TIK 8 - Liber baze

6d.h12ënPiëerdorimi i simulatorëve digjitalë në mësim-

Të mësuarit në formë jo klasike, me përdorimin e kompjuterëve ose pajisjeve të tjera
digjitale, është dëshmuar të jetë shumë efektiv dhe tërheqës për nxënësit. Ky lloj më-
simi është i drejtpërdrejtë dhe mundëson krijimin e simulatorëve për zgjidhjen e prob-
lemeve të ndryshme, si dhe vizualizimin e procesit të mësimit. Meqenëse mësimi i
lëndës së matematikës vlerësohet të jetë më i ndërlikuar dhe me qëllim të ilustrimit të
mundësive që ofrojnë simulatorët digjitalë për mësim, do të shpjegohet zgjidhja e disa
detyrave me programin GeoGebra, i cili merret falas në internet, por vetëm për nevoja
të mësimit. Ky program funksionon edhe në platformën Windows dhe është përkthyer
në shumë gjuhë, por akoma jo në gjuhën shqipe.
Programi merret duke kërkuar në Google, me tekstin: Download GeoGebra.
Nga faqja e fituar, mund të klikoni në opsionin , si në fig. 6.27.

Fig. 6.27. Vegëza prej nga mund
të merret programi GeoGebra.

Fig. 6.28. Teknologjia e informacionit dhe komunikimit
Programi
GeoGebra.
Pasi të instalohet
dhe të startojë
programi, do të
merret editori i
programit, prej
ku fillon zgjidhja
e detyrave (fig.
6.28).

151

Disa shembuj të zgjidhjes së detyrave në
matematikë, me përdorimin e program-
it GeoGebra, do ta qartësojnë vlerën që
simulatorët kanë në kuptimin e shpejtë
dhe më të lehtë të përmbajtjeve pro-
gramore.

Shembulli 1.
Të llogaritet vlera e shprehjes:
(23-65·12+64)/(45+23·33).

Në hapësirën e funksioneve dhe të vlerave Fig. 6.30. Zgjidhja e ekua-
hyrëse, shkruhet shprehja përkatëse. Pasi cionit me Geogebra.
të shtypet Enter, fitohet vlera e shprehjes
drejtpërsëdrejti. Sipas nevojës, mund të Shembulli 3: Të llogaritet sipërfaqja dhe
ndryshohet shprehja dhe sërish rezultati perimetri i trekëndëshit. Si veprohet:
është i menjëhershëm (fig. 6.29).

1. Zgjedhet vegla Polygon.

2. Klikohet në hapësirën e programit
dhe merret pika A.

3. Zvarritet treguesi i miut deri te pozi-
ta e pikës B dhe shtypet tasti i miut.

Fig. 6.29. Llogaritja matem- 4. Nga pika B lëvizim treguesin e miut
atikore me GeoGebra. deri te pozicioni i pikës C dhe shtyp-
im sërish tastin e miut.
Shembulli 2: Të gjenden zgjidhjet e ekua- 5. Për ta përfunduar trekëndëshin,
cionit: lëvizim miun deri te pika e fillimit dhe
klikojmë me miun mbi të (pika A – fig.
6.31).

1. Ngjashëm si në shembullin e kaluar,
shkruhet ekuacioni i cili duhet të zgjidhet
dhe shtypet Enter.
Fitohet pamja si në fig. 6.30. Ekuacioni
emërtohet me “eq1”.

2. Në rreshtin vijues shtypet funksioni:
Solve(eq1) dhe shtypet sërish Enter. Nën
funksion paraqiten zgjidhjet e ekuacionit.

152 Fig. 6.31. Vizatimi i sipërfaqes së
trekëndëshit.

6. Klikohet mbi veglën e zgjedhur: 7. Klikohet mbi sipërfaqen e
Fig. 6.31. trekëndëshit dhe merret vlera e sipër-
Rezultati faqes së trekëndëshit.
përfundimtar. 8. Veprimet në hapin 6, përsëriten duke
e marrë veglën:

Kulmet e trekëndëshit dhe 1. Zgjidhni ekuacione nga
pozita e tij mund të lëvizin ato që keni pasur në lëndën
sipas dëshirës. Kapet me e matematikës.
miun cilido kulm dhe zh- 2. Llogaritni këndet e
vendoset në cilëndo pozitë. brendshme të trekëndëshit
Vlerat për sipërfaqen dhe dhe vërtetoni se shuma e
perimetrin, ndryshojnë tyre është gjithmonë 180o.
varësisht nga dimensionet
e reja të trekëndëshit (pro- DETYRA PRAKTIKE Teknologjia e informacionit dhe komunikimit
voni gjatë ushrimeve).

VËREJTJE:

153

s6i.m13uPlaatroarqditijgajietadlukurive teknologjike me

Mësimi i përmbajtjeve programore, sido- të përhapur në internet. Secili prej tyre ka
mos nga fusha e teknologjisë, është ngark- numër të caktuar të simulimeve interak-
esë e veçantë për nxënësit. Kjo ndodh, tive. Numri më i madh i simulimeve inter-
pasi aktiviteteve në teknologji u paraprijnë aktive mund gjendet në adresën vijuese:
dukuri të ndryshme fizike. Njohja e drejtë e https://phet.colorado.edu/en/simulations
dukurive fizike dhe në veçanti ndërlidhja e Ndërsa në adresën:
tyre me zbatimet në teknologji, është edhe https://phet.colorado.edu/en/simulations/
një sfidë shtesë në të kuptuarit e proce- translated/sq, mund të gjenden edhe
seve në tërësi. Paraqitja e dukurive fizike simulime në gjuhën shqipe.
dhe e aktiviteteve teknologjike me simu-
latorë interaktivë (ndërveprues), lehtëson
shumë të kuptuarit e dukurive fizike dhe
të aktiviteteve teknologjike. Ata janë pjesë
e programeve mësimore dhe janë shumë

Fig. 6.32.
Faqja e parë e
simulimeve PhET.

Teknologjia e informacionit dhe komunikimit T’i provojmë disa simulime, për ta parë 1. Në faqen kryesore kërkohet simulimi:
rëndësinë e tyre. Preferohet që varë-
sisht nga mësimi dhe lënda përkatëse
të kërkoni simulime që kanë të bëjnë me
përmbajtjen përkatëse.

Shembulli 1: Varshmëria e shtypjes së
gazit me ndryshimin e temperaturës dhe
të sasisë

154

2. Startohet simulimi dhe me anë të pompës
shtohet sasia e gazit në enën e mbyllur (Fig.
6.33). Në treguesin me emrin Pressure, përcil-
let ndryshimi i shtypjes, ndërsa në termometër
tregohet ndryshimi i temperaturës. Gjithashtu,
personi simbolik në figurë, mund ta ndryshojë
vëllimin e enës. Në këtë mënyrë, mund të sho-
him se si ndryshon shtypja e gazit, varësisht
nga temperatura, vëllimi i enës dhe sasia.

Fig. 6.33. Shtypja e gazit, varësisht
nga temperatura, sasia dhe vëllimi i
enës.

Për t’i parë këto dukuri, shtoni sasinë e gazit të zvogëlohet, si në fig. 6.34. Rrite-
gazit me pompë, në masën që preferoni ni dhe uleni sasinë e gazit, disa herë me
dhe veproni si në shpjegimet vijuese: rradhë, dhe do ta vëreni varshmërinë e
-- Për ta parë ndryshimin e shtypjes nga shtypjes nga sasia.

masa e gazit, mund ta hapni kapakun
e enës dhe ta lironi një sasi të cak-
tuar. Shtypja në tregues do të fillojë
të zvogëlohet, ndërsa temperatura e

Teknologjia e informacionit dhe komunikimit

Fig. 6.34. 155
a) Lëvizja e kapakut të enës.
b) Lirimi i gazit.

-- Për të parë se si ndryshon shtypja me Përshkruani se çfarë
temperaturë, rritni ose zvogëloni atë konstatuat.
duke e përdorur veglën për ngrohje
ose ftohje (fig. 6.35).

Fig. 6.35.
Veglat për rritjen ose uljen e tem-
peraturës së gazit.

Teknologjia e informacionit dhe komunikimit -- Përfundimisht, për një gjendje të cak- Detajoni konstatimin
tuar të gazit në enë, ndryshoni vëllimin e mësipërm, varësisht
e saj, duke e lëvizur personin në figurë, nga ajo që shihni në
majtas ose djathas. Në këtë rast do të simulim. Çfarë ndodh,
ndryshojë shtypja dhe temperatura nëse shtypja rritet
në enë. shumë?

Shembulli 2: Çmimi i veturave bie në
mënyrë lineare, sipas vlerave në ta-
belë. Pas sa vitesh do ta kenë të njëj-
tin çmim veturat si më poshtë?

156

Audi Në fillim të përdorimit - 30 000 Pas 5 vitesh përdorim – 20 000 Euro
Golf Euro

Pas vitit të parë të shfrytëzimit Pas 5 vitesh përdorim– 10 000 Euro
– 15 000 Euro

Zgjidhje:
Paraqesim në GeoGebra dy drejtëzat që tregojnë ndryshimet e çmimit në mënyrë
lineare:
B(0; 30,000) dhe C (5; 20,000), për Audi;
A (1; 15,000) dhe D (5; 10,000), për Golf.
Nga grafiku shihet se drejtëzat nuk takohen, derisa vlera e tyre të bie në zero. Pra, nuk do
të kenë asnjëherë çmim të njëjtë, deri sa janë në përdorim.

Fig. 6.36.
Zgjidhja me

Geogebra.

Teknologjia e informacionit dhe komunikimit

157

6.14 Përpunimi i fotografive nëpërmjet
programeve kompjuterike

Fotografitë e personaliteteve të njohura, tij janë të shumta, por që nuk do të tra-
artistëve, si dhe të tjerëve, të cilat shfaqen jtohet në këtë nivel, për shkak të kom-
nëpër gazeta, televizione dhe mediume të pleksitetit të tij dhe faktit që programi nuk
tjera të informacionit, zakonisht përpuno- mund të merret pa pagesë.
hen deri në një pamje më të bukur. Një
prej programeve më të njohura të këtij lloji
është ADOBE PHOTOSHOP. Mundësitë e

Fig. 6.37.
Programi
Adobe
Photoshop.

Teknologjia e informacionit dhe komunikimit Për t’i parë efektet e përpunimit të fo- programe të tjera për përpunimin e fo-
tografive me program kompjuterik, do të tografive, përfshirë edhe opsione online
përdoret progami PhotoScape, i cili është për editim të tyre. Programin mund ta
pa pagesë dhe i lehtë për përdorim. Naty- merrni duke kërkuar në Google:
risht, në internet do të gjeni edhe shumë Download PhotoScape Free.

Fig. 6.38.
Kërkimi në
Google për
PhotoScape.

158

Pasi të jetë marrë programi, ai duhet të in-
stalohet dhe në kompjuterin e juaj do të
paraqitet ikona:
Pasi të startojë programi, fitohet dri-
tarja si në fig. 6.39.

Fig. 6.39. Pro-
grami Photo
Escape.

Nga dritarja e programit klikohet vegla Editor dhe hapet programi me mundësitë që ka. Teknologjia e informacionit dhe komunikimit
Mund të përdoren edhe veglat të tjera, por efektet e tyre mund të provohen edhe pasi
të hapet programi.

159

Fig. 6.40.
Pëpunimi i
fotografisë me
PhotoScape.

Teknologjia e informacionit dhe komunikimit Në opsionin Home mund të ridimension- Duke klikuar mbi secilën figurë, mund
ohet fotografia, zbatohen filtra të ndry- të merret menyja e përkohshme nga e
shëm, kornizohet ose shtohet ndonjë tekst cila rregullohet kohëzgjatja dhe efekti i
sipas nevojës. Me opsionin Crop, mund ta dëshiruar. Ndërsa, nga pjesa e djathtë
preni një pjesë të caktuar të fotografisë e dritares, me opsionin Change time
dhe ta përpunoni sipas nevojës. Natyrisht rregullohet kohëzgjatja e figurave në
programi ka edhe shumë mundësi të tjera. tërësi, përkatësisht me Change ef-
Me qëllim që t’i provoni mundësitë që of- fect efekti i dëshiruar. Pasi të keni pr-
ron programi, përdorni veglat dhe opsio- ovuar efekte të ndryshme, shihni se si
net mbi figurën e zgjedhur. Me tastin Undo do të duket animacioni, duke klikuar
ose Undo All, riktheni gjendjen paraprake veglën:
ose atë fillestare. Start animation (në opsionin Web
-- Animacionet me fotografi Browser Preview)

Në veglën Animated GIF, mund të Me opsionin Save, do të ruhet anima-
krijoni animacion me figurat tuaja, cioni me prapashtesën gif (në rastin
e cila krijohet duke i vendosur figu- konkret fajlli anim.gif). Animacioni
rat që ndodhen në këndin e majtë të do të startohet duke përdorur op-
poshtëm, në pjesën e epërme të ed- sionin Slide Show (nga menyja e për-
itorit (fig. 6.40). Për këtë qëllim, mund kohshme e fajllit përkatës – provoni si
të përdoret edhe opsioni Add (vegla do të duket).
në këndin e djathtë të epërm të pro-
gramit).

160

Fig. 6.40.
Krijimi i ani-
macionit.

6.15 Minikompjuterët

Minikompjuterët përmbajnë afërsisht kyçen në ato dhe pas programim- Teknologjia e informacionit dhe komunikimit
të gjitha pjesët që kanë kompjuterët it të nevojshëm kryejnë funksione të
e zakonshëm, por në përmasa fizike ndryshme: robotë, lojëra të ndryshme,
më të vogla. Megjithatë, ata mund të kontrollues të punës së motorëve etj.
përdoren për të kryer punë të ndër- Arduino mund të ruajë (memorojë)
likuara, p.sh., krijimi i robotëve. Mi- vetëm një program në të njëjtën kohë.
cro:bit, Raspberry Pi dhe Arduino, Micro:bit pritet të jetë më e përha-
janë minikompjuterë që përmba- puri për të mësurit e kodimit në përg-
jnë shumë pjesë përcjellëse, të cilat jithësi.

161

Fig. 6.41. Pamje e
Micro:bit-it.

Diodat ndriçuese,
të cilat paraqesin
shkronjat, shenjat
dhe tërë atë që
programohet.

Tastet për ven- -- Micro:bit
dosjen e madhë- Micro:bit-i është kompjuter në for-
sive hyrëse, gjatë mat xhepi që kodohet, i krijuar për t’i
ekzekutimit të ndihmuar fëmijët e shkollave fillore që
programeve. ta mësojnë kodimin, mendimin kritik
Fig. 6.42. Puna me dhe zgjidhjen e problemeve.
Micro:bit mund të programohet me
162 Micro:bit. MakeCode Editor ose me Python.
-- Programimi me MakeCode Editor

bazohet në përdorimin e blloqeve
të gatshme të programit, të cilat
në prapavijë kanë kodin në JavaS-
cript. Për shfrytëzuesin kjo formë
e programimit është shumë më e
lehtë dhe më e preferueshme për
fillestarë. Blloku i zgjedhur funk-
sional manifestohet me llambat

ndriçuese (LED diodat), të cilat shfaqin pamjen e objektit përkatës (fig. 6.43).

Fig. 6. 43. Programimi i
Micro:bit-it me MakeCode
Editor.
-- Programimi në Python është programim në mënyrë tekstuale, si në fig.
6.44. Ky lloj programimi kërkon njohuri paraprake të programimit në gjuhën
përkatëse.

Fig. 6.44. Pro- Teknologjia e informacionit dhe komunikimit
gramimi në
Python.

163

7 Karriera ime
Orientimi në karrierë synon forcimin e af- shpresës, vullnetit, aftësisë vendimmar-
tësisë vendimmarrëse të nxënësve dhe rëse te nxënësit, realizimit të qëllimeve, të
duhet të integrojë dy komponente krye- jenë të gatshëm për punë, të jenë këm-
sore: fuqizimin e unit (kompetenca per- bëngulës, t’i zhvillojnë aftësitë komuni-
sonale) dhe njohuritë për punë (kompe- kuese dhe mbi të gjitha të kenë një plan
tenca objektive dhe kompetenca e për orientimin dhe ku dëshirojnë të arrijnë.
metodave). Kompetenca sociale
po bëhet gjithnjë e më e rëndë- Të kemi një karrierë të sukseshme do të
sishme në botën e punës. Ajo thotë të kemi mundësi të zgjedhim si-
duhet të jetë objekt si i hulum- pas aftësive, shkathtësive dhe ngritjes
timeve ashtu edhe i ushtrimit në profesionale. Nxënësve orientimi në
kuadrin e orientimit në karrierë.
Kështu, duhet të jepet një kon- karrierë ua ofron edhe mundësinë e
tribut për formimin e person- verifikimit të traditave në lidhje me
alitetit të nxënësve. rrugët e shkollimit dhe të profesion-
Është shumë me rëndësi që it, duke synuar zgjerimin e hapësirës
të bëhet zhvillimi dhe forcimi i për marrjen e vendimit për profe-
sionin dhe shkollën.

Fig. 7.1. Ngritja
profesionale në
karrierë

Karriera ime

164

7.1Vlerësimi dhe interesat e zhvillimit të
personalitetit

Individi, duke kaluar nëpër procese të të besojmë në aftësitë tona dhe të
ndryshme psikike, gjatë periudhave themi se mund t’ia dalim.
të ndryshme të jetës, formon veti të
caktuara personale.

Këto veti karakteristike, mënyrën e Nëse duam të kemi një profesion të
përgjithshme dhe të veçantë të sjell- sukseshëm, së pari duhet të nisim
jeve të njerëzve dhe të çdo individi, ta respektojmë idenë tonë, dëshirën
si manifestohen, si zhvillohen, i studi- tonë, kapacitetin profesional, përm-
on psikologjia e personalitetit. bajtësor dhe më pas të formojmë një
Rëndësi të veçantë për zhvillimin plan për zhvillimin e interesave dhe
e personalitetit kanë dhe faktorët personalitetit.
biologjikë, por ata janë vetëm bazë e
nevojshme për zhvillimin e mëtejmë Plani duhet të ketë disa instrumente
të tij. Rol vendimtar luajnë faktorët të vlerësimit që tregon synimet,
e rrethit, e para së gjithash, faktorët qëllimet, rezultatet dhe rrugën deri te
socialë. Prandaj edhe theksohet se arritja e tyre.
personaliteti është dukuri, jo vetëm Më tej të krijohen indikatorët matës
psikologjike, por edhe sociale. për instrumentin dhe të bëhet matja,
Zhvillimi i personalitetit ndahet në e pastaj të fillohet me zhvillim të per-
katër perioda: mosha e
fëmijërisë, e rinisë, e sonalitetit sipas rezultateve
pjekurisë dhe e ple- finale të planit për zhvillim
qërisë. të personalitetit.

Secili nxënës Karriera ime
ka të drejtë
të kërkojë Fig. 7.2. Fak-
të oriento- torët në zhvil-
het sipas limin e person-
interesave alitetit.
personale
për zhvil-
lim të tij në
jetë dhe në
punë.
Është shumë
e rëndësishme

165

7.1.1 Vlerat specifike dhe shkathtësitë e nevojshme
për të pasur sukses në një punë.
Identifikimi dhe krijimi i kushteve Shkathtësitë e forta mund të maten, të
përcaktohen dhe të vlerësohen. Gjithash-
Në mënyrë që të kemi një karrierë të suk- tu ,mund të themi se ato mësohen në çdo
seshme, duhet ta bëjmë ngritjen e duhur moshë dhe lehtë mund të shtohen në
profesionale, duhet të posedojmë vlera të praktikën dhe orientimin tuaj.
nevojshme për profesion të caktuar.
Cderhiëlaent stmui aumjn?udndtëtjëennëdikkëotjonëshnkëatkhatrëris-i

Karriera ime Që t’i fitojmë ato vlera, duhet të krijo- -- Shkathtësitë digjitale – kompjuterike
hen kushtet e nevojshme për zhvillim të - Varësisht nga profesioni apo puna
përmbajtjes së caktuar, punës praktike që bëni, përdorimi i kompjuterit gjith-
në shkollë dhe jashtë saj. Zhvillimi i aktivi- monë është një ndër shkathtësitë më
teteve profesionle duhet lidhur me idenë të rëndësishme për zhvillimin tuaj në
e zhvillimit të personalitetit dhe të karri- karrierë. Përdorimi i TIK-ut në praktikë
erës, bashkëpunimit me shokë dhe shoqe. dhe në jetë do t’i aftësojë më shumë
shkathësitë kompjuterike dhe do t’ju
7.1.2 Shkathtësitë japë mundësi të aplikoni në shumë
profesione. Mund të themi se për
Për të punuar në karrierën tuaj, gjithmonë t’i zhvilluar këto shkathtësi duhet të
duhet të zhvilloheni dhe të ngriteni profe- kemi një ecuri të zhvillimit praktik të
sionalisht. Kjo do të thotë të mësosh dhe karrierës, si: njohja me kompjuterin,
të praktikosh vazhdimisht gjëra të reja, shpejtësia e të shkruarit, përdorimi i
duke u zhvilluar si person, duke ndërtuar programeve aplikative, si dhe paketës
cilësi të reja dhe duke u përqendruar në Office dhe programe të tjera të nevo-
shkathtësitë tuaja. jshme. Gjithashtu është në dobi tuajën
Në përgjithësi, shkathësitë që mund t’i fi- që të keni dhe zhvillimin e përdorimit
toni janë: shkatësitë e forta dhe të buta. të Web-it, e-mail-it, komunikimit on-
Shkathtësitë e forta line, rrjeteve sociale etj.
Për ta zhvilluar karrierën tuaj, duhet të dini
se cilat janë shkathtësitë e forta. -- Kërkimi i të dhënave - Çdo praktikë
Janë ato shkathësi të cilat mund të për- që kryhet, paraprakisht duhet ta ketë
caktohen qartë dhe të numërohen le- një minihulumtim të bërë për të ditur
htë. Zakonisht, ato kërkohen për një punë saktë sa orientohemi drejt për kryerjen
dhe mund të thuhet se janë "të domos- e punëve dhe zhvillimin e shkathtësive
doshme" gjatë aplikimit. tona. Andaj, do t’ju duhen shkathtësi
Shkathtësitë e forta përfshijnë njohuritë të kërkimit të të dhënave për të nxjer-
rë në pah gjërat thelbësore. Në këtë
nivel duhet të jeni në gjendje vetëm t’i
kërkoni të dhënat dhe t’i analizoni ato.

166

Plani i veprimit - Planifikimi i zhvillimit të Shkathtësitë e planifikimit ekonomik
shkathtësive tuaja. Plani i veprimit paraqet – planifikimi i shpenzimeve. Ekziston një
formën e mendimit tuaj se si do t’i zhvillo- numër i madh i shkathtësive në kategorinë
ni ju shkathësitë tuaja, cilat shkathtësi dhe e financave. Këtu përfshihen: kontabiliteti,
kur. Gjithashtu tregon se si ta kryeni punën buxhetimi, planifikimi financiar, menax-
në mënyrë efektive, cilat mjete duhet t'i himi i rrjedhës së parasë dhe shumë më
përdorni dhe si ta organizoni kohën tuaj. tepër. Nuk do të thotë që ju duhet do-
mosdoshmërisht t'i zotëroni të gjitha këto,
ju thjesht duhet të dini të punoni mirë me
numra.

Fig. 7.3. Shkathtësitë e Karriera ime
forta.

167

Disa nga shkathtësitë që ndikojnë punë,praktikë. Pra, kur një çështje
në karrierën dhe orientimin tonë ngrihet, krijoni ecurinë se si duhet të
janë: zgjidhet dhe jepni një mundësi.

-- Puna grupore/ ekipore -- Vëzhgimi kritik - të menduarit
Suksesi i një kompanie/biznesi, de- kritik
tyre, rrallë varet nga një person që
bën diçka nga vetja. Gjithmonë nëse Është shumë më rëndësi të jemi vëzh-
një grup njerëzish punojnë në grup, gues kritik, pasi që kjo na ofron një të
atëherë rezultati i detyrës do të jetë ardhme më të mirë dhe të planifikuar
i sukseshëm drejt një qëllimi të për- në formë të drejtë.
bashkët. Është me rëndësi që secili Shumë vende që ofrojnë punë, si
anëtar i grupit/ekipit t’i identifiko- kompani të ndryshme, kanë nevo-
jë shkathësitë e veta në grup dhe jë për mendimtarë kritikë, njerëz që
atëherë të gjithë fitojnë. Kjo ju ndih- sjellin një perspektivë të re dhe of-
mon të krijoni një imazh më të mirë rojnë zgjidhje intuitive dhe të suk-
në sytë e të tjerëve, punës, praktikës. seshme, gjithashtu dhe njerëz të cilët
-- Zgjidhja e problemeve - planifi- japin ide për t’i ndihmuar ata që t’i
përmirësojnë proceset e brendshme.
kimi i karrierës Për të qenë vëzhgues kritik, duhet të
Kjo shkathtësi është një ndër shkath- jeni në gjendje ta analizoni informa-
tësitë e cila ofron mundësi të shumta cionin dhe ta përdorni atë në formën
praktike dhe orientim të planifikuar e duhur me mjete konkrete për punë.
në karrierë. Më shumë për shkathtësitë mund t’i
Arsyeja është se përmes një çështjeje shfrytëzoni faqet në internet:
të menduar në mënyrë kritike, më pas
kryerjes së një minihulumtimi, si dhe h t t p s : // b l o g . m i n d v a l l e y.
veprimit të duhur, arrijmë deri com/hard-skills/
te zgjidhja e një prob- https://www.monster.
lemi. Të gjithë këta com/career-ad-
hapa na formojnë vice/article/
ne si një person soft-skills-
të aftë dhe të you-need
shkathët për

Karriera ime

168

7.1.3 Aftësitë

Aftësimi i nxënësve për një profe- Aftësitë nxënësit i marrin nga insti-
sion të caktuar nga teoria në prak- tucionet përkatëse ku ata zgjedhin
tikë të marrrin dhe e vazhdojnë karrierën
Nxënësit duhet të përfitojnë aftësi të e tyre. P.sh., nëse duam të bëhemi
ndryshme të cilat i ndihmojnë ata për infermier/e, në shkollën e mesme të
orientimin e duhur që kanë zgjedhur mjekësisë nxënësit aftësohen t’i prak-
si profesion apo prakikë në punë. tikojnë njohuritë bazë që i duhen një
Gjatë orientimit të tyre nxënësit fito- infermieri dhe i praktikojnë në qen-
jnë disa kompetenca, të cilat lidhen drat e mjekësisë apo spitale, ose nëse
me idenë e tyre, karrierën dhe zhvil- duam të vazhdojmë me profesionin e
limin personal. IT-së, mund të regjistrohemi në shkol-
Aftësitë që duhet t’i kenë janë: aftësi lat profesionale me orientim në IT që
për punë në grupe, aftësi individuale, të kryhet praktika dhe të aftësohen
aftësi për zgjidhje të problemeve, të nxënësit për përdorim të TIK-ut , pa-
jenë të aftë për hulumtime dhe anal- jisjeve digjitale dhe programim e ko-
izë të të dhënave, të jenë të aftë të dim, gjë që në orientimin e nxënësve
mësojnë dhe atë ta paraqesin në ndihmon të kenë një të ardhme të
punë praktike apo në detyrë të cak- sigurt dhe të orientuar drejtë.
tuar.

Karriera ime

169

7.2 Hulumtimi i tregut të punës dhe profesionet e
së ardhmes

Fig. 7.4. Procesi i zg-
jedhjes së profesionit
të ardhshëm.

Një hap shumë i rëndësishëm është 1. Identifkimi i interesave;
procesi i zgjedhjes së profesionit të 2. Llojet e profesioneve;
ardhshëm. Ky proces kërkon mbled- 3. Planifikimi i karrierës.
hjen e të dhënave. Shpesh ndodh të
zgjedhim karrierën e gabuar, për shkak 1. Identifkimi i interesave
të mungesës së udhëzimeve të drejta Gjithmonë, para se të filloni ta plani-
që na dërgojnë në stres të papara- fikoni orientimin tuaj për të ardhmen,
shikuar. Shpesh njerëzit menjëherë duhet të zbuloni më shumë për in-
përcaktohen dhe pranojnë një detyrë teresat, preferencat, vlerat dhe af-
ose punë praktike që orienton karri- tësitë tuaja, më shumë për atë çka iu
erën pa i kuptuar efektet negative që pëlqen dhe nuk iu pëlqen. Për ta bërë
sjell vendimmarrja e menjëhershme. këtë, është me rëndësi t’u përgjigjeni
Vetëm pas disa ditësh, ata e kuptojnë këtyre pyetjeve:
se mund të kishin një mundësi tjetër
më të dëshiruar dhe të pranuar nga
ata ose e kuptojnë që kanë marrë një
vendim të gabuar.
Për të kuptuar se cila është karriera
juaj e duhur dhe iu përshtatet më së
miri, mund të përdorni ecurinë e tre
hapave kryesorë:

Karriera ime

170

1 Çfarë më intereson mua në jetë? Karriera ime
2 Çfarë më pëlqen të bëj në kohën e lirë?

3 Cilat janë aftësitë që unë posedoj?
4 Në cilat gjëra jam më i/e mirë?

171

Fig. 7.5. Mbledhja e
informatave rreth
profesioneve.

2. Llojet e profesioneveKarriera ime
Bota e punës po ndryshon gjatë gjithë
kohës. Profesionet po shtohen gjith-
një e më shumë në përdorim të te-
knologjisë e shumë shpesh deri te
makinat që zëvendësojnë njerëzit.
Që ta planifikoni me sukses karrrierën
tuaj, duhet të mbledhni më shumë in-
formata rreth profesioneve, ta harroni
listën e profesioneve të preferuara si
dhe ato të cilat janë të së ardhmes
me perspektivë në shtetin tonë. In-
formatat rreth profesioneve mund t’i
merrrni në internet dhe në vendin ku
jetoni në komunën tuaj.
Profesionet e së ardhmes - njohja
dhe zbatimi

3. Planifikimi i rrugës së karrierës
Pasi të krijoni një listë të profesion-
eve, lexoni pyetjet me kujdes dhe
përgjigjuni si vijon:

172

Cili do të jetë profesioni im i së ardhmes?

A mund të kryej punë praktike?

A kam nevojë ta zhvilloj besimin dhe aftësitë e mia?

Cilat shkathtësi dhe aftësi më duhen për pro-
fesionin që kam menduar ta përzgjedh në të
ardhmen?

Gjithmonë bëni një PLAN B https://www.careeralchemy.co.uk/
(bëni një plan rezervë)! choosing-career-paths.html
Gjithmonë mendoni se cilat do të jenë 10 profesionet e karrierës të së ar-
pasojat, ecuria dhe rezultatet. Prapë dhmes më të paguara
edhe nëse e keni të qartë karrierën që Bazuar në zhvillimet aktuale të te-
do ta zgjedhni, gjithmonë mbani një knologjisë, këtu janë 10 karrierat dig-
plan rezervë, pasi që jo gjithnjë gjërat jitale me pagë të lartë, ku kërkesa në
shkojnë ashtu siç i keni planifikuar. dekadën e ardhshme do ta tejkalojë
Më shumë për planifikimin e rrugës së furnizimin e njerëzve me aftësi dhe
karrierës shfrytëzoni faqen në inter- aftësim të nevojshëm:
net:
173

1. 3D Printimi 2. Interneti i
gjërave

4. Marketingu
digjital

3. Dizajni i për-
vojës së për-

doruesit

5. Zhvillimi i 7. Siguria 8. Shkenca
aplikacioneve kibernetike e të dhënave

6. Robotikaa

174 9. Inteligjenca ar- 10. Mësimi i thellë
tificiale (Deep learning)
6. Robotikaa

Për t’u njohur më shumë rreth këtyre LinkedIn
10 profesioneve më të paguara dhe LinkedIn është rrjeti më i madh profe-
karrierës të së ardhmes, mund të hyni sional, i cili preferohet shumë nga stu-
në linkun e mëposhtëm: dentët. Kjo platformë ju ofron mundësi
https://www.diygenius.com/high- të lidheni me kolegë dhe profesion-
paying-careers-of-the-future/ istë të ndryshëm. Gjithashtu, në këtë
platformë mund të informoheni rreth
Si ju ndihmojnë mediet sociale në mundësive të mira të punës praktike
zhvillimin e karrierës tuaj? apo shkollave verore.
Në ditët e sotme, mediet sociale janë Facebook
bërë faktor shumë i rëndësishëm Facebook është një ndër mediat so-
për jetën e secilit individ, sepse janë ciale që përdoret për shumë arsye,
mjetet kryesore që po përdoren për prandaj edhe është ndër platformat
informim dhe komunikim. Pothua- më të përdorura. Ju mund të krijoni
jse çdo moment i jetës së individëve një rrjet profesional, duke u bërë pjesë
postohet në medie sociale, që tregon e grupeve të ndryshme, ku mund të
se këto medie janë integruar dhe janë gjeni njerëz me ide, mendime dhe
bërë pjesë e pandashme e jetës së interesa të ngjashme me ju. Në këto
gjithsecilit. Por, përveç informimit dhe grupe mund të informoheni rreth ng-
komunikimit, mediet sociale mund të jarjeve dhe eventeve të ndryshme.
përdoren edhe për zhvillimin e karri- Twitter
erës suaj. Disa nga mënyrat si mediet Twitter është platforma e cila ju
sociale ndikojnë pozitivisht në zhvil- mban të informuar rreth trendeve të
limin e karrierës janë: ndryshme dhe zhvillimeve në botën
-- Krijimi i rrjetit profesional profesionale. Ju mund të ndiqni bise-
Nuk është aspak e çuditshme që kri- da dhe postime në një fushë të cak-
jimi i marrëdhënieve shoqërore nd- tuar dhe të komentoni rreth këtyre
ikon pozitivisht në rrugëtimin e gjatë postimeve.
të karrierës suaj. Kontakti me njerëz -- Zhvillimi i shkathtësive tuaja
të ndryshëm, qoftë me ata që kanë Kur bëhet fjalë për zhvillimin e kar-
mendime të ndryshme nga ju, ju ofron rierës suaj, mbetet më pak e rëndë-
mundësi të reja në aspektin e zhvil- sishme nota mesatare në universi-
limit të karrierës. Krijimi i një rrjeti pro- tet. Ajo çfarë vërtet ka rëndësi janë
fesional mund t’ ju ndihmojë kur jeni shkathtësitë që i posedoni. Prandaj,
të gatshëm të gjeni punë, pasi që këto duhet të filloni t’i zhvilloni këto sh-
kontakte mund t’ ju informojnë rreth kathtësi sa më shpejt. Ato mund të
mundësive të ndryshme në tregun jenë: komunikimi i mirë, udhëheqja,
e punës. Disa nga mediet sociale që kreativiteti, shkathtësitë teknike, si
mund të përdoren për krijimin e rrjetit Photoshop-i (fotografitë apo dizajni
profesional janë: grafik), Java apo Microsoft Office.

175

Në këtë aspekt mediet sociale mund Qëllimi kryesor i medieve so-
t’i quajmë thesar edukativ, sepse of- ciale është t’ju mbajë të informuar
rojnë mjaft platforma dhe mundësi rreth aktualiteteve dhe ndodhive të
për t’i zhvilluar këto shkathtësi. Një ndryshme. Ndiqni faqe të ndryshme
prej këtyre platformave është You- të fushave që ju interesojnë si dhe
tube, ku ju mund të qaseni në video kanale të lajmeve, që të qëndroni të
të detajuara dhe të mësoni programe informuar. Kështu ju do të keni njohuri
pa pagesë, si: Python, Microsoft Of- të mjaftueshme rreth rrugës së pro-
fice etj. Një metodë efektive që ju fesionit që e keni zgjedhur dhe do të
ndihmon të gjeni përmbajtje cilësore mund të avancoheni në atë karrierë.
dhe relevante është të abonohe- Prandaj, qëndroni në hap me kohën.
ni në kanalet e caktuara. Shumica e Informacione shtesë për medi-
këtyre kanaleve përgjigjen në pyetjet et sociale mund t’i gjeni në linkun e
e përdoruesve, kështu që ju mund t’i mëposhtëm:
parashtroni pyetjet tuaja specifike në https://www.mindler.com/blog/how-
lidhje me shkathtësitë që po përpiqe- social-media-can-help-students-
ni t’i mësoni dhe ta merrni përgjigjen boost-their-careers/
në komente.

Disa platforma të tjera që ndihmojnë 7.2.1 Tregu
në zhvillimin e shkathtësive tuaja janë:
Coursera, Khan Academy, Lynda etj. Kur filloni të aplikoni për punë prak-
Këto platforma ofrojnë kurse online. tike është e rëndësishme të filloni
-- Përzgjedhja e profesionit me in- edhe hulumtimin rreth interesave dhe
kompanive që ekzistojnë ose insti-
formata të mjaftueshme tucioneve që ju interesojnë, sepse
Një karrierë e suksesshme fillon nga mund të gjenden shumë informaci-
zgjedhja e duhur. Për ta zgjedhur pro- one të rëndësishme të cilat nuk janë
fesionin e duhur, ju duhen udhëzime. përfshirë në përshkrimin e praktikës
Prandaj, është e rëndësishme të in- ose detyrës.
formoheni sa më shumë para se të
merrni një vendim. Platformë mjaft
e mirë për t’u informuar rreth profe-
sioneve është LinkedIn. LinkedIn ofron
mundësi të shfletoni rreth profileve të
ndryshme, ku mund t’i vëreni trendet
aktuale.

Karriera ime Një tjetër platformë është Busulla. Fig. 7.7. Hulumtimi i tre-
com, ku mund të gjeni informaci- gut të punës.
one rreth profesioneve të ndryshme.
Në këtë portal ofrohen informacione
rreth shkollimit, njohurive dhe sh-
kathtësive që kërkohen për ato pro-
fesione, pagës mesatare, aktiviteteve,
kushteve dhe veglave të punës.

176

Në treg ka profesione të mira dhe jo https://www.indeed.com/career-ad-
të mira. Gjithashtu ka profesione të vice/finding-a-job/the-com-
cilat paguhen shumë dhe ka që pa- plete-guide-to-researching-a-com-
guhen pak. pany?from=careeradvice-US

Profesionet caktohen nga nevoja e 7.3 Puna me projekte
kryerjes së një qëllimi dhe rezultatit për orientim në karri-
në punë. erë Tregu
Shembull: të jemi mjek, nevoja e tra-
jtimit të njerëzve dhe shërimit të tyre. Puna me projekte ka të bëjë me kri-
Është shumë me rëndësi që përzg- jimin dhe zbatimin e planit e projektit,
jedhja e profesionit të bëhet bazuar përmes aktiviteteve për t’i zhvilluar
në aftësi dhe shkathësi, e jo në lartësi shkathtësitë për karrierën e së ardh-
të pagës. mes.
Megjithatë, ndodh që të bëni hulum- Në mënyrë që të kemi një karrierë të
tim para se të vendosni për profe- orientuar, duhet të synojmë të zhvil-
sionin tuaj. Për t’u orientuar drejt në lojmë projekte të ndryshme praktike
një punë të përshtatshme, është e të cilat na japin një zgjidhje të së ar-
rëndësishme t’i njihni paraprakisht dhmes.
institucionet, kompanitë dhe detyrat. Projekti ka një ide, plan të veprimit,
Zakonisht hulumtimet bëhen kur ven- mjete të konkretizimit, burime të in-
dosni cili do të jetë profesioni juaj. formacionit, resurse njerëzore dhe në
Të dimë se cili është tregu i punës dhe fund ka një qëllim i cili duhet të arrihet
profesionet e së ardhmes do të thotë përmes këtij projekti.
hapi i parë i sukseshëm në orientimin Është shumë me rëndësi që para se
tonë. të bëhet një projekt të ketë matje të
Që t’i realizojmë me sukses njohjen interesave, të aftësive, të shkathësive
e tregut, profesionet dhe ofruesit e dhe më pas të tregut/profesioneve të
profesioneve, duhet të bazohemi në së ardhmes.
disa sugjerime:
-- Hulumto tregun bazuar në intere- Karriera ime

sat tuaja.
-- Kërko të dhënat kryesore dhe pro-

jektet e realizuara nga kompania
apo institucioni.
-- Kryej praktikë në punë.
-- Vëzhgo me sukses dhe në mënyrë
kritike procesin e udhëheqësve të
kompanive.
-- Krijo një tabelë ku ndjek me kujdes
çka ke bërë mirë dhe çka jo.
-- Reflekto dhe vepro.

Informacione shtesë për tregun e Fig. 7.8. Zhvillimi i pro-
punës mund të gjeni në linkun e jekteve.
mëposhtëm:

177

1. Të përgatitemi për profe-
sionin e së ardhmes.
2. Të bëjmë hulumtime të
ndryshme të tregut për pro-
fesionet dhe rezultatet.
3. Të kryejmë praktikë profe-
sionale të ndryshme me një
qëllim kryesor: ndërtimin e
drejtë të karrierës.

Fig. 7.9. Procesi i plan- DISA NGA PROJEKTET
ifikimit të projektit për MUND TË JENË:
karrierë.
Fig. 7.10. Punë
vullnetare të
ndryshme.

7.4 Puna vullnetare -
rëndësia dhe zbatimi

Karriera ime Përkushtimi i kohës dhe i energ- Shërbimi ndaj komunitetit ose vullne-
jisë maksimale në një aktivitet pa tarizmi u mundëson nxënësve të fito-
kompensim, i cili është për të mirën jnë aftësi dhe njohuri për jetën, si dhe
e shoqërisë, komuniteit dhe mjedisit, të ofrojnë një shërbim për ata që kanë
quhet punë vullnetare. nevojë më së shumti.
Të gjithë mund të kryejmë punë vull- Mund të themi se nga puna vullnetare
netare. kemi dhe shumë përfitime të cilat
mund t’i marrim:
Nuk ka rëndësi mosha, gjinia, sa jeni të Përfitime psikologjike - ku mund të
aftë fizikisht apo nëse jeni të punësu- themi se bëheni më pozitiv, njiheni më
ar, gjithmonë ka diçka që ju mund të mirë me veten tuaj, si dhe ju ndihmon
bëni. Nësë angazhoheni në shërbime që ta hiqni stresin dhe rrit vetëbesi-
të komunitetit/shoqërisë juve ju jepet min.
mundësia për t’u bërë qytetarë aktiv Përfitime shoqërore - vullnetarizimi
dhe për të zhvilluar një ndikim të qën- ndihmon në krijimin e lidhjes në mes
drueshëm dhe pozitiv mbi shoqërinë të njerëzve, aktivizion nxënësit në
në përgjithësi. komunitet, si dhe rrit vetëdijen dhe
përgjegjësinë shoqërore.

178

Përfitimet në njohuri të marra nga 4. Praktika në punë – si punë vullne-
puna vullnetare - nxënësit marrin njo- tare profesionale në lëmi të caktuara.
huri të shumta gjatë punës vullnetare,
zhvillojnë aftësi ndërpersonale të ko- Pjesëmarrja në punë vullnetare, si
munikimit, gjithashtu shkathtësi në dhe shërbime ndaj komunitetit, ndih-
praktikë, p.sh., puna ekipore, komuni- mon në përmirësimin e rinisë, duke u
kimi individual dhe grupor, planifikimi mundësuar atyre të marrin shkathtësi
i projektit, menaxhimi i tij, organizmi i të lidhura me punën para diplomim-
aktiviteteve etj. it. Gjithashtu ndihmon në zhvillimin e
Për të pasur një angazhim sa më ak- përgjegjësive si qytetarë në shoqëri,
tiv në shoqëri dhe për t’i ndihmuar të si dhe në vetëdijësimin për nevojat e
tjerët, duhet të kryejmë punë vullne- komunitetit ku ata jetojnë.
tare. "Ju duhet të jeni ndryshimi që dëshi-
Puna vullnetare tashmë bazohet në roni të shihni në botë." - Mahatma
një Udhëzim administrativ 01/2016 Ghandi
i Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe
Sportit, të Republikës së Kosovës, i Si të kryeni punë vullnetare?
cili përcakton hapat dhe zhvillimin e Është shumë me rëndësi që punën
punës vullnetare për të rinjtë tanë. vullnetare ta bëni me plot vullnet dhe
Që ta bëjmë atë, është mirë të njohim dëshirë. Andaj dhe duhet t’i kryeni ato
se cilat janë punët vullnetare që mund punë të cilat ju jeni të aftë t’i bëni. Për
t’i kryejmë në vendin ku jetojmë. Disa t’i kryer ato, duhet të përgjigjeni në
nga punët vullnetare janë: disa pyetje:

1. Në spitale – infermiere, mjek, -- A ju pëlqen të punoni me fëmijë, të
ndihmojmë në kryerjen e detyrave rritur apo kafshë?
bazike.
2. Në shkolla – praktikë në adminis- -- Çfarë aftësish keni?
tratë, ndihmojmë fëmijët të shkrua- -- Dëshironi të punoni në grup apo
jnë dhe të lexojnë, ndihmojmë fëmijët
me aftësi të kufizuara për socializim, individualisht?
zhvillojmë aktivitete sportive dhe -- Sa kohë mendoni të punoni si vull-
rekreative etj.
netar?
-- Cilat çështje janë të rëndësishme

për ju?

3. Në komunitet – ndihmojmë familjet Pasi t’i parashtroni këto pyetje dhe të Karriera ime
e varfëra, puna humanitare në kryqin përgjigjeni, mund të vazhdoni dhe të
e kuq, mbledhja e ndihmave për të kryeni punën tuaj vullnetare dhe të
tjerët, shpërndarja e tyre, organizimi formoheni në karrierën tuaj.
i koncerteve dhe i ngjarjeve të tjera Disa nga mundësitë për punë vullne-
në formë vullnetare për mbledhjen e tare janë paraqitur në fig. 7.11.
fondeve për të varfër.

179

Fig. 7.11. Mundësitë Lidhur me punët vullnetare mund të
e punës vullnetare. gjeni në linqet e mëposhtme:
h t t p s : // w w w . h e l p g u i d e . o r g /a r t i -
cles/healthy-living/volunteer-
ing-and-its-surprising-benefits.ht-
m#why
https://buildabroad.org/2017/10/13/
why-is-volunteering-important/

Karriera ime

180

Karriera ime 181

8 Ndërmarrësi i ri
Çka është ndërmarrësia?

A keni ndonjë ide interesante për të kri-
juar një produkt? Nëse po, ju mund të jeni
ndërmarrës. Një ndërmarrës është di-
kush që vendos të krijojë ose të drejtojë
një biznes, edhe pse ai ose ajo mund të
humbasë para. Ndërmarrësit janë shpesh
njerëz krijues, të guximshëm dhe bizneset
ku ata operojnë janë shumë të rëndë-
sishme për komunitetet. Le të mësojmë
për disa ndërmarrës të famshëm dhe të
mësojmë se si fillojnë ndërmarrësit.

Kush janë disa ndërmarrës të famshëm?
Një ndërmarrës i njohur ishte Walt Disney.
Si fëmijë, Disney u rrit në një fermë dhe
kaloi kohë duke vizatuar fotografi të kaf-
shëve të fermave. Si i rritur, ai vazhdoi të
vizatojë dhe krijoi një personazh vizatimor
për një kompani të madhe filmike për të
cilën punoi. Kur ajo kompani vendosi ta ulë
pagën e tij, Disney braktisi punën e tij dhe
krijoi një personazh tjetër që çoi në fillim-
in e një kompanie të madhe - mbase keni
dëgjuar për Mickey Mouse?

Fig. 8.1. Walt
Disney.

Ndërmarrësi i ri

Fig. 8.2.
Mickey
182 Mouse -
Personazh
vizatimor.

Një tjetër ndërmarrëse e famshme ishte
Madame CJ Walker.
Ajo u lind në vitet 1860, një kohë kur gratë
afrikano-amerikane kishin pak të drejta.
Në fakt, pothuajse të gjithë në familjen e
saj ishin skllavë.
Kur ajo kuptoi se nuk kishte produkte
bukurie në dispozicion për afrikano-amer-
ikanët, ajo vendosi t’i krijojë vetë.
Produktet e Madame Walker ishin kaq të
njohura, sa ajo fitoi më shumë se një mil-
ion dollarë.

Fig. 8.3.
Madame CJ

Walker.

Si fillojnë ndërmarrësit? atëherë njerëzit, ditë pas dite i presin jetë
Shumë ndërmarrës të mëdhenj fillojnë me më të mira.
një proces të quajtur brainstorming - stuhi Për ndërmarrësit dhe idetë e tyre mund të
mendimesh, ku njerëzit përpiqen të men- gjeni edhe në linkun e mëposhtëm:
dojnë sa më shumë ide të jetë e mundur, https://study.com/academy/lesson/
për produktet ose shërbimet që mund të entrepreneur-lesson-for-kids-defini-
krijojnë. tion-ideas.html
Pasi të kenë vendosur një ide të Më poshtë ju paraqesim disa karakteristi-
shkëlqyeshme, ata bëjnë një plan. Kjo ka të rëndësishme që e karakterizojnë një
mund të përfshijë krijimin e një afati ko- ndëmarrës të suksesshëm:
hor të hapave që ata duan të ndërmarrin.
Mund të përfshijë gjithashtu përfshirjen
e njerëzve që mund të jenë në gjendje
të mbështesin idenë ose biznesin, qoftë
përmes parave ose kohës.

Pse janë të rëndësishëm ndërmarrësit?
Janë të rëndësishëm për disa arsye. Së
pari idetë e tyre zgjidhin probleme të
ndryshme.

Kur një ndërmarrës merr një rrezik duke
shndërruar idenë e tij/saj në kompani,

Fig. 8.4. Karak- 183
teristikat e një
ndërmarrësi.

Ndërmarrësi i ri -- Pasioni dhe motivimi. Një ndër më të nuk ekziston në treg, ose e përmirëso-
rëndësishmet si karakteristikë për një jnë ndjeshëm një produkt ekzistues.
ndërmarrës është pasioni dhe motivi- -- Menaxhimi i mirë i parave. Secilit bi-
mi. Mund të themi se të arrijmë sukses znes i duhet kohë që të ketë prof-
duhet të kemi pasion dhe vendosmëri, it/fitim. Deri atëherë kapitali është i
nga momenti që të lind një ide deri te kufizuar dhe duhet të përdoret me
planifikimi dhe prezentimi te dona- mençuri. Ndërmarrësit e suksesshëm,
torët. krijojnë një plan likuiditeti (plan për
kthimin e borxheve) për detyrimet e
-- I përshtatshëm dhe fleksibil. Të qenit tanishme dhe të ardhshme financia-
i pasionuar dhe i dedikuar është e re si dhe lënë anash një fond për raste
rëndësishme, por të qenit jofleksibil emergjente. Edhe pas një sigurimi të
me nevojat e klientit apo edhe të tre- fondeve, një ndërmarrës i mirë mban
gut do t’ju çojë në dështim. Ndërmar- një evidencë të plotë të rrjedhjes së
rësit e suksesshëm i mirëpresin me parasë, pasi është gjëja më e rëndë-
optimizëm të gjitha sugjerimet, duke sishme e çdo biznesi.
u përshtatur, në mënyrë që ta rrisin -- Planifikimi i mirë në bazë të aftësive.
ofertën e tyre dhe t’i kënaqin nevojat e Ndërmarrësia ka të bëjë me ndërtimin
klientit dhe të tregut. e një biznesi nga fillimi, duke i menax-
huar mirë burimet e kufizuara (kohën,
-- Vetëbesimi, puna e vështirë dhe ded- paratë, marrëdhëniet personale etj.),
ikimi. Ndërmarrësit besojnë në vetve- gjë e cila kërkon një planifikim të mirë.
te dhe janë të sigurt e të përkushtuar Megjithatë, përpjekja që të planifikoni
ndaj biznesit të tyre. Përqendrimi i tyre çdo gjë dhe të keni një zgjidhje të
intensiv si dhe besimi në idenë e tyre gatshme për secilin problem të mund-
mund të keqinterpretohet si kokë- shëm, mund t’ju pengojë ndonjëherë
fortësi, por është thjesht vullneti për që ta bëni hapin e duhur. Ndërmarrësit
të punuar shumë dhe për t'i sfiduar e suksesshëm kanë një plan biznesi të
shanset që i bëjnë ata të suksesshëm. përgatitur më herët, por gjithmonë
janë të gatshëm të ballafaqohen edhe
-- Nuk kanë frikë t'i bartin rreziqet. Ndër- me situata dhe mundësi të paparashi-
marrësit janë bartës të rrezikut, ata kuara.
janë të gatshëm të ''zhyten'' thellë në -- Kontaktet e duhura. Njëjtë sikurse
një të ardhme të pasigurt. Mirëpo, jo të njerëzit e tjerë edhe ndërmarrësit
gjithë bartësit e rrezikut janë ndërmar- kërkojnë ndihmë nga shokët/shoqet e
rës të suksesshëm. ngushtë/a, familja, rrethi etj. Ndërmar-
rësit e suksesshëm arrijnë të gjejnë
Çfarë e dallon një ndërmarrës të suk- më shpejtë njerëz të duhur për këshil-
sesshëm nga një tjetër për nga aspekti lat e duhura. Nëse ata nuk i posedo-
i rrezikut? Ndërmarrësit e suksesshëm jnë aftësitë e nevojshme teknike apo
janë të gatshëm të rrezikojnë kohën edhe të marketingut, angazhojnë pro-
dhe paratë e tyre për një të ardhme fesionistë që i kryejnë këto detyra, në
të panjohur për ta, por gjithashtu ata mënyrë që të ruhet performanca e
ruajnë si rezervë burime dhe plane për suksesshme e biznesit të tyre.
ditët e ''vështira''.

-- Produkti dhe njohja e mirë e tregut.
Ndërmarrësit e njohin produktin e tyre
si nga jashtë, ashtu edhe nga brenda.
Ata gjithashtu e njohin shumë mirë
edhe tregun. Shumica e tyre bëhen të
suksesshëm, sepse krijojnë diçka që

184

8.1 Bota e re e biznesit Promovimi i ndërmarrjes
Ndërmarrësit luajnë një rol vendimtar
Ekonomia e global- në zhvillimin e ekonomive të shtëpisë.
izuar, digjitale dhe ino-
vacioni i ri teknologjik, Sidoqoftë, suksesi i ndërmarrjeve
po krijojnë mundë- të reja ndërmarrëse ndikohet
si praktikisht të fuqimisht nga diçka shumë
pakufizuara për më e madhe se vetë biznesi:
sipërmarrje të ekosistemi përreth. Të pa-
reja. Kri- surit akses në mbështet-
jimtaria je lokale dhe pa leje për
njerëzore ndërmarrësit i ndih-
dhe një mon ata në përp-
mentalitet jekjen e tyre për
ndërmar- të mbijetuar dhe
rës janë për t’u rritur, kësh-
të nevo- tu krijojnë pasuri të
jshme për reja, mbijetesë dhe
të inicuar ide punë.
të reja të suk- Cilat mendoni se
sesshme, për të janë 10 bizneset më të
zhvilluar tregje të mëdha në Kosovë?
reja të qëndrueshme Platforma ‘Bizneset e Hapu-
dhe modele të bi-
znesit që përfiton Fig. 8.5. ra’, e krijuar nga organizata joqever-
shoqëria, si dhe bi- Bota e itare Open Data Kosovo , përmes të
znesi. biznesit. dhënave të marra nga Agjencia për
Regjistrimin e Bizneseve të Kosovës
Aktivitetet inova- (ARBK), ka bërë nxjerrjen dhe listimin Ndërmarrësi i ri
tive të biznesit dhe e shumë formave të të dhënave që,
ndërmarrja përbëjnë bazën e zhvil- të vëna në tabelë dhe në perspektivë,
limit të sektorit privat. Puna e shumë dalin të dhëna interesante sa u përket
OJQ-ve, institucioneve gjegjëse, në bizneseve më të mëdha që operojnë
projektet e zhvillimit të ndërmarrjeve edhe në Kosovë, por që shumica prej
përqendrohet në adresimin e nevo- tyre janë të huaja.
jave të biznesit në rajone urbane dhe -- Dega në Kosovë e kompanisë së
rurale.
Duke u bazuar në shumë analiza, linjave ajrore të Britanisë së Mad-
është me rëndësi që shteti të për- he, ‘British Airways’, e regjistruar
dorë strategji specifike zhvillimi, duke në Lipjan figuron në të dhënat e
synuar që sistemet e tregut të jenë ARBK-së dhe të Bizneseve të Ha-
më gjithëpërfshirëse për segmentet e pura si entiteti biznesor me kapi-
pafavorizuara të popullatës, ndërsa të talin më të madh brenda Kosovës
adresojnë çështje sociale, mjedisore me 1 miliard e 200 milionë euro.
dhe gjinore. -- Kompania ajrore e dytë më e
madhe në Britani – pas EasyJet –

185

kishte regjistruar rreth 340 milionë Fig. 8.6. Anal-
euro kapital më shumë se sa kom- iza SWOT.
pania që renditet e dyta në këtë
listë. ANALIZA SWOT
-- Dega në Kosovë e kompanisë
ndërtimore Enka, që përbën një PËRPARËSITË DOBËSITË
konsorcium bashkë me kompaninë
turke, Bechtel, ka fituar kontrata të S W
mëdha për ndërtimin e disa pro-
jekteve rrugore në Kosovë. MUNDËSITË RREZIQET
-- Dega në Kosovë e kompanisë min-
erare Royal Mining Ltd. O T
-- Kompania Eurobank Kos Sh.A.
Ndërmarrësi i ri -- Kompania Ereniku - merret me dhe e lirë.
kultivimin e drithërave, bimëve DOBËSITË: Mund të ketë disa pro-
bishtajore dhe farërave vajore. dukte të tilla në treg, konkurrenca e
-- Pesë kompanitë e tjera të listuara madhe në treg.
në këtë listë janë Posta dhe Teleko- MUNDËSITË: Mund të bëhet hulum-
munikacioni i Kosovës, Kulla-Exim, tim në treg dhe të përmirësohen nev-
kompania Limak, Euroinsurance ojat e blerësve dhe të produktit.
dhe Croatia Airlines – të gjitha me RREZIQET: Biznesi mund të funk-
kapital që varion nga 260 milion sionojë shkurt pasi që nuk ka të ar-
në 136 milion euro. dhme, nuk është bërë një hulumtim
apo analizë paraprakisht e tregut,
8.2 Tregu vendor rritet kosto e produktit, ndërkohë dhe
humbet fitimi.
Është me rëndësi që për të formuar Identifikimi i tregut vendor-bizne-
një ndërmarrje ta kemi idenë e qartë set
për punë dhe biznes. Për ta identifikuar tregun vendor,
Së pari duhet të identifikohet tregu, mund ta kontaktoni edhe Agjencinë e
nevojat, mundësitë, rreziqet dhe pikat Regjistrimit të Bizneseve në Kosovë e
e forta. cila ka të bëjë me ndërmarrjet e vog-
Për ta bërë këtë, duhet ta bëjmë një
analizë të thellë, e cila mund të bëhet
edhe përmes SWOT analizës, që të
dimë saktë se a do të funksionojë ai
biznes në tregun tonë.

PËRPARËSITË: Treg i ri dhe i përshtat-
shëm, kosto e ulët e produktit, lënda
e parë gjendet në Kosovë ose afër saj

186

la dhe ka një databazë për llojet dhe -- Ndërmarrje të tjera nën juridik-
rritjen e bizneseve në Kosovë, e cila ka sionin e AKP-së.
dhe një formë që regjistron bizneset
e reja. Informacione lidhur me aplikacionet
Agjencia e Regjistrimit të Bizneseve për biznese mund të gjeni në linkun e
Kosovare – ARBK - aktivitet kryesor e mëposhtëm:
ka regjistrimin e bizneseve të reja dhe https://www.mindler.com/blog/ca-
riregjistrimin e tyre, si: reer-apps-for-students/

-- Biznese individuale,
-- Ortakëri të përgjithshme,
-- Ortakëri të kufizuar,
-- Shoqëri me përgjegjësi të kufizuar,
-- Shoqëri aksionare,
-- Kompani të huaja,
-- Ndërmarrje shoqërore,
-- Ndërmarrje publike,
-- Kooperativa bujqësore,

8.3 Ndërmarrësi në
biznes

Ndërmarrësia mund të zhvillohet dhe Ndërmarrësit janë të përqendruar në
në formë digjitale: ndërtimin dhe rritjen e një ndërmarr-
Një ndërmarrës digjital mund të: jeje, pavarësisht nëse është një biznes
1. Punojë në çdo vend. krejt i ri ose transformimi i një kom-
2. Gjejë blerës kudo. panie ekzistuese përmes inovacionit
3. Ka një mentalitet global. dhe shfrytëzimit të shfrytëzuesve më
4. Kënaqet duke qenë një ndërmarrës. të mirë të mundësive për të tjerët.

Fig. 8.7.
Si duket një
ndërmarrës?

Çka ju duhet për tu bërë një ndërmarrës ?

- Cilësi si : pasioni, vizioni, dhe vetëbesimi - Një plan të suksesshëm.
- Një ide e mrekullueshme që njerëzit - Ekzekutimi i qëndrueshëm

do të investonin në të. i planit tuaj

187

Për më tepër, pasi që ndërmarrja të je ekskluziviteti pasoi. Sot, kompania
ketë filluar, shumë ndërmarrës janë ka më shumë se 8,900 vende në të
të gatshëm të kalojnë te gjëja tjetër. gjithë botën.
Përpjekjet e tyre mund të shkojnë në Pas një kursi të korrespodencës së
shkallë nga operacionet e reja solo akullores, Jerry Greenfield dhe Ben
deri në fillimet e financuara nga vetë Cohen mblodhën 8,000 dollarë në
ndërmarrja. Një emërues i zakonshëm kursime me një hua prej 4,000 dol-
është rreziku i kërkuar për ndërmarr- larësh, morën me qira një stacion kar-
jen. Kjo gatishmëri për të marrë për- buranti në Burlington, Vt. dhe blenë
sipër rrezikun mund të jetë ajo që i pajisje për të krijuar akullore me
diferencon më së shumti ndërmar- aromë unike për tregun vendor. Njëzet
rësit nga pronarët e biznesit të për- vjet më vonë, Ben & Jerry kanë kapur
ditshëm. miliona në të ardhura vjetore.
Një "pronar biznesi" mund të blejë ose Për dallim nga profesionet tradicio-
të fillojë një biznes, sepse "ishte një nale, ku shpesh ekziston një rrugë e
mundësi e shkëlqyeshme" ose "ishte përcaktuar për të ndjekur, rruga për
përparimi natyror" ose "kjo është e ndërmarrësi është misterioze për
vetmja gjë që më pëlqen të bëj ose shumicën. Ajo që funksionon për një
di të bëj." Shpesh dëgjojmë: "Unë nuk ndërmarrës, mund të mos funksionojë
kam dashur të punoj për dikë tjetër", për tjetrin dhe anasjelltas.
ose "Unë kam qenë i lodhur duke e Thënë kështu, ekzistojnë pesë hapa të
pasuruar dikë tjetër" dhe herë pas përgjithshëm që shumica, nëse jo të
here,"Unë nuk mund ta lë këtë biznes gjithë, e ndërmarrësve të suksesshëm
të vdesë." kanë ndjekur:
Një "ndërmarrës" nga ana tjetër, 1. Siguroni stabilitetin financiar.
shpesh do të thotë gjëra, si: "pashë një
mënyrë më të mirë për të bërë gjëra"
ose "pashë një boshllëk ose nevojë në
industri“.

Ndërmarrësi i ri Shihet qartë se pronarët e bizneseve Ky hap i parë nuk është një kërkesë
dhe ndërmarrësit shkojnë në bizneset e rreptë, por patjetër që rekoman-
e tyre edhe me qasje të ndryshme. dohet. Ndërmarrësit kanë ndërtuar
Disa histori të suksesshme ndër- biznese të suksesshme dhe janë më
marrësie pak sesa fluksi financiar (mendoni
Pasi nxori nga përdorimi këpucët e saj për themeluesin e Facebook-ut, Mark
profesionale të vallëzimit, Judi Shep- Zuckerberg, si student në kolegj),
pard Missett filloi t’u mësojë vallëzim duke filluar me një furnizim adekuat
civilëve, në mënyrë që të fitonte ca të parave të gatshme dhe duke sigu-
para shtesë. Por ajo shpejt mësoi se ruar fonde të vazhdueshme mund të
gratë që vinin në studion e saj ishin ndihmojnë vetëm një ndërmarrës që
më pak të interesuara të mësonin aspirojnë, duke rritur pistën e tij / saj
hapa të saktë, sesa të humbnin pe- personale dhe duke i dhënë atij më
shë. Sheppard Missett atëherë trajnoi shumë kohë për të punuar në ndër-
instruktorë për t’i mësuar rutinat e saj, timin e një biznesi të suksesshëm, në
formën e vallëzimit. Një marrëvesh- vend se të shqetësohet për të fituar
para shpejt.

188

2. Ndërtoni aftësi të ndryshme. kompanie duhet të zgjidhë një pikë
Pasi një person ka mundësi financiare specifike të problemit të caktuar -
të mira, është e rëndësishme të ndër- qoftë për një biznes tjetër ose për
tojë një grup të larmishëm aftësish një grup të konsumatorëve. Përmes
dhe më pas t'i aplikojë ato aftësi në identifikimit të një problemi, një ndër-
botën reale. Ky hap mund të realizo- marrës është në gjendje të krijojë
het menjëherë me hapin e parë. një biznes duke bërë dhe zgjidhjen e
Ndërtimi i një grupi aftësish mund të problemit.
arrihet përmes mësimit dhe provi- 5. Zgjidhni problemin.
mit të detyrave të reja në mjediset Fillimet e suksesshme zgjidhin një
e botës reale. Për shembull, nëse një problem specifik për kompanitë e
ndërmarrës ambicioz ka një përvojë tjera ose për publikun. Kjo njihet si
në financa, ai mund të kalojë në një rol "vlerë e shtuar brenda problemit".
shitjeje në kompaninë e tij ekzistuese Vetëm përmes shtimit të vlerës në
për të mësuar aftësitë e nevojshme një problem specifik, një ndërmarrës
për të qenë i suksesshëm. bëhet i suksesshëm.
3. Merrni informata në shumë burime. Për shembull, ju identifikoni se proce-
Sado i rëndësishëm të jetë ndër- si i caktimit të një termini te një den-
timi i aftësive të ndryshme, nevoja tist është i komplikuar për pacientët
për të marrë infromata nga burimet dhe dentistët po humbasin klientët si
e ndryshme është e madhe. Kjo rezultat. Vlera mund të jetë ndërtimi
përmbajtje mund të jetë në formën i një sistemi të të dhënave për cak-
e podcastit (softuer), libra, artikuj timin e termineve online sipas emrave
ose ligjërata. Është e rëndësishme që të pacientëve.
përmbajtja, pavarësisht nga burimi, “Ndërmarrësi kërkon gjithmonë ndry-
duhet të ndryshojë në atë që mbu- shime, i përgjigjet asaj dhe e shfrytë-
lon. Një ndërmarrës ambicioz duhet zon si një mundësi." - Peter Drucker.
të njihet gjithmonë me botën përreth
tij, në mënyrë që të mund t'i shikojë Më shumë për ndërmarrësinë mund
industritë me një perspektivë të fre- të gjeni në linkun:
skët, duke ia dhënë mundësinë e kri- h t t p s : // w w w. i nve sto p e d i a . c o m /
jimit të një biznesi rreth një sektori terms/e/entrepreneur.asp
specifik dhe kërkues.
4. Identifikoni një problem për ta zg-
jidhur.

Përmes marrjes së informatave dhe Ndërmarrësi i ri
plotësimit të përmbajtes në burime
të ndryshme të informimit, një ndër-
marrës ambicioz është në gjendje të
identifikojë probleme të ndryshme
për të zgjidhur. Një histori biznesi tre-
gon që produkti ose shërbimi i një

189

8.4 Krijimi i ideve për Fatkeqësisht, shumë njerëz insistojnë
biznes në krijimin e një biznesi vetë pa ndon-
jë ndihmë nga familja e tyre. Kjo është
pothuajse jo e sukseshme.

Idetë e shkëlqyera të biznesit janë rreth 2. Pranoni ndihmë edhe nga sho-
e rreth jush. Për të filluar kërkimin tuaj qëria juaj.
për atë ide që do të ndryshojë botën, Ju nëse mbështeteni vetëm në idetë
filloni me burimet e mëposhtme. Si- tuaja, atëherë ju jeni duke ia kufizuar
pas profesorëve të marketingut, si: Al vetes idetë dhe të ardhmen. Nëse keni
Ries, kryetari i Roswell, firma e strate- 15 apo 20 miq, janë shumë shanse të
gjisë së marketingut me bazë në mira që disa prej tyre të kenë disa ide
Xhorxhia Ries & Ries dhe bashkautor të jashtëzakonshme biznesi.
me Laura Ries të 22 librave dhe dre- Mund të marrim shembull mikun e
jtuesi i biznesit Perry Lowe, profesor STEVE JOBS, STEVE WOZNIAK, ku pa
i marketingut në Bentley College në të cilin sot nuk mund të kishte Apple
Waltham, Massachusetts, këta mund computer.
të jenë hapat e parë në kërkimin tuaj
për biznesin e ëndrrave tuaja.

1. Filloni me familjen. Wozniak ishte një gjeni i kompjuter-
Përfshirja e familjes për ide të it, i cili zhvilloi Apple numër një. Jobs
shkëlqyera biznesi mund të mos kishte ide të shumta biznesi, por jo
duket si një hap i parë i dukshëm. ndonjë potencial të madh për mar-
keting.

Çfarë mund të kontribuojë babai, Është shumë me rëndësi që idetë tu-
nëna, vëllai, motra apo kushëriri juaj
në fillim të procesit? Besoj se mund
të kontribuojnë mjaft.

Donald Trump me siguri nuk ishte i
guximshëm për ta mësuar biznesin e
pasurive të patundshme nga babai i
tij, Fredi, i cili drejtonte një kompani të
suksesshme për zhvillimin e pasurive
të patundshme.

Ndërmarrësi i ri Para se ai të bëhej një ndër ndërtuesit
kryesorë të vendit dhe zhvilluesit e
pasurive të patundshme, kishte marrë
një mësim dhe nga babai i tij. Dhe me
siguri se nëse nuk do të kishte marrë
trajnime nga i ati, duke siguruar bazën
e informatave, ai nuk do të krijonte një
biznes fitimprurës, ai nuk do të ishte
aty ku është sot.

190 Fig. 8.9. Steve
Jobs dhe Steve
Wozniak.

aja t’i realizoni në një biznes të suk- shumë ide të mundshme biznesi. Një
seshëm, ku mund të fitoni para, duke ide e sukseshme ishte ajo e Leopolod
e njohur pse jo edhe idenë e dikujt Fernandez Pujals, i cili gjatë udhëtimit
tjetër. të tij u informua për idenë dhe bizne-
3. Shikoni të gjitha gjërat që ju pen- sin e Pizza Dominos në një udhëtim në
gojnë që ta zhvilloni idenë tuaj. Shtetet e Bashkuara.

Është me rëndësi që idenë tuaj ta
analizoni dhe të bëni një tabelë me
shënimet tuaja lidhur me pengesat e
mundshme që mund të jenë, si: tregu,
çmimi, vendi, marketingu dhe fitimi.

4. Vlerësoni dhe zgjedhni atë çka ju
intereson

Mijëra njerëz të zgjuar kanë marrë Fig. 8.10. Kompania Ndërmarrësi i ri
hobi dhe i kanë shndërruar ato në një Telepizza - biznes i
biznes të suksesshëm. Disa ndër- suksesshëm.
marrës filluan të krijonin sondazhe
mbi disa udhëzues restorantesh për Pujals u mahnit aq shumë me ush-
shumë qytete në Amerikë dhe në Ev- qimin e shpejtë, saqë kur u kthye në
ropë dhe nga ato sondazhe kanë anal- vendin e tij ai filloi biznesin e tij me
izuar rezultatin e tyre për të krijuar atë formën e vet, të quajtur TelePizza, në
çka atyre u intereson në biznes. vitin 1986. Kompania e tij tani regjis-
tron mbi 260 milionë dollarë në shit-
Në fillim ata krijuan një revistë ku ren- je dhe ka të punësuar më shumë se
ditën restorantet e ndryshme me ud- 13,000 njerëz në tetë vende të botës.
hëzime përkatëse dhe e ndanë atë 7. Shqyrtoni idetë aktuale të për-
me miqtë e tyre, ku dhe restorantet dorura në treg, analizoni dhe atëherë
i ndanë në kategori të ndryshme. Pas ndërtoni një më të mirë.
disa viteve u bë një produkt shumë i Gjeni një produkt i cili nuk i plotëson
kërkuar dhe u zgjerua në shumë vende standardet tuaja të larta dhe krijoni
të botës. Edhe pse pas shumë viteve një më të mirë.
filluan të kenë mbulimin e shpenzi-
meve të tyre, ata vazhduan me idenë
e tyre të re. Revistën që e krijuan, e kri-
juan me plot pasion dhe dëshirë. Dhe
kur jeni duke bërë diçka që ju pëlqen
asnjëherë nuk konsiderohet punë.
5. Udhëtoni për t’u pasuruar me ide
për biznes.
Udhëtimi ju ndihmon që të merrni

191

Një nga shembujt e rishqyrtimit të idetë tuaja të shkëlqyera para se ato
ideve të vjetra është edhe shembulli të harrohen. Sapo ta keni një ide tua-
i Ben Cohen dhe Jerry Greenfield, të jen, krijoni imazhin e parë të biznesit
cilët mendonin se akulloret e njohura tuaj.
nuk ishin të pasura dhe të shijshme 10. Kërkoni në internet për ide të
aq sa për vendin dhe pallatet e tyre të reja.
famshme, kështu që ata krijuan linjën Krijoni një databazë të intereseve tu-
e tyre të superpremisë së akullores, aja, shfletoni çdo ditë faqe me interes
e cila është një bestseller në gjithë dhe ruani idetë kryesore që ju pële-
vendin. Ata më pas krijuan edhe libër jnë dhe gjejnë zbatim në vendin ku
ju jetoni. Nga kërkimi në internet dhe
Fig. 8.10. Kompa- për krijimin e ëmbëlsir- hulumtimi i planifikuar mund të lind
nia BEN&JERRY. ave dhe akulloreve të një ide e re që se keni menduar asn-
famshme të tyre. jëherë.
Shfletoni linkun e mëposhtëm për të
krijuar ide të reja:
https://www.entrepreneur.com/arti-
cle/74184

8. Kërkoni idenë tuaj jashtë në rrugë. 8.4.1 Plani i biznesit

Nuk ka vend më të mirë për t'u hu- Plani i biznesit është një përmbledhje
lumtuar dhe për t’u futur në tenden- e biznesit që përfshin të dhëna ve-
cat e ardhshme sesa rrugët e qytetit. pruese dhe financiare.
Kultura e rrugës shkaktoi muzikën Për ta filluar një biznes të ri, së pari
punk, hip-hop, dhe shumë gjëra të duhet ta krijoni planit tuaj të biznesit,
tjera që evoluan me shpejtësi në bi- përmes të cilit ju mund ta planifikoni
zneset multimilionëshe. mënyrën se si do të realizohen kom-
Shumë ide të mrekullueshme gjenden ponentet e tij. Një plan biznesi i sukse-
në lagjet e ndryshme që ndodhen shëm ju mundëson që në të ardhmen
brenda qytetit tuaj. të keni më shumë hapësirë për part-
9. Realizoni ëndërrat tuaja. neritet dhe donatorë të ndryshëm.

Ndërmarrësi i ri Shumë njerëz i injorojnë ëndrrat e Fig. 8.11. Ele-
tyre dhe disa nuk i mbajnë mend fare. mentet e planit
Por ndonjëherë paguan për t’i dëgjuar të biznesit.
ato mesazhe të brendshme, pa marrë
parasysh sa të çuditshme apo të pa-
kuptueshme janë ato.

Pjesa e vështirë është të zgjoheni
natën vonë nga shtrati dhe t’i shënoni

192

Një plan biznesi duhet të përmbajë: Fig. 8.12.
1. Përmbledhja e përgjithshme e Organogrami.
planit (përmbledhja ekzekutive)

Kjo është pjesa e parë e planit të bi- Duhet të specifikohet se cili është lloji Ndërmarrësi i ri
znesit. Kjo pjesë i ofron lexuesit një i biznesit dhe nga aty varet edhe or-
përmbledhje të përgjithshme, pran- ganizmi i tij. Mund të jetë biznes me
daj ju duhet ta shkruani qartë atë, që një pronar, një shoqëri aksionare apo
ju doni të arrini me këtë plan. Plani i mund të jetë korporatë. Sugjerohet të
biznesit përgatitet për qëllime të ketë dhe një tabular, i cili sqaron se si
caktuara të cilat janë të qarta. Pasi t’i do të bëhet menaxhimi i biznesit tuaj.
përfundoni të gjitha detajet e planit 5. Produktet dhe shërbimet e ofruara
të biznesit, është shumë më lehtë të Te kjo pjesë duhet t’i përshkruani pro-
përpilohet dhe përmbledhja e përg- duktet tuaja dhe shërbimet që ofron
jithshme ku dhe i përshtatet qëllimit biznesi juaj.
të caktuar të planit të biznesit. Duhet t’i paraqitni karakterisitkat dhe
2. Përshkrimi i biznesit tuaj detajet që i veçojnë produktet ose
Në përshkrimin e biznesit duhet të shërbimin tuaj duke i krahasuar me
shënoni qartë qëllimet e biznesit konkurrencën në treg. Këto karakter-
tuaj dhe formën se si do t’i plotëso- istika ndihmojnë lexuesin për ta kup-
jë nevojat e tregut. Në shkrim duhet tuar saktë ofertën e kompanisë suaj.
të theksohet se si biznesi juaj do të Sugjerohet të shkruhet më detajisht
konkurrojë në treg dhe do të jetë i për produktin ose shërbimin që ofor-
sukseshëm. Gjatë shkruarjes së për- ni, në mënyrë që plani juaj i biznesit
shkrimit të biznesit është me rëndësi të jetë i qartë dhe i pranueshëm nga
t’i përfshini perspektivat e tanishme lexuesi.
dhe mundësitë në të ardhmen. 6. Marketingu dhe shitja
3. Analiza e tregut Në këtë pjesë të planit të biznesit
Analiza e tregut bëhet për t’i përcak- duhet të oforni informata rreth formës
tuar pikat e forta dhe të dobëta të së publicitetit, metodologjisë që judo
konkurrentëve tuaj në treg, strateg- ta përdorni që të qaseni në tregun e
jitë që do t'ju japin një avantazh te të synuar nga plani juaj i biznesit.
tjerët, pengesat që mund të dalin, me 7. Buxheti – analiza financiare
qëllim që të mos lejohet konkurrenca Kjo pjesë duhet të paraqesë të arrit-
në treg, gjithashtu të kuptohet se si
të veprohet më tutje për ta zhvilluar 193
produktin tuaj.
4. Organizimi dhe menaxhimi i bizne-
sit
Në këtë pjesë, përshkruhet organizimi
i organizatës, firmës apo kompanisë
duke përfshirë stafin e organizatës,
ekipin përgjegjës, si dhe organogram-
in e firmës.

urat e planifikuara financiare për peri- të shkëlqyera rreth financave perso-
udhën e ardhshme prej 3-5 vitesh. nale dhe biznesit.
Këto informata nga analizat që do të Gjithmonë investoni për të ardhmen
bëhen mund të kërkohen nga inves- tuaj.
titorët potencialë apo partnerët po-
tencialë të biznesit për t’u siguruar Fig. 8.13. Loja
që kanë marrë vendim të duhur dhe e Monopolit
se investimi do të jetë i qëlluar. Në
këtë moshë mund të hartohet vetëm
një tabelë e cila paraqet mënyrën e
raportimit finaciar dhe të fitimit në
biznesin e caktuar. Dhe më vonë pas
klasës së 9-të mund të përfshihen
edhe njohja e këtyre dokumenteve:
bilanci i gjendjes, pasqyra e të ard-
hurave dhe pasqyra e rrjedhjes së
parasë.

Është me rëndësi që të dini se plan- Në fillim, është joshëse t’i grumbullo-
et e biznesit të pabazuara në hulum- ni paratë tuaja dhe të ndërtoni një
timet e tregut apo me shifra financia- grumbull aksionesh sa herë që luani.
re të parashikuara, mund të ndikojnë Nëse blini shumë prona në fillim, ju po
negativisht në arritjen e qëllimeve tu- e paraqisni veten për fluks të parave
aja, dhe mund të merret si plan jose- afatgjata.
rioz nga donatorët.

Ndërmarrësi i ri Lidhur me hartimin e planit të biznesit Nëse luani Monopol, ju duhet të
luteni të shfletoni linqet e mëposhtme: shpenzoni aq para sa duhet dhe të
http://eduart0.tripod.com/sitebuild- bleni çdo pronë të mundshme, edhe
ercontent/sitebuilderfiles/plan_biz- nëse kjo nënkupton pronat e hipo-
nesi.pdf tekës.
http://www.mda-foundation.org/re- Sigurisht, kjo mund t’ ju çojë në një
surse/si-te-pergatitet-nje-plan-i-bi- pikë të ndjeshme, të dhimbshme e
znesit/ cila ju sjell falimentimin/dështimin,
për shkak të borxhit dhe hipotekës,
8.5 Integrimi i prak- por përderisa paratë tuaja fillojnë të
tikës në zhvillim të vijnë nga zotërimi i pronave, mund të
ndërmarrësisë filloni t’i paguani hipotekat, të ndër-
toni shtëpi dhe hotele dhe t’i ktheni
Loja e Monopolit fitimet në të mirën tuaj.
Derisa është një lojë argëtuese, është Duhet të përgatiteni për të papriturat.
shumë më tepër sesa një lojë. Ju Ndërsa po ndërtoni perandorinë tuaj,
gjithashtu mund të mësoni informata në lojën e Monopolit, duhet të jeni
gati për çfarëdo që ndodhë. Një kartë
shansi mund t'ju japë parkim falas ose
t'ju dërgojë në një pronë në pronësi të
kundërshtarit tuaj. Ndërsa unë mbaj

194

paratë e mia, kur ndërtoj pronat e mia, është të argëtoheni. Mos harroni të
unë gjithmonë i di limitet e mia dhe zbatoni diçka prej asaj logjike që zba-
di ku mund t'i marr paratë e gatshme tohet në lojën e Monopolit te biznesi
me nxitim. Unë gjithmonë kam një juaj.
plan për pagesën e papritur ose zh- Ju jeni në biznes për të fituar para, por
vendosjen në një pronë kundërshtare. ju jeni gjithashtu në biznes për veten
Ashtu si në biznes, Monopoli është tuaj. Ju mund ta shijoni të qenit shefi,
për të fituar, jo për të krijuar miqësi. ta krijoni orarin tuaj të punës dhe ta
Kushdo që shijon një lojë të rastit të drejtoni të ardhmen tuaj. Por mos har-
riskut, e di se miqësitë dhe alean- roni t’i shijoni mundësinë e shkëlqyera
cat mund të ndryshojnë shpejt, nëse që keni si ndërmarrës.
ndryshon ekuilibri i fuqisë. E njëjta gjë Linku i lojës së Monopolit online është
ndodh në Monopol. ky: https://poki.com/en/g/monopoly
Mos harroni se Monopoli është një
lojë. Arsyeja e vërtetë për të luajtur

1. A e keni luajtur ju ndonjëherë lojën
e Monopolit?

2. Çfarë keni mësuar nga ajo lojë?

Ndërmarrësi i ri

195

Loja Startup Country ose pengesat e tyre të veçanta. Një
Nga të filloj? Unë kam një ide biznesi, ndërmarrës teknik, për shembull, nuk
por nuk kam asnjë të dhënë se çfarë mund të blejë kompani të modës.
të bëj dhe si të veproj. Loja gjithashtu përmban 24 kompa-
Nëse e keni thënë ndonjëherë këtë ni në sektorë të ndryshëm, përfshirë
fjali, atëherë jeni të sgiurt se me lojën modën, teknologjinë, mobiljet, ar-
e re Startup County, mund ta merrni simin, ushqimin dhe pijet, ndërmar-
përgjigjen e duhur. rjen shoqërore, si dhe katër kompa-
ni investimesh nga Azia, Afrika, Gjiri
dhe Evropa, gjithmonë në kërkim të
mundësive për të investuar në pro-
jekte të reja.

Fig 8.14.
Loja Startup
Country

Në këtë lojë lojtarët do të mësojnë se Linqet për lojëra si të mësojmë biz-
si të grumbullojnë, të administrojnë nesin dhe ndërmarrësinë janë dhënë
asetet dhe kapitalin, të shpërndajnë më poshtë:
aksione dhe të gjejnë fonde pa ndon- http://www.crazygames.com/game/
jë rrezik aktual, i cila mund ta heqë universal-paperclips
frikën që njerëzit shpesh e kanë ndër- http://www.crazygames.com/game/
sa ndërmarrin hapat e tyre të parë në tap-for-money-restaurant-mogul
botën e sipërmarrjes. `
Themeluesi mori frymëzimin e tij nga
Ndërmarrësi i ri dy ndeshje: Monopoli, i cili bazohet
në akumulimin e pasurisë në formën
e parave, tokës dhe pasurive të pa-
tundshme, dhe Risku, një lojë strate-
gji luftarake. Loja është shumë strate-
gjike. Para se të lansohej loja, ajo iu
nënshtrua testimit nga ndërmarrësit,
në mënyrë që të sigurohej që njerëzit
do të përfitonin nga ajo, pavarësisht
niveleve të tyre arsimore.
Ekzistojnë gjashtë lloje ndërmarrësish
që lojtarët mund të zgjedhin: teknik,
engjëll, social, serial, artist ose bash-
këpunues; secili personazh ka sfidat

196

Fjalorthi i librit Teknologji me TIK – klasa 8 Ndërmarrësi i ri
Kapitulli 1

Ortogonal – kënd drejt.
Kushinetë – pjesë makinerike rrokullisëse që vendoset në akse ose boshte.
Aksonometri – forma e paraqitjes dy–dimensionale e objekteve tre–dimen-
sionale.
Dhëmbëzor – detal makinerik në formë rrote që ka dhëmbë të prerë.
Raport i transmisionit – herësi ndërmjet numrit të dhëmbëve të dhëm-
bëzorëve të ingranuar.
Dizajnim – vizatim ose projektim.

Kapitulli 2

Valvola – pajisje që rregullon, drejton ose kontrollon rrjedhën e një lëngu.
Metale ferrite – metalet që përmbajnë hekur.
Koksi – lloj thëngjilli që gjatë djegies liron temperatura të larta.
Dolomiti – mineral karbonat i shtresuar.
Zgjyra – masë e papastërtive të ngurta që notojnë në një metal të shkrirë ose
të shpërndarë në metal.
Tulla shamoti – material izolues që akumulon temperatura të larta.
Boksiti – mineral i shtresuar me përmbajtje relativisht të lartë alumini.
kPa – njësi për matjen e shtypjes (kilo Paskal).
Elektroliza – është një proces që përdor rrymës elektrike njëkahore për të
kryer një reaksion kimik.
Ashkla – pjesë të vogla apo mbeturina që ndahen nga materiali që përpuno-
het.
Acetilen – komponim kimik me formulën C2H2, që gjatë djegies liron tem-
peratura të larta.
Tolerancë – devijim i lejuar nga përmasat e vërteta të pjesës së punuar.
Skrap – material i cili mbetet gjatë punimit të ndonjë detali. Mund të riciklohet.
Emulzion – përzierje e dy ose më shumë lëngjeve që nuk bashkohen.
Aplikacionet CAD/CAM – softuerë kompjuterikë që shërbejnë për dizajnim
dhe prodhim të pjesëve të ndryshme makinerike.
Matricë – tabelë me rreshta dhe shtylla.
Procesim i imazheve – përpunim i fotografive me anë të kompjuterit.
Mikrokontroller – kompjuter që programohet për të drejtuar ndonjë pajisje
ose proces.

197

Kapitulli 3

Zinxhir kinematik – pjesët e lëvizshme të një makine.
Lëvizje periodike – lëvizje që përsëriten kohë pas kohe.
Amortizim – shuarje e goditjeve ose lëkundjeve.
Kandelë – pjesë që shërben për ndezjen e lëndës djegëse te motorët me dj-
egie të brendshme.
Volanti – disk që stabilizon lëvizjen te motorët me djegie të brendshme.
Karteri – pjesa e poshtme e konstruksionit te motor;t me djegie të brendshme.
Oktan i lartë – masë standarde e performancës së një motori ose karburanti
të aviacionit. Sa më i lartë të jetë numri i oktanit, aq më shumë ka shtypje.
Ajri i komprimuar – ajri i mbajtur nën një shtypje që është më i madh se
shtypja atmosferike.

Kapitulli 4

Termostati – pajisje që shërben për rregullimin e temperaturës.
Çelësi termik – shërben për ta rregulluar fuqinë e ngrohjes së pllakave
ngrohëse në disa shkallë të ngrohjes.
Ora për programim – pjesë me të cilin rregullohet koha e një veprimi të cak-
tuar.
Frigoriferi – pajisje ftohëse e cila punon me energji elektrike dhe shërben për
ftohjen e ushqimit dhe pijeve.
Kompresori – ngjesh lëngun ftohës.
Kondensatori – shërben që një materie të kalojë nga gjendja e gaztë në gjend-
je të lëngshme.
Ngrohësja elektrike – shërben për ngrohje të hapësirave të ndyrshme.
Rrezet infra të kuqe – është një rrezatim i dobishëm natyror të cilin e lëshon
Dielli, por gjithashtu edhe të gjithë trupat e nxehtë si zjarri.
Stufa termoakumuluese – pajisje elektrike që bënë shndërrimin e energjisë
elektrike në energji termike dhe ngrohë hapësirat në ndërtesa.
Kondicioneri – pajisje që shërben për ftohje, ngrohje, apo për largimin e
lagështisë si dhe pastrimin e ajrit në hapësira të mbyllura.
Valvola – pajisje për kontrollimin e kalimit të lëngut ose ajrit përmes tubit,
kanalit etj.
Ventilatori – një pajisje ose hapje për ajrosje të një dhome ose hapësire tjetër.
Lavatriqja – pajisje shtëpiake që shërben për larjen e rrobave.
Kazani – enë e madhe e metaltë, që shërben për ujë, për të zier diçka etj.
Filtri – mjet (aparat, letër, cohë etj.), që shërben për të pastruar lëngjet ose
gazet, duke u hequr atyre gjërat e panevojshme, a të dëmshme.
Bojleri elektrik – pajisje elektrike që shërben për ngrohje të ujit.
Sensori – një pajisje që zbulon ose mat një madhësi fizike, që regjistrohet dhe
kështu sistemi ndërmerr një veprim specifik.
Hekuri elektrik – pajisje që shërben për hekurosjen e rrobave.
Tharësja e flokëve – pajisje elektrike që shëben për tharjen e flokëve.

198

Butoni – ndërprerës mekanik që shtypet me gisht në mënyrë që të hapet ose
mbyllet një qark elektrik ose të aktivizohet një mekanizëm.
Skaneri – pajisje që skanon dokumentet dhe i kthen ato në të dhëna digjitale.
Printer – makinë që shtyp tekst ose fotografi në letër.
Njësia qendrore – pjesë e kompjuterit në të cilin kontrollohen dhe ekzekuto-
hen operacionet.
RAM memoria – është një formë e ruajtjes së të dhënave që mund të arrihen
në mënyrë të rastësishme në çdo kohë, në çdo mënyrë dhe nga çdo vend fizik.
ROM memoria – memorie kompjuterike që mund të ruajë në mënyrë të
përhershme të dhënat dhe aplikacionet brenda tij.
Fotoaparati – pajisje për fotografim (zakonisht përbëhet nga një kuti me dritë
të lehtë me një lente në njërin skaj dhe film i ndjeshëm ndaj dritës në anën
tjetër).
Lenta – një copë qelqi ose substancë tjetër transparente me anët e lakuara
për përqendrimin ose shpërndarjen e rrezeve të dritës.
Grila – i referohet hapjes së diafragmës së një lente përmes së cilës kalon
drita.
Kartela e memories – një pajisje elektronike e përdorur për ruajtjen e medieve
digjitale, siç janë fotot dhe videot.
Projektori – aparat me një sistem lentesh për projektimin e fotografive ose
filmit në një ekran.
Televizori plazma – televizor me një ekran plazma, zakonisht më i madh dhe
shumë më i hollë se një set konvencional, dhe shpesh i krijuar për t’u montuar
në një mur.
Televizori LCD – ka ekran të sheshtë që përdor plazmën, një gaz të jonizuar me
energji elektrike, për të ndriçuar çdo piksel në mënyrë që të prodhojë imazhin.
Televizori i mençur – televizor i lidhur me internet që ofron mundësinë e
shfrytëzimit të internetit.
Kutia e mençur Android – kuti TV që funksionon sistemin operativ Android.
Ky është i njëjti sistem operativ si ai që funksionon në telefonët mobilë.
Telefoni mobil i mençur– telefon i pajisur me karakteristika dhe shërbime të
ndryshme shtesë, si mesazhe me tekst, ruajtje të informacioneve dhe qasje
në Internet.

Kapitulli 5

Maune – mjet me fund të sheshtë për të transportuar mallra, qoftë nën fuqinë
e vet ose të tërhequr nga një tjetër.
Boshti kardanik – komponentë mekanike për transmetimin e momentit dhe
rrotullimit, që zakonisht përdoret për të lidhur komponentët e tjerë të një mjeti
(treni e tj.) që nuk mund të lidhet direkt për shkak të distancës ose nevojës
për të lejuar lëvizjen relative midis tyre.
Diferenciali – komponentë mekanike që lidhet me boshte që realizojnë rrot-
ullime të ndryshme.
Stacion orbital – stacion hapësinor, është një anije hapësinore e aftë për të
mbështetur një ekuipazh njerëzor në orbitë për një kohëzgjatje.

199

Kremalierë – shufër e dhëmbëzuar.
Pulexhë – rrotë me kanal në perimetër për vendosje të rripit.
Pikat e konfliktit – vende ku mund të takohen dy mjete që qarkullojnë në
udhëkryq.
Disnivele – rrugë që shtrihen njëra mbi tjetrën.
Metro – mjedis brenda në tokë ku qarkullojë trenat lirshëm.

Kapitulli 6

Taskbar – është një shirit detyre, i cili zakonisht tregon se cilat programe po
ekzekutohen/përdoren aktualisht.
Celulë – një hapësirë drejtkëndëshe në programin e Excel–it, ku shkruhen të
dhënat.
Operatorë – janë shenjat për formula të ndryshme në Excel, për të krijuar dhe
zgjidhur një detyrë.
Sintaksa e funksionit – përhkruan se si duhet të kryhen veprimet p.sh,: =
SUM(A1:F1), ku paraqitet veprimi i mbledhjes së celulës A1 deri tek celula F1.
Filtrimi – paraqet ndarjen e informacionit ose përzgjedhjen e informacioneve
që nevojiten.
Simulator – një program kompjuterik i cili paraqet veprime kompjuterike nga
praktika reale.
P.sh., Krijimi i një qarku mund të simulohet, ose paraqitet me kompjuter përmes
simulatorëve.
Ekuacion – ëshë barazim ose formulë barazie në matematikë.
Editor – Hapësira e programit për rregullimin e fotografive, duke ndryshuar:
madhësinë, ngjyrën, formën, dizajnin etj.
Ridimension – ndryshimi i madhësisë së fotografisë.
Animacion – fotografi me lëvizje/efekte.

Kapitulli 7

Ngritje profesionale – duhet të kryhen trajnime, seminare dhe praktikë për-
katëse për të arrtiur një ngritje të duhur profesionale.
Sjelljet që manifestohen – manifestim d.m.th., se si e realizon apo bën një
sjellje të caktuar në një situatë të caktuar.
Aplikimi për punë – të konkurojmë për një punë praktike përmes kërkesave
të punëmarrësit.
Mini hulumtim – një kërkim i ë dhënave apo informative në formë të shkurtër.
Kontabiliteti – është proces që merret me grumbullimin, përpunimin dhe
raportimin e informatave financiare.
Buxhetim – kryerja e një plani të shpenzimit të parave–buxhetit.
Menaxhimi i rrjedhës së parasë – është në process që duhet të planfikohet
se si do të menaxhohen paratë, shpenzimet dhe fitimi.
Kompetencë – njohuri të thella, të plota e të përpikëta që ka dikush në një
fushë të dijes ose për një problem të caktuar.

200