนวคำพิพากษาของศาล
สูงสุดกวาท้ังหมดเปนบรรทัดฐานในการวินิจฉัยอรรถคดี จะเห็นไดวาระบบกฎหมาย Common Law ของอังกฤษ
น้ันคำพิพากษาของแตละศาลเปนบรรทัดฐาน หรือเปนกฎหมาย แตถามีการอุทธรณก็ตองยึดถือแนวคำพิพากษา
ของศาลอุทธรณ ตอมามีศาลสภาขุนนางวินิจฉัยไวคำพิพากษาของศาลสภาขุนนางก็จะกลายเปนบรรทัดฐานที่ทุก
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๕๔
ศาลจะตองปฏิบัติตาม นี่คือโครงสรางคราว ๆ ซึ่งแนวความคิดของระบบน้ีก็คือ ศาลเปนผูสรางกฎหมายที่มีท่ีมา
ของกฎหมายจาก
(๑) จารีตประเพณี
(๒) คำพพิ ากษาของศาล
(๓) กฎหมายลายลกั ษณอ ักษรบางเลม
(๔) ตำรา แนวความคดิ ของนกั กฎหมายในองั กฤษ
(๕) บางเลมก็เพิ่มวา ในชว งทอ่ี ังกฤษเขา ไปเปนสมาชกิ ประชาคมเศรษฐกิจยุโรป กต็ อ งยอมรับสภา
ยโุ รป กฎหมายทีอ่ อกโดยสภายโุ รป ๑๒ ประเทศ ถอื วาเปน กฎหมายใชบังคบั ภายในของประเทศสมาชกิ และมี
คณะมนตราของสภา ฉะนน้ั กฎหมายทอ่ี อกโดยสภายุโรปกใ็ ชบ ังคับกับอิตาลี ฝรง่ั เศส เยอรมนั นอรเว ฯลฯ ฉะนั้น
กฎหมายของตลาดรวมยุโรปกอ็ าจมาเปน กฎหมายภายในของประเทศองั กฤษ ซึ่งเปน ลายลกั ษณอกั ษร
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๕๕
บทที่ ๘
กฎหมายภาคพืน้ เอเชีย
กฎหมายในประเทศเอเชียอ่ืน ๆ ท่ีมีความสำคัญตอกฎหมายไทยและกฎหมายประเทศอ่ืน ๆ นาจะไดแก
กฎหมายของประเทศจีน และกฎหมายของประเทศญี่ปุน ดังน้ันในภาคน้ีจึงจะไดกลาวถึงประวัติศาสตรกฎหมาย
ของประเทศจีน ประวัติศาสตรกฎหมายของประเทศญี่ปุน และการจัดทำประมวลกฎหมายของประเทศตาง ๆ ใน
อินโดจีน
๑. กฎหมายญ่ีปนุ 7๘
๑. ประวตั ิกฎหมายในยคุ เรม่ิ ตน
ประเทศญ่ีปุนในสมัยกอนไมนิยมการติดตอกับทางตางประเทศ
โดยเฉพาะกับชาวตะวันตก จนกระท่ัง ค.ศ. ๑๘๕๓ จึงไดเริ่มตนทำ
การติดตอดวย ดังน้ันตลอดระยะเวลาท่ีผานมากอนป ค.ศ.๑๘๕๓
ญี่ปุนไมไดรับอิทธิพลจากชาวตะวันตกเลย ทำใหอิทธิพลของ
ตางประเทศท่ีมีความสำคัญตอญ่ีปุนในชวงนั้น ไดแกอิทธิพลของจีน
ดังจะเห็นไดจากหลักฐานทางกฎหมายท่ีปรากฏอยูใน ค.ศ.๖๔๖
ไดรับอิทธิพลจากจีนท้งั สน้ิ
นอกจากน้ันลัทธิของขงจ้ือของจีนไดรับการรับรองอยางเปน
ทางการญ่ีปุน โดยถอื วาเปน ลัทธิทางราชการอีกดว ย
โดยสรุป ในยุคแรกนี้ไดมีการรวบรวมและบัญญัติกฎหมายข้ึน
บางในญี่ปุน แตกฎหมายท้ังหลายตางไดรับอิทธิพลจากจีนท้ังส้ิน
และอันที่จริงก็ไมมีลักษณะทางกฎหมายที่แทจริงนัก เพราะแมวา
จะจัดทำข้ึนเปนกฎเกณฑเปนลายลักษณอกั ษรกต็ าม แตลักษณะที่แทจริงของหลักเกณฑเหลาน้ัน ไดแกคำแนะนำ
ส่งั สอนในความสัมพันธระหวางผูใหญก ับผูนอย หรือระหวางผูบังคบั บญั ชากับผูใตบังคับบัญชาเสยี มากกวา ซ่ึงเปน
หลกั การเดยี วกันกบั ที่ใชอ ยใู นประเทศจนี
นอกจากน้ีก็มีหลักเกณฑที่กำหนดการประพฤติปฏิบัติตอกันระหวางบิดามารดากับบุตร ระหวางสามี
ภรรยา ระหวางลุงหรืออากับหลาน ระหวางพี่นองดวยกัน หรือกำหนดถึงความสัมพันธภายนอกครอบครัว เชน
กำหนดความสัมพันธระหวางผูใหกูกับผูกู ความสัมพันธระหวางพอคากับลูกคา ความสัมพันธระหวางนายจางกับ
ลกู จา ง ความสัมพนั ธระหวางคนงานอาวโุ สกับคนงานท่อี าวโุ สตำ่ กวา เปนตน
๘ อกุ ฤษ มงคลนาวนิ , ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายต่างประเทศ (สากล) , กรุงเทพฯ : จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั มอบใหไ้ ทยวฒั นา
พานิช จดั พมิ พ,์ ๒๕๑๔ ,หนา้ ๘๒ – ๘๘.
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๕๖
๒. ยุคท่ีญีป่ ุนไดรบั อทิ ธพิ ลตะวันตก ในป ค.ศ.๑๘๖๗8๙ อันเปน รัชสมยั ของพระเจา จกั รพรรดเิ มจิ (Meiji)
ญีป่ ุน ไดเรมิ่ มกี ารปฏิรูปกฎหมายอยางขนานใหญ ควบคไู ปกับการปฏริ ปู ดานอืน่ ๆ โดยไดร บั อทิ ธิพลจากชาติ
ตะวนั ตก
ในระยะเวลาประมาณ ๑๐๐ ป ภายหลงั การปฏิรปู เมจิ ญีป่ นุ ไดรบั อทิ ธพิ ลทางกฎหมายตา งประเทศจาก
ประเทศตางๆ หลายประเทศ ซึ่งเขา มามอี ทิ ธพิ ลในระยะเวลาแตกตา งออกไป
ในระยะเวลาเหลา นเี้ องญป่ี นุ เองไดเรมิ่ ตน จดั ทำประมวลกฎหมายเอกชนข้ึนกอ น (Codification of
private Laws) นอกจากนนั้ ยงั ไดแบง แยกกฎหมายมหาชนกบั กฎหมายเอกชนออกจากกันอยางชันเจนอกี ดว ย
ประวัตศิ าสตรก ฎหมายญ่ปี ุน ในยคุ ท่มี ีการยอมรบั อทิ ธิพลของกฎหมายตะวนั ตกอาจแบง ออกไดเ ปน ยคุ
ตางๆ ดงั นี้ คือ
ยุคแรก (ค.ศ.๑๘๖๗-๑๘๙๖) จากยุคปฏริ ปู เมจิ จนกระทงั่ การจัดทำประมวลกฎหมายขน้ึ มูลฐานเสร็จ
สมบูรณ ซ่ึงในยุคนี้กฎหมายญป่ี นุ ไดร ับอทิ ธพิ ลจากระบบกฎหมายของฝรง่ั เศส และอังกฤษ แตใ นระยะหลงั ๆ
กฎหมายเยอรมนั ไดเร่ิมเขามามอี ิทธิพลอกี ดว ย
ยุคที่สอง (ค.ศ.๑๘๙๗-๑๙๑๙) จากยุคท่ีมีการจัดทำประมวลกฎหมายข้ันมูลฐานแลว จนกระท้ังส้ิน
สงครามโลกครั้งที่ ๑ ซงึ่ ยุคน้เี ปนยุคกฎหมายเยอรมันกลับเขา มามีอิทธพิ ลเหนอื กฎหมายฝร่งั เศส และองั กฤษดว ย
ยคุ ทีส่ าม (ค.ศ.๑๙๒๐-๑๙๗๐) จากยุคส้ินสุดสงครามโลกครง้ั ท่ี ๑ จนถงึ สน้ิ สดุ สงครามโลกครั้งที่ ๒ ซง่ึ
เปน ยคุ ทก่ี ฎหมายฝรั่งเศส และกฎหมายองั กฤษกลบั มามอี ทิ ธพิ ลอีกครงั้
ยคุ ทส่ี ่ี (ค.ศ.๑๙๔๕ – ๑๙๗๐) จากยุคสิน้ สดุ สงครามโลกครัง้ ท่ี ๒ จนถงึ ปจ จบุ ัน ซง่ึ เปน ยคุ กฎหมาย
Anglo- America เรมิ่ เขา มามอี ิทธพิ ล พรอ มๆ กบั ไดเรม่ิ ศึกษากฎหมายของรสุ เซยี
ก.ยุคแรก ยุคการปฏิรูปเมจิ เปนยุคที่ญ่ีปุนยอมรับความเจริญจากภายนอก และเน่ืองจากอิทธิพลของ
ประเทศภายนอก โดยเฉพาะมหาอำนาจตะวันตกในขณะนั้น ทำใหการขัดแยงทางการปกครองภายในของญี่ปุนยุติ
ลง และระบบ Feudal ไดหมดส้ินไปในลักษณะท่ที ันสมัยขึ้น ก็เปนเพราะญี่ปุนถูกมหาอำนาจตะวันตกบังคับใหทำ
สนธิสัญญาอยางไมเปนธรรม และถูกดูหม่ินวาเปนประเทศที่ไมมีความเจริญ จึงจำตองพยายามนำความเจริญแบบ
ตะวันตกมาสูญ่ีปุน เชนเดียวกับเหตุการณท่ีเกิดข้ึนในประเทศไทยสมัยรัชกาลท่ี ๔ และรัชกาลท่ี ๕ แหงกรุง
รตั นโกสนิ ทร
ทางดานกฎหมายเอง กม็ จี ำเปน ทจ่ี ะตองทำ หรือปรบั ปรงุ ใหท นั สมัยตามแบบอยางของชาติตะวันตก
ทง้ั น้ีเพอ่ื จะไดยกเลิกสนธิสัญญาตา งๆ ทท่ี ำไวก บั ตางประเทศโดยไมเ ปนธรรมใหห มดสิน้ ไป
การดำเนนิ การทางดา นการปฏริ ูปกฎหมายในยุคนไี้ ดด ำเนินไปดังน้ีคือ
๑. เรม่ิ มกี ารศกึ ษาระบบตางๆ ของชาติตะวนั ตก ทัง้ ดานนติ บิ ัญญตั ิ ทางดานศาล และทางดานการ
ปกครอง โดยศกึ ษาจากระบบของกฎหมายฝรงั่ เศส และองั กฤษ
ในการนไ้ี ดมคี วามเห็นแตกแยกกันระหวางกลุมท่สี นบั สนนุ ระบบฝร่งั เศส และกลมุ ทีส่ นบั สนุนอังกฤษ
แตใ นทส่ี ดุ งานดา นกฎหมายซ่งึ เปน ดานทมี่ ีความจำเปนตอ งปรบั ปรงุ ใหทันสมยั อยา งรบี ดวน ไดเลอื กเอาระบบ
ประมวลกฎหมายของฝร่งั เศสเปน แบบอยางมากกวาระบบกฎหมายจารตี ประเพณขี ององั กฤษ หรือระบบ case
๙ ราวปี พ.ศ.๒๔๑๐ ซง่ึ ตรงกบั ไทยในสมยั พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยู่หวั รชั กาลท่ี ๕
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๕๗
law สว นทางดา นรัฐศาสตร ดเู หมือนญี่ปนุ จะรบั อทิ ธพิ ลจกแนวความคิดขององั กฤษมากกวาฝรงั่ เศส (หมายเหตุ
ระบบการปกครองของญีป่ นุ ไดน ำเอาแนวความคดิ ของอังกฤษมาใชใ นคือระบบรฐั สภา ซ่งึ ของฝรงั่ เศสจะเปนกึ่ง
ประธานาธิบด)ี
๒. ประมวลกฎหมายตามแบบอยางของฝรงั่ เศสทไ่ี ดเรม่ิ จดั ทำขึน้ เปน ครง้ั แรกในยุคเมจิ ไดแ กประมวล
กฎหมายอาญา ป ค.ศ.๑๘๘๐ รา งโดย Gustave Emile Boissonada แหง มหาวิทยาลัยปารีส ซ่งึ รฐั บาลญ่ปี นุ ได
เชิญไปเปน ทป่ี รกึ ษากฎหมาย กฎหมายอาญาฉบับน้ีไดประกาศใชเ ปน กฎหมายในป พ.ศ.๑๘๘๒9๑๐
ประมวลกฎหมายอาญาฉบบั นไ้ี ดรางขน้ึ โดยยดึ ถือประมวลกฎหมายอาญาฝรง่ั เศส ค.ศ.๑๘๑๐ เปนหลัก
และใชบ งั คับอยจู นกระทั่งมกี ารประกาศใหใ ชประมวลกฎหมายอาญาฉบบั ใหม ค.ศ.๑๙๐๗10๑๑
ในขณะเดียวกนั กบั ทม่ี กี ารประกาศใชประมวลกฎหมายอาญา ญีป่ ุนเองก็ไดมีการประกาศใชประมวล
กฎหมายวธิ พี จิ ารณาความอาญาดวย และประมวลกฎหมายอาญาฉบับน้ีไดถูกแกไ ขเพม่ิ เตมิ ในป ค.ศ. ๑๘๙๐ เปน
คร้ังแรก และ ในป ค.ศ. ๑๙๒๒ เปน ครั้งที่ ๒
สว นประมวลกฎหมายวิธพี จิ ารณาความแพง ไดจดั ทำขนึ้ และประกาศใชใ นป ค.ศ.๑๘๙๐
นอกจากประมวลกฎหมายตางๆ ดงั กลาวแลว ญีป่ ุนยังไดว างโครงการจดั ทำประมวลกฎหมายแพง ขึ้นอีก
ดวย ทงั้ นเี้ พื่อจะไดขอใหประเทศมหาอำนาจตะวันตกยกเลิกสนธสิ ญั ญาทที่ ำข้นึ อยางไมเ ปน ธรรม โดยเฉพาะเรอ่ื ง
สิทธสิ ภาพนอกอาณาเขต หมายเหตใุ นสวนนซี้ ึง่ เปน ประเด็นเดยี วกบั ประเทศสยามในสมัยนนั้ จำตองกระทำเชน กัน
ดว ยเพราะเสยี สทิ ธสิ ภาพนอกอาณาเขตทางการศาลจากสนธิสญั ญาเบารง่ิ ของอังกฤษเชนเดยี วกนั
ในป ค.ศ. ๑๘๗๙ ญี่ปุน จึงมอบให Gustave Emile Boissonada จดั รางประมวลกฎหมายแพงขึ้น โดย
ลอกแบบมาจากประมวลกฎหมายแพงฝรงั่ เศสทัง้ ดานโครงสรา ง และบทบญั ญตั ิแหง กฎหมาย
ประมวลกฎหมายฉบับนแ้ี บง ออกเปน ๔ บรรพ วา ดวยบคุ คล ทรัพย การไดม าซึง่ กรรมสทิ ธิ์ หน้ี และการ
ค้ำประกัน หลังจากเตรยี มการอยู ๑๑ ป จงึ ไดมีการประกาศใชประมวลกฎหมายแพงในป ค.ศ. ๑๘๙๐ โดยจะให
เริม่ มีผลใชบังคบั ในป ค.ศ.๑๘๙๓ ปรากฏวาประมวลกฎหมายแพงฉบับนถี้ กู ตำหนจิ ากฝายที่นยิ มกฎหมายองั กฤษ
โดยอา งเหตุผลวา บทบัญญตั แิ หงกฎหมายขดั ตอ ขนบธรรมเนยี ม และจารีตประเพณขี องญปี่ ุน นอกจากนนั้ ยังลอก
แบบมากจากประมวลกฎหมายของฝรง่ั เศส ซงึ่ ไดท ำทำมาเมอื่ เกือบ ๑๐๐ ป มาแลว จึงทำใหก ฎหมายบางลกั ษณะ
อยูในสภาพทลี่ า สมยั
จากการคดั คา นอยา งรุนแรงดังกลาวแลว ทำใหไ มสามารถนำประมวลกฎหมายแพงฉบบั นม้ี าใชได แลว
ตอ งเลอื่ นเวลาการใชบ งั คับออกไปโดยไมมกี ำหนด
๑๐ พ.ศ. ๒๔๒๕ ถา้ เทยี บกบั การเปลย่ี นแปลงกฎหมายของไทย นน้ั คอื การจดั ทาํ ประมวลกฎหมายลกั ษณะอาญา ร.ศ.๑๒๗
ราวประมาณปี พ.ศ. ๒๔๕๒ ซง่ึ ห่างจากประเทศไทยราว ๒๗ปี
๑๑ ราวปี พ.ศ. ๒๔๕๐ สว่ นประเทศไทยประเทศไทยไดท้ าํ ประมวลกฎหมายอาญาแลว้ เสรจ็ ในปี พ.ศ. ๒๔๗๙ ซง่ึ ห่างกบั
ประเทศไทย ประมาณ ๒๙ ปี
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๕๘
๓. เปนทนี่ าสงั เกตวา ในยุคแรกนเ้ี อง ตง้ั แต ค.ศ. ๑๘๘๐ เปน ตนมา กฎหมายเยอรมนั ไดเ รม่ิ เขา มามี
อิทธิพลตอ กฎหมายญป่ี นุ เปนอนั มาก โดยเฉพาะอยา งยงิ่ ตอ รฐั ธรรมนญู กฎหมายพาณิชย และแมก ระท่งั กฎหมาย
แพงเอง
ดังจะเหน็ ไดจากรัฐธรรมนญู ฉบับเมจิ (Meiji Constitution) ซง่ึ รา งขึ้นโดย Hermann Roesler และ
ประกาศใหม ผี ลใชบ ังคับในป ค.ศ.๑๘๘๙ ไดร บั หลกั การมาจากรฐั ธรรมนูญของปรัสเซยี ป ค.ศ. ๑๘๑๔ (Prussian
Constitution) เปนสวนใหญ
รฐั ธรรมนูญฉบบั ค.ศ.๑๘๘๙ นี้ ถอื เสมอื นเปนกฎหมายข้ันมูลฐานของญ่ีปนุ จนกระท่งั มกี ารประกาศใช
รัฐธรรมนูญฉบบั ใหม ภายหลงั สงครามโลกครงั้ ที่สองส้ินสุดลง
Hermann Roesler นอกจากจะเปน ผรู างกฎหมายรฐั ธรรมนญู แลว ยังไดร ับการแตง ต้ังจากรฐั บาลใหร า ง
ประมวลกฎหมายพาณชิ ยอ กี ดว ย
หลังจากการพจิ ารณารางประมวลกฎหมายน้ีอยา งรอบคอบแลว จงึ ไดประกาศใชเ ปนกฎหมายในป ค.ศ.
๑๘๙๐ และใหเร่ิมผลใชบ ังคบั ในป ค.ศ.๑๘๙๑
อยา งไรก็ตาม การใชบ งั คบั ประมวลกฎหมายฉบับน้คี งตองเลอ่ื นออกไปจนถงึ ป ค.ศ. ๑๘๙๙ เพราะไดร ับ
การคดั คา นอยา งแข็งขันจากกลมุ ผทู ไ่ี มเห็นดว ย ซึ่งใหเ หตผุ ลวา ประมวลกฎหมายฉบบั น้นี ำแบบอยา งมาจาก
เยอรมัน โดยไมไ ดค ำนงึ ถงึ หลกั ปฏิบัติ และธรรมเนยี มประเพณที างการคา ของญป่ี นุ นอกจากน้นั ยังมขี อ ความทแี่ ยง
กบั ประมวลกฎหมายแพงทีร่ างขนึ้ โดยชาวฝรง่ั เศส Gustave Emile Boissonada อีกดวย
สำหรบั ประมวลกฎหมายแพง เอง ภายหลงั ทต่ี อ งเลอื่ นการใชบ งั คับประมวลกฎหมายฉบับแรกไปแลว ได
มีการจดั ทำประมวลกฎหมายฉบับใหมขึ้นอยางเรง รบี โดยเลียนแบบอยา งทงั้ ทางดา นเคาโครง และบัญญัตแิ หง
กฎหมายจากรา งประมวลกฎหมายแพง เยอรมนั ป ค.ศ.๑๘๘๘
ในทส่ี ุดประมวลกฎหมายแพงฉบับที่สองไดถ กู จัดทำข้นึ จนสำเรจ็ และเร่มิ ประกาศใชเ ปน กฎหมายในป
ค.ศ.๑๘๙๖
๒. ยุคที่สอง ยคุ นี้เปน ยคุ ทก่ี ฎหมายเยอรมนั เขา มามีอทิ ธพิ ลอยางเดด็ ขาดตอกฎหมายญี่ปนุ โดยเฉพาะ
อยา งยง่ิ ตงั้ แต ค.ศ.๑๘๙๗ เปนตนมา บรรดานกั กฎหมาย และนกั ศึกษากฎหมายมคี วามสนใจในการศกึ ษา
กฎหมายเยอรมนั อยางกวา งขวาง เพราะเหตุผลท่ีประมวลกฎหมายแพง อนั เปนกฎหมายหลกั ที่มคี วามสำคัญตอ
ปญ หาประจำวนั ไดเ ลยี นแบบมาจากประมวลกฎหมายเยอรมัน
อยา งไรกต็ าม ก็ไดม ีความพยายามทจี่ ะศกึ ษาถงึ กฎหมายเกา รวมทง้ั จารีตประเพณขี องญปี่ นุ และศกึ ษา
ประมวลกฎหมายฝรัง่ เศสควบคไู ปดว ย
๑. เหตกุ ารณใ นยคุ นใี้ นสวนทเ่ี กย่ี วกบั กฎหมายแพง ไดม ีการประกาศใชป ระมวลกฎหมายหมายแพง
บรรพ ๑ วาดวยบทบัญญตั ทิ ่วั ไป ทรัพย สิทธิ และหนี้ ในป ค.ศ.๑๘๙๖ บรรพ ๒ วา ดวยครอบครวั และบรรพ ๓
วาดว ยมรดก ในป ค.ศ. ๑๘๘๙
หลกั การสำคญั ของประมวลกฎหมายแพงนี้ไดรบั แบบมากจากประมวลกฎหมายเยอรมนั ดังกลาวมาแลว
นอกจากน้นั ยังแสดงใหเ หน็ ถงึ การยดึ มัน่ ในหลกั การเรอื่ งความเดด็ ขาดของกรรมสทิ ธ์ิ และเร่อื งความเปนอสิ ระใน
การทำสญั ญา รวมทง้ั หลกั การในเรอื่ ง Individualism ดว ย
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๕๙
ในสวนทีเ่ กยี่ วกบั หลกั กฎหมายพาณชิ ย ไดม ีการประกาศใชป ระมวลกฎหมายพาณชิ ยใ นป ค.ศ.๑๘๙๙
แทนทีป่ ระมวลกฎหมายพาณชิ ยฉ บบั แรก ยกเวนบรรพ ๓ เรอ่ื งลม ละลาย
หลักจากนั้นไดม ีการแกไ ขเปลยี่ นแปลงประมวลกฎหมายพาณชิ ยเ ปนบางสว นอกี ครง้ั หนง่ึ ในป ค.ศ.๑๙๑๑
ซง่ึ มีการแกไขครัง้ นยี้ งั คงยดึ ถอื แบบอยา งกฎหมายเยอรมนั เปน หลกั
สำหรบั ประมวลกฎหมายอาญา ภายหลงั ที่ไดป ระกาศใชม า ๕ ป กไ็ ดมกี ารประกาศใชป ระมวลกฎหมาย
อาญาฉบับท่ี ๒ (แทนประมวลกฎหมายอาญาฉบบั แรก) ในป ค.ศ.๑๙๐๗
ตอมาในป ค.ศ.๑๙๑๙ ไดม กี ารจดั ตงั้ Temporary Legislative Council เพ่อื แกไขปรบั ปรุงประมวล
กฎหมายแพง และประมวลกฎหมายอาญาใหส อดคลองกบั หลกั จารตี ประเพณี และศีลธรรมของญ่ีปุน
๒. ตง้ั แตป ค.ศ.๑๙๐๔ เปน ตนมา ภายหลังการประกาศใชป ระมวลกฎหมายแพงเยอรมนั ค.ศ.๑๙๐๐
นกั กฎหมายชาวญีป่ นุ ไดมีความตน่ื ตัวในการนำประมวลกฎหมายเยอรมนั และประมวลกฎหมายฝรั่งเศสมาศกึ ษาใน
ลักษณะเปรยี บเทยี บอกี ดว ย ซง่ึ ทำใหการศึกษากฎหมายในญปี่ นุ มีลกั ษณะกวา งขวางและลกึ ซึง้ ข้นึ
๓ ยุคท่ีสาม เริม่ ตงั้ แตเกิดสงคราโลกคร้งั ท่ี ๒ ซ่งึ ผลของสงครามนำความกระทบกระเทอื นมาสูระบบ
กฎหมายตา งประเทศทใี่ ชอ ยูในญี่ปนุ ดว ย โดยเฉพาะอยา งยง่ิ กฎหมายเยอรมนั ในฐานะทีเ่ ปน กฎหมายของประเทศ
ท่แี พส งคราม ไดร บั ความกระทบกระเทอื นมากเพราะทำใหทัศนคติของญป่ี นุ ที่มีตอเยอรมนั เปลี่ยแปลงไปในทาง
ความเสื่อมความนยิ ม และหันกลับไปสนใจกฎหมายฝร่งั เศส และกฎหมายอังกฤษอีกครัง้ หนงึ่
ในขณะเดยี วกันน้ไี ดม คี วามเปลีย่ นแปลงเกิดข้ึนในรุสเซยี โดยมกี ารปฏิวตั ใิ หญข ้ึนและรุสเซียไดร ับเอา
ระบบกฎหมายใหม คอื ระบบกฎหมายสังคมนยิ มตามทฤษฏีของ Marx แตอ าจกลา วไดว านักกฎหมายญี่ปุน ไม
พรอมท่ีจะยอมรับเอากฎหมายดงั กลา วแลวมาใช
แตอ าจกลา วไดว า ยุคทีส่ ามนีเ้ ปนยุคการศกึ ษากฎหมายเปรยี บเทียบในญี่ปนุ อยา งจริงจงั ซ่ึงทำใหม ี
ความกา วหนา มาก และมเี หตุการณท างดานกฎหมายเปล่ยี นแปลงไปบา ง
โดยสรปุ การศกึ ษากฎหมายและอิทธพิ ลของกฎหมายเยอรมนั หยดุ ชะงกั ลงเนือ่ งจากสงครามโลกครงั้ แรก
ดงั กลาวแลว ทำใหม ีประโยชนในการศึกษาทฤษฏีกฎหมายฝร่ังเศสมากย่งิ ขน้ึ นอกจากนน้ั อทิ ธพิ ลของกฎหมาย
ฝรั่งเศสท่ีมีอยใู นญ่ปี นุ แลว ตง้ั แตย ุคแรกและยุคทสี่ องดว ย
อนึง่ ไดเ ปน ทยี่ อมรับกันอยูว า กฎหมายฝรง่ั เศสไดมอี ิทธพิ ลตอ กฎหมายของประเทศสวนใหญใ นโลก ท้งั น้ี
เพราะคุณภาพอนั สูงสง ของประมวลกฎหมายฝร่ังเศสเอง ย่งิ กวานน้ั เมื่อฝรงั่ เศสไดพ ัฒนาทางดานนติ ิศาสตรขึน้
โดยเผยแพรผลงานทางดานกฎหมายของนักนติ ิศาสตรท่ีมีช่อื เสียงของฝรงั่ เศส คอื Francois Geny และ
Sebastian Salilles ออกไปในตางประเทศ ญ่ีปุนกไ็ ดน ำมาศกึ ษาและไดร บั อิทธพิ ลมาเพ่ือปรบั ปรงุ ทางดาน
กฎหมายของญป่ี นุ ดวย
จงึ กลา วไดวา โดยทุกกรณี ญ่ีปุนจะปฏิเสธวาไมไดอ ทิ ธพิ ลทางกฎหมายของฝร่ังเศสดว ยไมไ ด
๔ ยคุ ท่สี ่ี ภายหลังสงครามโลกครงั้ ที่ ๒ ญป่ี ุนเริ่มยอมรบั อทิ ธพิ ลของกฎหมาย Anglo-American และ
เรม่ิ ใหค วามสนใจตอ กฎหมายรสุ เซยี ดว ย
นอกจากน้ัน โดยผลของการถูกยึดครองโดยอเมริกา ภายหลังสงครามโลกครงั้ ท่๒ี ทำใหญป่ี นุ ตองปฏิรูป
กฎหมายสำคัญบางเรอื่ ง โดยเฉพาะทางดา นกฎหมายรฐั ธรรมนูญญ่ปี ุนตอ งจดั ใหมกี ารปกครองระบบ
ประชาธิปไตยทแ่ี ทจรงิ และตอ งใหหลักประกนั ทางดานสทิ ธมิ นุษยชน อันเปน หลกั การสำคญั ขัน้ มลู ฐานของมนษุ ย
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๖๐
และจากผลของการประกาศใชร ัฐธรรมนญู ฉบบั ใหม ภายหลังสงครามน่ีเอง ทำใหญ ปี่ นุ ตอ งมกี ารปฏิรูป
กฎหมายเพอ่ื ใหส อดคลองกับบทบัญญตั ิแหง รฐั ธรรมนญู กลา วคือ ไดมกี ารจดั ทำประมวลกฎหมายวธิ พี จิ ารณา
ความอาญา และธรรมนญู ศาลยตุ ิธรรม ข้ึนแทนประมวลกฎหมายฉบับเกา
นอกจากนี้ไดมีการประกาศใชกฎหมายสหบาลคนงาน กฎหมายแรงงาน กฎหมายหามเอกชนทำการคา
ผูกขาด และวิธีการแขงขันทำการคาโดยความเปนธรรม ซึ่งกฎหมายเหลาน้ีไดรับแบบอยางมาจากกฎหมายของ
สหรัฐอเมริกาทั้งสิน้
การปฏิรปู กฎหมายในยุคนี้ มผี ลกระทบกระเทือนตอบทบัญญตั ิแหงกฎหมายแพงลกั ษณะครอบครัว และ
มรดกในบางเรอ่ื งดว ย โดยเฉพาะอยางยง่ิ ในเรอื่ งความเสมอภาคระหวา งเพศชายและหญิง
หลักการสำคัญที่เปล่ียนแปลงไปในประมวลกฎหมายแพง จึงไดแกการยอมรบั หลกั ความเสมอภาคทาง
เพศ หลกั ความสามารถของหญิงมีสามี
ทางดานกฎหมายพาณิชย ก็ไดมกี ารปฏิรปู ใหส อดคลองกบั ความเปล่ยี นแปลงทางกฎหมายรฐั ธรรมนญู
และทางดา นเศรษฐกจิ ของประเทศดว ย โดยไดม ีการแกไ ขปรบั ปรุงประมวลกฎหมายพาณชิ ยใ หมในป ค.ศ.๑๙๘๔
ตามแบบอยา งกฎหมายสหรฐั อเมรกิ าซ่ึงไดเ ขา มาแทนท่ีกฎหมายเยอรมัน
หลังจากนน้ั ไดม กี ารแกไขปรบั ปรงุ อกี ครง้ั ในป ค.ศ.๑๙๕๕ เพ่ือใหบ ทบญั ญตั ิแหงประมวลกฎหมายน้ี
ทันสมัย และยกเลกิ บทบญั ญตั ทิ ไ่ี มเหมาะสมเสยี
โดยสรุปแลว ในยคุ หลังสงครามโลกคร้งั ที่ ๒ เปนตนมา กฎหมายของอเมริกาไดเ ขาไปมอี ทิ ธิพลตอ
กฎหมายของญป่ี นุ ในบางเรอื่ งอยา งมาก และในบางกรณกี ็ไดเ ขา ไปแทนท่กี ฎหมายเยอรมนั ซงึ่ มอี ทิ ธพิ ลอยเู ดมิ ดวย
๒. กฎหมายจีน11๑๒
๑. ทัศนคติของจีนท่ีมีตอกฎหมาย ชาวจีน
ดำรงชีวิตอยูภายใตวัฒนธรรมอันสูงของตนมา
เปนเวลาชานาน โดยไมยอมรับอิทธิพลของ
ตางประเทศเขาไปปะปนเลย จนกระทั่ง
ครสิ ตศตวรรษท่ี ๑๙
ทัศนคติที่ชาวจีนยึดถืออยู ไดแก การ
ทำใหประชาชนอยูรวมกันในสังคมอยางมี
ความสุข โดยไมตองคำนึงถึงศาสนาหรือ
กฎหมาย
ส่ิงท่ี ถือ วามี ความ สำคั ญ ได แก
ธรรมชาติ คือ ฟาและดิน และมนุษยจะอยูเย็น
เปนสุขไดก็โดยบัญชาของฟาและดินเทานั้น
๑๒ อกุ ฤษ มงคลนาวนิ , ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายต่างประเทศ (สากล) , กรุงเทพฯ : จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั มอบใหไ้ ทยวฒั นา
พานิช จดั พมิ พ,์ ๒๕๑๔ ,หนา้ ๗๙ –๘๐.
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๖๑
เปนประการแรก
สวนความสำคัญประการท่ีสอง ไดแก ความสัมพันธระหวางมนุษยดวยกันเอง ซ่ึงจะอยูรวมกันในสังคม
อยางมีความสุขได จะตองยึดหลักการประนีประนอมตอกัน ดังน้ันสังคมจีนจึงไมตองการใหมีการกลาวหา การ
ลงโทษ หรือการวินิจฉัยปญหาตาง ๆ โดยเสียงขางมาก เพราะถือวาวิธีการที่ดีท่ีสุด ไดแก การหลีกเลี่ยงวิธีการ
เหลาน้ีและหนั เขาหาวธิ กี ารประนปี ระนอม
อยางไรก็ตาม ความจำเปนของกฎหมายก็ยังไมไดถูกขจัดออกไปจากสังคมจีนอยางสิ้นเชิง เพราะในบาง
กรณี กฎหมายก็อาจมีความจำเปนท่ีจะตองนำมาใชบังคับแกผูท่ีกระทำตนตอตานสังคม โดยไมยึดถือหลักการ
ประนปี ระนอมอันเปน หลกั ทย่ี อมรับในสงั คม และทำใหเ กดิ ความเสียหายแกป ระโยชนสุขของสวนรวม
ความไมนิยมใชกฎหมาย ทำใหชาวจีนไมนิยมนำคดีไปสูศาล และไมนิยมในตวั ผูพิพากษาหรือนักกฎหมาย
ดวย จนมภี าษิตโบราณกลาววา “ชนะคดกี ็เสียเงิน”
โดยสรุปแลว สังคมของชาวจนี โดยเฉพาะอยางยิ่งต้ังแตไดรับอิทธิพลจากคำสอนของขงจ้ือ ไดดำรงอยูโดย
ไมจำตอ งใชก ฎหมายนับเปนศตวรรษ แมแตเ จาหนา ท่ีฝา ยปกครองเอง ซ่งึ จำตองวินจิ ฉัยขอ พิพาทในบางกรณีกไ็ มใ ช
ผูรูก ฎหมาย เพราะโดยท่วั ไปเจา หนาทีเ่ หลา น้ีไดศกึ ษาเฉพาะวิชาอกั ษรศาสตรและวรรณคดเี ทา น้ัน
๒. ยุคท่ีเริ่มมีการใชกฎหมาย ในราว ๓๐๐ ปกอนคริสตศักราช ประเทศจีนตกอยูในภาวะสงคราม และ
เกิดความวุนวายทั่วไป จึงเกิดมีความคิดในทางสนับสนุนใหมีกฎหมายรวมทั้งการปกครองประเทศตองปฏิบัติตาม
ตัวบทกฎหมายดวย ดังจะเห็นไดจากหลักการของ Han – Fei – tseu ซ่ึงยืนยันวา กฎหมายที่มีลักษณะถาวรเปน
ส่ิงที่มีความจำเปนตอการปกครองประเทศ ขาราชการจะตองมีความรูกฎหมาย และประชาชนก็ตองยอมรับและ
ปฏบิ ัติตามกฎหมายดวย
อยางไรก็ตาม แนวความคิดดังกลาวน้ีแมวาจะเปนแนวความคิดท่ีดี แตก็ไมมีอิทธิพลพอท่ีจะทำลายความ
เชื่อม่ันของประชาชน ท่ีฝงหัวอยูกับทัศนคติเกาเปนเวลาชานานมาแลว ดังนั้นหลักการที่ใหมีการใชกฎหมายจึง
ประสบความสำเร็จแตเพยี งเล็กนอยเทานน้ั
ตอมาในสมัยราชวงศฮ่ัน (ประมาณ ๒๐๖ ปกอนคริสตศักราช) ไดมีการจัดทำกฎหมายขึ้นใชบังคับแก
ประชาชน แตกฎหมายท่ีทำข้ึนน้ีเปนกฎหมายเก่ยี วกับการปกครอง หรือเกี่ยวกับการกระทำความผิดทางอาญาเสีย
มากกวา สว นกฎหมายแพง ยังมีความสำคญั นอยมาก
๓. ยุคท่ีมีการจัดทำประมวลกฎหมาย ประเทศจีนไดจัดทำประมวลกฎหมายข้ึนเปนครั้งแรกใน
ครสิ ตศตวรรษที่ ๗ ในสมยั ราชวงศถัง (กอนหนา นี้ไดมีการจัดทำประมวลกฎหมายข้ึนแลว แตคนหาหลักฐานไมพบ)
และตอมาไดมีการจัดทำข้ึนอีกหลายครั้ง แตประมวลกฎหมายที่ไดจัดพิมพข้ึนเปนหลักฐาน ไดแก ประมวล
กฎหมายในป ค.ศ.๑๖๔๖ ทเี่ รยี กวา Ta – Ts’ ing lu – li
อยา งไรก็ตาม ความไมนิยมในกฎหมายของชาวจนี ก็ยังคงเปน อยูในรปู เดมิ จนกระท่ังมกี ารปฏิวตั ิในป ค.ศ.
๑๙๑๑ และนับต้ังแตนั้นเปนตนมา จนี ไดเริ่มติดตอกับชาวตะวันตก จนกระทั่งไดมีการจัดทำประมวลกฎหมายตาม
แบบตะวนั ตกข้ึน โดยเรมิ่ จดั ทำประมวลกฎหมายวิธพี ิจารณาความแพง ในป ค.ศ.๑๙๓๒
นอกจากน้ันในป ค.ศ.๑๙๓๐ ยังไดจดั ทำประมวลกฎหมายท่ีดนิ ขึ้นอกี ดวย
ประมวลกฎหมายที่กลาวมาแลวท้ังหมดนี้ ยังคงมีผลใชบังคับอยูในสาธารณรัฐจีน (ไตหวัน) จนถึงปจจุบัน
น้ี
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๖๒
๔. ยุคที่ประเทศตกอยูภายใตการปกครองของคอมมิวนิสต เมื่อวันที่ ๑ ตุลาคม ค.ศ.๑๙๔๙ พรรค
คอมมิวนิสตภายใตการนำของเมาเซตุง ไดประสบชัยชนะในสงครามกลางเมือง การปกครองของประเทศจีนจึง
กลายมาเปนการปกครองในระบอบสาธารณรัฐประชาชน โดยยึดถือหลักการของมารกซ และเลนิน มาเปนหลักใน
การปกครอง
และตั้งแต ค.ศ.๑๙๔๙ เปนตนมา ผูปกครองชุดใหมของจีนไดประกาศยกเลิกกฎหมายตาง ๆ ที่ใชอยูใน
ประเทศจนี รวมทัง้ ยกเลิกศาลตาง ๆ ดวย
แตแนนอนเหลือเกินวาในท่ีสุดจีนคอมมิวนิสตจะตองจัดทำกฎหมายขึ้นใชใหม ซ่ึงก็เปนความจริง เพราะ
ในป ค.ศ.๑๙๕๐ ไดมีการประกาศใชกฎหมายเกี่ยวกับการสมรส กฎหมายเก่ียวกับการปฏิรูปที่ดิน และกฎหมาย
เกยวกับสหบาลแรงงานข้นึ
ในป ค.ศ.๑๙๕๑ ไดมีการประกาศใชกฎหมายเก่ียวกับธรรมนูญศาลยุติธรรมเปนการช่ัวคราว และ
ประกาศใชกฎหมายเกยี่ วกบั การตอตา นการปฏิวตั ิ
อยางไรก็ตาม ตั้งแตป ค.ศ.๑๙๕๐ เปนตนมา จีนคอมมิวนสิ ตก็ไดพยายามท่ีจะจัดทำประมวลกฎหมายขึ้น
ใหม แตข าดนักกฎหมายผูม คี วามรเู พียงพอ
ในป ค.ศ.๑๙๕๔ ไดมีการประกาศใชรัฐธรรมนูญซึ่งลอกแบบมาจากรัฐธรรมนูญของรุสเซีย ป ค.ศ.๑๙๓๖
อนั เปนการแสดงใหเ หน็ ถงึ แนวโนม ทางกฎหมายของจีนไดหนั ไปในแนวทางของกฎหมายสงั คมนิยมตามแบบรุสเซีย
๓. กฎหมายของประเทศในอินโดจนี
สำหรับกฎหมายที่อยูในบริเวณภาคพ้ืนเอเชียตะวันออกเฉียงใต ท่ีอยูรอบขางของประเทศไทยไดมี
วิวัฒนาการทางดานกฎหมายเหมือนกัน แตทั้งน้ีบริบทของการเปล่ียนแปลงอาจจะมีความแตกตางของประเทศ
ไทยบางดวยเพราะประเทศสวนใหญในภาคพ้ืนน้ีจะอยูภายใตอาณานิคมของประเทศมหาอำนาจในยุคของการลา
อาณานิคมเปนสวนใหญ เชนน้ีวิวัฒนาการของกฎหมายนาจะมีความแตกตางจากประเทศไทยไมมากก็นอย ดวย
เพราะอิทธพิ ลของประเทศตะวันตกท่ีเขา มามีบทบาทในประเทศกลุมนี้ ดงนี้วิวัฒนาการของกฎหมายในภาคพื้นน้ีมี
ดงั น้ี
๓.๑ ประเทศกมั พูชา12๑๓
จัดทำประมวลกฎหมายในกัมพูชา เร่ิมตงั้ แต ค.ศ.๑๙๐๔ โดยไดประกาศใชก ฎหมายแพงลักษณะบุคคลใน
ป ค.ศ.๑๙๑๑ หลงั จากนน้ั การจดั ทำประมวลกฎหมายแพงไดห ยดุ ชะงักไป
ใน ป ค.ศ.๑๙๑๘ – ๑๙๒๐ ไดมีการจัดประมวลกฎหมายแพงข้ึนใหมทั้งหมด และไดมีพระราชกฤษฏีกา
ประกาศใชเปนกฎหมายเม่ือวันที่ ๒๕กุมภาพันธ ค.ศ.๑๙๒๐ โดยใหมีผลใชบังคับต้ังแตวันท่ี ๑ กรกฎาคม ค.ศ.
๑๙๒๐ เปน ตน ไป
ประมวลกฎหมายแพงกมั พชู ามรี วมทง้ั ส้นิ ๑๓๕๖ มาตรา แตตอมาในระยะหลังไดมีพระราชกฤษฎกี าฉบับ
ลงวนั ท่ี ๒๘ มนี าคม ค.ศ. ๑๙๓๒ เพ่มิ เตมิ อีก ๕๙ มาตรา
๑๓ อกุ ฤษ มงคลนาวนิ , อา้ งแลว้ ,หนา้ ๙๕.
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๖๓
ประเทศลาว เร่ิมแรกทีเดียว ไดมีการจัดทำประมวลกฎหมายแพง และประกาศใชเปนกฎหมายต้ังแตป
ค.ศ.๑๙๐๘ แตประมวลกฎหมายน้ีมีความบกพรองมาก จึงไดมีการจัดรางขึ้นใหมเปนภาษาฝร่ังเศส และ
ประกาศใชรวมท้งั มผี ลใชบ งั คบั ในป ค.ศ.๑๙๒๒ โดยทย่ี งั ไมท ันไดจัดแปลออกเปนภาษาลาว
การประกาศใชกฎหมายแพงฉบับท่ี ๒ ของลาวไดกอใหเกิดปญหายุงยากมากแตก็ไมท้ังหมด เพราะ
ประมวลเม่ือประกาศใชแลวใหมีผลใชบังคับในทันที ทำใหบรรดาผูพิพากษาและเจาหนาที่ซ่ึงมีหนาที่เก่ียวของกับ
กฎหมายเตรียมตัวไมทัน นอกจากน้ันประมวลกฎหมายน้ียังไดจัดทำข้ึนเปนภาษาฝร่ังเศส ซ่ึงผูใชกฎหมายเปนลาว
ยงั มีความเขา ใจในศัพทกฎหมาย และความหมายไมดพี อ และการแปลออกมาเปนภาษาลาวก็แปลไดไมถ ูกตองนกั
ตอมาในป ค.ศ.๑๙๒๔ จึงไดทำประมวลกฎหมายแพงข้ึนใหมอีกคร้ังหนึ่ง เปนคร้ังที่ ๓ โดยประกาศใช
เมอื่ วันท่ี ๕ กันยายน ค.ศ.๑๙๒๗ และใหมีผลใชบังคับในหลวงพระบางกอ น โดยพระราชกฤษฏีกาฉบับลงวนั ที่ ๑๕
ตุลาคม ค.ศ.๑๙๒๗ หลังจากนัน้ จึงใหใชบังคบั ไดต ลอดทง้ั ราชอาณาจกั รลาว ตัง้ แตวนั ท่ี ๑ มถิ ุนายน ค.ศ.๑๙๒๘
ประมวลกฎหมายแพงของลาวฉบับท่ี ๓ และเปนประมวลกฎหมายที่ใชบังคับอยูในปจจุบัน จัดวาเปน
ประมวลกฎหมายที่มบี ทบัญญัตินอ ยที่สดุ ในบรรดาประมวลกฎหมายแพงของประเทศในอินโดจีนดวยกัน กลาวคือ
มีอยเู พยี ง๓๔๕ มาตราเทาน้ัน
๓.๒. ประเทศเวียดนาม13๑๔
การจดั ทำประมวลกฎหมายตามแบบใหมไดเรมิ่ ดำเนนิ การชามาก และการจัดทำประมวลกฎหมายใน
ประเทศน้ีไดจัดทำข้ึนในภาคตาง ๆ ของประเทศ ไดแก ตังเก๋ีย (Tonkin) อันนัม (Annam) และโคแชงชิน
(Cochinching)
ตังเกี๋ย ไดมีการแตงต้ังคณะกรรมการจัดทำประมวลกฎหมายแพงข้ึนในป ค.ศ.๑๙๑๖ (มีประมาณ
๑๒๐๐ มาตรา) แตรางประมวลกฎหมายฉบับนี้ไดรับการวิพากษวจิ ารณวาเลียนแบบประมวลกฎหมายฝรง่ั เศสมาก
เกินไป โดยไมคำนึงถึงจารีตประเพณีของเวียดนามเอง จึงตองมีการจัดตั้งคณะกรรมการขึ้นคณะหน่ึงเมื่อ ค.ศ.
๑๙๒๗ เพ่ือทำการคนควารวบรวมจารีตประเพณีตาง ๆ ท่ีใชอยูในภาคเหนือของเวียดนาม และไดมีการจัดพิมพ
ผลงานนี้ในป ค.ศ.๑๙๓๐ เพื่อนำประกอบการพิจารณารางประมวลกฎหมายแพงข้ึนใหมอีกครั้งหน่ึง หลังจากน้ีจึง
ไดมีการประกาศใชประมวลกฎหมายแพงเปนครั้งแรก เม่ือวันที่ ๓๐ มีนาคม ค.ศ.๑๙๓๑ และใหมีผลใชบังคับใน
วันที่ ๑ กรกฎาคม ปเดียวกัน โดยมบี ทบญั ญัติแหงกฎหมายทั้งส้นิ ๑๔๕๕ มาตรา
อันนัม หลังจากท่ีตังเก๋ียไดจัดทำประมวลกฎหมายข้ึนแลว อัมนันจึงไดเร่ิมจัดทำประมวลกฎหมาย
ตามแบบอยางตังเกยี๋ บาง โดยเริม่ ประกาศใชประมวลกฎหมายแพง บรรพ ๑ วา ดว ยบุคคล เม่ือวนั ที่ ๑๓ กรกฎาคม
ค.ศ.๑๙๓๖ และใหเร่มิ มีผลใชบ ังคับตงั่ แตวนั ท่ี ๑ มกราคม ค.ศ.๑๙๓๗ สวนบรรพ ๒ วา ดว ยมรดก ใหมีผลใชบ ังคับ
ในปถัดไป สำหรับบรรพอืน่ ๆ อีก ๓ บรรพ ใหม ีผลใชบ งั คบั ในป ค.ศ.๑๙๔๐
แมวาประมวลกฎหมายของอันนัม จะเลียนแบบมาจากประมวลกฎหมายตังเกี๋ยบาง แตก็ไมท้ังหมด
เพราะประมวลกฎหมายแพง อันนัมมที ง้ั สิน้ ๑๗๐๙ มาตรา มากกวา ประมวลกฎหมายตงั เกี๋ยถึง ๒๕๔ มาตรา
๑๔ อกุ ฤษ มงคลนาวนิ , อา้ แลว้ , หนา้ ๙๗. ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๖๔
อนึ่ง การจัดทำประมวลกฎหมายอันนัมไดเปนไปอยางรอบคอบ กลาวคือ ไดทำการคนควาสอบสวน
จารีตประเพณี รวมทั้งสอบถามความคิดเห็นของประชาชนในภาคกลางและภาคเหนือของเวียดนาม แลวจึงมา
จัดทำประมวลกฎหมายข้ึน เพราะฉะน้ันจึงอาจกลาวไดวาประมวลกฎหมายอันนัมเปนประมวลกฎหมายที่สมบูรณ
ฉบบั หนง่ึ หรืออาจกลา วอีกนัยหน่ึงวา ประมวลกฎหมายอนั นัมก็คือ ประมวลกฎหมายตังเก๋ยี ฉบบั สมบรู ณนัน่ เอง
โคแชงชิน ไดม คี วามพยายามที่จะจดั ทำประมวลกฎหมายข้ึนในโคแชงซินหลายคร้ัง แตค วามพยายาม
น้ันไมเปนผลสำเร็จ จนกระทั่งในป ค.ศ.๑๙๓๕ จึงไดมีการแตงต้ังคณะกรรมการข้ึนคณะหนึ่งที่ฮานอย (Hanoi)
เพ่ือทำหนาท่ีรางประมวลกฎหมายแพงใหมีผลใชบังคับแกชาวเวียดนามท่ีอยูในบังคับของฝร่ังเศส กลาวคือ ชาว
เวยี นนามในโคแชงชนิ และชาวเวยี ดนามในบังคบั ของฝรัง่ เศสท่ีฮานอย ไฮฟอง (Haiphong) และตูราน (Turane)
ในภายหลังตอมา ไดมีการแตงตั้งคณะกรรมการข้ึนอีกคณะหนึ่งท่ีไซงอน ใหมีหนาที่รางประมวล
กฎหมายแพง เชนเดียวกนั
คณะกรรมการสองคณะน้ีมีความเห็นชัดแยงกันอยางรุนแรง โดยเฉพาะในเร่ืองระบบทรัพยสินของ
สามีภรยิ า และสิทธิในการรบั มรดกของคูส มรส
ในท่ีสุดรางประมวลกฎหมายของคณะกรรมการชุดหลังไดรับการยอมรับ แตก็มีการแกไข
เปล่ียนแปลงบาง และไดประกาศใชเม่ือวันท่ี ๒๕ มีนาคม ค.ศ.๑๙๔๓ แตยังไมมีผลใชบังคับ ฝร่ังเศสก็หมดอำนาจ
ไปจากเวยี ดนามเสียกอน
ดงั น้นั กฎหมายเร่ืองสถานะในครอบครวั ทใี่ ชอ ยใู นภาคนี้ จึงไดแ กบทบญั ญตั แิ หง Gia-long Code
การที่ประเทศเวียดนาม ซ่ึงเปนประเทศอันหนึ่งอันเดียวกัน ใชประมวลกฎหมายแตกตางกันน้ี นับวา
เปนส่ิงท่ีไมพึงปรารถนา และตองหาทางขจัดใหหมดสิ้นไป แตยังไมทันประสบความสำเร็จ ประเทศเวียดนามก็เกิด
การรบพงุ กัน และมกี ารแบงแยกดินแดนทเ่ี สน ขนานที่ ๑๗ เปนเวยี ดนามใต และเวียดนามเหนือ
แตประเทศเวียดนามเหนือ ภายใตการปกครองระบอบคอมมิวนิสต ไดหันไปยอมรับหลัก
กฎหมายสังคมนิยมของรุสเซียมาใช ผสมกับหลักกฎหมายดั้งเดิมของเวียดนามที่ยังไมสามารถขจัดออกไปไดโดย
สิ้นเชงิ
๓.๓. ประเทศลาว14๑๕
เร่ิมแรกทีเดียว ไดมีการจัดทำประมวลกฎหมายแพง แลประกาศใชเปนกฎหมายตั้งแตป ค.ศ.
๑๙๐๘ แตประมวลกฎหมายนี้มีความบกพรองจึงไดมีการจัดรางขึ้นใหมเปนภาษาฝรั่งเศส และประกาศใชรวมท้ังมี
ผลใชบ ังคับในป พ.ศ. ๑๙๒๒ โดยทยี่ ังไมทันไดจัดแปลออกเปนภาษาลาว
การประกาศใชประมวลกฎหมายแพงฉบับท่ี ๒ของลาวไดกอใหเกิดปญหายุงยากมากเพราะ
ประมวลกฎหมายน้ีเมื่อประกาศใชแลวใหมีผลบังคับในทันที ทำใหบรรดาผูพิพากษาและเจาหนาที่ซ่ึงมีหนาท่ี
เกี่ยวของกับกฎหมายเตรียมตัวไมทัน นอกจากนั้นประมวลกฎหมายน้ียังไดจัดทำขึ้นเปนภาษาฝร่ังเศส ซ่ึงผูใช
กฎหมายในลาว ยงั มีความเขาใจในศพั ทกฎหมายและความหมายไมดีเพียงพอ และการแปลออกมาเปนภาษาลาวก็
แปลไดไ มถ ูกตอ งนัก
๑๕ อกุ ฤษ มงคลนาวนิ , อา้ งแลว้ ,หนา้ ๙๖.
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๖๕
ตอมาในป ค.ศ.๑๙๒๔ จึงไดจัดทำประมวลกฎหมายแพงขึ้นใหมอีกครั้งหน่ึง เปนคร้ังท่ี ๓ โดย
ประกาศใชเม่ือวันท่ี ๕ กันยายน ค.ศ.๑๙๒๗ และใหมีผลใชบังคับในหลวงพระบางกอน โดยพระราชกฤษฎีกาฉบับ
ลงวนั ท่ี ๑๕ ตุลาคม ค.ศ.๑๙๒๘
ประมวลกฎหมายแพงของลาวฉบับที่ ๓ และเปนประมวลกฎหมายทีใชบังคับอยูในปจจุบัน จัดวา
เปนประมวลกฎหมายที่มีบทบัญญัตินอยท่ีสุดในบรรดาประมวลกฎหมายแพงของประเทศในอินโดจีนดวยกัน
กลา วคือ มีอยเู พียง ๓๔๕ มาตราเทานัน้
๓.๔. ประเทศพมา15๑๖
ตามท่ีกลาวมาแลววาประเทศพมาไดรับอิทธิพลทางกฎหมายจากอินเดีย เพราะฉะนั้นกฎหมายของ
พมาในระยะแรก จึงมีลักษณะคลายคลึงกับกฎหมายฮินดู กลาวคือ คำนึงถึงหลักทางสังคมและศีลธรรมเปนสำคัญ
อยางไรก็ตาม การวินิจฉยั ปญ หาตา ง ๆ ไดคำนึงถึงจารตี ประเพณีของทอ งถนิ่ ดวย
ในตอนตนคริสตศตวรรษที่ ๑๓ ไดมีการจัดรวบรวมกฎหมายข้ึนในพมา แตผูท่ีจัดรวบรวมกฎหมาย
ดังกลาวแลวไมใชพมา แตเปนพวกมอญ หรือตะเลง ซึ่งมีเชื้อสายใกลเคียงกับพวกขอม และในปจจุบันน้ีชาวมอญ
สว นใหญไดรวมกนั อยใู นดินแดนของประเทศพมา และมสี ว นนอ ยที่อยูในประเทศไทย
ชาวมอญเปนผูที่ไดรับอิทธิพลจากอินเดียแตเริ่มแรก รวมทั้งไดรับพุทธศาสนามาจากอินเดีย และได
เผยแพรศ าสนาไปยังชนกลมุ อืน่ ในอินโดจนี ดวย
นอกจากนั้นมอญยังไดรับอิทธิพลทางกฎหมายฮินดู ไดแก คัมภีรพระธรรมศาสตร และไดเผยแพร
อิทธพิ ลเขาไปในประเทศไทย กมั พชู า และลาว ดวย
ดังนั้นกฎหมายของพมาในระยะแรก จึงอาจเรียกไดวาเปนกฎหมายพมาและมอญผสมกัน โดยไดรับ
อทิ ธิพลจากกฎหมายฮินดู พมาเองไดจัดทำกฎหมายของตนข้ึนอยา งแทจริง ในคริสตศ ตวรรษท่ี ๑๖ และ ๑๗ โดย
จัดทำในรูปวรรณคดีกฎหมาย และไดรับแบบอยางมาจากปรัชญาของพุทธศาสนา กับจารีตประเพณีทองถ่ินนำมา
ผสมกัน
เมื่อพมาถูกอังกฤษเขายึดครอง อังกฤษก็ยินยอมใหนำเอาวรรณคดีกฎหมายเหลาน้ีมาใชในการ
พิจารณาพิพากษาคดีในศาลดวย และเนื่องจากพมาตกอยูภายใตการยึดครองของอังกฤษ ซ่ึงเปนประเทศท่ีใช
ระบบกฎหมายจารีตประเพณี อังกฤษจึงไมสนับสนุนใหมีการจัดทำประมวลกฎหมายใหมีการจัดทำประมวล
กฎหมายขึ้นในพมา แตสนับสนุนใหจัดทำกฎหมายขึ้นในรปู ของ Digest มลี ักษณะคลายกับ Digest ของ Justinian
โดยนักกฎหมายพมาช่ือ V.Gaung ไดเปนผูจัดทำขึ้นในป ค.ศ. ๑๘๙๕ แต Digest ดังกลาวน้ีเปนเร่ืองกฎหมาย
เกยี่ วกบั การสมรสและมรดกเปนสว นใหญ
๑๖ อกุ ฤษ มงคลนาวนิ , อา้ งแลว้ , หนา้ ๙๙. ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๖๖
๓.๕. ประเทศไทย16๑๗
แนวความคิดในการจัดทำประมวลกฎหมายแบบใหมไดเร่ิมขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระ
จุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี ๕ แหงราชวงศจักรี กลาวคือ หลังจากเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติแลว ไดเสด็จ
ประพาสตางประเทศคือ อินเดีย ในป พ.ศ.๒๔๑๕ (ค.ศ.๑๘๗๒) ชวาในป พ.ศ.๒๔๓๙ (ค.ศ.๑๘๗๖) และยุโรปในป
พ.ศ.๒๔๔๐ (ค.ศ.๑๘๙๗) ซง่ึ ผลของการเสดจ็ ประพาสตา งประเทศน้ี ทำใหค วามสมั พนั ธกับตา งชาตทิ งั้ ชาตติ ะวันตก
และชาติในเอเชยี เองเพมิ่ มากขน้ึ
แตในขณะนั้นประเทศไทยตกอยูภายใตสิทธิสภาพนอกอาณาเขต อันเปนผลจากสนธิสัญญาท่ีไม
เปนธรรม ซ่ึงทำไวกับตางประเทศกอนหนานี้ ทำใหชาวตางประเทศแทนที่จะอยูภายใตบังคับของศาลไทย กลับ
ขึน้ อยูภายใตบ งั คับของศาลกงสุล
ในระยะแรก การจัดตั้งศาลกงสุลไมไดกระทบกระเทือนตออำนาจศาลไทยมากนัก เพราะคดีท่ีไปสู
ศาลกงสลุ ยังมจี ำนวนนอ ย
แตในระยะเวลาตอมา อำนาจของศาลกงสุลไดขยายออกไปยังชาวตางชาติที่อยูภายใตบังคับของ
ประเทศมหาอำนาจอีกดว ย ไดแก ชาวอินเดีย ชาวพมา ชาวมลายู ซึ่งอยูภายใตบังคับของประเทศอังกฤษ หรือชาว
เขมร ชาวญวน และชาวลาว ซ่ึงอยูภายใตบังคับของประเทศฝร่ังเศส ชาวจีนจากมาเกาซ่ึงอยูภายใตบังคับของ
โปรตุเกส รวมท้ังชาวชวาและมลายู ซง่ึ อยูภ ายใตบ ังคับของฮอลันดาดว ย
เหตุการณดังกลาแลวน้ัน ไดนำความยุงยากมาสูปญหาดานการปกครองและดานการยุติธรรมมาก
และจากการเจรจากับตา งประเทศเหลานั้น ทุกประเทศไดเรียกรองใหป ระเทศไทยจัดการปรับปรุงกฎหมายเสียใหม
ใหม ีลกั ษณะทันสมยั และตา งประเทศสามารถยอมรบั ได ไทยจึงจะไดร ับเอกราชทางศาลดังทต่ี อ งการ
ดงั นน้ั ตั้งแตป พ.ศ.๒๔๓๕ (ค.ศ.๑๘๙๒) เปนตนมา ไดม ีการปฏริ ูประเบยี บการศาลยตุ ิธรรมเสยี ใหม
โดยการจัดต้ังกระทรวงยุติธรรมขึ้น และจัดระบบศาลตามแบบชาติตะวันตก นอกจากนั้นยังไดจางนักกฎหมายชาว
ตางประเทศ ไดแ ก นักกฎหมายชาวฝรงั่ เศส เบลเยยี ม อังกฤษ และญี่ปนุ มาทำหนา ทีเ่ ปนทีป่ รึกษาอกี ดว ย
การดำเนินการดังกลาวแลวนับวาเปนงานช้ินสำคัญในการปฏิรูปกฎหมายและระบบการศาลของ
ไทย ใหเขากับแบบอยางทันสมัยเหมอื นของชาติตะวันตก17๑๘
ในสวนการจัดทำประมวลกฎหมายไดเร่ิมตนในป พ.ศ.๒๔๔๐ (ค.ศ.๑๘๙๗) โดยพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลา เจา อยหู วั ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ แตง ตง้ั คณะกรรมการจัดทำประมวลกฎหมายขึ้นคณะหน่ึง
มพี ระเจาลูกเธอ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธ์ิ รฐั มนตรีกระทรวงยตุ ธิ รรมในขณะน้นั ทรงเปนประธาน
คณะกรรมการชุดน้ีไดเริ่มงานโดยการรางประมวลกฎหมายอาญาข้ึนกอน แตยังไมทันสำเร็จ ไดมี
การเปล่ียนตัวประธานกรรมการใหม โดย Monsieur G. Padoux ท่ีปรึกษากฎหมายชาวฝร่ังเศส ไดรับแตงตั้งให
๑๗ อกุ ฤษ มงคลนาวนิ , อา้ งแลว้ , หนา้ ๙๓ – ๙๔.
๑๘ Rene’ Guyon : L’oeuvre de condification au Siam, Paris, Imprimerie Nationale, ๑๙๙๑ , p.๑๐.
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๖๗
เปนประธานแทนกรมหลวงราชบุรีฯ ซ่ึงไดรางประมวลกฎหมายอาญาตอจนเสร็จ และประกาศใชเม่ือวันที่ ๑
มถิ นุ ายน พ.ศ.๒๔๕๑ (ค.ศ.๑๙๐๘) หรอื เรียกวา ประมวลกฎหมายลักษณะอาญา ร.ศ.๑๒๗ 18๑๙
ในระยะเดียวกันนี้เอง คณะกรรมการอีกคณะหน่ึงซึ่งประกอบดวยนักกฎหมายและท่ีปรึกษาชาว
ยุโรปไดรางประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพง และธรรมนูญศาลยุติธรรมขึ้นและไดประกาศใชในป พ.ศ.
๒๔๕๑(ค.ศ.๑๙๐๘) เปนการชัว่ คราวจนกวาไดมกี ารจัดทะประมวลกฎหมายท่ีมีความสมบรู ณก วาสำเร็จ
แมว า การประกาศใชประมวลกฎหมายอาญา ประมวลกฎหมายวิธพี ิจารณาความแพงและธรรมนูญ
ศาลยุติธรรม จะเปนการแสดงถึงความพยายามในการปฏิรูปกฎหมายของไทยก็ตาม แตเน่ืองจากบทบัญญัติแหง
กฎหมายท้ังสามไมชัดเจนและไมสมบูรณเพียงพอ จึงทำใหเกิดความลำบากแกเจาหนาที่ท้ังทางฝายปกครองและ
ทางฝา ยผูพิพากษา รวมทัง้ ประชาชนดวย
ดังนั้นนับแตป พ.ศ.๒๔๕๑ (ค.ศ.๑๙๐๘) เปนตนมา19๒๐พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว
จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหต้ังคณะกรรมการพิเศษ มีหนาท่ีรางประมวลกฎหมายขึ้น โดยใหจัดรางประมวล
กฎหมายแพงและพาณิชย ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพง และ
ธรรมนูญศาลยตุ ธิ รรมข้นึ
การดำเนินงานของคณะกรรมการพิเศษขณะนี้ แบง ออกไดเ ปน ๒ ระยะ คือ
ระยะแรก ตั้งแตป พ.ศ.๒๔๕๑-๒๔๕๙ (ค.ศ.๑๙๐๘ – ๑๙๑๖) คณะกรรมการชาวฝร่ังเศสซ่ึงมี
Monsieur Padoux เปนประธานระหวางป พ.ศ.๒๔๕๑ – ๒๔๕๗ (ค.ศ.๑๙๐๘-๑๙๑๔) และ Monsieur
Delestree เปนประธานระหวางป พ.ศ.๒๔๕๗- ๒๔๕๙ (ค.ศ.๑๙๑๔-๑๙๑๖) ไดจัดรางประมวลกฎหมายตามที่
ไดรับมอบหมาย แลวนำเขาไปพิจารณาในคณะกรรมการชำระประมวลกฎหมายพิเศษอีกคร้ังหนึ่ง ซ่ึงประชุมกัน
เพอ่ื การนีเ้ ปน ครั้งคราว
ระยะท่ีสอง ตั้งแตป พ.ศ.๒๔๕๙ (ค.ศ.๑๙๑๖) ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา
เจาอยูหัว ไดมีการปรับปรุงคณะกรรมการจัดทำประมวลกฎหมายคร้ังใหม โดยคณะกรรมการประกอบดวยนัก
กฎหมายไทยและนักกฎหมายฝรงั่ เศสรวมกัน
คณะกรรมการรางประมวลกฎหมายมี Monsieur R. Guyon เปนประธาน เมื่อรางเสร็จแลว ได
นำเสนอคณะกรรมการพจิ ารณาแกไ ขตอไป
สำหรับประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยไดจัดทำเสร็จ และประกาศใชเปนบรรพ ๆ กลาวคือ
บรรพ ๑ วาดวยหลักท่ัวไป และบรรพ ๒ วาดวยหน้ี ไดประกาศใชเปนคร้ังแรกเม่ือวันที่ ๑๑ พฤศจิกายน พ.ศ.
๒๔๖๖ (ค.ศ.๑๙๒๓) โดยใหมีผลใชบังคับวันที่ ๑ มกราคม พ.ศ.๒๔๖๗ (ค.ศ.๑๙๒๔) เปนตนไป แตยั้งไมทันไดผล
ใชบังคับ ใหมีการพิจารณาแกไขใหม และไดประกาศใชเปนครั้งท่ีสองเม่ือวันท่ี ๑๑ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๔๖๘(ค.ศ.
๑๙๒๕) เปน ตน ไป
๑๙ ประมวลกฎหมายลกั ษณะอาญา พ.ศ.๒๔๕๑ ไดถ้ กู ยกเลกิ และใหใ้ ชป้ ระมวลกฎหมายอาญา พ.ศ.๒๔๙๙ แทน โดย
ประมวลกฎหมายอาญาฉบบั ใหมน่ ้ี มผี ลใชบ้ งั คบั ตง้ั แต่วนั ท่ี ๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๐๐ เป็นตน้ ไป
๒๐ ดู Ukrit Monkolanvin : Situation juridique de la femme mariee These Paris ๑๙๖๐
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๖๘
สำหรับบรรพ ๓ วาดวยเอกเทศสัญญา ไดประกาศใชต้ังแตวันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๖๗ (ค.ศ.
๑๙๒๔) เปนตนมา แตไดมีความเห็นแนะนำมากหลาย เพ่ือทำใหประมวลกฎหมายนี้มีความสมบูรณยิ่งขึ้น จึงไดมี
การตรวจชำระบทบัญญัติในบรรพ ๓ เสียใหม โดยใหยกเลิกบทบัญญัติเดิมที่ไดประกาศใชไปแลวเสีย และใหใช
บทบัญญัติที่ตรวจชำระใหมตอทาย พระราชกฤษฎีกาฉบับลงวันที่ ๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๗๑ (ค.ศ.๑๙๒๘) แทน โดย
ใหม ผี ลใชบงั คับตง้ั แตวันที่ ๑ เมษายน พ.ศ.๒๔๗๒ (ค.ศ.๑๙๒๙) เปนตน ไป
สวนบรรพ ๔ วาดวยทรัพยสิน ไดประกาศใชเปนกฎหมายเม่ือวันที่ ๑๖ มีนาคม พ.ศ.๒๔๗๓ (ค.ศ.
๑๙๓๐) โดยใหมีผลใชบงั คบั ตั้งแตวนั ท่ี ๑ เมษายน พ.ศ.๒๔๗๕ (ค.ศ.๑๙๓๒) เปนตนไป
สำหรับบรรพ ๕ วาดวยครอบครัว และบรรพ ๖ วาดวยมรดก ไดประกาศใชเม่ือวันท่ี ๒๗
พฤษภาคม พ.ศ.๒๔๗๘ (ค.ศ.๑๙๓๕) และวันที่ ๕ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๘ (ค.ศ.๑๙๓๕) ตามลำดับ แตใหมีผลใช
บังคบั พรอมกนั โดยเริ่มตง้ั แตวนั ที่ ๑ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๗๘ (ค.ศ.๑๙๓๕) เปน ตนไป
เปนอันวาประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยของไทย ๖ บรรพ รวม ๑๗๕๕ มาตรา ไดประกาศใช
ตามลำดบั จนกระทงั่ ประกาศใชห มดทง้ั ๖ บรรพ ใน พ.ศ.๒๔๗๘
นอกจากนั้นประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพง และประมวลกฎหมายวิธพี ิจารณาความอาญา
ก็ไดประกาศใชเม่ือวันที่ ๕ มิถุนายน และวันที่ ๑๕ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๗๘ ตามลำดับ โดยใหมีผลใชบังคับต้ังแต
วันที่ ๑ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๗๘ เปนตนไป โดยประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพงมีท้ังส้ิน ๓๒๓ มาตรา และ
ประมวลกฎหมายวิธพี ิจารณาความอาญามีทัง้ สน้ิ ๒๖๗ มาตรา
ซ่ึงเนื้อหาเก่ียวกับกฎหมายไทยในสวนน้ีผูบรรยายจะนำไปกลาวในเร่ืองประศาสตรกฎหมายไทย
อยางละเอียดในบทตอ ๆ ไป
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๖๙
บทที่ ๙
กฎหมายสมยั สโุ ขทยั
"เมื่อช่ัวพอขุนรามคำแหง เมืองสุโขทัยน้ีดี ในน้ำมี
ปลา ในนามีขาว เจาเมืองบเอาจังกอบในไพรลูทาง
เพือ่ นจูงวัวไปคา ขม่ี า ไปขาย ใครจักใครค า ชา งคา ใคร
จักใครคามาคา ใครจักใครคาเงินคาทองคา ไพรฟา
หนาใส"
กรุงสุโขทัยเปนอดีตราชธานีของไทย มีความ
เจริญรุงเรือง และนับเปนศูนยกลางทางการปกครอง
ศาสนา และเศรษฐกจิ ที่สำคญั ของไทย
กรุงสุโขทัยตั้งอยูทางภาคเหนือตอนลาง และ
ประวัติศาสตรที่มีกรุงสุโขทัยเปนศูนยกลาง จะเร่ิมต้ังแต
ระหวางพุทธศตวรรษที่ ๑๗ เปนตนมา และในระหวาง
พุทธศตวรรษที่ ๑๙ ปฐมกษัตริยราชวงศพระรวงคือ พอ
ขุนศรีอินทราทิตย (พอขุนบางกลางทาว) ได สถาปนา
อาณาจกั รสุโขทัยขึ้น
สุโขทัย หมายถึง รุงอรุณแหงความสุข ของ
ชาวไทยในอดีตเม่อื ๗๐๐ ป ที่ผา นมา เปน เมืองทมี่ คี วามเจรญิ รงุ เรอื ง มคี วาม อุดมสมบรู ณ ในน้ำมปี ลา ในนามขี าว
การเกิดข้ึนของอาณาจักรสุโขทัย นับวาเปนการต้ังถ่ินฐานของชาติไทยในสุวรรณภูมิ อยาง เปนปกแผน และ
ตอเน่ืองมาจนถึงปจจบุ นั
๑. สภาพความเปน อยูข องชาวสโุ ขทยั จากศลิ าจารึก
สุโขทัยเปนเมืองท่ีอุดมสมบูรณ มีท่ีดินทำกินมากมาย ชาวเมืองปลูกตนไมรอบนอกตัวเมืองสุโขทัยท้ัง ๔
ดาน คือ ดานทิศตะวันออก ปลูกสวนหมาก สวนพลู สวนมะมวง สวนมะขาม ทิศตะวันตก ปลูกสวนมะมวง ทิศ
เหนือ (เบื้องปลายตีนนอน) ปลูกสวนมะพราว และสวนหมากลาง (ขนุน) สวนทิศใต (เบ้ืองหัวนอน) ปลูกทั้งสวน
มะมว ง สวนมะขาม สวนมะพรา ว และสวนหมากลาง ดังกลาวไวใ นศลิ าจารกึ หลักท่ี ๑ วา
กลางเมอื งสโุ ขไทน้ีมีพระพหิ าร มีพระพุทธรูปทอง มีพระอัฏฐารศ มพี ระพทุ ธรูป มีพระพุทธรูปอันใหญ มี
พระพทุ ธรูปอนั ราม มพี ระพหิ ารอันใหญ มีพระพิหารอนั ราม มีปูค รู..... มีเถร มมี หาเถร
เบ้ืองตะวันตกเมืองสุโขไทยน้ี มีอรัญญิก พอขุนรามคำแหงกระทำอวยทานแกมหาเถร สังฆราช ปราชญ
เรียนจบปฎกไตร.....
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๗๐
เบื้องตะวันออกเมืองสุโขไทนี้ มีพิหาร มีปูครู มีทะเลหลวง มีปาหมากปาพลู มีไรมีนา มีถ่ินฐาน มีบาน
ใหญบ า นเล็ก มปี า มว งปา ขาม ดูงามดังแกลงแตง
เบ้ืองตีนนอนเมืองสุโขไทนี้ มีตลาดปสาน มีพระอัจนะ มีปราสาท มีปาหมากพราว ปาหมากลาง มีไรมีนา
มีถฐ่ิ าน มบี านใหญบานเล็ก
เบื้องหัวนอนเมอื งสุโขไทนี้ มกี ุฎีพิหารปูครอู ยู มสี รดี ภงส มีปา ลาง มีปามว งปาขาม มีน้ำโคก มีพระขะพุง
ผี.....
สังคมชาวเมืองสุโขทัย เปนสังคมที่เรียบงาย เพราะประชาชนมีจำนวนไมมาก จึงใกลชิดสนิทสนมกัน
เหมือนพี่เหมือนนอง และเคารพพระมหากษัตริยดุจบุตรท่ีมีความเคารพตอบิดาของตน สวนพระมหากษัตริยทรง
ปกครองราษฎรเยยี่ งบิดาปกครองบุตร ทรงเขาถึงจิตใจ และใหความใกลชิดและเปนกนั เองกับราษฎร เมือ่ ราษฎรมี
เรื่องทุกขรอนก็สามารถกราบบังคมทูลไดดวยตนเอง โดยการมาส่ันกระด่ิงที่ประตูไมวาจะเปนเวลาใด พระองคจะ
เสดจ็ มารบั ฟงทุกเรื่องดว ยพระองคเ อง ดวยดังปรากฏในหลกั ศิลาจารกึ ดา นที่ ๑ วา " ในปากประตูมีกระด่ิงอนั หน่ึง
แขวนไวนั้น ไพรฟาหนาปกกลางบานกลางเมือง มีถอยมีความเจ็บทองของใจ มันจัก กลาวถึงเจาถึงขุนบไร ไปลั่น
กระด่ิง และศิลาจารึก ดานท่ี ๓ วา " ผิใชวันสวดธรรม พอขุนรามคำแหงเจาเมืองศรีสัชนาลัยสุโขทัย ขึ้นน่ังเหนือข
ดารหิน ใหฝูงทวยลกู เจา ลกู ขนุ ถอื บา นถอื เมือง "
นอกจากนั้นชาวสุโขทัยมีความยึดม่ันและเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา อยูในศีลในธรรม และปฏิบัติกิจการทาง
ศาสนาเปนประจำ เชน มีการฟงเทศน ฟงธรรม รักษาศีล ทำบุญใหทาน สรางวัด ดังปรากฏในศิลาจารึกหลักที่ ๑
วา "วันเดือนดับ เดือนออก แปดวัน วันเดือนเต็ม เดือนบาง แปดวัน ฝูงปูครู มหาเถรข้ึนนั่งเหนือขะดารหิน สวด
ธรรมแกอุบาสก ฝูงทวยจำศีล " และอีกตอนหนึ่งวา "คนในเมืองสุโขไทน้ี มักทาน มักทรงศีล มักโอยทาน " เมื่อ
พระพุทธศาสนาเขาถึงจิตใจ ประชาชนจึงเปนผูมีจติ เมตตากรณุ าตอ ผูต กทุกขไดย าก ดงั เชน " ไดขาเลอื ก ขา เสือหวั
พุงหัวรบก็ดี บอฆาบตี " เปนตน ดังนั้น ชาวสุโขทัยจึงอยูดวยกันอยางสงบสุข ประกอบกับเมืองสุโขทัยเปนเมืองท่ี
อุดมสมบูรณ เพราะในน้ำมีปลา ในนามีขาว จึงไมมีการแกงแยง มีแตความเสมอภาพเทาเทียมกัน และไดรับความ
เปนธรรมโดยท่ัวหนา "
๒. ดานการศกึ ษา
ในสุโขทัย จะเปนแนวสั่งสอนศีลธรรมและวิชาชีพ คือในวันพระหรือวันโกน พอขุนรามคำแหงจะประทับบน
พระแทนมนังคศิลากลางดงตาล สั่งสอนศีลธรรมแกประชาชน ทั้งยังไดติดตอชางชาวจีนมาสอนการทำเครื่องสังค
โลก สวนวชิ าชีพ และงานบา น งานเรอื นตา ง ๆ มีการเรยี นรูแ ละศกึ ษาจากผูใหญบ า นของตน
ประชาชนชาวสุโขทัย นอกจากจะมีอาชีพทำไร ทำนา ทำสวน แลว ยังมีอาชีพทำถวยชามสังคโลกขาย
เพราะไดพบเตาทุเรยี ง มากมาย รวมท้ังยังขุดพบเศษถวยชามที่แตกชำรุด พรอมทง้ั วัสดุในการชว ยทำ ตลอดจนพบ
ซากเรือสำเภาท่ีบรรทุกเคร่ืองสังคโลก จมอยูแถบเกาะสาก จังหวัดชลบุรี ที่แสดงใหเห็นวาไดมีการนำถวยชาม
สงไปขายยงั ตา งประเทศ
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๗๑
สำหรับการคาขายในเมืองสุโขทัย พอขุนรามใหเสรีภาพทางการคาอยางเต็มที่ ท้ังยังยกเลิกการเก็บภาษีผาน
ดา นภายในประเทศ ซ่ึงทำใหมีพอคาเขามาทำการคาขาย มากขึ้น ตามหลักศิลาจากรึกลาวไววา "เจาเมืองบเอา จก
อบในไพรล ทู าง เพือ่ นจงู ววั ไปคา ข่ีมาไปขาย ใครจักใครคา ชางคา ใครจักใครค ามา คา ใครจกั ใครค าเงอื นคาทองคา "
การคาขายในสุโขทัยตามปกติ นิยมซ้ือขายแบบแลกเปล่ียนสินคาตามความพอใจ โดยจะตกลงซ่ึงกันและกัน
นอกจากไมมีสินคา ท่ีพอใจ หรือผูน้ันมิไดเปนผูคาขายสินคา จึงจะใชเงินและเงินตราในสมัยน้ัน จะใชโลหะ เงินแท
ทองคำแท และที่ต่ำสุดคือเบ้ีย ซึ่งจะนิยมใชกันมาก เบ้ียน้ันจะเปนหอยขนาดเล็กคลายหอยสังข โดยจะเห็นไดใน
คา ตอบแทนแกขนุ นางทั้งหลายในสมัยตอมา ท่เี รยี กกนั วา "เบีย้ หวัดเงินป"
สวนการเกษตรกรรมในท่ีดินมากมายนอกกำแพงเมืองน้ัน จะมีการชลประทานเพ่ือการเกษตร คือ การสราง
สรีดภงส หรือทำนบพระรวง เปนทำนบกั้นน้ำจากภูเขา และมีรางน้ำ นำไปยังไรนาของราษฎร จึงทำใหสุโขทัยเต็ม
ไปดว ยพืชพันธธุ ัญญาหาร มากมาย เชน ขาว หมาก พลู มะพรา ว มะขาม มะมว ง ขนนุ
๓. ในดานการคา
ไดทรงเปดศูนยการคาประจำเมืองสุโขทัยขึ้น ท่ีเรียกวา" ตลาดปสาน "เพ่ือชักจูงใหพอคาตางเมืองท้ังแดนใกล
แดนไกล นำสินคามาซ้ือขายแลกเปล่ียน โดยไมเรียกเก็บคาภาษีอากร ทำใหมีชาวตางประเทศ สนใจนำสินคามา
คาขายท่ีเมืองสุโขทัย ทำใหชาวสุโขทัย รูจักติดตอกับคนตางเมือง ตางภาษา รูจักวัฒนธรรมของเมืองอื่น ดังศิลา
จารึก หลกั ท่ี ๑ วา
"เจา เมืองบเ อาจกอบในไพรลูทาง เพ่ือนจงู วัวไปคา ข่ีมาไปขาย ใครจกั ใครค าชางคา ใครจกั ใครคามา คา ใครจัก
ใครคา เงอื นคา ทองคา ...."
๔. ในดานการปกครอง
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๗๒
สมยั พอ ขุนรามคำแหงนี้ ทรงเปน แบบอยางระบบการปกครอง แบบประชาธิปไตย อันแสดงใหเ ห็นวา เมืองไทย
ไดเคยมีการปกครองระบอบประชาธิปไตยมาแตครั้งสมัยสุโขทัยแลว เปนประชาธิปไตยแบบท่ีมีพระเจาแผนดิน
ทรงเปนพระประมุขของชาติ หลักฐานที่ปรากฏในหลักศิลาจารึกชี้ใหเห็นชัดวา ในสมัยพอขุนรามไมมีคำวา "ทาส"
แตจะเรียกเหลาประชาชน ทั้งหลายวา "ลูกบาน ลูกเมือง" "ฝูงทวย (ทวยราษฎร)" "ไพรฟาขาไท" "ไพรฟาหนาปก"
"ไพรฟาหนาใส" ประชาชนทุกคน มีสิทธิ์เขารวมประชุมรับฟง และแสดงความคิดเห็นในการออกวาราชการงาน
เมอื งของพอขนุ รามคำแหง กลางปาตาลไดอยางเสรี ไมแบงชน้ั วรรณะ หรือเรียกอกี อยางหน่ึงวา "ระบบพอปกครอง
ลูก" ดังปรากฏในหลกั ศลิ าจารึกวา
"หัวพุง หัวรบ ก็ดีบฆา บตี ในปากปูตมีกด่ิงอันหน่ึงแขวนไวห้ัน ไพรฟาหนาปกกลางบานกลางเมืองมีถอยมี
ความ เจ็บทองของใจ มันจกั กลาวถึงเจาถึงขุนบไร ไปลั่นกด่ิงอนั ทานแขวนไว พอขุนรามคำแหงเจาเมืองไดยนิ เรียก
เมอื่ ถามสวนความแกม นั ดว ยซอื่ ไพรในเมืองสุโขทัยนีจ้ ่งึ ชม..."
การปกครองในแบบพอ กบั ลูก นบั เปน คุณธรรมของพอเมือง จงึ ทำใหป ระชาชนอยูกันดวยความรม เย็นเปนสขุ
ดวยกรุงสุโขทัย เปนแควนใหญ มั่นคง และเขมแข็ง เปนที่รับรูกันในแผนดินไทยและชาวตางประเทศ เชน จีน
และแควนอ่ืน ๆ ในเอเซียตะวันออกเฉียงใต ดังมีหลักฐานตามเอกสารจีนบันทึกไววา ในระหวางป พ.ศ. ๑๘๓๕ ใน
รัชสมัยพอขุนรามคำแหงมหาราช และ ป พ.ศ. ๑๘๖๖ รัชสมัยพระเจาเลอไท ไทยไดสงทูตติดตอกับจีนหลายครั้ง
ดวยกัน โดยไดสงเครื่องราชบรรณาการไปถวาย จักรพรรดิจีน รวมท้ังไดเคยขอมาขาว และของอื่น ๆ จากจีน เปน
การตอบแทนดวย
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๗๓
๕. ในดา นพุทธศาสนา
พอขุนรามคำแหง ทรงอัญเชิญพระพุทธศาสนาลัทธิลังกาวงศ จากเมืองนครศรีธรรมราช มาปลูกฝงไวที่เมือง
สโุ ขทยั และทรงทำนุบำรุงใหเจรญิ รงุ เรอื งแพรห ลายไปท่วั ทกุ ภาคของเมืองไทย จนเปนมรดกตกทอดมาจนทุกวนั น้ี
นอกจากนั้น พระองคยังทรงคิดประดิษฐลายสือไทย ขึ้นเปนคร้ังแรก เม่ือป พ.ศ. ๑๘๒๖ ทำใหชนชาติไทยมี
อกั ษรไทยใชเปน เอกลักษณข องชาติมาจนถึงปจจุบัน
พทุ ธศาสนาเขา มาหลอหลอมวิถชี ีวติ
ชนชาติไทย นิยมเล่ือมใสในพุทธศาสนา (ฝายมหายาน) ผสมผสานกับลัทธิศาสนาพราหมณ มาแตบรรพกาล
จนถึงรัชสมัยพอขุนรามคำแหง ไดทรงอัญเชิญศาสนาพุทธฝายหินยาน หรือฝายเถรวาท ลัทธิลังกาวงศ จาก
นครศรีธรรมราช จึงเขามาสูอาณาจักรสุโขทัย พระองคทรงยึดม่ันในทางพระพุทธศาสนาเปนที่ตั้ง จึงทำใหบรรดา
ขาราชการและราษฎร พากนั ยดึ ถือเปน แบบตามพระเจา แผน ดินไปดวย
ดังปรากฏในศิลาจารึก หลักที่ ๑ กลาวไววา "คนในเมืองสุโขทัยน้ีมักทาน มักทรงศีล มักโอยทาน พอขุน
รามคำแหง เจา เมอื งสุโขไท ท้ังชาวแม ชาวเจา ทวยปว ทวยนาง ลูกเจา ลูกขุน ท้ังสนิ้ ทงั้ หลาย ท้ังผูชาย ผูหญิง ฝูง
ทว ยศรัทธาในพระพุทธศาสนา ทรงศลี เมอ่ื พรรษาทุกคน"
พอขุนรามคำแหง ฯ ทรงโปรดใหสราง ขดารหินมนังษีลาบาตร ในปาตาลข้ึน เปนแทนที่ประทับในการเสด็จ
ออกขุนนาง เม่ือวางจากการออกขุนนาง ก็ใหใชเปน "อาสนสงฆ" สำหรับพระภิกษุที่มีภูมิธรรม และมีพรรษาสูง
ระดบั ปคู รู เถร มหาเถร ขึน้ นั่ง แสดงธรรมแกอบุ าสก บรรดาชาวเมืองพากนั ถอื ศลี ในวนั พระ
พระยาเลอไท ซึ่งเปน ราชโอรสของพอขุนรามคำแหง ทรงมคี วามเชื่อในพระพุทธศาสนาตามแบบอยางพระราช
บิดา ไดนำ แบบอยางพระพุทธศาสนา " ลัทธิลังกาวงศ " มาเผยแพรเพิ่มเติม เปนการปลูกฝงแกชาวสุโขทัยใหแนน
แฟนยิ่งข้ึน รวมทั้งได ทรงสรางและบูรณปฏิสังขรณถาวรวัตถุทางพุทธศาสนาอีกมากมาย เปนมรดกตกทอดมา
จนถึงปจ จุบัน
๖. ดานกฎหมาย
๑ หลกั ศลิ าจารึกหลกั ท๑ี่ (หลกั ศิลาจารึกพอ ขุนรามคำแหง วัดปา ตาล)
หลกั ศลิ าจารึกมถี อ ยคำทถี่ อื วา มลี ักษณะเปนกฎหมายหรอื ไม? หากเปน
กฎหมายแลว ถอื วา เปน กฎหมายเกี่ยวกับเรอ่ื งอะไรบาง?
ความจรงิ แลว ถอ ยคำในหลกั ศิลาจารกึ เกดิ ข้นึ ในสมัยพอขนุ
รามคำแหงมหาราช เปนกฎเกณฑอ ยา งหนง่ึ อันมไี วเพ่อื ปกครองราษฎรให
อยูรวมกันโดยปกตสิ ุข จงึ ถอื วา มลี กั ษณะเปนกฎหมาย โดยภายหลังมีการ
คนพบ โดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจา อยหู ัวทรงพบในขณะที่เสดจ็
ธดุ งคไปภาคเหนอื ทรงพบศลิ าจารกึ นที้ ่ีจงั หวัดสโุ ขทยั ไดท รงนำมาแปลเปน
ภาษาไทยปจ จบุ ันและภาษาอังกฤษ พิมพเ ผยแพรไปยงั ตางประเทศทำให
เปนทร่ี จู ักของชาวตางชาตพิ อสมควร แตค นไทยกลบั ไมคอยสนใจในเรอื่ ง
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๗๔
ประวัติศาสตร กฎหมายตราสามดวง ซึง่ เขยี นต้ังแตส มยั พระเจา อทู อง เม่อื ประมาณป ๑๙๐๐ ผทู ี่ทำพจนานกุ รม
ศัพทก ฎหมายเกา นน้ั เปน ชาวญป่ี ุน
สว นถือวา เปน กฎหมายเกยี่ วกับเรอ่ื งอะไรบางนน้ั แยกไดเ ปน ๘ ลกั ษณะ ดงั นี้
๑. ภาษี โดยเอามาจากถอ ยคำในศลิ าจากรกึ วา “พอ เมอื ง บเอาจกอบในไพรล ทู าง”
จกอบ เปนภาษาเขมร แปลวา ภาษชี นดิ หน่ึงเก็บแกส ตั วห รอื สิง่ ของทนี่ ำไปขายในทตี่ าง ๆ การเกบ็ ภาษี
ในสมยั สุโขทัยจะนำไปใชป ระโยชนค อื
(๑) ไปสรางบา นเมอื ง เชน ปราสาท พระราชวงั ปอ ม คาย คู ปราการตา ง ๆ
(๒) ไปบำรุงพระศาสนา เชน สรา งวัด เจดยี พระพทุ ธรปู
(๓) ไปบำรุงกองทัพ เชน ซือ้ ชาง มา และยทุ ธภณั ฑตาง ๆ
ตอ มาพอขุนรามคำแหงไดย กเลกิ การเกบ็ ภาษจี ังกอบ ก็ไดเ กบ็ สวยตา ง ๆ มาบำรงุ บา นเมอื ง บางทา นก็
กลาววา สุโขทยั เปนเมืองปลอดภาษี
๒. ซอื้ ขาย “เพอ่ื นจงู ววั ไปคา ขมี่ า ไปขาย ใครจะใครคา ชางคา คามาคา คา เงินคาทองคา”
การซื้อขาย คอื การเอาสินคาไปแลกเปลยี่ นกับเงินตรา โดยการโอนกรรมสทิ ธใิ์ นทรพั ยใ หก ับอกี
บุคคลหน่ึง เรยี กวา ผูซ้อื ผซู อื้ กช็ ำระราคาใหแกผูขาย แสดงใหเ หน็ วา ในอาณาจกั รสุโขทยั มีนติ กิ รรมสัญญาท่ี
เรียกวา ซอ้ื ขาย แตศลิ าจารึกไมไดพดู ถงึ นิตกิ รรมอืน่ ๆ
ขอ สงั เกต ในศิลาจารกึ พอขนุ รามคำแหงเขยี นแตงเรือ่ งซอื้ ขาย ในอาณาจกั รสโุ ขทยั มนี ติ กิ รรมสัญญา
อ่ืน ๆ หรอื ไม เชน จางแรงงาน จางทำของกยู มื ค้ำประกัน หรือหนุ สว นหรือไม
จะเห็นวา ในศลิ าจารกึ เขียนไวแ ตเ ร่อื งซ้ือขายไมไดพูดถงึ เรือ่ งนติ กิ รรมสัญญาอื่น ๆ กจ็ ริง ถาหากเราจะ
พจิ ารณาจากกฎหมายทมี่ ใี ชอ ยใู นพ้ืนท่ีใกลเ คยี งกันในยุคในเวลาสมยั เดยี วกนั ซ่งึ ไดแก มังรายศาสตร ซง่ึ เปน
กฎหมายของพระเจามังรายผสู รางเมอื งเชยี งใหมเ มอ่ื ป ๑๘๓๙ ซง่ึ ศิลาจารกึ นนั้ เขียนขึ้นเม่ือ ๑๘๒๖ จะเหน็ วา
ใกลเคียงกนั ซึง่ ในมังรายศาสตร ไดเขยี นไวเ กย่ี วกับจา งแรงงาน จา งทำของกูย ืม การค้ำประกัน ฉะน้ัน เราอาจจะ
บอกไดวา ในมังรายศาสตรเปนกฎหมายทต่ี ราข้นึ ในยคุ สมยั เดยี วกบั หลกั ศลิ าจารึกของพอขุนรามคำแหง และเปน
พืน้ ทใ่ี กลเ คยี งกนั ดวย
ฉะนน้ั จึงอาจสรุปไดวา มึงแมว า ในศิลาจารึกพอ ขุนรามคำแหงจะขยัน แตเ ฉพาะเรอ่ื งซอ้ื ขายก็จรงิ แตเ มอื่
ไดศ ึกษาเทียบเคยี งกบั กฎหมายทีอ่ ยใู นพืน้ ท่ีใกลเ คยี งกัน เวลาใกลเคียงกนั แลว จะเห็นวามกี ฎหมายมงั รายศาสตร
บญั ญัติวาลักษณะจา งแรงงาน จา งทำของกยู มื คำ้ ประกนั และเขา หุนทำการคา หากำไร หรอื หนุ สว นในเมอื งสุโขทยั
ก็นาจะมดี ว ยเหมอื นกนั
๓. กฎหมายลักษณะมรดก “ไพรฟาหนาใส ลูกเจาขนุ ผูใดแล ลม หายตายกวา เหยา เรอื นพอเชื้อ เสอ้ื คำมัน
ชา งขอลกู เมยี เยยี ชาง ไพรฟ า ขา ไท ปา หมากปาพลู พอ เชอื้ มันไวแกลูกมนั ส้ิน” หมายความวา พลเมอื งลูกจา ง
ลูกขุนผใู ดลมหายตายจาก เหยาเรือนของบรรพบรุ ษุ เส้ือผา ชางมา ฉางขา ว ปา หมาก ปา พลู ของบรรพบรุ ษุ ของ
เขาไดต กเปนมรดกแกล กู เขาท้ังหมด
๔. ทดี่ ิน ใหถอื หลกั วา “ใครทหี่ กั ลา ง กอสรางถางพงทบี่ รเิ วณใดก็ใหเ ปนของบุคคลน้ัน แตอยางไรก็ตาม
พระเจา แผน ดินยอมเปนของทีด่ นิ ทัง้ หมดเสมอ” เพราะในศลิ าจารกึ บอกวา “เม่อื พ่กี ตู าย จงึ ไดเมืองแกพ ่ีกทู ้งั กลม”
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๗๕
หมายความวา พอ ขนุ บานเมอื งซง่ึ เปนเชษฐาของพอขนุ รามคำแหงส้นิ พระชนมแลว พอ ขุนรามคำแหงจึงสบื ราช
สันตวิ งศเปนกษตั ริยต อ มาจึงไดอ าณาจักรสุโขทยั ไวในความปกครองทัง้ หมด
ถามวา ใครเปน เจาของทด่ี นิ ในประเทศไทยแตส มยั โบราณ
ตอบ พระเจา แผนดนิ เปนเจาของ แตห ากใหราษฎรจบั จองหกั ลา งถางพงก็สามารถครอบครองเปน เจา ของ
ได มีการใหเ ขยี นเปน โฉนดเพือ่ ใหรวู าอยทู ใ่ี ด เพ่ือจัดเกบ็ ภาษี
๕. กฎหมายวธิ พี จิ ารณาความ “ไพรฟ าลกู เจาลูกขนุ ผีแลผดิ แผกแลกวา งกนั สวนดูแทแลจึงแลง ความแก
ขาดว ยชอ่ื บเขา ผูสกั มักผซู อน เห็นขา วทา นบใ ครพิน เหน็ สนิ ทานบใ ครเ ดอื ด” แสดงใหเ หน็ วา บคุ คลทกุ คนไมว า จะ
อยใู นฐานะอยา งไร ยอมเทากนั โดยกฎหมาย หมายความวา หากราษฎรหรือขนุ นางขา ราชการกต็ ามพิพากษาเปน
ความกนั ใหมกี ารไตสวนตัดสนิ ดวยความซ่อื สัตย ไมเขา กบั คนผิด และไมเ ห็นแกสินจางรางวลั ในการพพิ ากษาคดี
๖. กฎหมายเก่ยี วกบั การรองทกุ ข “ในปากประตมู กี ระดงิ่ อันหน่ึงแขวนไวห ้ันไพรฟา หนาปกกลางบาน
กลางเมืองมถี อ ยมีความ เจบ็ ทองขอ งใจ มกั จกั กลา วถงึ เถงิ เจาเลงิ ขนุ บไ รไปส่นั กระดง่ิ อันทานแขวนไว พอ ขนุ
รามคำแหงเจา เมืองไดย นิ เรยี กเมือ่ ถามสานความแกม ันดว ยซื่อ ไพรใ นเมอื งสโุ ขทัยน้ีจง่ึ ชม” พระมหากษตั รยิ ท รง
เปดโอกาสใหราษฎรรอ งทกุ ขตอ พระองคไ ดโ ดยตรง เมื่อมกี ารพพิ ากษาเปน ถอ ยเปน ความ หรอื มเี หตุเดอื นรอนอัน
ไมอ าจกลา วถงึ เจา ถงึ ขุนโดยพระมหากษัตริย
๗. กฎหมายมนุษยธรรม เปน คำใหมม าจากภาษาองั กฤษวา Humanitarian Law คือ กฎหมาย
มนุษยธรรมเปน กฎหมายทว่ี า ดว ยการปฏิบตั ิตอ เชลยศึกในเวลาสงคราม หรือการปฏิบัตติ อ พลเรอื นในเวลาสงคราม
ซงึ่ เกดิ จากขอตกลงทเ่ี รยี กวา อนสุ ัญญากรุงเจนีวา ค.ศ.๑๙๔๙ (Geneva Convention) ในศลิ าจารึกบอกวา “ได
ขาศึกขาเสอื หวั พุง หวั รบก็ดี (แมท พั นายกอง) บฆ าบต ี” เวลาไดพวกแมท ัพนายกองของขาศกึ ศตั รูมาเปน เชลย ทาน
บอกไมใ หฆาไมใ หตี ใหพ วกแมท พั นายกองที่รบชนะเอกไปเปน ขาทาสบรวิ ารก็ได
๘. กฎหมายวา ดว ยผูล้ภี ยั “คนใดทข่ี ช่ี า งมาหา พาเมอื งมาสู มนั บม ีชาง บมีมา บมปี ว บม ชี าย บมนี าง มี
เงินบอมที อง ใหแ กม นั ชวยมนั ตวงเปนบา นเมือง คือ หลักในการชวยผูอพยพแถวชายแดนนัน่ เอง
หลักศลิ าจารกึ มลี กั ษณะเปนกฎหมายรัฐธรรมนูญหรอื ไม?
รัฐธรรมนูญ คอื กฎหมายสงู สุดทกี่ ำหนดองคกรปกครองประเทศ เปนกฎหมายประกนั สทิ ธิและเสรีภาพ
ของประชาชน รวมตลอดถงึ ความสัมพนั ธขององคกรตาง ๆ
มีความเห็นของผูรูวา ศิลาจารึกของพอขุนรามคำแหงมีลักษณะเปนกฎหมายรัฐธรรมนูญ
ทานไดนำเอาศิลาจารึกไปเทียบเคียงกับบทบัญญัติที่คนท้ังหลายถือวาเปนแมแบบของ
กฎหมายรัฐธรรมนูญ คือ แมกนาคารตา (MagnaCarta) เปนกฎหมายท่ีมีลักษณะเปน
กฎหมายรัฐธรรมนูญฉบับแรกของประเทศอังกฤษ กฎหมายฉบับนี้ตราข้ึนมาในวันที่ ๑๕
มถิ ุนายน ค.ศ.๑๒๑๕ ในสมัยท่พี ระเจา จอหน เปนกษัตริยข ององั กฤษ พระองคทรงละเมิด
จารีตประเพณีการปกครองแบบศักดินา และรีดเอาภาษีจากผูอยูใตปกครองตลอดเวลา
ยังความโกรธแคนแกบรรดาขุนนาง และประชาชนอยางยิ่ง จึงถึงจุดเกือบจะมีการปฏิวัติ
ลมลางกษัตริยจอหน ทายที่สุดพวกขุนนางจึงบังคับใหพระองคตกลงเจรจากันที่รันนีมีด
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๗๖
(Runnymeade) ซึ่งเปนทุงหญาริมฝงแมน้ำไทมสหางจากกรุงลอนดอนไปทางทิศตะวันตก ๑๙ ไมล เม่ือวันที่ ๑๔
มิถุนายน ค.ศ.๑๒๑๕ ท้ังน้ีกษัตริยจอหนทรงประทับตราแผนดินลงในเอกสารท่ีขุนนางไดเตรียมรางมาแลว เสร็จ
แลวจึงตราเปนกฎบัตรของกษัตริยจอหนในภายหลัง กฎบัตรฉบับน้ีตราข้ึนมาเปนภาษาลาติน มีขอกำหนดอยู ๗๐
กวาขอดวยกัน แตขอความสวนมากมีความสำคัญเฉพาะกาลท่ีตราข้ึนมาเทานั้น บทบัญญัติในแมกนาคารตามี
ขอ กำหนดที่สำคญั ดังน้ี
๑. ขอความเก่ยี วกบั คำรองทุกขความไมเ ปนธรรมตาง ๆ
๒. ขอตกลงระหวา งกษัตรยิ กับชนช้ันตา ง ๆ ในชุมชน
๓. ขอกำหนดสิทธขิ องชนช้ันตาง ๆ ของชมุ ชนในสมยั กลาง
๔. ฝายศาสนาเปนอิสรเสรี
๕. กรงุ ลอนดอนและเมอื งอ่ืน ๆ คงไวซ่งึ จารตี ประเพณแี ละเสรีภาพที่เคยมอี ยู
๖. จะเกบ็ ภาษีจากพอคาดวยความไมเ ปนธรรมไมได
๗. จะลงโทษบคุ คลใดไมได เวน แตจะมีคำตัดสนิ คดโี ดยบุคคลในฐานนั ดรเดยี วกัน และเปน ไปตาม
กฎหมายของบา นเมอื ง
๘. จะตองใหความยุตธิ รรมแกป ระชาชนทกุ คน ความยุติธรรมไมใชส ่ิงท่ไี ดม าดว ยการซื้อ
เหตุทกี่ ลาววา ศิลาจารกึ ของพอ ขุนรามคำแหงมีลักษณะเปนรฐั ธรรมนญู กเ็ พราะมกี ารนำเอาศิลาจารกึ ของ
พอ ขนุ รามคำแหงไปศกึ ษาเปรยี บเทยี บกบั แมกนาคารต าของอังกฤษ ซ่ึงแมกนาคารต านบ้ี คุ คลทัว่ ไปมีความเหน็ วา
เปน ทม่ี าของกฎหมายรฐั ธรรมนญู ในการเปรยี บเทยี บดังกลาว หากไดความวาศลิ าจารึกของพอขนุ รามคำแหงมี
ลักษณะคลายคลงึ กบั แมกนาคารตาแลว ศลิ าจารกึ ของพอขนุ รามคำแหงก็ควรนับวาเปนกฎหมายรฐั ธรรมนญู ดวย
การศกึ ษาเปรยี บเทียบระหวางศลิ าจารึกกบั แมกนาคารต า อาจพิจารณาในเรอ่ื งดงั ตอไปนคี้ ือ
๑. ชื่อและภาษาท่ีใช ศลิ าจารกึ ของพอ ขนุ รามคำแหง หรือทเ่ี รียกวา หลกั ศลิ าจารึกหลักที่ ๑ นน้ั เปน ชอ่ื ที่
คนรุนหลงั ตง้ั ขนึ้ เพือ่ เรยี กศลิ าจารกึ น้ี สวนแมกนาคารตากเ็ ปน ชอ่ื ท่ีตงั้ ขน้ึ เพอ่ื เรยี กกฎบัตรท่ีพระเจา จอหน บัญญัติ
ขึน้ โดยภาษาลาตนิ ในการบัญญตั ขิ อ กำหนดตา ง ๆ จะเหน็ ไดว า การต้ังชอื่ ใหก บั เอกสารทงั้ สองฉบบั นน้ั กเ็ พอื่ ความ
สะดวกในการ เรียกขานเทา นนั้ แตเ อกสารฉบบั ใดจะมลี กั ษณะเปน รัฐธรรมนญู หรือไม ตองพจิ ารณาจากเนือ้ ความ
ของเอกสารฉบบั นน้ั
๒. การกำหนดอาณาเขตการปกครองประเทศ ศิลาจารึกของพอขุนรามคำแหงกับแมกนาคารตาตางก็มี
การกำหนดอาณาเขตการปกครอง กลาวคือ ศิลาจารึกของพอขุนรามคำแหงมีขอความที่แสดงใหเห็นถึงอาณาเขต
ของอาณาจักรสุโขทัย ในทำนองเดียวกันแมกนาคารตาก็มีขอความแสดงใหเห็นวาใชบังคับในอาณาเขตที่พระเจา
จอหนมีอำนาจปกครอง
๓. การไดมาซึง่ อำนาจในการปกครอง เอกสารทัง้ สองฉบับตางก็กลา วถึงการไดมาซึ่งอำนาจในการ
ปกครอง คอื พอขุนรามคำแหงทรงไดอ ำนาจในการปกครองมาโดยสบื ราชสันตวิ งศ สว นพระเจาจอหน ทรงได
อำนาจมาดว ยพรของพระผูเปนเจา
๔. การประกนั สทิ ธแิ ละเสรภี าพของประชาชน ในศิลาจารกึ ของพอขุนรามคำแหงไดกำหนดรบั รองสิทธิ
และเสรภี าพของประชาชนไวห ลายประการ เชน เสรภี าพในการประกอบอาชพี เสรีภาพในการเดินทาง สทิ ธใิ นการ
สบื มรดก สทิ ธิในการรอ งทุกขฎกี า สว นในแมกนาคารตากไ็ ดก ำหนดรบั รองสิทธขิ องประชาชนไวห ลายประการ
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๗๗
เชน เดยี วกนั เชน การจะลงโทษผใู ดนั้น จะตอ งไดร บั การชขี้ าดจากบคุ คลในฐานนั ดรเดียวกนั วา เปนผกู ระทำ
ความผิดจริง การยดึ เอาทรพั ยส ินของเอกชนโดยพลการโดยไมมีการชดเชยนน้ั กระทำไมได
๕. การจำกัดอำนาจรัฐ ในศลิ าจารึกของพอ ขุนรามคำแหงมขี อความแสดงวา พระองคท รงใหยกเลกิ การ
เกบ็ ภาษีจงั กอบ สวนในแมกนาคารต ากก็ ำหนดใหพ ระเจา จอหน ทรงเก็บภาษีตามจำนวนทก่ี ำหนดไวเ ทานัน้ จะทรง
เรียกเก็บเอาตามอำเภอใจไมไ ด จะเหน็ ไดว าเอกสารทง้ั สองฉบบั ตา งกก็ ำหนดใหมกี ารกำจัดอำนาจรฐั ไวเ ชน เดยี วกนั
๒. หลกั ศิลาจารึกท่ี ๓๘ (กฎหมายลกั ษณะโจร)
ท่ีมาของศลิ าจารึกหลกั ท่ี ๓๘ น้ี เปน คนละเร่อื งกับศลิ าจารกึ หลกั ท่ี
๑ แตเ ดมิ เขา ใจวา ศิลาจารกึ หลักที่ ๓๘ ตราขน้ึ เม่ือป พ.ศ.๑๘๘๗
โดยพระยาเลอไท ซงึ่ เปน พระราชโอรสของพอขุนรามคำแหง
ตอ มาภายหลงั มนี กั ประวตั ิศาสตรมีความเหน็ วา ศิลาจารกึ หลักนี้
เขียนขน้ึ เมอ่ื ป พ.ศ.๑๙๑๖ ซ่ึงเปนเวลาทีล่ วงเลยการสถาปนากรงุ
ศรีอยุธยา คอื ๑๘๙๓ และมคี วามเห็นตอ ไปอกี วา เปน กฎหมายท่ี
เขยี นขน้ึ โดยกษตั รยิ ก รงุ ศรีอยธุ ยาเพอ่ื ไปใชป กครองอาณาจกั ร
สุโขทัย ซง่ึ ตกเปน เมอื งประเทศราชของกรุงศรอี ยธุ ยา
จากการศึกษาหลกั ศิลาจารึกหลกั ท่ี ๓๘ น้ี ถอื ไดว ามีลักษณะเปน
กฎหมายอาญาโดยแทเพราะ
๑. พระมหากษตั ริยเปนผูม พี ระบรมราชโองการใหต รา
ขึ้นมาใชภายในราชอาณาเขต มีกรงุ สโุ ขทัยเปน ประธานของเมอื ง
อนื่ เชน เชลยี ง กำแพงเพชร ทงุ ยั้ง ปากยม สองแคว
๒. มีการกำหนดความผิด กลา วคอื ถา เอาขาเขาไว
ภรรยาเขาไวไมส งคืน มคี วามผิดฐานลักคนเขามา ไมชว ยจับขโมยมคี วามผิด เปน ตน
๓. มกี ารกำหนดโทษกฎหมายลกั ษณะโจร ตามหลกั ศิลาจารกึ กำหนดโทษไวด งั นี้
โทษในศลิ าจารกึ หลักที่ ๓๘ มดี งั นี้
(1) โทษปรบั ไหม คือ ปรบั เปน คาสนิ ไหมทดแทน ซ่ึงจะปรบั เอาตามความหนกั เบาของการกระทำ
ความผดิ โดยเฉพาะการเอาขา คนรับใชข องเขาไปยงิ่ นานวันโทษจะหนกั ข้นึ เพราะคนเปน กำลงั งาน การเอาชา คน
รบั ใชข องเขาไปกักขงั ทำใหเ ขาเสียประโยชน
(2) โทษสกั คอื การเอาเหลก็ ปลายแหลมจุมลงไปในหมึกแลว ปก ลงไปในผวิ หนงั การสกั จะเปน ลักษณะ
ของการลงโทษประจาน เชน สกั ไวท หี่ นาผาก ทแ่ี กม ซ่งึ จะกระทำกับผทู ำความผดิ ฐานลกั ทรพั ย
(3) โทษโบย คือ โทษทีใ่ ชลงแกผกู ระทำความผิดฐานปลอมแปลง ซงึ่ สวนใหญจะเปนการปลอมแปลง
เงินตรา
ความสำคญั ของศลิ าจารกึ หลกั ท่ี ๓๘
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๗๘
ถือวา เปน ท่ีมาของศัพทก ฎหมายไทย ซงึ่ เรายงั ใชอยแู ตความหมายอาจจะแปรเปลยี่ นไปบา ง เพราะสมยั น้ี
เรามเี ทคนคิ การเขยี นกฎหมาย คอื การสรางคำจำกัดความ ซ่งึ สมัยกอนนน้ั จะใชตามความเขาใจของคนทวั่ ไป คำ
จำกัดความหรือท่เี รยี กวา คำวิเคราะหศพั ทหรอื นยิ าม (Definition) ซ่งึ คำเหลา นี้เราจะเห็นคอื ในประมวลกฎหมาย
อาญามาตรา ๑ เชน
ทจุ รติ หมายความวา เพอื่ แสวงหาประโยชนม คิ วรชอบดว ยกฎหมายสำหรับตนเองหรอื ผูอ ื่น
เวลากลางคนื หมายถงึ เวลาตัง้ แตพ ระอาทติ ยต กและกอนพระอาทิตยข ้นึ เปน ตน
ถอยคำในหลักศิลาจากรึกท่ี ๓๘ เปนตน กำเนดิ ศพั ทใ นกฎหมายไทย ไดแ ก
พระปรชญมติ แปลวา พระราชบัญญัติ
พระราชศาสตร พระธรรมศาสตร แปลวา กฎหมาย
สินไหม แปลวา เงนิ คาปรบั ผูแ พคดใี หแกผ ูชนะคดี
ลกั “ เอาทรพั ยส ินของผอู ืน่ ไป
อาชญา “ อาญา
ละเมดิ “ การกระทำผดิ กฎหมายตอผูอ นื่
สนิ จาง “ คา จาง
หนีส้ ิน “ หน้เี งิน
๓. กฎหมายของพระยามังราย และมังรายศาสตร
พระญามังรายหรือท่ีปรากฏในพงศาวดารโยนกเรียกวา “ พระยา
เม็งราย ” (แตปรากฏในศิลาจารึกและเอกสารอักษรธรรมลานนา
เปน “ มังราย ” ) เปนกษัตริยองคสุดทายแหงราชวงศลาว-ในเมือง
เงินยางหรือเชียงลาว-เชียงแสน และทรงเปนปฐมกษัตริยแหง
ราชวงศมังรายของอาณาจักรลานนา ทั้งนี้ พระองคเปนกษัตริย
ลานนาพระองคแรก ท่ีใชคำเฉลิมพระนามวา “ พระญา ” ซ่ึงเปน
ศพั ทภาษามอญในยุคกลางท่ีแปลวากษัตรยิ กอนหนาน้คี ำเฉลิมนาม
ที่หมายถึงตำแหนงดังกลาวจะใช “ ลาว ” ซ่ึงแปลวาใหญหรือมี
เกียรติยิ่ง ดังพบวาปฐมกษัตริย แหงราชวงศค ือลาวจกเรื่อยมาจนถึง
กษัตรยิ องคท่ี ๒๔ คือพระบิดาของมงั รายชื่อลาวเมง ใชค ำเฉลิมนาม
วา “ ลาว ” ท้งั สิน้
ลาวเมงไดอภิเษกกับธิดาของทาวรุงแกนชายแหงเมืองเชียงรุง ช่ือ
นางอั้วม่ิงจอมเมืองหรือนางเทพคำขาย นางไดประสูติพระโอรสเมื่อยามใกลรุงวันอาทิตย เดือนอาย จุลศักราช
๖๐๑ (พ.ศ.๑๗๘๒) ที่เมืองเชียงลาวซึ่งอยูหางจากเชียงแสนปจจุบันประมาณ ๑.๕ กิโลกรัม เม่ือทาวรุงแกนชาย
ทราบขาวก็ไปทำพิธี “หลอนเดือน” หรือทำขวัญเดือนแลวไดประชุมกันต้ังช่ือกุมารวา “มังราย” เพื่อ “ใหสัมพันธ
กบั ชื่อพอวาเมงชื่อปูตาวารุง... ลูกนางทาวเทพคำขา ยเชียงรุง” ครั้นลาวเม็งเสีย เสียชีวิตเมื่ออายุ ๗๕ ป มังรายก็ได
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๗๙
เปนกษัตรยิ แ ทนเมอื่ อายุ ๒๑ ป
เมื่อมังรายสืบสมบัติตอจากพระบิดาแลว กไ็ ดผนวกเอาเมืองตาง ๆ เขาไวในราชอำนาจ และตอมาก็ไดสราง
เมืองขึ้นที่ริมฝงน้ำแมกกเม่ือ พ.ศ.๑๘๐๕ ใหช่ือวาเมืองเชียงราย และไดขยายไปต้ังศูนยอำนาจที่เมืองฝางอีกเม่ือ
พ.ศ.๑๘๑๗ ซ่ึงขณะที่ประทับท่ีเมืองฝางนั้น มังรายก็ไดทราบถึงความอุดมสมบูรณของเมืองหริภุญชัย จึงโปรดให
อา ยฟาหรือขุนฟาไปทำราชการเปนไสศกึ อยูในเมืองดังกลาวเพื่อใหราษฎรในเมืองคลายความจงรกั ภักดีจากพระญา
ยีบา อายฟา ใหเ วลาทำการอยูถ งึ ๗ ป จงึ ใหค นถอื หนังสือไปทลู มงั รายใหยกทัพไปตหี ริภุญชัยซ่งึ ก็ตีหรภิ ญุ ชัยได
ในคร้ังที่มังรายขยายฐานอำนาจน้ัน ก็ไดรุกเขาไปถึงเขตเมืองพะเยาของพระญางำเมือง ซึ่งครั้งนั้นก็ไดทำ
ไมตรีตอกันและตอมาใน พ.ศ. ๑๘๓๐ ก็ไดกระทำไมตรีเปนพันธมิตรกับพระญางำเมืองและพระยารวง (พอขุน
รามคำแหง) แหงเมอื งสุโขทยั ณ รมิ ฝงแมน ้ำขุนภู (ตอมาเรยี กวา นำ้ แมอิง)
เม่ือพระญามังรายไดนครหริภุญชัยไวในอำนาจแลว ก็โปรดใหอมาตยชื่ออายฟาปกครอง สวนพระองคไป
ประทับอยูทางทิศอีสานของเมืองหริภุญชัยท่ีเรียกวา “แชว” ตอมาก็ยายไปสรางเวียงกุมกามเมื่อ พ.ศ.๑๘๓๗ใน
ชวงเวลาซึ่งประทับอยูท่ีเวียงกุมกามนั้นก็ไดยกทัพไปถึงเมืองหงสาวดีและเมืองอังวะดวย ผลจากการไปเยือนเมือง
ท้ังสองนั้นก็ไดรับนางพายโคพระธิดาของพระเจาหงสาวดีเปนพระชายา และไดชางฝมือประเภทตาง ๆ ๕๐๐
ครัวเรือนจากกษัตรยิ องั วะอีกดว ย
ตอมาเมื่อทรงเห็นวาเวียงกมุ กามมปี ญหาเร่อื งนำ้ ทว มจึงไดออกสำรวจหาชัยภูมทิ ี่จะสรางเมืองใหม ในท่สี ุดก็
พบบริเวณท่ีควรแกการสรางเมือง คือบริเวณท่ีราบระหวางเชิงดอยสุเทพกับแมน้ำปงซ่ึงอยูทางดานเหนือของเวียง
กุมกาม คร้ังนั้นพระญามังรายก็ไดเชิญพระสหายรวมน้ำสาบานคือพระญางำเมืองและพระญารวงไปชวยพิจารณา
และกษัตรยิ ทั้งสามพระองคก ไ็ ดสรา งเมอื งข้ึนมคี วามกวาง ๙๐๐ วา และยาว ๑,๐๐๐ วา แลวจงึ เรมิ่ ขุดคกู อ ปราการ
และสรางราชมณเฑียรพรอมกันซ่ึงในศิลาจารึกที่วัดเชียงมั่น เชียงใหม บันทึกวาเริ่มการสรางเมืองเมื่อ “ สกราช
๖๕๘ ปรวายสัน เดือนวิสาขะออก ๘ ค่ำ วัน ๕ ไทเมิงเปลา ยามแตรรุงแลวสองลูกนาทีปลายสองบาทนวลัคนา
เสวยนวางคปรหัส ในมีนยราสี ” ซึ่งตรงกับวันท่ี ๑๒ เมษายน พ.ศ.๑๘๓๙ เวลาประมาณ ๑๔.๐๐ นาิกา และถือ
เปนกาลกำเนดิ ของเมอื ง แลวตั้งชอื่ เมืองวา “นพบรุ สี รนี คระเชียงใหม” ซึ่งนิยมเรยี กวา “เมอื งเชียงใหม”
หลังจากการสรางเมืองแลว ในรัชสมัยของพระญามังรายนั้น พระองคไดควบคุมเมืองตาง ๆ ใหอยูในพระ
ราชอำนาจไดอยางสมบูรณ ท้ังนี้ทรงมีพระโอรสชื่อขุนคราม หรือพระญาไชยสงครามที่เกงกลาสามารถคอยชวย
สนับสนุนอาณาเขตของพระองคในทิศเหนือ รวมถึงแควนสิบสองพันนาทิศใตจรดเขตอาณาจักรสุโขทัย ทิศ
ตะวนั ออกจรดเขตอาณาจกั รลานชา ง และทศิ ตะวันตกจรดฝง แมนำ้ สาละวนิ
พระญามังรายไดสนับสนุนใหประชาชนไดรับความสุขและสะดวกในการประกอบอาชีพดวยวิธีการตาง ๆ
สรางตลาดและสรางสะพานขามน้ำแมปงที่เวียงกุมกาม สรางเหมืองฝาย เชน เหมืองแกวในเขตอำเภอแมริม
เชียงใหมสรางแนวก้ันน้ำขนาดใหญ มิใหน้ำเขาทวมเวียงกุมกามยาวถึง ๓๐ กิโลเมตร ซ่ึงปจจุบันใชเปนแนวถนน
สายเชยี งใหม- ลำพูน
ใน พ.ศ. ๑๘๓๓ กองทัพมองโกลไดเขายึดเมืองเชียงรุงคร้ังน้ัน พระญามังรายไดชวยตานทัพของมองโกลได
สำเร็จ และ ใน พ.ศ. ๑๘๕๒ ก็ไดยกทัพจากเชียงใหมไปชวยตอสูกับมองโกล และไลทัพมองโกลออกไปได การรบ
กนั มองโกลไดดำเนนิ ตอไปจนถึง พ.ศ.๑๘๕๔ ในป พ.ศ.๑๘๕๘ และ พ.ศ. ๑๘๖๘ เชยี งใหมไ ดสงทตู ไปเมืองจีน และ
ตอ มาก็ยังสง ทูตไปอกี ถึง ๔ คร้งั
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๘๐
พระญามังรายไดอุปถัมภพระพุทธศาสนาเปนอยางดีทรงสรา งพระเจดียก ูคำ ท่เี วียงกมุ กามและไดบรรจพุ ระ
บรมสาริริกธาตุไวดวยในระยะหลัง และหลังจากการสรางเมืองเชียงใหมแลวก็ไดสรางวัดเชียงม่ัน โดยสรางเจดียลง
ในบรเิ วณทีเ่ ปนหอนอนของพระองคมากอ น
ในชวงที่บานเมืองสงบน้ัน นอกเหนือจากการทำนุบำรุงประชาชนและบานเมืองแลว พระญามังรายก็ยัง
โปรดใหจัดคนไปคอยสอดแนมความเคล่ือนไหวในเมืองตาง ๆ อยูเสมอระกอบกับพระราโชบายท่ีชาญฉลาด จึงทำ
ใหบา นเมอื งเปนปก แผนตลอดรชั กาล
พระญามังรายสิน้ พระชนมเพราะตอ งอสุนีบาตขณะทรงชา งไปตรวจตลาดกลางเมืองเชียงใหม ในปเมิงไส จ.
ศ.๖๗๙ คอื พ.ศ.๑๘๖๐ ขณะท่เี จริญพระชนมายไุ ดถึง ๘๐ พรรษาหลังจากนนั้ พระโอรสคอื พระญาไชยสงครามไ ด
จัดพิธีปลงพระศพแลว สรางสถูปบรรจอุ ัฐขิ องพระบิดา ไวทตี่ ลาดกลางเมืองและไดปลูกตนไมโ พธ์ิไวท ่ีสถูปนนั้ อีกทั้ง
ยงั สรา งรว้ั ลอมบรเิ วณดงั กลา วไว
มังรายศาสตร
มังรายศาสตร หรือ กฎหมายพระยามังราย เปน
กฎหมายเกาแกท่ีสุด แหงอาณาจักรลานนา เปน
กฎหมายท่ีพัฒ นาข้ึนมาจากระเบียบแบบแผน
ขนบธรรมเนียมทองถ่ินศาสนาและจารีตประเพณีท่ีสั่ง
สมกันมาจนเปนระบบ มกี ารแบง หมวดหมูและลกั ษณะ
เดน ในดานหลักความคิดทางกฎหมายใกลเคียงกับ
ความคิดของกฎหมายสากลอื่น ๆ เมื่อเปนกฎหมายท่ี
พัฒนาข้นึ มาจากจารีตประเพณี จึงสะทอนใหเหน็ ถงึ วิถี
ชีวิตของชนลา นนาเปน อยา งดี
มังรายศาสตรนี้เปนที่ยอมรับกันอยูโดยทั่วไปแลววาเปนกฎหมายเกาแกท่ีสุดแหงอาณาจักรลานนา ซึ่งกษัตริย
ลานนาไดใชกฎหมายฉบับนี้ปกครองบานเมืองมาเปนเวลาไมนอยกวา ๗๐๐ ป นับตั้งแตพระญามังรายไดทรงสราง
เมืองเชียงใหม เมือ่ พ.ศ. ๑๘๓๙ เปนตนมา
อาจกลา วโดยสรปุ ถงึ ขอบทกฎหมายในมังรายศาสตร ไดด ังน้ี
หมวดท่ีวา ดวยการปกครอง
การบังคบั บญั ชาตามลำดบั ขัน้
สายการบงั คบั บัญชา ไดกำหนดจำนวนอัตราข้นั ต่ำข้นึ ไปตามลำดับ ดังน้ี
ไพร ๑๐ คน ใหอยูในการบังคบั บัญชาของนายสิบ ๑ นาย
นายสบิ ๒ นาย ใหอยูใ นการบงั คบั บญั ชาของนายหา สิบ ๑ นาย
นายหาสบิ ๒ นาย ใหอ ยใู นการบังคบั บัญชาของนายรอ ย ๑ นาย
นายรอย ๑๐ นาย ใหอยูใ นการบงั คับบญั ชาของเจาพัน ๑ นาย
เจา พนั ๑๐ นาย ใหอ ยูในการบังคบั บญั ชาของเจา หม่ืน ๑ นาย
เจา หมน่ื ๑๐ นาย ใหอยูในการบงั คับบัญชาของเจาแสน ๑ นาย
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๘๑
หมวดที่วา ดว ยการศกึ สงคราม
เมอ่ื บา นเมอื งมีศกึ สงคราม กฎหมายไดร ะบุโทษของการหลบหนีจากงานศกึ ดงั น้ี
ไพร หลบหนีจากผบู งั คับบัญชาคอื นายสิบ เมอื่ จับไพรไ ด ใหประหารชีวติ เสีย
นายสิบ หลบหนีจากนายหา สบิ ใหประหารชีวิตนายสบิ เสีย
นายหา สบิ หลบหนจี ากนายรอ ย ใหป ระหารชีวติ นายหาสบิ เสยี
นายรอ ย หลบหนีจากเจา พัน ใหป ระหารชวี ิตนายรอ ยเสีย
เจา พัน หลบจากเจาหม่นื ใหป ระหารชีวิตเจาพันเสีย
เจาหมื่น หลบหนจี ากเจา แสน ใหป ระหารชีวิตเจาหมืน่ เสีย
เจาแสน หลบหนจี ากพระเจาแผนดนิ ใหประหารชวี ติ เจาแสนเสีย
นอกจากน้ันยังใหริบทรัพยท้ังหมด ใหประหารชีวิตเจาแสนเสียเพราะไมซ่ือสัตย เจานายไมรับเล้ียง เปนการ
ประจานใหอับอาย และเพ่ือมิใหเปนเยี่ยงอยางแกคนทั้งหลาย ในทางกลับกัน หากผูเปนนาย หลบหนีละทิ้ง
ผูใตบังคับบัญชาในสมรภูมิเชนนี้ ก็ใหประหารชีวิตนายผูหลบหนีผูน้ันเสียเชนกัน แตหากผูน้ันมีคุณความดีมากมา
กอน กส็ มควรลดโทษให โดยการสกั ทีห่ นาผากแลวปลอยตัวไป ไมป ระหารการประจานเชนน้รี า ยกวาตายเสยี อกี
การปนู บำเหน็จรางวลั
หากทหารผูใดมีความกลาหาญ เปนที่ประจักษและเสียชีวิตในสมรภูมิ ใหรับอุปการะบุตรภรรยาเพื่อสืบเชื้อ
สายของทหารหาญผนู ้ัน หากทหารผใู ดไดทำความชอบในการรบ ไดต ดั ศรษี ะขาศึกที่มีตำแหนง สูงกวาตนขน้ึ ไป ก็ให
ดำรงตำแหนงสูงนน้ั พรอมทั้งพระราชทานภรรยา เครื่องประกอบยศ และเครื่องประดับทองคำเปนรางวัล สำหรับผู
ท่ีทำความชอบ หากทหารผูใดไมไดศรีษะเขาศึกมา แตกลาหาญในการรบเปนที่ประจักษ ก็พระราชทานรางวัลและ
ตำแหนง ยศ บรรดาศกั ด์ิ เชน กนั
มรดกเสนาอำมาตย
หากเสนาอำมาตยผูใดประพฤติดีทำคุณประโยชนตอบานเมือง ไดถึงแกกรรมไปในขณะปฏิบัติราชการอยูน้ัน
ใหแบง ปนมรดกตามคำสัง่ ของผูตาย หากไมไดส ั่งความไว ใหแบงทรพั ยสินของผูตายเขาคลังหลวงครึ่งหน่ึง ไวใหแก
บุตรภรรยาคร่ึงหนี่ง ทายาทของผูตายไมวาหญิงหรือชาย พระเจาแผนดินรับชุบเลี้ยงเพราะเปนเชื้อสายของคนดี
แมท ำผิด ๒-๓ คร้งั ก็ไมค วรประหารชีวติ ใหเหน็ แกค วามดขี องบรรพบุรษุ ใหวากลาวตักเตอื น หากโทษหนักไมอาจ
สงั่ สอนได ก็ใหล งโทษตามความผิดน้ัน ๆ ได
การผลดั เปลย่ี นเขา รบั ราชการทหาร
กำหนดใหไพรมีการผลัดเปลี่ยนการเขารับราชการทหารเพ่ือใหไดอยูบานทำมาหาเลี้ยงชีพ โดยกำหนดไววา
ชวงเวลา ๑๐ วัน ใหม ีโอกาสทำงานของตน
หมวดท่วี าดวยการเก็บภาษี
เมื่อมีผไู ปกูเงนิ มาลงทนุ เจาของเงนิ จะเรียกเกบ็ ดอกเบ้ียไดต อเมอื่ ครบกำหนด ๓ ปไปแลว ผใู ดขยันทำใหท ดี่ ิน
วางเปลาเปนประโยชน ควรใหทำตอไปจนครบ ๓ ปแลวจึงเก็บภาษี ผูใดสรางบาน สวน นา ครบ ๓ ปแลว จึงควร
เรียกเกบ็ ภาษี
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๘๒
การแยง ชิงทดี่ ิน
หากมีผูใดใชอ ำนาจเงนิ จางวานจาหนา ท่ีที่เปนพนักงานที่ดินดำเนินการแยง ชิงเอาที่ดนิ จากผูบุกเบิกแตด้ังเดิม
กฎหมายนี้กำหนดวาอยาใหท่ีดินน้ันแกผูชิง เปรียบผูชิงคือคนบาป อยาใหคนเชนน้ีมีอิทธิพลมาก เพราะคนดีจะ
หมดกำลังใจในการสรางบา นเมือง บานเมอื งก็จะเสอ่ื มทรามไปในทส่ี ุด
หมวดที่วาดว ยการกำหนดลกั ษณะไพรและขา
หา มผทู เี่ ปนขุนนางนำไพร (คนที่เปน ไท) มาเปน ขา (ทาส) รบั ใช โดยเฉพาะไพร ๔ ลักษณะ ดังน้ี
๑. ผูทีม่ ีหนส้ี นิ ลนพนตัว
๒. ผูท่มี คี ดีตดิ ตวั
๓. ผูประพฤตติ วั เปน โจร
๔. ผูทล่ี ะทง้ิ หนาทรี่ าชการ
ผูใดเปนไพรแตเอาตัวไมรอด ไดเขาไปเปนขารับใชขุนนาง เมื่อพอแมตายลง ควรแบงทรัพยสินใหเทาที่ผูตาย
สัง่ ไว ถาไมไดส ั่งกไ็ มค วรให เพราะเขาเอาตัวไมรอด ซำ้ จะพาพนี่ อ งไดร บั ความลำบากไปดวย
สถานภาพของไพรแ ละขา
หากขาหรือทาสแตงงานมีลูกกับไพร กฎหมายกำหนดวาลูกท่ีเกิดมาน้ัน ดำรงสถานภาพเปนไพร แมพอหรือ
แมจ ะเปน ขา กต็ าม เพราะไพรพ ลเมืองหายาก
ลักษณะขุนนาง
กฎหมายนบ้ี ง วาในโลกนม้ี ีขนุ นาง ๒ ลกั ษณะ คือ
๑. ขุนธรรม คอื ขุนนางผทู ป่ี ระกอบดวยสังคหวตั ถุ ๔
๒. ขุนมาร คอื ผทู ไี่ มป ระกอบดว ยสังคหวัตถุ ๔
กฎหมายไมใหสนับสนุนขุนมาร และเปรียบเสมือนตนพืชท่ีเปนยาพิษเกิดขึ้นกลางเมือง หากมีลูกมีหลานก็จะ
ทำลาย ทำรายบา นเมอื ง ควรเอาแบบอยา งขนุ ธรรม
หมวดท่ีวา ดว ยการงดโทษและลงโทษกรณตี า ง ๆ
ผูใดฆาผูก ระทำผดิ กฎหมายนใี้ หงดโทษ โดยเฉพาะผกู ระทำผดิ ในกรณตี อ ไปน้ี
๑. สามีฆา ภรรยาและชู
๒. เจาทรัพยฆา ผลู กั ทรพั ยขณะทำการ
๓. เจา ของบา นฆา ผถู ืออาวธุ จะเขามาฆาตนในบา น
๔. เจาของบา นฆา ผบู กุ รุกในยามวกิ าล
๕. เจา ของบานฆา ผูทก่ี ำลงั ขวางปาหรอื ทำลายบา นเรอื น แตห ากจับมดั และฆา ผฆู านนั้ ตอ งไดร บั โทษ
เมื่อมีการจับกุมผูตองหา ไมวาโทษหนักหรือเบา ผูรายกลับถืออาวุธตอสูหรือหลบหนีไป ผูใดไดฆาคนรายตาย
กรณีนไี้ มถอื วา ผูฆากระทำผดิ
หากผูรายยอมจำนนแลวแตวิ่งหนีไปโดยไมมีอาวุธ เม่ือจับไดไปผูกมัดไว อยาฆา ผูใดฆา ถือวาผูน้ันมีความผิด
หากจบั กุมผูกมัดผรู ายไวแลว ไมนำตัวมาใหเจา ขุนพิจารณา แตกลบั ฆาผรู า ยนนั้ ผฆู า มคี วามผิด
ลกั ษณะโทษทีผ่ กู ระทำตอ งงถกู ประหารชีวิต
๑. ไดฆ าผูท ไ่ี มม ีโทษ ไมมีความผิด
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๘๓
๒. ลอลวงผูอน่ื ไปฆาเพอ่ื ชิงทรพั ย
๓. ทำลายศาสนสมบัติ
๔. ดกั ทำรายผูอ่นื ขณะเดินทาง
๕. จ้ี ปลน ผอู ืน่
๖. ลกั สง่ิ ของมีคาของทา วพระญามาไวในเรอื นตน
๗. ลักขโมยทรัพยสินของพระสงฆ
๘. ฆาพระสงฆ
๙. ลกู ฆา พอ แม
๑๐. นองฆา พ่ี
๑๑. ขา ฆา นาย
๑๒. ภรรยาฆา สามี
ทั้ง ๑๒ ขอ ถือเปน โทษหนกั
การตดั สนิ คดีความโทษหนัก มี ๓ สถาน
๑. ประหารชวี ติ
๒. ตัดอวยั วะ
๓. ขายเปนทาสทีเ่ มอื งอื่น
ผทู ่ีจะพจิ ารณาตดั สนิ คดีใหค ำนงึ ถงึ เหตุ ๔ ประการ
๑. พิจารณาดสู ถานภาพของทรัพยสินวามากนอ ย ลเี ลว เพยี งใด
๒. พิจารณาดูนำ้ หนักถอยคำวาหนกั เบาเพียงใด
๓. พิจารณาดูเวลาที่เสียทรัพยสินน้ัน หากสูญเสียเมื่อราคาถูก หากสูญเสียขณะราคาแพง ก็พิจารณา
ตดั สนิ ความเวลาของแพง
๔. พิจารณาการทะเลาะววิ าทวา ใชเวลามากหรอื นอ ยอยางไร เกิดข้นึ เวลาใด เชา หรอื คำ่
การตัดสินคดีใหยึดถือปฏิบัติตามผูรูท ั้งหลาย และยกตัวอยางการตัดสินคดีของตุลาการ ผูมีวิจารณญาณวาจะ
ไตรต รองดูฐานะทั้ง ๕ คือ ส่งิ ของ เวลา สถานท่ี ราคา และการชดใชแ ลว จึงจะตัดสิน
กฎหมายเกยี่ วกับชลประทาน
สำหรบั กฎหมายดานการชลประทานทที ี่เคยใชใ นลานนา ดงั ตอไปน้ี
๑ การไมชวยสรางซอมเหมืองฝาย แลวไปขโมยน้ำเขานาคนที่มีพ้ืนที่นาอยูในเขตเหมืองฝาย จะตองไป
ชวยเวลาชุมชนเกณฑไปสราง ซอมเหมืองฝาย หากไมไปจะใชน้ำไมได หากขโมยน้ำถูกเจาของนาตีตายก็ตายฟรี
ดังปรากฏใน “กฎหมายมงั รายศาสตร” วา
“มาตรา ๑ ทำนาติดกัน ผูหน่ึงชวนไปทดน้ำเขานา มันไมยอมไปชวย แตคอยขโมยน้ำจากทาน หรือ
แอบขุดหนองน้ำทานเจานา เจาหนอง ไดฆามันตายก็เปนอันสุดส้ินกันไป อยาวาอะไรแกเจานา ผิไมฆามันก็ไห
ไหม ๑,๑๐๐,๐๐๐ เบ้ีย” (ประเสริฐ ณ นคร ๒๕๑๔)
“อัน ๑ ผูใดบแปงเหมืองแปงฝายสักเม็ด มันไปลักเอาน้ำทาน หื้อ(ให) ตีหัวจนแตก (แลว) ปลอยเสีย บ
ยะอั้น (มิเชนน้ัน) ก็หื้อไหม(ปรับ) ๑๑๐ เงิน หรือมันยังไปลักแถมเลา ห้ือฆาเสียคากับที่นั้น(ฆาเสียท่ีฝายนั้น)”
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๘๔
(วันเพญ็ สรุ ฤกษ ๑๕๑๘)
จะเห็นวา โทษของการไมชวยคนอ่นื สรา งซอ มเหมอื งฝายมีหลายอยาง ตงั้ แตถกู ตหี ัวแตก ปรับไหม หรอื ไม
ก็ฆาเสีย แสดงวา โทษขโมยน้ำโดยที่ตัวเองไมไดชวยชุมชนสรางซอมแซม เปนพฤติกรรมท่ีช่ัวรายมากในทัศนะ
ของคนลา นนาสมัยกอ น จงึ มีโทษที่รุนแรงมาก
๒ ทำลายประตูระบายน้ำ : ในกฎหมายมังรายศาสตร ฉบับวัดเสาไหกำหนดไววา ผูใดขุดทำลายแต หรือ
ประตูระบายนำ้ ใหป รบั ไหม ๕๒ เงิน สำหรับแตใหญแ ละปรบั ไหม ๑๑ เงิน สำหรบั แตนอ ย
๓ พังฝาย : ในกฎหมายมังรายศาสตร กำหนดวา ผูใดพังฝายเสียหาย ฟนหลักฝาย ใหปรับไหม
๓๓,๐๐๐ เบีย้
ในกรณีท่ีถอแพไปชนจนฝายพัง ผูกระทำผิดดังกลาวตองสรางฝายใหดีดังเดิม ถาไมอาจสรางได ใหชดใช
เงิน ๑๑๐ เงนิ สำหรับฝายใหญ และ ๕๒ เงิน สำหรบั ฝายเลก็
๔ ทำใหเหมืองฝายชำรุด ในกฎหมายมังรายศาสตร ฉบับนอตอง กำหนดวา ผูใดไปแยงเปดทางน้ำปาก
เหมือง ทำใหเหมืองฝายของทานชำรุดบางสวน หรือทั้งหมด ใหสรางฝายชดใช ถาไมยอมสรางใหปรับไหม ถา
ไมช ดใชใ หจับใสคอก (คกุ ) ๓ เดอื น หรอื ใหหาผมู าไถแทนโดยเสยี คา ปรับให เปน ตน
๕.ใชความเชื่อในสิ่งศกั ดิ์สิทธ์ิ สังคมลานนาในยุคน้นั เชอื่ ในส่ิงศักด์สิ ิทธิซ์ ่ึงมองไมเหน็ แตมอี ำนาจที่จะให
คณุ ใหโทษตอคนได ทีฝ่ ายก็เชื่อวามีผฝี ายชว ยปกปกรักษาฝายมิใหพัง ชาวบานจึงสรางหอเอาไวใหผีฝายอยู ถึงป
ตองทำพิธีเซนไหวผ ีฝาย หากใครทำใหห อผีฝายพงั จะตอ งสรางใหด ดี ังเดิมและขอขมา มฉิ ะน้ัน ผีฝายจะลงโกรธ
มาก
กฎหมายมังรายศาสตร ฉบับวันเสาไห ก็รับรองอำนาจของผีฝายดวย กลาวคือ กำหนดวา ผูใดทำให
หอผีฝายเสียหาย จะตองทำใหดีดังเดิม และจัดเคร่ืองพลีกรรมบูชามาขอขมาใหถูกตอง ถามันผูใดทำหอผีพัง
เสียหาย และทำฝายพัง มนั จะยอมสรา ง แตไมย อมสรางหอผี ไมยอมขอขมา อยา ยอมใหมันสรางฝาย
“ถึงวามันเปนผูกอสราง ก็จะไมมั่นคง เพราะเหตุผิดผีฝาย ใหสรางหอผีและหาเคร่ืองพิธีกรรมบูชา(ขอ
ขมา) ใหจงไดกอน จึงใหมนั สรา งฝาย หากมนั ไมยอมขอขมา ก็ไมยอมใหมันสรา งฝาย ใหคิดราคาฝายใหญ ๓๓๐
เงนิ ฝายเล็ก ๑๑๐ เงนิ ”
ความเช่อื ในส่งิ ทีม่ องไมเ ห็นวา มอี ำนาจ นา จะทำใหคนในยคุ นนั้ ไมคอ ยกลา ที่จะทำอะไรทผ่ี ดิ จารีต
ประเพณี ผดิ ศลี ธรรม ถงึ แมจ ะมกี ฎหมายกำหนดโทษตา งๆ เอาไวม ากมาย แตสมัยนัน้ กไ็ มมีใครคอยเฝา เหมอื ง
ฝายตลอดเวลา เพื่อจับผดิ คนทที่ ำนอกลูน อกทาง หากคนเชอื่ วาไรน ามีผีไรผนี า ฝายมีผฝี ายคอยดูแลปกปก รกั ษา
อยดู ว ย กน็ าทจ่ี ะทำใหคนทำผดิ กฎหมายนอ ยลง
กฎหมาย ๑๖ หลังคาเรอื น
กฎหมาย ๑๖ หลังคาเรอื น เปน ลักษณะของกฎหมายที่ใหช ุมชนชวยกันรับผิดชอบ และปองกนั การกระทำ
ความผิดฐานลกั ทรพั ย ทง้ั นีไ้ มค ำนึงวา ชมุ ชนนนั้ จะมคี รวั เรอื นมากนอยเพยี งใดกต็ าม กฎหมายไมยอมรบั ฟง ขอ แก
ตวั การปฏเิ สธความรบั ผิดชอบในผลแหงการทมี่ ีการกระทำผิดฐานลกั ทรัพยข องเพอื่ นบา น ที่ตนไมไ ดรเู ห็นดวย
กลา วคือ ในกฎหมายบญั ญัติมใี จความวา ในหมูบ านหน่งึ มี ๑๖ หลงั คาเรอื น ทกุ บานมคี วามคุนเคยสนิทสนมกัน มี
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๘๕
คนรายเขาไปลกั วัวควายและทรพั ยส ินอ่นื ในบา นหลังหนงึ่ อกี ๑๕ ครัวเรอื น ตองชวยกันชดใชราคาทรพั ยสนิ ทีถ่ กู
ลักไป จะแกต ัววาตนเองไมไ ดร เู หน็ กับการลกั ทรัพยน น้ั ไมได กฎหมายใหเ หตุวา เพราะอยูบานเดียวกนั ไมส งั่ สอนกนั
ปลอ ยใหเพ่ือนไปลกั ของผอู ่ืน เมื่อไดต ัวคนรายในภายหลัง ใหพ ิจารณาดหู ากเปน คนดกี ็ใหใ ชราคาทรพั ย ๔ เทา ๖
เทา หรอื ๙ เทา แลวแตกรณี และขับไปเส๕ยจากเมือง
ในกฎหมายมีบทบัญญัตเิ พ่ิมเตมิ อกี วา ถาหากหมบู านเพยี ง ๖ หลังคาเรือน ผอู าศยั อยูใ นหมบู านนีย้ อ มจะ
มีความสนทิ สนมกนั มากกวา กรณีแรก มีโจรไปลักทรพั ยในเรอื นหลังหนึง่ จนหมดสิน้ ร้วั และประตบู า นไมม รี อ งรอย
การถกู งดั แงะ ซ่ึงแสดงวา ผูเขาไปลกั ทรพั ยในบานเปน คนทีร่ จู กั ทางเขาออกบา นหลงั น้เี ปน อยา งดี หากหาตัวคนรา ย
ไมไ ด ใหช าวบานอีก ๕ ครัวเรอื นเปน ผูช ดใชร าคาทรพั ยส นิ ทถี่ กู ลักไปทงั้ หมด ตอมาภายหลังไดตวั เพ่อื นบา นคนใด
เปนผกู ระทำความผดิ ใหปรบั ไหมผนู ั้น ๔ เทา หรือ ๙ เทา แลวใหขบั ออกไปเสียจากหมบู า นนัน้
ความผดิ เก่ียวกบั การเสพสรุ า ม.๑๔๔-๑๔๖
ม.๑๔๔
อนั ๑ ญาตพิ ่นี อ งมาเยย่ี มกันมกี ารด่ืมเหลา จนเมาใหเจา ของบา นพาคนเมาไปสงบาน หากไมพ าไปสงกใ็ หน อน
คาง
หากคนเมาไมนอนคางยังกลบั ไปบานแตถกู ฆา ตายระหวา งทาง ใหเ จาของเหลา ชดใช ๑๑๐ เงิน หากเจา ของ
เหลา หามคนเมากลบั และใหน อนคางคนเมาไมยอมคาง ใหเจา ของบา นบอกใหเ พื่อนบา นรบั รูเ ปน พยาน หากคน
เมาถูกฆาตายระหวางทาง แลว หา ววา กลา วอนั ใดแกเจา ของเหลา
หากเจาของเหลา ไปสง คนเมาถึงบาน เจา ของบา นซง่ึ เปนคนเมานัน้ ควรหาม และใหผมู าสง นอนคาง หากไม
หาม ผูมาสงนั้นกลบั ไปถกู ฆา ตายระหวางทาง ใหคนเมาชดใชคา ผพู าตนมาสง บานน้นั ๑๑๐ เงนิ
หากคนเมาหามผูม าสงไมใหก ลบั และใหคา งทบี่ า นของตนแลว ผูมาสง ไมย อมคา ง เม่อื ถกู ฆา ตานในระหวา ง
ทาง หา มวากลา วอนั ใดแกค นเมา
มาตรา ๑๔๕
อนั ๑ หากคนไปด่มื สรุ าในบา นซ่ึงเจา ของมิไดชกั ชวน
อัน ๑ เจา ของบา นชกั ชวนคนเมาดืม่ สรุ า หรอื หาคนมาชวยทำงาน แลว นำสรุ ามาใหดืม่ หลงั เลกิ งานเมอื่ คำ่ แลว
เจาของบานชวนใหน อนคา ง แตผูเมาไมยอมคา ง และใหเจา ของบา นพาไปสง หากเจา ของบา นไมยอมไปสง ผูเ มา
นน้ั กลบั ไปถงึ กลางทางแลว ถกู ฆา ใหเ จา ของบา นชนใชค าผตู าย ๓๓๐ เงนิ
หากเจาของบานไปสง คนเมาถงึ บานแลว คนเมาไมหาม หรือหา มผมู าสงไมใ หก ลบั โดยใหนอนคางที่บานของ
ตน ผมู าสงไมนอนคางหากกลบั ไป ถูกฆาตายระหวา งทาง หา มวากลา วอันใดแกคนเมา เพราะเหตวุ าเจาของบา น
ตอ งการเพอ่ื นรว มดื่มสุรา และไปสง เพ่ือนถงึ บา นเทา นน้ั ไมตำหนผิ เู มาเพราะเหตผุ ลนั้นแล
มาตรา ๑๔๖
อัน ๑ มีคนดืม่ สรุ าในบานผูใดจนค่ำมดื กถ็ อื วาเจา ของสุรามีความผิด
หากเจา ของสุราไมไ ปสงเพ่ือน บงั เอญิ เพื่อนถูกฆา ใหเ จา ของสุราปกคา คนลกุ ๓๓๐ เงนิ หากเปน คนยากจนให
ชดใช ๒๒๐ เงนิ หรือ ๑๑๐ เงนิ
ผใู ดดมื่ สรุ า หากดม่ื ในเวลาทยี่ งั ไมมดื คำ่ เจา ของสรุ านนั้ ยอมไมม คี วามผิด
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๘๖
บทท่ี ๑๐
กฎหมายสมัยกรงุ ศรอี ยธุ ยา
กรุงศรีอยุธยากอกำเนิดข้ึนเปน ราชธานีในป
พ.ศ.๑๘๙๓ แตมีขอถกเถียงกันมากวา การถือ
กำเนิดของกรุง ศรีอยุธยานั้น มิไดเกิดขึ้นอยาง
ปจ จบุ นั ทันดวนเสยี ทีเดยี ว
มีหลักฐานวากอนที่พระเจาอูทองจะสราง
เมืองขึ้นท่ีตำบลหนอง โสน บริเวณนี้เคยมีผูคน
อาศัยมากอนแลว วัดสำคัญอยางวัดมเหยงค วัดอ
โยธยา และวดั ใหญช ัยมงคล ลวนเปน วดั เกา ท่ีมมี า
กอนสรางกรุงศรี อยุธยาท้ังส้ิน โดยเฉพาะที่วัดพ
นัญเชิง วัดที่ประดิษฐาน หลวงพอโต พระ พุทธ
รูปปูนปนขนาดใหญแบบอูทอง พงศาวดารเกา
ระบวุ า สรา งข้ึนกอน การสรางพระนครศรีอยธุ ยา
ถึง ๒๖ ป วัดเหลานี้ ต้ังอยูตามแนวฝงตะวันออก
ของแมนำ้ ปาสัก นอก เกาะเมืองอยุธยาทมี่ ีการขุด
พบคูเมืองเกาดวย ทำใหเช่ือกันวาบริเวณนี้นา จะ
เปนเมืองเกาที่มีชื่ออยูในศิลาจารึกกรุงสุโขทัยวา
อโยธยาศรีรามเทพ นคร
อโยธยาศรีรามเทพนคร ปรากฏชื่อเปนเมืองแฝดละโวอโยธยา มาต้ังแตชวงราวป พ.ศ.๑๗๐๐ เปนตนมา ครั้น
กอนป พ.ศ.๑๙๐๐ พระเจาอู ทองซ่ึงครองเมืองอโยธยาอยูก็ทรงอภิเษกสมรสกับพระราชธิดาของ กษัตริยทางฝาย
สุพรรณภูมิ ซ่ึงครองความเปนใหญอยูอีกฟากหน่ึงของแม น้ำเจาพระยา อโยธยาและสุพรรณภูมิจึงรวมตัวกันข้ึน
โดยอาศัยความ สมั พันธท างเครอื ญาติ
ครั้นเม่ือเกิดโรคระบาด พระเจาอูทองจึงอพยพผูคนจากเมืองอโยธยาเดิม ขามแมน้ำปาสักมาตั้งเมืองใหมที่
ตำบลหนองโสน หรือที่รูจกั กันวา บึงพระราม ในปจจุบัน กรุงศรีอยุธยาจึงกอ เกิดเปน ราชธานีข้นึ ใน ป พ.ศ.๑๘๙๓
พระเจา อูท องเสด็จฯ เสวยราชยเปน สมเดจ็ พระรามาธบิ ดี ท่ี ๑ ปฐมกษัตรยิ แ หง กรุงศรอี ยุธยา
รัชสมัยของพระองคนับไดวาเปนยุคของการกอรางสรางเมือง และวางรูปแบบการปกครองขึ้นมาใหม ทรงแบง
การบริหารราชการออก เปน ๔ กรม ประกอบดวย เวียง วัง คลัง และ นา หรือที่เรียกกันวา จตุสดมภ ระบบที่ทรง
วางไวแตแ รกเริ่มนี้ ปรากฏวาไดส บื ทอดใชกันมา ตลอด ๔๐๐ กวาปข องกรุงศรีอยุธยา
สมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๑ ครองราชยอยูไดเพียง ๑๙ ป ก็เสด็จ สวรรคต หลังจากรชั สมยั ของพระองค ผูไดสราง
ราชธานีแหงน้ีข้ึนจาก ความสัมพันธของสองแวนแควน กรุงศรีอยุธยาไดกลายเปนเวทีแหงการ แกงแยงชิงอำนาจ
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๘๗
ระหวา งสองราชวงศคือ ละโว- อโยธยา และราชวงศ สุพรรณภูมิ
สมเด็จพระราเมศวร โอรสของสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ ขึ้นครอง ราชยตอจากพระราชบิดาไดไมทันไร ขุน
หลวงพะงั่ว จากราชวงศสุพรรณ ภูมิ ผูมีศักดิ์เปนอาก็แยงชิงอำนาจไดสำเร็จ ข้ึนครองราชยเปนสมเด็จพระ บรม
ราชาธิราช เม่ือสิ้นรัชกาลของสมเด็จพระบรมราชาธิราช สมเด็จพระ ราเมศวรก็กลับมาชิงราชสมบัติกลับคืนมีการ
แยงชิงอำนาจผลัดกันขึ้นเปนใหญระหวางสองราชวงศน้ีอยู ถึง ๔๐ ป จนสมเด็จพระนครอินทร ซ่ึงเปนใหญอยูทาง
สพุ รรณภมู ิและ สัมพนั ธแนนแฟนอยกู ับสุโขทัย แยง ชงิ อำนาจกลบั คนื มาไดสำเร็จ พระ องคส ามารถรวมทัง้ สองฝา ย
ใหเปนอนั หนงึ่ อนั เดียวกนั ไดอ ยา งแทจรงิ
ในชวงของการแกงแยงอำนาจกันเองน้ัน กรุงศรีอยุธยาก็ พยายามแผอำนาจไปตีแดนเขมรอยูบอยครั้ง
จนกระท่ังป พ.ศ.๑๙๗๔ หลัง สถาปนากรุงศรีอยุธยาไดแลวราว ๘๐ ป สมเด็จเจาสามพระองค พระ โอรสของ
สมเด็จพระนครอินทร ก็ตีเขมรไดสำเร็จ เขมรสูญเสียอำนาจจน ตองยายเมืองหลวงจากเมืองพระนครไปอยูเมือง
ละแวกและพนมเปญในท่ีสุดผลของชัยชนะครั้งน้ีทำใหมีการกวาดตอนเชลยศึกกลับมา จำนวนมาก และทำให
อทิ ธิพลของเขมรในอยุธยาเพ่มิ มากขน้ึ ซง่ึ ถอื เปน เรอ่ื งปกตทิ ผ่ี ูช นะมักรบั เอาวฒั นธรรมของผแู พม าใช
กรุงศรีอยุธยาหลังสถาปนามาไดกวาคร่ึงศตวรรษก็เร่ิมเปนศูนย กลางของราชอาณาจักรอยางแทจริง มีอาณา
เขตอนั กวางขวางดวยการ ผนวกเอาสุโขทัยและสุพรรณภูมเิ ขาไว มีการติดตอคาขายกบั ตางประเทศ โดยเฉพาะกับ
จีน และวัดวาอารามตาง ๆ ไดรับการบูรณะข้ึนมาใหมจน งดงามยุครุงโรจนกอนสงคราม : หลังรัชกาลสมเด็จเจา
สามพระยา แลว กรุงศรีอยุธยาก็เขาสูยุคสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ซึ่งเปนชวง เวลาที่อาณาเขตไดแผขยาย
ออกไปอยางกวางขวาง มีการติดตอคาขาย กับบานเมืองภายนอก รวมท้ังมีการปฏิรูปการปกครองบานเมืองขึ้น
พระองคทรงยกเลิกการปกครองที่กระจายอำนาจใหเมืองลูก หลวงปกครองอยางเปนอิสระ มาเปนการรวบอำนาจ
ไวท่ีพระมหากษัตรยิ แลวทรงแบงเมอื งตา ง ๆ รอบนอกออกเปน หัวเมืองชนั้ ใน หวั เมอื งช้นั นอก ซงึ่ เมอื งเหลานีด้ ูแล
โดยขนุ นางที่พระมหากษัตริยทรงแตง ตั้ง
นอกจากนี้ก็ยังไดทรงสรางระบบศักดินาขึ้น อันเปนการให กรรมสิทธ์ิถือที่นาไดมากนอยตามยศ
พระมหากษัตริยม สี ทิ ธทิ์ ่จี ะ เพิม่ หรือ ลด ศักดินาแกใครกไ็ ด และหากใครทำผดิ ก็ตองถกู ปรับไหมตาม ศักดินานั้น
ในเวลานั้นเอง กรุงศรีอยุธยาที่เจริญมาไดถึงรอยปก็กลายเปน เมืองท่ีงดงามและมีระเบียบแบบแผน วัดตาง ๆ
ที่ไดกอสรางข้ึนอยาง วิจิตรบรรจงเกิดข้ึนนับรอย พระราชวังใหมไดกอสรางขึ้นอยางใหญโตก วางขวาง สวนที่เปน
พระราชวงั ไมเ ดิมไดกลายเปนวดั พระศรสี รรเพชญ วดั คูเ มืองทส่ี ำคัญ
กรุงศรีอยุธยากำลังจะเติบโตเปนนครแหงพอคาวาณิชอันรุงเรือง เพราะเสนทางคมนาคมอันสะดวกที่เรือสินคา
นอยใหญจ ะเขา มาจอด เทยี บทาได แตพรอม ๆ กับความรุงเรืองและความเปลี่ยนแปลง สงครามก็ เกดิ ข้นึ
ชวงเวลาน้ัน ลานนา ที่มีพระมหากษัตริยคือราชวงศเม็งราย ครองสืบตอกันมา กำลังเจริญรุงเรืองขึ้นมาเปน
คแู ขงสำคัญของกรงุ ศรี อยุธยา พระเจาติโลกราชซ่ึงไดขยายอาณาเขตลงมาจนไดเมืองแพรและ นานก็ทรงดำริท่ีจะ
ขยายอาณาเขตลงมาอีก เวลาน้ันเจานายทางแควน สุโขทัยท่ีถูกลดอำนาจดวยการปฏิรูปการปกครองของสมเด็จ
พระบรมไตร โลกนาถเกิดความไมพอใจอยุธยา จึงไดชักนำใหพระเจาติโลกราชยกทัพ มายึดเมืองศรีสัชนาลัยซ่ึงอยู
ในอำนาจของกรุงศรีอยุธยา
สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถตองเสด็จกลับไปประทับอยูที่เมือง สระหลวงหรือพิษณุโลก เพื่อทำสงครามกับ
เชยี งใหม วงครามยดื เยือ้ ยาว นานอยถู ึง ๗ ป ในที่สดุ อยธุ ยากย็ ดึ เมืองศรสี ัชนาลัยกลับคนื มาได
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๘๘
ตลอดรัชกาลอันยาวนานของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ และ สมเดจ็ พระรามาธิบดที ่ี ๒ กรุงศรีอยุธยาไดเจริญ
อยา งตอ เนอื่ งอยนู านถึง ๘๑ ป การคากบั ตางประเทศก็เจริญกาวหนาไปอยางกวางขวาง วฒั นธรรมกเ็ ฟองฟูทงั้ ทาง
ศาสนาและประเพณตี าง ๆ
แตหลังรชั กาลสมเด็จพระรามาธบิ ดที ี่ ๒การแยงชงิ อำนาจภายใน ก็ทำใหกรุงศรีอยุธยาออนแอลง ขณะเดียวกัน
ท่ีพมากลับเขมแข็งขึ้น ความเปลี่ยนแปลงทั้งภายในและภายนอกราชอาณาจักรไดทำใหเกิด สงครามคร้ังใหญอยาง
หลีกเลย่ี งไมไ ด
สงครามไทยกับพมา : ประวัติศาสตรหนาใหม อันอาจจะเรียก ไดวายุคแหงความคับเข็ญยุงเหยิงนี้ เร่ิมตนดวย
การมาถึงของชาวตะวัน ตกพรอม ๆ กบั การรกุ รานจากพมา
เม่อื วาสโก ตากามา ชาวโปรตุเกสเดินเรอื ผานแหลมกูดโฮปได สำเร็จในราว พ.ศ.๒๐๐๐ กองเรือของโปรตุเกสก็
ทยอยกันมายังดินแดนฝง ทวีปเอเชีย ในป พ.ศ.๒๐๕๔ อัลฟองโซ เดอ อัลบูเควิก ชาวโปรตุเกสก็ยึด มะละกาได
สำเรจ็ สง คณะฑตู ของเขามายงั สยาม คือ ดอู ารต เฟอรนนั เดซ ซึง่ ถอื เปน ชาวตะวันตกคนแรกท่มี าถึงแผน ดินสยาม
ชาวโปรตุเกสมาพรอมกับวิทยาการสมัยใหม ความรูเกี่ยวกับการ สรางปอมปราการ อาวุธปน ทำใหสมัยตอมา
พระเจา ไชยราชาธิราชก็ยก ทพั ไปตลี า นนาไดส ำเร็จ
กรุงศรอี ยธุ ยาเปนใหญข้นึ ในขณะทพ่ี มา เองในยุคของ พระเจา ตะเบ็งชะเวต้ี กก็ ำลงั แผอ ิทธิพลลงมาจนยดึ เมอื ง
มอญท่ีหงสาวดีได สำเร็จ อยุธยากับพมาก็เกิดการเผชิญหนากันข้ึน เม่ือพวกมอญจากเชียง กรานที่ไมยอมอยูใต
อำนาจพมาหนีมาพึ่งฝงไทย พระเจาไชยราชาธิราช ยกกองทัพไปขับไลพมา ยึดเมืองเชียงกรานคืนมาไดสำเร็จ
ความขัดแยง ระหวา งไทยกบั พมา ก็เปด ฉากขึน้
๑. การปกครองสมยั กรุงศรีอยุธยา
ประวัติศาสตรอยุธยาในชวงเวลากอน ๔๐๐ ป การสถาปนาอำนาจของราชอาณาจักรในสมัยกรุงศรีอยุธยานี้
สมเด็จพระรามาธิบดที ่ี ๑ (พระเจาอทู องใหเขม แขง็ และม่ังค่ัง จดระบบการปกครอง กำหนดกฎระเบียบการบริหาร
แผนดินเพือ่ ควบคมุ เจานาย เจาเมอื งทองถิน่ ขนุ นาง ขาราชบรพิ าร ไพร ทาส ตลอดจนชนชาติตางๆทีเ่ ขา มาพง่ึ พระ
บรมโพธสิ มภารขอบขณั ฑสมี า
ปรับปรุงการทหารเตรียมสะสมอาวุธยุทโธปกรณตางๆ เพ่ือปองกันการรุกรานและแสดงแสนยานุภาพในการ
ขยายอาณาเขต สิ่งเหลาน้ีแสดงใหเห็นจากการสรางพระนครท่ีมั่งคั่งแข็งแรงลอมดวยปอมปราการอันทันสมัย มี
พระมหาปราสาทและสถูปเจยดีใหญนอยท่ีแสดงถึงความเจริญรุงเรืองและความม่ันคงเกิด ประเพณี พิธีกรรม
ตางๆทั้งระดับหลวงและระดับราษฏรท่ีเกี่ยวกับการเปนจักพรรดิราชของพระมหากษัตริย ความคิดเก่ียวกับศาสนา
และจกั รวาลเชน คตใิ นเรื่องไตรภูมซิ ่งึ ยงั คงสืบเนอื่ งมาจนถงึ ปจจบุ ัน
การจัดระเบียบการปกครอง สมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๑ (พระเจาอูทอง) ทรงวางระเบียบ การปกครองโดยใช
แบบอยางจากกรุงสุโขทัยและขอม นำมาปรับปรุงและเปลี่ยนแปลงบางเพ่ือ ใหเหมาะสมในการนำไปใชปกครอง
กรุงศรีอยธุ ยา พระองคทรง แบงการปกครองออกเปน สองสวนดงั นี้คอื สวนกลาง (ในเมอื งหลวง) มีการปกครองแบบ
จตสุ ดมภ แบงออกเปน ๔ หนวย คอื เวียง วงั คลงั นา
- กรมเวียง มีขุนเวียงเปนผูบังคับบัญชา มีหนาท่ีรับผิดชอบเก่ียวกับการปราบปรามโจร ผูราย ลงโทษผูกระทำ
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๘๙
ผิด บังคับกองตระเวนซาย ขวา และขุนแขวง อำเภอ กำนันในกรุงบังคับศาลพิจารณาความฉกรรจมหันตโทษ ซึ่ง
แบง เปนแผนกวาความนครบาล และคุมไพรหลวงมหนั ตโทษ ทำหนา ทตี่ ะพนุ หญา ชา ง
- กรมวัง มีขุนวังเปนผูบังคับบัญชา มีหนาที่เก็บรักษาพระราชทรัพยและผลประโยชน ของแผนดิน รักษาพระ
ราชมณเฑยี ร และพระราชวังช้นั นอกช้ันในเปน พนักงานจดั การพระราชพิธที งั้ ปวงทว่ั ไป และบังคับบญั ชาขา ราชการ
ฝายหนา บรรดาขาราชการ ซ่ึงมีตำแหนงอยูในพระบรมมหาราชวังช้ันในและขาราชการฝายในท่ัวไปมีอำนาจที่จะ
ตั้งศาลชำระความซ่ึงเกี่ยวขอ งได ราชการในกรมวังน้ีมีความละเอยี ดกวาราชการในกรมเมืองตอ งรวู ิธีปฏิบัตริ าชการ
มคี วามจดจำดมี ีความขยันหม่ันเพยี รและตองใชค วามรคู วามสามารถ
- กรมคลัง มีขุนคลังเปนผูบังคับบัญชา มีหนาที่เก็บรักษาพระราชทรัพยและผลประโยชน ของแผนดิน การ
บังคับบัญชาในเรื่องเก่ียวของกับการเงิน ซ่ึงจะเขาในพระคลังและที่จะจายราชการบังคับจัดการภาษีอากรขนอน
ตลาดทง้ั ปวงและบงั คับศาลซ่ึงชำระความเก่ยี วขอ งดวยพระราชทรัพยข องหลวงทงั้ ปวง
- กรมนา มีขุนนาเปนผูบังคับบัญชา มีหนาที่ดูแลเรือกสวนไรนา ออกสิทธิถือที่นารักษา เสบียงสำหรับใชยาม
สงคราม ดูแลรักษานาหลวงเก็บคาเชาจากราษฎร เปนพนักงานจดั ซื้อขาวขึ้นฉางหลวง เปนพนักงานทำนาตัวอยาง
ชักจูงราษฎรใหลงมือทำนาดวยตนเองเปนผูทำนุบำรุงชาวนาท้ังปวงไมใหเสียเวลาทำนา นอกจากนั้นยังมีอำนาจท่ี
จะตงั้ ศาลพิพากษาความทเี่ ก่ียวขอ งดว ยเรอ่ื งนาและโคกระบือ
สว นภมู ิภาค แบง การปกครองออกเปน ๔ ประเภทคือ
- เมอื งหนาดา น คอื เมืองท่อี ยรู อบเมอื งหลวง ทั้ง ๔ ทิศ
- หัวเมืองชน้ั ใน คอื เมอื งทอ่ี ยไู กลจากเมืองหนา ดานออกไป
- หวั เมืองชน้ั นอก คอื เมืองที่อยไู กลจากหัวเมืองชน้ั ในออกไป
- หัวเมืองประเทศราช คือประเทศท่ีเปน เมืองขึน้ และทกุ ปจะตอ งสง เคร่อื งบรรณาการ มาใหกรุงศรีอยุธยา ถา
ปใดไมสงถือวาแข็งเมืองตองยกทัพไปปราบ ตอมาใน พ.ศ.๑๙๒๑ ตรงกับสมัยของสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ (เจา
สามพระะยา) ไดรวมเอากรงุ สโุ ขทยั เขา มาไวภายใตก ารปกครองกรงุ ศรีอยธุ ยาโดยเด็ดขาด
สมัยปรบั ปรงุ การปกครอง
สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ทรงเหน็ วา วิธกี ารปกครองแบบ เดิมไมรัดกุมเพียงพอ จำเปนตอ งปรับปรุงเพ่อื ความ
มัน่ คงของอาณาจักร โดยยดึ หลกั "รวมอำนาจเขา ศนู ยกลาง" และแบง หนา ท่ดี ังน้ี
สว นกลาง (เมืองหลวง) แยกอำนาจทางทหารและพลเรอ่ื นออกจากกันคือ
- หัวหนาฝายทหารเรยี กวา สมุหกลาโหม
- หัวหนาฝายพลเรือนเรยี กวา สมุหนายก
และทรงเปลี่ยนชื่อการปกครองแบบจตุสดมภใหม คือ กรมเวียง เปลี่ยนเปน นครบาล กรมคลัง เปล่ียนเปน
โกษาธบิ ดี กรมวงั เปล่ียนเปน ธรรมาธกิ รณ กรมนา เปลย่ี นเปน เกษตราธกิ าร
สวนภมู ภิ าค ทรงยกเลิกเมอื งหนาดาน (เมืองลูกหลวง) เหลอื แตเพียงหัวเมืองชั้นใน หัวเมอื งช้นั นอกและหวั เมือง
ประเทศราช
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙๐
สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงออกกฎหมายศักดินา ซ่ึงเปนกฎหมายท่ีกำหนดฐานะของ บุคคลตาง ๆ ใน
สังคมตามตำแหนงหนาที่ราชการ และสิทธิของบุคคล เชนใครมียศสูง ก็มีที่นา มาก แตถาใครทำผิดก็จะตองถูก
ลงโทษตามศักดนิ าเหมือนกนั
คร้ันถึงสมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ ไดจัดวางกฎเกณฑการรับราชการทหาร โดยตั้ง กรมพระสุรัสวดีข้ึน ทำ
หนาท่ีจดทะเบียนชายฉกรรจที่มีอายุตั้งแต๑๘ ปข้ึนไป เขารับการฝก วิชาทหารเรียกวา "ไพรสม" เม่ือเขารับ
ราชการทหารครบ ๒ ปแลว จะเลื่อนเปน "ไพรหลวง" พวกไพรหลวงจะผลัดเปล่ียนกันมาเขาเวรจนกวาอายุจะถึง
๖๐ ป จึงจะปลดจากราชการทหาร ถาไพรหลวงผูใดอยูหางไกลอาจจะสงส่ิงของมาชวยราชการแทนก็ได พวกน้ี
เรียกวา "ไพรสวย"เมอ่ื มีการสงคราม ไพรท กุ ประเภทจะถกู ระดมเขา มาในกองทัพ
การปกครองสวนภูมิภาคในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถน้ันไดวางหลักการปกครองหัวเมืองตางๆ ใหเปน
แบบเดียวกันกับราชธานี โดยจัดใหมีจตุสดมภตามหัวเมืองตางๆและไดโปรดใหยกเลิกเมืองลูกหลวงพรอมทั้งขยาย
เขตการปกครองของราชธานใี หก วางขวางออกไปโดยรอบ การปกครองสวนแบง ตามเขตการปกครองออกเปน
๑.หัวเมืองช้ันใน การปกครองหัวเมืองชั้นใน ในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดกำหนดใหเมืองตางๆ ทีอ่ ยู
ในวงราชธานี ซ่ึงไดแก มณฑลราชบุรี มณฑลนครชยั ศรี
๒.หัวเมืองช้ันนอก คอื หวั เมืองที่อยนู อกราชธานีออกไป และไดจัดเปนหัวเมอื งชัน้ โทตรี ตามลำดบั ความสำคัญ
ผูปกครองเมืองไดแก พระราชวงศหรือขุนนางช้ันผูใหญ ที่พระมหากษัตริยแตงต้ังใหออกไปครองเมือง มีอำนาจ
สิทธิ์ขาดแทนพระองคทุกประการ และมีกรมการพนักงานปกครองชั้นรองลงมาจากเจาเมือง คือ กรมการตำแหนง
พล(สมุหกลาโหม) กรมการตำแหนงมหาดไทย(สมหุ นายก) ตำแหนง จตสุ ดมภ ทำหนาทเ่ี ดยี วกับในเมอื งหลวง
ก. หัวเมืองช้ันนอก เดิมทีเพียง ๒ เมืองคือ พิษณุโลก และนครศรีธรรมราช ตอมาในสมัยสมเด็จพระพุทธ
ยอด ฟา จุฬาโลก ไดย กเมืองนครราชสมี าเปนหัวเมอื งชน้ั เอกอกี เมอื งหน่ึง
ข. หวั เมืองช้ันโท มี ๖ เมอื ง คือ สวรรคโลก นครราชสมี า สุโขทัย กำแพงเพชร เพชรบรู ณ ตะนาว ศรี
ค. หัวเมอื งช้ันตรี มี ๗ เมือง คือ พิชัย พิจติ ร นครสวรรค จนั ทบูรณ ไชยา ชุมพร พัทลุง
ง. หัวเมืองชัน้ จตั วา มี ๓๐ เมือง เชนไชยบาดาล ระยอง ชลบุรี สมุทรสาคร สมุทรปราการ บางละมุง
นนทบุรี ราชบุรี เพชรบรุ ี ฯลฯ
๓. เมืองประเทศราช เปนเมืองท่ีอยูหางไกลออกไปถึงชายแดนติดตอกับประเทศอื่น ท่ีมีภาษาตางไปจาก
ประเทศไทย เมืองเหลาน้ีมีเจานายของเขาปกครองกันเอง เพียงแตใครจะเปนเจาเมืองตองกราบทูลให
พระมหากษัตริยแหงกรุงศรีอยุธยาทรงทราบกอน และจะทรงแตงตั้งใหครองเมือง มีอำนาจ สิทธิ์ขาดในเมืองของ
ตนทุกประการ แตตองถวายตนไมเงิน ตนไมทอง และเคร่ืองราชบรรณาการมีกำหนด ๓ ป ตอคร้ัง และถากรุงศรี
อยธุ ยาเกิดศึกสงครามเมืองประเทศราชตองสงกำลังมาชวย
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙๑
๒. สังคมไทยสมยั อยุธยา
สภาพสังคมเปนสังคมศักดินา เน่ืองจากความตองการกำลังคนหรือแรงงานเพราะแรงงานมีความสำคัญตอ
ความมั่นคงของอาณาจักร รัฐจึงตองมีกำหนดกฎเกณฑของสังคมเพื่อควบคุมแรงงานและกำลังคน อันเปนผลให
เกดิ สงั คมศกั ดินาซ่ึงเขม แข็งมากในสมัยอยุธยา
สังคมศักดินาหมายถึงระบบสังคมท่ีมีการแบงชนช้ัน ซ่ึงกำหนดสิทธิหนาที่และฐานะของแตละบุคคลในสังคม
จุดประสงคก็เพื่อควบคุมกำลังคนและแบงฐานะของบุคคลเปนสำคัญ ผูควบคุมกำลังคนสูงสุด คือ
พระมหากษัตริย รองลงมาไดแก ขุนนาง (ขาราชการ) และผูถูกควบคุมคือ สามัญชนหรือไพร ระบบศักดินาไดรับ
การจัดระเบียบในสมัยพระบรมไตรโลกนาถ โดยมีการตราพระราชกำหนดกฎหมายเก่ียวกับศักดินาขึ้นใน พ.ศ.
๑๙๙๘ เรียกวา “พระไอยการตำแหนงนายพลและนายทหารหัวเมือง”สังคมไทยในอดีตมีการจัดระเบียบของคน
ในสังคมออกเปน ๒ ชนช้ันใหญ ๆ คือ ชนชั้นปกครองและชนชั้นใตปกครอง โดยมีศักดินาเปนตัวกำหนดหนาท่ีใน
แตละชนช้ัน
๓. ดา นกฎหมาย และการศาล
กฎหมายทป่ี ระกาศใชใ นความสำคญั ของคำวา “คัมภรี พ ระธรรมศาสตร กบั ”พระราชศาสตร”
๑ พระธรรมศาสตร เปนกฎหมายแมบท มีรากฐานมาจากคัมภีร “ธรรมสัตถัม” ของมอญ ซึ่งมอญไดรับ
อิทธิพลจากคัมภีรธ รรมนูญศาสตรของอนิ เดยี อีกทอดหนงึ่ โดยเลือกเอาเฉพาะหลักสำคญั อนั เปน ตวั บทกฎหมายแท
ๆ ท่ีนำมาปรบั เขากบั พระพทุ ธศาสนาได
คัมภีรพระธรรมศาสตร เปนคัมภีรแหงความยุติธรรม เปนตัวบท
กฎหมายท่ีมาจากอินเดียที่กำหนดหลักเกณฑ ความประพฤติ
ปฏิบัติสำหรับประชาชนท่ัวไป รวมทั้งพระเจาแผนดินดวย คือ
พระเจาแผนดินก็อยูภายใตบังคับของคัมภีรพระธรรมศาสตร ซ่ึง
แตเดิมเปนคัมภีรในศาสนาพราหมณ เม่ือเขามาในประเทศไทยก็
ถูกดัดแปลงใหเปนคัมภีรในศาสนาพุทธ โดยเหตุนี้คัมภีรพระ
ธรรมศาสตรจึงมีลักษณะเทียบไดกับกฎหมายรัฐธรรมนูญน้ันเอง
พระเจาแผนดินอาศัยหลักเกณฑในคัมภีรพระธรรมศาสตรตรา
เปนกฎหมายขนึ้ มา เรยี กวา พระราชศาสตร
ขอสำคัญคือ ไทยไดนำเอาคัมภีรพระธรรมศาสตรมาใชเปนหลัก
ตั้งแตเ ม่อื ใด ในเร่ืองน้ีสมเด็จพระเจาบรมวงศเ ธอกรมพระยาดำรง
ราชานุภาพ ไดก ลาวไวใ นหนังสือชื่อ “ตำนานกฎหมายเมืองไทยและประมวลคำอธิบายทางนติ ิศาสตร ท่ีวา ไทยเรา
นาจะนำเอาคัมภีรพระธรรมศาสตรเขามาใชเปนหลักในการบัญญัติกฎหมายต้ังแตเมื่อคร้ังแผนดินสมเด็จพระมหา
ธรรมาธิราช (พ.ศ.๒๑๑๒-๒๑๓๓) เม่ือกรุงศรีอยุธยาเกย่ี วของกับกรุงหงสาวดี ในลักษณะทเี่ ปนภาษารามญั และมผี ู
แปลพระธรรมศาสตรจากภาษารามัญออกเปนภาษาไทยในแผนดินเดียวกันน้ีเอง หรือมิฉะนั้นก็ในแผนดินของ
สมเด็จพระเอกาทศรถ อยางไรก็ตาม ไทยกับมอญไดมีการติดตอสัมพันธกันกอนสมัยกรุงศรีอยุธยา กลาวคือ ไทยมี
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙๒
ความสัมพันธกับมอญ ต้งั แตสมัยพอ ขนุ รามคำแหง ประกอบกับสมเด็จมหาสมณเจากรมพระยา ชิรญาณวโรรส
ทรงมีความเห็นวา คาถาทีป่ รากฏในกฎหมายไทย ตัง้ แตคำมนัสการจนถงึ พระธรรมศาสตร มีลกั ษณะคลา ยกบั คาถา
มนมัสการในหนังสือไตรภูมิพระรวง จนเกือบจกสันนิษฐานไววาผูแตงเปนคนเดียวกัน กฎหมายไทยจึงนาจะจัด
หมวดหมูตามพระธรรมศาสตรมาแตครั้งสมัยสุโขทัย ประกอบกับศิลาจารึกหลักท่ี ๓๘ ซึ่งมีขอความบัญญัติการ
กระทำความผิดฐานไดเขา (คนรับใช) หรือภรรยาของผูอื่นไวไมสงคืน จะตองถูกลงโทษปรับไหมตามขนาดในราช
ศาสตร ธรรมศาสตรจึงนาจะถือไดวากฎหมายไทยไดนำเอาหลักกฎหมายในคัมภีรพระธรรมศาสตรมาเปนหลักใน
การบัญญัติกฎหมายต้ังแตคร้ังสมัยสุโขทัย แตเปนท่ีนาสังเกตวาศิลาจารึกของพอขุนรามคำแหงไมมีขอใดกลาวอาง
ถึง
ทมี่ าของคัมภรี พระธรรมศาสตรหลกั อนิ ทภาษ
คมั ภีรพระธรรมศาสตร คือ คัมภีรแหง ความยตุ ิธรรม ซึ่งใชกบั ประชาชนทกุ คนและพระเจา แผน ดิน คอื
พระเจาแผน ดินกอ็ ยภู ายใตกฎเกณฑข องคมั ภรี พ ระธรรมศาสตร ดวยเหตนุ คี้ ัมภีรพ ระธรรมศาสตรจ ึงเปรยี บเสมอื น
กับกฎหมายรฐั ธรรมนญู พระเจา แผนดนิ กอ็ าศัยหลกั เกณฑใ นคมั ภีรพระธรรมศาสตรมาตราเปน กฎหมายปลกี ยอย
เรียกวา พระราชศาสตร
คัมภีรพระธรรมศาสตรเกดิ ขน้ึ มาอยา งไร
มเี ร่ืองเลา กันวา มที าวมหาพรหมองคห นง่ึ ซงึ่ พรหมเทวะจตุ จิ ากพรหมโลก แลว มากำเนิดในตระกูลมหา
อำมาตยผ หู น่ึง ซง่ึ เปนขา ของสมเด็จพระมหาสมมตุ ิราช ครง้ั อายไุ ด ๑๕ กเ็ ขา รบั ราชการแทนท่ีบดิ า ตอ มาเหน็ สตั ว
โลกท้ังหลายไดร บั ความทกุ ขยาก จงึ มีความปรารถนาจะใหพ ระเจาสมมตุ ริ าชตงั้ อยใู นทศพธิ ราชธรรม จงึ ถวาย
บงั คมลาออกไปบวชเปน ษอี ยใู นปาหิมพานต จำเรญิ ภาวนาไดอภญิ ญา ๕ อรรถสมาบัติ ๘ และบริโภคพชื เปน
อาหาร มเี ทพกินรี กินนร คนธรรมเ ปน
บริวาร ตอ มาพระเทวะษกี ็ไดเ สยี เปนผวั
เมียกบั กินรนี างหนง่ึ จนเกดิ บตุ ร ๒ คน คน
แรกชือ่ ภทั รกมุ าร อกี คนชอื่ พระมโนสาร
เมอ่ื บตุ รทั้ง ๒ คน เจริญเตบิ โตกไ็ ดบวชเปน
ษจี ำศีลภาวนาและรับใชบิดา มารดา
จนกระท่งั บดิ า มารดาถึงแกความตาย ภทั ร
กมุ ารก็ไดละเพศษีไปรับราชการเปน
ปุโรหติ สงั่ สอนพระเจา สมมตุ ริ าช เพราะมี
ความรพู ระเวทยตา ง ๆ พระมโนสารกล็ ะ
เพศษตี ามพ่ชี ายออกไปรับราชการ พระ
เจาสมมตุ ริ าชกต็ ั้งใหเปนผพู พิ ากษา อยูม า
วนั หนงึ่ มีชาย ๒ คน ทำไรแตงติดกัน เมอ่ื
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙๓
ปลูกแตงแลว เอาดินมาพนู เปน ถนนกนั้ กลางระหวา งไรแ ตงทง้ั สอง เถาแตงไดเล้ือยมาพนั กันจนเปน ตน เดยี วกนั
จนกระท่ังเกิดเปนผลข้นึ มา ชาย ๒ คน ตา งกจ็ ะไปเกบ็ เอาผลแตง จงึ เกดิ การทะเลาะกัน พระเจา สมมตุ ริ าชจงึ ให
พระมโนสารไปตรวจสอบดู พระมโนสารชีว้ า ลกู แตงอยใู นทขี่ องใคร คนนนั้ กเ็ ปนเจาของผลแตง ซึ่งชายท้ัง ๒ กไ็ ม
พอใจในคำตัดสนิ ของพระมโนสาร จงึ อทุ ธรณค ำตัดสินไปยงั พระเจา สมมตุ ิราช ๆ จงึ ใหอำมาตยอ กี คนไปดู อำมาตย
คนนจี้ ึงไปแยกเถาแตงออกจากกันก็พบวา ลูกแตงน้นั เปน ของตน ใด ชายทง้ั ๒ จงึ พอใจในคำตดั สินของอำมาตยคน
นั้น ประชาชนจงึ พากันติฉินนนิ ทาพระมโนสารวา ตัดสินความโดยมีอคติ ๔ ประการ ทำใหพ ระมโนสารเกิดความ
เสียใจหนอี อกไปบวชเปน ษแี ละเจรญิ ภาวนาจนไดอ ภญิ ญา ๕ อรรถสมบตั ิ ๘ และมคี วามประสงคจะใหพ ระเจา
สมมตุ ิราชตง้ั อยใู นทศพิธราชธรรม ๑๐ ประการ จงึ ไดเหาะไปท่ีกำแพงจกั รวารมปี รมิ ณฑลเทา กาย คชสาร แลว จด
เอาบาลคี มั ภรี พระธรรมศาสตรส งั่ สอนพระเจา สมมตุ ิราช เหตทุ ต่ี องเขยี นคมั ภรี พระธรรมศาสตรใ นลกั ษณะที่พสิ ดาร
ก็เพือ่ แสดงใหเ หน็ วา คัมภรี พ ระธรรมศาสตรนั้นไมใ ชส่งิ ที่มนษุ ยเขยี นข้ึนมา แตเ ปนเรือ่ งที่เขยี นข้นึ มาโดยผทู รง
อิทธฤิ ทธ์ิ เพือ่ ใหเกดิ อำนาจในการบงั คับบญั ชา การที่ประชาชนพากันตฉิ นิ นนิ ทาพระมโนสารวา ตดั สนิ ความโดยมี
อคติ ๔ ประการ เรยี กวา หลกั อนิ ทรภาษคอื คำสัง่ สอนของพระอนิ ทรท่มี ีตอ บรุ ษุ ผูห นงึ่ ซง่ึ เปน ตุลาการวา การท่ีจะ
เปนตลุ าการทดี่ นี ั้นจะตองไมม ีอคติ ๔ ประการ คอื
๑. ฉันทาคติ (รกั )
๒. โทสาคติ (โกรธ)
๓. ภยาคติ (กลัว)
๔. โมหาคติ (หลง)
รัก เพราะเปนลกู เปนเมีย เปน ญาติ
โกรธ เพราะเปน คูอ าฆาต คูศตั รู
กลัว เพราะโจทกเ ปน ผูมีอำนาจ ถาไมต ัดสนิ ลงโทษจำเลยกก็ ลัว
หลง คอื ความไมรจู รงิ อาจทำใหตดั สนิ ผดิ ๆ ได
ฉะน้ัน ในคัมภีรพระธรรมศาสตรจึงบอกวา การเปนตุลาการท่ีดีจะตองไมมีอคติ ๔ ประการนี้ และตอง
ตดั สินความตามพระธรรมศาสตร โดยครองธรรมอนั เปน จัตุรสั คอื เปนรูป ๔ เหล่ียมไมพลิกไปพลิกมา ใครกต็ ามถา
ตัดสินความโดยมีอคติ ก็จะทำใหชีวิตเสื่อมถอยประดุจพระจันทรขามแรม ใครก็ตามท่ีตัดสินความโดยปราศจาก
อคติ ๔ ประการ กจ็ ะทำใหอสิ ริยยศ ลาภยศตาง ๆ เจริญรุงเรืองประดุจพระจันทรขา งข้นึ น่คี อื หลักอินทภาษ
๒ พระราชศาสตร ตราขึ้นโดยใชพระธรรมศาสตรเปนหลัก พระมหากษัตริยมีพระราชอำนาจในการตรา
พระราชศาสตร เพอื่ ใหเหมาะสมกบั ประเพณีปฏิบตั แิ ละสถานการณท ี่แตกตา งในแตล ะสมยั
๒.๑. พระมหากษัตริยท รงเปน ผูนำในการปกครองและรักษากฎหมาย แรกเร่ิมเดมิ ทเี ม่ือมนุษยไดเริ่ม
รวมตัวกันเปนกลุม เปนชุมชน มนุษยมีความตองการผูนำ เพื่อใหเปนผูใชอำนาจในการดูแลรักษาความสงบ
เรียบรอย แกปญหาการวิวาททะเลาะโตเถียงกัน ลงโทษผูท่ีขมเหงรังแกคนอื่น และออกกฎกติกาข้ึนควบคุมการ
กระทำผิดในชุมชน ครั้นเมื่อชุมชนเจริญขยายตัวเปนแควนหรืออาณาจักร ความตองการของประชาชนในลักษณะ
เชนน้ยี งั มีอยูตอ มา ดว ยเหตนุ ีห้ นา ท่ีหลักของพระมหากษตั ริยใ นยามสงบ คอื ทรงเปน ผูน ำในการปกครองดูแลความ
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙๔
สงบเรยี บรอยในพระราชอาณาจกั ร ปราบปรามโจรผูรายปอ งกนั ประชาชนมิใหถูกขม เหงจากเจานาย และขุนนางที่
มอี ำนาจ และดูแลใหมคี วามยตุ ธิ รรมตามแนวทางของกฎหมาย
ธรรมศาสตรเปนกฎหมายหลัก และสำคัญที่สุดของสมัยกรุงศรีอยุธยา และเชื่อกันวาเปน
กฎหมายอันศกั ดิ์สิทธ์ิ พระมหากษตั ริยมใิ ชผตู ราคัมภรี ธรรมศาสตร แตเ ชือ่ กันวา คัมภรี ธ รรมศาสตรนี้ พระมะโนสาร
ษี หรือมนูสาร ผูสืบเช้ือสายมาจากทาวมหาพรหมเปนผูไปไดมาจากกำแพงจักรวาลในสมัยท่ีอายุของมนุษยได
“อสงไชย” หนึ่ง พระมะโนสาร จึงพยายามจดจำคัมภีรน้ันจนครบถวน และเหาะกลับมาเขียนคัมภีรธรรมศาสตร
ตามที่จดจำข้ึนไวเปนหลักใหพระมหากษัตริยทรงปฏิบัติในการปกครองประเทศ คัมภีรธรรมศาสตรจึงนิยมเรียกวา
คัมภีรพระมนูธรรมศาสตร และคัมภีรธรรมศาสตรนี้ไดบัญญัติหลักธรรมสำหรับพระมหากษัตริยไว ตลอดจน
หลักการพิพากษาคดีตาง ๆ และลักษณะของผูพิพากษาไวดวย สำหรับอาณาจักรอยุธยาน้ันพระมหากษัตริยทรงมี
หนาที่ดูแลใหการปกครองและตัดสินคดีไปตามพระธรรมศาสตร ดวยเหตุนี้นักวิชาการกฎหมายจึงใหความเห็นวา
หนาทีห่ ลักของพระมหากษตั รยิ แตแรก น่ันคอื ทรงเปนผูรกั ษากฎหมายอนั ศกั ดส์ิ ทิ ธ์ิ แตม ิไดเปน ผูออกกฎหมาย
๒.๒. พระมหากษัตริยทรงเปนผูตรากฎหมาย ความจริงแลวพระมหากษัตริยทรงเปนผูตรากฎหมาย
ขึ้นดวย ท้ังนี้เพราะสถานการณในอาณาจักรอยุธยายอมตองแตกตางไปจากความเปนไปของอาณาจักรอ่ืน ๆ เชน
อินเดียโบราณ หรือมอญโบราณ หากมีกรณีที่มิไดมีขอตัดสินระบุไวในพระธรรมศาสตรตองอาศัยพระราชวินิจฉัย
ของพระมหากษัตริยเปนทางตัดสินและพระราชวินิจฉัยนี้คือ กฎหมาย พระราชวินิจฉัย หรือคำตัดสินของ
พระมหากษัตริยปรากฏในช่ือวาพระราชกำหนดและพระราชบัญญัติ โดยเรียกรวมกันวา พระราชศาสตร เพื่อมิให
บทบาทของพระมหากษัตริยขัดแยงกับแนวทางแตโบราณ คือเปนผูรักษากฎหมาย มิใชเปนผูออกกฎหมาย และ
เพ่ือใหพระราชศาสตรมีอำนาจและความศักด์ิสิทธ์ิ พระมหากษัตริยจึงทรงออกพระราชศาสตรโดยอิงตัวบทในพระ
ธรรมศาสตร
๒.๓. พระมหากษัตริยทรงเปนผูพิพากษาสูงสุดและทรงรับฎีกาจากประชาชน พระมหากษัตรยิ ทรงมี
หนาที่วนิ ิจฉัยคดีที่ผูพิพากษาไมสามารถตัดสินได แตหนาท่ีสำคัญอีกประการหนึ่งของพระมหากษัตรยิ คือ พระองค
ทรงเปนผูพิพากษาสูงสุดของอาณาจักร หลักฐานมากมายในประวัติศาสตรระบุวา พระมหากษัตริยทรงทำหนาท่ีผู
พิพากษาสูงสุดเม่ือบรรดาลูกขุนไมสามารถตัดสินคดีนั้นได หรือเมื่อมีปญหาทำใหตัดสินคดีลาชาหรือประชาชนไม
พอใจคำพิพากษา เพราะเห็นวาไมยุตธรรม บรรดาลูกขุน ขุนนาง หรือประชาชนก็นำเร่ืองข้ึนกราบบังคมทูลให
พระมหากษัตริยทรงตัดสิน หากเปนเร่ืองท่ีประชาชนนำขึ้นรองเรียนเรียกวา “ฎีกา” โดยมีตัวอยางจากกฎหมาย
ตราสามดวงดงั นี้
ในพระไอยการลักษณะตระลาการซ่ึงตราขึ้นในรัชสมัยของสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๑ มีขอความตอน
หน่ึงระบุวา ใหเ จา หนาที่ในตำแหนง “นายมหาดไทย” ตรวจดูความทุกกรมกองปละ ๓ คร้ัง เพ่ือดวู ามคี วามคั่งคาง
อยูหรือไม ถามีความใดมีปญหาตัดสินไมได ใหประชุมเสนาบดีจตุสดมภชวยกันพิจารณากอน ถาไมสำเร็จจึงให
กราบบังคมทูลใหพ ระมหากษตั รยิ ทรงตดั สินดังนี้
“อนึ่ง ถาความน้ันของขัดจะพิพากษาบังคับบัญชายากไซร ใหขุนกาลชุมนุมจตุสดมภใหชวยวา ถา
พิพากษามไิ ด ใหเ อากราบบงั คมทลู พระพุทธเจาอยูหวั จะตรสั เอง”
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙๕
สวนหลักฐานเร่ืองการรับฎีกาจากประชาชนนั้น ปรากฏวาราษฎรไมพอใจการสอบสวนคดีของ
ตระลาการ สามารถทำหนังสือฎีกาขึ้นกราบทูลพระมหากษัตริยได และพระมหากษัตริยทรงพิจารณามอบหมายให
ราชการที่ทรงไวพระทัยเปนผูสอบสวนตระลาการนั้น” หากประชาชนมีเรื่องเดือดรอนประการใด แมไดทำเรื่อง
รองเรียนมูลนายท่ีบังคับบัญชาแลวมูลนายมิเอาธุระ ประชาชนสามารถรองเรียนสูงขึ้นไปยังลูกขุน ณ ศาลา คือ
พวกเสนาบดไี ดหากลกู ขุน ณ ศาลาไมรับเอาธรุ ะ ก็ใหทำฎีกาทลู เกลาทูลกระหมอมถวายพระมหากษัตรยิ ไ ดในทีส่ ดุ
คร้ันถึงรัชสมัยสมเด็จพระเอกาทศรถ พระองคไดทรงกำหนดลักษณะฎีกาของราษฎรที่จะนำถวายตอ
พระมหากษัตริยโดยตรง หรือจะใหนำไปใหกรมกองตาง ๆ พิจารณาการคัดเลือกฎีกาน้ีใหเ ปนหนาท่ีของสมุหนายก
และสมุหกลาโหม สุดแลวแตวาฎีกานั้นมาจากประชาชนที่เปนฝายพลเรือนหรือทหาร สำหรับฎีกาท่ีสามารถนำข้ึน
ทูลเกลาทูลกระหมอมถวายพระมหากษัตริยไดมีดังนี้คือ เร่ือง “....ผูคัดมิชอบแลวกระทำรายแกแผนดินใหจลาจลก็
ดี แลลักเอาพระราชทรัพยของหลวงก็ดี แลบังชางมาผูคนไรนา อากอรซึ่งเปนหลวงนั้นไวเปนอนาประโยชนอาตมา
ก็ดี เบียดบังสารบาญชีไพรหลวงแลสังกัดพนไวก็ดี แลอน่ึงไปครองเมืองแลรั้งเมือง แลทำขมเหงกันโชกราษฎรไพร
เมืองใหแตกฉานซานเซนหนีไปก็ดี อนึ่ง ลูกขุนพิพากษาอรรถคดีแลมี (มิ) เตมใจในความพิพากษาก็ดี อนึ่งไป
ราชการก็ดี ไปดวยกิจตนเองก็ดี แลทำการรุกราชบาท และทำกันโชกราษฎรท้ังปวงก็ดี...” หากรองเรียนขอความ
ดังกลาวขางตน ก็ใหนำข้ึนทูลเกลาทูลกระหมอมถวายพระมหากษัตริยได แตหากเปนความชนิดอื่น ๆ เชน ความ
มรดก คดีแพง คดีอาญา โดยทั่วไป เปน ตน ใหทำเรอื่ งเสนอกรมกองที่มีหนาทพี่ ิจารณาคดนี ั้น
อำนาจในการส่ังลงโทษผูมีความผิดถึงขั้นประหารชีวิต เปนสิทธ์ิของพระมหากษัตริยแตเพียงผูเดียว
แตพระมหากษัตริยอาจทรงมอบหมายอำนาจน้ีใหแกขาราชการเพื่อใหปฏิบัติหนาท่ีไปไดโดยเรียบรอยในบางกรณี
เชน ทรงมอบใหแ มทพั ในยามสงคราม เปน ตน
๒.๔ พระมหากษตั รยิ ทรงเปนผูสนบั สนุนศาสนาและศิลปกรรมตาง ๆ หนา ที่สำคัญอีกประการหนึ่ง
ในยามสงบของพระมหากษัตรยิ คือ ทรงเปนองคอคั รศาสนูปถัมภก โดยทรงบำรงุ รักษาและปกปองพระพทุ ธศาสนา
หนาท่ีในดานนี้ ไดแก การสรางวัด ใหท่ีดินแกวัด จัดสรร “ขา” หรือ “ทาส” ใหแกวัด ทรงแตงตั้งตำแหนงตาง ๆ
ในทางศาสนจักร และทรงเปนแบบอยางของผูที่อยูในศีลธรรมอันดี และทรงสนับสนุนใหประชาชนอยูในศีลธรรม
อันดีดวย หนาท่ีในทางศาสนานี้ยังรวมถึงการท่ีตองทรงเปนประธานในพระราชพิธีตาง ๆ ท่ีทางศาสนาจัดข้ึน เพื่อ
ความผาสุกของประชาชน เชน พิธีแรกนาขวัญ พระราชพิธีอาพาธวินาศ พระราชพิธีของฝน เปนตน นอกจากนั้น
พระมหากษตั ริยยงั ทรงถอื เปนพระราชภารกิจสำคญั ของพระองคในการสงเสรมิ ศลิ ปวฒั นธรรมตาง ๆ เปนตน
๒.๕ พระมหากษัตริยทรงเปนแมทัพสูงสุด ในยามศึกสงครามน้นั พระมหากษัตรยิ ทรงทำหนาทเี่ ปน
แมทัพ ทรงนำกำลงั ออกตอสูขาศึกเพ่ือปองกนั ราชอาณาจกั ร พระมหากษัตรยิ ทมี่ ีความสามารถในการรบยอ มไดรับ
การยกยองและความเคารพนับถือเปนอยางมาก หนาที่ในดานนี้ถือเปนหนาที่สำคัญที่สุดประการหนึ่งของพระองค
หากพระมหากษัตริยพระองคใดทรงบกพรองในหนาที่ก็เปดโอกาสใหมีการกบฏยึดพระราชอำนาจเสียได หนาที่ใน
ดานการปองกันขาศึกน้ีรวมไปถึงการสรางมาตรการปองกันบานเมือง เชน สรางปอมปราการ สะสมอาวุธ อาหาร
เกณฑไพรพ ล และหาสัตวพาหนะในการศึก โดยเฉพาะอยางยิ่งชางปรากฏบอยคร้ังวาพระมหากษัตริยเ สด็จออกตอ
ชา งปา ดว ยพระองคเอง”
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙๖
๒ การศาล
วิธีการพิจารณาและพิพากษาคดีในสมัยกรุงศรีอยุธยาคงถือประเพณีโบราณวา พระมหากษัตริยเปนผู
พิพากษาสูงสุด แตใชวิธีที่เอาแบบอบยางของอินเดียมาผสมกับแบบไทย ซ่ึงแตกตางไปจากประเทศอ่ืน โดยแยก
หนาที่ออกเปน ๒ ฝาย และใชบุคคล ๒ ประเภทเปนพนักงานตุลาการ ประเภทท่ีหนึ่ง เปนพราหมณชึ่งเชี่ยวชาญ
ดานนิติศาสตร เรียกวา ลูกขุน ณ ศาลหลวงมี ๑๒ คน หัวหนาคือ พระมหาราชครูปุโรหิต และพระมหาราชครู
มหิธร โดยถือศักดินาเทียบเจาพระยา หนาที่ของลูกขุน ณ ศาลหลวง คือ ตรวจสำนวนช้ีตัวบทกฎหมาย แลวตัดสิน
วาฝายใดผิดหรือชอบ แตมิไดมีอำนาจในการบังคับบัญชาคดีในโรงศาล ประเภทที่สอง เปนพนักงานท่ีเปนคนไทย
เรียกวา ตุลาการ เปนผบู ังคับคดีใหเ ปนไปตามกฎหมายทล่ี ูกขุน ณ ศาลหลวงไดกำหนดไว ในกรณีทค่ี ูความคนใดไม
พอใจในคำพิพากษาอาจถวายฏีกาตอพระมหากษัตริยได แตการถวายฎีกาก็ทำไดไมงายนัก ทั้งน้ีเพ่ือปองกันมิให
ถวายฎกี าพรำ่ เพร่ือจนเกินไป
ตอมาในรัชสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหแยกศาลจากกรมลูกขุน
ออกไปใหก รมตาง ๆ รับผิดชอบ คงไวแตศาลแพงกลางและศาลแพง เกษม ซึ่งรับผิดชอบ แตค วามแหงคดีความท่ไี ม
สำคัญ สวนคดีความที่สำคัญ ๆ ซึ่งมีพระราชประสงคใหราษฎรไดยุติคดีความโดยเร็วกวาปกติ ก็ใหยกไปไวในกรม
ตา ง ๆ หรือใหเ สนาบดดี แู ลรับผดิ ชอบกรมนน้ั ๆ ไดเ รงรัดควบคุมใหการพจิ ารณาคดีความเปน ไปดวยความรวดเรว็
ระเบียบการศาลดังกลาวนี้ไดใชปฏิบัติกันเรื่อยมาจนถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว
จึงไดมกี ารปฏริ ูประบบกฎหมายและการศาลของไทยตามแบบประเทศตะวนั ตก
๓ กระบวนการยุตธิ รรม
เดิมทีน้ันสังคมไทยใชจารีตประเพณีสวนใหญเปนกฎเกณฑขอบังคับในชุมชนสืบตอกันมา ทางกรุงศรี
อยุธยาเพ่ิมมีกฎหมายที่เปนลายลักษณอักษรใชอยางเปนหลักฐานในภายหลังกฎหมายของกรุงศรีอยุธยามีท่ีมาและ
จำแนกไดดงั นี้
๑. คัมภีรพระธรรมศาสตร คัมภีรพระธรรมศาสตรหรือมูลคดีเปนกฎหมายแมบทที่ใชเปนหลักในการ
บัญญัติกฎหมายยอยข้ึนบังคับใช ไทยไดแบบอยางกฎหมายน้ีมาจากคัมภีรธรรมสัตถัมของมอญ และมอญเองก็ได
ดดั แปลงคัมภีรด งั กลา วนมี้ าจากคมั ภีรม นธู รรมศาสตรข องอนิ เดยี อีกตอหน่ึง โดยตดั ตอนเอาสว นทเ่ี ปน ศาสนา
พราหมณ – ฮินดอู อกคงเหลือไวเ ฉพาะสว นที่เปนกฎหมายแท ๆ ไว
๒. พระราชศาสตร พระราชศาสตรหรือสาขาคดีเปนกฎหมายยอยที่พระมหากษัตริยทรงตราข้ึน
ใชในรูปพระราชกำหนด บทพระอัยการและพระราชบัญญัติ โดยอาศัยคัมภีรพระธรรมศาสตรเปนหลัก และโดย
คำนงึ ถึงความเหมาะสมกับเหตกุ ารณบานเมืองและวัฒนธรรมในสมยั นั้น พระราชศาสตรจ งึ เปนกฎหมายเฉพาะกาล
พระมหากษัตริยองคต อมาอาจทรงยอมรบั มาใชห รอื ไมก ็ได
กฎหมายทน่ี า สนใจและควรศกึ ษามีดังตอ ไปนี้
๑. กฎมณเฑยี รบาล
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙๗
กฎมณเฑยี รบาลในสมัยกรุงศรอี ยธุ ยาเก่ยี วกบั การปกครองโดยแบง ยอยออกเปน ดังน้ี
๑.๑ พระตำรา กลาวถึงแบบแผนซึ่งพระมหากษตั รยิ ทรงประพฤตดิ วยถอื เปนพระราชกรณยี กิจการ
ปกครองบานเมือง เชน พระราชกิจตาง ๆ ประจำเทศกาลและประจำวนั เปน ตน
๑.๒ พระธรรมนญู กลา วถงึ ตำแหนงหนา ทร่ี าชการ การจัดตำแหนงของพระราชวงศ เปน ตน
๑.๓ พระราชกำหนด กลาวถึงขอบังคับใชภายในพระราชสำนัก เชน มีการจำแนกเจานายในพระ
ราชวงศออกเปนชั้น ๆ ใหพระกุมารที่เกิดจากพระอัครมเหสีเปนสมเด็จหนอพระพุทธเจา เปนผูดำรงตำแหนงรัช
ทายาท พระโอรสที่เกิดดวยลูกหลวงกินเมืองเอก และพระโอรสท่เี กิดดว ยหลานหลวงกินเมอื งไท เปนตน
๒. พระราชกำหนดศักดินา
สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหตรากฎหมายศักดินาข้ึน โดยกำหนดวาผูมี
บรรดาศักด์ิชน้ั ใดมีศักดินาไดเทา ใดดงั ตัวอยา งตอไปนี้
๑. พระมหาอปุ ราช ศักดินา ๑๐๐,๐๐๐ ไร
๒. พระอนุชาธริ าช ศักดนิ า ๒๐,๐๐๐ ไร
๓. พระเจาลูกเธอ ศกั ดินา ๑๕,๐๐๐ ไร
๔. ขนุ นาง (เจาพระยา พระยา) ศักดินา ๑๐,๐๐๐ – ๑,๐๐๐ ไร
๕. พระองคเจา ศกั ดนิ า ๗,๐๐๐ – ๔,๐๐๐ ไร
๖. พระ ศกั ดินา ๕,๐๐๐ – ๑,๐๐๐ ไร
๗. ขุนนางชั้นผูน อ ย ศกั ดินา ๔๐๐ – ๕๐ ไร
๘. พระภกิ ษุ ศกั ดินา ๒,๔๐๐ – ๔๐๐ ไร
๙. ไพร (สามัญชน) ศักดินา ๒๕ – ๑๐ ไร
๑๐. ทาส ศักดนิ า ๕ ไร
๓. กฎหมายลักษณะทาส
ทาสสวนใหญในสมัยกรุงศรอี ยธุ ยาเปนทาสสินไถม ักเปนทาสทขี่ ายตวั เอง เพราะตองการเงินไปใชโดย
ไมเสียดอกเบี้ย แตตองทำงานตอบแทนเทากับเปนลูกจางท่ีไมไดรับเงินเดือน กฎหมายอนุญาตใหนายเงินมี
กรรมสิทธิ์ในตัวทาสอยางเต็มที่ ยกเวนการทำใหถึงตาย แตกฎหมายก็ใหความเมตตาแกทาส เชน หามนายเงินใช
งานทาสหนักเกินไป หามนายเงินบังคับทาสหญิงเปนเมีย หรือบังคับใหผัวโดยไมสมัครใจ ทาสหลุดพนจากความ
เปนทาสก็ตอเม่ือมีเงินมาไถ หากนายเงินไมเล้ยี งทาสเมื่อขาวแพงหรือบวชทาสเปนพระภิกษุ หรือทาสรอดชีวิตจาก
สงครามเหลาน้ี กใ็ หท าสเปนไทไดต ามกฎหมาย
กฎหมายสมัยอยธุ ยาโดยลำดบั รัชกาลมีดังตอ ไปนี้
๑) ในแผนดินสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ มีกฎหมายลักษณะพยานกฎหมายลักษณะอาญาราษฎร กฎหมาย
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙๘
ลกั ษณะโจร กฎหมายลกั ษณะเบ็ดเสรจ็ วาดว ยที่ดนิ และสาเหตุ กฎหมายลกั ษณะผวั เมยี
๒) ในแผนดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ มีกฎหมายศักดินาขาราชการฝายพลเรือนทหารและขาราชการ
หวั เมือง กฎหมายอาญาหลวงเพิม่ เติม กฎหมายลกั ษณะกบฏศึก และกฎมณเฑยี รบาล
๓) ในแผนดินสมเด็จพระเจาปราสาททอง มีกฎหมายลักษณะอุทธรณ กฎหมายพระธรรมนูญ กฎหมาย
ลักษณะทาษ พระราชกำหนดวาดวยคาธรรมเนียมศาล กฎหมายลักษณะเบ็ดเสร็จวาดวยเชายืมทรัพย กฎหมาย
ลกั ษณะอาญาหลวงเพิ่มเตมิ กฎหมายลักษณะมฤดก กฎหมายลกั ษณะกหู น้ี
๔) ในแผนดนิ สมเด็จพระนารายณมหาราช มีกฎหมายลักษณะรบั ฟองเพิ่มเติม มีกฎ ๓๖ ขอ วาดวยคดีความ
ฟอ งรอง พระราชกำหนดวาดวยการฟองคดี และพระราชกำหนดหา มมิใหซอ งเสพเมถนุ ธรรมกับชาวตา งประเทศ
๕) ในแผนดินสมเด็จพระเพทราชา มีกฎหมายลักษณะมูลคดีวิวาทกฎ ๓๖ ขอวาดวยจารีตนครบาล
กฎหมายลกั ษณะตระลาการเพม่ิ เตมิ และพระราชกฤษฎีกา ใหจดั คนสังกดั ในจังหวัดพทั ลงุ
๖) ในแผน ดนิ สมเด็จพระเจา ทา ยสระ มีกฎ ๓๖ ขอ เกยี่ วกับวธิ ีพจิ ารณาความในศาลและพระราชกำหนดตาง
ๆ
๗) ในแผนดินสมเด็จพระเจาบรมโกศ มีกฎหมายลักษณะมูลคดีวิวาทกฎหมายลักษณะ โทษเพิ่มเติม และ
พระราชกำหนดตา ง ๆ
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙๙
บทที่ ๑๑
กฎหมายสมยั กรุงธนบรุ ี
หลังจากไดกอบกูกรุงศรอี ยุธยากลบั คืนจากพมาไดแลว
พระเจาตากสินทรงเห็นวากรุงศรีอยุธยาถูกพมาเผา
ผลาญเสียหายมาก ยากท่ีจะฟนฟูใหเหมือนเดิม
พระองคจึงยายเมืองหลวง มาอยูท่ีกรุงธนบุรี แลว
ปราบดาภิเษกข้นึ เปนกษตั ริย
ทรงพระนามวา “พระบรมราชาธิราชท่ี ๔ " (แต
ประชาชนนิยมเรียกวาสมเด็จพระเจาตากสินมหาราช
หรือสมเด็จพระเจา กรุงธนบรุ )ี ครองกรงุ
ธนบุรีอยู ๑๕ ป นับวาเปนพระมหากษัตริยพระองค
เดียวท่ีปกครองกรุงธนบุรี การตั้งกรุงธนบุรีเปนราช
ธานี
สมเด็จพระเจาตากสินทรงยายเมืองหลวงมาอยูท่ีกรุง
ธนบุรี เนื่องจากสาเหตดุ งั ตอไปน้ี
๑.กรงุ ศรีอยธุ ยาชำรุดเสยี หายมากจนไมสามารถจะบรู ณะปฏสิ ังขรณใ หดีเหมือนเดิมได
กำลงั ร้ีพลของพระองคม ีนอ ยจงึ ไมสามารถรกั ษากรุงศรอี ยธุ ยาเปนเมืองใหญได
๒.ทำเลที่ตั้งของกรุงศรอี ยธุ ยาทำใหข าศึกโจมตีไดง าย
๓.ขา ศกึ รูเสนทางการเขาตีกรงุ ศรีอยุธยาดี
สวนสาเหตุท่ีพระเจา ตากสินทรงเลือกกรุงธนบุรเี ปนเมืองหลวงเนื่องจากทำเลที่ต้ังกกรงุ ธนบุรีอยูใกลทะเล
ถาเกิดมีศึกมาแลวต้ังรับไมไหวก็สามารถหลบหนี ไปตั้งม่ันทางเรือไดกรุงธนบุรีเปนเมืองเล็ก จึงเหมาะกับกำลังคนท่ี
มีอยูพอจะรักษาเมืองไดกรุงธนบุรีมีปอมปราการที่สรางไวต้ังแตสมัยกรุงศรีอยุธยาหลงเหลืออยู ซึ่งพอจะใชเปน
เคร่ืองปองกนั เมืองไดใ นระยะแรก
๑. ดานการปกครอง
หลังจากกรุงศรีอยุธยาเสียใหแกพมา เม่ือ พ.ศ. ๒๓๑๐ บานเมืองอยูในสภาพไมเรียบรอย มีการปลนสะดม
กันบอย ผูคนจึงหาผูคุมครองโดยรวมตัวกันเปนกลุมเรียกวาชุมนุม ชุมนุมใหญ ๆ ไดแก ชุมนุมเจาพระยาพิษณุโลก
ชุนนุมเจาพระฝาง ชุมนุมเจาพิมายชุมนุมเจานครศรีธรรมราช เปนตน สมเด็จพระเจาตากสินทรงใชเวลาภายใน ๓
ป ยกกองทัพไปปราบชมุ นมุ ตาง ๆ ท่ีต้ังตนเปนอิสระจนหมดสิ้นสำหรับระเบียบการปกครองนั้น พระองคทรงยืดถือ
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐๐
และปฏิบัติตามระเบียบการปกครองแบบสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลายตามทท่ีสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงวาง
ระเบียบไว แตรัดกุมและมีความเด็ดขาดกวา คนไทยในสมัยนั้นจึงนิยมรับราชการทหาร เพราะถาผูใดมีความดี
ความชอบ กจ็ ะไดร บั การปนู บำเหน็จอยา งรวดเรว็
๒. ดา นเศรษฐกิจ
ในขณะท่ีสมเด็จพระเจาตากสิ นมหาราชข้ึนครองราชสมบัติน้ันบานเมืองดำลังประสบความตกต่ำทาง
เศรษฐกิจอยางที่สุด เกิดการขาดแคลนขาวปลาอาหาร และเกิดความอดอยากยากแคน จึงมีการปลนสะดมแยงวิง
อาหาร มิหนำซ้ำยังเกดิ ภัยธรรมชาติขนึ้ อีก ทำใหภาวะเศรษฐกิจที่เลวรายอยแู ลวกลับทรุดหนักลงไปอีกถงึ กับมีผูคน
ลมตายเปนจำนวนมากสมเด็จพระเจาตากสินมหาราชทรงแกไขวิกฤตการณดวยวิธีการตางๆ เชน ทรงสละทรัพย
สวนพระองค ชือ้ ขาวสารมาแจกจายแกราษฎรหรอื ขายในราคาถกู พรอมกับมีการสงเสริมใหมกี ารทำนาปละ๒ คร้ัง
เพ่ือเพม่ิ ผลผลติ ใหเพยี งพอ
๓. ดานกฎมาย และการศาล
การใชกฎหมายและการตุลาการในสมัยกรุงธนบุรีคงไดอนุโลมตามแบบอยางสมัยกรุงศรีอยุธยา นั่นคือ
พนกั งานตุลาการ แบง ออกเปน ๒ พวก คือ
๑) พวกพราหมณเปนผูเช่ียวชาญทางนิติศาสตร เรียกวา ลูกขุน ณ ศาลหลวง มี ๑๒ คน ทำหนาท่ีในการชี้
บทกฎหมายวาถูกหรือผดิ และ
๒) พนักงานฝายไทยทำหนาท่ีบังคับบัญชาการทุกอยางตามกฎหมาย หัวหนาท้ัง ๒ ฝายมีศักด์ิเทา
เจา พระยา
กฎหมายในสมัยกรุงธนบุรีไมไดเพิ่มเติมมากนัก มีเพ่ิมเพียงบทเกี่ยวกับการลักเลกสวนกฎหมายการเก็บ
ผลประโยชนของแผนดิน ไมมีกลาวได เพราะผลประโยชนของแผนดินไดมาจากการคาหลวง สำหรับงานทางดาน
อรรถคดีตาง ๆ นั้น สมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราชไดทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ใหแ ตงต้ังทนายฟองรอ งใหถูกตอง
และหากมีคดีฎีกาข้ึนทูลเกลาฯ ถวายใหพิจารณา ก็ใหพิจารณาวากลาวตามหนวยงานที่รับผิดชอบ สวนการ
พจิ ารณาโทษของผูกระทำความผดิ ก็เปน ไปดวยความเปน ธรรม ผูใดผดิ ก็วากนั ตามผิด และผูใดถูกกพ็ ิจารณาไปตาม
ถูก
๔. การสนิ้ สุดอำนาจทางการเมอื งของสมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราช
ในตอนปลายรัชกาลสมเด็จพระเจา ตากสินมหาราช เนื่องจากพระองคท รงตรากตรำ ทำงานหนกั ในการสรา ง
ความเปนปก แผนแกช าติบานเมือง พระราชพงศาวดารฉบับตา ง ๆ ได บันทึกไววา สมเด็จพระเจาตากสนิ ทรงมีพระ
สติฟนเฟอน ทำใหบานเมืองเกิดความระส่ำระสายและไดเกิดกบฏข้ึนที่กรุงเกา พวกกบฏไดทำการปลนจวนพระยา
อินทรอภัยผูรักษากรุงเกาจนตองหลบหนีมายังกรุงธนบุรี สมเด็จพระเจาตากสินมหาราชโปรดใหพระยาสรรคไป
สืบสวนเอาตัวผูกระทำผิดมาลงโทษ แตพระยาสรรคกลับไปเขาดวยกับพวกกบฏ และคุมกำลังมาตีกรุงธนบุรี แลว
จบั ตัวสมเด็จพระเจาตากสินมหาราชมาคุมขังเอาไว การจลาจลในกรงุ ธนบุรี ทำใหสมเดจ็ เจาพระยามหากษัตริยศึก
ตองรีบยกทัพกลับจากเขมร เพ่ือเขาแกไขสถานการณในกรุงธนบุรี และจับกุมผูกอการกบฏมาลงโทษรวมท่ังให
ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
E-Book ประวัติศาสตร์กฎหมายไทย-ผศ.โกญจนาท เจริญสุข
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search