85 ภาพที่ 64 ท่าร าฟ้อนร าโทนของชาวไทยวนจังหวัดสระบุรีที่ได้รับการพัฒนา ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่ 12 ท่าร าฟ้อนร าโทนของชาวไทยวนจังหวัดสระบุรีที่มีการพัฒนา ล าดับท่าที ชื่อท่าร า ค าอธิบายท่าร า 5. ท่าฟ้อนฟันไร่นา ศีรษะ : เอียงสลับซ้ายและขวาตามจังหวะ ของเครื่องดนตรี มือขวา : แบฝ่ามือตะแคงเฉียงไปทางซ้ายก่อน เสมอ ขยับมือตามจังหวะ มือซ้าย : ตั้งมือแบตะแคงเฉียง ระดับเอว ขยับ มือตามจังหวะ เท้า : ย่ าเท้าซ้ายและขวาตามจังหวะ ที่มา: ผู้วิจัย
86 2.3 การสืบทอดลักษณะการแสดงศูนย์ศิลปะการแสดงโยนกอุทยานท่าน้ าศักดิ์สิทธิ์ ต าบลต้นตาล อ าเภอเสาไห้ จังหวัดสระบุรี ศิลปวัฒนธรรมการแสดงมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่แตกต่างกันไป ไทยวนสระบุรีเป็นชาติพันธ์ที่ อพยพโยกย้ายมาไกลจากเชียงแสน ท าให้การฟ้อนในรูปแบบดั้งเดิมปรับเปลี่ยนรูปแบบไปบ้าง ปัจจุบันที่ยังมีการฟ้อนอยู่บ้างก็ผสมผสานท่าฟ้อนขึ้นมาใหม่บ้างก็สืบจาก ไทยวนล้านนามาเป็น ต้นแบบบริบทของการสืบสานศิลปะการฟ้อนที่นี่เริ่มด้วยการปลูกฝังให้เยาวชนได้รับสิ่งที่ดีๆ ได้เรียนรู้ วิธีรากเหง้าของบรรพบุรุษนอกจาก ศิลปะการฟ้อนร าของชาวไทยวนสระบุรี โดยน ามาสร้างสรรค์ตัดเย็บเป็นยามใช้ใส่สิ่งของต่างๆเป็นประโยชน์อเนกประสงค์เป็นของ ฝากของที่ระลึกสร้างรายได้ให้กับชุมชน แรงบันดาลใจเป็นการน าความเชื่อของชาวไทยวนที่ชื่อว่าซิ่นเปรียบเสมือนร่างกาย ผ้าซิ่น จึงมีส่วนประกอบ คือ หัวซิ่น ตัวซิ่น และตีนซิ่น ซึ่งบางผืนช่างจะทขอบของตีนซิ่น ชายมีลักษณะเป็น เส้นสีเหลืองเล็กๆที่ปลายสุดของตีนซิ่น เพื่อใช้วัดความประณีตของช่างทอ ว่าตรงหรือไม่ ผู้ทอได้ใช้ กรีดพุง หรือกี่มือโบราณที่มีอายุกว่าหนึ่งร้อยปีแต่มีข้อจ ากัดของกี่โบราณคือไม่สามารถทอผ้าได้อย่าง รวดเร็วเนื่องจากช่างทอจะต้องใช้ความประณีต ในการท าทีละเส้นจนลวดลายมีความละเอียดอ่อนซึ่ง จะใช้เวลาไม่น้อยกว่าหกเดือนจึงจะสามารถทอเป็นผืนผ้าซิ่นตีนจก ใช้เทคนิคการเพิ่มเส้นพุ่งพิเศษบน ผืนผ้าเป็นช่วง ช่วง ไม่ติดต่อกันตลอดหน้าผ้า ด้วยการใช้นิ้วหรือไม่แหลม หรือขนเม่น ในการยก เส้นด้ายเป็นช่วงสามารถสร้างลวดลายและสีสันที่สวยงามหลากหลายซึ่งเป็นวิธีการทอผ้าแบบจกของ ชาวไทยวนไว้โดยเฉพาะการทอผ้าจกด้วยลายหลักและลายประกอบตามแบบที่สืบทอดกันมาที่เป็น เอกลักษณ์ของชาวไทยวนจังหวัดสระบุรี ผ้าทอไทยวนสระบุรีชาติพันธ์ไทยวนอพยพมาจากเมืองเชียงแสนมาตั้งถิ่นฐานในจังหวัด สระบุรีตั้งแต่สมัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชรัชกาลที่หนึ่งแห่งกรุง รัตนโกสินทร์ในช่วงแรกเริ่มต้นถิ่นฐานจากลุ่มแม่น้ าป่าสัก ในพื้นที่จังหวัดสระบุรี ได้แก่พื้นที่ต าบล ดาวเรือง ต าบลหนองโนต าบลเมืองสระบุรี อ าเภอเมืองสระบุรีพื้นที่ต าบลต้นตาลต าบลพระยาทด ต าบลท่าช้าง อ าเภอเสาไห้และอ าเภอเฉลิมพระเกียรติและมีการกระจายตัวไปยังพื้นที่ต่าง ๆ ของ จังหวัดสระบุรีแรงบันดาลใจสืบเนื่องจากการค้นพบเอกสารโบราณที่บ่งชี้ความผูกพันกันโดยมี แหล่งข้อมูลที่พบคือ พับสา (ซึ่งเป็นการบันทึกองค์ความรู้ของ ชนชั้นสูงของเจ้าเมืองเท่านั้น) ภาพถ่าย หมอนผ้าภายในบ้าน ชาติพันธ์ไทยวนและหมอนผ้าโบราณจ านวนหนึ่งใบจึงสันนิษฐานได้ว่าเป็นกลุ่ม ชาติพันธ์ไทยวนที่อพยพตั้งถิ่นฐานในจังหวัดสระบุรีน่าจะเป็นที่มี น่าจะมีการ น่าจะมีกลุ่มบุคคลที่มี ท่าน นันดรศักดิ์หรือฐานะเป็นเจ้าเมืองใดเจ้าเมืองหนึ่งของเชียงแสนโดยมร พามาเป็นเครื่องสูงชนิด หนึ่งซึ่ง กษัตริย์และเจ้าเมืองล้านนาในทางศาสนาเป็นส่วนประกอบของพิธีกรรมทางพระพุทธศาสนา ซึ่งปรากฏเป็นส่วนหนึ่งของเครื่องสักการะสูงสุดในพระพุทธศาสนาของชาวล้านนาที่เรียกว่าเครื่อง หลวงจึงเป็นแรงบันดาลใจการอนุรักษ์ หมอนผ้าโดยท าขึ้นใหม่เพื่อให้คนรุ่นหลังได้ศึกษาเรียนรู้ศิลปะ การปักรายที่เป็นเอกลักษณ์ของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยวน ผ้าทอบ้านท่าช้าง เป็นการน า อัตลักษณ์ของรูปแบบ การทอผ้าที่ใช้ไหน ในชีวิตประจ าวันของ กลุ่มชาติพันธ์ไทยวนที่อพยพมาตั้งถิ่นฐานในจังหวัดสระบุรีซึ่งผู้หญิงโทรผ้าไว้ใช้ในครัวเรือน และมีการ
87 สืบทอดจากรุ่นสู่รุ่นโดยใช้กี่หมื่นหรือกี่มือพื้นบ้านเป็นเครื่องทอลวดลายของผ้าคาดเป็นเอกลักษณ์ เฉพาะของหมู่บ้านท่าช้าง ผ้ายกมุก เป็นการน าภูมิปัญญาด้านการทอผ้าของกลุ่มชาติพันธ์ไทยวนที่มีจุดเด่นของลายผ้า เป็นเอกลักษณ์คือลายมุกแปดเขา เป็นพาธยก ร้ายในตัวโดยใช้เส้นยืดพิเศษสองจุดเพิ่มจากเส้นยืด ปกติบนกี่ทอผ้า ลายมุกบนผ้าเกิดจากการใช้ ตะกอยกซึ่งได้ยืนพิเศษชุดนี้ต่างกับ คิด และจบตรงที่ ใช้ได้ พุ่งพิเศษเส้นยืด พิเศษสองชุดประกอบด้วยชุดแรก ใช้เส้นได้ยืน สีเดียวหรือหลายสีทอเป็นลาย คัดธรรมดาชุดที่สอง ใช้เส้นด้ายยืน ที่เพิ่มพิเศษจากเส้นด้ายยืนธรรมดามีสีเดียวหรือหลายสีอาจ สอดแทรกด้วยเส้นไหมหรือดินสีต่างๆลักษณะลวดลายผ้ายกมุกเป็นลวดลายซ้ าๆยาว ติดต่อกันเป็น เส้นริ้ว หรือแถบตามทิศทางของเส้นได้ยืนลวดลายเรียงชิดติดกันหรือเว้นระยะห่างกันจนเต็มหน้าผา การศึกษาพบว่าวัสดุที่เลือกใช้มีความสมจริงและให้ความสวยงาม ให้ภาพความเป็นชน พื้นเมืองและความโบราณ โดยนิยมใช้ผ้าทอพื้นเมืองผ้ายกที่มีเส้นไหมดิ้นเงินดิ้นทองในกลุ่มที่มีเครื่อง แต่งกายแบบประเพณีและแบบประยุกต์ และพบว่าการใช้ผ้าสีพื้นสมัยใหม่ผ้ายืดผ้าโปร่งผ้าชีฟองเป็น เส้นใยสงเคราะห์ซึ่งมิใช่วัสดุผ้าวัฒนธรรมไทย มาตัดเย็บในโครงสร้างชุดไทยในกลุ่มเครื่องเเต่งกาย สร้างสรรค์มีการใช้วัสดุทดแทนการต่อลาย ต่อผ้าให้เหมือนเสื้อผ้าชนเผ่าและนิยมประดับตกแต่ง เครื่องเเต่งกายเพิ่มเติมด้วยการปักไหมสีสัน มีลูกปัด อัญมณีเพื่อให้ชุดมีความสวยงามมากยิ่งขึ้น จะเห็นได้ว่าการออกแบบเครื่องเเต่งกายเพื่องานนาฏศิลป์นั้นต้องใช้การพิจารณาหลักการที่มี ความสัมพันธ์กันอันได้แก่แนวความคิด ประเภทการแสดงรูปแบบการแต่งกายและองค์ประกอบเครื่อง เเต่งกายที่เป็นเงื่อนไขในการสร้างสรรค์การออกแบบผลงานด้านนาฏศิลป์แต่ละชุดการแสดงซึ่ง หลักการดังกล่าวจ าเป็นต้องอาศัยความรู้ ทางด้านนาฏยศิลป์และนฤมิตรศิลป์ถือได้ว่าเป็นวิธีการที่ ต้องใช้การเรียนรู้แบบบูรณาการ การศึกษาดังวัตถุประสงค์เพื่อศึกษารูปแบบ องค์ประกอบ กระบวน ท่าร า การแสดงพื้นบ้านของชาวไทยวน จังหวัดสระบุรีเพื่อวิเคราะห์การพัฒนาการแสดงพื้นบ้านของ ชาวไทยวน จังหวัดสระบุรี ที่ต้องมีความเกี่ยวเนื่องกันเพื่อเป็นประโยชน์ในการพัฒนาผลงานและ สร้างเป็นเอกลักษณ์ทางวิชานาฏศิลป์ 3. วิเคราะห์การพัฒนาการแสดงพื้นบ้านของชาวไทยวนจังหวัดสระบุรี 3.1 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนของชาวไทยวนจังหวัดสระบุรี รูปแบบการแสดง เป็นการรื้อฟื้นฟ้อนร าของชาวไทยวนสระบุรี ท่วงท่าลีลาของการฟ้อนไทย วนสระบุรีนั้นแต่เดิมพบในภาพวาดจิตรกรรมฝาผนังวัดสมุหประดิษฐารามมีการฟ้อนร าของหนุ่มสาว ในประเพณีท าบุญสลากภัตหรือที่ชาวล้านนาเรียกว่าการแห่ครัวทานและในท้องถิ่นก็ได้พบท่วงท่าการ ฟ้อนร าของกลุ่มชาวไทยวนในกระบวนท่าการฟ้อนกลองยาวและการร าโทนท่วงท่าการฟ้อนร าของ ชาวไทยยวนนั้นมีเอกลักษณ์จดจ าได้ง่ายมีแม่ท่าอยู่ไม่กี่แบบซึ่งอาจจะจ าแนกท่าฟ้อนร าได้ประมาณ 4 แบบ โดยมีโครงสร้างท่าร าฟ้อนไทยวนดังนี้ท่าที่ 1) ท่าฟ้อนตากข้าวแตน 2) ท่าฟ้อนแม่กาตากปีก 3) ท่าฟ้อนเหินเวหา 4) ท่าฟ้อนฟันไร่นา
88 ตารางที่ 13 การวิเคราะห์การพัฒนาโครงสร้างกระบวนท่าฟ้อน ที่ ชื่อท่า ฟ้อน ท่าฟ้อนตามรูปแบบ ของชาวไทยวน ชุมชน วัดต้นตาล จังหวัด สระบุรี ท่าฟ้อนที่ได้รับการพัฒนา ของ กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ วิเคราะห์ท่าฟ้อน 1. ท่าฟ้อน ตากข้าว แตน เท้าย่ าเท้าตามจังหวะโดย ก้าวเท้าไปข้างหน้า เมื่อถึง ที่หมายย้ าเท้าอยู่กับที่ มือ 1. มื อ ซ้ า ย ตั้ง วง ระดับศรีษะ 2. มื อ ข ว า ตั้ง วง ระดับไหล่ ศีรษะ 1. เอียงศรีษะตามมือ ที่ต่ ากว่าเสมอ 2. ก ารเปลี่ยนก า ร เอียงศรีษะเปลี่ยนทุก สองจังหวะพร้อมกับมือ 3. ลักษณะของการ เ อี ย ง เ ป็ น ไ ป ต า ม ธรรมชาติไม่อ่อนช้อย ตามแบบนาฏศิลป์ไทย เท้าย่ าเท้าก้าวตามจังหวะของ กลอง โดยเริ่มขวาก่อนเมื่อถึงที่ หม ายย้ าเท้ าต าม จังห วะ ระหว่างก้าวมีการงอเข่า มือ 1. มือซ้าย ตั้งวงสอดสูงใน ระดับศรีษะตามลักษณะของ นาฏศิลป์ 2. มือขวา แบบเหยียดตึง ระดับไหล่ การเคลื่อนจีบมือ ขวาเคลื่อนมือตามลักษณะ ของนาฏศิลป์ ศีรษะ 1. เอียงศรีษะตามมือที่ ปฎิบัติเอียงข้างมือที่สอดสูง เสมอ 2. การเปลี่ยนการเอียง ศรีษะเปลี่ยนทุกสี่จังหวะ 3. ลักษณะของการเอียง อ่อนช้อยตามแบบนาฏศิลป์ ไทยมีการเอียงศีรษะที่มากกว่า ท่าฟ้อนที่ได้รับการ พัฒนาของ กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ มีลักษณะ การเคลื่อนไหวท่าร า ที่ปฏิบัติแตกต่างกัน กับท่าร าตามรูปแบบ ข อ ง ช า ว ไ ท ย ว น ชุ ม ช น วั ด ต้ น ต า ล จังหวัดสระบุรี เ ท้ า มี ลั กษ ณ ะ ของการก้าวที่ต่างกัน ข อ ง จั ง ห ว ะ ก า ร เปลี่ยนเท้าการก้าว เคลื่อนที่ มือ ลักษณะของ มือมีความต่างกันตรง ความอ่อนช้อยของ การปฏิบัติท่าร า ศีรษะ ลักษณะ ข อ ง ศี ร ษ ะ มี ก า ร เปลี่ยนเอียงต่างกัน ใ น ร ะ ดั บ ก า ร เคลื่อนไหวท่าร า
89 ตารางที่ 13 การวิเคราะห์การพัฒนาโครงสร้างกระบวนท่าฟ้อน (ต่อ) ที ชื่อท่า ฟ้อน ท่าฟ้อนตามรูปแบบของ ชาวไทยวน ชุมชนวัดต้น ตาล จังหวัดสระบุรี ท่าฟ้อนที่ได้รับการพัฒนา ของ กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ วิเคราะห์ท่าฟ้อน 2. ท่า ฟ้อน แม่กา ตาก ปีก เท้า ย่ าเท้าตามจังหวะโดย ก้าวเท้าไปข้างหน้า เมื่อถึง ที่หมายย้ าเท้าอยู่กับที่ มือ 1. มือซ้าย ตั้งวงระดับ หัวไหล่ 2. มือขวา ตั้งวงระดับ ศีรษะ 3.การเคลื่อนมือทั้งสอง ข้าง เป็นลักษณะของการ กดหัวไหล่ข้างซ้ายและ ขวาตามธรรมชาติ ศีรษะ 1. เอียงศรีษะตามมือที่ ปฎิบัติท่าร าตั้งวงระดับ หัวไหล่เสมอ 2. การเปลี่ยนการเอียง ศ รีษ ะ เ ป ลี่ ยนทุ ก ส อง จังหวะพร้อมกับมือข้าง ที่ตั้งวงระดับหัวไหล่ 3.ลักษณะของการเอียง เป็นไปตามธรรมชาติไม่อ่อน ช้อยตามแบบนาฏศิลป์ไทย เท้า ย่ าเท้าก้าวตามจังหวะ ของกลอง โดยเริ่มขวาก่อน เมื่อถึงที่หมายย้ าเท้าตาม จังหวะกลอง ระหว่างก้าวมี การงอเข่ายืดหยุบตามจังหวะ กลอง มือ 1. มือซ้าย ตั้งวงระดับเอว ท่าร ามีลักษณะต ามแบบ นาฏศิลป์ 2. มื อข ว า ตั้ง วง ร ะ ดับ ศรีษะกา รเคลื่อนมือข ว า เคลื่อนมือตามลักษณะของ นาฏศิลป์ การเคลื่อนมือ เปลี่ยนตาม ลักษณะการกดหัวไหล่ข้าง ซ้ายและข้างขวา ท่าร าที่ได้รับการ พัฒนาของ กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ มีลักษณะ การเคลื่อนไหวท่าร า ที่ปฏิบัติแตกต่างกัน กับท่าร าตามรูปแบบ ของชาวไทยวนชุมชน วัดต้น ต าล จังห วั ด สระบุรี เ ท้ า มี ลั กษ ณ ะ ของการก้าวที่ต่างกัน ข อ ง จั ง ห ว ะ ก า ร เปลี่ยนเท้าการก้าว เคลื่อนที่ มือ ลักษณะของ มือมีความต่างกันตรง ความอ่อนช้อยของ การปฏิบัติท่าร า ศ รีษะ ลั กษณ ะ ของการเคลื่อนไหว ร่างกายที่มีความอ้อน ช้อย การตั้งวงระดับ องศามีความแตกต่าง กัน การเอียงศีรษะ และลักษณะรูปแบบ
90 ตารางที่ 13 การวิเคราะห์การพัฒนาโครงสร้างกระบวนท่าฟ้อน (ต่อ) ที ชื่อท่า ฟ้อน ท่าฟ้อนตามรูปแบบของ ชาวไทยวน ชุมชนวัดต้น ตาล จังหวัดสระบุรี ท่าฟ้อนที่ได้รับการพัฒนา ของ กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ วิเคราะห์ท่าฟ้อน 3. ท่า ฟ้อน เหิน เวหา เท้า ย่ าเท้าตามจังหวะโดย ก้าวเท้าไปข้างหน้า เมื่อถึง ที่หมายย้ าเท้าอยู่กับที่ มือ 1. มือซ้าย ตั้งวงระดับ หัวไหล่ 2. มือขวา ตั้งวงระดับ ศีรษะ 3. การเคลื่อนมือ การ เปลี่ยนมือแบมือ ตะแคง แทงออกด้านข้าง แล้วม้วน ขึ้นม าตั้ง วงทั้งสองข้ าง การเปลี่ยนมือเป็นลักษณะ ของการกดหัวไหล่ข้างซ้าย และขวาตามธรรมชาติ ศีรษะ 1. เอียงศีรษะตามมือที่ ปฏิบัติท่าร าตั้งวงระดับ หัวไหล่เสมอ 2. การเปลี่ยนการเอียง ศีรษะ เท้า ย่ าเท้าก้าวตามจังหวะ ของกลอง โดยเริ่มขวาก่อน เมื่อถึงที่หมายย้ าเท้าตาม จังหวะกลอง ระหว่างก้าวมี ก า รง อเ ข่ า ยืดห ยุบต า ม จังหวะกลอง มือ 1. มือซ้าย ตั้งวงร ะดับ เหนือศีรษะ 2. มือขวา ตั้งวงระดับชาย พ ก ก า ร เ ค ลื่ อ น มื อ ข ว า เคลื่อนมือ ขวาไม่เก็บนิ้วหัวแม่มือ ตะแคงมือปลายนิ้วแทงออก ด้านนอกของล าตัว ระดับ เอว มือทั้งสองท าสลับกันไป มาตามจังหวะ ท่าร าที่ได้รับการ พัฒนาของ กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ มีลักษณะ การเคลื่อนไหวท่าร า ที่ปฏิบัติแตกต่างกัน กับท่าร าตามรูปแบบ ของชาวไทยวนชุมชน วัดต้นต า ล จัง ห วั ด สระบุรี เท้า ลักษณะของ เท้ามีการก้าวเท้า ที่ การก้ าวของระยะ กา รก้ าวชัดเ จนใน รูปแบบของนาฏศิลป์ ไทย มือ ลักษณะของ มือมีความต่างกันตรง ความอ่อนช้อยของ การปฏิบัติท่าร า ศรีษะ ลักษณะของ ศีรษะมีการเปลี่ยน เอียงต่างกันในระดับ การเคลื่อนไหวท่าร า
91 ตารางที่ 13 การวิเคราะห์การพัฒนาโครงสร้างกระบวนท่าฟ้อน (ต่อ) ที่ ชื่อท่า ฟ้อน ท่าฟ้อนตามรูปแบบของ ชาวไทยวน ชุมชนวัดต้นตาล จังหวัดสระบุรี ท่าฟ้อนที่ได้รับการพัฒนาของ กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ วิเคราะห์ท่าฟ้อน 4. ท่าฟ้อน ฟั น ไ ร่ นา เท้า ย่ าเท้าตามจังหวะโดยก้าว เท้าไปข้างหน้า เมื่อถึงที่หมาย ย้ าเท้าอยู่กับที่ มือ 1. มื อซ้ า ย จีบ อ ยู่ ร ะ ดั บ หน้าอก งอแขนเล็กน้อย 2. มื อ ข ว า จีบ อ ยู่ ร ะ ดั บ หน้าอก งอแขนเล็กน้อย 3. การเคลื่อนมือ การเปลี่ยน ยกมือเคลื่อนขึ้นระดับศีรษะ เล็กน้อย แล้ วเคลื่อนลงม า ระดับหน้าอกตามระดับเดิม ของท่าร า ปฏิบัติท่าร าลักษณะ นี้ตามจังหวะเสียง ก ล อ ง ต า ม ลั ก ษ ณ ะ ข อ ง ธรรมชาติ ศีรษะ 1. เอียงศี รษะต ามมือที่ ปฏิบัติท่าจีบมือระดับหัวไหล่ เสมอ 2. ก ารเปลี่ยนก ารเอียง ศีรษะเปลี่ยนทุกสองจังหวะ พร้อม 3. ลักษณะของการเอียง เป็นไปตามธรรมชาติไม่อ่อน ช้อยตามแบบนาฏศิลป์ไทย เท้า ย่ าเท้าก้าวตามจังหวะของ กลอง โดยเริ่มขวาก่อน เมื่อถึงที่หมายย้ าเท้าตามจังหวะ กลอง ระหว่างก้าวมีการงอเข่า ยืดหยุบตามจังหวะกลอง มือ 1. มือซ้าย ตั้งวงระดับเหนือ ศีรษะ 2. มือขวา ตั้งวงระดับชายพก การเคลื่อนมือขวาเคลื่อนมือ ขวาไม่เก็บนิ้วหัวแม่มือ ตะแคงมือปลายนิ้วแทงออก ด้านนอกของล าตัว ระดับเอว มือทั้งสองท าสลับกันไปมาตาม จังหวะ ศีรษะ 1. เ อี ยงศี ร ษ ะต า มมื อ ที่ ปฏิบัติเอียงข้างมือที่ตั้งวงล่าง เสมอ 2. ก า ร เปลี่ ย นก าร เ อี ยง ศีรษะเปลี่ยนทุกสี่จังหวะ 3. ลักษณะของก ารเอียง อ่อนช้อยตามแบบนาฏศิลป์ไทย มีการเอียงศีรษะที่มากกว่า ท่าร าที่ได้รับการพัฒนา ของ กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ มี ลักษณะการเคลื่อนไหว ท่าร า ที่ปฏิบัติแตกต่าง กัน กับท่าร าตามรูปแบบ ของชาวไทยวน ชุมชนวัด ต้นตาลจังหวัดสระบุรี เท้า ลักษณะของเท้ามี การก้าวเท้า ที่การก้าว ของระยะการก้าวชัดเจน ในรูปแบบของนาฏศิลป์ ไทย มือ ลักษณะของมือมี ความต่างกันตรงความ อ่อนช้อยของการปฏิบัติ ท่าร า ศี รษ ะ ลั กษณ ะของ ศีรษะมีการเปลี่ยนเอียง ต่ าง กั น ใ น ร ะ ดั บ ก า ร เค ลื่ อนไห วท่ า ร า แ ล ะ ต่างกันในความอ่อนช้อย ของการปฏิบัติท่าร า ที่มา: ผู้วิจัย
92 3.2 องค์ประกอบการแสดงพื้นบ้านของชาวไทยวน จังหวัดสระบุรี จากการศึกษาพบว่า การแสดงพื้นบ้านของชาวไทยวนจังหวัดสระบุรีในภาพจิตรกรรมมี การใช้กลองในลักษณะคล้ายๆกับกลองสองหน้าแต่ได้สาบสูญไปมากกว่า100ปีแล้วจนกระทั่งกาลเวลา จากภาพจิตรกรรมมาถึงการพบจังหวะกลองยาวและกลองโทนในรุ่นต่อมา ซึ่งสันนิษฐานว่าน่าจะ ได้รับอิทธิพลจากชาวไทยภาคกลาง หากแต่ท่วงท่าการฟ้อนร านั้นยังคงมีอยู่ซึ่งจะแตกต่างกับชาวบ้าน กลุ่มไทยภาคกลางโดยทั่วไป ผู้วิจัยได้ศึกษาในการสร้างงานแนวใหม่จากจินตภาพและจินตนาการใน ท่วงท านองของบทเพลงการบรรเลงกลองจากท่วงท านองล่องน่านที่ยังคงเหลืออยู่ในท้องถิ่นชาวไทย วนสระบุรี(วัดห้วยบุญ) จากการตีกลองเพลหรือตีกลองเทิ่งหรือชาวล้านนาเรียกว่าตีกลองบูชานั่นเอง เพื่อให้ง่ายในการจัดจังหวะ จากนั้นได้ปฏิบัติแม่ท่าการฟ้อนร าของชาวไทยวนจากฟ้อนกลองยาวและ ร าโทนมาใช้ในท่วงท านองของดนตรีกลองล่องน่าน จึงได้มีการแสดงฟ้อนไทยวนสระบุรีขึ้นมาใหม่ โดยรวบรวมองค์ความรู้การสืบค้นที่หายสาบสูญและน ามาประกอบท่วงท่าลีลาในแบบปัจจุบันโดยใช้ รากเหง้าที่มีอยู่ดังเดิมอันเป็นความหลากหลายที่พบอยู่ในท้องถิ่นและน ามาประกอบใหม่เป็นเรื่องราว ใหม่ของชาวไทยวนสระบุรีน าเสนอในรูปแบบการแสดง 1) ผู้แสดง การคัดเลือกผู้แสดงในอดีต จากความสมัครใจของบุคคลที่มีความสนใจ เต็มใจ ในการร่วมแสดง ของชาวไทยวนจังหวัดสระบุรี รูปแบบของการแสดงจึงเกิดความสนุกสนาน ในชุมชน ท้องถิ่น และเกิดกิจกรรมต่างๆขึ้น ในปัจจุบันการคัดเลือกผู้แสดงจากสนใจของบุคคลเป็น หลัก รูปแบบการแสดงของชาวไทยวนจังหวัดสระบุรี ปรับเปลี่ยนไปตามยุคสมัยแต่ยังคงเอกลักษณ์ การแต่งกาย วิถีชีวิต ประเพณี โดยน าเอกลักษณ์เหล่านี้มาปรับพัฒนาในการแสดง 2) การเเต่งกายในอดีตการแต่งกายของผู้หญิงชาวไทยวน จะนุ่งผ้าซิ่นหรือผ้าถุง มีความ ยาวเกือบถึงตาตุ่ม ซึ่งเป็นที่นิยมของทั้งหญิงสาวและผู้สูงวัย ลักษณะผ้าถุงจะถูกทอด้วยลวดลายหลาย แบบ จะมีความประณีตงดงาม โดยเฉพาะตีนซิ่น ส่วนเสื้อจะเป็นเสื้อคอกลม มีสีสันลวดลายสวยงาม หรือบางคนห่มสไบทับและตามด้วยเกล้าผม การแต่งกายลักษณะนี้จะนิยมใส่ ออกงานสังคมตาม ประเพณี ส่วนผู้ชายก็จะนุ่งกางเกงขาก๊วย และเสื้อผ้าทอ ลายยกมุก ในปัจจุบัน การแต่งกาย ลักษณะดังกล่าวจะมีให้เห็นทั้งผู้ชายและผู้หญิง โดยในวัยผู้ใหญ่จะนิยมใส่ออกงานในช่วงเทศกาล ส าคัญ เช่น เทศกาลสงกรานต์งานประกวดธิดาเทพีต่าง ๆ งานแต่งงาน ประเพณีขึ้นบ้านใหม่ พิธีท าบุญเมือง พิธีทางศาสนา หรืองานที่เกี่ยวข้องกับทางราชการในท้องถิ่น แต่ส าหรับคนหนุ่มสาว ในปัจจุบันนั้น จะพบเห็นได้ยากและจะไม่นิยมแต่งงานชุดพื้นเมืองมากนัก โดยส่วนใหญ่แล้วจะนิยม สวมเสื้อผ้าตามยุคสมัยนิยม วัฒนธรรมการแต่งกาย ส่วนใหญ่จะใช้ผ้าทอที่ผลิตขึ้นเองด้วยกี่กระตุก และในปัจจุบันยังคงด ารงไว้ด้วยวัฒนธรรมการแต่งกายพื้นบ้านแบบไทยวนที่มีมาแต่ดั้งเดิม รูปแบบ การเเต่งกาย ที่สะท้อนความเป็นเอกลักษณ์ของวิถีชีวิตชาวไทยวน จึงเป็นเอกลักษณ์เฉพาะที่น ามา เป็นส่วนส าคัญในกระบวนท่ารูปแบบของการแสดงจนถึงปัจจุบัน
93 ภาพที่ 65 การแต่งกายแบบชาวไทยวน ประเภทชาย ที่มา: ผู้วิจัย ผู้ชาย สวมเสื้ออย่างน้อยสีกรม นุ่งโจงกระเบนสีด า ผูกผ้าคาดเอว *หมายเหตุ ในภาพเป็นเสื้ออย่างน้อยแต่ที่ชาวไท-ยวนนิยมใส่กันจะเป็นสีน้ าเงิน แต่เนื่องจาก ไม่สามารถหาได้จึงใช้สีเนื้อแทน ภาพที่ 66 การแต่งกายแบบชาวไทยวน ประเภทหญิง ที่มา: ผู้วิจัย -ผู้หญิง ทรงผมมวยต่ า ทัดดอกไม้ ผ้าพันอก สีขาว ผ้าสไบพาดบ่าสีแดง ผ้าซิ่นของชาวไทยวน เครื่องประดับ ปิ่น ต่างหู สังวาล ก าไลข้อมือ
94 ภาพที่ 67 การแต่งกายแบบชาวไทยวนทั้งชายและหญิง ที่มา: ผู้วิจัย
95 ตารางที่ 14 ภาพเปรียบเทียบการพัฒนาการเเต่งกาย ของชาวไทยวนจังหวัดสระบุรี การแต่งกายใน ภาพจิตรกรรมฝา ผนัง การแต่งกายของ ชาวไทยวน ชุมชนวัดต้น ตาล จังหวัดสระบุรี การแต่งกายที่ได้รับ การพัฒนาของ กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ วิเคราะห์การแต่งกาย การแต่งกายบน จิตรกรรมฝาผนังวัดส มุหะประดิษฐาราม วรวิหาร ก ารเเต่งก ายบ น จิตรกรรมฝาผนังวัดส มุหะประดิษฐาราม วรวิหาร การแต่งกายของชาว ไทยวน จังหวัดสระบุรี การแต่งกายของชาว ไทยวน จังหวัดสระบุรี การแต่งกายที่ได้รับ การพัฒนา รูปแบบของ กฤษฏิ์ชัยศิลบุญ การแต่งกายที่ได้รับ การพัฒนา รูปแบบของ กฤษฏิ์ชัยศิลบุญ การแต่งก ายที่ได้ รับ การพัฒนา รูปแบบของ กฤษฏิ์ชัยศิลบุญ การแต่งกายในอดีต ผู้หญิง ชาวไทยวน จะนุ่งผ้ าซิ่น มี ความยาวเกือบถึงตาตุ่ม ซึ่ง เป็นที่นิยมของทั้งหญิงสาวและ ผู้สูงวัย ลักษณะผ้าถุงจะถูกทอ ด้วยลวดลายหลายแบบ จะมี ความประณีตงดงามโดยเฉพาะ ตีนซิ่น ส่วนเสื้อจะเป็นเสื้อคอ กลม มีสีสันลวดลายสวยงาม หรือบางคนห่มสไบทับและ ตามด้วยเกล้าผม ส่วนผู้ชายก็ จะนุ่งกางเกงขาสามส่วน และ เสื้อผ้ าทอ ล าย ยกมุ ก ใน ปัจจุบัน การแต่งกายลักษณะ ดังกล่าว ยังมีให้เห็นทั้งผู้ชาย และผู้หญิง โดยในวัยผู้ใหญ่ จะนิยมแต่งกายออกงาน ในช่ วงเทศกาลส าคัญ เช่น เทศกาลสงกรานต์งานประกวด ธิดาเทพีต่าง ๆ งานแต่งงาน ประเพณีขึ้น เป็นต้น การแต่ง กายดังกล่าวจึงเป็นแนวทางให้ สร้างสรรค์รูปแบบการเเต่งกาย ที่มีเอกลักษณ์ของชาวไทยวน สร ะบุ รี โดยมีก ารเพิ่มเติม เครื่องประดับ เพื่อให้เกิดความ สวยงามมากยิ่งขึ้น ที่มา: ผู้วิจัย เครื่องดนตรีเดิมพบในภาพวาดจิตรกรรมฝาผนังวัดสมุหประดิษฐารามในภาพมีการฟ้อนร า ของหนุ่มสาว มีการแต่งกาย และมีอุปกรณ์ที่ใช้ถือในขบวน ประเพณีท าบุญสลากภัตหรือที่ชาวล้านนา เรียกว่าการแห่ครัวทาน และในท้องถิ่นชาวไทยวนสระบุรี ยังพบท่วงท่าการฟ้อนร าของกลุ่มชาวไทย ยวนในกระบวนท่าการฟ้อนกลองยาวและการร าโทน จากข้อมูลภาพและข้อมูลดังกล่าวจึงเป็น แนวทางในการพัฒนาสร้างสรรค์งาน โดยมีการตีกลองเพลหรือตีกลองเทิ่งหรือชาวล้านนาเรียกว่าตี กลองบูชา ท่วงท านองของบทเพลงการบรรเลงกลองจากท่วงท านองล่องน่านที่ยังคงเหลืออยู่ใน ท้องถิ่นชาวไทยวนสระบุรี (วัดห้วยบุญ)
96 ดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงฟ้อนไทยวน ใช้วงดนตรีทางภาคเหนือ วงกลองมองเซิง เครื่องดนตรีที่ใช้ได้แก่ ฉาบ กลองมองเซิง ฆ้อง และโหม่ง ซึ่งเพลงที่จัดแสดงคือ วงกลองล้านนา ตารางที่ 15 ภาพเปรียบเทียบการพัฒนาเครื่องดนตรี ที่ปรากฏของชาวไทยวนจังหวัดสระบุรี ที่ ภาพเครื่องดนตรี ค าอธิบายภาพ วิเคราะห์เครื่องดนตรี 1. ภาพวาดจิตรกรรมฝา ผนังวัดสมุหประดิษฐา รามในภาพมีการฟ้อนร า ของหนุ่มสาว มีการแต่ง กาย และมีอุปกรณ์ที่ใช้ ถือในขบวน ประเพณี ท าบุญสล ากภัตหรือที่ ชาวล้านนาเรียกว่าการ แห่ครัวทาน ภาพวาดจิตรกรรมฝา ผนังวัดสมุหประดิษฐาราม มีเรื่องราวของชาวไทยวน ป ร า ก ฏ อ ย่ าง ชั ด เ จ น สะท้อนให้เห็นถึงประพณี การแต่งกาย และอุปกรณ์ ต่างๆที่ใช้ในขบวน น ามา เ ป็ น แ น ว ท าง ใ น ก า ร สร้างสรรค์การแสดง 2. การใช้เครื่องดนต รี โทน ในการร าโทนของ ช า ว ไ ท ย ว น จั ง ห วั ด สระบุรี เป็น แน วท างใน ก า ร พัฒนาสร้างสรรค์งาน 3. กลองเทิ่ง การฟ้อน กลองยาวของชาวไทยวน จังหวัดสระบุรี การตีกลองเทิ่งหรือชาว ล้านนาเรียกว่าตีกลองบูชา ท่วงท านองของ 4. กลองเพล ในรูปแบบ ของการพัฒนา กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ ได้มีการประดิษฐ์กลอง เพลขึ้นมาใหม่ ในลักษณะ จากภาพวัดสมุหประดิษฐา รามจิตรกรรมฝาผนัง โดย กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ ที่มา: ผู้วิจัย
97 3.3 การจัดการแสดงการแสดงพื้นบ้านของชาวไทยวน จังหวัดสระบุรี จากการศึกษาพบว่า ศิลปะการแสดงท้องถิ่นของจังหวัดสระบุรีมีทั้งแบบดั้งเดิม เเละเเบบมีผู้ ประดิษฐ์สร้างสรรค์ขึ้นใหม่ ทั้งการแสดงเป็นเรื่องราวและการฟ้อนร าในงานบุญประเพณี พิธีกรรม และใช้แสดงในโอกาสต่างๆ การพัฒนารูปแบบศิลปะการแสดงท้องถิ่นของจังหวัดสระบุรี มีขั้นตอน การด าเนินงานดังนี้ การก าหนดขอบเขตพื้นที่ การก าหนดแนวคิดของชุดการแสดง การก าหนด องค์ประกอบของการแสดง การออกแบบท่าร าและการแปรแถว และการทดลองปฏิบัติการแสดงการ ถ่ายทอดศิลปะการแสดงท้องถิ่นของจังหวัดสระบุรีพบว่าแนวคิดของการแสดงเป็นเอกลักษณ์ของ ท้องถิ่นที่สัมพันธ์กับการท่องเที่ยว สอดคล้องกับแนวคิดการมูลค่าเพิ่มในชุมชนที่กล่าวว่า การสร้าง มูลค่าเพิ่ม คือ สิ่งที่ช่วยสร้างความได้เปรียบทางการแข่งขันโดยผ่านการสร้างคุณค่าส าหรับลูกค้าที่ดี ขึ้นโดยมีขั้นตอน การสร้างมูลค่าเพิ่มจะเป็นตัวช่วยในการสร้างคุณค่าที่ส่งผลต่อการรับรู้ของผู้บริโภคที่ สูงกว่า (พูนลาภ ทิพชาติโยธิน, 2553, น. 16) ด้านรูปแบบการแสดงดนตรีและเพลงเข้ากับแนวคิดของชุดการแสดงเนื้อร้องสื่อความหมาย ชัดเจนลีลาของเพลงเหมาะกับท่าร า การแต่งกายออกแบบได้เหมาะสมการออกแบบท่าร าสื่อ ความหมายได้ดีมีการเชื่อมท่าร าได้กลมกลืนกัน ตลอดการแสดงและการแปรแถวของแต่ละชุดการ แสดงท าให้เกิดความน่าสนใจ ทั้งนี้ขั้นตอนการด าเนินงานและรูปแบบศิลปะการแสดงท้องถิ่นของ จังหวัดสระบุรีที่พัฒนาขึ้นสามารถน าไปใช้และประยุกต์เพื่อสร้างสรรค์และพัฒนาชุดการแสดงท้องถิ่น ในจังหวัดสระบุรีและจังหวัดอื่นๆต่อไป 3.4 การสืบทอดลักษณะการแสดงพื้นบ้านของชาวไทยวนชุมชนวัดต้นตาล ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี จากการศึกษาพบว่า มีการสืบทอดลักษณะการแสดงมีการถ่ายทอดมาหลายชั่วอายุคน โดยมีผู้ ได้รับการถ่ายทอดต้นแบบการแสดงที่ยังคงมีชีวิตอยู่ คือ นางวงเดือน ยะกุล และสถานที่แห่งนี้เป็น ศูนย์กลางในการถ่ายทอดการแสดงสู่เยาวชนในท้องถิ่นโดยใช้ชุนชมวัดต้นตาลเป็นสถานที่ฝึกซ้อมการ แสดง โดยยึดวิถีชีวิตวัฒนธรรมของตนเองที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะท้องถิ่นน ามาสะท้อนในรูปแบบการแสดง นอกจากนี้มีการแต่งกายมีการปรับเปลี่ยนวัสดุให้มีความสมจริง และแสดงถึงความเป็นชน พื้นเมืองและความโบราณ โดยนิยมใช้ผ้าทอพื้นเมืองผ้ายกที่มีเส้นไหมดิ้นเงินดิ้นทองในกลุ่มที่มีเครื่อง แต่งกายแบบประเพณีและแบบประยุกต์ การตัดเย็บในโครงสร้างชุดการแสดงในกลุ่มเครื่องเเต่งกาย สร้างสรรค์มีการใช้วัสดุทดแทนการต่อลาย ต่อผ้าให้เหมือนเสื้อผ้าชนเผ่าและนิยมประดับตกแต่ง เครื่องเเต่งกายเพิ่มเติมด้วยการปักไหม จะเห็นได้ว่าการออกแบบเครื่องเเต่งกายเพื่องานนาฏศิลป์นั้น ต้องใช้การพิจารณาหลักการที่มีความสัมพันธ์กันอันได้แก่แนวความคิด ประเภทการแสดงรูปแบบการ แต่งกายและองค์ประกอบเครื่องเเต่งกายที่เป็นเงื่อนไขในการสร้างสรรค์การออกแบบผลงานด้าน นาฏศิลป์แต่ละชุดการแสดงซึ่งหลักการดังกล่าวจ าเป็นต้องอาศัยความรู้ ทางด้านนาฏศิลป์และนฤมิตร ศิลป์ถือได้ว่าเป็นวิธีการที่ต้องใช้การเรียนรู้แบบบูรณาการ การศึกษาดังวัตถุประสงค์เพื่อศึกษารูปแบบ องค์ประกอบ กระบวนท่าร า การแสดงพื้นบ้านของชาวไทยวน จังหวัดสระบุรีเพื่อวิเคราะห์การ พัฒนาการแสดงพื้นบ้านของชาวไทยวน จังหวัดสระบุรี ที่ต้องมีความเกี่ยวเนื่องกันเพื่อเป็นประโยชน์ ในการพัฒนาผลงานและสร้างเป็นเอกลักษณ์ทางวิชานาฏศิลป์
98 3.5 การพัฒนาการแสดงฟ้อนไทยวน จังหวัดสระบุรี การพัฒนาการแสดงชุดฟ้อนไทยวน พบว่า มีแนวคิดการสร้างสรรค์งานจากภาพจิตรกรรมฝาผนัง ที่สะท้อนถึงวิถีชีวิตการแต่งกายการประกอบพิธีในประเพณีส าคัญต่าง ๆ รูปแบบการสร้างสรรค์ กระบวนท่าร าจากการแสดงของชุมชนวัดต้นตาลโดยมีรูปแบบท่าร าที่เป็นลักษณะเฉพาะ ได้แก่ ท่า ฟ้อนตากข้าวแตน ท่าฟ้อนเหินเวหา ท่าฟ้อนแม่กาตากปีก ท่าฟ้อนฟันไร่นา และกระบวนท่าร ามีที่มา จากเอกลักษณ์ของการด าเนินวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของชุมชนวัดต้นตาล น ากระบวนท่าร าแบบดั้งเดิม มาพัฒนา มีการพัฒนารูปแบบการน าเสนอโดยปรับรูปแบบของการแสดง เช่น การน าเสนอเรื่องราว โดยรูปแบบของการน าเสนอที่เน้นการแปรแถวโดยมีลักษณะแถว ประกอบด้วย แถวขนานกับผู้ชม แถวแบบกลุ่ม แถวแบบคู่ แถวแบบสมดุลและไม่สมดุล บริเวณและสถานที่ของการฝึกซ้อม พัฒนาการ แสดง สถานที่แห่งนี้เกิดจากความรักงานทางด้านศิลปะการแสดงของ กฤษฏิ์ ชัยศิลบุญ ซึ่งเป็นผู้ ก่อตั้งและดูแลสถานที่แห่งนี้ ศูนย์ศิลปะการแสดงโยนกอุทยานท่าน้ าศักดิ์สิทธิ์ เป็นศูนย์ร่วมงาน ทางด้านศิลปะการแสดงและการสร้างสรรค์งานต่างๆ เช่น เป็นสถานที่ฝึกหัดศิลปะการต่อสู้ ฝึกหัด ศิลปะการแสดงนาฏศิลป์ร่วมสมัย และสร้างสรรค์งานประดิษฐ์จากภูมิปัญญา ในการประดิษฐ์ เครื่องใช้ เป็นต้น โดยมีการพัฒนาฟื้นฟูวัฒนธรรมแห่งนี้ขึ้นเพื่อให้เป็นแหล่งเรียนรู้ รวบรวม ศิลปหัตถกรรมพื้นบ้าน และอนุรักษ์รูปแบบการแสดง รักษาเผยแพร่วัฒธรรมชาวไทยวนให้เป็นที่รู้จัก มากยิ่งขึ้น โดยเน้นอัตลักษณ์และการสร้างมูลค่าเพิ่มในชุมชน เพื่ออนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรมของ กลุ่มชาติพันธุ์ไทยวนต่อไป รูปแบบการแสดง ได้แบ่งช่วงการแสดงออกเป็น 3 ช่วง โดยมีนักแสดงทั้งหมด 10 คน ผู้ชาย 4 คน ผู้หญิง 6 คน ช่วงที่ 1 แสดงให้เห็นถึงการแต่งกายของชาย หญิง ในการเดินทางไปวัดหลังจากท าบุญเสร็จ จึงท าการร าโทน หรือ ฟ้อนไท-ยวน เพื่อความสนุกสนาน ช่วงที่ 2 แสดงให้เห็นถึงการเกี้ยวพาราสีระหว่างชายหญิงและร าคู่กันเพื่ออวดฝีมือการร าของ แต่ละคู่ ช่วงที่ 3 แสดงให้เห็นถึงแม่ท่าร าทั้ง 4 ท่า โดยเรียงจากท่าที่หนึ่งจนถึงท่าที่สี่ ประกอบด้วยท่าร าดังนี้ 1) ท่าฟ้อนตากข้าวแตน 2) ท่าฟ้อนแม่กาตากปีก 3) ท่าฟ้อนเหินเวหา 4) ท่าฟ้อนฟันไร่นา
99 ภาพที่ 68 ท่าตากข้าวแตน (ต้นฉบับแม่ใหญ่ยูง บ้านต้นตาล) ที่มา: ผู้วิจัย ภาพที่ 69 ท่ากาตากปีก (ต้นฉบับผู้ใหญ่กีบ บ้านต้นตาล) ที่มา: ผู้วิจัย
100 ภาพที่ 70 ท่ากาตากปีก (ต้นฉบับผู้ใหญ่กีบ บ้านต้นตาล) ที่มา: ผู้วิจัย ภาพที่ 71 ท่าเหินเวหา (ต้นฉบับผู้ใหญ่เลียบ หัวปลวก) ที่มา: ผู้วิจัย
101 ภาพที่ 72 ท่าฟันไร่ฟันนา (ต้นฉบับอาจารย์ทรงชัย วรรณกุล) ที่มา: ผู้วิจัย ในท่วงท่าทั้ง 4 ท่านี้ แต่เดิมต่างเรียกขานตามความเห็นของตนเอง ซึ่งท้องถิ่นยวนอื่น ๆ อาจ เรียกขานต่างกันออกไป และรูปแบบการแสดงมีการฟ้อนเป็นคู่ชายหญิง และมีผู้หญิง ผู้ชายที่ไม่ได้ ฟ้อนในลักษณะที่เป็นคู่ แต่เป็นการฟ้อนร่วมกันกับผู้ที่ฟ้อนกันเป็นคู่ได้ โดยรูปแบบแถวจะฟ้อนเป็นคู่ วนกันเป็นวงกลม และหยุดอยู่กับที่เพื่ออวดฝีมือการฟ้อนของแต่ละคู่ โดยท่าฟ้อนทั้ง 4 ท่านี้สามารถ ฟ้อนได้ทุกรูปแบบแล้วแต่ผู้ฟ้อนจะออกแบบตามความคิดสร้างสรรค์ จากนั้นก็ฟ้อนเป็นคู่วนเป็น วงกลมต่อไปจนจบเพลง โดยแม่ท่าฟ้อนทั้ง 4 ท่า เรียงจากท่าที่หนึ่งจนถึงท่าที่สี่ ประกอบด้วย ท่าฟ้อนตากข้าวแตน ท่าฟ้อนแม่กาตากปีก ท่าฟ้อนเหินเวหา ท่าฟ้อนฟันไร่นา เป็นรูปแบบการสร้างสรรค์กระบวนท่า ฟ้อนจากการแสดงของชุมชนวัดต้นตาล โดยมีรูปแบบท่าฟ้อนที่เป็นลักษณะเฉพาะ และกระบวนท่า ฟ้อนมีที่มาจาก เอกลักษณ์ของการด าเนินวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของชุมชนวัดต้นตาล น ากระบวนท่า ฟ้อนแบบดั้งเดิมมาพัฒนา มีการพัฒนารูปแบบการน าเสนอโดยปรับรูปแบบของการแสดง โดยมีภาพ และตารางดังนี้
102 การวิจัยในครั้งนี้ นอกจากข้อมูลที่ได้จากวิดีทัศน์ ผู้วิจัยได้ลงภาคสนามในการฝึกปฏิบัติ กระบวนท่าฟ้อน อันเป็นแนวทางในการน าไปสู่การวิเคราะห์ท่าฟ้อนที่ได้รับการถ่ายทอด ผู้วิจัยจึงได้ น ามาเป็นภาพนิ่งเพื่อการอธิบายให้ชัดเจน และเป็นการสะดวกต่อผู้ศึกษาค้นคว้าจะได้เข้าใจกระบวน ท่าร าที่ง่ายขึ้นในการบันทึกภาพได้ก าหนดทิศทางในการฟ้อนที่สามารถน าเสนอเป็นตารางดังนี้ ตารางที่16 ทิศทางการหันหน้าในการแสดงฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี สัญลักษณ์ อธิบายทิศทาง หมายเหตุ ด้านหน้า ทางหน้าเวที ด้านซ้าย ด้านซ้ายมือของผู้แสดง ด้านขวา ด้านขวามือของผู้แสดง ด้านหลัง ด้านหลังเวที ที่มา: ผู้วิจัย
103 3.6 กระบวนท่าฟ้อนไทยวนจังหวัดสระบุรี และรูปแบบการแปรแถวในการแสดงท่าฟ้อน ไทยวนจังหวัดสระบุรี ภาพที่ 73 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่17 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว กระบวนท่าฟ้อนที่ 1 คนที่ 1 ท าท่าตากข้าวแตน ศีรษะ: เอียงซ้ายเปลี่ยนเอียงขวาตามจังหวะ มือขวา : หงายท้องแขนปลายนิ้วมืออยู่ระดับ ศีรษะจ ากนั้นลดมือขวาลงม้วน ข้อมือปลายนิ้วชี้เข้าหาล าตัวอยู่ ระดับสะโพก (ท าสลับกันกับมือซ้าย ตามจังหวะ) มือซ้าย : ปลายนิ้วชี้เข้าหาล าตัวอยู่ระดับ สะโพกจากนั้นเลื่อนมือขึ้นม้วน ข้อมือออกหงายท้องแขนปลายนิ้ว มืออยู่ระดับศีรษะ (ท าสลับกันกับ มือขวาตามจังหวะ) เท้า : ก้าวเท้าขวาไปข้าง ๆ เริ่มย่ าเท้าขวา สลับกับเท้าซ้ายตามจังหวะไปเรื่อย ๆ จนกว่าจะถึงที่ สลับฟันปลา 1 2 3 4 5 6
104 ภาพที่ 74 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่18 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าร าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว คนที่ 2 ท าท่าจับผ้าซิ่น ศีรษะ : หันหน้ามองทางขวา กดไหล่ ซ้ า ย แ ล้ ว หั น ห น้ า ม อ ง ทางซ้ายกดไหล่ขวาสลับกัน ตามจังหวะ มือ : มือทั้งสองจับผ้าซิ่นยกผ้าซิ่นขึ้น เล็กน้อยเพื่อแสดงให้เห็นถึง ความสวยงามของผ้าถุง เท้า : ย่ าเท้าเหมือนคนที่ 1 ที่มา: ผู้วิจัย 1 2 3 4 5 6
105 ภาพที่ 75 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่19 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว คนที่ 3 ท าท่าจับสไบ ศีรษะ : ท าเหมือนคนที่ 2 มือขวา : จับผ้าซิ่น มือซ้าย : หงายท้องแขน งอศอก เล็กน้อยให้สไบพาดที่ แขน เท้า : ย่ าเท้าเหมือนคนที่ 1 ที่มา: ผู้วิจัย 1 2 3 4 5 6
106 ภาพที่ 76 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่20 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว คนที่ 4 ท าท่าตากข้าวแตนมือเดียว ศีรษะ : เอียงซ้ายแล้วเปลี่ยนเอียงขวา มือขวา : มือขวาท าท่าตากข้าวแตน โดย เริ่มจากหงายท้องแขนปลายนิ้ว มืออยู่ระดับศีรษะจากนั้นลดมือ ขวาลงม้วนข้อมือปลายนิ้วชี้เข้า หาล าตัวอยู่ระดับสะโพก (ท า สลับกันตามจังหวะ) เท้า : ย่ าเท้าเหมือนคนที่ 1 ที่มา: ผู้วิจัย 1 2 3 4 5 6
107 ภาพที่ 77 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่21 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว คนที่ 5 ท าท่าแสดงถึงทรงผมและ ดอกไม้ ศีรษะ : เอียงซ้ายแล้วเปลี่ยนเอียงขวา มือขวา : หงายมือรองรับผม มือซ้าย : คว่ ามือกรีดนิ้วเล็กน้อย เป็นลีลา เท้า : ย่ าเท้าเหมือนคนที่ 1 คนที่ 6 ท าท่าเดียวกับคนที่ 1 (ท่า ตากข้าวแตน) ที่มา: ผู้วิจัย 1 2 3 4 5 6
108 ภาพที่ 78 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่22 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว คนที่ 6 ท าท่าเดียวกับคนที่ 1 (ท่าตากข้าวแตน) ที่มา: ผู้วิจัย 1 2 3 4 5 6
109 ภาพที่ 79 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่23 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว ท่าฟ้อนที่2 ทุกคน ท าท่าตากข้าวแตนอยู่กับที่ (8 ครั้ง) ศีรษะ : เอียงขวาแล้วกลับเอียงซ้าย มือขวา : ลดมือขวาลงม้วนข้อมือปลาย นิ้วชี้เข้าหาล าตัวอยู่ระดับสะโพก ( ท า ส ลับ กั น กับ มื อ ซ้ า ย ต า ม จังหวะ) มือซ้าย : ปลายนิ้วชี้เข้าหาล าตัวอยู่ระดับ สะโพกจากนั้นเลื่อนมือขึ้นม้วน ข้อมือออกหงายท้องแขนปลายนิ้ว มืออยู่ระดับศีรษะ (ท าสลับกันกับ มือขวาตามจังหวะ) เท้า : เดินย่ าเท้าแปรแถวมาเป็นแถว ตรงหน้ากระดานเรียง 1 จากนั้น ยืนเท้าซ้ายเหลื่อมเท้าขวา โดยเท้า ซ้ายอยู่สูงกว่าเท้าขวา จากนั้นตบ เท้าซ้ายตามจังหวะเพลง หน้ากระดาน
110 ภาพที่ 80 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่24 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว ท่าฟ้อนที่3 ทุกคน ท าท่าตากข้าวแตน มือสั้น(20 ครั้ง) ศีรษะ : เอียงขวาเปลี่ยนเอียงซ้าย สลับกัน ตามจังหวะ มือ : มือขวาตั้งวงระดับปาก พร้อมตั้งมือ มือซ้ายผายมือระดับปาก จากนั้น เปลี่ยนเป็นมือซ้ายตั้งวงระดับปาก มือขว าผ ายมือ เปลี่ยนมือตาม จังหวะ เท้า : ย่ าเท้าซ้าย สลับกับเท้าขวา พร้อม กับค่อย ๆ หมุนตัวไปด้านซ้ายมือ 2 ครั้ง -หน้ากระดาน ค่อย ๆ หมุนตัวไปด้านซ้ายมือ 2 จังหวะ จากนั้น หันหลัง 2 จังหวะ และหัน ทางซ้ายมืออีก 2 จังหวะ แล้วท าซ้ าท่า เดิม แต่วนกลับทางขวามือ ที่มา: ผู้วิจัย
111 ภาพที่ 81 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่25 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว กระบวนท่าฟ้อนที่ 4 คนที่ 1 และคนที่ 2 ท่าจับมือกัน ศีรษะ : เอียงขวา มือคนที่ 1 ยื่นมือซ้ายไปจับมือคนที่ 2 มื อ ข ว า จั บ ผ้ า ซิ่ น ยกขึ้นเล็กน้อย มือคนที่ 2 ยื่นมือขวาไปจับมือคนที่ 1 มื อ ซ้ า ย จั บ ผ้ า ซิ่ น ยกขึ้นเล็กน้อย เท้า : ย่ าเท้าขวาสลับกับเท้าซ้าย แล้วเดินเปลี่ยนแถวไปยัง ด้านซ้ายของเวที จากแถวหน้ากระดาน เดินเปลี่ยนแถวไปตั้ง ซุ้มทางด้านซ้ายของเวที
112 ภาพที่ 82 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่26 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว คนที่ 3, 4, 5, 6 ท าท่าจับผ้าซิ่น เหมือนกัน ศีรษะ : เอียงซ้าย มือ : มือทั้ง 2 จับผ้ าซิ่นยกขึ้น เล็กน้อย เท้า : ย่ าเท้าขวาสลับกับเท้าซ้าย ตามจังหวะ แล้วเดินเปลี่ยน แถวไปยังด้านซ้ายของเวที ที่มา: ผู้วิจัย
113 ภาพที่ 83 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่27 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว กระบวนท่าฟ้อนที่ 5 คนที่ 1 และคนที่ 2 นั่งคู่กัน คนที่ 1 ศีรษะ : เอียงขวาเปลี่ยนเอียงซ้าย ตาม จังหวะ มือขวา : มือขวาวางมือที่ข้างล าตัว มือซ้าย : มือซ้ายวางมือที่หน้าขา เท้า เท้าขวานั่งไขว้เท้าซ้าย คนที่ 2 ศีรษะ : เอียงขวาเปลี่ยนเอียง ซ้าย ตามจังหวะ มือขวา : มือขวาวางที่เข่าขวา มือซ้าย : มือซ้ายวางมือที่หน้าขาซ้าย เท้า : เท้าขวานั่งไขว้เท้าซ้าย ตั้งเข่าขึ้น เล็กน้อย ตั้งซุ้มทางด้านซ้ายเวที
114 ภาพที่ 84 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่28 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว คนที่ 3 และคนที่ 4 นั่งคู่กันเยื้อง จากคู่ที่ 1,2 คนที่ 3 ศีรษะ : เอียงขวาเปลี่ยนเอียงซ้าย ตามจังหวะ มือขวา : วางข้อศอกที่เข่าขวา ก า มือหลวม ๆ มือซ้าย : วางมือที่พื้น เท้า : นั่งขัดสมาดชันเข่าขวาขึ้น คนที่ 4 ศีรษะ : เอียงขวาเปลี่ยนเอียงซ้าย ตามจังหวะ มือขวา : วางมือที่พื้น มือซ้าย : วางที่หน้าขา เท้า : นั่งพับเพียบไปซ้าย ที่มา: ผู้วิจัย
115 ภาพที่ 85 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่29 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว คนที่ 5 แ ล ะ คนที่ 6 ท าท่ า กอดอก ศีรษะ : เอียงขวาเปลี่ยนเอียงซ้าย ตามจังหวะ มือ : มือทั้งสองกอดอก เท้า : ยืนเท้าชิด คนที่ 6 ศีรษะ : เอียงขวาเปลี่ยนเอียงซ้าย ตามจังหวะ มือ : มือทั้งสองกอดอก เท้า : นั่งคุกเข่า ที่มา: ผู้วิจัย
116 ภาพที่ 86 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่30 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว ท่าฟ้อนที่6 ผู้ชายคนที่ 1, 2, 3, 4 ท าท่าเหินเวหา 4 ครั้ง ศีรษะ : เอียงซ้ายเปลี่ยนเอียงขวา ตามจังหวะ มือขวา : ตั้งวงแทงมือออกจากล าตัว คล้ายท่าแทงวิสัย ท าสลับ ท่ากับมือซ้ายตามจังหวะ มือซ้าย : มือซ้ายตั้งวงบน ท าสลับ ข้างกับมือขวาตามจังหวะ เท้า : ย่ าเท้าซ้าย ขวา สลับกันตาม จังหวะ ที่มา: ผู้วิจัย ผู้หญิง 1 4 3 2
117 ภาพที่ 87 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่31 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว ท่าฟ้อนที่7 ผู้ชายคนที่ 1, 2, 3, 4 ท าท่าตากข้าวแตน ศีรษะ : เอียงซ้ายเปลี่ยนเอียงขวา มือขวา : หงายท้องแขนปลายนิ้วมืออยู่ระดับ ศีรษะจากนั้นลดมือขวาลงม้วนข้อมือ ปลายนิ้วชี้เข้าหาล าตัวอยู่ระดับสะโพก (ท าสลับกันกับมือซ้ายตามจังหวะ) มือซ้าย: ปลายนิ้วชี้เข้าหาล าตัวอยู่ระดับสะโพก จากนั้นเลื่อนมือขึ้นม้วนข้อมือออก หงายท้องแขนปลายนิ้วมืออยู่ระดับ ศีรษะ (ท าสลับกันกับมือขวาตาม จังหวะ) เท้า : หันหน้าเข้าหาฝ่ายหญิง แล้วก้าวข้างเท้า ซ้าย ทิ้งน้ าหนักตัวไปทางซ้าย แล้วย้อน ตัวกลับน้ าหนักอยู่ขวามือ ผู้ชายคนที่ 1, 2, 3, 4 ท าท่าตากข้าวแตน ลักษณะเดียวกับท่าที่ 7 แต่เปลี่ยนแปรแถว พร้อมกับท าท่าร าไปด้วย *หมายเหตุ- ปฏิบัติท่าร าเรียงตามรูปภาพคน หันหน้าเข้าหาผู้หญิง ท าท่าตากข้าว แตน 4 ครั้ง แล้วหันหน้าตรง 4 ครั้ง ที่มา: ผู้วิจัย 1 3 2 4 ผู้หญิง
118 ภาพที่ 88 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่32 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว กระบวนท่าฟ้อนที่ 8 ผู้ชายทั้งหมดท าท่าเหินเวหา หมุนไป ทางซ้ายมือของตัวเอง ศีรษะ : เอียงซ้าย มือขวา : ตั้งวงบน มือซ้าย : ท าท่าแทงวิสัย เท้า : ย่ าเท้าขวาสลับเท้าซ้ายตาม จังหวะ ผู้ชายทั้งหมดท าท่าเหินเวหา หมุน กลับไปทางขวามือของตัวเอง พร้อมกับ แปรแถวไปหาผู้หญิง ศีรษะ : เอียงขวา มือขวา : ท าท่าแทงวิสัย มือซ้าย : ตั้งวงบน เท้า : ย่ าเท้าขวาสลับกับท้าซ้ายตาม จังหวะ ที่มา: ผู้วิจัย
119 ภาพที่ 89 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่33 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว ท่าฟ้อนที่9 ผู้หญิงคนที่ 4, 6 ร าคู่กัน ผู้หญิง 4, 6 ลุกขึ้นเปลี่ยนแถว พร้อ3 กับร าคู่กัน โดยใช้ท่าร าที่เปลี่ยนแถว ดังนี้ ศีรษะ : ก้มศีรษะเล็กน้อย มือ: ท าท่าตากข้าวแตน ระดับชายพก ม้วนมือออกสลับกันจนมาถึงที่ เท้า : วิ่งเรียบเท้ามาด้านขวาของเวที ที่มา: ผู้วิจัย
120 ภาพที่ 90 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่34 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าร า ทิศ การแปรแถว ท่าฟ้อนที่10 คู่ผู้หญิง 4, 6 ร าคู่กันต่อจากท่าที่ 13 ศีรษะ : เอียงขวาตามมือสูง มือขวา : ท าท่าบัวชูฝัก มือซ้าย : มือซ้ายเท้าสะเอว เท้า : ย่ าเท้าซ้าย ขวา สลับกันตาม จังหวะ พร้อมกับหมุนรอบตัว ทางขวามือ ที่มา: ผู้วิจัย
121 ภาพที่ 91 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่35 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว ท่าฟ้อนที่11 ผู้หญิง 4, 6 ร าคู่กัน ศีรษะ : เอียงซ้ายเปลี่ยนเอียงขวา 3 ครั้ง มือขวา : มือขวาตะแคงมือ แล้วผายมือ ออกสลับกับมือซ้าย มือซ้าย : ผายมือซ้ายออกระดับชายพก แล้วตะแคงมือสลับกับมือขวา ตามจังหวะ 3 ครั้ง เท้า : ย่ าเท้าขวาแตะเท้าซ้าย แล้วเปลี่ยน ย่ าเท้าซ้ายแตะเท้าขวา ที่มา: ผู้วิจัย
122 ภาพที่ 92 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่36 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว ท่าฟ้อนที่12 ผู้หญิง 4, 6 ท าท่าร าเปลี่ยนแถว ดังนี้ ศีรษะ : เอียงซ้ายเปลี่ยนเอียงขวา มือขวา : เท้าสะเอว มือซ้าย: ตะแคงมือระดับชายพกพร้อมกับ เปิดมือออก *ท ามือสลับกันตามจังหวะ เท้า : ย่ าเท้าตามจังหวะเล็กไปยังแถวปาก พนัง ที่มา: ผู้วิจัย
123 ภาพที่ 93 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่37 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าร า ทิศ การแปรแถว กระบวนท่าร าที่13 คู่ที่ 2 ผู้หญิง ท าท่าตากข้าวแตน ศีรษะ : เอียงซ้ายเปลี่ยนเอียงขวา สลับกัน ตามจังหวะ มือ : มือทั้งสองท าท่าตากข้าวแตนระดับ ชายพก เท้า : ย่ าเท้าตามจังหวะอยู่ทางด้านซ้ายของ ผู้ชาย จากนั้น เปลี่ยนฝั่งมาอยู่ด้านขวา ผู้ชาย ท าท่ากาตากปีก ศีรษะ : เอียงขวาเปลี่ยนเอียงซ้าย สลับกัน ตามจังหวะ มือ : มือทั้งสองข้างตั้งวงระดับไหล่แล้วขยับ ข้อศอกตามจังหวะคล้ายท่านก เท้า : ย่ าเท้าตามจังหวะ อยู่ทางด้านขวาของ ผู้หญิง จากนั้นเปลี่ยนฝั่งมาอยู่ด้านซ้าย ที่มา: ผู้วิจัย
124 ภาพที่ 94 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่38 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าร า ทิศ การแปรแถว คู่ที่ 2 (ต่อ) ผู้หญิง ศีรษะ : เอียงขวา ข้างตั้งวง มือขวา : มือขวาตั้งวง มือซ้าย : ท าท่าแทงวิสัย เท้า : นั่งทับส้นเท้าแล้วสะดุ้งตัวตามจังหวะ ผู้ชาย ท าท่าตากข้าวแตน 3 ครั้ง ศีรษะ : เอียงซ้ายเปลี่ยนเอียงขวามือขวา หงายท้องแขนปลายนิ้วมืออยู่ระดับ ศีรษะจ ากนั้นลดมือขวาลงม้วน ข้อมือปลายนิ้วชี้เข้าหาล าตัวอยู่ ระดับสะโพก (ท าสลับกันกับมือซ้าย ตามจังหวะ) มือซ้าย : ปลายนิ้วชี้เข้าหาล าตัวอยู่ระดับ สะโพกจ ากนั้นเลื่อนมือขึ้นม้วน ข้อมือออกหงายท้องแขนปลายนิ้ว มืออยู่ระดับศีรษะ (ท าสลับกันกับ มือขวาตามจังหวะ) เท้า : หันหน้าเข้าหาฝ่ายหญิง แล้วก้าวข้าง เท้าซ้าย แล้วสะดุ้งตัวตามจังหวะ ที่มา: ผู้วิจัย
125 ภาพที่ 95 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่39 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว ที่ 2 (ต่อ) ผู้หญิง ศีรษะ : เอียงซ้ายเปลี่ยนเอียงขวา ตามจังหวะ ครั้ง สุดท้ายเอียงขวา มือ : มือทั้งสองจีบหงายระดับอกงอแขนเล็กน้อย แล้ว เดาะแขน 1 ครั้ง จากนั้นคลายจีบแล้วตั้งวงระดับ ไหล่ พร้อมกับเดาะแขนเล็กน้อยตามจังหวะ เท้า : นั่งทับส้นเท้าสะดุ้งตัวตามจังหวะ จากนั้นลุกขึ้นย่ า เท้าเปลี่ยนแถว ผู้ชาย ศีรษะ : เอียงซ้ายมองมือสูง มือ : มือขวาตั้งวงระดับปาก มือซ้ายสอดมือขึ้น แล้วม้วน มือตั้งวง ท าเช่นนี้สลับกับมือซ้าย 3 ครั้ง เท้า : ค่อยๆหมุนตัวไปทางซ้ายมือของตัวเอง โดยให้เท้า ซ้ายไขว้หน้าเท้าขวา จากนั้นค่อยๆย่อตัวไปหา ผู้หญิง * จากนั้นผู้ชายท าท่ากาตากปีกเปลี่ยนแถวไปแทนที่คู่ที่ 3 แล้วคู่ที่ 3 ขยับเปลี่ยนแถวขึ้นมาแทนที่คู่ที่ 4 และคู่ที่ 4 ออกมาร าตรงกลางโดยใช้ท่าเดินเป็นท่าเหินเวหา 2 ครั้ง ที่มา: ผู้วิจัย
126 ภาพที่ 96 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่40 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว กระบวนท่าฟ้อนที่ 14 คู่ที่ 4 ผู้หญิง ศีรษะ : หมุนศีรษะเริ่มจากด้านซ้ายไปด้านขวา มือขวา : ท าท่าตากข้าวแตนโดยมือขวา วนมือสูง เหนือศีรษะ มือซ้ายวนมือตามมือขวา เท้า : เท้าทั้งสองยืนกางขาแล้วเอนตัวไปด้านหลัง เล็กน้อย ผู้ชาย ศีรษะ : หมุนคอเริ่มจากด้านขวาไปด้านซ้าย พร้อม กับเอนตัวไปด้านหลังเล็กน้อย มือ : ท าท่าตากข้าวแตนโดยมือทั้งสองแบมือไป ด้านหลังพร้อมกับมือมือ 2 ครั้ง จากนั้นเปลี่ยน มือตั้งวง เท้า : นั่งคุกเข่าทับส้นแยกเข่าทั้งสองข้างออกจากกัน จากนั้นค่อย ๆ ลุกขึ้นยืน ที่มา: ผู้วิจัย
127 ภาพที่ 97 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่41 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว คู่ที่ 4 (ต่อ) ผู้หญิง ศีรษะ เอียงขวา มือ : ท าท่าตากข้าวแตนระดับปาก จากนั้นท าท่ากา ตากปีก เริ่มจากจีบหงายแล้วคลายจีบตั้งวง แล้ว ขยับตามจังหวะ เท้า : ย่ าไขว้เท้าขวา ตามด้วยเท้าซ้าย ตามจังหวะใหญ่ จากนั้นย่ าเท้าเร็วขึ้นเพื่อเปลี่ยนแถว ผู้ชาย ศีรษะ : เอียงซ้าย มือ : ท าท่าตั้งวงระดับไหล่ จากนั้นท าท่ากาตากปีก เริ่มจากจีบหงายแล้วคลายจีบตั้งวง แล้วขยับ ตามจังหวะ เท้า : ย่ าไขว้เท้าขวา ตามด้วยเท้าซ้าย ตามจังหวะใหญ่ จากนั้นย่ าเท้าเร็วขึ้นเพื่อเปลี่ยนแถวไปแทนที่คู่ ผู้หญิง ที่มา: ผู้วิจัย
128 ภาพที่ 98 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่42 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว ท่าฟ้อนที่15 คู่ที่ 1 ออกมาร าตรงกลางโดยใช้ท่ากาตากปีก คู่ที่1 ผู้หญิง ศีรษะ : เอียงซ้าย มือ : มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาหยิบจีบ พร้อมกับ เดาะแขนตามจังหวะ เท้า ย่ าเท้าขวาสลับกับเท้าซ้ายมาตรงกลางแถว ผู้ชาย ศีรษะ : เอียงซ้าย มือ : ทั้งสองข้างหยิบจีบแล้วคลายจีบตั้งวง พร้อมกับเดาะแขนตามจังหวะ เท้า : ย่ าเท้าขวาสลับกับเท้าซ้ายมาตรงกลางแถว ที่มา: ผู้วิจัย
129 ภาพที่ 99 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่43 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว กระบวนท่าฟ้อนที่ 16 คู่ที่1(ต่อ) ผู้หญิง ศีรษะ : เอียงขวาเปลี่ยนเอียงซ้าย มือขวา : แทงมือออกจากอกไปตั้งวงเท้าสะเอว มือซ้าย : เท้าสะเอว แล้วเปลี่ยนมือไปแทงมือออก จากอก ท าสลับกันตามจังหวะ เท้า : ก้าวไขว้หน้าเท้าขวา พร้อมกับสะดุ้งตัวตาม จังหวะ และเอนตัวมองหน้าฝ่ายชายเล็กน้อย ผู้ชาย ศีรษะ : เอียงขวาเปลี่ยนเอียงซ้าย มือขวา : แทงมือออกให้รับกับมือผู้หญิงแล้วเท้าสะเอว มือซ้าย : เท้าสะเอว แล้วเปลี่ยนมือไปแทงมือออก ท า สลับกันตามจังหวะ เท้า : ก้าวข้างเท้าซ้าย สลับกับเท้าขวา พร้อมกับสะดุ้ง ตัวตามจังหวะ และเอนตัวมองหน้าฝ่ายหญิง เล็กน้อย ที่มา: ผู้วิจัย
130 ภาพที่ 100 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่44 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว คู่ที่1(ต่อ) ผู้หญิง ศีรษะ : เอียงซ้ายเปลี่ยนเอียงขวา มือ : มือทั้งสองวนมือข้างตัวระดับหน้าแล้วน ามาไว้ ที่ข้างสะโพกขวา เท้า : ก้าวหน้าเท้าขวา พร้อมสะดุ้งตัวตามจังหวะ ผู้ชาย ศีรษะ : เอียงซ้ายเปลี่ยนเอียงขวา มือ : ท าท่าตากข้าวแตน มือขวาแบมือหงาย ท้องแขน แล้วม้วนมือออกแล้วมาไว้ที่สะโพก ท าลักษณะนี้สลับกับมือซ้าย เท้า : นั่งคุกเข่าเท้าซ้าย เท้าขวาตั้งเข่าขึ้น พร้อม สะดุ้งตัวตามจังหวะ ที่มา: ผู้วิจัย
131 ภาพที่ 101 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่45 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว ท่าฟ้อนที่20 ทุกคน ท าท่าฟันไร่ฟันนา ศีรษะ : เอียงขวา มือ: มือทั้งสองแบมือตะแคงมือเฉียงพร้อม กับฟันมือลงระดับข้างล าตัว เท้า : ย่ าเท้าซ้าย-ขวาตามจังหวะเล็ก แถวปากพนังหงาย แต่เดินสลับ แทนที่กัน - คู่ที่ 1 ไปแทนที่คู่ที่ 2 - คู่ที่ 2 ไปแทนที่คู่ที่ 3 - คู่ที่ 3 ออกไปร าตรงกลาง - คู่ที่ 4 ไปแทนที่คู่ผู้หญิง - คู่ผู้หญิง ไปแทนที่คู่ที่ 4 ที่มา: ผู้วิจัย
132 ภาพที่ 102 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่46 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว กระบวนท่าฟ้อนที่ 21 คู่ที่ 4 ท าท่าฟันไร่ฟันนา ย่ าเท้ามา ตรง กลาง หันหน้าท า 4 ครั้ง หันหลัง 4 ครั้ง ที่มา: ผู้วิจัย
133 ภาพที่ 103 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่47 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าร า ทิศ การแปรแถว คู่ที่ 4 ผู้หญิง ท าท่ากาตากปีน ศีรษะ : เอียงขวา มือ : มือทั้งสองหยิบจีบหงายแล้วคลายจีบตั้งวง ระดับไหล่ พร้อมกับเดาะแขนตามจังหวะ เท้า : ย่ าเท้าขวา-ซ้ายตามจังหวะ พร้อมหัน ขวามือวนกับผู้ชาย ผู้ชาย ท าท่ากาตากปีน ศีรษะ : เอียงขวา มือ : มือทั้งสองหยิบจีบหงายแล้วคลายจีบตั้งวง ระดับไหล่ พร้อมกับเดาะแขนตามจังหวะ เท้า : ย่ าเท้าขวา-ซ้ายตามจังหวะ พร้อมหัน ขวามือวนกับผู้หญิง ที่มา: ผู้วิจัย
134 ภาพที่ 104 ท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี ที่มา: ผู้วิจัย ตารางที่48 รูปแบบการแสดงและโครงสร้างท่าฟ้อนไทยวน ต าบลต้นตาล จังหวัดสระบุรี อธิบายกระบวนท่าฟ้อน ทิศ การแปรแถว คู่ที่ 4 ผู้หญิงและผู้ชายท าท่าเหินเวหา ศีรษะ : เอียงซ้าย มือ : มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายแทงมือท่า แทงวิสัย เท้า : ย่ าเท้าตามจังหวะเล็กโดยผู้ชายหัน หลังวนกับผู้หญิงเป็นครึ่งวงกลม จากนั้นเปลี่ยนแถว ที่มา: ผู้วิจัย