คู่มือศึกษาธรรมชาตินกใน มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์

คู่มือศึกษาธรรมชาติ
นกในมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์


ปิยะพงค์ โชติพันธุ์













































โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำาริ
สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
สนองพระราชดำาริโดย มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์


WU
BIRDS



ISBN 978-974-7557-82-4



คู่มือศึกษาธรรมชาติ
นกในมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์




ผู้เรียบเรียง ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
บรรณาธิการ รวมพร คงจันทร์

พิมพ์ครั้งที่ 1 พ.ศ.2563 จำานวน 200 เล่ม

จัดทำาโดย มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์
ศิลปกรรมและรูปเล่ม ศักดิ์ดา ใบมิเด็น

ภาพประกอบเนื้อหา รายชื่อ (จำานวนภาพ)
กฤษณศักดิ์ สิงห์คำา (4) เพ็ญพรรณ กิตตินาคกำาธร (1)
เข็มทอง ต้นสกุลรุ่งเรือง (8) มาโนช แตงตุ้ม (2)

จเร เมฆแก้ว (1) วัลลา ตันตโยทัย (1)
ดนัย ผลิโกมล (2) วีระนุช นิลนนท์ (9)

ธีรพล ทองเพชร (1) เศรษฐพงศ์ ตันธนวัฒน์ (4)
นคร กกแก้ว (3) สมิทธิ์ สุติบุตร์ (12)

นพวรรณ บุปผาชาติ (1) สุมาลี วงษ์ดารา (12)
นิติ สุขุมาลย์ (1) สุวรรณา หมู่ขจรพันธ์ (4)

ปิยะพงค์ โชติพันธุ์ (128) อากฤษฏิ์ บุญสงวน (6)
พิชิต ภูมะธน (1) อายุวัต เจียรวัฒนกนก (18)

พิมพ์ที่ บริษัท อะวา 2013 จำากัด
94 ถนนสามมิตร ตำาบลหาดใหญ่ อำาเภอหาดใหญ่

จังหวัดสงขลา 90110
โทรศัพท์ 081-5414768, 089-8702641

โทรสาร 074-891057



ภาพ : เพ็ญพรรณ กิตตินาคกำาธร

คำานำาบรรณาธิการ



่
ี
่
มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์และสถาบันการศึกษาหลายแห่งในประเทศ ตั้งอยู่ในพื้นททยังมีร่มไม้และธรรมชาติ
ี
ึ
ที่สวยงามเอื้อประโยชน์ต่อการอยู่อาศัยร่วมกันของทั้งคนและสัตว์ป่าโดยเฉพาะนกนานาชนิด จงสมควรท ่ ี
่
ี
้
จะได้มีการสำารวจความหลากหลายทางธรรมชาติเพื่อนำามาใช้ให้เกิดประโยชน์ต่อการศึกษาของทั้งผูทอยู่อาศัย
ใช้พื้นที่นั้นและชุมชนรายรอบ
หนังสือคู่มือศึกษาธรรมชาติ นกในมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ เป็นหนังสือที่ใช้ประกอบการเรียนรู้เกี่ยวกับ
์
ชีววิทยาบางประการของนกและกิจกรรมดูนกในบริเวณมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ เป็นข้อมูลที่ผู้เรียบเรียง
่
(ผศ.ดร.ปิยะพงค์ โชติพันธุ์) ได้รวบรวมไว้ตั้งแตเริ่มดูนกในมหาวิทยาลัยฯ เมอปี พ.ศ.2541 ตอมาในปี
ื
่
่
พ.ศ.2563 อุทยานพฤกษศาสตร์ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ได้ร่วมสนองพระราชดำาริฯ ภายใต้โครงการ
อนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำาริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (อพ.สธ.)
ในการสำารวจชนิดนกในอุทยานพฤกษศาสตร์และมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ ทำาให้ได้ข้อมูลเพิ่มเติมที่สมบูรณ์
ี
่
มากขึ้น รวมชนิดนกจากข้อมูลเดิมและข้อมูลใหม่ทั้งสิ้น 158 ชนิด เป็นทั้งนกทอยู่หากินเป็นประจำาในพื้นที่
้
และนกอพยพเข้ามาตามฤดูกาล มีทั้งนกป่าและนกนา แสดงให้เห็นถึงความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่ในมหาวิทยาลัย
ำ
วลัยลักษณ์ ที่สามารถใช้เป็นแหล่งศึกษาทางธรรมชาติที่ควรมีการจัดการให้เหมาะสมและอนุรักษ์ไว้
การเรียนรู้เกี่ยวกับนกจะเชื่อมโยงไปยังสิ่งแวดล้อมในที่อยู่อาศัยทั้งทางกายภาพและชีวภาพซึ่งล้วนเป็น
ี
่
ทรัพยากรธรรมชาตทมคุณค่า หวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือเล่มนี้จะเป็นประโยชน์ไม่มากก็น้อยต่อการสร้างจิตสำานึก
ิ
ี
่
รักหวงแหนและปกปักษ์รักษาทรัพยากรธรรมชาติ ตามความมงหวังของโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช
ุ
อันเนื่องมาจากพระราชดำาริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (อพ.สธ.)

รวมพร คงจันทร์









WU
BIRDS



บทนำา


มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์มีพื้นที่รวมประมาณ 9,000 ไร่ ตั้งอยู่ในตำาแหน่งทางภูมิศาสตร์โลกระหว่าง
0
0
0
0
8 037’50.5” ถึง 8 039’0.9”เหนือ และ 99 052’21.5” ถึง 99 054’49.4”ตะวันออก สูงจากระดับนำ้าทะเล
ปานกลางประมาณ 1 เมตร ได้รับอิทธิพลจากลมมรสุมพัดผ่าน 2 ครั้งต่อปี คือลมมรสุมฤดูร้อนและมรสุม
ฤดูหนาว ทำาให้มีปริมาณนำ้าฝนในพื้นที่เฉลี่ยประมาณ 2,300 มิลลิเมตรต่อปี อุณหภูมิเฉลี่ย 25.6-28.5 C
O
เดือนมีนาคมถึงพฤษภาคมเป็นช่วงฤดูร้อน มีฝนตกชุกในเดือนตุลาคมถึงธันวาคม ทำาให้พื้นที่โดยทั่วไปมีความ
ชุ่มชื้นค่อนข้างสูง พื้นที่ส่วนที่เป็นป่าอนุรักษ์มีพรรณไม้รกทึบตลอดปี ไม่มีฤดูกาลผลัดใบ ลักษณะเป็นป่าดิบชื้น
ในที่ราบตำ่าที่แปรสภาพมาจากป่าพรุดั้งเดิม มีไม้พื้นล่าง เช่น หวาย ระกำา เป็นต้น ป่าบางส่วนเคยมีราษฎร
เข้าไปอาศัยปลูกยางพารา ไม้ผลและทิ้งร้าง ต่อมามีพรรณไม้ป่าขึ้นผสมจนกลายสภาพเป็นป่าชั้นสองแบบ
ี
่
ี
่
สวนสมรม นอกจากนี้พื้นทมหาวิทยาลัยยังมีต้นไม้ปลูกใหม่ในเขตการศึกษาและรอบ ๆ ทพักอาศัยทั้งยังมี
พื้นที่ทำาการเกษตรในฟาร์มหาวิทยาลัย มีสวนสาธารณะ อ่างเก็บน้า และทุ่งเลี้ยงสัตว์ดั้งเดิม ซึ่งอยู่ห่างจาก
ำ
ฝั่งทะเลตามระยะขจัดโดยเฉลี่ยเพียง 7.5 กิโลเมตร ทำาให้สภาพพื้นที่มีความหลากหลายเอื้อต่อการอยู่อาศัย
หากินของนกหลายชนิดรวมถึงนกที่พบได้ตามป่าชายเลนและนกชายเลนที่เป็นนกอพยพ
ชนิดนกที่พบได้ในมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์มีการบันทึกไว้อย่างไม่เป็นทางการตั้งแต่ปี พ.ศ.2541 โดยกลุ่ม
สมาชิกชมรมดูนกมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ นักศึกษาทำาโครงงาน บุคลากรของมหาวิทยาลัย และบุคคลภายนอก
ที่เข้ามาทำากิจกรรมดูนกจำานวนหนึ่ง ในปี พ.ศ.2563 ได้มีการสำารวจอย่างต่อเนื่องประจำาทุกสัปดาห์ เป็นเวลา
12 เดือน จาก 9 สถานี พบนกรวมกับรายชื่อเดิมทั้งสิ้น 158 ชนิด จาก 55 วงศ์ โดยได้ตัดรายชื่อที่มีบันทึกไว้
ี
แต่เดิมบางชื่อออกเนื่องจากไม่อยู่ในวิสัยทพบได้ในพื้นทมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ จากการศึกษาในโครงการวิจัยฯ
่
ี
่
ำ
โดยทำาบ่อน้าขนาดเล็กสำาหรับให้นกลงอาบกินริมชายป่าหลายจุดเพื่อสังเกตพฤติกรรมนก ทำาให้พบนกชนิดที่
เห็นได้ยากจากการเดินสำารวจ เช่น นกอัญชันป่าขาเทา นกหนูแดง นกอัญชันอกเทา นกแต้วแล้วธรรมดา เป็นต้น
ี
่
นอกจากนี้ยังมีนกบางชนิดเข้ามาหากินหรือหยุดพักเฉพาะช่วงที่มีการเปลยนแปลงตามฤดูกาลเป็นระยะสั้น ๆ
่
ี
เพียงไม่กวัน หากไม่ได้สำารวจเป็นประจำาจะไม่พบ เช่น นกเงือกกรามช้างปากเรียบ
นกนางนวลแกลบแคสเปี้ยน นกกะเต็นน้อยสามนิ้ว เป็นต้น
ี
นกทพบจำานวน 158 ชนิด คิดเป็นประมาณร้อยละ 15 ของนกทมีรายงาน
่
่
ี
ในประเทศไทย มีทั้งที่เป็นนกประจำาถิ่น นกอพยพ
เข้ามาหากิน เข้ามาทำารังวางไข่และอพยพผ่าน
เป็นนกป่า นกนำ้าและนกชายเลน ทั้งชนิดทพบได้
ี
่
บ่อยมากถึงหายากของประเทศ แสดงให้เห็นถึงความ
หลากหลายทางระบบนิเวศในพื้นที่มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์
ที่เอื้อประโยชน์ต่อการอยู่อาศัยของนก

6 WU
BIRDS

การดูนก


ถ้ากำาลังมองหางานอดิเรก
่
่
ี
ำ
ี
สนุก ๆ ททาได้แทบทุกทโดยไม่ต้อง
เสียค่าใช้จ่ายมากนัก กิจกรรมดูนก
่
ในธรรมชาติหรือทเรียกกันสั้น ๆ ว่า
ี
ดนก (birdwatching หรือ birding)
ู
่
ี
เป็นอีกทางเลือกททำาได้ง่ายเพียง
มีกล้องส่องทางไกล (binoculars)
และคู่มือดูนก (bird field guide
book หรือ bird guide) ดี ๆ
ของท้องถิ่นสักเล่ม เราจะเรียก
คนทดูนกอย่างเป็นกิจจะลักษณะว่า ภาพ : เนเจอร์สปาย
่
ี
นักดูนก (birdwatcher หรือ birder)
จะเพื่อความสนุกสนานในยามว่าง หรือเพื่อเก็บสถิติชนิดนกที่ได้เห็นแล้วของตนเอง (life list)
หรือแม้กระทั่งการออกตามหานกชนิดใหม่ ๆ ให้กับตัวเอง (lifer) แต่ไม่ว่าจะด้วยวัตถุประสงค์ใด
อย่างน้อยจะได้รับความเพลิดเพลินจากสีสันสดใส กริยาท่าทางที่สวยงาม และเสียงร้อง
(song) อันไพเราะ เพียงเดินออกไปนอกบ้านหรือแม้แต่มองออกไปนอกหน้าต่างบ้าน
จะพบว่ามีนกหลายชนิดอยู่รอบ ๆ ตัวเราจนน่าประหลาดใจ โดยเฉพาะหากมีโอกาสได้ทำา
ที่ให้อาหารนกหรืออ่างอาบน้านกไว้ข้างบ้านก็ไม่ต้องออกไปไหนไกล วิธีที่ดีที่สุดในการดูนกคือ
ำ
การเฝ้าสังเกตรูปร่าง พฤติกรรมและฟังเสียงร้อง เนื่องจากนกแต่ละชนิดมีลักษณะเฉพาะตัว
เมื่อรู้จักนกมากขึ้นจะรู้สึกสนุกและตื่นเต้นกับกิจกรรมดูนกในธรรมชาติเพิ่มขึ้นเป็นลำาดับ
การดูนกให้ประโยชน์หลายประการ นอกจากจะได้รับความเพลิดเพลินและผ่อนคลาย
จากวิถีชีวิตประจำาวัน ยังฝึกให้เป็นคนหูไวตาไว ชอบสังเกต และได้รับความรู้เกี่ยวกับสัตว์ป่า
และสิ่งแวดล้อม เกิดความรักธรรมชาติและหวงแหนที่จะอนุรักษ์ การดูนกในวัยเด็กช่วยให้
เด็กมีพัฒนาการด้านการเรียนรู้สิ่งรอบข้าง เพราะในการหานกจำาเป็นต้องฟัง ต้องมองหา
การเคลื่อนไหวอย่างรวดเร็วเพื่อให้เห็นตัวนกก่อน จากนั้นจึงมุ่งความสนใจไปที่รายละเอียด
เพื่อมองหาสิ่งบ่งชี้ลักษณะบนตัวนก เช่น รูปพรรณ สัณฐาน ลวดลาย สีสัน และพฤติกรรม
นั่นหมายความว่าการเป็นนักดูนกจะต้องมีทักษะในการปรับตัวให้เข้ากับธรรมชาติ การเฝ้า
สังเกตสิ่งรอบตัว การแยกแยะกลิ่นและเสียงของธรรมชาติ สิ่งเหล่านี้จะช่วยพัฒนาการ
ทำางานของระบบประสาทสัมผัส รวมทั้งการสร้างเสริมสมาธิและความตั้งใจ ยิ่งไปกว่านั้น
มีงานวิจัยที่แสดงให้เห็นว่าการฝึกให้เด็กทำากิจกรรมดูนกเป็นกลุ่มอย่างต่อเนื่อง จะส่งเสริม
พัฒนาการทั้งทางด้านสังคมและสติปัญญาอีกด้วย


7 WU
BIRDS

แหล่งดูนกในมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์



2. ศูนย์กีฬาและสุขภาพและพื้นที่โดยรอบ

พื้นทส่วนใหญ่เป็นสนามหญ้าตัดแต่ง มีทุ่งหญ้าธรรมชาติ
่
ี
1. ฟาร์มมหาวิทยาลัย และป่าละเมาะริมชายขอบด้านทิศเหนือ มีไม้ยืนต้น
เช่น กระถินเทพา แซะ หางนกยูงฝรั่งขึ้นแซมประปราย
พื้นที่ประกอบด้วยสวนไม้ผล นาข้าว บ่อเลี้ยงสัตว์นำ้า เป็นที่อยู่อาศัยของนกทุ่งและนกชายป่า
อ่างเก็บน้าขนาดใหญ่ ทุ่งหญ้า พื้นที่ชุ่มน้า ป่าละเมาะ
ำ
ำ
และคอกปศุสัตว์ มีต้นยางนาขนาดใหญ่ขึ้นอยู่ประปราย
ำ
ำ
มีไม้ผล เช่น ปาล์มน้ามัน มะพร้าวน้าหอม ขนุน ทุเรียน
ส้มโอ สละ เป็นต้น พื้นทรวมประมาณ 2,000 ไร่ เป็นท ี่ 2
ี
่
อาศัยของนกทุ่ง นกนำ้า และนกชายป่า








1
3. อุทยานพฤกษศาสตร์
และโบราณสถานตุมปัง 3

ี
่
พื้นทประกอบด้วยไม้ป่ามากกว่า
140 ชนิด เป็นไม้ยืนต้น เช่น ไม้ 4
ในวงศ์ ถั่ว เข็ม ยางพารา อบเชย
มะเดอ น้อยหน่า หมาก ไผ่ เป็นต้น
่
ื
มีไม้ล้มลุก เช่นไม้ในวงศ์บุก บอน
ขิงข่า เอื้องหมายนา หวายลิง คล้า
มะพร้าวนกคุ่ม ย่านลิเภา ลำาเท็ง
ผักกูด เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีสวน
ไม้ดอกไม้ประดับ สวนไม้สมุนไพร
สวนรวบรวมพันธุ์กล้วย สวนยาง 4. กลุ่มอาคารที่พักบุคลากรและพื้นที่โดยรอบ
ี
พารา ป่าละเมาะ และป่าชั้นสอง เป็นพื้นท่ปรับใหม่แต่ยังมีต้นยางนาและต้นจามจุรี
ในที่ราบตำ่าแบบผสมผสาน มีทุ่ง ขนาดใหญ่เป็นไม้ดั้งเดิมอยประปราย มีไม้ปลูกใหม ่
ู
่
่
ู
หญ้าและอ่างเก็บนำ้าขนาดใหญ ่ เช่น เสลา ตะแบก นนทรี ประด ไทร ปาล์มนำ้ามัน
พื้นที่รวมประมาณ 1,750 ไร่ เป็น เป็นต้น และยังมีสนามหญ้าขนาดเล็กเป็นหย่อม ๆ
ที่อยู่อาศัยของนกทุ่ง นกนำ้า และ
ำ
นกป่าในที่ราบต่า
8 WU
BIRDS

6. สวนสาธารณะหน้ามหาวิทยาลัย
่
ี
พื้นทด้านทิศใต้เป็นสวนไม้ประดับ ประกอบด้วย
สนามหญ้า ไม้ดอก ไม้ยืนต้นและกลุ่มต้นจามจุรี
ี
่
่
ขนาดใหญ มีอ่างน้าขนาดใหญ่อยู่กลางพื้นท ทิศใต้
ำ
5. เขตการศึกษาและหอพักนักศึกษาและพื้นที่โดยรอบ เป็นทุ่งนา ทุ่งหญ้า พื้นที่ชุ่มน้า ดงกระถินเทศและ
ำ
ี
่
เป็นพื้นที่ปรับใหม่ ล้อมรอบด้วยคูสำาหรับระบายนำ้าในฤดูนำ้าหลาก ป่าละเมาะ พื้นทรวมประมาณ 540 ไร่ เป็นที่อาศัย
ำ
ำ
แต่มีน้าขังตลอดทั้งปีและมีพืชหนาแน่นในหน้าแล้งเป็นที่อาศัยหากิน ของนกน้าและนกทุ่งหลายชนิด
ำ
ของนกน้าหลายชนิด มีทุ่งหญ้าเลี้ยงสัตว์ดั้งเดิมและป่าละเมาะขนาดใหญ ่
บริเวณรอบ ๆ อาคารมีสนามหญ้าตัดสั้นและไม้ยืนต้นปลูกใหม่ เช่น 7. วัดแส็งแร็งและพื้นที่โดยรอบ
ำ
ตะแบก ประดู่ ปาล์มน้ามัน พิกุล หางนกยูงฝรั่ง พญาสัตบรรณ เป็นต้น
ำ
เป็นที่อยู่อาศัยของนกในเขตชุมชน นกน้าและนกทุ่งหลายชนิด สภาพเป็นที่นาเก่าทิ้งร้างจนเป็นทุ่งหญ้า
เลี้ยงสัตว์และป่าละเมาะ มีแอ่งน้าขังและ
ำ
ำ
พื้นที่ชุ่มน้า เป็นที่อาศัยของนกน้า นกทุ่ง
ำ
นกชายป่าและนกชายเลนอพยพ
6
5
7



8

9
ำ
8. บ่อบำาบัดน้าเสียและพื้นที่โดยรอบ
่
ประกอบด้วยบอบำาบัดนำ้าเสีย 3 บอ บึงประดิษฐ์
่
สำาหรับรับนำ้าบำาบัดแล้ว 1 บ่อที่ปล่อยให้พืชนำ้าขึ้น
ปกคลุมตามธรรมชาติ เป็นที่อยู่อาศัยของนกอีโก้ง
นกอีลำ้า นกอีแจวและนกพริกแห่งเดียวของพื้นที่ใน
มหาวิทยาลัย นำ้าจากบึงประดิษฐ์ถูกปล่อยออกสู่ 9. โรงพยาบาลศูนย์การแพทย์และพื้นที่โดยรอบ
บึงรับนำ้าขนาดใหญ่ที่กลายเป็นพื้นที่ชุ่มนำ้าในหน้า พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นทุ่งหญ้าและพื้นที่ชุ่มน้า มีบึงน้าขนาดใหญ่
ำ
ำ
ำ
น้าหลากเป็นที่หากินของนกน้าและนกชายเลนอพยพ ทางด้านทิศใต้เกิดจากการขุดดินไปใช้ถมพื้นที่ เป็นที่อาศัย
ำ
และบางส่วนเปลี่ยนสภาพเป็นทุ่งหญ้าในหน้าแล้ง หากินของนกน้าและนกชายเลนอพยพ มีถนนดินกั้นอาณาเขต
ำ
เป็นที่ทำารังวางไข่ของนกแอ่นทุ่งใหญ่ มหาวิทยาลัยอยู่ทางทิศตะวันออก ริมถนนมีไม้ใหญ่และป่า
ละเมาะขึ้นปกคลุมเป็นที่หยุดพักหากินของนกอพยพและ
อพยพผ่านหลายชนิด

9 WU
BIRDS

อนุกรมวิธานและการจัดลำาดับชนิดนก
หนังสือเล่มนี้ยึดหลักการจัดลำาดับทางอนุกรมวิธานตาม วิธีใช้หนังสือ
ลักษณะการวิวัฒนาการ เรียงลำาดับชนิดนกตามแบบ
Treesucon and Limparungpatthanakij (2018)
ในหนังสือ Lynx and BirdLife International FIELD การบรรยายลักษณะรูปร่าง
Guides “Birds of Thailand” ขนาด
แสดงขนาดโดยวัดจากปลายปากตลอดลำาตัวถึงปลายหางเส้นที่ยาว
ที่สุด (นอกจากที่ระบุไว้) แสดงเป็นค่าต่าสุด-สูงสุด โดยไม่ระบุเพศ
ำ
ใช้หน่วยเป็นเซนติเมตร (แสดงเป็นตัวเลขตามด้วยหน่วยย่อ ซม.
ต่อจากชื่อไทย)
สถานภาพ
อ้างตาม จารุจินต์ นภีตะภัฏ และคณะ (2555) คือ 1) นกประจำาถิ่น
หมายถึง นกที่พบได้ตลอดทั้งปี อาจมีการทำารังวางไข่ หรือคาดว่า
จะทำารังวางไข่ในบริเวณนั้น อย่างไรก็ตามนกประจำาถิ่นบางชนิด
่
ี
อาจไม่พบได้ทั้งปีในพื้นทมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ 2) นกอพยพ
หมายถึง นกททำารังวางไข่ในบริเวณอื่น มักเป็นพื้นทางตอนเหนือและ
ี
่
ตอนกลางของทวีปเอเชีย เมื่อถึงฤดูหนาวระหว่างเดือนกันยายนถึง
พฤษภาคมจะย้ายถิ่นลงมาอาศัยหากินอยู่ในประเทศไทย นกบางชนิด
อาจพบได้ตลอดทั้งปีแต่ไม่ทำารังวางไข่ แต่นกบางชนิดอาจไม่พบ
ตลอดทั้งฤดูอพยพ 3) นกอพยพผ่าน หมายถึง นกที่อพยพเข้ามา
ในฤดูหนาวแต่หยุดพักหากินในประเทศไทยเป็นช่วงเวลาสั้น ๆ
แล้วบินต่อไปทางทิศใต้ไปถึงประเทศอินโดนีเซียและออสเตรเลีย
จะพบในต้นฤดูหนาวและปลายฤดูร้อน 4) นกอพยพมาทำารังวางไข่
หมายถึง นกที่ย้ายถิ่นเข้ามาเพื่อทำารังวางไข่ในช่วงฤดูร้อนถึงฤดูฝน
หรือปลายฤดูฝนต่อต้นฤดูหนาว
ลักษณะ ความชุกชุม
การบรรยายลักษณะของนกดัดแปลงจาก จารุจินต์ นภีตะภัฏ อ้างตาม จารุจินต์ นภีตะภัฏ และคณะ (2555) แบ่งเป็น 5 ลักษณะคือ
่
่
่
กานต์ เลขะกุล และวัชระ สงวนสมบัติ (2555) ในหนังสือ หายากมาก หายาก พบไมบอย พบบ่อย และพบบอยมาก ส่วน
คู่มือศึกษาธรรมชาติหมอบุญส่ง เลขะกุล “นกเมืองไทย” ความชุกชุมที่พบในมหาวิทยาลัยวลัยลักษณะแบ่งเป็น 6 ลักษณะคือ
่
่
่
่
โดยประกอบกับข้อสังเกตของผู้เรียบเรียง เช่น ได้ระบุ หายากมาก หายาก พบไมบอย พบค่อนข้างบอย พบบอย และ
ความแตกต่างของนกในกลุ่มเดียวกันเฉพาะที่พบในมหา พบบ่อยมาก โดยใช้ข้อมูลจากการสำารวจระหว่างเดือนตุลาคม
วิทยาลัยวลัยลักษณ์เพื่อให้สามารถจำาแนกได้ง่ายขึ้น สำาหรับ พ.ศ.2562 ถึงกันยายน พ.ศ.2563 จำานวน 36 ครั้ง ดังนี้คือ “หายาก
นกทถูกจัดแยกเป็นชนิดใหมกว่าในหนังสือคู่มือศึกษา มาก” หมายถึง พบ 0-1 ครั้ง “หายาก” หมายถึงพบ 2-8 ครั้ง
่
่
ี
ธรรมชาติหมอบุญส่ง เลขะกุลฯ ใช้การบรรยายลักษณะ “พบไม่บ่อย” หมายถึง พบ 9-15 ครั้ง “พบค่อนข้างบ่อย” หมายถึง
ดัดแปลงจาก Treesucon and Limparungpatthanakij พบ 16-22 ครั้ง “พบบ่อย” หมายถึง พบ 23-29 ครั้ง และ “พบ
(2018) โดยใช้ลักษณะทั่วไปที่เป็นจุดเด่นที่สามารถสังเกตได้ บ่อยมาก” หมายถึงพบ 30-36 ครั้ง
ในสภาพธรรมชาติ ชนิดที่มีลักษณะแตกต่างกันระหว่าง ถิ่นอาศัย
เพศและวัย จะใช้คำาว่า ตัวผู้ ตัวเมีย นกไม่เต็มวัย ชุดขน
นอกฤดูผสมพันธุ์ และชุดขนฤดูผสมพันธุ์ บางชนิดอาจไม่มี กล่าวถึงที่อยู่อาศัยหากินและทำารังที่พบได้โดยทั่วไปในประเทศไทย
ภาพประกอบทุกสถานะภาพ และที่พบในมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์
10 WU
BIRDS

ตำาแหน่งบนลำาตัวนกที่ใช้ระบุลักษณะ


(ปรับปรุงจาก จารุจินต์ นภีตะภัฏ และคณะ, 2555)





กระหม่อม
หน้าผาก ตา
หัวตา ขนคลุมหู

ปาก
คาง ท้ายทอย

คอ
หลังตอนบน
อก สะบัก

ขนคลุมปีก
หลัง
ตะโพก
สีข้าง

ท้อง ขนคลุมบนโคนหาง

หาง
น่อง


แข้ง
ขนคลุมใต้โคนหาง, ก้น





ตีน ขนปีกบิน










11 WU
BIRDS

นกวงศ์ต่าง ๆ

ที่พบในมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์




กลุ่มนก วงศ์ หน้า ชนิดนก


ไก่ฟ้าและนกกระทา Phasianidae 16 ไก่ป่า
เป็ดและห่าน Anatidae 17-18 เป็ดแดง เป็ดคับแค
นกพิราบและนกเขา Columbidae 19-24 นกเปล้าอกสีม่วงน้าตาล นกเขาเปล้า
ำ
ธรรมดา นกเขาใหญ่ นกเขาชวา
นกเขาไฟ นกพิราบป่า
นกตบยุง Caprimulgidae 25 นกตบยุงหางยาว
นกแอ่น Apodidae 26 นกแอ่นกินรัง
นกกะปูด นกคัดคู และ Cuculidae 27-34 นกกะปูดเล็ก นกกะปูดใหญ่ นกบั้ง
นกบั้งรอก รอกใหญ่ นกกาเหว่า นกคัดคูหงอน
นกคัดคูสีทองแดง นกคัดคูพันธุ์อินเดีย
นกอีวาบตั๊กแตน
นกอัญชัน Rallidae 35-42 นกอัญชันคิ้วขาว นกหนูแดง นก
อัญชันอกเทา นกอัญชันป่าขาเทา
นกกวัก นกอีลุ้ม นกอีล้า นกอีโก้ง
ำ




12 WU
BIRDS

กลุ่มนก วงศ์ หน้า ชนิดนก


นกกระสาและนกตะกรุม Ciconiidae 43 นกปากห่าง
นกช้อนหอยและนกปากช้อน Threskiornithidae 44 นกช้อนหอยขาว
นกยาง Ardeidae 45-57 นกยางไฟธรรมดา นกยางไฟหัวดำา
นกยางกรอกพันธุ์จีน นกยางกรอก
พันธุ์ชวา นกยางกรอกพันธุ์อินเดีย
นกยางเปีย นกยางโทนน้อย นกยาง
โทนใหญ่ นกยางควาย นกยางเขียว
นกกระสานวล นกกระสาแดง นก
แขวก
ำ
ำ
นกกาน้า Phalacrocoracidae 58 นกกาน้าเล็ก
นกตีนเทียน Recurvirostridae 59 นกตีนเทียน
นกหัวโต Charadriidae 60-63 นกหัวโตขาเหลือง นกหัวโตหลังจุด
สีทอง นกกระแตแต้แว้ด นกกระแต
หัวเทา
นกอีแจว Jacanidae 64-65 นกอีแจว นกพริก

นกชายเลนและนกปากซ่อม Scolopacidae 66-70 นกสติ๊นคอแดง นกชายเลนนำ้าจืด
นกชายเลนบึง นกเด้าดิน นกปากซ่อม
หางพัด
นกคุ่ม Turnicidae 71 นกคุ่มอกลาย
นกแอ่นทุ่ง Glareolidae 72 นกแอ่นทุ่งใหญ่
นกนางนวลและนกนางนวล Laridae 73-74 นกนางนวลแกลบคิ้วขาว นกนางนวล
แกลบ แกลบแคสเปี้ยน
นกแสก Tytonidae 75 นกแสก
นกเค้า Strigidae 76 นกฮูกปักษ์ใต้
เหยี่ยวและนกอินทรี Accipitridae 77-83 เหยี่ยวแดง เหยี่ยวหูดำา เหยยวผึ้ง
ี
่
่
ี
่
่
เหยยวขาว เหยยวนกเขาชิครา เหยยว
ี
ี
นกเขาพันธุ์จีน เหยี่ยวกิ้งก่าสีดำา
นกเงือก Bucerotidae 84 นกเงือกกรามช้างปากเรียบ
นกกะรางหัวขวาน Upupidae 85 นกกะรางหัวขวาน



13 WU
BIRDS

กลุ่มนก วงศ์ หน้า ชนิดนก


นกจาบคา Meropidae 86-87 นกจาบคาหัวเขียว นกจาบคาคอสีฟ้า
นกตะขาบ Coraciidae 88-89 นกตะขาบทุ่ง นกตะขาบดง
นกกะเต็น Alcedinidae 90-95 นกกะเต็นน้อยสามนิ้ว นกกะเต็นลาย
นกกะเต็นน้อยธรรมดา นกกะเต็น
อกขาว นกกะเต็นหัวดำา นกกะเต็น
ใหญ่ธรรมดา

นกโพระดก Megalaimidae 96-97 นกโพระดกธรรมดา นกตีทอง
นกหัวขวาน Picidae 98-99 นกหัวขวานสามนิ้วหลังทอง นกหัว
ขวานด่างแคระ
นกแก้ว Psittacidae 100 นกแขกเต้า
นกแต้วแล้ว Pittidae 101-102 นกแต้วแล้วธรรมดา นกแต้วแล้ว
อกเขียว
นกกระจ้อยป่าโกงกาง Acanthizidae 103 นกกระจ้อยป่าโกงกาง
นกขมิ้น Oriolidae 104 นกขมิ้นท้ายทอยดำา
นกพญาไฟ Campephagidae 105-106 นกพญาไฟสีเทา นกเขนน้อยคิ้วขาว
นกขมิ้นน้อย Aegithinidae 107 นกขมิ้นน้อยธรรมดา
นกอีแพรด Rhipiduridae 108 นกอีแพรดแถบอกดำา
นกแซงแซว Dicruridae 109-111 นกแซงแซวเล็กเหลือบ นกแซงแซว
หางปลา นกแซงแซวหางบ่วงใหญ่
นกแซวสวรรค์ Monarchidae 112 นกแซวสวรรค์หัวดำา
ำ
นกอีเสือ Laniidae 113 นกอีเสือสีน้าตาล
อีกา Corvidae 114 อีกาปากหนา
นกจาบฝน Alaudidae 115 นกจาบฝนเสียงสวรรค์
นกยอดข้าวและนกกระจิบ Cisticolidae 116-120 นกยอดข้าวหางแพนลาย นกกระจิบ
ธรรมดา นกกระจิบคอดำา นกกระจิบ
หัวแดง นกกจะจิบหญ้าท้องเหลือง
่
่
นกพง Acrocephalidae 121-123 นกพงใหญพันธุ์ญปุ่น นกพงใหญ ่
ี
ปากหนา นกพงคิ้วดำา
นกพงตั๊กแตน Locustellidae 124 นกพงตั๊กแตนอกลาย





14 WU
BIRDS

กลุ่มนก วงศ์ หน้า ชนิดนก


นกนางแอ่น Hirundinidae 125-127 นกนางแอ่นแปซิฟิก นกนางแอ่นบ้าน
นกนางแอ่นตะโพกแดง
นกปรอด Pycnonotidae 128-134 นกปรอดหน้านวล นกปรอดทอง
นกปรอดเหลืองหัวจุก นกปรอดสวน
ำ
นกปรอดสีไพลใหญ่ นกปรอดสีน้าตาล
ตาแดง นกปรอดหัวโขน
นกกระจิ๊ด Phylloscopidae 135-138 นกกระจิ๊ดสีคลำ้า นกกระจิ๊ดหัวมงกุฎ
นกกระจิ๊ดขั้วโลกเหนือ นกกระจิ๊ด
ขาสีเนื้อ
นกกินแมลง Timaliidae 139-140 นกกินแมลงป่าฝน นกกินแมลงอก
เหลือง
นกจาบดิน Pellorneidae 141 นกจาบดินอกลาย
นกเอี้ยงและนกกิ้งโครง Sturnidae 142-149 นกเอี้ยงสาริกา นกเอี้ยงหงอน นก
เอี้ยงควาย นกเอี้ยงด่าง นกกิ้งโครง
คอดำา นกกิ้งโครงแกลบหลังม่วงดำา
นกกิ้งโครงสีกุหลาบ นกเอี้ยงดำาปักษ์ใต้
ำ
นกกางเขนและนกจับแมลง Muscicapinae 150-155 นกกางเขนบ้าน นกจับแมลงสีน้าตาล
แดง นกจับแมลงสีนำ้าตาล นกจับ
แมลงอกส้มท้องขาว นกจับแมลง
ตะโพกเหลือง นกจับแมลงคอแดง
นกกาฝาก Dicaeidae 156-158 นกกาฝากปากหนา นกกาฝากอก
เหลือง นกสีชมพูสวน
นกปลีกล้วยและนกกินปลี Nectariniidae 159-162 นกปลีกล้วยเล็ก นกกินปลีอกเหลือง
นกกินปลีแก้มสีทับทิม นกกินปลีคอ
สีน้าตาล
ำ
นกกระจาบ Ploceidae 163 นกกระจาบธรรมดา
นกกระติ๊ด Estrildidae 164-165 นกกระติ๊ดขี้หมู นกกระติ๊ดตะโพกขาว
นกกระจอก Passeridae 166-167 นกกระจอกบ้าน นกกระจอกตาล
นกเด้าลมและนกเด้าดิน Motacillidae 168-173 นกเด้าลมดง นกเด้าดินคอแดง นก
เด้าดินทุ่งใหญ่ นกเด้าดินทุ่งเล็ก นกเด้า
ลมหลังเทา นกเด้าลมเหลืองคิ้วขาว



15 WU
BIRDS

ไก่ป่า


Red Junglefowl : Gallus gallus
65.0-78.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ตัวผู้ มีหงอนขนาดใหญ่สีแดง ริ้วขนคอและ โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบบ่อย ในมหาวิทยาลัย
ขนคลุมตะโพกสีแดง-เหลืองทอง หลังตอนบน พบได้ตลอดทั้งปีแต่ไม่บ่อยและมีจำานวนน้อย
แดงเลือดหมู หางกะลวยยาวสีเขียวเหลือบ
เป็นมัน ตัวเมีย ขนาดเล็กกว่า ไม่มีหางกะลวย ถิ่นอาศัย
่
ุ
่
ขนลำาตัวนำ้าตาล หนังหน้าชมพูแกมแดง ทงหญ้า ป่าโปร่ง ป่าไผ ในมหาวิทยาลัย มักพบหากิน
ไก่ป่าตุ้มหูแดง ชนิดย่อย spadiceus มีหนัง ตามเส้นทางศึกษาธรรมชาติ ในอุทยานพฤกษศาสตร์
ำ
คลุมหูสีแดง ไก่ป่าตุ้มหูขาว ชนิดย่อย gullus ทุ่งหญ้าป่าละเมาะในฟาร์มมหาวิทยาลัย บ่อบำาบัดน้าเสีย
มีหนังคลุมหูสีขาว หรือขาวแกมชมพู และรอบ ๆ วัดแส็งแร็ง







16 WU
BIRDS

็
เปดแดง

Lesser Whistling-duck : Dendrocygna javanica
38.0-42.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ลำาตัวทั่วไปนำ้าตาลแกมเหลือง กระหม่อม โดยทั่วไปเป็นทั้งนกประจำาถิ่นและนกอพยพ พบบ่อยมาก
ท้ายทอย และหลังนำ้าตาลเข้ม ขนคลุมไหล่ ในมหาวิทยาลัย พบได้บ่อยตลอดทั้งปี บางครั้งอาจรวมฝูง
ำ
และหางน้าตาลแดง ขนปลายปีกเทาดำา ปาก มากกว่า 50 ตัว
และขาดำา ขณะบินต่างจากเป็ดชนิดอื่นที่หัว
และคอก้มต่ากว่าลำาตัวเล็กน้อย ปีกกว้างและ ถิ่นอาศัย
ำ
ำ
ำ
กลมกว่านกเป็ดน้าอื่น ๆ หนอง บึง นาข้าว และแหล่งน้าต่าง ๆ ในมหาวิทยาลัย
ำ
ำ
พบได้ทั่วไปตามพื้นที่ชุ่มน้าต่าง ๆ บริเวณบ่อบำาบัดน้าเสีย
ฟาร์มมหาวิทยาลัย อ่างเก็บนำ้าในอุทยานพฤกษศาสตร์
บึงนำ้าหลังโรงพยาบาลศูนย์การแพทย ศูนย์กีฬาและ
์
สุขภาพ และสวนสาธารณะหน้ามหาวิทยาลัย คูคลองที่มี
พืชน้ารอบ ๆ เขตการศึกษา
ำ

17 WU
BIRDS

เป็ดคับแค


Cotton Pygmy-goose : Nettapus coromandelianus
32.0-33.0 ซม.






























2

1
ภาพ : วีระนุช นิลนนท์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ตัวผู้ (1) หัวและลำาตัวขาว กระหมอมดำา โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบบ่อยมาก ในมหาวิทยาลัย
่
รอบคอมีเส้นสีดำาเหลือบเขียว หลังดำาเหลือบ พบได้บางช่วงของปี หายาก
เขียว ข้างลำาตัวเทา ท้องขาว ขณะบินเห็นแถบ
่
ขาวใหญพาดตลอดปีก ตัวเมีย (2) แถบคาดตา ถิ่นอาศัย
่
ี
สีน้าตาลอ่อน หัว คอ อก และลำาตัวด้านล่าง พื้นทเกษตรกรรม สวนสาธารณะ แหล่งชุมชน ชายป่า
ำ
ำ
สีเนื้อ กระหม่อมนำ้าตาลเข้ม ขณะบินปีก และพื้นที่เปิดโล่งต่าง ๆ ในมหาวิทยาลัย บ่อบำาบัดน้าเสีย
ำ
ำ
น้าตาลขอบขาว และอ่างเก็บน้าในอุทยานพฤกษศาสตร์





18 WU
BIRDS

นกพิราบป่า


Rock Dove : Columba livia
31.0-34.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

่
ี
พันธุ์ดั้งเดิม หัวสีเทาเข้ม หลังและอกเข้มกว่า เป็นนกทนำาเข้ามาเลี้ยง สามารถแพร่พันธุ์จำานวนมาก
แถบปีกดำา ปลายหางดำา ตัวผู้ ใหญ่กว่าตัวเมีย จนเป็นนกประจำาถิ่น พบบ่อยมาก ในมหาวิทยาลัย พบ
คอเหลือบเขียวมากกว่า ปัจจุบันมีการผสม ได้บ่อยตลอดทั้งปีแต่จำานวนไม่มาก
และคัดเลือกสายพันธุ์จนมีสีขนหลากหลาย
แตกต่างไปจากพันธุ์ดั้งเดิม เช่น สีนำ้าตาล ถิ่นอาศัย
่
ี
ขาว หรือมีลวดลายต่าง ๆ บ้านเรือน แหล่งชุมชุน พื้นทเกษตรกรรม ในมหาวิทยาลัย
่
ี
พบได้ทั่วพื้นทมหาวิทยาลัย มักพบเกาะสายไฟตามเสา
่
ี
ไฟฟ้าแรงสูง ลงหากินในนาข้าวหลังเก็บเกยวในฟาร์ม
มหาวิทยาลัย ตามพื้นหญ้า พื้นกรวดทรายในที่ปลอดคน



19 WU
BIRDS

นกเขาไฟ


Red Turtle-dove : Streptopelia tranquebarica
20.5-23.0 ซม.






























1
2


ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ตัวผู้ (2) หัวเทา ท้ายทอยด้านล่างมีแถบดำา โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบบ่อยมาก ในมหาวิทยาลัย
ำ
คาด ลำาตัวน้าตาลแดงแกมม่วง ปีกและหลัง พบได้บ่อยตลอดทั้งปี อาจพบรวมฝูงมากกว่า 50 ตัว
สีเข้มกว่าท้อง ขนปีกบินเทาดำา ตะโพกเทา
ใต้หางขาว ขนหางคู่นอกขาว ตัวเมีย (1) หัว ถิ่นอาศัย
อก และท้องนำ้าตาลอมเทา ท้ายทอยมีแถบ พื้นที่เกษตรกรรม สวนสาธารณะ แหล่งชุมชน ชายป่า
ดำาคาด ปีกสีเข้มกว่าลำาตัว ขนปีกบินสีเข้ม และพื้นที่เปิดโล่งต่าง ๆ ในมหาวิทยาลัย พบหากินตาม
กว่าส่วนอื่น ๆ สนามหญ้ารอบ ๆ อาคารในเขตการศึกษา ทุ่งหญ้ารอบ ๆ
วัดแส็งแร็ง สวนสาธารณะหน้ามหาวิทยาลัย ทุ่งหญ้า
หลังโรงพยาบาลศูนย์การแพทย์






20 WU
BIRDS

นกเขาใหญ่, นกเขาหลวง


Eastern Spotted Dove : Spilopelia chinensis
27.5-30.0 ซม.



































ภาพ : นพวรรณ บุปผาชาติ
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ำ
หัวเทา คอและลำาตัวด้านล่างน้าตาลแกมม่วง โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบบ่อยมาก ในมหาวิทยาลัย
หลังคอเป็นแถบดำามีจุดขาวกระจาย หลัง พบได้บ่อยตลอดทั้งปี มักอยู่เดี่ยว ๆ หรือเป็นคู่
น้าตาล หางยาวปลายขาว
ำ
ถิ่นอาศัย
พื้นที่เกษตรกรรม สวนสาธารณะ แหล่งชุมชน ชายป่า พื้นที่เกษตรกรรม สวน แหล่งชุมชน ชายป่า และพื้นท ี ่
และพื้นที่เปิดโล่งต่าง ๆ ในมหาวิทยาลัย พบหากินตาม เปิดโล่งต่าง ๆ ในมหาวิทยาลัย พบได้ทั่วไปตามทุ่งหญ้า
สนามหญ้ารอบ ๆ อาคารในเขตการศึกษา ทุ่งหญ้ารอบ ๆ สนามหญ้ารอบ ๆ อาคารและสวนสาธารณะ มักเกาะพัก
วัดแส็งแร็ง สวนสาธารณะหน้ามหาวิทยาลัย ทุ่งหญ้า บนสายไฟหรือกิ่งไม้สูง หลังคาอาคาร ลงหากินบนพื้น
หลังโรงพยาบาลศูนย์การแพทย์ กรวดทรายและทุ่งหญ้าสั้น ๆ






21 WU
BIRDS

นกเขาชวา


Zebra Dove : Geopelia striata
20.5-21.5 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ำ
ลำาตัวสีน้าตาลแกมเทา มีลายขวางสีดำาที่คอ โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบบ่อยมาก ในมหาวิทยาลัย
หลัง ปีก และด้านข้างลำาตัว กลางอกและท้อง พบได้บ่อยตลอดทั้งปี มักพบเป็นคู่
ำ
สีน้าตาลแกมเทาหรือชมพู แข้งและตีนแดง
ตัวผู้ หน้าสีเทาแกมฟ้า ข้างคอเทา ตัวเมีย ถิ่นอาศัย
หน้าสีน้าตาลมากกว่า มีลายตั้งแต่อกถึงท้อง ทุ่งนา ทุ่งหญ้า พื้นที่เกษตรกรรม ชายป่า ในมหาวิทยาลัย
ำ
ฟาร์มมหาวิทยาลัย ศูนย์กีฬาและสุขภาพ สนามรอบอาคาร
สวนสาธารณะหน้ามหาวิทยาลัย










22 WU
BIRDS

นกเปล้าอกสีม่วงนํ้าตาล


Orange-breasted Green-pigeon : Treron bicinctus
28.5-29.0 ซม.






























2

1
ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

คล้ายนกเปล้าคอสีม่วง แต่หัวเขียว ท้ายทอย โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบไม่บ่อยหรือค่อนข้างหายาก
เทา หางสีคลำ้า ปลายหางสีจาง ตัวผู้ (1) ในมหาวิทยาลัย พบเป็นบางช่วงของปี พบไม่บ่อย
อกด้านบนสีม่วงแกมนำ้าตาลต่อด้วยแถบสี
ำ
ำ
น้าตาลแกมส้ม ตัวเมีย (2) อกเขียว ก้นน้าตาล ถิ่นอาศัย
เหลือง ป่าโปร่ง ป่าชายเลน ป่าชายหาด ในมหาวิทยาลัย มักพบ
ำ
เกาะพักนอนตามต้นไม้ใหญ่ริมอ่างเก็บน้าในอุทยานพฤกษ
ศาสตร์









23 WU
BIRDS

้
นกเขาเปลาธรรมดา

Thick-billed Green-pigeon : Treron curvirostra
24.0-31.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ปลายปากหนาสีเหลืองแกมเขียว โคนปากแดง โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น บางส่วนมีการอพยพระยะสั้น ๆ
หัวเทา รอบตาสีฟ้าแกมเขียว ขนลำาตัวเขียว พบบ่อย ในมหาวิทยาลัย พบได้บางช่วงของปี หายาก
ขนปีกบินดำามีแถบเหลือง ปลายหางคู่นอก ๆ
ำ
สีอ่อน ตัวผู้ หลังน้าตาลแดง ตัวเมีย หลังเขียว ถิ่นอาศัย
ป่าดิบและชายป่า บางครั้งพบตามสวนผลไม้หรือสวน
สาธารณะ ในมหาวิทยาลัย อุทยานพฤกษศาสตร์












24 WU
BIRDS

นกตบยุงหางยาว


Large-tailed Nightjar : Caprimulgus macrurus
25.0-29.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ขณะเกาะปลายหางยาวเลยปลายปีกออกมา โดยทั่วไปนกประจำาถิ่น พบบ่อย ในมหาวิทยาลัย พบได้
ำ
มาก หัวนำ้าตาลเหลือง แถบกลางหัวนำ้าตาล บ่อยตลอดทั้งปี มักเกาะสายไฟฟ้าตอนพลบค่า เสียงร้อง
คล้า แถบหนวดและแถบข้างคอขาว ปลายขน “จุ๋ง-จุ๋ง”
ำ
คลุมปีกมีแต้มสีนำ้าตาลอ่อน 4 แถบขวาง
แนวลำาตัว ไหล่มีลายขีดดำา ปลายหางขาว ถิ่นอาศัย
่
่
ี
่
ป่าโปรง ชายป่า พื้นทเกษตรกรรมและพื้นที่เปิดโลง
ในมหาวิทยาลัย กลางวันเกาะนอนตามพื้นในป่าละเมาะ
และชายป่าในอุทยานพฤกษศาสตร์ โบราณสถานตุมปัง
และป่าละเมาะรอบ ๆ วัดแส็งแร็ง





25 WU
BIRDS

นกแอ่นกินรัง


German’s Swiftlet : Aerodramus (fuciphagus) germani
11.5-12.5 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

่
แถบตะโพกแกมเทาหรือสีจาง ลำาตัวด้านบนดำา โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบบอย ในมหาวิทยาลัย
ขณะบิน ลำาตัวด้านลางสีนำ้าตาลแกมเทา พบได้บ่อยมากตลอดทั้งปี เห็นเฉพาะตอนบินหากินกลาง
่
คอและอกตอนบนสีจางกวาท้องและคาง อากาศ
่
หางเว้า ปีกยาวแคบ
ถิ่นอาศัย
ทำารังตามโพรงถำ้า บ้านเรือนหรืออาคารใกล้ชายฝั่งทะเล
หากินเหนือชายป่า และพื้นที่เปิดโล่ง ในมหาวิทยาลัย
พบได้ทั่วบริเวณมหาวิทยาลัย มักบินอยู่เหนืออ่างเก็บน้า ำ
์
ในอุทยานพฤกษศาสตร สวนสาธารณะหน้ามหาวิทยาลัย
และฟาร์มมหาวิทยาลัย




26 WU
BIRDS

นกกะปูดใหญ่


Greater Coucal : Centropus sinensis
47.0-52.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

หัว คอ ลำาตัวด้านล่าง และหางดำาเหลือบม่วง โดยทั่วไปนกประจำาถิ่น พบบ่อย ในมหาวิทยาลัย พบได้
ำ
หลังและปีกน้าตาลแดง นกไม่เต็มวัย หัวและ บ่อยตลอดทั้งปี
ปีกมีลายขวางสีเข้ม หัวและลำาตัวมีจุดขาว
ถิ่นอาศัย
ี
้
่
ทุ่งนา ทุ่งหญ้า พื้นทเกษตรกรรม สวนผลไม ป่าโปร่ง
ในมหาวิทยาลัย พบทั่วไปตามสนามหญ้ารอบ ๆ อาคาร
ฟาร์มมหาวิทยาลัย อุทยานพฤกษศาสตร์ โบราณสถาน
ตุมปัง ศูนย์กีฬาและสุขภาพ บางครั้งเดินหากินริมถนน








27 WU
BIRDS

นกกะปูดเล็ก


Lesser Coucal : Centropus bengalensis
31.0-35.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

นกไม่เต็มวัยหรือนอกฤดูผสมพันธุ์ หัว คอ โดยทั่วไปนกประจำาถิ่น พบบ่อย ในมหาวิทยาลัย พบได้
และหลังนำ้าตาลแกมเทา มีลายขีดสีนำ้าตาล ตลอดทั้งปี แต่หายาก
ำ
อ่อนกระจาย หางน้าตาลลายขวาง ปลายหาง
ดำา ชุดขนผสมพันธุ์ หัว คอ อกท้อง และ ถิ่นอาศัย
ี
ุ
่
ุ
่
หางดำา มีลายขีดสีขาวที่หัวและหลัง ทงนา ทงหญ้า พื้นท่เกษตรกรรม มักพบใกล้แหล่งนำ้า
ในมหาวิทยาลัย ทุ่งนา ป่าละเมาะในฟาร์มมหาวิทยาลัย








28 WU
BIRDS

นกบั้งรอกใหญ่


Green-billed Malkoha : Phaenicophaeus tristis
53.0-59.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

่
ุ
ปากเขียวขน หนังรอบตาแดงมีขนสีขาว โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบค่อนข้างบ่อย ในมหา
่
โดยรอบ หัวเทาออน ปีกและหลังนำ้าตาล วิทยาลัย พบได้ค่อนข้างบ่อยตลอดทั้งปี
เหลือบเขียว ลำาตัวด้านลางเทาแซมขีดดำา
่
เล็ก ๆ หางยาวมาก ปลายหางขาว ถิ่นอาศัย
ป่าดิบ ป่าโปร่ง ป่าผลัดใบ ชายป่า สวนผลไม้ ในมหา
่
วิทยาลัย พบได้ทั่วไปตามต้นไม้ใหญ ในอุทยานพฤกษ
ำ
ศาสตร์ ฟาร์มมหาวิทยาลัย บ่อบำาบัดน้าเสีย วัดแส็งแร็ง









29 WU
BIRDS

นกคัคคูหงอน


Chestnut-winged Cuckoo : Clamator coromandus
38.0-46.0 ซม.



































ภาพ : อากฤษฏิ์ บุญสงวน
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

หงอนแหลมยาว หัว หาง และหลังดำา รอบ โดยทั่วไปเป็นนกอพยพเข้ามาทำารังวางไข่ บางส่วนเป็น
ท้ายทอยขาว คอส้ม อกและท้องขาวแกมเทา ทั้งนกอพยพและอพยพผ่าน พบไม่บ่อย ในมหาวิทยาลัย
ท้ายลำาตัวเทา ปีกน้าตาลแดง พบได้ในต้นและปลายฤดูอพยพ หายาก
ำ
ถิ่นอาศัย

ป่าโปร่ง ป่าดิบ ในมหาวิทยาลัย ป่าโปร่งในอุทยานพฤกษ
ศาสตร์ รอบ ๆ วัดแส็งแร็ง บางครั้งพบบินผ่านถนนในเขต
การศึกษา








30 WU
BIRDS

นกกาเหว่า


Western Koel : Eudynamys scolopaceus
39.0-46.0 ซม.






























1
2


ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ตัวผู้ (2) ขนลำาตัวดำาเหลือบเขียวทั่วทั้งตัว โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบบ่อยมาก ในมหาวิทยาลัย
ตาแดงเข้ม ตัวเมีย (1) ตาแดง ขนลำาตัว พบได้บ่อยตลอดทั้งปี มักได้ยินเสียงร้องของตัวผู้ดังก้อง
ำ
ำ
น้าตาลถึงน้าตาลดำา มีลายจุดและลายขวาง “กา-เว้า กา-เว้า”
สีขาวและสีน้าตาลอ่อนทั่วทั้งตัว
ำ
ถิ่นอาศัย
ป่าโปร่ง สวนผลไม้ สวนสาธารณะ ในมหาวิทยาลัย พบได้
ทั่วไปตามป่าโปร่ง ป่าละเมาะ พบบ่อยในอุทยานพฤกษ
ศาสตร์








31 WU
BIRDS

นกคัคคูสีทองแดง


Little-bronze Cuckoo : Chalcites minutillus
15.0-17.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

่
่
ำ
ปากดำา หน้าผากสีจาง ลำาตัวด้านบนน้าตาล โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบไมบอยหรือหายาก ใน
เหลือบเขียว หน้าและลำาตัวด้านลางขาว มหาวิทยาลัย พบได้ตลอดทั้งปีแต่ไม่บ่อย
่
มีลายขวางสีดำา ตัวผู้ หนังรอบตาแดง ตัวเมีย
หัวเหลือบน้อยกว่า หนังรอบตาสีซีดกว่า ถิ่นอาศัย
ป่าชายเลน ชายป่าดิบ บางครั้งพบในสวน ในมหาวิทยาลัย
ป่าละเมาะรอบ ๆ วัดแส็งแร็ง และบ่อบำาบัดนำ้าเสีย
บางครั้งพบใกล้ที่อยู่อาศัยตามต้นไม้ในสวนรอบ ๆ อาคาร
ที่พักบุคลากร








32 WU
BIRDS

นกคัคคูพันธุ์อินเดีย


Indian Cuckoo : Cuculus micropterus
32.0-33.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

หัวเทา โคนปากและหนังรอบตาเหลือง หลัง โดยทั่วไปเป็นทั้งนกประจำาถิ่นหายาก และนกอพยพเข้ามา
นำ้าตาลแกมเทา อกนำ้าตาล มีลายขวางสีดำา ทำารังวางไข่ที่พบบ่อย ในมหาวิทยาลัย พบได้ในฤดูอพยพ
ำ
บนท้องขาว หางน้าตาลมีลายบั้งสีเข้มหนา ๆ แต่พบไม่บ่อย
ำ
ตัวเมีย แถบอกสีน้าตาลชัดเจนกว่า
ถิ่นอาศัย
ป่าดิบ ป่าผลัดใบ ป่าชายหาด ในมหาวิทยาลัย ชายป่า
ในอุทยานพฤกษศาสตร์ วัดแส็งแร็ง ฟาร์มมหาวิทยาลัย
ป่าละเมาะหลังโรงพยาบาล








33 WU
BIRDS

ั
๊
ี
นกอวาบตกแตน
Plaintive Cuckoo : Cacomantis merulinus
18.0-23.5 ซม.






























2

1
ภาพ : สุมาลี วงษ์ดารา
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

หนังรอบตาเทา หัวและคอตอนบนถึงอกเทา โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่นพบ บ่อยมาก ในมหาวิทยาลัย
หลังและปีกเทาเข้ม หางดำา ขอบหางมีลายขาว พบได้ตลอดทั้งปี แต่ไม่บ่อย มักได้ยินเสียงร้อง “ปี๊-ปี๊-ปี๊
อกตอนล่างถึงก้นนำ้าตาลแดง ตัวเมียชุดขน -ปี๊ ปี๊ ปี๊-ปี๊-ปี๊”
ำ
สีน้าตาลแดงและนกไม่เต็มวัย (2) ขนสีน้าตาล
ำ
ำ
มีคิ้วบาง ๆ คอและอกน้าตาล ถิ่นอาศัย
่
ี
่
ี
สวน พื้นทเปิดโล่ง และพื้นทเกษตรกรรม ในมหาวิทยาลัย
ป่าโปร่งในฟาร์มมหาวิทยาลัย อุทยานพฤกษศาสตร์ และ
โบราณสถานตุมปัง





34 WU
BIRDS

นกอัญชันป่าขาเทา


Slaty-legged Crake : Rallina eurizonoides
26.0-28.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ำ
ปากยาวหนา หัว คอ และอกน้าตาลแกมส้ม โดยทั่วไปเป็นนกอพยพ หรือบางส่วนอาจเป็นนกประจำาถิ่น
หลังและปีกนำ้าตาลคลำ้าไม่มีลาย ท้องถึงก้น หายาก ในมหาวิทยาลัย พบได้ในฤดูอพยพ พบเฉพาะ
เป็นลายขวางขาวดำา แข้งและตีนเทา พื้นที่และหายาก
ถิ่นอาศัย

ลำาธารและพื้นที่ชุ่มนำ้าในป่า ช่วงฤดูอพยพพบได้หลาย
แหล่งอาศัย ในมหาวิทยาลัย ป่าละเมาะรอบ ๆ วัดแส็งแร็ง
ำ
ำ
บ่อบำาบัดน้าเสีย ในตอนเย็นมักลงเล่นน้าตามแอ่งน้าตื้น ๆ
ำ
บริเวณชายป่า




35 WU
BIRDS

นกอัญชันอกเทา


Slaty-breasted Rail : Lewinia striata
25.0-30.0 ซม.



































ภาพ : วีระนุช นิลนนท์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ปากยาวสีแดงคลำ้า หน้าผากถึงท้ายทอย โดยทั่วไปเป็นทั้งนกประจำาถิ่นและนกอพยพ พบค่อนข้าง
ำ
น้าตาลแดง หน้า คอ อก และท้องเทา ลำาตัว บ่อย ในมหาวิทยาลัย พบได้ในฤดูอพยพ พบเฉพาะพื้นท ่ ี
ำ
ด้านบนน้าตาลแกมเทามีลายขาว ท้องถึงก้น และหายาก
เป็นลายขวางขาวดำา ขาและตีนเทาดำา นก
ไม่เต็มวัย หัวและอกนำ้าตาล หลังมีลายขีด ถิ่นอาศัย
่
ี
ำ
สีดำาสลับขาว ป่าชายเลน ทุ่งนา และพื้นทชุ่มน้าต่าง ๆ ในมหาวิทยาลัย
พื้นที่ชุ่มนำ้าในบริเวณบ่อบำาบัดนำ้าเสีย และฟาร์มมหา
วิทยาลัย







36 WU
BIRDS

นกหนูแดง


Ruddy-breasted Crake : Zapornia fusca
21.0-23.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ำ
ลำาตัวด้านบนน้าตาลแกมเขียวไพล หน้า คอ โดยทั่วไปเป็นทั้งนกประจำาถิ่นและนกอพยพ พบบ่อย
ด้านหน้า อกด้านข้าง และท้องตอนบนแดง ในมหาวิทยาลัย พบได้ในฤดูอพยพ พบเฉพาะพื้นที่และ
ำ
เลือดหมูแกมน้าตาล ท้องตอนล่างถึงก้นมีลาย ไม่บ่อย
ขวางสีขาวสลับดำา แข้งและตีนแดงคล้า นก
ำ
ไม่เต็มวัย ลำาตัวด้านล่างขาวสลับลายเทาดำา ถิ่นอาศัย
ี
่
แหล่งนำ้าจืดและพื้นทชุ่มนำ้าที่มีพืชนำ้าหนาแน่น ในมหา
่
ำ
วิทยาลัย พื้นทชุ่มน้าในบริเวณบ่อบำาบัดน้าเสีย และฟาร์ม
ำ
ี
มหาวิทยาลัย




37 WU
BIRDS

นกกวัก


White-breasted Waterhen : Amaurornis phoenicurus
28.0-33.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ปากเหลือง โคนสันปากบนแดง หน้า คอ โดยทั่วไปเป็นทั้งนกประจำาถิ่นและนกอพยพ พบบ่อยมาก
ตอนหน้า อก และท้องขาว กระหม่อมถึง ในมหาวิทยาลัย พบได้ค่อนข้างบ่อยตลอดทั้งปี
ำ
หลังดำาแกมเทา ท้องตอนล่างถึงก้นน้าตาลแดง
แข้งและตีนเหลือง ถิ่นอาศัย
ำ
่
ี
พื้นที่ชุ่มน้าต่าง ๆ ในทราบ ช่วงอพยพอาจพบได้บนภูเขาสูง
ในมหาวิทยาลัย พื้นท่ชุ่มนำ้าในฟาร์มมหาวิทยาลัย บ่อ
ี
บำาบัดน้าเสีย สวนสาธารณะหน้ามหาวิทยาลัย และพื้นท ี่
ำ
ชุ่มน้าหลังโรงพยาบาลศูนย์การแพทย์
ำ





38 WU
BIRDS

นกอัญชันคิ้วขาว


White-browed Crake : Poliolimnas cinerea
15.0-20.0 ซม.



































ภาพ : สุมาลี วงษ์ดารา
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ปากเหลือง โคนปากแดง แถบตาดำา มีแถบ โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบบ่อยเฉพาะพื้นที่ ในมหา
คล้ายคิ้วสีขาวบริเวณโคนปากเหนือตาและ วิทยาลัย พบได้ค่อนข้างบ่อยตลอดทั้งปี เฉพาะพื้นที ่
แก้ม หัว คอ อก และท้องเทาแกมขาว ลำาตัว
ำ
ำ
ด้านบนน้าตาลถึงน้าตาลแกมเหลือง แข้งและ ถิ่นอาศัย
ี
ำ
่
ี
่
ตีนเหลืองแกมเขียว ลูกนกวัยอ่อน มีขนอุย หนอง บึง พื้นทชุ่มน้าต่าง ๆ ในมหาวิทยาลัย พื้นทชุ่มน้า ำ
ี
่
่
ำ
ำ
สีดำาทั้งตัว ในบ่อบำาบัดน้าเสีย ชอบหากินบนผิวน้าทมีต้นจอกหนาแนน

39 WU
BIRDS

นกอีลุ้ม


Watercock : Gallicrex cinerea
42.0-43.0 ซม.






























2

1
ภาพ : อากฤษฏิ์ บุญสงวน (1) เศรษฐพงศ์ ตันธนวัฒน์ (2)
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

นอกฤดูผสมพันธุ์ (2) รูปร่างเพรียว ปาก โดยทั่วไปเป็นทั้งนกประจำาถิ่นและนกอพยพ พบค่อนข้าง
่
ี
ำ
เหลือง คอยาว ขนลำาตัวสีน้าตาลแกมเหลือง บ่อยเฉพาะพื้นท ในมหาวิทยาลัย พบได้ตลอดทั้งปีแต ่
หลังและปีกเป็นลายเกล็ดขนาดใหญ่เกิดจาก หายาก
ขนสีนำ้าตาลเข้มมีขอบสีนำ้าตาลเหลือง ตัวผู้
ชุดฤดูผสมพันธุ์ (1) สันปากเหลืองเข้ม โคน ถิ่นอาศัย
่
ี
ี
ี
่
ึ
สันปากบนขยายเป็นกระบังสีแดงเข้ม ขน ทุ่งนา หนองบงทมพืชนำ้าปกคลุม พื้นทชุ่มนำ้า ในมหา
ลำาตัวดำา หลังดำาแกมเทา ขอบขนเป็นลาย วิทยาลัย พื้นที่ชุ่มนำ้าสวนสาธารณะหน้ามหาวิทยาลัย
เกล็ดสีน้าตาลเหลือง แข้งและตีนแดง และฟาร์มมหาวิทยาลัย
ำ



40 WU
BIRDS

นกอีโก้ง


Purple Swamphen : Porphyrio porphyrio
38.0-50.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

่
็
หัวและลำาตัวนำ้าเงินแกมม่วง ปากอวบใหญ่ โดยทั่วไปเปนทั้งนกประจำาถิ่นและนกอพยพ พบบอย
สีแดง โคนสันปากมีกระบังสีแดงสด ชนิดย่อย ในบางพื้นที่ ในมหาวิทยาลัย พบได้บ่อยตลอดทั้งปี เฉพาะ
ำ
poliocephalus หัวและลำาตัวน้าเงินแกมม่วง พื้นที่
หลังนำ้าเงินคลำ้า ปีกนำ้าเงินฟ้า (นกในภาพ)
ชนิดย่อย viridis ขนคลุมปีกน้าเงินแกมเขียว ถิ่นอาศัย
ำ
่
่
ปีกนำ้าเงินแกมม่วง (ทั้ง 2 ชนิดย่อยมีการ แหล่งนำ้าจืดและพื้นทีชุ่มนำ้าทมีพืชนำ้าปกคลุม ในมหา
ี
แพร่กระจายทับซ้อนกัน ยกเว้นภาคเหนือ วิทยาลัย พื้นที่ชุ่มนำ้าในบ่อบำาบัดนำ้าเสีย อาจพบในพื้น
ไม่พบชนิดย่อย viridis) เดียวอยู่รวมกันมากกว่า 10 ตัว







41 WU
BIRDS

นกอีลํ้า


Common Moorhen : Gallinula chloropus
30.0-38.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ปากแดงปลายเหลือง โคนปากบนเป็นกระบัง โดยทั่วไปเป็นนกทั้งประจำาถิ่นและนกอพยพ พบบ่อยมาก
่
ี
สีเดียวกับปาก กระบังใหญ่ขึ้นในฤดูผสมพันธุ์ ในบางพื้นท ในมหาวิทยาลัย พบได้บ่อยในฤดูอพยพ
ตาสีนำ้าตาลเข้ม ขนลำาตัวดำา อกดำาแกมเทา เฉพาะพื้นที่
หลังดำาแกมนำ้าตาล มีขีดขาวเป็นเส้น ๆ
ตามยาวข้างลำาตัว นกไม่เต็มวัย ปากเหลือง ถิ่นอาศัย
ำ
แกมเขียว คอด้านหน้า อก และท้องขาวแกม หนอง บึง ทุ่งนา และพื้นที่ชุ่มน้าต่าง ๆ ในมหาวิทยาลัย
ำ
ำ
ำ
เทา ลำาตัวน้าตาลแกมเทา พื้นที่ชุ่มน้าในบ่อบำาบัดน้าเสีย







42 WU
BIRDS

นกปากห่าง


Asian Openbill : Anastomus oscitans
68.0-81.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ำ
ปากน้าตาลแกมเหลืองอาจมองเห็นเป็นสีคล้า ำ โดยทั่วไปเคยเป็นนกอพยพมาทำารังวางไข่ ปัจจุบันเป็นนก
กลางปากค่อนไปทางปลายเปิดเป็นช่องว่าง ประจำาถิ่น พบบ่อย ในมหาวิทยาลัย พบได้บ่อยตลอด
ขนลำาตัวเทาถึงขาว ขนโคนปีก ปีกบน และ ทั้งปี
หางดำา นกเต็มวัย แข้งและตีนสีชมพูคล้าหรือ
ำ
แดง ถิ่นอาศัย
ทุ่งนา หนองนำ้า บึง พื้นที่ชุ่มนำ้า และแหล่งนำ้าจืดต่าง ๆ
ในมหาวิทยาลัย พบได้ทั่วไปตามทุ่งนา สนามหญ้า พื้นท ี่
ำ
ชุ่มน้าต่าง ๆ







43 WU
BIRDS

นกช้อนหอยขาว, นกกุลา


Black-headed Ibis : Threskiornis melanocephalus
65.0-76.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ปากดำาโค้งยาว หัวและคอเป็นหนังเปลือยสีดำา โดยทั่วไปเป็นทั้งนกประจำาถิ่นและนกอพยพ พบไม่บ่อย
ขนลำาตัวขาว แข้งและตีนดำา ใต้ปีกขณะบิน ในมหาวิทยาลัย พบได้ในฤดูอพยพแต่หายากมาก พบ
ำ
เห็นหนังสีแดงตามแนวกระดูกปีก นกไม่ เฉพาะเมื่อมีน้าหลากหลังฝนตก
ำ
เต็มวัย หัวและคอมีขนอุยสีขาวแกมน้าตาล
ปกคลุม ชุดขนในฤดูผสมพันธุ์ ขนคลุมโคน ถิ่นอาศัย
่
ำ
ี
หางเทาเข้มเกือบดำา พื้นทชุ่มน้า หาดโคลนริมทะเลป่าชายเลน ในมหาวิทยาลัย
ำ
พื้นที่ชุ่มน้าในทุ่งหญ้ารอบ ๆ วัดแส็งแร็ง







44 WU
BIRDS

นกยางไฟหัวดํา


Yellow Bittern : Ixobrychus sinensis
30.0-40.0 ซม.



































ภาพ : วีระนุช นิลนนท์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

่
ตัวผู้ ปากยาวสีเหลือง หน้าผากถึงท้ายทอยดำา โดยทั่วไปเป็นทั้งนกประจำาถิ่นและนกอพยพ พบบอย
ตัดกับหัวและลำาตัวนำ้าตาลอ่อนแกมเหลือง ในมหาวิทยาลัย พบได้บ่อยตลอดทั้งปี
ไหล่และหลังสีเข้มกว่าส่วนอื่น กลางคอด้าน
หน้าถึงอกขาวมีเส้นยาวสีนำ้าตาลอ่อน หาง ถิ่นอาศัย
่
ี
ำ
ำ
สั้นมากสีดำา ตัวเมีย หน้าผากถึงท้ายทอย ทุ่งนาและแหล่งน้าจืดทมีพืชน้าหนาแน่น ในมหาวิทยาลัย
ำ
ำ
น้าตาลแกมดำา กลางคอถึงอกขาว มีเส้นยาว พบได้ทั่วไปตามแหล่งน้า คูคลองที่มีพืชน้าหนาแน่น
ำ
ำ
สีน้าตาลชัดเจนกว่าตัวผู้ นกไม่เต็มวัย คล้าย
ตัวเมีย ลำาตัวด้านบนมีลายขีดสีน้าตาลเข้ม
ำ


45 WU
BIRDS

นกยางไฟธรรมดา


Cinnamon Bittern : Ixobrychus cinnamomeus
40.0-41.0 ซม.






























1
2


ภาพ : สมิทธิ์ สุติบุตร์ (1) อายุวัต เจียรวัฒนกนก (2)
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ำ
ตัวผู้ ขนลำาตัวน้าตาลแดงกว่านกยางไฟหัวเทา โดยทั่วไปเป็นทั้งนกประจำาถิ่นและนกอพยพ พบบ่อย
คอด้านหน้าและลำาตัวด้านล่างสีจางกว่า ข้างคอ ในมหาวิทยาลัย พบได้ตลอดทั้งปี แต่ไม่บ่อย
มีแถบขาว ขนขณะบินน้าตาลแดงหมดทั้งตัว
ำ
ตัวเมีย หลังและลำาตัวด้านบนมีลายจุดจาก ถิ่นอาศัย
ำ
ี
ำ
ำ
ขอบขนสีน้าตาลอ่อน ลำาตัวด้านล่างสีน้าตาล ทุ่งนาและแหล่งน้าจืดท่มีพืชน้าหนาแน่น ในมหาวิทยาลัย
ำ
ำ
อ่อน คอถึงอกมีขีดประสีนำ้าตาลเข้ม นก ฟาร์มมหาวิทยาลัย ขอบอ่างเก็บน้าในอุทยานพฤกษศาสตร์
ำ
ไม่เต็มวัย คล้ายตัวเมียแต่ขนลำาตัวสีคล้ากว่า
ลายประที่คอและอกดำา




46 WU
BIRDS

นกแขวก


Black-crowned Night-heron : Nycticorax nycticorax
56.0-65.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

ขนลำาตัวเทา หัวและคอแกมขาว กระหม่อม โดยทั่วไปเป็นนกประจำาถิ่น พบบ่อยมาก บางส่วนเป็นนก
ท้ายทอยและหลังดำา ท้ายทอยมีขนเปียสีขาว อพยพ ในมหาวิทยาลัย พบได้ตลอดทั้งปี เฉพาะพื้นท ่ ี
2 เส้น แข้งและตีนเหลือง ชุดขนผสมพันธุ์ แต่ไม่บ่อย มักเห็นตอนบินในช่วงพลบค่า ำ
ขนสีดำาเหลือบเขียวแกมนำ้าเงิน แข้งและ
ำ
ตีนแดง นกไม่เต็มวัย ปากเหลืองคล้า สันปาก ถิ่นอาศัย
ำ
ดำา หัวและลำาตัวด้านล่างนำ้าตาลมีลายขีด หากินกลางคืนตามทุ่งนา ป่าชายเลน พื้นที่ชุ่มน้าต่าง ๆ
ำ
ลำาตัวด้านบนน้าตาลเข้มมีลายจุดขาว ในมหาวิทยาลัย พื้นที่ชุ่มน้าในฟาร์มมหาวิทยาลัย
ำ








47 WU
BIRDS

นกยางเขียว


Striated Heron : Butorides (striata) striata
35.0-48.0 ซม.



































ภาพ : ปิยะพงค์ โชติพันธุ์
ลักษณะทั่วไป สถานภาพความชุกชุม

่
ิ
ตัวสีคลำ้า ตาเหลือง หนังรอบตาและปาก โดยทั่วไปเป็นทั้งนกประจำาถนและนกอพยพ พบบ่อย
ื
่
้
่
ี
่
เหลืองคลำ้า มีแถบหนวดสีคลำ้า หัวด้านบน ในมหาวิทยาลัย พบได้ในฤดูอพยพ เฉพาะพนทและไมบอย
และขนยาวที่ท้ายทอยดำา คอและลำาตัวด้าน
ล่างน้าตาลเทาจาง ๆ หน้า คอ และกลางอก ถิ่นอาศัย
ำ
ำ
สีจาง ลำาตัวด้านบนเทาแกมเขียวคล้า มีลาย นกประจำาถิ่น พบตามป่าชายเลน นาเกลือ นากุ้ง พื้นที่
จากขอบขนสีจาง แข้งและตีนเหลือง นก ชุ่มน้าใกล้ฝั่ง นกอพยพ พบตามลำาธารและแหล่งน้าในป่า
ำ
ำ
ไม่เต็มวัย คอและอกมีลายขีดสีเข้ม ในมหาวิทยาลัย พบตามริมตลิ่งรอบ ๆ อ่างเก็บนำ้าใน
อุทยานพฤกษศาสตร์และฟาร์มมหาวิทยาลัย


48 WU
BIRDS