๑๔๙ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) วันที่ ๑ มกราคม พ.ศ.๒๔๙๑ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดชทรงพระกรุณา โปรดเกลาฯ พระราชทานนามโรงเรียนนายรอยแทนชื่อเดิมวา “โรงเรียนนายรอยพระจุลจอมเกลา’’ วันที่ ๒๔ กุมภาพันธ พ.ศ.๒๔๙๑ มีพระราชบัญญัติกําหนดวิทยฐานะผูสําเร็จการศึกษาจาก โรงเรียนนายรอยพระจุลจอมเกลา ใหไดวิทยฐานะวิทยาศาสตรบัณฑิต ใชอักษรยอวา วทบ.(ทบ.) ตอมาโรงเรียนนายรอย พระจุลจอมเกลา ณ ถนนราชดําเนินนอกอยูในสภาพแออัด ดวยมี จํานวนนักเรียนนายรอยเพิ่มขึ้น สถานที่ฝกศึกษา เลนกีฬา และสถานที่พักผอนไมเพียงพอ ขาด สภาพสิ่งแวดลอมสําหรับการเปนโรงเรียนนายรอยหลักของประเทศ ความทราบถึงพระบาทสมเด็จ พระเจาอยูหัว จึงทรงมีพระราชดําริใหโรงเรียนนายรอยพระจุลจอมเกลา มีสถานที่ตั้งแหงใหม ณ บริเวณเขาชะโงก อําเภอเมืองจังหวัดนครนายก โรงเรียนนายรอยแหงนี้ไดกระทําพิธีวางศิลาฤกษ เมื่อวันที่ ๕ สิงหาคม ๒๕๒๔ โดยพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว และพลตรีหญิงสมเด็จพระเทพรัตน ราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ขณะดํารงพระยศพันเอก ไดเสด็จฯ มากระทําพิธี วันที่ ๓๐ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๒๙ ขาราชการ ลูกจาง นักเรียนนายรอย พรอมดวยศิษยเกา ไดพรอมใจกันเดินเทาออกจากโรงเรียนนายรอยพระจุลจอมเกลาสถานที่ตั้งเดิมสูสถานที่ตั้งแหงใหม โดยมีพลตรีหญิงสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเปนองคประธานในการนํา กําลังพลเขาสูสถานที่ตั้งแหงใหมดวยความเรียบรอยพรอมเพรียงกัน วันที่ ๕ สิงหาคม พ.ศ.๒๕๒๙ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เสด็จพระราชดําเนินทรงเปด โรงเรียนนายรอยพระจุลจอมเกลา จังหวัดนครนายก ถือเปนการเปดโรงเรียนนายรอยแหงใหมอยาง เปนทางการ และไดดําเนินการสอนมาจนถึงปจจุบัน โรงเรียนนายรอยพระจุลจอมเกลา 5_edit.indd 149 14/02/2013 12:50:00
๑๕๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) กรมทหารราบที่ ๑ มหาดเล็กรักษาพระองค (อักษรยอ:ร.๑ รอ.) กรมทหารราบที่ ๑ มหาดเล็กรักษาพระองค มีชื่อเต็มวา กรมทหารราบที่ ๑ มหาดเล็กรักษา พระองคในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว เปนหนวยทหารรักษาพระองคที่ตั้งขึ้นหนวย แรกสุดของประเทศไทย เพื่อใหมีหนาที่ถวายความปลอดภัยและถวายพระเกียรติแดพระบาทสมเด็จ พระเจาอยูหัว สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ พระรัชทายาท ผูสําเร็จราชการแทนพระองค และพระบรมวงศานุวงศทุกพระองคโดยใกลชิด กรมทหารราบที่ ๑ มหาดเล็กรักษาพระองคถือกําเนิดขึ้นพรอมๆ กับกิจการทหารรักษา พระองคและทหารมหาดเล็กรักษาพระองคของไทย กลาวคือ ในป พ.ศ.๒๔๐๔ พระบาทสมเด็จ พระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหรวบรวมบุตรในราชตระกูลและบุตรขาราชการ ที่ยังเยาววัยมาทดลองฝกหัดเปนทหาร ตามยุทธวิธีแบบใหมเชนเดียวกับกรมทหารหนา ซึ่งในชั้นแรก นั้นมี ๑๒ ตน และใหทําหนาที่ไลกาที่บินมารบกวนในเวลาทรงบาตร ตลอดจนตั้งแถวรับเสด็จฯ ณ ที่นั้นทุกเวลาเชา มหาดเล็กเหลานี้เรียกกันทั่วไปวา “ทหารมหาดเล็กไลกา” ปลายป พ.ศ.๒๔๑๑ รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว หลังจากพระราชพิธี บรมราชาภิเษกผานพนไปแลว ไดโปรดเกลาฯ ใหรวบรวมทหารมหาดเล็กหลวงเดิมจํานวน ๒๔ คน ตั้งขึ้นเปนหนวยทหารอีกหนวยหนึ่ง เรียกวา ทหารสองโหล มีหนาที่เฝาพระฉากตามเดิมแตในตอน เชาและตอนเย็นตองมารับการฝกทหาร พ.ศ.๒๔๑๓ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหพระยาสุรศักดิ์มนตรี (แสง ชูโต) จางวางมหาดเล็ก ทําการคัดเลือกบรรดาบุตรในราชตระกูล และบุตรขาราชการที่เปนทหารมหาดเล็ก เพื่อจัดตั้งเปน กองทหารมหาดเล็กรักษาพระองค ทําหนาที่รักษาพระองคอยางใกลชิด และตามเสด็จในเวลาเสด็จ ประพาสหัวเมือง ในชั้นนี้คัดเลือกไว ๔๘ คน เมื่อรวมทหารมหาดเล็ก ๒ โหลเดิมดวยแลว จึงมีทหาร มหาดเล็กทั้งหมด ๗๒ คน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว จึงโปรดเกลาฯ ใหตั้งหนวยทหารดังกลาวขึ้นเปน “กรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค” และทรงดํารงพระยศเปนนายพันเอก ตําแหนงผูบังคับการ กรมดวยพระองคเอง ตอมาโปรดเกลาฯ ใหจัดหนวยทหารมหาดเล็กออกเปน ๒ กองรอย และขยาย เปน ๖ กองรอยในเวลาตอมา พรอมทั้งจัดระเบียบในกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองคจนมั่นคง ขึ้น และไดทรงขนานนามหนวยนี้เสียใหมวา “กรมทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค” (ราช วัลลภ หมายถึง ผูเปนที่รัก สนิทคุนเคยของพระราชา) ในป พ.ศ.๒๔๑๔ ปลายป พ.ศ.๒๔๑๖ โปรดเกลาฯ ใหแบงทหารในกรมทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค จากทุกกองรอยทําการฝกการใชปนกล ซึ่งไดนําเขามาประจําการครั้งแรก ๑๐ กระบอก และจัดตั้ง เปน “กองปนกล” ในการบังคับบัญชาของกรมทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค ซึ่งตอมา ไดยายไปอยูในการบังคับบัญชากับกรมแสง (กรมสรรพาวุธทหารบกในปจจุบัน) 5_edit.indd 150 14/02/2013 12:50:02
๑๕๑ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) พ.ศ.๒๔๑๗ โปรดเกลาฯ ใหจัดตั้งกองทหารมาขึ้นในกรมทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษา พระองคนับเปนการสถาปนากิจทหารมาในประเทศไทย พ.ศ.๒๔๑๘ โปรดเกลาฯ ใหจัดตั้งกองทหารชางนี้ขึ้นในกรมทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษา พระองคทั้งยังไดดําเนินการ ฝกหัดวิชาแผนที่ชั้นในกองทหารชางนี้ ซึ่งถือไดวาเปนจุดเริ่มตนกิจการ ทหารชางและกิจการแผนที่ทหารในเมืองไทยดวย พ.ศ.๒๔๒๐ โปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบัญญัติบังคับสําหรับกรมทหารมหาดเล็กราชวัลลภ รักษาพระองค ลงวันศุกร เดือน ๙ ขึ้นคํ่า ๑ ปฉลู นพศก จุลศักราช ๑๒๓๙ เพื่อใหการจัดหนวย เปนไปอยางเปนระเบียบและมีประสิทธิภาพเปนแบบแผนเดียวกัน โดยพระองคทรงดํารงตําแหนง ผูบังคับการกรม และทรงตั้งผูรับพระบรมราชโองการมาสั่งการแกทหาร และนํากิจการในโรงทหาร ขึ้นกราบบังคมทูลพระกรุณา พ.ศ.๒๔๓๐ โปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบัญญัติจัดการทหารขึ้น โดยรวมทหารบก ทหาร เรือ ตั้งเปนกรมหนึ่ง เรียกนํ้า “กรมยุทธนาธิการ” กรมทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค ไดเปลี่ยนแปลงรูปแบบของกรมและวิธีการปกครองเปนอยางใหมใหเปนเพียงกองพันทหารราบ กองพันทหารราบกองหนึ่ง เรียกวา “กองทหารราบในมหาดเล็กรักษาพระองค” และให พลโท พระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช (แตเมื่อครั้งยังเปนกรมหมื่น และ พันตรี ปฏิบัติ หนาที่ผูแทนบังคับการกรมทหารลอมวัง) ดํารงพระยศเปน พันโท ตําแหนงผูบังคับการกองทหาร มหาดเล็กที่จัดใหม เมื่อโปรดเกลาฯ แตงตั้งผูบังคับการกรมคนใหมแลว จึงเลิกตําแหนงผูพระบรม ราชโองการในกรมนี้ตั้งแตนั้นมา ครั้งถึง พ.ศ.๒๔๓๕ กรมยุทธนาธิการไดดําเนินการจัดระเบียบหนวยทหารใหมเปนที่เรียบรอย แลว จึงไดจัดใหมี พระราชพิธีพระราชทานธงชัยเฉลิมพลใหญรูปตราแผนดินพื้นสีแดงแกกองทหาร ใหเปนแบบเดียวกันทุกหนวย พ.ศ.๒๔๕๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวเสด็จฯ ประทับที่พระราชวังดุสิต เปนการถาวรกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองคจึงจัดใหกองรอยที่ ๓ ไปประจําอยู ณ ที่นั้นทั้งกอง และไดพระราชทานนามหนวยใหมวา “กรมทหารราบที่ ๑ มหาดเล็กรักษาพระองค” วันที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๕๓ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวเสด็จสวรรคต พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวมีพระราชดําริวา “ควรจะยกกรมนี้ถวายแตสมเด็จพระ บรมชนกธิบดีใหเปนขาสืบไปชั่วกัลปปาวศานต “จึงโปรดเกลาฯ ใหขนานนามกรมทหารนี้วา “กรม ทหารบกราบที่ ๑ มหาดเล็กรักษาพระองค ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว” และให มีเครื่องหมายเปนอักษรพระปรมาภิไธยยอ จ.ป.ร. ติดที่อินธนูทหารในกรมนี้ทั่วไป 5_edit.indd 151 14/02/2013 12:50:04
๑๕๒ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) 5_edit.indd 152 14/02/2013 12:50:09
๑๕๓ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) รวมเหรียญ รัชกาลที่ ๕ อันสูงคายิ่ง เหรียญปราบฮอ เหรียญเปลือย ร.๕ 5_edit.indd 153 14/02/2013 12:50:18
๑๕๔ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) เหรียญที่ระลึก เสด็จประพาสยุโรป เหรียญทรงยินดี 5_edit.indd 154 14/02/2013 12:50:24
๑๕๕ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) เหรียญรัชมังคลาภิเษก เหรียญรัชมังคลาภิเษกทรงมา 5_edit.indd 155 14/02/2013 12:50:30
๑๕๖ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) เหรียญที่ระลึก เสด็จกลับจากยุโรป ครั้งที่ ๒ เหรียญที่ระลึก ครุท เสมอ รามาธิบดีที่ ๒ อยุธยา 5_edit.indd 156 14/02/2013 12:50:39
๑๕๗ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) เหรียญที่ระลึก พระราชพิธีบรมราชาพิเษก รัชกาลที่ ๕ เหรียญที่ระลึก ในการเฉลิม พระชนมพรรษา ร.๕ ครบ ๕๐ พรรษา 5_edit.indd 157 14/02/2013 12:50:43
๑๕๘ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) เหรียญที่ระลึก ราชรุจิ เหรียญที่ระลึกหารัชกาล ฉลองครบรอบ ๑๐๐ ป กรุงเทพมหานคร 5_edit.indd 158 14/02/2013 12:50:48
๑๕๙ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) บรรณานุกรม กรมวิชาการ. สมเด็จพระปยมาหาราช กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพคุรุสภา, ๒๕๑๖ กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ, แนวพระราชดําริเการัชกาล,กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพคุรุสภาลาดพราว, ๒๕๒๘ กระทรวงศึกษาธิการ, ๑๑๑ ปกระทรวงศึกษาธิการ, กรุงเทพ : คุรุสภาลาดพราว, ๒๕๔๖ การสื่อสารแหงประเทศไทย, ๑๐๐ ป การไปรษณียไทย กรงเทพฯ : ประยูรวงศ. ๒๕๒๖ ขุนวิจิตรมาตรา. ประวัติการคาไทย. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพบัณฑิตการพิมพ. ๒๕๑๖. คณะกรรมการจัดงาน ๕ ธันวามหาราช. กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพวัฒนาพานิช, ๒๔๒๘ คณะกรรมการจัดงานสมโภชกรุงรัตนโกสินทร ๒๐๐ ป ประวัติศาสตรกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๑ – รัชกาลที่ ๓ พ.ศ. ๒๓๒๕ – พ.ศ.๒๓๕๔ เลม ๑ กรุงเทพมหานคร : อมรการพิมพ. ๒๕๒๕. คุรุสภา. ประชุมพงศาวดาร เลม ๒๓ (จดหมายเหตุของบาทหลวงฝรั่งเศสในแผนดินพระเจาเอกทัศและกรุงธนบุรี). กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพคุรุสภา, ๒๕๑๑ จุลจอมเกลาเจาอยูหัว, พระบาทสมเด็จ. กลอนไดอารีซึมทราบกับความตามเสด็จไทรโยคตอน ๑ พระนคร : องคการคา ของคุรุสภา, ๒๕๐๗ ไกลบาน. พระนคร : แพรพิทยา,๒๕๐๗. เงาะปา. พระนคร : คลังวิทยา, ๒๕๐๖ จดหมายเหตุพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวเสด็จประพาสแหลมมลายู ราว ร.ศ. ๑๐๗ และ ๑๐๘ กรุงเทพฯ : กรมศิลปกร, ๒๕๑๘ จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน พุทธศักราช ๒๔๓๔. (พิมพเปนอนุสรณในงานพระราชทานเพลิงศพนายสงวน จันทร สาขา, ๓๑ มกราคม ๒๕๑๕) จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน ภาค ๑๑ (พิมพในงานพระราชทานเพลิงศพ หมอมออน รพีพัฒน, ๑๑ กุมภาพันธ ๒๔๗๘) ประชุมโคลงสุภาษิตพระราชนิพนธในรัชกาลที่ ๕ พระนคร : โรงพิมพพระจันทร, ๒๔๘๔ ประมวลพระนิพนธสมเด็จพระมหาสมณเจากรมพระยาวชิรญาณ วโรรส : พระราชหัตถเลขา – ลายพระหัตถ. (ธนาคารกรุงศรีอยุธยาพิมพในงานมหาสมณานุสรณ ครบ ๕๐ ป แตวัน สิ้นพระชนมแหงสมเด็จพระสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส, ๑-๗ สิงหาคม ๒๕๑๕) ประชุมพระบรมราโชวาทและพระโอวาท (พิมพเปนอนุสรณในงานพระราชทานเพลิงศพ หมอมเจาหญิงอังสุมาล เกษมสันต, ๕ มีนาคม ๒๕๐๙) ประชุมพระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวที่ทรงบริหารราชการแผนดิน ภาค ๑-๔ พ.ศ.๒๔๒๔ – ๒๔๓๕ ระหวาง พ.ศ.๒๔๒๔ – ๒๔๒๕. พระนคร : โรงพิมพสํานักทําเนียบนายกรัฐมนตรี. ๒๕๐๗. ประมวลพระราชหัตถเลขารัชกาลที่ ๕ ที่เกี่ยวกับภารกิจของกระทรวงมหาดไทย เลม ๑ ภาค ๑ และ ๒, เลม ๒ ภาค ๓ พระนคร : กระทรวงมหาดไทย, ๒๕๑๓. พระราชดํารัสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว (ตั้งแต พ.ศ.๒๔๑๗ ถึงพ.ศ.๒๔๕๓) (พิมพเปนอนุสรณในงาน พระราชทานเพลิงศพ ม.ร.ว.ทองเถา ทองแถม,๑๘ ธันวาคม ๒๕๑๐.) พระราชหัตถเลขาทรงสั่งราชการในรัชกาลที่ ๕ และ ๖ กับเรื่องประกอบ, (พิมพในงานพระราชทานเพลิงศพ จอมพล สฤษดิ์ธนะรัชต, ๑๗ มีนาคม ๒๕๐๗) พระราชหัตถเลขาเมื่อเสด็จพระราชดําเนินประพาสยุโรป พ.ศ.๒๔๔๐ พระนคร : องคการคาของคุรุสภา ๒๕๐๕ พระราชหัตถเลขาที่ทรงมีไปมากับสมเด็จพระมหาสมณเจา-กรมพระวชิรญาณวโรรส พระนคร : โสภณพิพรรฒธนากร ๒๔๗๒ พระราชหัตถเลขาและหนังสือกราบบังคมทูลของเจาพระยาพระเสด็จสุเรนทราธิบดี พระนคร : องคการคาของคุรุสภา ๒๕๐๖ 5_edit.indd 159 14/02/2013 12:50:50
๑๖๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) ระยะทางเที่ยวชวากวาสองเดือน กรุงเทพฯ : โรงพิมพพระจันทร ๒๕๑๖ ลิลิตนิทราชาคริต. พระนคร : โรงพิมพพิมพพิไล, ๒๕๐๒. สํานักพระราชหัตถเลขามีพระราชทานพระยาบุรุษรัตนราชพลัลภ (นพ ไกรฤกษ) พระนคร : โรงพิมพโสภณพิพรรฒ ธนากร, ๒๔๗๔ เจาพระยาทิพากรณวงศ. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๑ กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพคุรุสภา ลาดพราว, ๒๕๐๓ เจริญ ไชยชนะ. พอขุนรามคําแหงมหาราช กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพบรรณกิจ. ๒๕๒๓ จังหวัดสุโขทัย. หนังสืออนุสรณพอขุนรามคําแหงมหาราช. ๒๕๑๓ ชัยอนันต สมุทวณิชและขัตติยา กรรณสูติ, ผูรวบรวม. เอกสารการเมืองการปกครองไทย (พ.ศ.๒๔๑๗-๒๔๗๗). พระนคร : โครการตําราสังคมศาสตรและมนุษยศาสตร สมาคมสังคมศาสตรแหงประเทศไทย. ๒๕๑๘ ดํารงราชานุภาพ. สมเด็จพระเจาบรมวงศ กรมพระยา เสด็จประพาสตนในรัชกาลที่ ๕ (พิมพเปนอนุสรณในงานฌาปนกิจ ศพหมอมสนิทกฤดากร ณ เมรุวัตธาตุทอง, มีนาคม ๒๕๑๐) ตวงพร ทีปะปาล พระราชประวัติ ๑๐ มหาราชของไทย กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพอํานวยสาสน., ๒๕๒๔ ดนัย ไชยโยธา.รศ. (บรรณาธิการ), ๕๓ พระมหากษัตริยไทย ธ ทรงครองใจไทยทั้งชาติ, กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร. ๒๕๔๓ ถนอม อานามวัฒน และคณะ ประวัติศาสตรไทย (พิมพครั้งที่ ๓) กรุงเทพมหานคร : อมรการพิมพ, ๒๕๒๘ ทวีศักดิ์ ลอมลิ้ม. ความสัมพันธระหวางไทยกับมลายูในสมัยรัตนโกสินทร ตอนตน. กรุงเทพมหานคร : แพรพิทยา, ๒๕๑๖ ทวน วิริยาภรณ, ผูรวบรวม. พระราชดํารัสและพระบรมราโชวาทในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว พระพุทธเจา หลวง พระมหาธีรราชเจา พระปกเกลา และพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช. ธนบุรี : ป. พศนาคะการพิมพ, ๒๕๐๗. ทวีศักดิ์ ญาณประทีป. วรรณกรรมพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาฯ . พระนคร : โรงพิมพมหาวิทยาลัยรามคําแหง. ๒๕๒๑ บุนนาค พยัคฆเดช. ผูรวบรวม. พระบรมราชาธิบายของรัชกาลที่ ๕ พระนคร : คลังวิทยา, ๒๕๑๕. ประยุทธ สิทธิพันธ. สามวัง. กรุงเทพมหานคร : บริทัศนศาตร. ๒๕๐๙ พระบริหารเทพธานี. ประวัติศาสตรชาติไทย เลม ๒ กรุงเทพมหานคร : อมรการพิมพ. ๒๕๑๗ พิมาน แจมจรัส. ราชวลี. กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพผานฟาพิทยา. ๒๕๐๙ โพธิ์ แซมลําเจียก. ๙ มหาราชของไทย (พิมพครั้งที่ ๔). พระนครธรรมบรรณาคาร. ๒๕๑๕ มูลนิธิเอกชนพัฒนาภูมิภาพ. สมเด็จพระปยมหาราชกับนักเขียนฝรั่งเศส.กรุงเทพฯ : (แปลและเรียบเรียงจากขอเขียนของ นักเขียนฝรั่งเศสสมัยป ค.ศ. ๑๘๖๖ ถึง ค.ศ.๑๙๑๐) เอส.อาร.พริ้นติ้ง.มปป. วุฒิชัย มูลศิลป. รศ. และกนกวลี ชูชัยยะ. หนังสือเรียนสังคมศึกษาประวัติศาสตรไทย. บริษัท ตนออ ๑๙๙๙ จํากัด. ๒๕๔๓ ศิริวรรณ คุมให. พระราชประวัติพระมหากษัตริย ๙ รัชกาล.กรุงเทพฯ : เดอะบุคส, ม.ป.ป. ศิลปากร, กรม. พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา เลมที่ ๑.กรุงเทพฯ : โคเดียนสโตร. ๒๕๐๕. พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา เลมที่ ๒. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร, ๒๕๐๕ สมเด็จพระยาดํารงราชานุภาพ. พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๕ กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพคุรุสภา, ๒๕๐๔. สมคิด ศรีสิงห. การบริหารภาษีอากรในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน. เอกสารอัตสําเนา. สุภา พื้นนาค. พระราชประวัติ ๙ รัชกาล (พิมพครั้งที่ ๙ รัชกาล). กรุงเทพฯ : อักษรวัฒนา, ๒๕๔๓. สิริ เปรมจิตต, จิตตสะอาด ศรียงค. พระบรมราชจักรีวงศ. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพเสาวภาค, ๒๕๑๔. เสถียร ลายลักษณ และคนอื่นๆ . พระราชบัญญัติแกไขพระราชบัญญัติธง พุทธศักราช ๒๔๖๐. ในประชุมกฎหมายประจํา ศก.กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพเดลิเมส, ๒๕๗๗. สมพงษ เกรียงไกรเพชร. เลาเรื่องเกาของไทย, กรุงเทพฯ : ประจักษการพิมพ, ๒๕๒๒. หมอมหลวงปน มาลากุล. พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว.กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพชวนพิมพ. หอจดหมายเหตุแหงชาติ. เอกสารรัชกาลที่ ๖ รล. ๕/๕ เรื่องพระบรมราโชวาทพระราชทานแกนักเรียนไทยในตางประเทศ พ.ศ.๒๔๕๙. หอวชิรานุสรณ. แฟมที่ ๒๐๑๑๔/ป๓ สําเนารางบทความพระราชนิพน เรื่อง “ระวังผีพนัน” หอสมุดแหงชาติ. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๑ รัชกาลที่ ๒. อุดม ประประมวลวิทย. ๕๐ กษัตริยไทย. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร, ๒๕๑๗. อุดม เชยกีวงศ. “มหาราชทางเศรษฐกิจ” วารสารการศึกษาผูใหญ.๘๑ (มีนาคม – เมษายน ๒๕๒๐) 5_edit.indd 160 14/02/2013 12:50:52