สังคมประถม

หนงั สอื เรียนสาระการพัฒนาสังคม

รายวชิ าสงั คมศึกษา

(สค11001)

ระดับประถมศึกษา

หลกั สตู รการศึกษานอกระบบระดับการศกึ ษาขัน้ พื้นฐาน
พุทธศักราช 2551

(ฉบบั ปรบั ปรุง พ.ศ. 2560)

หามจาํ หนาย

หนงั สอื เรยี นเลมน้ี จัดพิมพดวยเงินงบประมาณแผนดนิ เพื่อการศึกษาตลอดชวี ติ สําหรบั ประชาชน
ลิขสทิ ธเ์ิ ปน ของ สาํ นกั งาน กศน. สํานักงานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร

สาํ นักงานสง เสริมการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั
สาํ นักงานปลัดกระทรวงศึกษาธกิ าร
กระทรวงศึกษาธิการ

หนังสือเรียนสาระการพัฒนาสงั คม

รายวชิ าสังคมศึกษา (สค11001)
ระดับประถมศกึ ษา

(ฉบบั ปรบั ปรุง พ.ศ. 2560)

เอกสารทางวิชาการลําดบั ท่ี 35/2557

คาํ นํา

สํานกั งานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ไดด ําเนินการจัดทําหนังสือ
เรยี นชุดใหมนขี้ ึ้น เพ่ือสําหรับใชในการเรียนการสอนตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษา
ขั้นพื้นฐานพทุ ธศกั ราช 2551 ท่ีมีวัตถุประสงคใ นการพัฒนาผูเ รียนใหม ีคุณธรรม จริยธรรม มีสติปญญา
และศักยภาพในการประกอบอาชีพการศึกษาตอและสามารถดํารงชีวิตอยูในครอบครัว ชุมชน สังคม
ไดอยา งมีความสุขโดยผูเรียนสามารถนําหนังสือเรียนไปใชด วยวิธีการศึกษาคนควาดว ยตนเอง ปฏิบัติ
กจิ กรรม รวมทั้งแบบฝกหดั เพ่ือทดสอบความรูค วามเขา ใจในสาระเน้อื หา โดยเมื่อศึกษาแลว ยังไมเขาใจ
สามารถกลบั ไปศกึ ษาใหมไ ด ผูเรียนอาจจะสามารถเพิ่มพูนความรูหลังจากศึกษาหนังสือเรียนนี้ โดยนํา
ความรูไ ปแลกเปลย่ี นกบั เพอ่ื นในชน้ั เรียน ศกึ ษาจากภูมิปญญาทองถ่ินจากแหลง เรยี นรูและจากส่อื อื่น ๆ

ในการดําเนนิ การจัดทาํ หนงั สอื เรียนตามหลกั สตู รการศึกษานอกระบบระดบั การศึกษาข้นั พนื้ ฐาน
พทุ ธศกั ราช 2551 ไดร บั ความรว มมอื ทดี่ ีจากผทู รงคณุ วุฒิและผูเก่ียวขอ งหลายทานท่ีคน ควาและเรียบเรียง
เน้ือหาสาระจากส่ือตาง ๆ เพ่ือใหไ ดส ่ือที่สอดคลอ งกับหลักสูตรและเปน ประโยชนตอผูเ รียนที่อยู
นอกระบบอยา งแทจ ริง สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ขอขอบคุณ
คณะทีป่ รกึ ษา คณะผูเรยี บเรยี ง ตลอดจนคณะผูจัดทาํ ทุกทานทีไ่ ดใ หค วามรว มมือดว ยดไี ว ณ โอกาสน้ี

สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย หวังวา หนังสือเรียนชุดน้ี
จะเปนประโยชนในการจัดการเรียนการสอนตามสมควร หากมีขอ เสนอแนะประการใด สํานักงาน
สงเสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั ขอนอมรับไวดว ยความขอบคุณย่ิง

สํานกั งาน กศน.
กันยายน 2557

สารบญั หนา

คํานํา 1
โครงสรางรายวชิ า 2
บทที่ 1 ภูมศิ าสตรก ายภาพประเทศไทย 5
8
เร่อื งที่ 1 ลกั ษณะภมู ศิ าสตรก ายภาพของชุมชน ทอ งถ่ิน 11
เร่อื งที่ 2 ลักษณะภูมศิ าสตรกายภาพของประเทศไทย 16
เรื่องที่ 3 การใชขอมูลภูมิศาสตรก ายภาพชมุ ชนทอ งถิ่นในการดํารงชีวิต
เรื่องท่ี 4 ทรพั ยากรธรรมชาติและการอนรุ กั ษทรพั ยากรธรรมชาติ
เร่ืองที่ 5 ศกั ยภาพของประเทศไทย

บทที่ 2 ประวัติศาสตรช าติไทย 21
เรอ่ื งท่ี 1 ความหมาย ความสําคัญของประวตั ศิ าสตร 22
เร่ืองท่ี 2 ประวตั คิ วามเปนมาของชนชาตไิ ทย 23
เร่ืองที่ 3 ประวตั ิและผลงานของบรรพบรุ ุษไทยทมี่ สี วนปกปอง
และสรา งความเจรญิ ใหแ กช าติบานเมือง 44

บทที่ 3 เศรษฐศาสตร 74
เรอื่ งท่ี 1 เศรษฐศาสตรในครอบครวั และชุมชน 75
เร่ืองท่ี 2 กิจกรรมทางเศรษฐกจิ 76
เรอ่ื งที่ 3 คณุ ธรรมของผูผลิตและผบู ริโภค 83
เรื่องที่ 4 ทรัพยากรธรรมชาติ สิง่ แวดลอมในทอ งถนิ่ และชุมชน 85

บทท่ี 4 การเมืองการปกครอง 91

เรอ่ื งท่ี 1 ความหมายและความสาํ คัญของการเมืองและการปกครอง 92

เร่ืองท่ี 2 โครงสรางการบรหิ ารราชการแผนดิน 95

เรือ่ งท่ี 3 ความสัมพนั ธร ะหวา งอํานาจนิตบิ ัญญัติ อํานาจบรหิ าร อาํ นาจตุลาการ 98

เรอ่ื งท่ี 4 การมสี วนรวมทางการเมอื งการปกครองในระดับทอ งถ่ิน

และระดบั ประเทศ 100

บรรณานกุ รม 103

คณะผจู ดั ทาํ 105

โครงสรา งรายวิชา

สาระสําคญั

การไดเ รียนรูเกี่ยวกับตนเอง สภาพแวดลอมทองถิ่น จังหวัด ภาค และประเทศของตนทั้งดาน
ประวตั ศิ าสตร ลกั ษณะทางภูมิศาสตร กายภาพ เศรษฐกิจ การเมือง การปกครอง ตลอดจนการไดรับการ
พัฒนาความรู ความเขา ใจในศาสนา มจี ติ สํานกึ และมีสวนรวมในการอนุรักษวัฒนธรรม ทรัพยากรธรรมชาติ
และสิ่งแวดลอ มเพอื่ การพัฒนาท่ียั่งยืน

ผลการเรียนรทู ค่ี าดหวงั

1. อธิบายขอมูลเก่ียวกับภูมิศาสตร ประวัติศาสตร เศรษฐศาสตร การเมือง การปกครอง
ทเ่ี ก่ยี วขอ งกบั ตนเอง ชุมชน ทอ งถิ่น และประเทศไทย

2. ระบุสภาพความเปล่ียนแปลงดานภูมิศาสตร ประวัติศาสตร เศรษฐศาสตร การเมือง
การปกครอง และกฎหมายทีม่ ผี ลกระทบตอวถิ ชี ุมชนทอ งถน่ิ ชวี ติ คน สงั คม และประเทศ

3. เกิดความตระหนักและสามารถนําความรูทางดานภูมิศาสตร ประวัติศาสตร เศรษฐศาสตร
การเมือง การปกครองไปประยกุ ตใชไ ด

ขอบขา ยเนื้อหา

เร่ืองท่ี 1 ภมู ศิ าสตรทางกายภาพประเทศไทย
เรอื่ งที่ 2 ประวตั ศิ าสตรช าติไทย
เรื่องที่ 3 เศรษฐศาสตร
เรอื่ งที่ 4 การเมืองการปกครอง

ส่อื ประกอบการเรยี นรู

- เอกสารแบบเรยี น
- เอกสารเสริม

1

บทท่ี 1
ภมู ศิ าสตรทางกายภาพประเทศไทย

สาระสําคญั

ลกั ษณะทางกายภาพและสรรพสงิ่ ในโลก มคี วามสัมพันธซงึ่ กันและกนั และมีผลกระทบตอระบบนิเวศ
ธรรมชาติ การนาํ แผนที่และเคร่ืองมือภูมิศาสตรมาใชในการคนหาขอมูล จะชวยใหไดรับขอมูลท่ีชัดเจนและ
นาํ ไปสูการใชก ารจัดการไดอ ยา งมีประสิทธิภาพ การปฏสิ ัมพันธร ะหวา งมนษุ ยกับสภาพแวดลอมทางกายภาพ
ทําใหเ กดิ สรา งสรรคว ัฒนธรรมและจติ สาํ นึกรวมกนั ในการอนุรกั ษทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม เพอ่ื การ
พัฒนาท่ียง่ั ยืน

ผลการเรียนรทู คี่ าดหวงั

1. อธิบายลักษณะภูมิศาสตรท างกายภาพของประเทศไทยได
2. บอกความสมั พนั ธระหวา งปรากฏการณท างธรรมชาติกับการดําเนนิ ชีวิตได
3. ใชแผนทแ่ี ละเครื่องมอื ภมู ศิ าสตรไ ดอ ยางเหมาะสม
4. วิเคราะหส ภาพแวดลอ มทางกายภาพ วฒั นธรรมและกระบวนการเปลยี่ นแปลทาง

ลักษณะกายภาพและลักษณะวฒั นธรรมทอ งถ่ินได
5. วิเคราะหศ กั ยภาพของชมุ ชนทอ งถิน่ เพือ่ เช่ือมโยงเขา สูอาชีพ

ขอบขายเนอ้ื หา ลักษณะทางภมู ิศาสตรกายภาพของชมุ ชน
ลกั ษณะทางภูมิศาสตรก ายภาพของประเทศไทย
เรื่องที่ 1 การใชขอมลู ภูมิศาสตรกายภาพชมุ ชน ทอ งถน่ิ เพอ่ื ใชใ นการดํารงชีวติ
เรอ่ื งที่ 2 ทรพั ยากรธรรมชาติและการอนรุ ักษทรัพยากรธรรมชาติ
เรื่องท่ี 3 ศกั ยภาพของประเทศไทย
เรื่องที่ 4
เรื่องท่ี 5

2

เรอ่ื งที่ 1 ลักษณะทางภูมิศาสตรกายภาพของชมุ ชน ทอ งถิน่

ภูมศิ าสตร หมายถึง วิชาที่ศกึ ษาเกยี่ วกับพนื้ ผิวโลกท่เี ก่ยี วกบั ภูมิประเทศ ภมู ิอากาศ ทรัพยากรธรรมชาติ
ผลติ ผล และคน รวมทงั้ การกระจายของส่งิ ตาง ๆ เหลาน้ี คือ 6 วิชาทศี่ กึ ษาถึงความสมั พันธร ะหวา งโลกกับมนุษย
สง่ิ แวดลอมกับมนุษย

ภูมิอากาศ หมายถึง การปฏิสัมพันธเกี่ยวกับองคประกอบของอุตุนิยมวิทยา รักษารูปแบบตาง ๆ เชน
ภมู อิ ากาศแบบรอนชืน้ ภูมิอากาศแบบอบอุนช้นื ภมู ิอากาศแบบรอนแหงแลง เปนตน

ภูมิประเทศ หมายถึง การปฏิสัมพันธเกี่ยวกับองคประกอบของแผนดิน จําพวก หิน ดิน ความตาง
ระดับ ทําใหเกิดภาพลักษณรูปแบบตาง ๆ เชน พ้ืนท่ีแบบภูเขา พ้ืนที่แบบลาดเชิงเขา พ้ืนที่ราบ พื้นที่ลุม
เปน ตน

ลกั ษณะภูมิประเทศไทย

ประเทศไทยมีพ้ืนท่ีประมาณ 513, 115 ตารางกิโลเมตร มีพ้ืนที่ใหญเปนอันดับท่ี 3 ของเอเชีย
ตะวนั ออกเฉยี งใต ประเทศไทยต้ังอยใู นคาบสมุทรอนิ โดจีน ซึง่ เปน สว นหน่ึงของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉยี งใต

ทิศเหนอื ทต่ี ้งั ของประเทศไทยจรดประเทศสหภาพเมียนมาร (พมา) และสาธารณรัฐประชาธิปไตย
ประชาชนลาว จุดเหนอื สดุ ของประเทศอยูทอ่ี ําเภอแมสาย จังหวัดเชยี งราย

ทิศตะวันออก จรดประเทศสาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว และกัมพชู า จุดตะวันออกสุดอยทู ่ี
อาํ เภอพิบูลมงั สาหาร จงั หวดั อุบลราชธานี

ทิศตะวันตก จรดประเทศสหภาพเมียนมาร (พมา) จุดตะวันตกสุดอยูที่อําเภอแมสะเรียง จังหวัด
แมฮ องสอน

ทิศใต จรดประเทศมาเลเซีย จุดใตสุดอยทู ่ีอําเภอเบตง จังหวัดยะลา

การแบง ภาคภูมศิ าสตรของประเทศไทย

ประเทศไทยแบง ตามลกั ษณะภูมศิ าสตรไ ด 6 ภาค ไดแก ภาคเหนือ ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ ภาคกลาง
ภาคตะวนั ออก ภาคตะวนั ตก และภาคใต

ภาคเหนือ

ลักษณะภูมิประเทศของภาคเหนือ ประกอบดวยจังหวัดตาง ๆ 9 จังหวัด คือ จังหวัดเชียงใหม
เชียงราย แมฮองสอน ลาํ พนู ลาํ ปาง แพร นาน อตุ รดิตถ และพะเยา มีพื้นที่ 93,690 ตารางกโิ ลเมตร ลกั ษณะ
ภูมปิ ระเทศเปน เทือกเขาสูง และท่รี าบหุบเขา เทือกเขาที่สําคัญ ไดแก เทือกเขาแดนลาว ถนนธงชัย ผีปนน้ํา
และหลวงพระบาง ยอดเขาท่สี งู ท่สี ดุ ในประเทศไทย คอื ดอยอนิ ทนนท มคี วามสงู 2,595 เมตร และเปนสวนหนึ่ง
ของเทอื กเขาถนนธงชัยในพน้ื ทจี่ ังหวดั เชียงใหม

3

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือมพี น้ื ที่ 170,000 ตารางกโิ ลเมตร ประกอบดวยจังหวดั ตา ง ๆ 19 จงั หวดั คือ
จงั หวัดหนองคาย เลย อดุ รธานี นครพนม สกลนคร กาฬสนิ ธุ ขอนแกน มหาสารคาม รอยเอ็ด ชัยภูมิ ยโสธร
อุบลราชธานี ศรสี ะเกษ บรุ รี ัมย นครราชสีมา สุรินทร มกุ ดาหาร อาํ นาจเจรญิ และหนองบัวลําภู ภูมิประเทศ
ทว่ั ไปเปน แองคลายแองกระทะ ลาดเอียง ไปทางตะวันออกเฉียงใตมขี อบเปนภูเขาสูง ทางตะวันตกและทางใต
ขอบทางตะวันตก ไดแก เทือกเขาเพชรบูรณ และเทือกเขาดงพญาเย็น สวนทางใตไดแก เทือกเขาสันกําแพง
และเทอื กเขาพนมดงรัก พ้ืนทีต่ ะวันตกเปนทีร่ าบสูง เรียกวา ทีร่ าบสูงโคราช ภูเขาบริเวณนี้เปนภูเขาหินทราย
ทีร่ จู กั กนั ดีเพราะเปน แหลง ทอ งเทย่ี ว คือ ภูกระดึง ภหู ลวง ในจังหวัดเลย แมนํ้าท่ีสําคัญของภาคน้ีไดแก แมนํ้าชี
และแมน้ํามลู ซ่งึ มีแหลงกําเนิดจากเทอื กเขาทางทิศตะวันตก และทางใตแลวไหลลงสูแมน้ําโขง ทําใหสองฝง
แมนํ้าเกิดเปนท่ีราบ น้ําทวมถึงเปนตอน ๆ พ้ืนที่ราบในภาคตะวันออกเฉียงเหนือมักมีทะเลสาบรูปแอก
เปนจํานวนมากแตทะเลสาบเหลานี้จะมีน้ําเฉพาะฤดูฝนเทาน้ันเม่ือถึงฤดูรอน นํ้าก็จะเหือดแหงไปหมด
เพราะดนิ สวนใหญเ ปน ดนิ ทรายไมอ มุ นาํ้ นํ้าจึงซึมผานไดเร็ว ภาคนี้จึงมีปญหาเรื่องการขาดแคลนนํ้าและดิน
ขาดความอุดมสมบรู ณ ทําใหพืน้ ที่บางแหงไมส ามารถใชป ระโยชนใ นการเกษตรไดอยางเต็มท่ี ปจจุบันรัฐบาล
ไดพ ยายามปรับปรงุ พ้นื ทีใ่ หด ขี ึ้นโดยใชร ะบบชลประทานสมยั ใหม ทาํ ใหส ามารถเปน แหลง เพาะปลกู ขา วหอมมะลิ
ที่ดที ีส่ ดุ แหง หน่ึงของประเทศไทย

ภาคกลาง
ลักษณะภมู ิประเทศของภาคกลาง

ภาคกลางมพี ื้นท่ี 91,795 ตารางกิโลเมตร ประกอบดว ยจงั หวัดตาง ๆ 22 จังหวัดคือ จังหวัดสุโขทัย
พิจิตร พิษณุโลก กําแพงเพชร เพชรบูรณ นครสวรรค อุทัยธานี ชัยนาท สิงหบุรี ลพบุรี อางทอง สระบุรี
สุพรรณบุรี พระนครศรีอยุธยา ปทุมธานี นนทบุรี นครปฐม กรุงเทพมหานคร สมุทรปราการ สมุทรสาคร
สมุทรสงคราม และนครนายก ลักษณะภูมิประเทศเปนที่ราบลุมแมน้ําอันกวางใหญไดแก ท่ีราบลุมแมนํ้า
เจาพระยาและทาจีน มีเทือกเขาเปนขอบเขตของภาคทั้งดานตะวันตกและตะวันออก แบงเขตภูมิประเทศ
ออกเปน 2 สวน ไดแ ก เขตท่ีราบภาคกลางตอนบนและเขตที่ราบภาคกลางตอนลาง

เขตที่ราบภาคกลางตอนบน ต้งั แตพ น้ื ท่จี ังหวดั นครสวรรค ขน้ึ ไปจนจรดตอนเหนือของภาคมีลักษณะ
เปนพนื้ ท่ีราบลุมแมน า้ํ สลับกับภเู ขา

เขตท่ีราบภาคกลางตอนลา ง ตงั้ แตพ น้ื ทจี่ งั หวดั นครสวรรคลงมาจนจรดปากอาวไทยเขตพื้นที่ราบลุม
แมน ํ้าอนั กวา งใหญ

ภาคตะวันออก
ลักษณะภมู ิประเทศภาคตะวนั ออก

ภาคตะวันออกมีพื้นท่ี 34,380 ตารางกิโลเมตรเปนภาคท่ีมีพื้นที่เล็กท่ีสุดในบรรดาภาคท้ัง 5 ภาค
ของไทย ประกอบดว ย 7 จังหวดั คอื จงั หวัดปราจนี บรุ ี ชลบรุ ี ฉะเชงิ เทรา ระยอง จนั ทบุรี ตราด และสระแกว
ลักษณะภมู ปิ ระเทศของภาคตะวนั ออก แบง เปน 4 ลกั ษณะ ดังน้ี

4

เขตเทอื กเขา ไดแก เทอื กเขาสนั กาํ แพงและเทอื กเขาบรรทดั สวนใหญเปน ภเู ขาหินทรายและเทอื กเขา
จันทบรุ ี สวนใหญเ ปนภูเขาหินอัคนหี รือหนิ แกรนิต เขตที่ราบลุมแมน้ํา ไดแก ที่ราบลุมแมน้ําบางปะกง ในพ้ืนที่
ฉะเชิงเทราและปราจีนบุรี บริเวณปากแมนํ้าท่ีไหลลงสูอาวไทยท่ีอําเภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทราจะมี
ลกั ษณะเปนหาดโคลนเลน เขตท่ีราบชายฝงทะเล นับต้ังแตปากนํ้าบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา ลงมาจนถึง
อําเภอคลองใหญ จังหวัดตราด มีหาดทรายสวยงามและเปนแหลงทองเที่ยวท่ีสําคัญมีประชากรตั้งถ่ินฐาน
หนาแนนมากกวาเขตอ่ืน ๆ มีแมน้ําสายส้ัน ๆ หลายสาย เชน แมน้ําระยอง แมน้ําจันทบุรี และแมน้ําตราด
เฉพาะบรเิ วณปากนํา้ จะเปน หาด

โคลนเลน และเกาะ เปน แหลง ทอ งเทีย่ วท่ีสําคญั ไดแ ก เกาะลา น เกาะสีชัง (จังหวัดชลบุรี) เกาะชาง
(จงั หวัดตราด) และเกาะเสม็ด (จังหวดั ระยอง) เปน ตน

ภาคตะวนั ตก

ลกั ษณะภมู ิประเทศภาคตะวันตก
ภาคตะวันตกมีพ้ืนที่ประมาณ 53,679 ตารางกิโลเมตร ประกอบดวย 5 จังหวัด คือ จังหวัดตาก
กาญจนบุรี ราชบุรี เพชรบุรี และประจวบคีรีขันธ ลักษณะภูมิประเทศของภาคตะวันตกสวนใหญเปนภูเขา
สลับกับหุบเขาท่ีคอนขางชื้นและแคบกวาหุบเขาของภาคเหนือ เนื่องจากการกัดเซาะของแมนํ้าลําธาร
มภี ูมปิ ระเทศคลา ยภาคเหนือ แบง ไดด ังนี้
เขตเทือกเขา ไดแ ก เทือกเขาถนนธงชยั เปนแนวแบงเขตระหวา งไทยกับพมา จากจังหวัดแมฮ อ งสอน
ถึงจังหวัดตาก, เทือกเขาตะนาวศรี เปนแนวแบงเขตไทยกับพมา มีชองทางติดตอท่ีดานสิงขร จังหวัด
ประจวบคีรีขนั ธ และดา นบดั ตี้ จงั หวัดกาญจนบุรี, เทอื กเขาหินปูน อยรู ะหวางแมนํ้าแควใหญ และแมน้ําแคว
นอ ย สวนใหญเปนภเู ขาหินปนู มถี าํ้ หนิ งอกหินยอ ย
เขตท่ีราบ อยูระหวางเขตเทือกเขากับท่ีราบตํา่ ภาคกลางจนถึงอาวไทย เปนท่ีราบลุมแมน้ําปง แมนํ้า
แมกลอง ที่ราบแมน้ําเพชรบุรี และที่ราบชายฝงทะเลท่ีเปนหาดทรายสวยงาม เชน หาดชะอํา หาดวังหิน
และอา วมะนาว

ภาคใต

ลักษณะภมู ิประเทศภาคใต

ภาคใตมีพ้ืนที่ 70,715 ตารางกิโลเมตร ประกอบดวยจังหวัดตาง ๆ 14 จังหวัด คือ จังหวัดชุมพร
พทั ลุง สรุ าษฎรธ านี นครศรีธรรมราช สงขลา ปตตานี ยะลา นราธิวาส ระนอง พังงา กระบี่ ภูเก็ต ตรัง และสตูล

เปนดินแดนสว นหน่งึ ของคาบสมุทรมลายู จึงขนาบดวยทะเลทั้งสองดาน ไดแก อาวไทย มหาสมุทรแปซิฟก
และทะเลอนั ดามัน มหาสมทุ รอนิ เดยี

ลักษณะภูมิประเทศเปนเขตเทือกเขา ประกอบดวยแนวเทือกเขา 3 แนว ไดแก เทือกเขาภูเก็ต

เทือกเขานครศรีธรรมราช และเทือกเขาสันกาลาคีรี สวนใหญจะวางตัวในแนวเหนือ-ใต มีความอุดมสมบูรณ
ของปาไมและแรธาตุ เขตท่รี าบชายฝงอาวไทย ไดแก ท่ีราบลุมแมนํ้าตาป ที่ราบลุมแมนํ้าปากพนัง ท่ีราบลุม
แมนํ้าปตตานี และท่ีราบรอบทะเลสาบสงขลา เกิดจากการทับถมของตะกอนดินโคลนและทราย ท่ีน้ําจาก

แมน ้ําและกระแสคลื่นพัดพามาทับถม จนกลายเปนที่ราบอันกวางใหญ และมีประชากรต้ังถิ่นฐานหนาแนน
มากกวา เขตพนื้ ท่ีอื่น ๆ ชายฝง ดานอาวไทยเรม่ิ ตัง้ แตช ายฝง จังหวัดชมุ พรลงไปจนถึงจงั หวดั นราธวิ าส เปนชายฝง

5

แบบเปลอื กโลกยกตวั ขึ้นสูง นํา้ ทะเลจึงตน้ื มหี าดทรายสวยงาม และมีอาวขนาดใหญ เชน อาวบานดอน อาวสวี
ฯลฯ บรเิ วณปากแมนาํ้ จะเปน หาดโคลนและมีปาชายเลน ลักษณะภูมิประเทศที่เดนของชายฝงดานอาวไทย
คอื ทะเลสาบสงขลา เปนทะเลสาบเปดหรือทะเลสาบนาํ้ เค็ม (Lagoon) ในอดีตกาลมีกระแสลมและคลื่นพดั พา
ตะกอนทรายมาทบั ถมจนเปนแนวสนั ทราย หรือแหลม ปดปากอาวจนกลายเปนทะเลสาบสงขลาในปจจุบัน
และทีร่ าบชายฝง ทะเลอนั ดามนั เปนท่รี าบแคบ ๆ เน่อื งจากมีภูเขาต้ังชดิ ตระหงาน ตดิ กบั ชายฝงทะเล ชายฝง
ดานอันดามัน จะเริ่มต้ังแตชายฝงจังหวัดระนองจนไปถึงจังหวัดสตูล มีลักษณะเปนชายฝงแบบเปลือกโลก
ยุบตวั หรอื จมตัว ทําใหม นี ํา้ ทะเลลึกและมีชายฝง ทเี่ วาแหวงมาก

กจิ กรรมที่ 1
ลกั ษณะภมู ิประเทศของประเทศไทยมอี ทิ ธพิ ลตอความเปน อยูของคนไทยอยา งไรบา ง
อธบิ ายและยกตวั อยา งมาใหเ ขาใจ

กจิ กรรมที่ 2
ใหผ ูเ รยี นบอกถงึ ลักษณะทางภมู ิศาสตรก ายภาพของจงั หวัดของตนวามลี กั ษณะอยางไรและ
สงผลตอ การประกอบอาชีพของคนในชมุ ชนอยางไรบา งพรอ มยกตัวอยา ง

เรือ่ งท่ี 2 ลักษณะทางภูมิศาสตรของประเทศไทย

ลักษณะ ทําเล ทตี่ ้งั ของประเทศไทย

ประเทศไทยต้ังอยูในคาบสมุทรอินโดจีน และอยูทางทิศตะวันออกเฉียงใตของทวีปเอเชีย ท่ีต้ังของ
ประเทศไทยอยูแถบศูนยส ตู ร จงึ เปนบริเวณทไ่ี ดร บั พลังงานความรอ นจากดวงอาทิตยม าก เปน ประเทศทอ่ี ยใู น
เขตรอ น และมอี ณุ หภมู ขิ องอากาศเฉลีย่ สูงตลอดทัง้ ป

6

ลกั ษณะภูมิอากาศ ประเทศไทย

ประเทศไทยต้ังอยูใกลเสนศูนยสูตรในซีกโลกตอนเหนือ ประเทศไทยจึงมีภูมิอากาศแบบทุงหญา
สะวนั นาเปนสวนใหญ ภูมิอากาศของประเทศไทย ไดรับอิทธิพลจากลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต และลมมรสุม
ตะวนั ออกเฉยี งเหนือ ดงั นี้

ลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต ประเทศไทยฤดูฝนเริ่มระหวางเดือนพฤษภาคมถึงกลางเดือนตุลาคม
ลมมรสุมตะวันตกเฉียงใตจะพัดจากมหาสมุทรอินเดียมายังทวีปเอเชีย ทําใหเกิดฝนตกชุกท่ัวประเทศไทย
ดังนนั้ ชายฝง ดา นตะวันตกในภาคใตจะไดรับปริมาณฝนมากกวาชายฝงตะวันออก เชน จังหวัดระนอง ภูเก็ต
จะไดรบั ปริมาณนํ้าฝนมากกวาทุกจังหวัด สวนจังหวัดที่มีปริมาณฝนตกมากที่สุดในประเทศไทย คือ อําเภอ

7

คลองใหญ จังหวัดตราด ซ่ึงอยูทางภาคตะวันออก เพราะเปนจังหวัดที่รับลมมรสุมตะวันตกเฉียงใตไดอยาง
เต็มที่

ลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ ประเทศไทยฤดูหนาวเร่ิมระหวางกลางเดือนตุลาคมถึงกลางเดือน
กมุ ภาพนั ธ ลมมรสุมตะวนั ออกเฉียงเหนือจะพัดจากตอนเหนือของจีนมายังตอนลางของทวีปเอเชียจึงทําให
อากาศหนาวเย็นแตไมมฝี นตก สว นภาคใตก อใหเกดิ ฝนตกได เพราะลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือจะพัดผาน
อาวไทยกอ น จงึ หอบไอน้ํามาจากอา วไทย ทําใหฤดูหนาวของภาคใตม ฝี นตกและอากาศไมหนาวจดั

ส่งิ แวดลอมทางธรรมชาตมิ ีอทิ ธิพลตอ การดาํ เนนิ ชีวติ ของทอ งถ่ิน
ลักษณะทางธรรมชาตขิ องทองถิ่นตา ง ๆ จะมีองคประกอบทีส่ ําคญั ทีไ่ มเ หมือนกันซึ่งผูเรียนควรจะได

เรียนรูถึงลักษณะภูมิประเทศ ลักษณะภูมิอากาศ ทรัพยากรธรรมชาติ องคประกอบแตละชนิดจะมีหนาท่ี
เฉพาะ และมีความสัมพันธซึ่งกันและกัน เนื่องจากลักษณะภูมิประเทศ และภูมิอากาศของแตละภาค
ในประเทศไทยมีความแตกตา งกนั ดังน้ันจงึ ทําใหก ารดําเนินชวี ิตของประชากรในทอ งถ่ินจึงแตกตางกนั พอสรปุ
ไดด ังน้ี

ภาค ลักษณะภมู ปิ ระเทศ การประกอบอาชีพและ ประเพณีและการนบั ถอื
เหนอื
และภูมิอากาศ ความเปนอยู ศาสนา
กลาง
เปนทรี่ าบหุบเขา ดนิ มี เพาะปลกู พชื ผกั เมอื ง สงกรานต การแหค รัวทาน
ตะวันออก
เฉียงเหนือ ความอดุ มสมบูรณอ ากาศ หนาว และอาชีพ ปอยสางลอง (บวชลูกแกว)
ตะวันออก
ตะวนั ตก หนาวเยน็ เปนเวลานาน การทอ งเที่ยว นับถือศาสนาพทุ ธ
ใต
เปนทรี่ าบลมุ และมีความ ทาํ นา ทาํ สวนผลไม แขงเรือ พชื มงคล วิง่ ควาย

อดุ มสมบูรณ ตอนบนของ เล้ียงสัตว ทาํ ประมง การลงแขก เกีย่ วขาว นบั ถอื

ภาคในฤดหู นาวอากาศ น้ําเคม็ และน้าํ จดื รบั จา ง ศาสนาพทุ ธ

หนาวและรอ นในฤดรู อ น ในโรงงานอุตสาหกรรม

ตอนลา งของภาคฤดรู อน การทอ งเท่ยี วและมี

และฤดูหนาวไมแตกตา ง ประชากรหนาแนนกวา

กันมากนกั มฝี นตกชุกกวา ภาคอ่ืน ๆ

ตอนบน

เปน ทรี่ าบสงู พน้ื ดนิ เปน ทําไร เลยี้ งสัตว ประชากร แหเ ทียนพรรษา

ดินปนทรายอากาศ คอ นขางยากจน และ บุญบง้ั ไฟ คลอ งชา ง

แหงแลง โยกยา ยไปอยูทอี่ น่ื มาก นับถือศาสนาพทุ ธ

คลายภาคกลาง

คลายภาคกลาง

เปน ทร่ี าบฝง ทะเลอากาศ ทําสวนยางพารา ปาลม บุญเดือนสบิ ชงิ เปรต

8

ภาค ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศ การประกอบอาชีพและ ประเพณีและการนบั ถอื

และภมู อิ ากาศ ความเปนอยู ศาสนา

รอ นชน้ื ฝนตกตลอดทง้ั ป นา้ํ มนั เหมอื งแร ประมง วงิ่ ควาย นับถอื ศาสนาพุทธ

นา้ํ เค็มและอาชพี และศาสนาอสิ ลาม

การทองเท่ียว

กิจกรรมที่ 1
ใหผเู รยี นแบง กลมุ ศกึ ษาคนควา ลกั ษณะภมู ิประเทศภมู อิ ากาศและอาชพี ของประชากรใน
แตละภาคแลว นํามาอภิปราย
กิจกรรมท่ี 2
ใหนกั เรียนบอกช่ือจงั หวดั ในภาคเหนือ ภาคใต และภาคกลางมาภาคละ 5 จงั หวัด

เรื่องที่ 3 การใชข อมลู ภูมิศาสตรกายภาพชุมชน ทองถิน่ ในการดาํ รงชีวิต

การใชแผนท่ีและเครอื่ งมือทางภมู ศิ าสตร

การเรยี นรคู วามหมาย องคประกอบและชนิดของแผนที่ทําใหสามารถใชแผนที่ชนิดตาง ๆ ไดอยาง
เหมาะสม เปนเคร่อื งมอื สําคัญในการจดั ทําแผนท่ีในการสํารวจขอมลู ทอ งถิน่ ได

แผนท่ี คือ สง่ิ ท่ีแสดงลักษณะของพ้ืนที่บนผิวโลก ท้ังที่เปนอยูตามธรรมชาติและส่ิงที่มนุษยสรางข้ึน
โดยแสดงลงบนแผน แบบราบ มกี ารยอ สวนใหเล็กลงตามตองการ อาศัยสัญลักษณและเครื่องหมายท่ีกําหนด
ขนึ้ แสดงลกั ษณะของสิง่ ตา ง ๆ บนโลก

แผนทเี่ ปน เครื่องมอื ทส่ี าํ คัญท่ที ําใหเ รารูวา ทะเล มหาสมุทร ทวีป และประเทศตา ง ๆ ต้งั อยูบ ริเวณใด
บนพน้ื โลก แตก ารท่เี ราตองการจะไดป ระโยชนอ ยา งแทจรงิ จากการใชแ ผนท่ีเทา นน้ั เราจําเปน จะตอ งมคี วามรู
ความเขา ใจเกี่ยวกับแผนท่เี สยี กอ น เชน ตอ งอา นแผนที่เปน และรจู ักเลอื กชนิดของแผนท่ีตามโอกาสที่จะใช
จึงจะสามารถใชแผนทไี่ ดอ ยา งถูกตอง

ความสาํ คัญของแผนท่ี

แผนที่เปนเคร่ืองมือทางภูมิศาสตรอยางหนึ่งของมนุษยสรางข้ึนเพ่ือนําไปใชประโยชนในกิจกรรม
ตาง ๆ เชน ใชคนหาสถานที่ เสนทางคมนาคมขนสง การทองเท่ียว แหลงเกษตรกรรม และกิจการทหาร
เปนตน ผใู ชแ ผนทจ่ี ะทราบขอ มูลบนพื้นทีจ่ รงิ อยางถูกตองชดั เจนและประหยัดเวลา

9

ชนดิ ของแผนที่

1. แผนที่ทางกายภาพ คอื แผนท่แี สดงถึงลกั ษณะทวั่ ไป ไดแก
1.1 แผนทภ่ี มู ปิ ระเทศ
1.2 แผนทภ่ี ูมิอากาศ
1.3 แผนทร่ี ัฐกจิ
1.4 แผนทเ่ี ศรษฐกจิ
1.5 แผนที่ประวัติศาสตร

2. แผนที่เฉพาะเรื่อง เปนแผนที่ท่ีแสดงขอมูลตามความตองการของผูศึกษา เชน แผนท่ีสรางทาง
รถยนต รถไฟ เครือ่ งบิน แผนท่ที างหลวง แผนท่ีทหาร แผนท่กี ารเดนิ เรือ แผนท่ีปาไม แผนทีท่ ่ดี นิ เปน ตน

องคป ระกอบของแผนที่ คอื สว นตาง ๆ ในแผนทีท่ ท่ี ําใหเ ขา ใจในการอานแผนทีไ่ ดถ กู ตอ งมากขึ้นซึ่งมี
องคป ระกอบทส่ี าํ คัญ ดงั นี้

1. เสน รงุ -เสน แวง เสน ทผ่ี านขว้ั โลกเหนือไปยังข้ัวโลกใต เรียกวา เสนแวง และเสนท่ีผาน
แนวตะวนั ตกไปยังตะวันออก เรียกวา เสนรุง เสนรุงที่ยาวท่ีสุดเรียกวา เสนศูนยสูตร ท้ังเสนรุงและเสนแวง
เปนเสนสมมติ

2. มาตราสวนคําพดู
3. มาตราสวนบรรทัด

กิจกรรม

แบง ใหกลมุ นกั เรยี นชว ยกันคิดหาคาํ ตอบของคาํ ถามทีว่ า “การหาทิศทางในแผนที่
เราจะทราบไดอยางไรวาสว นใดคอื ทิศเหนอื ในกรณที ่ีไมไ ดร ะบทุ ิศไวในแผนท”ี่

สญั ลักษณตาง ๆ ที่ใชในแผนที่

เครือ่ งหมายท่ีใชแ ทนสิ่งตาง ๆ บนผวิ โลกซึ่งมรี ปู รา งคลายของจริงและนยิ มใชสัญลกั ษณ ทเี่ ปน สากล
ดังนี้

เครอื่ งมือวดั ระยะในการทําแผนผงั และพน้ื ทีอ่ ยางงา ย ๆ
การสรางแผนผัง แผนที่ จะตองยอสวนจากพื้นที่จริงลงแผนแบนราบ เคร่ืองวัดระยะจึงมี

ความจําเปน อยา งยิง่ เครอื่ งวัดท่ีนิยมนํามาใช ไดแ ก
1. การนบั กา ว เนน การวดั ระยะที่ใชเ ครือ่ งมืองาย ๆ ท่ที ุกคนมีอยู กอนการเดินตองทําระยะ

ใหผ ูวดั หาคาความยาวมาตรฐานของระยะ 1 กา วของตนเองกอ น ถาตองการวดั ระยะ ใหเ ดินนบั กาว ไดจาํ นวน
กา วแลว นํามาคูณกบั กาวมาตรฐานของตน ก็จะไดระยะจริงโดยประมาณ

10

2. โซ เปนเคร่ืองมอื ท่เี ปนโลหะเปนขอ ๆ มหี ลายชนิด แตละชนิดมีความยาวขอแตกตางกัน
มที ั้งระบบองั กฤษและระบบเมตรกิ

3. เทป เปน เครื่องมอื วดั ที่นิยมใชกันมากท่ีสุดในปจจุบัน เพราะใชงาย สะดวก นํ้าหนักเบา
กะทดั รดั พกพาไดสะดวก มีหลายขนาด

กิจกรรมที่ 1

ใหน ักเรยี นเขยี นแผนผงั จงั หวัดทผ่ี ูเรียนอาศยั อยู โดยใชเ คร่อื งมอื ทางภูมศิ าสตรอ ยา งงา ย
แลว นําเสนอในกลมุ

เครื่องมอื ทใ่ี ชในการสาํ รวจทอ งถิน่ เชิงภูมศิ าสตร

การศกึ ษาเรือ่ งใด ๆ กต็ าม ผเู รียนจะตอ งมเี ครอ่ื งมอื ในการศกึ ษา ซ่ึงอาจมอี ยแู ลว หรอื ผเู รยี นอาจตอง
สรางขึ้นเองแลวแตก รณี และตองเหมาะสมกับเร่ืองที่จะศึกษา สําหรับเคร่ืองมือในการศึกษาจําแนกได 2 ชนิด คือ

1. เคร่ืองมือสํารวจขอมูลทองถิ่นเชิงภูมิศาสตรเศรษฐกิจและสังคม ไดแก แบบสังเกตการณ
แบบสัมภาษณ แบบสอบถาม แผนท่ภี าพถายทางดาวเทยี ม เปน ตน

2. เครอ่ื งมอื สํารวจทองถน่ิ เชงิ ภูมิศาสตรกายภาพ แบง ได ดังน้ี
2.1 เคร่ืองมือศึกษาลักษณะภูมิประเทศ เชน เข็มทิศ เทปวัดระยะแผนท่ี

และภาพถายทางอากาศ เปนตน
2.2 เครื่องมือศึกษารวมกับแผนท่ีและภาพถายทางอากาศ เชน เครื่องมือวัดพ้ืนที่

เครื่องมือวัดระยะ เครื่องมือวัดมมุ กลอ งสามมติ ิ เปนตน
2.3 เครอ่ื งมอื สาํ หรบั แผนที่และแผนผงั ไดแ ก เข็มทิศ โซ เทป การบันทึก
2.4 เครอื่ งมอื สาํ หรบั ศกึ ษาภมู ศิ าสตร ไดแก เทอรโมมเิ ตอรช นดิ ตาง ๆ เครือ่ งมอื

วัดลม เครือ่ งมือวัดปริมาณนาํ้ ฝน เคร่อื งมือวดั ความชื้น เคร่อื งมือวดั ความดันอากาศ

11

กิจกรรมท่ี 1

ใหนักเรียนเขยี นแผนผังจังหวดั ทผี่ เู รยี นอาศัยอยู โดยใชเครื่องมือทางภมู ิศาสตรอ ยางงา ยแลว นําเสนอในกลมุ

กจิ กรรมท่ี 2

ใหผ เู รยี นเลือกคาํ ตอบทีถ่ ูกตองทส่ี ดุ เพียงคําตอบเดียว

1. ส่งิ ใดทแ่ี สดงลกั ษณะของผวิ โลกโดยแสดงบนพื้นราบและใชเ คร่อื งหมาย แทนสิง่ ทปี่ รากฏบนพืน้ โลก คอื อะไร

ก. แผนที่ ข. ลกู โลก

ค. แผนผงั ง. ภาพถายอากาศ

2. ขอใดเปนแผนทแี่ สดงปริมาณ

ก. แผนที่แสดงฤดูกาล ข. แผนที่แสดงชนดิ ของปาไม

ค. แผนทแ่ี สดงจํานวนประชากร ง. แผนทแ่ี สดงลกั ษณะทางธรณี

3. เมอื่ ยนื หันหนาไปทางทิศตะวันตก ทศิ ใต จะอยูท างดา นใด

ก. ดา นหนา ข. ดา นซา ย

ค. ดานขวา ง. ดา นหลัง

4. สญั ลกั ษณท ีใ่ ชแ ทนท่ีตง้ั เมอื งในแผนท่ี จัดเปนสัญลักษณป ระเภทอะไร

ก. สญั ลักษณท เ่ี ปนสี ข. สญั ลักษณทเ่ี ปนจดุ

ค. สัญลกั ษณที่เปน เสน ง. สญั ลกั ษณทเี่ ปน พน้ื ที่

5. สเี หลืองเปน สญั ลักษณแทนสงิ่ ใดในแผนท่ี

ก. ปา ไม ข. ทุงหญา

ค. เนนิ เขา ง. ไหลท วปี

ใหผ ูเ รยี นศกึ ษาคน ควา หาขอ มูลเกี่ยวกบั หนว ยงาน หรอื องคก รตา ง ๆ วา มีการนาํ แผนที่มาใชประโยชน
อยางไรบาง (บอกมา 3 หนวยงาน)

เรอ่ื งที่ 4 ทรพั ยากรธรรมชาติ และวธิ กี ารอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติ

ทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม เปนสิ่งท่ีเกิดข้ึนเองตามธรรมชาติที่อยูรอบตัวเรามีท้ังส่ิงมีชีวิต
เชน คน สัตว พชื และสง่ิ ไมมชี ีวิต เชน นํา้ อากาศ หิน ดิน และสง่ิ ท่ีเกดิ ขน้ึ เองตามธรรมชาตเิ หลา นมี้ อี ทิ ธิพล
ซึง่ กันและกนั

ทรพั ยากรธรรมชาติ หมายถึงสิง่ ตา ง ๆ ท่ีเกดิ ข้นึ เองตามธรรมชาติและมนุษย สามารถนํามาใชใหเกิด
ประโยชนต อการดํารงชวี ิต เราสามารถแบง ทรพั ยากรออกเปน 3 ประเภท คือ

1. ประเภทที่ใชแ ลวหมดไป ไดแ ก แรธ าตุ นาํ้ มัน กาซ ธาตุอาหารพชื ในดิน

12

2. ประเภทท่ใี ชไ มหมดแตเสอ่ื มคณุ ภาพ ไดแก ดิน นํ้า อากาศ
3. ประเภททีใ่ ชแลวหมดไปแตส ามารถหาทดแทนข้ึนมาได ไดแ ก ปาไม สัตวป า
ทรัพยากรธรรมชาติมีความสําคัญตอความเปนอยูของมนุษยมาก ประเทศไทยอุดมสมบูรณดวย
ทรัพยากรธรรมชาติหลายชนิด มีปริมาณมากนอยขึ้นอยูกับความแตกตางของสภาพภูมิศาสตรแตละภาค
มนุษยใชทรัพยากรบางอยางเพ่ือความอยูรอดของชีวิต เชน นํ้า อากาศ และทรัพยากรบางชนิดนํามาใช
อุปโภคหรอื บรโิ ภค เชน พชื ผกั แรธ าตุ ปา ไม เปนตน
ประเทศไทยอุดมไปดว ยทรพั ยากรธรรมชาติหลายชนิด ปริมาณ และแหลงท่ีปรากฏอาจจะแตกตาง
กันท้ังนข้ี ึ้นอยกู ับสภาพภมู ศิ าสตรทแ่ี ตกตา งกนั ดว ยทรัพยากรธรรมชาติมีความสําคัญตอชีวติ ความเปนอยูของ
มนุษยมาก มนษุ ยตอ งใชท รพั ยากรบางอยาง เพ่ือความอยูรอดของชีวิต เชน น้ํา อากาศ ทรัพยากรบางอยาง
เพอื่ ความอยูรอดของชวี ิต เชน น้ํา อากาศ ทรพั ยากรบางอยางนํามาใชอ ุปโภค หรือบรโิ ภค เชน พืชผัก แรธาตุ
ปาไม เปน ตน
ทรัพยากรธรรมชาตสิ าํ คัญในประเทศไทยทม่ี ีอิทธิพลตอการดาํ รงชีวติ ของประชากร ไดแก

1. ทรพั ยากรดนิ

ประเทศไทยไดช ื่อวา เปนเมืองเกษตรกรรม เปนแหลงอูขาว อูน้ําท่ีสําคัญของโลกทรัพยากรดิน จึงมี
ความสําคญั ตอประเทศเปน อยา งย่ิง ลักษณะของดินในประเทศไทย สรุปไดดังน้ี

1.1 ดินเหนียว พบท่ัวไปในบริเวณราบลุมแมนํ้าสายตาง ๆ ซ่ึงมีนํ้าทวมถึงทุกภูมิภาค
เน้ือดินละเอยี ด เหมาะจะทํานาขา ว และทําไรป อกระเจา

1.2 ดนิ รวน พบทว่ั ไปในพ้ืนที่ลานตะพักลาํ นํา้ ของแมน าํ้ สายตาง ๆ ซ่ึงเปนพื้นท่ีท่ีอยูหางจาก
สองฝง แมนา้ํ ออกไป เปนลกั ษณะท่ีราบข้ันบันได และนํ้าทวมไมถึง เนื้อดินเปนสวนประกอบของดินเหนียวและ
ดนิ ทราย ใชป ลกู พืชไร ออ ย ขา วโพด มันสําปะหลงั ฯลฯ

1.3 ดินอินทรียวัตถุ เปนดินที่เกิดจากการยอยสลายของพืชและซากสัตวท่ีเนาเปอยทับถม
เปนชนั้ ๆ พบทีท่ เี่ คยเปนปา ชายเลนมากอ น (ในปจจบุ นั คือปาพรุ) แตม กั จะมธี าตุกํามะถนั ปนอยูม าก

1.4 ดินทราย เปนดนิ ทีม่ อี งคประกอบของเนอ้ื ทรายมากทสี่ ดุ มคี วามอดุ มสมบรู ณคอนขา งตํ่า
พบมากในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ ในบรเิ วณชายฝงแมน า้ํ และเชิงเขาในภาคอ่นื ๆ จะพบในพื้นทช่ี ายฝง
ทะเล ใชท ําสวนมะพราว และปลูกปาเพือ่ พฒั นาคุณภาพของดิน

2. ทรัพยากรน้าํ

ประเทศไทยมีปริมาณฝนอยูในเกณฑปานกลาง เฉล่ียประมาณปละ 1,675 มิลลิเมตร จัดไดวาเปน
ประเทศที่มีความอุดมสมบูรณของทรัพยากรน้ํามากพอสมควร ทั้งแหลงนํ้าบนพื้นผิวดิน (แมน้ําลําคลอง)
และแหลง นํา้ ใตดิน (นํ้าบาดาล)

แตเน่ืองจากพื้นท่ีสวนใหญของประเทศมีฝนตกไมสม่ําเสมอตลอดป จึงมักประสบปญหาขาดแคลนนํ้า
ในชวงฤดูแลง โดยเฉพาะน้ําใชในการเกษตร ซงึ่ ประสบปญ หาเกอื บทุกพื้นทีข่ องประเทศ

13

ภาคท่มี คี วามอดุ มสมบรู ณข องทรัพยากรนา้ํ มากท่สี ดุ คอื ภาคกลางเพราะมแี มน า้ํ สายใหญม คี วามยาว
และใหน้ําตลอดปหลายสาย ไดแก แมน้ําเจาพระยา ทาจีน และแมกลอง ตลอดจนแหลงนํ้าใตดินก็นับวามี
ความอดุ มสมบูรณมากวา ภาคอืน่ ๆ เชน กัน

สวนภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ประสบปญหาความไมอ ดุ มสมบรู ณของแหลง นา้ํ ตามธรรมชาติมากทสี่ ดุ
ในฤดแู ลงจะขาดแคลนนํ้าใชในการอปุ โภค บรโิ ภค และการเพาะปลูก บางพ้นื ท่ีไดช่ือวาประสบปญหาภัยแลง
ซาํ้ ซาก

แมจะมีแมน้ําชี และแมนํ้ามูล ซึ่งเปนแมน้ําสายใหญและมีความยาวมากของภาค แตปริมาณนํ้า
ในฤดแู ลง กลับมนี อ ย ไมสามารถใชประโยชนไดม ากนัก ย่ิงแหลงน้ําใตดินมีปญหาดานคุณภาพ เน่ืองจากมีแร
หนิ เกลือ (เกลอื สินเธาว) แทรกอยูในชนั้ หินทว่ั ไป จึงทาํ ใหแหลงนาํ้ บาดาลสว นใหญ มรี สกรอยเค็มใชประโยชน
ไดน อ ย

ในปจ จบุ นั มกี ารนาํ นํ้ามาใชก ันมากโดยเฉพาะภาคกลาง กรุงเทพฯ และปริมณฑล เพราะมีการขยายตัว
ทางเศรษฐกจิ อยางกวา งขวาง เชน บานจดั สรร โรงงานอตุ สาหกรรม ฯลฯ ในขณะที่การผลิตนํ้าประปาของรัฐ
ยังกระจายไมท ั่วถึงดพี อ

ดังนัน้ เมื่อมีการขุดเจาะนาํ น้ําบาดาลมาใชกนั เพ่ิมมากขนึ้ ทาํ ใหเกิดปญ หาแผน ดินทรุด เนือ่ งจากแหลง
น้าํ ใตด ินมกั อยใู นชองวา งหรือรอยแตกของช้นั หินใตด ินทงั้ สนิ้ เมือ่ นําน้ํามาใชกันมาก ๆ จึงเกิดเปนโพรงใตดิน
และเกิดการทรดุ ตัวลงในทีส่ ดุ

3. ทรัพยากรปา ไม

ในปจจุบัน ประเทศไทยมีพ้ืนท่ีปาไมเหลืออยูเพียงรอยละ 25 ของพื้นที่ประเทศหรือประมาณ
131,485 ตารางกิโลเมตร (พ.ศ. 2547)

ลกั ษณะของปาไมใ นประเทศไทย แบง เปน 2 ประเภทใหญ ๆ ตามสภาพภมู ปิ ระเทศ ดังนี้
1. ปา ไมไมผ ลดั ใบ เปน ปา ไมท ข่ี ้ึนในเขตอากาศรอนชื้น แบบมรสมุ เขตรอน มฝี นตกชุกเกอื บ

ตลอดป มคี วามชืน้ สูง ทาํ ใหมใี บเขยี วชอุมตลอดปเ หมอื นไมผลัดเปล่ียนใบ โดยมากจะพบในพื้นท่ีภาคใตและ
ภาคตะวนั ออก

ปาไมผ ลัดใบ แบง ออกเปน 5 ชนดิ ยอย ๆ ดังนี้
1.1 ปา ดงดิบ มีตน ไมขนึ้ หนาทบึ ทง้ั ไมยนื ตน ใหญแ ละไมย นื ตน เล็ก
1.2 ปาดบิ เขา พบในพ้ืนท่ีสูงตงั้ แต 1,000 เมตรขึ้นไป เกือบทุกภาค เปนปา ทใ่ี หกําเนิดตนน้าํ

ลาํ ธาร
1.3 ปาสนเขา พบในพืน้ ที่สูงตัง้ แต 700 เมตรขน้ึ ไป เกอื บทกุ ภาคเชน กัน มีไมส นนานาชนดิ
1.4 ปาพรุ เปน ปาทพี่ บบรเิ วณชายฝง ทะเลของภาคใต มที ั้ง ไมย นื ตน ไมพุม ไมเลื้อย

และพืชลมลกุ

14

1.5 ปาชายเลน เปนปาทขี่ ึ้นบริเวณชายทะเลที่เปน โคลนเลนโดยเฉพาะบรเิ วณปากแมน้ํา
มีความสําคัญตอระบบนิเวศวิทยา หรือแหลงที่อยูอาศัยและแหลงเพาะพันธุของสัตวนํ้า ไมที่สําคัญคือ
ไมโ กงกาง ลําพู จาก เปนตน

2. ปาไมผลัดใบ พบในเขตภูมิอากาศแบบทุงหญาเมืองรอนที่มีฝนตกปละ 4 เดือน
ในฤดูแลงไมป ระเภทนจ้ี ะผลัดใบพรอมกันเกือบหมดทง้ั ตน พบในพนื้ ท่ีราบและพืน้ ท่สี ูงไมเกิน 1,000 เมตร
แบง ออกเปน 2 ชนดิ ดงั น้ี

2.1 ปาเบญจพรรณ พบในเกือบทุกภาคของประเทศ ไมสําคัญท่ีมีคาทางเศรษฐกิจ ไดแก
ไมส ัก ไมประดู ไมแดง ไมย าง ฯลฯ

2.2 ปาแดง ปาโคก หรือ ปาแพะ เปนปา โปรง พบมากในบรเิ วณทร่ี าบหรอื เนนิ เขาเตี้ย ๆ
ซึ่งเปนพ้ืนที่สีแดง โดยเฉพาะในพื้นท่ีภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ไมที่มีคุณคาทางเศรษฐกิจ คือ ไมเต็งรัง
ไมพะยอม ฯลฯ

4. ทรัพยากรแรธ าตุ

ประเทศไทยมีแหลงแรธาตุอุดมสมบรู ณก ระจายอยูท่ัวไป โดยเฉพาะบริเวณเขตเทือกเขาสงู
ในภาคเหนือ ภาคตะวนั ตก และภาคใต ในที่น้ี จาํ แนกแรธาตไุ ดเปน 3 ชนิด ดงั นี้

4.1 แรโลหะ ไดแ ก ดีบกุ ทงั สเตน ตะก่ัว สงั กะสี ทองแดง เหลก็ พลวง และแมงกานสี
4.2 แรอ โลหะ ไดแก ยปิ ซัม หินปูน ดนิ มารล (ดนิ สอพอง) และรัตนชาติ
4.3 แรเช้อื เพลิง ไดแก นํา้ มันดิบ กาซธรรมชาติ และถานหนิ (ลิกไนต)

5. ทรัพยากรสตั วป า

สตั วป า อาศยั อยูใ นปาตามโพรงไม ซอกหิน ถ้าํ สัตวเ หลาน้ีตองพ่ึงพาหากินดวยตนเอง ปรับตัวใหเขา
กบั สง่ิ แวดลอ ม เชน เสอื ชา ง กวาง หมี แรด ลิง คาง เปนตน ปจจุบันสัตวปาถูกคุกคามมากขึ้นทําใหสัตวปา
บางชนิดสูญพันธไป ประเทศไทยไดมีพระราชบัญญัติสงวนและคุมครองสัตวปาข้ึน เม่ือวันท่ี 26 ธันวาคม
2530 ดงั น้นั รัฐบาลจึงกาํ หนดใหว ันท่ี 26 ธันวาคม ของทุกปเปน “วันคุมครองสัตวป า แหงชาติ”

ทรัพยากรและการแลกเปลย่ี นทรพั ยากร

เน่ืองจากประเทศไทยมีความอุดมสมบูรณดวยทรัพยากรธรรมชาติหลายชนิดของแตละทองถิ่น
เมอื่ มมี ากในทอ งถ่ินก็ดเู หมือนวาเปน ของไมม ีประโยชนหรือไมมีคุณคา แตในขณะเดียวกันทองถิ่นอ่ืนมีความ
ตอ งการจึงทาํ ใหม กี ารแลกเปลย่ี นทรพั ยากรระหวา งทองถิ่นเกดิ ขึน้ ตวั อยา งขา งลางน้ีเปนทรัพยากรธรรมชาติ
ท่มี ีอยใู นแตละภาคและนาํ ไปสกู ารแลกเปลยี่ นทรัพยากรระหวา งทองถนิ่

ภาคเหนือ มีลนิ้ จี่ ลาํ ไย สม เขียวหวาน และผักผลไมเมืองหนาว เชน บร็อคโคล่ี เซเลอรี่ สตรอวเบอรร่ี
ลูกทอ ลกู พลับ สาล่ี เปนตน

ภาคใต มที เุ รียน เงาะ ลองกอง มงั คุด และสัตวน้ําเค็ม เชน ปลา กุง หอย ปลาหมึก และอื่น ๆ เชน
มะพราว แรธ าตุตา ง ๆ

15

ภาคกลาง ปลูกขา ว ทาํ สวนผกั - ผลไม เชน สมโอ ชมพู มะมว ง ขนุน ขา วโพด ออ ย ผักตาง ๆ และ
เลี้ยงสตั ว เชน สกุ ร เปด ไก ปลานาํ้ จืด เปน ตน

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ปลูกถั่ว งา ขาวโพดออน มันสําปะหลัง ปอ ฝาย และสัตวเลี้ยง เชน โค
กระบือ สกุ ร เปนตน

ผลกระทบท่เี กิดจากการใชทรพั ยากร

ทรัพยากรธรรมชาตเิ มื่อนํามาใชม ากเกนิ ไปโดยไมมีการสรางการทดแทนก็จะทําใหเกิดความสูญเสีย
หรอื ถกู ทาํ ลายได เชน การตดั ถนนเพอ่ื ใชใ นการคมนาคม หรอื การสรางเขื่อนกักเก็บน้ําจะตองใชเนื้อท่ีบริเวณ
พ้นื ดินจํานวนมหาศาล ทําใหพ้ืนดินท่ีเปนปาไมถูกโคนทําลายลง ทําใหปาไมลดลง สัตวปาลดลงเพราะพื้นที่ปา
ถกู ทําลายทาํ ใหสภาพอากาศทชี่ มุ ชน้ื อดุ มสมบูรณ เกดิ ความแหงแลง ฤดูกาลผนั แปรหรอื ฝนตกไมตองตามฤดูกาล
หรอื ตกนอ ย หรอื มีการใชพ ้ืนดนิ เพือ่ การเพาะปลูกมากขน้ึ มกี ารทําลายปาเพ่ือการเพาะปลูก นอกจากนี้การใช
สารเคมีในการเพาะปลูกเกินความจําเปน ทําใหดินที่อุดมสมบูรณเสื่อมสภาพเม่ือทรัพยากรเส่ือมลง
สภาพสง่ิ แวดลอมก็เสอ่ื มไปดว ย

ส่ิงแวดลอ ม
สง่ิ แวดลอ ม หมายถงึ สงิ่ ตา ง ๆ ทั้งหลายที่อยรู อบตวั เราท้ังสิ่งท่ีมีชีวิตและส่ิงท่ีไมมีชีวิต ส่ิงท่ี

เกิดข้ึนเองตามธรรมชาติ ส่ิงท่ีมนุษยสรางขึ้น อาจมีประโยชนหรือไมมีประโยชนตอมนุษยก็ได เราแบง
สงิ่ แวดลอ มเปน 2 ประเภทคือ

1. สิ่งแวดลอ มตามธรรมชาติ คือสงิ่ แวดลอ มทเ่ี กดิ ขึน้ เองตามธรรมชาติ ไดแก คน พืช สัตว
ดนิ นํ้า อากาศ ฯลฯ สิ่งแวดลอ มนี้แบงเปน 2 ชนดิ ไดแก

1.1 สง่ิ แวดลอ มท่มี ชี ีวิต เชน คน สตั ว พชื ฯลฯ
1.2 สิง่ แวดลอ มที่ไมมีชีวิต เชน ดนิ น้าํ อากาศ ภเู ขา ฯลฯ
2. สิ่งแวดลอมทม่ี นษุ ยส รา งขึน้ แบง เปน 2 ชนิด คอื
2.1 สิ่งแวดลอมทางกายภาพ เปนสิ่งที่มนุษยสรางข้ึนเปนวัตถุ สามารถมองเห็นได
ชัดเจน เชน อาคารบา นเรือน ยานพาหนะ เสื้อผา ฯลฯ
2.2 ส่ิงแวดลอมทางสังคม เปนสิ่งแวดลอมท่ีมนุษยสรางข้ึน แตไมใชวัตถุจึงไมอาจ
มองเหน็ ได แตเปนสงิ่ ที่มผี ลตอ พฤตกิ รรมท่ีแสดงออก เชน ประเพณีวัฒนธรรม กฎหมายขอ บังคับ เปนตน

วธิ กี ารอนุรกั ษทรพั ยากรธรรมชาติ

เนื่องจากมีการทําลายทรัพยากรธรรมชาติจากการกระทําของมนุษย และการกระทําน้ันมีความ
รวดเรว็ และรุนแรงเกินกวาระบบธรรมชาติจะฟน ฟดู ว ยตวั เอง ดงั นั้นเปน สิง่ จาํ เปนเรงดว นที่ตองการรณรงค
ใหทุกคนในสังคมชวยกันอนุรักษ และมีความสํานึกอยางจริงจังกอนท่ีจะสงผลกระทบเลวรายไปกวาน้ี
โดยคาํ นึงถงึ สิ่งตอ ไปนี้

16

1. ความสญู เปลา อนั เกดิ จากการใชท รัพยากรธรรมชาติ
2. ใชแ ละรักษาทรพั ยากรธรรมชาติดวยความระมัดระวัง และตองใชใหเกิดประโยชนสูงสุด
และคุมคาที่สุด
3. ใชแลวตองมีการทดแทน
4. ตอ งควบคมุ อัตราการเกิดและการเปลี่ยนแปลงของประชากรใหสอดคลอ งเหมาะสมกนั
5. ใชทรพั ยากรอยางมปี ระสทิ ธภิ าพและหาสง่ิ ใหม ๆ ใชอยา งพอเพยี ง
6. ใหการศึกษาใหประชาชนตระหนักและเขาไปมีสวนรวมในการจัดการทรัพยากรและ
สิ่งแวดลอม

กิจกรรม

1. ทรัพยากรธรรมชาติหมายถงึ อะไร อธิบายและยกตัวอยางมา 3 ชนิด
2. ใหผ ูเรยี นยกตวั อยางวธิ กี ารอนรุ ักษท รัพยากรธรรมชาติ และสงิ่ แวดลอ มมา 3 ขอ
3. ใหผ ูเรยี นแบง กลมุ ศึกษา คนควา ผลกระทบทเ่ี กิดจากการใชและการเปล่ียนแปลง คือ
ส่งิ แวดลอม ธรรมชาติ และทรพั ยากรในทอ งถิน่ แลว นํามาแลกเปล่ียนเรียนรรู ว มกัน
4. ปจ จบุ นั ประเทศไทยประสบภาวะวิกฤตกิ ารณท รพั ยากรธรรมชาติอยางไร
บอกมา 3 ขอ

เรือ่ งที่ 5 ศักยภาพของประเทศไทย

5.1 ศักยภาพของประเทศไทย
ศักยภาพ หมายถึง อาํ นาจหรอื คุณสมบตั ทิ มี่ แี ฝงอยูใ นสิง่ ตาง ๆ อาจทําใหพัฒนา หรือใหปรากฏเห็น

เปนสิ่งทป่ี ระจักษได กระทรวงศกึ ษาธิการไดม ีนโยบายในการจัดการศึกษาเพือ่ ความเปนอยูท่ดี ีสรา งความมัง่ คง่ั
ทางเศรษฐกิจและความมั่นคงทางสังคมใหกับประเทศโดยการนําศักยภาพของประเทศไทยใน 5 ดาน
มาใชป ระโยชนไดแก

1) ดา นทรัพยากรธรรมชาติ
ประเทศไทยเปนประเทศที่มีทรัพยากรธรรมชาติอยูอยางมากมาย ทรัพยากรธรรมชาติ เปนสิ่งที่
เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ และมนุษยสามารถนําไปใชประโยชนเพ่ือการดํารงชีวิต ประโยชนดานเศรษฐกิจ
และการพักผอนหยอนใจ จําแนกทรัพยากรธรรมชาติแบงเปน 4 ชนิด คือ ทรัพยากรดิน ทรัพยากรนํ้า
ทรพั ยากรปาไม และทรัพยากรแรธ าตุ

17

2) ดานภูมอิ ากาศ
ประเทศไทยตั้งอยูในเขตรอน สภาวะอากาศโดยท่ัวไปจึงรอนอบอาวเกือบตลอดป อุณหภูมิเฉล่ีย
ตลอดปของประเทศไทยมีคาประมาณ 27 องศาเซลเซียส อยางไรก็ตามอุณหภูมิจะมีความแตกตางกันไป
ในแตล ะพื้นที่และฤดูกาล พื้นที่ที่อยูลึกเขาไปในแผนดินบริเวณตั้งแตภาคกลาง และภาคตะวันออกตอนบน
ข้ึนไปจนถึงภาคเหนือจะมีอุณหภูมิแตกตางกันมาก ระหวางฤดูรอนกับฤดูหนาวและระหวางกลางวัน
กบั กลางคนื โดยในชว งฤดรู อนอณุ หภูมิสูงสุดในตอนบา ย ปกติจะสูงถึงเกือบ 40 องศาเซลเซียส หรือมากกวา
น้ันในชวงเดือนมีนาคมถึงพฤษภาคม โดยเฉพาะเดือนเมษายนจะเปนเดือนท่ีมีอากาศรอนจัดที่สุดในรอบป
สวนฤดูหนาวอุณหภูมติ ํา่ สุดในตอนเชามืดจะลดลงอยูในเกณฑหนาวถึงหนาวจัด โดยเฉพาะเดือนธันวาคมถึง
มกราคมเปน ชว งท่มี อี ากาศหนาวมากท่สี ุดในรอบป ซึง่ ในชว งดังกลา วอณุ หภมู อิ าจลดลงตํ่ากวาจุดเยือกแข็งได
ในภาคเหนือ และภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื บรเิ วณพนื้ ที่ซง่ึ เปนเทือกเขาหรอื บนยอดเขาสูง สําหรับพื้นที่ซึ่งอยู
ติดทะเล ไดแ ก ภาคตะวนั ออกตอนลา งและภาคใต ความผันแปรของอณุ หภูมิในชวงวันและฤดูกาลจะนอยกวา
โดยฤดูรอนอากาศไมรอนจัดและฤดูหนาวอากาศไมหนาวจัดเทาพื้นท่ีซ่ึงอยูลึกเขาไปในแผนดิน ลักษณะ
ภมู ิอากาศจําแนกเปน 3 ฤดู คอื

ฤดูฝน จะเร่มิ ปลายเดอื นพฤษภาคม และส้ินสดุ ปลายเดอื นตลุ าคม
ฤดหู นาว จะเริ่มเดอื นตลุ าคมไปส้ินสดุ เดือนกุมภาพันธ อากาศหนาวจัด จะมีอุณหภูมิต่ํากวา 8.0
องศาเซลเซยี ส อากาศหนาว มอี ณุ หภมู ิระหวาง 8.0 - 15.9 องศาเซลเซียส และอากาศเยน็ มอี ุณหภูมิระหวาง
16.0 - 22.9 องศาเซลเซียส
ฤดูรอน จะเร่ิมกลางเดือนกุมภาพันธ ไปสิ้นสุดประมาณกลางเดือนพฤษภาคม อากาศรอน จะมี
อุณหภมู ริ ะหวา ง 35 - 39.9 องศาเซลเซยี ส อากาศรอ นจัด มอี ณุ หภมู ิ 40 องศาเซลเซียสข้นึ ไป
3) ดา นภูมิประเทศ และทาํ เลทต่ี ง้ั
ประเทศไทย มีพ้ืนท่ี 513,115 ตารางกิโลเมตร (ประมาณ 321 ลานไร) มีลักษณะคลายขวาน
โดยภาคใตเ ปน ดามขวาน แนวดานตะวันตกเปนสันขวาน ภาคเหนือเปนหัวขวาน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
และภาคตะวนั ออกเปน คมขวาน จากลักษณะดังกลาว ความยาวจากเหนือสุดถึงใตสุด วัดจากอําเภอแมสาย
จังหวดั เชียงรายไปจนถงึ อําเภอเบตง จงั หวัดยะลา มคี วามยาว 1,650 กิโลเมตร สวนท่ีกวางสุดจากตะวันออก
ไปตะวนั ตก วัดจากอาํ เภอสริ ินธร จังหวัดอุบลราชธานี ไปยังอาํ เภอสงั ขละบรุ ี จงั หวัดกาญจนบุรี เปน ระยะทาง
800 กิโลเมตร บริเวณแผนดินสวนที่แคบท่ีสุดของประเทศตั้งอยูระหวางแนวชายแดนกัมพูชากับพ้ืนที่
บานโขดทราย ตําบลหาดเล็ก อําเภอคลองใหญ จังหวัดตราด มีระยะทางเพียง 450 เมตร และสวนพื้นท่ี
บา นวงั ดวน ตําบลหวยทราย อําเภอเมือง จังหวัดประจวบคีรีขันธ วัดจากชายแดนประเทศพมาจนถึงทะเล
อา วไทย มีระยะทาง 10.6 กิโลเมตร สําหรับสวนท่ีแคบที่สุดของแหลมมลายู (แผนดินระหวางอาวไทยและ
ทะเลอันดามัน) อยูในพ้ืนท่ีของจังหวัดชุมพรและระนอง มีระยะทางประมาณ 50 กิโลเมตร เรียกสวนนี้วา
"คอคอดกระ"

18

สภาวิจัยแหงชาติไดแบงประเทศไทยออกเปน 6 ภูมิภาค ตามลักษณะธรรมชาติ รวมไปถึงธรณี
สันนิษฐานและทางนํ้า รวมไปถึงรูปแบบวัฒนธรรมมนุษย โดยภูมิภาคตาง ๆ ไดแก ภาคเหนือ
ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ ภาคกลาง ภาคตะวันออก ภาคตะวันตก และภาคใต

4) ดา นศิลปวัฒนธรรมและประเพณี
ประเทศไทย เปนสังคมที่ไมเหมือนที่ใดในโลก ผูคนมีความเอ้ือเฟอเผ่ือแผ มีจิตใจโอบออมอารี
มีความสามัคคีในหมูคนทุกเช้ือชาติ ทุกศาสนา ศิลปวัฒนธรรมและประเพณีไทย เปนเอกลักษณของชาติ
ท่คี นไทยทกุ คนภาคภมู ใิ จ เปน ความงดงามทส่ี ืบทอดอนั ยาวนาน

ศลิ ปะ เชน ภาพฝาผนังตามวดั วาอาราม พระราชวัง เคร่ืองประดบั และเครอ่ื งใชท ว่ั ไป
การแสดงแบบไทย ลิเก โขน ราํ วง ดนตรีไทย เพลงไทย ฯลฯ

วัฒนธรรม เชน การแตงกาย ภาษาไทย อักษรไทย อาหารไทย สมุนไพรไทย มารยาทไทย
การไหว การเคารพผูอาวโุ ส ฯลฯ

ประเพณี เชน ประเพณีสงกรานต ประเพณีลอยกระทง ประเพณีชักพระ ประเพณีแหเทียน
เขา พรรษา ฯลฯ

5) ดานทรพั ยากรมนุษย
คนไทยนบั เปนทรัพยากรที่มีคาที่สุดของประเทศ มีศกั ยภาพทแี่ ตกตา ง หลากหลาย มีความรู
ความเชี่ยวชาญในทุกสาขาอาชีพ มีความคิดริเริ่มสรางสรรค เชน ดานการแพทย วิศวกรรม การเกษตร
นักออกแบบ ตลอดจนภูมิปญญาตาง ๆ ฯลฯ ประกอบกับ บุคลิกลักษณะนิสัยของคนไทยท่ีมีความสุภาพ
ออนนอ มถอ มตน ยม้ิ แยมแจม ใส มีความสามารถในการปรับตัวไดดี
รัฐบาลไดต ระหนักถึงคุณคาที่มีอยูของศักยภาพท้ัง 5 ดาน ดังกลาวจึงไดสงเสริมใหประชาชนไดนํา
ศักยภาพดงั กลาว ไปใชป ระโยชนเ พื่อการมรี ายไดและสรา งอาชีพทมี่ ่นั คง

5.2 กระบวนการวเิ คราะหศ ักยภาพชุมชนทองถิ่น
1. สํารวจรวบรวมขอ มลู ชมุ ชน
1.1 ขอ มลู ท่ีสาํ รวจ ประกอบดว ย
1) ขอมูลประชากร เชน จํานวนประชากร ครอบครัว ระดับการศึกษาของคนใน

ชุมชน ภูมปิ ญ ญาทองถ่นิ
2) ขอมลู ดานเศรษฐกิจ เชน อาชีพหลัก อาชีพเสริม รายรับ รายจาย ของครอบครัว

ชมุ ชน รานคา ในชมุ ชน การบริโภคสินคา สถานประกอบการ การใชป ระโยชนจากท่ีดิน
3) ขอมูลดานประเพณีและวัฒนธรรม เชน ความเช่ือ ศาสนา ประเพณีทองถ่ิน

การละเลน กฬี าพ้นื เมือง โบราณสถาน โบราณวัตถุ
4) ขอ มลู ดา นการเมอื งการปกครอง เชน บทบาทผูนํา โครงสรางอํานาจการปกครอง

การมสี ว นรวมของคนในชุมชน

19

5) ขอมูลดานสังคม เชน โรงเรียน สถานีอนามัย แหลงเรียนรูในชุมชน กลุมตาง ๆ
ในชมุ ชน ความสมั พนั ธข องคนในชมุ ชน

6) ขอมูลดานระบบนิเวศและสิ่งแวดลอม เชน ทรัพยากรธรรมชาติในทองถิ่น
สภาพดิน แหลงน้ํา สภาพอากาศ วตั ถุดิบ แหลงทอ งเทยี่ วในชุมชน ทองถนิ่

1.2 วิธีการสาํ รวจขอมลู
การไดมาของขอมูลดังกลาวขางตน สามารถดําเนินการไดหลายวิธี ข้ึนอยูกับวัตถุประสงค
ของการสํารวจ ลักษณะของขอมูลที่ตองการ เชน การสังเกต การสัมภาษณ การใชแบบสอบถาม การสนทนากลุม
การศกึ ษาจากเอกสาร โดยมีเทคนคิ วธิ ีการดังนี้

1) การสังเกต เปนวิธีการเก็บรวบรวมขอมูลโดยผูสังเกตเฝาดูพฤติกรรมจริงหรือ
เหตกุ ารณจ ริงโดยผูสังเกตอาจเขาไปทํากิจกรรมรวมในเหตุการณ หรือไมมีสวนรวมโดยเฝาดูอยูหาง ๆ ก็ได
การสังเกตมที ั้งแบบมโี ครงสรางกบั แบบไมมโี ครงสรา ง การสังเกตแบบมีโครงสรางตองเตรียมหัวขอ ประเด็น
ทต่ี อ งใชใ นการสังเกตลวงหนา แลว บนั ทกึ รายละเอียดสิ่งทสี่ งั เกตตามประเด็นท่กี ําหนด สว นการสงั เกตแบบ
ไมม ีโครงสรางเปนการสงั เกตไปเรื่อย ๆ ตามสิง่ ที่พบเหน็

2) การสัมภาษณ เปนวิธีเก็บขอมูลโดยผูสัมภาษณกับผูใหสัมภาษณพบปะกัน
การสมั ภาษณม ที ั้งแบบมีโครงสรา งและแบบไมม โี ครงสรา ง การสมั ภาษณแบบมโี ครงสรา งผูส ัมภาษณจะเตรยี ม
คําถาม เตรยี มลําดบั คาํ ถามไวลว งหนา สว นการสมั ภาษณแ บบไมมีโครงสรา งเปนการพูดคุยไปเร่ือย ๆ จะถาม
คําถามใดกอนหลงั กไ็ ด

3) การใชแบบสอบถาม ผูเก็บขอมูลจะตองเตรียมแบบสอบถามไวลวงหนา โดยมี
คําช้แี จง รายการขอ มลู ท่ตี องการ

4) การสนทนากลุม เปนการเกบ็ รวบรวมขอมูลจากวงสนทนา โดยผูรวมวงสนทนา
เลือกมาจากผูที่มีความรูในเร่ืองน้ัน ๆ เพื่อใหไดขอมูลตรงตามประเด็นท่ีตองการ และมีผูจดบันทึกขอมูล
จากการสนทนาพรอมปฏิกิริยาของผูรวมสนทนาและบรรยากาศของการสนทนา แลวสรุปเปนขอสรุปของ
การสนทนาแตล ะครง้ั

5) การศึกษาจากเอกสาร เปน การเก็บรวบรวมขอ มูลท่ีมีผูรวบรวมเรียบเรียงไวแลว
ในลักษณะของเอกสาร โดยพิจารณาเลอื กใชใ หเหมาะสม

2. วิเคราะหศ ักยภาพของชุมชน ทอ งถ่ิน
เมื่อดําเนินการสํารวจขอมูลแลว นําขอมูลท่ีไดจากการสํารวจ มาชวยกันวิเคราะห โดยนํา

ขอมูลท่ีไดม าจดั หมวดหมู เรยี งลาํ ดับ (เชงิ คุณภาพ) คํานวณคาตวั เลข (เชงิ ปรมิ าณ) ตีความ สรุป และนําเสนอ
ในรปู แบบตา ง ๆ ทส่ี ามารถสอ่ื ความหมายได เชน ขอ ความ ตาราง แผนภมู ิ แผนภาพ ฯลฯ และทส่ี าํ คัญในการ
วิเคราะหขอ มูลชุมชน คือ ประชาชนในชมุ ชนตองมีสว นรวมในการวิเคราะห ใหขอคิดเห็น แลกเปล่ียนเรียนรู
รวมกนั

ตวั อยาง ผลการวิเคราะหศักยภาพชุมชน บานปาเหม้ียง โดยการพิจารณา จุดเดน จุดดอย
(ปจจัยจากภายในชุมชน ทองถิน่ ) โอกาส และอปุ สรรค (ปจจัยจากภายนอกชมุ ชน ทอ งถิ่น)

20

จุดเดนของชุมชน มดี งั น้ี
ดานทรัพยากรธรรมชาติ มีปาไมอุดมสมบูรณ เปนแหลงตนนํ้าลําธาร มีลําธารไหลผานหมูบาน
เหมาะสาํ หรับการปลูกเหมย้ี ง (ชาพันธุอ สั สมั ) จงึ มีวถิ ชี ีวิตท่ีเปน เอกลักษณ สบื เนือ่ งกันมานาน 200 ป ดวยการ
ประกอบอาชีพทาํ สวนเหมยี้ ง
ดา นภมู ิอากาศ มอี ากาศหนาวเย็นเกอื บตลอดป อณุ ภมู สิ ูงสดุ 25 องศา
ดานภมู ปิ ระเทศ และทําเลทต่ี ัง้ เปน หมบู านขนาดเล็ก หา งจากจังหวัดลําปาง ประมาณ 81 กิโลเมตร
เปน หมบู านรอยตอ ระหวางจงั หวัดลําปาง และจังหวดั เชียงใหม ต้งั อยูบนภูเขา อยูใ นเขตพื้นทคี่ วามรบั ผิดชอบ
ของอทุ ยานแหง ชาติแจซอน มีทวิ ทัศนส วยงาม
ดานศิลปวัฒนธรรม และประเพณี เปนชุมชนเกาแกมีอายุกวา 200 ป วิถีชีวิตอาชีพของคนในชุมชน
ผูกพนั กับการเกบ็ เหม้ยี ง หยุดเก็บเหมี้ยงทุกวันพระ มีตํารายาโบราณที่บันทึกบนกระดาษพับสาท่ีเขียนเปน
ภาษาลา นนา ประเพณีแหโคมสาย การฟอนเจิง เทศกาลดอกเสี้ยวบาน
ดานทรัพยากรมนุษย คนในชุมชนมีอัธยาศัยไมตรี แกนนําชุมชนเขมแข็ง มีภูมิปญญาทองถิ่นดาน
หมอเมือง (สมุนไพร) กลุมตาง ๆ มคี วามเขม แขง็ เชน กลมุ แมบาน กลุมเยาวชน กลมุ สหกรณผ ใู ชไฟฟาพลงั นํ้า
จุดดอย การประกอบอาชีพทําสวนเหม้ียง ทําไดเพียง 7 เดือนในรอบป อีก 5 เดือน จะวางงาน
สภาพพ้นื ทเ่ี ปนภเู ขาสูงไมสามารถทาํ นาได ตองซอื้ ขาวจากภายนอก การคมนาคมติดตอกับภายนอกคอนขาง
ลําบาก รายไดห ลักของชุมชนจากการขายเหมีย้ งอยางเดยี ว เคร่อื งอุปโภคบรโิ ภคตอ งซอ้ื จากภายนอกท้งั หมด
โอกาส สถานการณปจจุบัน ซึ่งเปนปจจัยภายนอก คือ กระแสการทองเที่ยวเชิงอนุรักษ การจัดกิจกรรม
การทอ งเท่ียวในชมุ ชน เพ่ือศึกษาวัฒนธรรม วิถีชีวิตของทองถ่ิน ตลอดจนพักผอน และการผจญภัย โดยพัก
คา งคนื กับชาวบานหรือทเี่ รียกกันวา โฮมสเตย (Home Stay) ไดร บั ความนิยมเพิ่มขึ้น
อปุ สรรค การตดิ ตอ สอื่ สารกบั ภายนอกยากลําบาก ไมม สี ัญญาณโทรศัพท
3. นําผลการวิเคราะหศกั ยภาพชุมชนไปใชประโยชนใ นการเชือ่ มโยงสงู านอาชีพ
จากตวั อยา งการวเิ คราะหศ ักยภาพของชุมชนบา นปา เหมยี้ ง สามารถเชือ่ มโยงเขา สกู ารสรา งอาชพี ใหม
คือ อาชีพโฮมสเตย (Home Stay) ซึ่งเปนรูปแบบการทองเท่ียวอีกรูปแบบหนึ่งที่สามารถตอบสนองความ
ตอ งการของนกั ทองเท่ียว และสามารถเสรมิ สรา งรายไดใ หก บั คนในชมุ ชน และเปนอาชพี ทีจ่ ัดอยใู นกลุมอาชีพ
ดานการบริหารจัดการและการบริการ ซ่ึงเปนหนึ่งใน 5 กลุมอาชีพ ตามนโยบายของรัฐบาล ไดแก
1) เกษตรกรรม 2) อุตสาหกรรม 3) พาณิชยกรรม 4) ความคิดสรางสรรค และ 5) การบริหารจัดการและ
การบริการ

กิจกรรมเสริม
ใหผเู รียนบอกศักยภาพชุมชนชนของตนเองที่เหน็ วาสามารถเชื่อมโยงไปสูก ารประกอบอาชีพได

แลว นาํ มาแลกเปลย่ี นเรยี นรรู วมกัน

…………………………

21

บทท่ี 2
ประวตั ิศาสตรชาติไทย

สาระสําคญั

ชาติไทยมีบรรพบุรุษท่ีเสียสละเลือดเน้ือเพ่ือสรางอาณาจักรใหคนไทยไดมีท่ีอยูอาศัย มีที่
ทํากนิ อุดมสมบรู ณและมศี กั ดศ์ิ รขี องความเปนชาติไทยถึงปจจบุ ัน นาน 700 ป โดยมีพระมหากษัตริยที่มีความ
ปรชี าชาญ ทัง้ ดา นการรบ การปกครอง และการพฒั นาดานตาง ๆ ท่ีคนไทยทุกคนตองตระหนัก และรวมกัน
รกั ษาประเทศชาตใิ หอ ยอู ยา งมั่นคง รมเยน็ เปนสขุ ตลอดไป

ผลการเรียนรทู ี่คาดหวัง

1. อธิบายขอมลู เก่ียวกับประวัติศาสตรได
2. ระบสุ ภาพความเปลย่ี นแปลงทางประวัตศิ าสตรได
3. เกิดความตระหนกั และสามารถนาํ ความรูเ กย่ี วกบั ประวัตศิ าสตรไ ปประยกุ ตใ หทันกบั
สภาพการเปลยี่ นแปลงกบั สภาพชมุ ชน สงั คมและความม่นั คงของประเทศชาติได

ขอบขา ยเนอ้ื หา ความหมายความสาํ คัญของประวัตศิ าสตร
ประวัตศิ าสตรค วามเปนมาของชนชาตไิ ทย
เร่ืองที่ 1 ประวัติและผลงานของบรรพบุรษุ ไทยทม่ี ีสวนปกปองและสรา งความ
เร่ืองที่ 2 เจรญิ ใหแ กชาตบิ า นเมอื ง
เรื่องท่ี 3

22

เร่อื งที่ 1 ความหมาย ความสําคญั ของประวตั ิศาสตร

ความหมาย ความสาํ คัญของประวตั ศิ าสตร
ความหมาย

ประวัติศาสตร หมายถึง เร่ืองราวหรือประสบการณในอดีตที่เกิดข้ึนจากการกระทําของมนุษย
ทงั้ เรือ่ งราวที่เก่ยี วกบั แนวคดิ พฤติกรรม สิง่ ประดษิ ฐ มีววิ ฒั นาการทม่ี า ซงึ่ มนี กั ประวตั ิศาสตรไดศึกษาคนควา
ใหรูเรื่องราวที่เกิดข้ึนตามวิธกี ารทางประวตั ิศาสตร

ตวั อยา ง ประวัติศาสตรท่เี กีย่ วกับแนวความคิดของคนในอดตี เชน การฝงศพของคนจีนที่มีการฝงคน
เปน ไปพรอ มกับคนตาย เพราะเชอื่ วา ผูต ายจะมีคนคอยรบั ใชหลังการตาย การขดุ คน พบบริเวณท่ฝี ง ศพของคน
โบราณมกั พบอุปกรณ เครอื่ งใชตาง ๆ ใกลบ ริเวณนน้ั ๆ เพราะเกิดจากความเช่ือวาผตู ายจะไดม ีของใช เปน ตน

ตวั อยาง ประวตั ิศาสตรเกีย่ วกับพฤตกิ รรม เชน ในสมัยยุคดึกดําบรรพท่ีพบวา คนสมัยน้ันยังชีพดวย
การลา สัตวเปนอาหาร เพราะพบอาวธุ สาํ หรับลาสัตวใ นบริเวณที่เปน ทอ่ี ยูอาศัยของคนสมยั น้ัน

ตวั อยา ง ประวตั ศิ าสตรท่ีเกี่ยวกับสิ่งประดิษฐ เชน อาวุธโบราณ เคร่ืองถวยชาม ภาพเขียนตามผนัง
ทเ่ี ปน การสะทอนเรื่องราว วิถีชวี ติ ของคนสมยั ตาง ๆ

ประวตั ศิ าสตร
ความสําคัญของประวัตศิ าสตร

ประวตั ศิ าสตรม คี วามสําคัญมากกบั ชีวติ เราคนไทย นอกจากจะใหเราไดเรียนรูเร่ืองราวของตนเองวา
ไดมคี วามเปน อยมู าอยางไร และมเี หตกุ ารณใดเกดิ ขน้ึ บางในอดีต มีพัฒนาการ หรือวิวัฒนาการในแตละดาน
มาอยางไร ผูศ ึกษาประวัติศาสตรย ังไดร บั ประโยชนดังน้ี

1. เปน ผมู ีเหตุ มีผล เพราะการศกึ ษาประวัตศิ าสตรตองคิด และหาหลกั ฐานเหตุผลประกอบ
เพราะอธบิ ายสิ่งทพ่ี บอยางสมเหตสุ มผล

2. เปนผทู ่เี หน็ คณุ คาของประวตั ิศาสตร เขา ใจเร่ืองราวตาง ๆ ทั้งที่เปนของประเทศไทยเรา
หรือตางประเทศได

3. เปนคนทีล่ ะเอยี ดรอบคอบ เพราะการศึกษาประวตั ศิ าสตร ตองดูทุกรายละเอียดไมวาจะ
เปนหลักฐานรอ งรอยที่เปนวัตถุ สภาพแวดลอ ม หรือขอมลู ทางประวัตศิ าสตรอื่น ๆ กอ นทีจ่ ะสรปุ วา เกิดอะไรข้ึน

4. ทําใหม คี วามเขาใจเพ่ือนมนุษย เพราะจากการศึกษาเรื่องราวของชนชาติตาง ๆ ทําใหรู
และเขาใจกนั อยา งลกึ ซงึ้

5. เปนการถายทอดความรูที่ไดศึกษามาใหกับผูใกลเคียงและคนรุนตอไปได ทําให
ประวตั ิศาสตรไ มสูญหายไป

23

ขอมูลหลกั ฐานทางประวัตศิ าสตร

หลกั ฐานทางประวตั ิศาสตรมีการจัดแบงเปนหลายลกั ษณะ ดังนี้
1. หลักฐานตามแหลง ขอมลู เชน เอกสาร เทปบนั ทกึ การสมั ภาษณ วรรณกรรม
2. หลักฐานตามลกั ษณะการบันทึกขอมลู เชน การจารึก พงศาวดาร บันทึกสว นตัว
จดหมายเหตุ สารานกุ รม เงนิ ตรา โบราณสถาน โบราณวัตถุ และอ่ืน ๆ
3. หลักฐานตามยุคสมัย เชน ยุคกอนประวัติศาสตร ไดแก โครงกระดูก ซากโบราณสถาน
เครอื่ งมือเครอ่ื งใช ฯลฯ ยคุ ประวัตศิ าสตร เปน สมยั ที่มกี ารบนั ทกึ เรอื่ งราวในหนังสัตว แผน ศิลา ดินเผา รวมถึง
เร่อื งราวทม่ี ีการเลาสบื ตอ กันในรปู แบบของตํานาน ศลิ าจารึก พงศาวดาร ฯลฯ
4. หลกั ฐานตามเจตนารมณข องผเู กย่ี วของในเหตกุ ารณ ทงั้ ทีโ่ ดยเจตนาทีจ่ ะบันทกึ เร่ืองราว
ไวแ ละทีไ่ มม ีเจตนาบันทึกไว

กิจกรรมท่ี 1

ใหผูเรียน เขยี นเลาประวตั ิศาสตร จงั หวัดทีผ่ เู รยี นอาศยั อยมู คี วามยาวครง่ึ หนา (เขยี นตวั บรรจง)

เร่ืองท่ี 2 ประวัติความเปนมาของชนชาตไิ ทย

ประวตั คิ วามเปนมาของชนชาติไทย

สมัยกอนกรุงสโุ ขทัยเปนราชธานี
ในการศกึ ษาประวตั ิศาสตรช นชาติไทย มกี ารศกึ ษากนั และมีขอสันนิษฐานท่ีใกลเคียงกัน คือ

เดมิ ท่ไี ดอพยพมาจากแถบภเู ขาอัลไต และอพยพเร่ือยมาจนถึงแหลมทองในปจจุบัน “ในตอนกลางลุมแมนํ้า
แยงซี เปนท่ีตั้งของอาณาจักรฌอ ซึ่งนักประวัติศาสตร ฌอในสมัยน้ันคือชนชาติไทย พระเจาฌอปาออง
ซง่ึ ครองราชยอยรู ะหวาง พ.ศ. 310 ถึง 343 วาเปน กษตั รยิ ไ ทย ซึ่งสอดคลองกับผลการศึกษาของนักวิชาการ
ท่ีศึกษาเร่ืองราวเก่ียวกับความเปนมาของชนชาติไทย จะทําใหทราบถึงการตั้งถ่ินฐานนับแตเริ่มตน
การดําเนินชีวิต และการผสมผสานทางวัฒนธรรมของชาติไทย อยางไรก็ตามไดมีขอสันนิษฐานหรือแนวคิด
ตาง ๆ ท่ีมีหลักฐานนาเช่ือถือ มีผลใหการศึกษาประวัติศาสตรความเปนมาของ ชนชาติไทย สามารถสรุป
แนวคิดทเ่ี ชื่อวาชนชาติไทยอพยพมาจากบริเวณประเทศจีน และทางตอนเหนือของภาคพ้ืนเอเชียตะวันออก
เฉียงใต สามารถแยกออกไดดงั นี้

1. แนวคิดที่เชื่อวาถ่ินเดิมของคนไทยอยูบริเวณเทือกเขาอัลไต แนวคิดน้ีเกิดจาก
ขอ สันนษิ ฐานที่วา ถ่ินกาํ เนดิ ของมนษุ ยอยูบรเิ วณตอนกลางของทวีปเอเชีย คือ ทางตอนใตของเทือกเขาอัลไต
ซึ่งปจ จบุ นั อยใู นประเทศมองโกเลีย

24

2. แนวคิดที่เชื่อวาถ่ินกําเนิดของชนชาติไทยอยูบริเวณทางตอนใตของจีนทางเหนือของ
ภาคพน้ื เอเชียตะวันออกเฉียงใต ตลอดจนรฐั อัสสมั ของอนิ เดีย

3. แนวคิดน้ีเชื่อวา คนไทยอาศัยอยูกระจัดกระจายกันไป ต้ังแตมณฑลกวางตุง เร่ือยไปทาง
ตะวันตก ในมณฑลกวางสี ยนู าน กยุ โจว เสฉวน ตลอดจนรัฐอสั สัมของอินเดยี โดยอาศยั ความเช่ือวา มผี ูคนท่ีมี
ภาษาและวัฒนธรรมคลา ยกับคนไทย อยูท างตอนใตของจนี เปนจาํ นวนมากรวมทั้งพบหลักฐานจากบันทึกของ
จีนทก่ี ลาวถงึ คนไทยสมยั แรก ๆ เปนเวลา 2,000 ปแลว

4. แนวคดิ ท่ีเช่อื วาถน่ิ เดิมของคนไทยอยูในบริเวณมณฑลเสฉวน สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ
กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ทรงเสนอความเห็นไววาคนไทย นาจะอยูแถบดินแดนทิเบตติดตอกับจีน
(มณฑลเสฉวนปจจุบัน) ประมาณ พ.ศ. 500 ถูกจีนรุกรานจึงอพยพมาอยูที่ยูนานทางตอนใตของจีนแลว
กระจายไปตัง้ ถนิ่ ฐานของบริเวณเง้ียวฉาน สิบสองจไุ ท ลา นนา ลา นชาง

ในการศึกษาถึงประวัติความเปนมาของชนชาติไทย ยังมีขอสันนิษฐานท่ีตางกันออกไป
แตอ ยางไรก็ตามชนชาติมีการต้ังถิ่นฐานในแหลมมลายูถึงปจจุบัน ซ่ึงเปนดินแดนท่ีเราคนไทยไดใชเปนที่อยู
ทํากนิ สบื ตอ กันมาอยางยาวนาน

ท่ีมา ณรงค พวงพิศ (บรรณาธิการ) หนังสือเรียนสังคมศึกษา, ประวัติศาสตรไทย รายวิชา ส 028
ประวตั ศิ าสตรการตงั้ ถิ่นฐานในดนิ แดนประเทศไทย กรงุ เทพฯ:

กจิ กรรมท่ี 1

1. จากขอสนั นิษฐานเก่ยี วกบั ความเปนมาของชนชาตไิ ทยทเ่ี ช่อื วา มาจากทางตอนใตของ
ประเทศจีน มหี ลกั ฐานทางประวตั ิศาสตรใ ด ทจี่ ะสะทอ นใหเ ชื่อไดบ า ง อธบิ ายมาพอเขา ใจ

2. ผูเรียนท่ีศกึ ษาความเปนมาของชนชาตไิ ทยมคี วามเหมือน หรือตา งออกไปใหส รุปมา 1 - 2
หนา เพื่อนาํ มาแลกเปลีย่ นเรียนรรู วมกัน

3. ใหผูเรยี นศกึ ษาความเปนมาของชุมชนท่ีอาศยั อยู พรอ มทงั้ อางองิ แหลงทม่ี าของขอ มลู ดว ย

25

อาณาจกั รตาง ๆ ของไทย

สมยั กอนกรงุ สุโขทัย

รัชญา ไชยา (http://sukhothai.go.th/history/hist_01.htm) ไดเรยี บเรยี งเก่ียวกบั ประวัติศาสตรชาติไทย
สมยั กอนตง้ั กรงุ สโุ ขทยั ไว ดงั น้ี

คําวาไทย เปนชื่อรวมของชนเผามองโกล ซ่ึงแบงแยกออกเปนหลายสาขา เชน ไทยอาหมในแควน
อสั สมั ไทยใหญ ไทยนอย ไทยโท ในแควน ต้งั เก๋ีย อุปนิสยั ปกติมักเออ้ื เฟอเผ่ือแผ รักสนั ติและความเปนอสิ ระ

ความเจรญิ ของชนชาติไทยน้ี สันนษิ ฐานวา มีอายไุ ลเ ล่ยี กันมากบั ความเจรญิ ของชาวอยี ปิ ต บาบิโลเนยี
และอสั สิเรยี โบราณ ไทยเปนชาติท่มี คี วามเจรญิ มากอ นจนี และกอ นชาวยุโรป ซงึ่ ขณะนั้นยังเปน พวกอนารยชน
อยเู ปนระยะเวลา ประมาณ 5,000-6,000 ปทีแ่ ลว ทชี่ นชาตไิ ทยไดเคยมีท่ีทํากินเปนหลักฐาน มีการปกครอง
เปนปก แผนและมรี ะเบียบแบบแผนอยู ณ ดนิ แดนซึ่งเปนประเทศจนี ในปจ จุบนั

เม่ือประมาณ 3,500 ป กอนพุทธศักราช ชนชาติไทยไดอพยพขามเทือกเขาเทียนชาน เดินทางมา
จนถงึ ทร่ี าบลมุ อนั อดุ มสมบูรณ ณ บรเิ วณตนแมน ้าํ ฮวงโห และแมน ้ําแยงซีเกียงและไดตงั้ ถ่นิ ฐานอยู ณ บริเวณ
ท่ีแหงน้ันแลวเลิกอาชีพเลี้ยงสัตวแตเดิม เปลี่ยนมาเปนทําการกสิกรรม ความเจริญ ก็ย่ิงทวีมากข้ึน
มีการปกครองเปนปกแผนและไดข ยายทที่ าํ กนิ ออกไปทางทศิ ตะวันออกตามลาํ ดับ

ในขณะทชี่ นชาตไิ ทยมคี วามเปน ปกแผนอยู ณ ดินแดนและมคี วามเจริญดงั กลาว ชนชาติจีนยังคงเปน
พวกเล้ียงสตั ว ที่เรร อ นพเนจรอยูตามแถบทะเลสาบแคสเปย น ตอมาเม่ือประมาณกวาหนึ่งพันปท่ีไทยอพยพ
เขา มาอยใู นท่รี าบลมุ แมน าํ้ เรียบรอยแลว ชนชาติจีนจึงไดอ พยพเขามาอยูในลุมนํ้าดังกลาวนี้บาง และไดพบวา

26

ชนชาติไทยไดค รอบครองและมีความเจริญอยูกอ นแลว ในระหวางระยะเวลานน้ั เราเรยี กวา อายลาว หรือพวก
มุง ประกอบกนั ข้ึนเปน อาณาจักรใหญถ งึ 3 อาณาจกั ร คือ

อาณาจักรลงุ ตง้ั อยูทางตอนเหนอื บริเวณตน แมน ้าํ เหลือง (หวงโห)
อาณาจกั รปา ตั้งอยูทางใตลงมาบริเวณพื้นที่ทางเหลือของมณฑลเสฉวน อาณาจักรปา
จดั วา เปน อาณาจักรที่สําคัญกวา อาณาจักรอ่ืน
อาณาจักรเงย้ี ว ตง้ั อยทู างตอนกลางของลุมแมนํา้ แยงซเี กียง
ทั้งสามอาณาจกั รน้ี มคี วามเจรญิ รงุ เรอื งขน้ึ ตามลําดบั ประชากรก็เพ่ิมมากขนึ้ จึงไดแผขยาย
อาณาเขตออกมาทางทศิ ตะวนั ออก โดยมีแมน้ําแยงซีเกียงเปน แกนหลกั
จากความอุดมสมบูรณในพื้นที่ถิ่นท่ีอยูใหม มีอิทธิพลทําใหเปล่ียนแปลงอุปนิสัยเดิมตั้งแต
ครง้ั ยังทําการเลยี้ งสตั วท ่โี หดเหีย้ ม และชอบรกุ ราน มาเปน ชนชาติที่มใี จกวา งขวาง รกั สงบพอใจความสันติ
อนั เปน อุปนสิ ัยทเี่ ปน มรดกตกทอดมาถึงไทยรุนหลังตอ มา

เหตทุ ีช่ นชาติจนี เขามารจู ักชนชาตไิ ทยเปนครงั้ แรก

เมือ่ แหลงทํามาหากนิ ทางแถวทะเลสาบแคสเปย น เกิดอัตคัด ขาดแคลน ทําใหชนชาติจีนตองอพยพ
เคล่อื นยายมาทางทิศตะวันออก เม่ือประมาณ 2,500 ป กอนพุทธศักราช ชนชาติจีนไดอพยพขามเทือกเขา
เทียนชาน ท่ีราบสูงโกบี จนมาถึงลุมแมน้ําไหว จึงไดตั้งถ่ินฐานอยู ณ ที่นั้น และมีความเจริญข้ึนตามลําดับ
ปรากฏมีปฐมกษัตริยของจีนชื่อ ฟูฮี ไดมีการสืบวงศกษัตริยกันตอมา แตขณะน้ันจีนกับไทยยังไมรูจักกัน
ลว งมาจนถึงสมยั พระเจายู จนี กับไทยจึงไดร ูจักกันครั้งแรก โดยมีสาเหตุมาจากที่พระเจายู ไดมีรับสั่งใหมีการ
สํารวจพระราชอาณาเขตข้ึน ชาวจีนจึงไดมารูจักชาวไทย ไดเห็นความเจริญรุงเรืองของอาณาจักรอายลาว
จึงยกยองนับถือถึงกับใหสมญาอาณาจักรอายลาววา อาณาจักรไต ซ่ึงมีความหมายวาอาณาจักรใหญ
สันนษิ ฐานวา เปน สมัยแรกที่จีนกับไทยไดแ ลกเปล่ียนสมั พันธไมตรตี อกนั

อาณาจกั รอา ยลาวถูกรกุ ราน

เม่ือประมาณ 390 ป กอนพุทธศักราช พวกจีนไดถูกชนชาติตาดรุกราน พวกตาดไดลวงเลยเขามา
รุกรานถงึ อาณาจักรอายลาวดว ย อาณาจกั รลุงซึ่งอยูทางเหนือ ตองประสบภัยสงครามอยางรายแรง ในที่สุด
ก็ตองท้ิงถิ่นฐานเดิม อพยพลงมาทางนครปา ซึ่งอยูทางใต ปลอยใหพวกตาดเขาครอบครองนครลุง ซ่ึงมี
อาณาจักรเขตประชิดตดิ แดนจนี ฝา ยอาณาจักรจีนในเวลาตอมาเกิดการจลาจล พวกราษฎรพากันอพยพหนี
ภยั สงคราม เขา มาในนครปาเปน คร้งั แรก เมื่ออพยพมาอยูก นั มากเขา กม็ าเบยี ดเบยี นชนชาติไทยในการครอง
ชีพ ชนชาติไทยทนการเบยี ดเบยี นไมไ ด จึงไดอ พยพจากนครปามาหาท่ีทาํ กนิ ใหมทางใตครั้งใหญเมื่อประมาณ
50 ป กอนพุทธศักราช แตอาณาจักรอายลาวก็ยังคงอยูจนถึงประมาณ พ.ศ. 175 อาณาจักรจีนเกิดมีแควน
หน่ึง คือ แควนจิน๋ มีอาํ นาจขึน้ แลวใชแ สนยานภุ าพเขา รกุ รานอาณาจักรอายลาว นับเปนครั้งแรกที่ไทยกับจีน
ไดรบพุงกัน ในท่ีสุดชนชาติไทยก็เสียนครปาใหแกจีน เมื่อ พ.ศ.205 ผลของสงครามทําใหชาวนครปาท่ียัง
ตกคางอยูในถ่ินเดิม อพยพเขามาหาพวกเดียวกันที่อาณาจักรเง้ียว ซ่ึงขณะนั้นยังเปนอิสระอยูไมไดอยูใน

27

อาํ นาจของจนี แตฝ ายจีนยงั คงรุกรานลงทางใตสอู าณาจกั รเงี้ยวตอไป ในท่สี ุดชนชาตไิ ทยกเ็ สียอาณาจักรเงี้ยว
ใหแกพระเจา จน๋ิ ซฮี องเต เมื่อป พ.ศ. 328

อาณาจักรเพงาย

ต้ังแต พ.ศ. 400 – 621 เม่ืออาณาจักรอายลาวถูกรุกรานจากจีน ท้ังวิธีรุกเงียบและรุกรานแบบ
เปดเผยโดยใชแสนยานุภาพ จนชนชาติไทยอายลาวสิ้นอิสรภาพ จึงไดอพยพอีกคร้ังใหญ แยกยายกันไป
หลายทิศหลายทาง เพ่ือหาถิ่นอยูใหม ไดเขามาในแถบลุมแมน้ําสาละวิน ลุมแมน้ําอิรวดี บางพวกก็ไปถึง
แควน อัสสมั บางพวกไปยังแควนตังเก๋ีย เรียกวา ไทยแกว บางพวกเขาไปอยูที่แควนฮุนหนํา พวกนี้มีจํานวน
คอนขางมาก ในทีส่ ดุ ไดต ้งั อาณาจกั รขนึ้ เมอื่ พ.ศ. 400 เรียกวา อาณาจกั รเพงาย

ในสมยั พระเจาขุนเมอื งไดม ีการรบระหวา งไทยกบั จีนหลายครง้ั ผลดั กนั แพผ ลดั กนั ชนะ สาเหตุทีร่ บกัน
เนื่องจากวา ทางอาณาจักรจีน พระเจาวูตี่ เล่ือมใสในพระพุทธศาสนาและไดจัดสมณทูตใหไปสืบสวน
พระพทุ ธศาสนาทปี่ ระเทศอนิ เดีย แตการเดินทางของสมณทตู ตองผา นเขา มาในอาณาจักรเพงาย พอขุนเมือง
ไมไ วใ จจงึ ขดั ขวาง ทําใหก ษัตรยิ จนี ขดั เคืองจึงสง กองทพั มารบ ผลท่ีสุดชาวเพงายตอ งพา ยแพ เมื่อ พ.ศ. 456

ตอมาอาณาจกั รจนี เกิดการจลาจล ชาวนครเพงายจึงไดโ อกาสแขง็ เมือง ตง้ั ตนเปน อิสระ จนถึง พ.ศ.
621 ฝายจีนไดรวมกันเปนปกแผนและมีกําลังเขมแข็ง ไดยกกองทัพมารุกรานไทย สาเหตุของสงคราม
เนอ่ื งจากพระเจาม่ิงตี่ กษตั ริยจนี ไดว างแผนการขยายอาณาเขต โดยใชศ าสนาเปนเครื่องมอื โดยไดสงสมณทูต
ไปเผยแพรพ ระพทุ ธศาสนายงั ประเทศใกลเ คียง สําหรับนครเพงายนั้น เม่ือพระพุทธศาสนาแผไปถึงพอขุนลิวเมา
ซึง่ เปน หวั หนา ก็เลอื่ มใส ชาวนครเพงายโดยท่ัวไปก็ยอมรับนับถือเปนศาสนาประจําชาติ ดวยตางก็ประจักษ
ในคุณคาของพระธรรมอันวิเศษยอดเย่ียม นับวาสมัยนี้เปนสมัยสําคัญที่พระพุทธศาสนาไดแผเขามาถึง
อาณาจักรไทย คอื เม่ือประมาณ พ.ศ. 612 เม่ือเปนเชนน้ันฝายจีนจึงถือวาไทยตองเปนเมืองขึ้นของจีนดวย
จึงไดสง ขนุ นางเขามาควบคมุ การปกครองนครเพงาย เม่ือทางไทยไมยอมจึงเกิดผิดใจกัน ฝายจีนไดกรีฑาทัพ
ใหญเขาโจมตีนครเพงาย นครเพงายจึงเสยี อสิ รภาพ เม่อื พ.ศ. 621

อาณาจักรนานเจา (พ.ศ. 1193 – 1823)

หลงั จากนครเพงายเสยี แกจีนแลว ก็ไดมีการอพยพครั้งใหญกันอกี ครัง้ หน่งึ ลงมาทางทิศใตแ ละทางทศิ
ตะวนั ตก สว นใหญม กั เขามาตงั้ อยตู ามลมุ แมน ้าํ ในเวลาตอ มาไดเ กดิ มีเมอื งใหญข ึ้นถึง 6 เมือง ท้ัง 6 เมืองตาง
เปนอสิ ระแกก นั ประกอบกบั ในหว งเวลาน้ันกษัตริยจีนกําลังเสื่อมโทรม แตกแยกออกเปนสามกก กกของเลาป
อนั มีขงเบง เปนผนู ํา ไดเ คยยกมาปราบปรามนครอิสระของไทย ซึ่งมีเบง เฮกเปน หัวหนา ไดส าํ เรจ็ ชาวไทยกลมุ นี้
จึงตอ งอพยพหนภี ยั จากจีน

ตอมาเม่ือ พ.ศ. 850 พวกตาดไดยกกําลังเขา รุกราน อาณาจักรจนี ทางตอนเหนือ เมื่อตีไดแลวก็ตั้งตนขึ้น
เปนกษัตริยทางเหนือมีปกกิ่งเปนเมืองหลวง สวนอาณาจักรทางใต กษัตริยเช้ือสายจีนก็ครองอยูท่ีเมืองนํ่ากิง
ทั้งสองพวกไดรบพุงกันเพ่ือแยงชิงความเปนใหญ ทําใหเกิดการจลาจลไปทั่วอาณาจักร ผลแหงการจลาจล
คร้งั น้ัน ทาํ ใหน ครอิสระทง้ั 6 ของไทย คือ ซลี ง มง เส ลางกง มุงซยุ เอีย้ แซ และเทง เซยี้ ง กลบั คืนเปน เอกราช

28

นครมงเส นับวา เปนนครสําคัญ เปน นครท่ใี หญกวา นครอื่น ๆ และต้ังอยูต่ํากวานครอื่น ๆ จึงมีฐานะ
มั่นคงกวา นครอื่น ๆ ประกอบกับมีกษัตริยที่มีพระปรีชาสามารถและเขมแข็ง คือ พระเจาสินุโล พระองคได
รวบรวมนครรฐั ทง้ั 6 เขาเปนอันหน่งึ อนั เดียวกันรวมเรียกวา อาณาจกั รมงเส หรอื หนองแส จากนั้นพระองคได
วางระเบียบการปกครองอาณาจักรอยางแนนแฟน พระองคไดดําเนินนโยบายผูกมิตรกับจีน เพื่อปองกัน
การรุกราน เน่ืองจากในระยะนนั้ ไทยกําลงั อยใู นหว งเวลาสรางตัวจนมีอํานาจ เปนอาณาจักรใหญท ่ีมีอาณาเขต
ประชิดติดกบั จนี ทางฝายจนี เรยี กอาณาจกั รน้ีวา อาณาจกั รนานเจา

แมวาอาณาจักรนานเจาจะส้ินรัชสมัย พระเจาสินุโลไปแลวก็ตาม พระราชโอรสของพระองค
ซ่งึ สบื ราชสมบตั ิ ตอมากท็ รงพระปรีชาสามารถ นน่ั คอื พระเจา พีลอโกะ พระองค ไดทําใหอาณาจักรนานเจา
เจรญิ รุง เรืองยิง่ ขึ้นไปกวาเดิม อาณาเขตก็กวางขวางมากขนึ้ กวาเกา งานชิ้นสําคัญของพระองคอยางหน่ึงก็คือ
การรวบรวมนครไทยอิสระ 5 นคร เขาดว ยกนั และการเปน สมั พนั ธไมตรีกับจนี

ในสมัยน้ีอาณาจักรนานเจา ทิศเหนือจรดมณฑลฮุนหนํา ทิศใตจรดมณฑลยูนาน ทิศตะวันตกจรด
ทิเบต และพมา และทศิ ตะวันออกจรดมณฑลกวางไส บรรดาอาณาจักรใกลเคยี งตางพากันหวั่นเกรง และยอม
ออนนอมตออาณาจักรนานเจาโดยทั่วหนากัน พระเจาพีลอโกะ มีอุปนิสัยเปนนักรบ จึงโปรดการสงคราม
ปรากฏวาครงั้ หนึง่ พระองคเ สด็จเปน จอมทพั ไปชว ยจีนรบกบั ชาวอาหรับ ทมี่ ณฑลซินเกยี ง และพระองคไดรับ
ชัยชนะอยางงดงาม ทางกษัตริยจ นี ถงึ กบั ยกยอ งใหสมญานามพระองควา ยูนานออง พระองคเ ปนกษัตรยิ ที่เห็น
การณไ กล มีนโยบายในการแผอาณาเขตท่ีฉลาดสุขุมคัมภีรภาพ วิธีการของพระองค คือ สงพระราชโอรสให
แยกยา ยกันไปต้งั บานเมอื งข้ึนใหมท างทิศใตแ ละทางทิศตะวันออกเฉยี งใต ไดแก บรเิ วณหลวงพระบาง ตังเก๋ีย
สิบสองปน นา สบิ สองจุไทย (เจาไทย) หัวพันท้ังหาทั้งหก กาลตอมาปรากฏวาโอรสองคหน่ึงไดไปสรางเมือง
ชื่อวา โยนกนคร ขน้ึ ทางใต เมืองตาง ๆ ของโอรสเหลานี้ตางก็เปนอิสระแกกัน เมื่อส้ินสมัยพระเจาพีลอโกะ
(พ.ศ. 1289) พระเจาโกะ ลอฝง ผูเปนราชโอรสไดครองราชยส ืบตอ มา และไดดําเนินนโยบายเปนไมตรีกับจีน
ตลอดมา จนถึง พ.ศ.1293 จึงมีสาเหตุขัดเคืองใจกันขึ้น มูลเหตุเนื่องจากวา เจาเมืองฮุนหนําไดแสดงความ
ประพฤตดิ หู ม่ินพระองค พระองคจึงขัดเคืองพระทัย ถึงขั้นยกกองทัพไปตีไดเมืองฮุนหนํา และหัวเมืองใหญ
นอยอ่ืน ๆ อีก 32 หัวเมือง แมวาทางฝายจีนจะพยายามโจมตีกลับคืนหลายคร้ังก็ไมสําเร็จ ในท่ีสุดฝายจีน
กเ็ ข็ดขยาด และเลกิ รบไปเอง ในขณะทีไ่ ทยทาํ สงครามกับจนี ไทยกไ็ ดทาํ การผกู มิตรกบั ทิเบต เพื่อหวงั กาํ ลังรบ
และเปนการปอ งกันอนั ตรายจากดา นทเิ บต

เมือ่ ส้ินสมยั พระเจาโกะ ลอฝง ราชนดั ดา คอื เจา อายเมอื งสูง (อเี หมาซนุ ) ไดขน้ึ ครองราชยส บื ตอ มา
มีเหตุการณในตอนตนรชั กาล คอื ไทยกบั ทิเบตเปน ไมตรกี นั และไดร วมกําลงั กนั ไปตีแควน เสฉวนของจนี แตไม
เปนผลสําเร็จ ในเวลาตอมา ทิเบตถูกรุกรานและไดขอกําลังจากไทยไปชวยหลายครั้ง จนฝายไทย
ไมพอใจ ประจวบกนั ในเวลาตอ มา ทางจีนไดแ ตง ทตู มาขอเปน ไมตรกี ับไทย เจาอายเมืองสูงจงึ คดิ ท่ีจะเปน ไมตรี
กับจีน เมอ่ื ทางทิเบตทราบระแคะระคายเขา กไ็ มพ อใจ จงึ คิดอบุ ายหกั หลังไทย แตฝ ายไทยไหวทัน จึงสวมรอย
เขา โจมตีทเิ บตยอยยบั ตีไดหัวเมืองทเิ บต 16 แหง ทําใหท ิเบตเข็ดขยาดฝม ือของไทยนับตงั้ แตน ัน้ มา

ในเวลาตอ มากษตั รยิ น า นเจาในสมยั หลงั ออ นแอ และไมม ีนิสยั เปน นักรบ ดงั ปรากฏในตามบันทึกของ
ฝายจีนวา ในสมัยท่ีพระเจาฟา ขึ้นครองราชย เมื่อป พ.ศ. 1420 นั้น ไดมีพระราชสาสนไปถึงอาณาจักรจีน

29

ชวนใหเปนไมตรกี นั ทางฝา ยจนี ก็ตกลง เพราะยงั เกรงในฝม ือ และความเขมแข็งของไทยอยู แตกระน้ันก็ไมละ
ความพยายามทีจ่ ะหาโอกาสรุกรานอาณาจักรนานเจา ปรากฏวา พระเจา แผน ดนิ จนี ไดสง ราชธดิ า หงางฝา
ใหมาอภเิ ษกสมรสกับพระเจาฟา เพอ่ื หาโอกาสรุกเงยี บในเวลาตอมา โดยไดพยายามผันแปรขนบธรรมเนียม
ประเพณใี นราชสํานัก ใหม ีแบบแผนไปทางจนี ทลี ะนอ ย ๆ ดังน้ัน ราษฎรนานเจาก็พากันนิยมตาม จนในที่สุด
อาณาจักรนา นเจา กม็ ีลักษณะคลายกับอาณาจกั รจนี แมว าสน้ิ สมยั พระเจาฟา กษัตริยน านเจาองคหลัง ๆ ก็คง
ปฏบิ ัตติ ามรอยเดมิ ประชาชนชาวจนี กเ็ ขา มาปะปนอยดู วยมาก แมกษัตริยเองก็มีสายโลหิตจากทางจีนปะปน
อยูดวยแทนทุกองค จึงกอใหเกิดความเสื่อม ความออนแอข้ึนภายในมีการแยงชิงราชสมบัติกันในบางคร้ัง
จนในท่ีสุดเกิดการแตกแยกในอาณาจักรนานเจา ความเสื่อมไดดําเนินตอไปตามลําดับจนถึงป พ.ศ. 1823
ก็ส้นิ สดุ ลงดว ยการโจมตขี องกุบไลขาน กษตั รยิ แ หง ราชอาณาจกั รจีน อาณาจักรนา นเจาดับลงในครงั้ น้นั

ชนชาติตาง ๆ ในแหลมสวุ รรณภูมกิ อ นทไ่ี ทยจะอพยพมาอยู

ชนชาตดิ งั้ เดิม และมีความเจริญนอยท่ีสุดก็คือพวก นิโกรอิด ซ่ึงเปนบรรพบุรุษของพวกเงาะ เชน
เซมัง ซาไก ปจ จุบันชนชาติเหลาน้มี ีเหลืออยูนอ ยเต็มที แถวปก ษใตอาจมเี หลอื อยบู าง ในเวลาตอมาชนชาติ
ที่มอี ารยธรรมสูงกวา เชน มอญ ขอม ละวา ไดเขา มาตงั้ ถน่ิ ฐาน

ขอม มีถ่ินฐานทางทิศตะวันออกเฉียงใตของแหลมสุวรรณภูมิ ในบริเวณแมนํ้าโขงตอนใตและ
ทะเลสาบเขมร

ลาวหรอื ละวา มีถิ่นฐานอยูบ ริเวณลมุ แมน ํา้ เจาพระยา เปน ดินแดนตอนกลางระหวา งขอมและมอญ
มอญ มถี ่ินฐานอยบู ริเวณลุมแมนาํ้ สาละวนิ และแมน ้าํ อริ วดี
ท้ังสามชาติน้ีมีความละมายคลายคลึงกันมาก ตั้งแตรูปราง หนาตา ภาษา และขนบธรรมเนียม
ประเพณสี ันนษิ ฐานไดว า นา จะเปน ชนชาติเดียวกันมาแตเ ดมิ
อาณาจักรละวา เมื่อประมาณ พ.ศ. 700 ชนชาติละวา ซึ่งเขาครอบครองถิ่นเจาพระยา ไดต้ัง
อาณาจักรใหญขน้ึ สามอาณาจกั ร คอื
อาณาจกั รทวาราวดี มีอาณาเขตประมาณตัง้ แตร าชบรุ ี ถงึ พิษณโุ ลก มนี ครปฐมเปนเมืองหลวง
อาณาจกั รโยนกหรอื ยาง เปนอาณาจักรทางเหนือในเขตพืน้ ทเี่ ชียงราย และเชยี งแสนมีเงนิ ยาง
เปน เมอื งหลวง
อาณาจกั รโคตรบรู ณ มอี าณาเขตตั้งแตน ครราชสมี าถึงอุดรธานี มนี ครพนมเปน เมอื งหลวง
อาณาจกั รที่นํามาเผยแพร แหลมสุวรรณภมู ไิ ดเ ปน ศนู ยก ลางการคาของจีน และอินเดียมาเปนเวลา
ชานาน จนกลายเปนดินแดนแหงอารยธรรมผสม ดวยความอุดมสมบูรณของบริเวณน้ี เปนเหตุดึงดูดให
ชาวตางชาติเขามาอาศัย และติดตอคาขาย นับต้ังแต พ.ศ. 300 เปนตนมา ไดมีชาวอินเดียมาอยูในดินแดน
สุวรรณภูมิเปนจํานวนมากขึ้นตามลําดับ รวมทั้งพวกท่ีหนีภัยสงครามทางอินเดียตอนใต ซึ่งพระเจาอโศก
มหาราช กษัตริยแหงแควนโกศลไดก รีฑาทัพไปตีแควน กลงิ คราษฎร ชาวพ้ืนเมืองอินเดียตอนใต จึงอพยพเขา
มาอยูท่ีพมา ตลอดถึงพ้ืนท่ีท่ัวไปในแหลมมลายูและอินโดจีน อาศัยท่ีพวกเหลานี้มีความเจริญอยูแลว จึงได
นําเอาวิชาความรแู ละความเจริญตา ง ๆ มาเผยแพร คอื

30

ศาสนาพทุ ธ พระพทุ ธศาสนา ซงึ่ เหมาะสมในทางอบรมจิตใจ ใหความสวางกระจางในเร่ือง
บาป คุณ โทษ สันนิษฐานวา พุทธศาสนาเขามาเผยแผเปนครั้งแรกโดยพระโสณะและพระอุตระในสมัย
พระเจา อโศกมหาราชแหง อนิ เดยี

ศาสนาพราหมณ มีความเหมาะสมในดานการปกครอง ซึ่งตองการความศักด์ิสิทธ์ิและ
เด็ดขาด ศาสนานี้สอนใหเคารพในเทพเจา ท้ังสาม คือ พระอิศวร พระพรหม และพระนารายณ

นติ ิศาสตร ไดแก การปกครอง ไดวางแผนการปกครองหัวเมืองตลอดจนการต้ังมงคลนาม
ถวายแกพระมหากษตั รยิ แ ละต้งั ชอื่

อกั ษรศาสตร พวกอินเดียตอนใตไดนําเอาตัวอักษรคฤณฑเขามาเผยแพร ตอมาภายหลังได
ดัดแปลงเปน อักษรขอม และอกั ษรมอญ พอ ขนุ รามคาํ แหงมหาราชไดทรงประดษิ ฐอกั ษรไทย โดยดัดแปลงจาก
อกั ษรขอม เมื่อป พ.ศ. 1823

ศิลปะศาสตร ไดแก ฝม อื ในการกอ สรา ง แกะสลัก กอพระสถูปเจดยี  และหลอ พระพุทธรปู

การแผอ ํานาจของขอมและพมา

ประมาณป พ.ศ. 601 โกณทญั ญะ ซ่ึงเปนชาวอินเดียไดสมรสกับนางพญาขอม และตอมาไดขึ้นเปน
กษัตริยครอบครองดนิ แดนของนางพญาขอม จดั การปกครองบา นเมืองดว ย ความเรียบรอย ทํานุบํารุงกิจการ
ทหาร ทาํ ใหขอมเจริญข้ึนตามลําดับ มีอาณาเขตแผขยายออกไปมากข้ึน ในท่ีสุดก็ไดยกกําลังไปตีอาณาจักร
โคตรบรู ณ ซึ่งเปน อาณาจกั รที่อยูทางเหนือของละวาไวไ ด แลว ถือโอกาสเขาตอี าณาจักรทวาราวดี

ตอมาเม่ือประมาณป พ.ศ. 1600 กษัตริยพมาผูมีความสามารถองคหน่ึง คือ พระเจาอโนธรามังชอ
ไดยกกองทพั มาตีอาณาจกั รมอญ เม่อื ตีอาณาจกั รมอญไวใ นอํานาจไดแลว ก็ยกทพั ลวงเลยเขามาตอี าณาจักร
ทวาราวดี และมอี ํานาจครอบครองตลอดไปทงั้ สองฝง แมนํ้าเจาพระยา อาํ นาจของขอมก็สูญสิ้นไป แตเมื่อส้ิน
สมัยพระเจาอโนธรามงั ชอ อาํ นาจของพมาในลมุ น้ําเจาพระยากพ็ ลอยเสื่อมโทรมดับสญู ไปดวย เพราะกษัตริย
พมา สมยั หลังเสอ่ื มความสามารถและมักแยงชิงอํานาจซงึ่ กนั และกัน เปดโอกาสใหแวน แควนตาง ๆ ทเี่ คยเปน
เมืองข้ึน ต้ังตัวเปนอิสระไดอีก ในระหวางน้ี พวกไทยจากนานเจา ไดอพยพเขามาอยูในดินแดนสุวรรณภูมิ
เปนจํานวนมากขึ้น เมื่อพมา เสอ่ื มอํานาจลง คนไทยเหลานี้ก็เริ่มจัดการปกครองกันเองในลุมนํ้าเจาพระยา
ฝายขอมน้ันเมื่อเห็นพมาทอดท้ิงแดนละวาเสียแลว ก็หวนกลับมาจัดการปกครองในลุมแมน้ําเจาพระยา
อกี วาระหน่งึ โดยอางสิทธแิ หงการเปนเจาของเดิม อยางไรก็ตามอาํ นาจของขอมในเวลาน้นั ก็ซวดเซลงมาแลว
แตเนื่องจากชาวไทยทีอ่ พยพเขา มาอยูยงั ไมมอี ํานาจเต็มที่ ขอมจงึ บงั คบั ใหชาวไทยสงสวยใหขอม พวกคนไทย
ทีอ่ ยูในเขตลุมแมน ้ําเจา พระยาตอนใต ไมกลาขดั ขนื ยอมสงสวยใหแกขอมโดยดี จึงทําใหขอมไดใจและเริ่ม
ขยายอาํ นาจขึ้นไปทางเหนือ ในการนี้เขาใจวาบางครั้งอาจตองใชกําลังกองทัพเขาปราบปราม บรรดาเมือง
ท่ีขัดขืนไมยอมสงสว ย ขอมจงึ สามารถแผอาํ นาจขนึ้ ไปจนถึงแควน โยนก

สวนแควนโยนกนั้น ถือตนวาไมเคยเปนเมืองขึ้นของขอมมากอน จึงไมยอมสงสวย ใหตามที่ขอม
บังคับ ขอมจึงใชกําลังเขาปราบปรามนครโยนกไดสําเร็จ พระเจาพังคราช กษัตริยแหงโยนก ลําดับท่ี 43
ไดถกู เนรเทศไปอยูท ีเ่ มอื งเวยี งสีทอง

31

แควน โยนกเชียงแสน (พ.ศ. 1661 – 1731)

ดังไดท ราบแลว วาโอรสของพระเจา พีลอโกะ องคหน่ึง ชือ่ พระเจาสิงหนวตั ิ ไดม าสรางเมอื งใหมขน้ึ ทาง
ใต ช่ือเมืองโยนกนาคนคร เมืองดังกลาวน้ีอยูในเขตละวา หรือในแควนโยนก เม่ือประมาณป พ.ศ. 1111
เปน เมืองที่สงางามของยา นนัน้ ในเวลาตอมาก็ไดร วบรวมเมอื งท่อี อนนอ ม ตัง้ ขึน้ เปนแควนช่ือโยนกเชยี งแสน
มอี าณาเขตทางทิศเหนือตลอดสิบสองปนนา ทางใตจรดแควนหริภุญชัย มีกษัตริยสืบเชื้อสายตอเนื่องกันมา
จนถึงสมัยพระเจา พงั คราชจงึ ไดเ สียทีแกข อมดังกลาวแลว

อยา งไรก็ตาม พระเจา พงั คราชตกอับอยูไ ดไมนานนกั ก็กลับเปนเอกราชอีกครั้งหนึ่ง ดวยพระปรีชา
สามารถของพระโอรสองคนอย คือ พระเจาพรหม ซ่ึงมีอุปนิสัยเปนนักรบ และมีความกลาหาญไดสรางสม
กําลังผูคน ฝกหัดทหารจนชํานิชํานาญ แลวคิดตอสูกับขอม ไมยอมสงสวยใหขอม เมื่อขอมยกกองทัพมา
ปราบปราม ก็ตีกองทพั ขอมแตกพายกลบั ไป และยังไมแผอ าณาเขตเลยเขามาในดนิ แดนขอมไดถึงเมืองเชลียง
และตลอดถงึ ลานนา ลานชาง แลวอญั เชญิ พระราชบิดากลับไปครองโยนกนาคนครเดิม แลวเปล่ียนช่ือเมือง
เสียใหมวาชัยบุรี สวนพระองคเองน้ัน ลงมาสรางเมืองใหมทางใตชื่อเมืองชัยปราการ ใหพระเชษฐา คือ
เจาทุกขิตราช ดํารงตําแหนงอุปราช นอกจากน้ันก็สรางเมืองอื่น ๆ เชน เมืองชัยนารายณ นครพางคํา
ใหเจานายองคอ่นื ๆ ปกครอง

เมื่อส้ินรัชสมัยพระเจาพังคราช พระเจาทุกขิตราช ก็ไดขึ้นครองเมืองชัยบุรี สวนพระเจาพรหม
และโอรสของพระองคก็ไดครองเมืองชัยปราการ ตอมาในสมัยนั้นขอมกําลังเสื่อมอํานาจจึงมิไดยกกําลังมา
ปราบปราม ฝา ยไทยน้นั แมก ําลังเปนฝายไดเปรียบ แตก ค็ งยงั ไมม ีกาํ ลังมากพอที่จะแผขยาย อาณาเขตลงมา
ทางใตอกี ได ดังนั้นอาณาเขตของไทยและขอมจงึ ประชดิ กันเฉยอยู

เม่ือส้ินรัชสมัยพระเจาพรหม กษัตริยองคตอ ๆ มาออนแอและหยอนความสามารถ ซึ่งมิใชแตท่ี
นครชยั ปราการเทานัน้ ความเสอ่ื มไดเ ปนไปอยา งท่วั ถงึ กันยังนครอ่ืน ๆ เชน ชัยบุรี ชัยนารายณ และนครพางคํา
ดังนั้น ในป พ.ศ. 1731 เมอื่ มอญกรฑี าทพั ใหญมารกุ รานอาณาจักรขอมไดชยั ชนะแลว ก็ลวงเลยเขามารุกราน
อาณาจักรไทยเชียงแสน ขณะน้ันโอรสของพระเจาพรหม คือ พระเจาชัยศิริ ปกครองเมืองชัยปราการ
ไมส ามารถตา นทานศึกมอญได จึงจําเปน ตอ งเผาเมอื ง เพ่ือมิใหพวกขา ศกึ เขาอาศยั แลวพากนั อพยพลงมาทาง
ใตของดินแดนสุวรรณภูมิ จนกระทั่งมาถึงเมืองรางแหงหนึ่งในแขวงเมืองกําแพงเพชร ชื่อเมืองแปป
ไดอาศัยอยูที่เมืองแปปอยูหวงระยะเวลาหน่ึง เห็นวาชัยภูมิไมสูเหมาะเพราะอยูใกลขอม จึงไดอพยพลงมา
ทางใตจนถึงเมอื งนครปฐมจึงไดพ ักอาศัยอยู ณ ท่ีน้ัน

สวนกองทัพมอญ หลังจากรุกรานเมืองชัยปราการแลว ก็ไดยกลวงเลยตลอดไปถึงเมืองอ่ืน ๆ
ในแควนโยนกเชียงแสน จึงทําใหพระญาติของพระเจาชัยศิริ ซ่ึงครองเมืองชัยบุรี ตองอพยพหลบหนีขาศึก
เชนกัน ปรากฏวาเมืองชัยบุรีนั้นเกิดน้ําทวม บรรดาเมืองในแควนโยนกตางก็ถูกทําลายลงหมดแลว
พวกมอญเห็นวาหากเขา ไปตั้งอยูก็อาจเสียแรง เสียเวลา และทรัพยสินเงินทอง เพ่ือท่ีจะสถาปนาข้ึนมาใหม
ดังนั้นพวกมอญจงึ ยกกองทพั กลับ เปน เหตใุ หแ วน แควนน้ีวางเปลาขาดผปู กครองอยหู ว งระยะเวลาหน่งึ

ในระหวางที่ฝายไทย กําลังระส่ําระสายอยูนี้ เปนโอกาสใหขอมซ่ึงมีราชธานีอุปราชอยูท่ีเมืองละโว
ถอื สทิ ธิ์เขาครองแควนโยนก แลวบังคับใหคนไทยที่ตกคางอยูน้ันใหสงสวยใหแกขอม ความพินาศของแควน

32

โยนกคร้งั น้ี ทาํ ใหช าวไทยตองอพยพแยกยายกนั ลงมาเปนสองสายคือ สายของพระเจาชัยศิริ อพยพลงมาทางใต
และไดอ าศัยอยชู ัว่ คราวทเ่ี มืองแปปดังกลาวแลว สวนสายพวกชัยบุรีไดแยกออกไปทางตะวันออกของสุโขทัย
จนมาถงึ เมอื งนครไทยจึงไดเขาไปต้ังอยู ณ เมืองนั้นดวยเห็นวาเปนเมืองที่มีชัยภูมิเหมาะสมเพราะเปนเมือง
ใหญ และตั้งอยสู ดุ เขตของขอมทางเหนือ ผคู นในเมืองนัน้ สว นใหญกเ็ ปน ชาวไทย อยา งไรกต็ ามในชน้ั แรกที่เขา
มาต้งั อยูนน้ั กค็ งตองยอมขึน้ อยูกบั ขอม ซง่ึ ขณะนน้ั ยังมอี ํานาจอยู

ในเวลาตอ มา เมอื่ คนไทยอพยพลงมาจากนานเจา เปนจาํ นวนมาก ทําใหนครไทยมีกาํ ลังผูคนมากข้ึน
ขางฝายอาณาจักรลานนาหรือโยนกนนั้ เมื่อพระเจาชัยศิรทิ ิ้งเมืองลงมาทางใต แลวกเ็ ปน เหตใุ หดนิ แดนแถบนน้ั
วางผูปกครองอยูระยะหนึ่ง แตในระยะตอมาชาวไทยก็คางการอพยพอยูในเขตน้ันก็ไดรวมตัวกัน ตั้งเปน
บานเมอื งข้นึ หลายแหง ตั้งเปน อิสระแกกัน บรรดาหัวเมอื งตาง ๆ ท่ีเกิดข้ึนในครั้งนั้นก็นับวาสําคัญ มีอยูสามเมือง
ดวยกัน คือ นครเงินยาง อยูทางเหนือ นครพะเยาอยูตอนกลาง และเมืองหริภุญไชย อยูลงมาทางใต
สวนเมืองนครไทยน้ันดวยเหตุท่ีวามีท่ีตั้งอยูปลายทางการอพยพ และอาศัยที่มีราชวงศเชื้อสายโยนกอพยพ
มาอยูทเ่ี มืองน้ี จึงเปนทน่ี ยิ มของชาวไทยมากกวาพวกอ่ืน จึงไดรับยกยองขึ้นเปนพอเมืองที่ตั้งของเมืองนคร
ไทยนนั้ สนั นิษฐานวานา จะเปนเมืองเดยี วกันกับเมอื งบางยาง ซงึ่ เปนเมืองใหญมีเมืองขึ้น และเจาเมืองมีฐานะ
เปนพอขนุ

เมื่อบรรดาชาวไทยเกิดความคิดท่ีจะสลัดแอกของขอมครั้งน้ี บุคคลสําคัญในการนี้ก็คือ พอขุนบาง
กลางหาว ซึ่งเปนเจาเมืองบางยาง และพอขุนผาเมือง เจาเมืองราดไดรวมกําลังกันยกข้ึนไปโจมตีขอม
จนไดเมอื งสุโขทยั อนั เปนเมืองหนา ดานของขอมไวได เมื่อป พ.ศ. 1800 การมีชัยชนะของฝายไทยในคร้ังนั้น
นบั วา เปนนมิ ิตหมายเบอ้ื งตน แหง ความเจริญรุงเรืองของชนชาติไทยและเปนลางรา ยแหงความเสือ่ มโทรมของ
ขอม เพราะนับแตว าระนั้นเปน ตนมา ขอมก็เสื่อมอํานาจลงทุกที จนในที่สุดก็สิ้นอํานาจไปจากดินแดนละวา
แตยงั คงมีอาํ นาจปกครองเหนือลมุ น้าํ เจา พระยาตอนใต

อาณาจกั รสโุ ขทัย

กรงุ สโุ ขทัย ตามตํานานกลาววาพระยาพาลีราชเปนผูต้ังเมืองสุโขทัยเม่ือ พ.ศ. 1043 และมีกษัตริย
ปกครองตอ กันมาหลายองค ถึงสมัยพระยาอภัย ขอมลาํ พูนมารกุ ราน พระยาอภยั จงึ หนีขอมไปจําศีลอยูที่เขา
หลวงและไปไดสาวชาวปา ช่ือนางนาคเปนชายา ตอมาพระยาอภยั ก็กลบั สโุ ขทัยเพ่อื ครองเมืองตามเดิมและได
มอบผากําพลกับพระธาํ มรงคไวใ หนางนาคเปน ทร่ี ะลกึ เมื่อพระยาอภัยกลบั ไปแลวนางนาคก็ไดก าํ เนิดบุตรชาย
แตไ มร ูจ ะเก็บลกู ไวท่ีไหน จึงท้ิงลูกไวทเ่ี ขาหลวงพรอมผา กําพลและพระธาํ มรงค พรานปา คนหน่ึงไปพบจึงเก็บ
มาเลยี้ ง

ตอมาพระยาอภัยเมื่อกลับไปครองเมืองดังเดิมแลวก็ไดเกณฑชาวบานไปชวยกันสรางปราสาท
นายพรานถูกเกณฑไปดวย ระหวางการกอสรางปราสาทนายพรานไดวางเด็กนอยไวขางปราสาทนั้น
เม่อื แสงแดดสองถูกเด็กนอ ยยอดปราสาทกโ็ อนเอนมาบงั รม ใหเดก็ อยางอศั จรรย พระอภัยมาดพู ระกมุ ารพรอม
ผากําพลและพระธาํ มรงคจึงไดขอเด็กไปเปนบุตร ต้ังชื่อใหวาอรุณกุมาร พระยาอภัยมีโอรสอีกองคหน่ึงกับ
มเหสใี หมชอ่ื วา ฤทธกิ ุมาร ตอมาภายหลงั ไดไ ปครองเมืองนครสวรรคแ ละมีนามใหมว าพระลือ สวนอรุณกุมาร

33

ไปไดธดิ าเมืองศรสี ชั นาลยั เปน ชายาจึงไปครองศรสี ัชนาลยั มีนามใหมว า พระรวงโรจนฤทธิ์ พรอมท้ังยายเมือง
หลวงจากสโุ ขทยั ไปศรสี ชั นาลยั พระรว งโรจนฤทธไ์ิ ดเ สดจ็ ไปเมืองจีนและไดพระสทุ ธเิ ทวีราชธิดากรุงจีนมาเปน
ชายาอีกองคหน่ึง พรอมท้ังไดนําชางชาวจีนกลับมาต้ังเตาทําถวยชามที่ศรีสัชนาลัย ซ่ึงเรียกวาเตาทุเรียง
คร้งั ถงึ ป พ.ศ. 1560 ขอมมารุกรานศรีสัชนาลัย มีขอมดําดินมาจะจับพระรวงโรจนฤทธ์ิ พระรวงจึงสาบให
ขอมกลายเปน หินอยูต รงนน้ั

เมือ่ ขนึ้ ครองเมอื ง พระรวงไดยายเมืองหลวงจากศรีสัชนาลัยมาที่สุโขทัย เมื่อส้ินรัชกาลแลว พอขุน
นาวนําถม ไดป กครองสโุ ขทยั ตอมา และสโุ ขทยั ก็ตกเปนเมืองขน้ึ ของขอม พอ ขนุ นาวนําถมและพอขุนศรีเมือง
มานพยายามชวยกันขบั ไลขอมจากสุโขทยั แตไมสาํ เรจ็

ป พ.ศ. 1800 พอ ขนุ บางกลางหาวกับพอ ขนุ ผาเมอื งสามารถขบั ไลขอมไดสําเร็จ พอขุนบางกลางหาว
ข้ึนเปนกษัตริยสุโขทัยทรงพระนามวา พอขุนศรีอินทราทิตย สุโขทัยเจริญรุงเรืองมากท่ีสุดในสมัย
พอขุนรามคําแหงและสมัยพระยาลิไทย สมัยพอขุนรามคําแหงนี้มีการเชิญพระสงฆจากนครศรีธรรมราช
มาชวยกนั ประดษิ ฐลายสือไทยเปนเอกลกั ษณข องสุโขทัยเอง ซึง่ พฒั นาตอ มาเปนหนังสือไทยในปจจบุ นั

พ.ศ. 1893 พระเจาอูทองทรงสถาปนาอยุธยาเปนราชธานีอีกแหงหนึ่งของคนไทย แตอยุธยากับ
สุโขทัยก็ไมไดเปนศตั รกู ัน

ในสมัยพระยาลิไทยนั้นขุนหลวงพะงั่วแหงอยุธยาไดมารวมมือกัน เพ่ือเผยแผพุทธศาสนา
ใหเจริญรุงเรอื งมีการนิมนตพ ระสงฆม าชว ยรวบรวมพระธรรมวินัยที่กระจัดกระจายเพราะศึกสงครามและให
คณะสงฆร ว มกันรางไตรภูมิพระรวงเพื่อใชสอนพุทธบริษัทใหทําความดี ในสมัยพระยาลิไทยน้ีไดมีการสราง
พระพทุ ธรปู สาํ คญั ของไทยสามองค คือ พระพุทธชินราช พระพทุ ธชนิ สหี  และพระศากยมุนี

ยคุ หลงั พระยาลิไท อาณาจักรสุโขทัยออ นแอลง ในทีส่ ุดจงึ ถูกผนวกรวมเปน อาณาจกั รเดยี วกบั อยุธยา
เมื่ออยธุ ยาเสยี กรุงแกพมา คร้ังที่ 2 เมอื งสโุ ขทัยก็ยิ่งเสอ่ื มลง พลเมอื งสโุ ขทัยสว นใหญอ พยพหนสี งคราม

เม่อื ต้ังกรงุ ธนบุรี สุโขทยั ก็ถูกฟนฟขู นึ้ ใหมด วย โดยไปตงั้ เมอื งอยูทบ่ี านธานีริมแมน้ํายม ตอมาก็ถูกยก
ฐานะเปน อําเภอธานขี ึน้ อยูกับจงั หวัดสวรรคโลก พ.ศ. 2475 เปลี่ยนช่ืออําเภอธานีเปนอําเภอสุโขทัยธานีและ
พ.ศ. 2482 ยบุ จงั หวดั สวรรคโลกเปนอําเภอ และยกฐานะอําเภอสุโขทยั ธานขี น้ึ เปน จังหวัดสุโขทัยแทน

การกอ ตั้งอาณาจักรสโุ ขทัย

การกอต้ังอาณาจักรสุโขทัยเทาที่ปรากฏหลักฐานแวนแควน สุโขทัยไดกอตั้งขึ้นในชวงกลางพุทธ
ศตวรรษท่ี 18 โดยศูนยกลางอํานาจของสุโขทัยอยูบริเวณลุมแมน้ํานาน ตอมาจึงไดขยายตัวไปทางดาน
ตะวนั ตกบริเวณลมุ แมนํ้าปง และทิศตะวนั ออกบรเิ วณลุมแมน ํา้ ปา สกั

จากศลิ าจารกึ หลักท่ี 2 ศิลาจารึกวัดศรชี ุม จงั หวัดสุโขทัย ไดกลาวถึงการขยายอํานาจทางเศรษฐกิจ
และการเมอื งของชมุ ชนเมอื งในลมุ แมน ้ํายม และลุมแมน้ํานาน ในรัชสมัยของพอขุนศรีนาวนําถมขุนในเมือง
เชลียง (ศรีสัชนาลยั ) เปนเจา เมอื งปกครองในฐานะเมืองขึ้น ขอมไดครอบครองเมืองศรีสัชนาลัย และสุโขทัย
เม่ือประมาณกลางพทุ ธศตวรรษท่ี 18 ซึ่งสันนิษฐานวา เปนการขยายเมือง โดยการรวบรวมเมืองเปนเมืองคู

34

ดังปรากฏเรียกในศิลาจารึกวา “นครสองอัน” การรวมเมืองเปนเมืองคูน้ีเปนการรวมทรัพยากรสําหรับ
การขยายเมืองใหเ ปนแวน แควน ใหญโ ตข้นึ พระองคม โี อรส 2 พระองค คอื พอขนุ ผาเมอื ง เจาเมืองราด
และพระยาคาํ แหงพระราม เจาเมืองสระหลวงสองแคว (เมืองพษิ ณุโลก)

พอขุนผาเมอื งน้ํา ปรากฏความในจารกึ วากษัตริยขอมในสมัยนั้น ซ่ึงสันนิษฐานวา คือ พระเจาชัยวรมัน
ที่ 7 (พ.ศ. 1724 – 1761) ไดยกราชธิดา คือ “นางสุขรมหาเทวี” ให เพื่อสรางสัมพันธไมตรี พรอมท้ัง
พระราชทานเครอ่ื งราชูปโภค คือ พระขรรคชยั ศรีและพระนามเฉลิมพระเกยี รตวิ า “ศรอี นิ ทราทติ ย หรือ
ศรีอินทราบดินทราทิตย” อาณาเขตของกรุงสุโขทัยในสมัยพอขุนศรีนาวนําถม คงไมกวางขวางเทาใดนัก
สนั นษิ ฐานวา ครอบคลุมถึงเมืองฉอด (เมอื งสอด) ลําพนู พษิ ณุโลกและอาํ นาจในสมัยขอมในการควบคุมเมือง
ในอาณาเขตในสมัยของพอขุนศรีนาวนําถมคงไมมั่นคงนัก แตละเมืองคงเปนอิสระในการปกครองตนเอง
เมืองหลายเมืองคงเปน เมอื งในระบบเครอื ญาติ หรือเมอื งท่ีมีสัมพันธไมตรตี อกัน ภายหลังเม่ือพอขุนศรีนาวนําถม
สิ้นพระชนม คงเกดิ ความวุนวายในเมอื งสุโขทยั ขอมสบาดโขลญลาํ พง ซึง่ สนั นษิ ฐานวา อาจเปนเจาเมืองลําพง
ซ่ึงเปนเมืองที่ปรากฏชื่อในศิลาจารึก หรืออาจเปนขุนนางขอมที่กษัตริยขอมสงมากํากับดูแลอยูท่ีสุโขทัย
ไดน าํ กําลังเขา ยึดเมืองสุโขทัย ศรีสชั นาลัย และเมอื งใกลเ คยี งไวได พอขนุ ผาเมอื ง เจา เมืองราดและพระสหาย
คอื พอขนุ บางกลางหาว เจาเมืองบางยาง ไดรวมกาํ ลังกันปราบปรามจนไดชัยชนะ พอขนุ บางกลางหาวจงึ ไดขึ้น
ครองราชย ณ เมืองสุโขทัย มีพระนามวา “พอขุนศรีอินทราทิตย” เปนปฐมกษัตริยราชวงศพระรวง
สวนพอขุนผาเมืองไดกลับไปครองเมืองราดดงั เดิม

หลักฐานในศิลาจารึกกลาววา หลังสมัยพอขุนรามคําแหงมหาราช เมืองตาง ๆ ในอาณาเขตของ
สุโขทัยไดแยกตัวเปน อสิ ระ ไมยอมรบั ศูนยอาํ นาจที่เมืองสโุ ขทัยเหมือนดังเชน สมัยท่พี อขนุ รามคําแหงมหาราช
ดํารงพระชนมช พี อยู ปรากฏขอ ความในศิลาจารึกหลกั ท่ี 3 ศิลาจารึกนครชมุ จังหวดั กาํ แพงเพชรวา “บานเมือง
ขาด....หลายบ้ัน หลายทอนแซว หลายบ้ันหลายทอน ด้ังเมืองพ... นกเปนขุนหน่ึงเมืองคนที
พระบาง หาเปนขุนหนึง่ เมอื งเชยี งทองหาเปน ขุนหน่ึง...” ความแตกแยกของเมอื งตา ง ๆ ในอาณาจักรสุโขทัย
หลงั สมัยพอ ขุนรามคําแหงมหาราชนน้ั อาจเนอื่ งมาจากศูนยกลางอํานาจปราศจากความเขมแข็ง บานพ่ีเมืองนอง
ในอาณาจักรสุโขทัยไดแตกแยกออกถืออํานาจปกครองตนเองโดยไมข้ึนแกกันเมืองประเทศราชท่ีมีกําลัง
กลา แข็งพากนั แยกตัวเปน อสิ ระ เชน เมืองนครศรธี รรมราช และเมืองหงสาวดี เปนตน

อาณาจักรสุโขทยั มีความเจรญิ รงุ เรอื งสบื มาประมาณ 200 ปเ ศษ (พ.ศ. 1762 – 1981) ภายหลงั จึงตก
อยใู ตอ ํานาจของกรงุ ศรีอยุธยา และถกู รวมเปนอนั หนึ่งอนั เดียวกับกรุงศรอี ยุธยาในสมยั พระบรมราชาธิราชที่ 2
(เจา สามพระยา)

กิจกรรมที่ 2

1) จากการประวตั ศิ าสตรส มยั สโุ ขทยั กรงุ สโุ ขทยั เสอ่ื มอาํ นาจลง เพราะสาเหตใุ ด
อธิบายมาพอเขา ใจ

2) หลกั ฐานสําคญั ใดทที่ าํ ใหเ ราทราบประวัตศิ าสตรส มัยสโุ ขทยั อธิบายมาพอเขา ใจ

35

อาณาจกั รกรงุ ศรีอยธุ ยา

อาณาจักรอยุธยาถือกําเนิดข้ึนมาจากการรวมตัวของแวนแควนสุพรรณบุรีและลพบุรี พระเจาอูทอง
ไดสถาปนาอยุธยาขน้ึ เม่ือวันศุกรที่ 4 มนี าคม พ.ศ. 1893 (ค.ศ. 1351) โดยตง้ั ข้ึนในเมอื งเกา “อโยธยา” ท่มี ี
มากอ น ในบรเิ วณท่ีเรียกวา หนองโสน ซึ่งมีแมน้ํา 3 สาย คือ แมน้ําเจาพระยา แมน้ําลพบุรี และแมนํ้าปาสัก
มาบรรจบกัน แลว ตั้งนามพระนครน้วี า “กรุงเทพมหานคร บวรทวาราวดี ศรีอยธุ ยา มหาดิลกบวรรัตนราชธานี
บุรีรมย” คนทวั่ ไปเรียกตวั เมอื งอยุธยาวา “เกาะเมอื ง” มีรปู ลักษณะคลา ยเรือสําเภา โดยมีหัวเรืออยูทางดาน
ทิศตะวันออก ชาวตางประเทศในสมัยน้ัน กลาวถึง กรุงศรีอยุธยาวาเปนเวนิสตะวันออก เน่ืองจากกรุงศรี-
อยุธยามีการขุดคูคลองเชื่อมโยงสัมพันธกันกับแมนํ้าใหญรอบเมือง จึงทําใหอยุธยามีสภาพเปนเกาะมีแมน้ํา
ลอ มรอบ

การสถาปนากรงุ ศรีอยุธยา

ชาวไทยเริม่ ต้งั ถ่นิ ฐานบริเวณตอนกลาง และตอนลางของลุม แมนํ้าเจาพระยามาต้ังแตพุทธศตวรรษท่ี
18 แลว มีเมืองสําคัญหลายเมือง อาทิ ละโว อโยธยา สุพรรณบุรี นครชัยศรี เปนตน ตอมาราวปลาย
พุทธศตวรรษที่ 19 อาณาจักรขอม และสุโขทยั เริม่ เสือ่ มอํานาจลง พระเจาอูทอง

เจาเมอื งอทู อง ซ่ึงขณะนน้ั เกิดโรคหา ระบาดและขาดแคลนน้ํา จงึ ทรงดาํ ริจะยายเมืองและพจิ ารณาชัยภูมิ
เพ่ือต้ังอาณาจักรใหม พรอมกนั นนั้ ตอ งเปน เมอื งทมี่ ีนํ้าไหลเวียนอยตู ลอด ครัง้ แรกพระองคท รงประทบั ทตี่ ําบล-
เวียงเหล็ก เพื่อดูช้ันเชิงเปนเวลากวา 3 ป และตัดสินพระทัยสรางราชธานีแหงใหมบริเวณตําบลหนองโสน
(บึงพระราม) และสถาปนากรุงศรีอยุธยาขึ้นเปนราชธานี เมื่อวันศุกรที่ 4 มีนาคม พ.ศ. 1893 มีช่ือตาม
พงศาวดารวา กรงุ เทพทวารวดีศรีอยุธยา มหนิ ทรายธุ ยา มหาดิลกภพนพรัตน ราชธานีบุรีรมย ดวยบริเวณนั้น
มแี มน า้ํ ลอ มรอบถงึ 3 สาย อันไดแก แมนํ้าลพบุรีทางทิศเหนือ แมนํ้าเจาพระยาทางทิศตะวันตก และทิศใต
แมน าํ้ ปา สกั ทางทศิ ตะวนั ออก เดมิ ทีบรเิ วณนไ้ี มไ ดม ีสภาพเปน เกาะ ตอมาพระองคท รงดาํ ริใหข ดุ คูเช่ือมแมน้ํา
ท้ัง 3 สาย กรุงศรีอยุธยาจึงมีน้ําเปนปราการธรรมชาติใหปลอดภัยจากขาศึก นอกจากนี้ที่ต้ังกรุงศรีอยุธยา
ยังหางจากปากแมน้ําไมมาก เม่ือเทียบกับเมืองใหญ ๆ อีกหลายเมืองในบริเวณเดียวกัน ทําใหกรุงศรีอยุธยา
เปนศูนยกลางการกระจายสินคา สูภ มู ภิ าคอืน่ ๆ ในอาณาจกั ร รวมทง้ั อาณาจกั รใกลเคยี งอกี ดวย

ขยายตัวของอาณาจกั ร

กรุงศรอี ยธุ ยาดาํ เนนิ นโยบายขยายอาณาจักรดวย 2 วิธีคอื ใชกาํ ลงั ปราบปราม ซึ่งเห็นไดจากชัยชนะ
ในการยึดครองเมอื งนครธม (พระนคร) ไดอ ยา งเดด็ ขาดในสมัยสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 2 และอีกวิธีหนึ่ง
คือ การสรา งความสมั พันธแ บบเครอื ญาติ อันเหน็ ไดจากการผนวกกรุงสุโขทยั เขา เปนสว นหนง่ึ ของอาณาจักร

ชวงสมยั รัชกาลของสมเด็จพระเจาอยูหัวบรมโกศ พระองคมีโอรสอยู 5 พระองค ซ่ึงท้ัง 5 พระองค
กห็ มายอยากไดใ นราชสมบัติ เมือ่ พระเจาเอกทัศน (โอรสองคโต) และพระเจาอุทุมพร (โอรสองครอง) ไดมีสทิ ธิ
ในราชสมบัติเทากัน โดยพระเจาเอกทัศนเปนโอรสองคโตยอมไดในราชสมบัติ สวนพระเจาอุทุมพรก็ทรงมี
สติปญญาเปนเลิศ สามารถควบคุมกองกําลังได นั้นเปนการจุดชนวนใหท้ัง 2 พระองคตองสลับการขึ้น
ครองราชยกัน โดยในยามสงบ พระเจาเอกทัศนจะทรงครองราชยในยามสงคราม พระเจาอุทุมพร

36

จะทรงครองราชย ในทางพมาเมอ่ื กษัตริย พระเจาอลองพญา สวรรคตจากการถูกกระสุนปนใหญ พระโอรส
จึงต้ังทัพเขายึดเมืองอยุธยาในป 2309 ในเวลาตอมาเมื่อพระเจาอุทุมพรหมดความมั่นใจในการครองราชย
เพราะพระเชษฐา (เอกทศั น) กท็ วงคนื ราชสมบตั ติ ลอดเม่ือไลขาศึกได จึงออกผนวช โดยไมสึก ทําใหพระเจา
เอกทัศนครองราชยไ ดน าน 9 ป ท่ีคายบางระจัน ชาวบานบางระจันไดขอกําลังเสริมจากอยุธยา แตพระองค
ไมใ ห และในเวลายิงปนใหญก ใ็ หใ สกระสุนนอย เพราะจะทําใหมเหสีรําคาญเสียง ทําใหพระเจาตากสินผูนํา
กองทัพหมดศรัทธาและนําทัพตีคายออกจากกรุงในท่ีสุด กรุงศรีอยุธยาถูกเผาไมเหลือแมนวัดวาอาราม
นับเวลาของราชธานีได 417 ป เสยี กรุงใหแกพ มา 2 คร้ัง คือ คร้ังแรก ป พ.ศ. 2112 ในสมัยสมเด็จพระมหินทราธิราช
(โอรสของสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ) ตกเปนเมืองข้ึนของพมาเปนเวลา 15 ป และเมื่อป พ.ศ.2117
พระนเรศวรมหาราช ทรงกูเอกราชกลับคืนมาและเม่ือวันที่ 7 เมษายน พ.ศ. 2310 กรุงศรีอยุธยาก็ถึงกาล
ลม สลาย

กรงุ ศรีอยุธยามกี ษตั ริยปกครองทั้งหมด 33 พระองค จาก 5 ราชวงศ ไดแก ราชวงศอูทอง ราชวงศ
สุพรรณบรุ ี ราชวงศสุโขทยั ราชวงศป ราสาททอง ราชวงศบา นพลูหลวง

กจิ กรรมท่ี 3

1) ลักษณะเดนของการสรางกรงุ ศรอี ยธุ ยาเปนเมอื งหลวง คอื อะไร
2) สาเหตสุ าํ คญั ท่ที ําใหไทยตองการเสียกรุงศรีอยธุ ยาใหพ มา 2 คร้งั คอื อะไร

อาณาจกั รกรงุ ธนบุรี

สมเด็จพระเจา ตากสนิ สามารถยึดธนบรุ ีและกรงุ ศรอี ยธุ ยาคืนมาจากพมา ได ทําใหพ ระองคม ีความชอบ
ธรรมในการสถาปนาพระองคเปนพระมหากษัตริย แตเน่ืองจากเห็นวา กรุงศรีอยุธยาเสียหายเกินกวาที่จะ
บรู ณะใหคืนไดดังเดิม จงึ ทรงสถาปนากรงุ ธนบุรีขึน้ เปนราชธานีในปเดียวกนั

การสถาปนาธนบรุ เี ปน ราชธานี

เมือ่ สมเดจ็ พระเจาตากสนิ มหาราช สามารถกูเอกราชของชาติไทยไดแลว ปญหาของไทยในขณะน้ัน
คือ การปองกันตนเองใหพนจากการโจมตีโดยพมาและหาอาหารใหพอเล้ียงผูคนท่ีมีชีวิตรอดจากสงคราม
แตส ภาพอยุธยาขณะนัน้ ไมอ าจจะฟน ฟบู รู ณะไดอยางรวดเร็วดวยกําลังคนเพียงเล็กนอย อีกท้ังพมาไดรูลูทาง
และจดุ ออนของอยุธยาเปนอยางดีแลว ดังน้ัน พระองคจําเปนที่จะตองหาชัยภูมิท่ีเหมาะสมในการสถาปนา
ราชธานีแหงใหมและไดรบั พระราชทานนามวา “กรุงธนบุรีศรมี หาสมทุ ร” กรุงธนบรุ ตี ง้ั อยูท างฝงตะวนั ตกของ
แมน ํา้ เจาพระยา ซงึ่ เปน พ้นื ทีข่ องเมืองบางกอกเดิมในสมยั อยุธยาเมืองบางกอก มฐี านะเปน “เมืองทาเดมิ ”
คอื เปนที่จอดเรอื สนิ คา และเปนเมืองหนา ดา นทท่ี าํ หนา ที่ปอ งกันขาศกึ ทจ่ี ะยกทพั เขา มาทางปากน้ําเจาพระยา
รวมท้ังมีหนาท่ีตรวจตราเก็บภาษีเรือและสินคาท่ีข้ึนลองตามลําน้ําเจาพระยาตอนลางบางกอกซึ่งมีปอม
ปราการและมดี านเก็บภาษดี านใหญท ีเ่ รียกวา ขนอนบางกอก

37

เมืองบางกอกจึงมีชุมชนคนตางชาติ เชน จีน อินเดีย มุสลิม ท่ีเดินทางมาติดตอคาขายและ
เปนทางผานของนักเดินทาง เชน นกั การทตู พอคา นักการทหาร และนักบวชท่ีเขามาเผยแผศาสนา รวมทั้ง
นักเผชิญโชคท่ีตองการเดินทางไปยังอยุธยา ดังนั้น โดยพื้นฐานท่ีต้ังของกรุงธนบุรีจึงอยูในบริเวณท่ีราบลุม
อันอุดมสมบรู ณข องปากนาํ้ เจาพระยา และเปนเมืองที่มคี วามเจรญิ ทางเศรษฐกจิ มากอ น ตลอดจนเปน เมืองทมี่ ี
ความปลอดภยั เพราะมที ั้งปอมปราการและแมน ้ําลาํ คลองทีป่ องกันไมใหข า ศึกโจมตไี ดโดยงาย

เม่อื สมเดจ็ พระเจาตากสินมหาราช ไดสถาปนากรุงธนบุรีเปนราชธานี พระองคทรงโปรดเกลาฯ ให
สรางพระราชวังขน้ึ เปน ที่ประทับ โดยสรา งพระราชวงั ชดิ กาํ แพงเมอื งทางดา นใต มีอาณาเขตต้ังแตปอมวิไชย-
ประสิทธ์ิและวัดทายตลาด (วัดโมลีโลกยาราม) ข้ึนมาจนถึงวัดอรุณราชวราราม วัดท้ังสองจึงเปนวัดในเขต
พระราชฐาน สําหรับวัดแจงมีฐานะเปนพระอารามหลวง และเปนที่ประดิษฐานพระแกวมรกตท่ีไดอัญเชิญ
มาจากเวียงจันทรเ ม่ือ พ.ศ. 2322

การปกครอง หลงั จากกรุงศรอี ยุธยาเสยี ใหแ กพมา เมอ่ื พ.ศ. 2310 บา นเมอื งอยูในสภาพ
ไมเ รียบรอย มีการปลน สะดมกันบอย ผูคนจึงหาผูคุมครองโดยรวมตัวกันเปนกลุมเรียกวา ชุมนุม ชุมนุมใหญ ๆ
ไดแก ชุมนุมเจาพระยาพิษณุโลก ชุมนุมเจาพระฝาง ชุมนุมเจาพิมาย ชุมนุมเจานครศรีธรรมราช เปนตน
สมเดจ็ พระเจา ตากสนิ ทรงใชเวลาภายใน 3 ป ยกกองทัพไปปราบชุมนุมตาง ๆ ที่ตั้งตนเปนอิสระจนหมดส้ิน
สําหรับระเบียบการปกครองน้ัน พระองคทรงยึดถือ และปฏิบัติตามระเบียบการปกครองแบบสมัยกรุงศรี-
อยุธยาตอนปลายตามท่ีสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงวางระเบียบไว แตรัดกุมและมีความเด็ดขาดกวา
คนไทยในสมัยน้นั จงึ นยิ มรับราชการทหาร เพราะถาผูใดมีความดีความชอบ ก็จะไดรับการปูนบําเหน็จอยาง
รวดเร็ว

เศรษฐกิจ ในขณะทีส่ มเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราชขน้ึ ครองราชยนั้น บานเมอื งกาํ ลังประสบ
ความตกตาํ่ ทางเศรษฐกจิ อยางทสี่ ุด เกิดการขาดแคลนขาวปลาอาหาร และเกิดความอดอยากยากแคน จึงมี
การปลนสะดมแยง อาหาร มหิ นาํ ซํา้ ยังเกดิ ภยั ธรรมชาติขนึ้ อกี ทําใหภาวะเศรษฐกิจท่ีเลวรายอยูแลวกลับทรุด
หนักลงไปอีกถึงกับมีผูคนลมตายเปนจํานวนมาก สมเด็จพระเจาตากสินมหาราชทรงแกไขวิกฤตการณดวย
วิธกี ารตา ง ๆ เชน ทรงสละทรพั ยส ว นพระองคซอื้ ขา วสารมาแจกจายแกราษฎรหรือขายในราคาถกู พรอ มกบั มี
การสงเสริมใหมีการทํานาปล ะ 2 ครง้ั เพ่อื เพ่ิมผลผลติ ใหเ พียงพอ การสิน้ สุดอํานาจทางการเมืองของสมเด็จ-
พระเจา ตากสินมหาราช ในตอนปลายรัชกาล สมเดจ็ พระเจาตากสนิ มหาราช เน่ืองจากพระองคทรงตรากตรํา
ทํางานหนักในการสรางความเปนปกแผนแกชาติบานเมือง พระราชพงศาวดารฉบับตาง ๆ ได บันทึกไววา
สมเด็จพระเจา ตากสนิ ทรงมีพระสติวปิ ลาส ทาํ ใหบา นเมอื งเกดิ ความระส่าํ ระสายและไดเกิดกบฏขึ้นท่ีกรุงเกา
พวกกบฏไดทําการปลนจวนพระยาอินทรอภัยผรู ักษากรงุ เกาจนถงึ หลบหนีมายังกรงุ ธนบรุ ี สมเดจ็ พระเจาตากสิน
มหาราชโปรดใหพระยาสวรรคไปสืบสวนเอาตัวผูกระทําผิดมาลงโทษ แตพระยาสรรคกลับไปเขาดวยกับ
พวกกบฏ และคุมกําลังมาตีกรุงธนบุรี ทําใหสมเด็จเจาพระยามหากษัตริยศึกตองรีบยกทัพกลับจากเขมร
เพ่ือเขาแกไขสถานการณในกรุงธนบุรี และจบั กุมผูกอ การกบฏมาลงโทษ รวมทง้ั ใหขา ราชการปรกึ ษาพจิ ารณา
ความท่ีมีผูฟองรองกลาวโทษสมเด็จพระเจาตากสินมหาราชในฐานะท่ีทรงเปนตนเหตุแหงความยุงยากใน

38

กรงุ ธนบรุ ีและมีความเห็นใหส ําเร็จโทษพระองค เพื่อมิใหเกิดปญหายุงยากอีกตอไป สมเด็จพระเจาตากสิน-
มหาราชจงึ ถกู สําเรจ็ โทษ

กิจกรรมที่ 4

1) เหตุการณใ นสมัยกรงุ ธนบรุ ใี ดทอ่ี ยูในความทรงจําของคนไทยในปจจบุ นั
อธบิ ายมาพอเขาใจ

2) สาเหตุท่ีสมเดจ็ พระเจา ตากสนิ ตอ งเสยี กรงุ ใหก ับพมา คืออะไร อธบิ ายมาพอเขาใจ

กรงุ รตั นโกสนิ ทร

จุดเริม่ ตน ของรตั นโกสนิ ทร สมเดจ็ พระเจา ตากสินมหาราช เปน พระมหากษัตริยนักรบอีกพระองคหน่ึง
ของชาตไิ ทยทีม่ อี จั ฉริยะภาพทางการทหารอยางหาผูใดเทียมมิได สิบหาปตลอดรัชกาลทรงตรากตรําทําศึก
ไมเ วน แตล ะป หวั เมืองใหญนอยและอาณาจักรใกลเคียงตางครั่นครามในพระบรมเดชานุภาพ กองทหารมา
อันเกรียงไกรของพระองคนั้น เปนตนแบบในการรุกรบยุคตอมาเปนตัวอยางอันดีของทหารในยุคปจจุบัน
พระองคก อ็ ยใู นสภาวะท่ีมติ า งอะไรจากสมเดจ็ พระนเรศวรฯ คือ มีกําลังนอยกวาแทบจะทุกครั้ง แตพระองค
ก็สามารถเอาชัยไดจากพระวิริยะอุตสาหะและพระปรีชาสามารถทางการทหาร ทรงกลาที่จะเปลี่ยนแปลง
ในสิ่งท่ีลาหลัง ท่ีศัตรูรู ท่ีใคร ๆ ก็รู ทรงกลาที่จะปฏิวัติความเชื่อใหม ๆ ท่ีทหารควรจะใชเพื่อใหเหมาะกับ
สถานการณที่คับขัน การคุมพลยกแหกวงลอมพมาจากคายวัดพิชัยน้ัน ถือไดวาเปนทหารหนีทัพท่ีคิดกบฏ
เปน ทรยศตอ แผนดนิ แตพ ระองคก ม็ ิไดลังเลท่ีจะทรงกระทําเพื่อบานเมืองในวันขางหนา หากพระองคไมคิด
เอาบานเมืองเปนหลักชัยแลว ไหนเลยจะยอนกลับมาเพ่ือกูกรุงในอีกแปดเดือนถัดมา ดังน้ัน จึงเห็นไดวา
ยศศกั ด์ิตาง ๆ ท่ีพระองคมีในตําแหนงพระยาวชิรปราการ ผูรั้งเมืองกําแพงเพชรน้ัน หาไดมีความสําคัญตอ
พระองคไมแมแตนอ ย ทรงรดู วี า เมอื่ สน้ิ ชาติ ยศศักด์ใิ ด ๆ กไ็ มมีความหมาย และในพระนครนัน้ กไ็ มมีขนุ ทหาร
ผใู หญค นใดทีจ่ ะมนี ํ้าใจและกลา หาญทพ่ี อจะรักษาชาตไิ วไ ด พระองคจึงกระทาํ การอันท่ียากท่ีทหารคนใดผูใด
จะกลาทาํ

พระเจาตากสินฯ ทรงเปนกษัตริยนักรบท่ีเริ่มดวยพระองคเอง จากที่มีทหารเพียงแคหารอยคน
ทรงกระทําการจากเลก็ ๆ เรอื่ ยไปจนถึงการใหญ ซงึ่ นนั่ คอื การสถาปนากรงุ ธนบุรี ราชธานีใหมที่มีกองทัพกวา
สองแสนคน ไวเ ปนท่ีสรางความเปน ปกแผนใหก ับคนไทย การเมืองการปกครองในกรุงธนบุรีในยุคเริ่มแรกนั้น
รม เย็นเปน สขุ เพราะกรุงธนบรุ มี กั จะเปน ฝา ยรุกในเร่ืองของการทหาร ไพรฟาประชาชนในเมืองจะปลอดภัย
จากขาศึก เพราะกองทพั ของพระเจาตากสินฯ จะยกพลไปรบในดินแดนขา ศกึ เปนสวนใหญ พระเจาตากสินฯ
ทรงมีนโยบายทางการทหารเปนแนวเชิงรุกอาณาจักรใกลเคียงตางยอมอยูใตเศวตฉัตร เพราะกรุงธนบุรี
มีกองทัพท่ีเขมแข็งและยุทธวิธีในการรบก็ไมเหมือนใครเปนแบบใหมท่ีไมอาจมีใครแกทางศึกได
พระราชอาณาจกั รจงึ กวา งขวางย่ิงกวา ในสมยั ราชธานเี ดิม

39

กรงุ ธนบรุ แี ละพระเจา ตากสินฯ เริ่มมปี ญ หาในทางการปกครองจากการที่รบั เอาขนุ นางเกาของอยธุ ยา
มารับราชการ มีการแบง พรรคแยง พวก ลางรา ยเรม่ิ ปรากฏ กองทัพกรุงธนบุรปี ราชัยเปนครั้งแรกที่เมืองเขมร
เพราะทหารแตละทพั ระแวงกนั เอง ไมเรง เดินทัพเพ่ือสมทบทัพหลวงท่พี ระเจา ตากสินฯ ทรงใหพระโอรสเปน
จอมทัพ ทัพตา ง ๆ ไมบรรจบกันตามพิชัยสงครามดังทเ่ี คยปฏิบัติ สุดทา ยเกิดกบฏท่ีเมืองหลวงนําโดยพระยาสรรค
ขุนนางอยุธยาเกาเช้ือสายไทยแท ๆ ท่ีพระเจาตากสินทรงนํามาชุบเลี้ยง จนเจาพระยามหากษัตริยศึกตอง
ยกทพั กลบั จากเขมรมาปราบปรามและปราบดาภิเษกเปน ปฐมราชวงศจ ักรี หมดส้นิ ยคุ กรงุ ธนบุรี

พระพทุ ธยอดฟาจฬุ าโลกฯ ข้นึ เสวยราชยเปน พระเจาแผนดินไทย ไดทรงทําพิธีตั้งเสาหลักเมืองตาม
ประเพณี เสาหลักเมอื งไดสรางเปนศาลเทพารกั ษเ รยี กกนั สามญั วา “ศาลเจา พอ หลักเมือง” และรับส่ังใหยาย
เมืองหลวงมาอยูก รุงเทพฯ ซ่ึงเปนสวนหนึ่งของกรุงธนบุรี อยูฟากตะวันออก เรียกเมืองบางกอก ซ่ึงมีคนจีน
อาศัยอยูมาก เม่ือยายมาอยูฝงตะวันออกแลว ไดทรงสรางเปนเมืองหลวงขึ้น เรียกวา กรุงเทพมหานคร
บวรรตั นโกสินทร ตอมาในรัชกาลท่ี 4 จงึ ทรงเปลี่ยนเปน กรุงเทพพระมหานคร อมรรตั นโกสินทร

เหตุท่ียายกรงุ เพราะทรงเลง็ เห็นวา
1. กรงุ ธนบรุ คี บั แคบ อยรู ะหวางวัดเปน การยากทจ่ี ะขยาย
2. อยูฝง คดของแมน้ําทาํ ใหนํา้ เซาะตลิ่งพงั อยเู รื่อย
3. การทมี่ าตั้งทีก่ รงุ เทพฯ นัน้ ที่ต้ังเหมาะสมกวา อาศัยแมน้าํ เปน กําแพงเมือง และตัวเมือง
อาจขยายได
สมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงเปนผูสามารถ ทรงแกปญหาตาง ๆ คือ

เมื่อเสวยราชยข้ึนครองกต็ อ งรบี สรา งเมอื ง สรางพระนครอยู 3 ป จงึ สาํ เร็จ พ.ศ. 2325 พอสมโภชพระนครแลว
ในปนัน้ เองพมา ก็ยกกองทพั ใหญม าประชิด

การต้ังกรุงรตั นโกสนิ ทรเ ปน ราชธานี

สมัยกรุงรัตนโกสินทร คือ ระยะเวลาตั้งแตแรกต้ังกรุงเทพมหานคร เม่ือ พ.ศ. 2325 เปนตนมา
เหตทุ เี่ รียกวา สมัยกรุงรัตนโกสินทร ก็เพราะเรียกตามความนิยมท่ีสืบเนื่องมาแตโบราณที่นิยมเรียกช่ือตาม
เมอื งหลวง เชน สมัยสุโขทัย สมัยอยุธยา เหตุการณสมัยปลายกรุงธนบุรี ในปลายรัชสมัยพระเจากรุงธนบุรี
บานเมืองเกิดจลาจล เน่ืองจากพระเจากรุงธนบุรีทรงมีพระสติวิปลาส สมเด็จพระเจากรุงธนบุรีมีพระราช
โองการใหพ ระยาสรรคไปปราบกบฏแตพระยาสรรคกบั เขารวมกบั พวกกบฏ นําพรรคพวกควบคุมตัวพระเจา-
กรงุ ธนบุรีไว ความทราบถงึ สมเด็จเจา พระยามหากษัตริยศึกจึงรีบยกทัพใกลมากรุงธนบุรีเพ่ือปราบกบฏและ
สามารถจับผเู ปนกบฏมาลงโทษได ขาราชการท้ังหลายลงความเห็นวา สมควรสําเร็จโทษพระเจากรุงธนบุรี
และไดทูลเชิญสมเดจ็ เจา พระยามหากษตั ริยศ กึ ปกครองประเทศตอ ไป

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกฯ ทรงรับการกราบบังคมทูลเชิญจากประชาชนข้ึนเปน
พระมหากษัตริยจ ากประชาชน โดยทรงทาํ พิธปี ราบดาภเิ ษกข้ึนเปนปฐมบรมกษตั รยิ แหงราชวงศจ กั รี เมือ่ วนั ท่ี
6 เมษายน พ.ศ. 2325 และทรงสถาปนาเมืองหลวงใหม มีนามวา “กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร

40

มหินทรายุธยามหาดิลก ภพนพรัตนราชธานีบุรีรมย อุดมราชนิเวศนมหาสถาน อมรพิมานอวตาลสถิต
สักกะทัตติยวษิ นุกรรมประสทิ ธ์”ิ ใชเ วลาในการสรา ง 7 ป พระองคท รงมีพระราชปณิธานวา “ตง้ั ใจอุปถมั ภก
ยอยกพระศาสนาจะปกปองขอบขัณฑสีมา รกั ษาประชาชนและมนตร”ี

สมัยรชั กาลที่ 1 ไทยทาํ สงครามกับพมาถึง 7 ครง้ั ครั้งทีส่ ําคัญทีส่ ุด คือ สงคราม 9 ทัพ โดยพระเจาปดุง
กษัตริยพมารวมพลจํานวนถึง 144,000 คน จดั เปน 9 ทัพเขาตไี ทยโดยแบงเปนตีกรุงเทพ 5 ทัพ หัวเมืองฝาย
เหนือ 2 ทัพ และฝายใต 2 ทัพ ไทยมีกําลังเพียงครึ่งหน่ึงของพมา แตดวยพระปรีชาสามารถของ
พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจฬุ าโลกมหาราชและกรมพระราชวังบวรสถานมงคล จงึ ทาํ ใหฝ ายพมาพายแพ
กลับไป

ดานการปกครอง มีการปกครองตามแบบกรุงศรีอยุธยาและธนบุรี คือ ยึดแบบที่สมเด็จ
พระบรมไตรโลกนาถทรงวางไว แตว างระเบยี บใหรัดกุมมากข้ึน โดยมีพระมหากษัตริยเปนพระประมุขสูงสุด
ในระบอบสมบูรณาญาสทิ ธริ าชย

ดานเศรษฐกิจ จังกอบ คือ การชักสวนจากสินคา หรือเก็บเงินเปนอัตราตามขนาดของ
ยานพาหนะทีข่ นสนิ คา อากร คือ การเกบ็ ชกั สวนจากผลประโยชนท่รี าษฎรทําได เชน การทาํ นา ทําสวน สวย
คอื สิง่ ที่ราษฎรเสยี ใหแกร ฐั แทนการใชแ รงงาน ฤชา คอื คา ธรรมเนียมทีเ่ รยี กเกบ็ จากบริการตาง ๆ ที่รัฐทําให
ราษฎร

1. เงินคา ผูกปขอมอื จนี เปน เงินคาธรรมเนียมที่เรียกเก็บจากชายชาวจีน เพ่ือทดแทนการ
ถกู เกณฑแรงงาน ซ่ึงเร่มิ ในสมัยรัชกาลที่ 2

2. เงินคาราชการ เปน เงินท่ไี พรจายแทนการเขาเวรราชการ เริ่มในสมัยรัชกาลท่ี 3 อัตรา
คนละ 18 บาทตอ ป

3. การเดินสวนเดินนา เริ่มมีขึ้นในสมัยรัชกาลท่ี 2 โดยเรียกเก็บเปน ขาวเปลือก เรียกวา
หางขา ว

4. ระบบเจา ภาษนี ายอากร เอกชนเปน ผปู ระมลู เพือ่ เปน ผจู ดั เกบ็ ภาษี
ดานสังคม สังคมในสมัยรัตนโกสินทรตอนตนยังคงมีลักษณะคลายสังคมสมัยอยุธยา
ตอนปลาย แตมีความสบายมากกวา เพราะไมคอยมีสงคราม เปนสงั คมเกษตรกรรม ครอบครวั มขี นาดใหญ
ยึดระบบอาวุโส มีการแบงฐานะของบุคคลออกเปนพระมหากษัตริย พระบรมวงศานุวงศ ขุนนาง ไพร
(ประชาชนธรรมดา) ทาส สําหรบั พระสงฆเปน ช้นั พิเศษที่ไดรับการเคารพนับถอื จากประชาชน

การปฏิรปู ราชการในสมยั รัชกาลท่ี 4

1. เปด โอกาสใหร าษฎรรอ งทกุ ข ถวายฎกี าไดอ ยา งสะดวก ดว ยการตกี ลองวนิ ิจฉยั เภรี
2. ปรับปรุงดานการกฎหมายและการศาล ตั้งโรงพิมพ อักษรพิมพการ เพอื่ พิมพประกาศและ

แถลงขาว
3. ขนุ นางขา ราชการสวมเสอื้ เวลาเขาเฝา

41

4. ทรงจางแหมมแอนนา มาเปนครูสอนภาษาอังกฤษใหแกพระราชโอรสและพระราชธิดาใน
พระบรมมหาราชวงั

5. ทรงทาํ นบุ ํารงุ พระศาสนา ทรงใหเ สรภี าพในการนบั ถอื ศาสนา
เหตุการณเกี่ยวกับตางประเทศในสมัยรัชกาลท่ี 4 มีเพื่อนบานของไทย เชน พมา มลายู ตกเปน
เมืองขึ้นของอังกฤษ ในป พ.ศ. 2398 สมเด็จพระนางเจาวิคตอเรียแหงอังกฤษ ทรงสงทูตช่ือ เซอร จอหน
เบาวรงิ มาขอทาํ สัญญากับไทย ชือ่ สัญญาเบาวรงิ สัญญาน้ีมีท้ังขอดีและก็ขอเสีย หลังจากท่ีไทยทําสัญญานี้
ไปแลว ก็มีหลายชาติมาทําสญั ญาน้กี ันอกี เซอรจอหน เบาวรงิ ไดบ รรดาศักดิเ์ ปน “พระยาสยามนุกูล สยามิศร
มหายศ” พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวไดเปลี่ยนชื่อกรุงเทพ จากคําวา บวร เปน อมร ท่ีแปลวา
เทวดา และมกี ารตดั ถนนเจริญกรงุ ซึ่งเปน ถนนสายแรกของไทย

การปฏริ ปู ในสมยั รัชกาลที่ 5

1. การเลิกทาส แบบคอยเปนคอยไป โดยโปรดใหเลิกการซื้อขายทาส ลดคาตัวทาส ลูกทาส ในป
พ.ศ. 2411 ทรงใชเ วลา 31 ป แผนดินไทยจงึ หมดทาส

2. ดา นการศึกษา ไดมีการตัง้ โรงเรียนมหาดเลก็ หลวงและโรงเรยี นวัดมหรรณพาราม

การปรับปรงุ ประเพณตี า ง ๆ

- ยกเลกิ พิธกี ารหมอบคลานเวลาเขา เฝา
- ยกเลกิ ทรงผมมหาดไทย
- จดั การไฟฟา
- จัดการประปา
ท่ีสาํ คัญ คอื ทรงตองการดูแลทุกขสขุ ของราษฎรอยางแทจริง โดยเสด็จประพาสตนจึงไดเสด็จเยือน
ราษฎรตามหวั เมอื งตา ง ๆ อยเู สมอ โปรดใหเ ลิกทาส ทําใหพระองคไดรับการถวายพระนามวา “สมเด็จพระปย-
มหาราช” เพราะทรงเปนที่รักของประชาชนทุกคน ทรงครองราชยนาน 42 ป วันท่ี 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453
เปน วันสวรรคต มีการนําพวงมาลาไปถวายสักการบูชา ณ พระบรมรปู ทรงมาทุกป เรยี กวา วันปยมหาราช
พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลา เจา อยูหัว หรือพระมหาธีรราชเจา ทรงเปน พระราชโอรสของรชั กาลท่ี 5
พระราชกรณียกจิ ของพระองคในการปฏิรูปงานดานตาง ๆ คอื

1. การปกครอง ทรงสาํ เรจ็ การศึกษาจากประเทศองั กฤษ จงึ ทรงนาํ การปกครองแบบ
ประชาธิปไตยมาทดลองแกขาราชการดวยการต้ังเมืองประชาธิปไตย คือ “ดุสิตธานี” (อยูในบริเวณ
โรงพยาบาลพระมงกุฎ) มีการเลือกต้ัง การแสดงความคิดเห็น แตยังไมไดผล เพราะราษฎรไดรับการศึกษา
ยังไมเพียงพอ มกี ารออกหนงั สอื พมิ พ “ดสุ ติ สมิต” ใหประชาชนแสดงความคดิ เหน็

2. ความสมั พันธกบั ตางประเทศ สงครามโลกครัง้ ที่ 1 เกิดขนึ้ ในป พ.ศ. 2457 – 2461 ในยุโรป
พระองคตัดสินพระทัยเขากับฝา ยสัมพันธมิตร เยอรมนเี ปนฝายรุกรานและแพ ทําใหไทยมีฐานะเทาเทียมกับ
ฝายสัมพันธมิตร ทาํ ใหส ามารถแกไ ขสนธสิ ัญญาเบาวริง ทีท่ ําในสมยั รชั กาลท่ี 4

42

รัชกาลท่ี 6 ทรงไดรับความรวมมือชวยเหลือจาก ดร.ฟรานซิส บี แซร ไดชวยเจรจาเก่ียวกับ
สนธิสัญญาเบาวริงกับประเทศตาง ๆ ประเทศแรกที่ยอมแกไข คือ โปรตุเกส จนครบทุกประเทศ ตอมา
ดร. ฟรานซิส บแี ซร ไดร ับพระราชทานบรรดาศกั ดิ์เปน พระยากัลยาณไมตรี เหตุการณกอนการเปล่ียนแปลง
การปกครอง เม่ือพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวเสด็จข้ึนครองราชย พระองคจัดใหมีการกระทํา
ท่ีเกีย่ วกบั ประชาธปิ ไตย ไดแก

1. ทรงตง้ั สภาตาง ๆ ใหม สี ว นในการปกครองแผน ดิน
2. โปรดเกลา ฯ ใหรา งรฐั ธรรมนูญ แตไ มไดรับความเห็นจากสภาที่ปรึกษาราชการแผน ดนิ
3. ทรงเตรยี มการและฝก ทดลองใหป ระชาชน รจู กั ใชสทิ ธใิ นการปกครองทอ งถ่นิ
4. คณะราษฎร ประกอบดว ย บรรดาผูท ่ีไปศกึ ษาจากตางประเทศเปน นักเรยี นไทยทจ่ี บจากเมอื งนอกมา
ทาํ งานในประเทศไทย พวกน้ีไดรับพระราชทานทุนไปศึกษาท่ีตางประเทศ รวมผูท่ีเปนขาราชการท่ีถูกปลด
จากงานและจากทหาร มีหวั หนา คอื พลเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา ตอมาไดเ ลื่อนเปนพลตรี ไดพาคณะราษฎร
เขา เฝารชั กาลที่ 7 ซงึ่ ขณะนัน้ ประทับอยูทหี่ วั หนิ เมือ่ พระองคไดขาวการเปล่ียนแปลงการปกครองก็โปรดให
คณะราษฎรเขาเฝาพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว เม่ือวันที่ 24 มิถุนายน 2475 พระองคไดตรัสวา
เตรียมจะพระราชทานรัฐธรรมนูญอยูแลว ไมตองการใหเสียเลือดเน้ือ มีรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราว เม่ือวันท่ี
27 มิถุนายน พ.ศ. 2475 และไดมีการรางรัฐธรรมนูญฉบับถาวร เม่ือวันที่ 10 ธันวาคม 2475 และวันน้ี
เปน วันรัฐธรรมนูญ โดยมีนายกรัฐมนตรีคนแรก คือ พระยามโนปกรณนิติธาดา (กอน หุตะสิงห) ตอมาไดมี
นายกรฐั มนตรคี นท่ี 2 คือ พลเอกพระยาพหลพลพยหุ เสนา การปกครองในระบอบประชาธปิ ไตย ไมค อ ยไดผ ล
สมบูรณ เพราะอํานาจไปอยูในคนบางกลุมเทานั้น ทําใหพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวไดสละ
ราชสมบัติ เม่ือวันที่ 12 มีนาคม พ.ศ. 2477 และไดเสด็จไปท่ีประเทศอังกฤษ พระองคไดเสด็จสวรรคตที่
ประเทศอังกฤษ อนสุ าวรียข องพระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา เจาอยหู ัวอยูที่หนา รฐั สภาใกลกบั สวนดุสติ นับเปน
พระบิดาแหงประชาธิปไตยของไทย

ราชวงศจักรี

ชอื่ ของราชวงศจักรมี ที ่มี าจากบรรดาศกั ดิ์ “เจาพระยาจักรศี รีองครกั ษ” ตําแหนง สมุหนายก ซ่ึงเปน
ตาํ แหนงทางราชการท่พี ระองคเ คยทรงดํารงตําแหนงมากอนในสมัยกรุงธนบุรี คําวา “จักรี” นี้พองเสียงกับ
คําวา “จักร” และ “ตร”ี ซงึ่ เปนเทพอาวุธของพระนารายณ พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา จุฬาโลกมหาราช
จงึ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลาฯ ใหสรา งพระแสงจักรและพระแสงตรีไว 1 สํารบั และกําหนดใหใชเปนสญั ลักษณ
ประจาํ ราชวงศจักรีสืบมาจนถึงปจจุบัน

43

พระปฐมบรมมหาชนกแหงราชวงศจ ักรี

พระมหากษัตรยิ ไ ทย

ราชวงศจักรี : Chakri (พ.ศ. 2325 – ปจจุบัน)

* ราชวงศจกั รี *

พระปรมาภิไธย ขึ้นครองราชย ส้นิ สุดการครองราชย หมายเหตุ

พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทร 6 เมษายน 7 กันยายน

มหาจกั รบี รมนาถฯ พระพุทธยอดฟาจฬุ า พ.ศ. 2325 พ.ศ. 2352

โลกมหาราช

พระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทร 7 กันยายน 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367

มหาอศิ รสนุ ทรฯ พระพทุ ธเลศิ หลา นภาลัย พ.ศ. 2352

พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทร 21 กรกฎาคม 2 เมษายน

มหาเจษฎาบดนิ ทรฯ พระน่ังเกลา พ.ศ. 2367 พ.ศ. 2394

เจาอยหู ัว

พระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทร 2 เมษายน 1 ตลุ าคม

มหามงกุฎฯ พระจอมเกลาเจาอยูหัว พ.ศ. 2394 พ.ศ. 2411

พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทร 1 ตลุ าคม 23 ตลุ าคม

มหาจุฬาลงกรณฯ พระจุลจอมเกลา พ.ศ. 2411 พ.ศ. 2453

เจา อยหู วั มหาราช

พระบาทสมเดจ็ พระรามาธิบดี 23 ตุลาคม 26 พฤศจกิ ายน พ.ศ.

ศรสี นิ ทรมหาวชริ าวุธฯ พระมงกุฎเกลา พ.ศ. 2453 2468

เจา อยหู ัว

พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทร 26 พฤศจกิ ายน 2 มีนาคม

มหาประชาธปิ กฯ พระปกเกลา เจา อยหู วั พ.ศ. 2468 พ.ศ. 2477

พระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทร 2 มนี าคม 9 มิถุนายน

มหาอานนั ทมหดิ ลฯ พ.ศ.2477 พ.ศ. 2489

พระอัฐมรามาธบิ ดนิ ทร

พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทร 9 มถิ นุ ายน 13 ตลุ าคม

มหาภมู พิ ลอดุลยเดช มหิตลาธเิ บศร พ.ศ. 2489 พ.ศ.2559

รามาธบิ ดี จกั รีนฤบดนิ ทร

สยามนิ ทราธริ าช บรมนาถบพติ ร

สมเดจ็ พระเจา อยหู วั มหาวชริ าลงกรณ 1 ธันวาคม ปจ จุบัน

บดินทรเทพยวรางกรู พ.ศ. 2559

44

กจิ กรรมที่ 5

1) สมยั รัชกาลใดของราชวงศจ ักรที ่มี คี วามเจรญิ สูงสดุ ดา นศาสนา ศลิ ปวฒั นธรรม
2) สมยั รัชกาลท่ี 5 การปฏริ ูปการปกครองท่ีมีความสําคัญตอคนไทย คอื เรือ่ งใด
3) ประวัติศาสตรไทย ท่ที าํ ใหไทยตอ งเสยี เอกราชไปถึงสามครง้ั มสี าเหตมุ าจากเรอื่ งใด

เร่อื งที่ 3 ประวตั แิ ละผลงานของบรรพบุรษุ ไทยท่ีมีสวนปกปอ ง
และสรางความเจรญิ ใหแ กชาติบา นเมอื ง

สมยั สุโขทัย

พอขุนรามคําแหงมหาราช

พอ ขุนรามคําแหงไดรับการยกยองวาเปนท้ังนักรบ นักปราชญ ทําใหชาติไทยมีตัวอักษรของตนเอง
ทรงประดษิ ฐห นังสือทเี่ รียกวา “ลายสือไทย” ข้ึน ทรงทํานุบํารงุ บา นเมืองใหเจริญกาวหนาท่ีสุดในทุก ๆ ดาน
และทําใหอ าณาจักรสุโขทัยมอี าณาเขตกวางขวางทสี่ ุดในสมัยพระองค

พระบรมราชานสุ าวรียพ อขนุ รามคาํ แหงมหาราช จงั หวดั สุโขทัย

พระราชประวัติ

พอขุนรามคําแหงมหาราช เปนพระราชโอรสองคที่ 3 ของพอขุนศรีอินทราทิตย (ปฐมกษัตริยแหง
กรุงสุโขทยั ) กับนางเสือง แหงกรุงสุโขทัย มีพระโอรส พระราชธิดา รวมบิดา มารดา 3 พระองค พระองคใหญ
สน้ิ พระชนมต ั้งแตยังเยาว พระองคก ลางทรงพระนามตามศิลาจารึกวา “ขุนบาลเมือง” องคเล็กทรงพระนามวา