แผนการจัดการเรียนรู้หน่วยที่ 3 เรื่อง พันธะเคมี

แผนการจัดการเรียนรู้

A
รายวิชาเคมีพื้นฐาน รหัส ว31102

ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 ภาคเรียนที่ 1/2565
โรงเรียนโนนสะอาดพิทยาสรรค์

หน่วยการเรียนรู้ที่

พันธะเคมี

จั ด ทำ โ ด ย

นางสาวสุภารัตน์ เฉลียวดี

รหัสนักศึกษา 62040112106 สาขาวิชาวิทยาศาสตร์ทั่วไปและเคมี
คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี

แผนการจัดการเรียนรู้

วชิ าเคมีพนื้ ฐาน ว31102
กลมุ่ สาระการเรียนรู้วทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

หนว่ ยการเรียนรทู้ ่ี 3 พันธะเคมี
ระดบั ชัน้ มธั ยมศึกษาปีท่ี 4 โรงเรียนโนนสะอาดพทิ ยาสรรค์

นางสาวสภุ ารัตน์ เฉลยี วดี
รหัสประจำตวั นักศกึ ษา 62040112106
สาขาวิชา วิทยาศาสตร์ท่วั ไปและเคมี

การฝึกปฏิบตั กิ ารสอนในสถานศกึ ษา 1
รหัสวชิ า ED16401 (INTERNSHIP IN SCHOOL 1)

คณะครุศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อดุ รธานี
ภาคเรยี นที่ 1 ปีการศกึ ษา 2565

ก

คำนำ

แผนการจัดการเรียนรู้ รายวิชาเคมีพื้นฐาน รหัส ว31102 ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 4 ภาคเรียนที่ 1
ปีการศึกษา 2565 เล่มที่ 3 จัดทำขึ้นเพื่อใช้เป็นแนวทางในการจัดการเรียนการสอนให้มีประสิทธิภาพและให้
นักเรียนบรรลุตามมาตรฐานการเรียนรู้/ผลการเรียนรู้ที่กำหนดไว้ในหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน
พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง 2560) ผู้จัดทำจึงได้ศึกษาสาระการเรียนรู้ เทคนิค วิธีการสอน การวัดและ
การประเมินผล มาจดั ทำแผนการจดั การเรยี นร้ใู นคร้งั นี้

แผนการจัดการเรียนรู้ในเล่มท่ี 3 นี้ ประกอบไปด้วย แผนการจัดการเรียนรู้ หน่วยการเรียนรู้ที่ 3
พนั ธะเคมี สือ่ ใบงาน วิธกี ารและเกณฑ์การประเมินผลการเรียนรู้ของผเู้ รียน เพื่อใหผ้ เู้ รียนบรรลุมาตรฐานการ
เรยี นรไู้ ดเ้ ต็มศักยภาพอยา่ งแท้จรงิ

ขอขอบคุณท่านผู้อำนวยการโรงเรียน รองผู้อำนวยการโรงเรียน และคณะครูกลุ่มสาระการเรียนรู้
วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี โรงเรียนโนนสะอาดพทิ ยาสรรค์ ทกุ ท่านทคี่ อยชว่ ยชแ้ี นะ สนบั สนนุ และใหก้ ำลงั ใจ
ในการจดั ทำแผนการจัดการเรยี นรู้มาโดยตลอด

สภุ ารัตน์ เฉลียวดี

สารบัญ ข

เรื่อง หน้า
คำนำ ก
สารบัญ ข
หน่วยการเรยี นรู้ท่ี 3 เรอื่ ง พนั ธะเคมี
1
แผนการจัดการเรยี นรู้ที่ 14 เรอ่ื ง การเกดิ พันธะไอออนิกและการเขียนสตู ร 17
แผนการจดั การเรยี นรทู้ ่ี 15 เร่อื ง พลงั งานกับการเกดิ สารประกอบไอออนิก 32
แผนการจดั การเรยี นร้ทู ี่ 16 เรอ่ื ง สมบตั ิและปฏกิ ิริยาของสารประกอบไอออนกิ 50
แผนการจดั การเรยี นรทู้ ่ี 17 เรื่อง การเกิดพนั ธะโคเวเลนต์และการเรียกชื่อพนั ธะ
68
โคเวเลนต์
แผนการจดั การเรยี นรทู้ ี่ 18 เรอ่ื ง ความยาวพนั ธะและพลงั งานพนั ธะของสาร 86
103
โคเวเลนต์ 118
แผนการจัดการเรยี นร้ทู ่ี 19 เรื่อง รูปรา่ งโมเลกลุ โคเวเลนตแ์ ละสภาพขั้ว
แผนการจดั การเรยี นรู้ท่ี 20 เร่ือง แรงยดึ เหนี่ยวระหวา่ งโมเลกุลโคเวเลนต์
แผนการจดั การเรยี นรทู้ ี่ 21 เรื่อง พนั ธะโลหะ

1

แผนการจัดการเรยี นรทู้ ่ี 14 ชั้นมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 4
เวลา 21 ชว่ั โมง
กลุ่มสาระการเรยี นรู้วิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี เวลา 3 ชว่ั โมง
หนว่ ยการเรียนรทู้ ี่ 3 พนั ธะเคมี
เรอ่ื ง การเกิดพนั ธะไอออนกิ และการเขยี นสตู ร ผสู้ อน นางสาวสุภารตั น์ เฉลยี วดี
ภาคเรียนที่ 1 ปกี ารศกึ ษา 2565

สาระเคมี
1. เขา้ ใจโครงสรา้ งอะตอม การจดั เรยี งธาตใุ นตารางธาตุ สมบตั ขิ องธาตุ พันธะเคมีและสมบตั ิของสาร

แกส๊ และสมบตั ิของแกส๊ ประเภทและสมบัตขิ องสารประกอบอนิ ทรยี แ์ ละพอลิเมอร์ รวมทง้ั การนำความร้ไู ปใช้

ประโยชน์

ผลการเรียนรู้
9. อธิบายการเกดิ ไอออนและการเกิดพันธะไอออนกิ โดยใชแ้ ผนภาพหรอื สัญลักษณแ์ บบจุดของลิวอสิ
10. เขยี นสูตร และเรียกช่ือสารประกอบไอออนกิ

สาระสำคญั
พันธะไอออนิกเกิดจากการยึดเหนี่ยวระหว่างประจุไฟฟ้าของไอออนบวกของโลหะกับไอออนลบของ

อโลหะ สารประกอบไอออนิกเขียนแสดงสูตรเคมีโดยใช้สัญลักษณ์ธาตุที่เป็นไอออนบวกไว้ด้านหน้าตามด้วย
สัญลกั ษณธ์ าตุท่เี ป็นไอออนลบ และมตี ัวเลขแสดงอตั ราส่วนอยา่ งตำ่ ของจำนวนไอออน

สาระการเรยี นรู้
สารเคมีเกิดจากการยึดเหนย่ี วกันด้วยพันธะเคมี ซง่ึ เก่ยี วข้องกบั เวเลนซ์อิเล็กตรอนท่ีแสดงได้ด้วย

สญั ลักษณ์แบบจดุ ของลวิ อิส โดยการเกดิ พนั ธะเคมีส่วนใหญเ่ ปน็ ไปตามกฎออกเตต พนั ธะไอออนกิ เกิดจาก
การยึดเหนีย่ วระหว่างประจุไฟฟา้ ของไอออนบวกกับไอออนลบ ส่วนใหญไ่ อออนบวกเกิดจากโลหะเสีย
อิเล็กตรอนและไอออนลบเกิดจากอโลหะรับอเิ ล็กตรอน สารประกอบทีเ่ กดิ จากพันธะไอออนกิ เรยี กวา่
สารประกอบไอออนิก

จดุ ประสงคก์ ารเรยี นรู้
1. อธบิ ายการเกดิ ไอออนและการเกิดพนั ธะไอออนกิ ได้ (K)
2. เขยี นสูตรโมเลกลุ และเรียกชอื่ สารประกอบไอออนิกได้ (P)
3. มคี วามใฝร่ ู้ มุ่งม่นั ในการทำงาน และทำงานรว่ มกบั ผอู้ ่ืนได้ (A)

สมรรถนะสำคญั ของผเู้ รยี น
1. ความสามารถในการสอื่ สาร
2. ความสามารถในการคดิ

2

กิจกรรมการเรียนรู้
วธิ สี อนแบบสืบเสาะหาความรู้ 5Es (5Es Instructional Model)
ขัน้ กระตุ้นความสนใจ (Engagement)

1.ครถู ามนักเรยี นว่าเราสามารถพบธาตตุ ่างๆ ท่อี ยใู่ นชวี ิตประจำวนั เรา มอี ยใู่ นลักษณะใดบา้ ง พรอ้ ม
ยกตวั อยา่ ง (แนวคำตอบ : อยใู่ นรปู ของโลหะ อโลหะ และก่งึ โลหะ เช่น โลหะโซเดียม อลูมเิ นียม อโลหะ ไดแ้ ก่
ออกซเิ จน ไนโตรเจน กึง่ โลหะไดแ้ ก่ ซลิ ิกอน โบรอน เป็นต้น)

2.ใหน้ ักเรียนแตล่ ะกลุม่ วเิ คราะห์และอธิบายวา่ ธาตตุ า่ งๆ ทพี่ บบนโลกสว่ นใหญ่อยูใ่ นลักษณะใด เพราะ
เหตุใด (แนวคำตอบ : ธาตุสว่ นใหญม่ ักจะอยใู่ นรปู ของสารประกอบ เช่น โลหะหมู่ 1A เนื่องจากมคี วามวอ่ งไวตอ่
การเกิดปฏกิ ริ ยิ า ดังน้นั จงึ มักอยู่ในรูปของสารประกอบ เช่น โซเดียมคลอไรด์ )

3.ครูถามนักเรยี นอีกต่อไปวา่ นกั เรยี นรหู้ รือไมว่ ่า ธาตตุ า่ งๆ อยใู่ นลักษณะของโมเลกลุ ได้อย่างไร
(แนวคำตอบ : อยดู่ ้วยแรงยึดเหนย่ี วระหวา่ งอะตอมหรือแรงยดึ เหนย่ี วระหว่างไอออน โดยแรงยึดเหนยี่ ว แบง่ ได้
เป็น 2 ประเภท ไดแ่ ก่ แรงยึดเหนยี่ วภายในโมเลกลุ และแรงยึดเหน่ยี วระหว่างโมเลกุล และเชื่อมโยงเข้าหาเรอ่ื ง
พันธะเคมี ไดแ้ ก่ พันธะไอออนกิ พันธะโคเวเลนต์ และพนั ธะโลหะ เปน็ ตน้ )
ข้ันสำรวจคน้ หา (Exploration)

1. ครูอธิบายใหค้ วามร้เู กย่ี วกับพันธะไอออนิก โดยใชส้ ื่อ ICT ประเภท PowerPoint เรอ่ื ง พนั ธะไอออนิก
โดยการใหค้ วามรเู้ ก่ียวกบั เช่น

1.1 การเกดิ พนั ธะไอออนิก
1.2 ประจุของธาตุเพอื่ เปน็ ไปตามกฎออกเตต
1.3 การเขียนสูตรสารประกอบไอออนิก
2. ครูใหน้ กั เรียนแบ่งกลุ่มออกเปน็ 6 กลุ่ม แลว้ ให้ศกึ ษาแบบจำลองการเกิดพันธะไออออนกิ ที่จดั ทำข้นึ
โดยครูเปน็ คนกำหนดธาตหุ รือโมเลกุลที่สรา้ งพนั ธะไอออนิกกัน เชน่ NaCl, LiCl, KCl, MgCl2 เปน็ ตน้

3. ครสู อนหลักการเขยี นสตู รสารประกอบไอออนกิ เบื้องตนั ใหน้ ักเรยี นทราบ ได้แก่
3.1 เขียนไอออนบวกอยู่หน้า ไอออนลบตามหลัง
3.2 คณู ไขว้เลขประจุ (ทำเปน็ อตั ราส่วนอยา่ งตำ่ )

อธบิ ายและลงข้อสรุป (Explanation)
1. ครูนำนกั เรยี นอภิปรายและสรุปเก่ียวกับการเกิดพนั ะไอออนิก และการเขยี นสตู รสารประกอบไอออนิก

โดยตง้ั คำถาม ดังน้ี
1.1 แรงยึดเหนี่ยวระหว่างโมเลกุล ที่เป็นแรงยึดเหนี่ยวที่เกิดขึ้นระหว่างโมเลกุลแบ่งออกเป็นกี่ชนิด

อะไรบา้ ง (แนวคำตอบ : แบง่ ออกเปน็ 3 ชนิด แรงวาลเดอรว์ าลส์ แรงดึงดูดระหวา่ งข้วั และพันะไฮโดรเจน)

3

1.2 การเขยี นสตู รสารประกอบไอออนกิ เขียนมีวธิ หี รอื หลกั กการเขียนอยา่ งไร
(แนวคำตอบ : สารประกอบไอออนิกเขยี นแสดงสูตรเคมโี ดยให้สัญลักษณธ์ าตุท่เี ป็นไอออนบวกไวข้ ้างหนา้ ตาม
ดว้ ยสญั ลักษณธ์ าตทุ ่เี ปน็ ไอออนลบ โดยมตี ัวเลขแสดงอัตราส่วนอยา่ งต่ำของจำนวนไอออนท่เี ป็นองค์ประกอบ )

1.3 สารประกอบไอออนิกเกดิ กับธาตทุ ีม่ ีลกั ษณะอยา่ งไร
(แนวคำตอบ : พนั ธะไอออนนกิ เปน็ แรงดงึ ดูดระหว่างประจุไฟฟ้าไอออนบวกกบั ไอออนลบ โดยทวั่ ไปเกิดจากธาตทุ ่ี
เป็นโลหะรวมตัวกบั อโลหะ)

2. ครยู กตัวอยา่ งสารประกอบไอออนิก เช่น SrCl2 KCl Li3N NH4Cl AlP เป็นตน้ จากนั้นสมุ่ ตัวแทน
นกั เรียนออกมาอธบิ ายการเกดิ พนั ธะไอออนิก โดยแสดงการจดั เรยี งอิเล็กตรอน การแลกเปลย่ี นอิเล็กตรอน ธาตุใด
เป็นไอออนบวก และธาตใุ ดไอออนลบ และสารประกอบมีโครงสร้างแบบใด

3. ครูอธิบายเพมิ่ เติมเกยี่ วกับการเขียนและอา่ นช่ือสารประกอบไอออนิก โดยครอู ธบิ ายเพม่ิ เติมโดยใช้
Power point เรื่อง สูตรและช่ือของสารประกอบไอออนิก

- การเขียนชอ่ื สารประกอบไอออนกิ
โดยเขียนสัญลักษณ์ของธาตุหรือกลุ่มธาตุที่เป็นไอออนบวกไว้ข้างหน้าตามด้วยไอออนลบ และแสดง
อตั ราส่วนอย่างต่ำของไอออนทเ่ี ป็นองคป์ ระกอบโดยเขียนตวั เลขอารบกิ หอ้ ยท้ายไอออนน้ัน โดยอตั ราสว่ นอยา่ งตำ่
ของไอออนตอ้ งทำใหผ้ ลรวมของประจเุ ปน็ ศนู ย์
- เช่น การเขียนสูตรสารประกอบไอออนิก เช่น Al2O3 ได้จากการไขว้ตัวเลขประจุของ O มาเป็น
ตวั เลขหอ้ ยของ Al และตัวเลขประจขุ อง Al มาเป็นตัวเลขห้อยของ O

- การอ่านช่ือสารประกอบไอออนิก
การเรียกชื่อสารประกอบไอออนิก โดยเรียกชื่อไอออนบวกแล้วตามด้วยชื่อไอออนลบโดยตัดคำว่า
ไอออน ออก
- CaF2 แคลเซียมฟลอู อไรด์
- K2O โพแทสเซยี มออกไซด์
การเรยี กชอื่ สารประกอบไอออนกิ ของธาตุโลหะท่ีเกิดเปน็ ไอออนบวกไดห้ ลายค่า ซึง่ ส่วนใหญพ่ บในกรณีที่
เป็นสารประกอบไอออนิกของโลหะแทรนซิชัน ดังนน้ั ชือ่ สารประกอบทเ่ี กดิ จากโลหะที่มีเลขออกซิเดชันมากกว่า 1
คา่ ต้องระบุตัวเลขประจหุ รอื เลขออกซเิ ดชนั ของไอออนโลหะน้ันเปน็ เลขโรมนั ในวงเล็บ
เชน่
- Cu2S คอปเปอร์(I) ซลั ไฟด์
- Pb(NO3)2 เลด (II) ไนเตรต

4

ขนั้ ขยายความเข้าใจ (Elaboration)
1. ครูใหน้ ักเรยี นจบั คู่กบั เพ่ือนทน่ี ่ังข้างกัน จากนั้นใหผ้ ลัดกันเขียนสูตรสารประกอบไอออนิกให้

เพอื่ นที่จบั คู่กนั เรียกชอ่ื สารประกอบไอออนกิ นนั้ ประมาณคนละ 5 สาร
2. ครใู หน้ ักเรียนทำแบบฝกึ หดั ที่ 12 เรอ่ื ง การเขยี นสตู รและการเรยี กชือ่ สารประกอบไอออนิก

ขั้นประเมนิ ผล (Evaluation)
1. ครปู ระเมนิ การเรยี นรขู้ องนกั เรยี นโดยให้นกั เรยี นโดย
1.1 การถามตอบในชน้ั เรยี น (โดยการถามนกั เรียนก่อนหลังจากนัน้ เรียกชอ่ื นักเรยี นเพื่อใหผ้ เู้ รียนตอบ)

1.2 การทำแบบฝกึ หดั ท่ี 12 เรอื่ ง การเขียนสตู รและการอ่านชื่อสารประกอบไอออนกิ

1.3 ครูประเมินพฤตกิ รรมโดยการสงั เกต จากการทำกจิ กรรมรว่ มกับการเรียน

สอ่ื /อุปกรณ์/แหลง่ การเรียนรู้
1. PowerPoint เร่อื ง การเกดิ พันธะไอออนิกและการเขยี นสตู ร

2. แบบฝึกหดั ที่ แบบฝึกหัดท่ี 12 เร่อื ง การเขียนสตู รและการอา่ นชื่อสารประกอบไอออนกิ

การวดั และการประเมินผล หลกั ฐานการเรยี นรู้ วธิ กี ารวดั เครื่องมอื วัด
รายการวดั และประเมนิ

1. อธิบายการเกิดไอออนและการ 1. แบบฝึกหัดท่ี 12 เรอื่ ง 1. แบบฝกึ หัด 12 เรื่อง 1. แบบประเมิน

เกิดพันธะไอออนิกได้ (K) การเขยี นสตู รและการอา่ น การเขยี นสตู รและการอ่าน แบบฝึกหดั /ใบงาน/

ชอ่ื สารประกอบไอออนิก ชอ่ื สารประกอบไอออนกิ ชนิ้ งาน

2. คำตอบของนกั เรยี น 2. การถามคำถามใน 2. แบบสงั เกตการตอบ

ห้องเรียน คำถาม

2. เขียนสูตรโมเลกุลและเรียกช่ือ 1. แบบฝกึ หดั ท่ี 12 เรื่อง 1. ตรวจแบบฝกึ หดั ท่ี 12 1. แบบประเมนิ
แบบฝกึ หัด/ใบงาน/
สารประกอบไอออนิกได้ (P) การเขยี นสูตรและการอา่ น เรื่อง การเขยี นสตู รและ ช้นิ งาน
ชอ่ื สารประกอบไอออนิก การอา่ นชื่อสารประกอบ

ไอออนิก

3. มคี วามใฝร่ ู้ มงุ่ ม่ันในการ 1. แบบประเมนิ 1. สังเกตพฤตกิ รรมของ 1. แบบประเมนิ
คณุ ลักษณะที่พึง
ทำงาน และทำงานรว่ มกบั ผอู้ นื่ ได้ คณุ ลกั ษณะทพ่ี ึงประสงค์ นกั เรยี น ประสงค์

(A)

5

เกณฑก์ ารประเมนิ ผล จุดประสงค์ (K) สมรรถนะสำคญั (P) คณุ ลกั ษณะอันพึงประสงค์ (A)
รายการ
ผ่านเกณฑ์ 70% ข้ึนไป ระดับคุณภาพ 2 ผา่ นเกณฑ์ ระดับคุณภาพ 2 ผา่ นเกณฑ์
เกณฑ์การประเมนิ ผล

6

7

ใบงานที่ 12

เรอื่ ง การเขยี นสตู รและการเรียกช่อื สารประกอบไอออนกิ

คำชีแ้ จง : ให้นักเรียนตอบคำถามต่อไปนี้
1. จงเรียกช่อื สารประกอบไอออนกิ จากสตู รทกี่ ำหนดให้ต่อไปน้ี

สตู ร ชือ่ สารประกอบไอออนกิ
Li2S ………………………………………………………………………………………...
AlP ………………………………………………………………………………………...
CaF2 ………………………………………………………………………………………...
NaCl ………………………………………………………………………………………...
CaBr2 ………………………………………………………………………………………...
AlF3 ………………………………………………………………………………………...
MgCl2 ………………………………………………………………………………………...
Ca3N2 ………………………………………………………………………………………...
Na2O ………………………………………………………………………………………...
CaCl2 ………………………………………………………………………………………...

2. จงระบอุ ัตราส่วนของไอออนและเขยี นสูตรของสารประกอบไอออนกิ ทก่ี ำหนดใหต้ อ่ ไปน้ี

ไอออนครู่ ่วมพนั ธะ อัตราสว่ นไอออน สูตรของสารประกอบไอออนกิ
Ca2+ N3-
Al3+ O2- ………………... ………………... ………………......................................
Na+ O2-
Mg2+ O2- ………………... ………………... ………………......................................
Li+ S2-
Al3+ F- ………………... ………………... ………………......................................
Mg2+ Cl-
Na+ Br- ………………... ………………... ………………......................................
Ca2+ Cl-
Mg2+ P3- ………………... ………………... ………………......................................
Na+ Cl-
Al3+ S2- ………………... ………………... ………………......................................

………………... ………………... ………………......................................

………………... ………………... ………………......................................

………………... ………………... ………………......................................

………………... ………………... ………………......................................

………………... ………………... ………………......................................

………………... ………………... ………………......................................

เฉลย 8

ใบงานที่ 12

เร่ือง การเขยี นสูตรและการเรยี กชอ่ื สารประกอบไอออนกิ

คำชี้แจง : ใหน้ ักเรียนตอบคำถามตอ่ ไปนี้
1. จงเรียกชือ่ สารประกอบไอออนกิ จากสตู รทก่ี ำหนดใหต้ ่อไปนี้

สูตร ช่อื สารประกอบไอออนิก
Li2S ลเิ ทียมซลั ไฟด์
AlP อะลูมเิ นียมฟอสไฟต์
CaF2 แคลเซียมฟลูออไรด์
NaCl โซเดียมคลอไรด์
CaBr2 แคลเซียมโบรไมด์
AlF3 อะลมู เิ นยี มฟลูออไรด์
MgCl2 แมกนีเซยี มคลอไรด์
Ca3N2 แคลเซียมไนไตด์
Na2O โซเดียมออกไซด์
CaCl2 แคลเซยี มคลอไรด์

2. จงระบอุ ัตราส่วนของไอออนและเขยี นสตู รของสารประกอบไอออนิกทีก่ ำหนดใหต้ อ่ ไปนี้

ไอออนค่รู ่วมพันธะ อตั ราส่วนไอออน สตู รของสารประกอบไอออนกิ
Ca2+ N3- 32 Ca3N2
Al3+ O2- 23 Al2O3
Na+ O2- 21 Na2O
Mg2+ O2- 22 MgO
Li+ S2- 21 Li2S
Al3+ F- 13 AlF3
Mg2+ Cl- 12 MgCl2
Na+ Br- 11 NaBr
Ca2+ Cl- 12 CaCl2
Mg2+ P3- 32 Mg3P2
Na+ Cl- 11 NaCl
Al3+ S2- 23 Al2S3

9

10

11

12

13

14

15

16

17

แผนการจดั การเรยี นรู้ที่ 15 ช้ันมธั ยมศกึ ษาปีที่ 4
เวลา 21 ช่วั โมง
กลมุ่ สาระการเรียนรวู้ ิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เวลา 3 ชว่ั โมง
หน่วยการเรียนรทู้ ี่ 3 พนั ธะเคมี
เร่ือง พลงั งานกบั การเกดิ สารประกอบไอออนิก ผู้สอน นางสาวสภุ ารัตน์ เฉลยี วดี
ภาคเรียนท่ี 1 ปกี ารศกึ ษา 2565

สาระเคมี
1. เขา้ ใจโครงสรา้ งอะตอม การจัดเรยี งธาตุในตารางธาตุ สมบตั ิของธาตุ พันธะเคมแี ละสมบตั ิของสาร

แกส๊ และสมบตั ขิ องแก๊ส ประเภทและสมบัตขิ องสารประกอบอนิ ทรยี ์และพอลเิ มอร์ รวมทัง้ การนำความรูไ้ ปใช้
ประโยชน์

ผลการเรยี นรู้
11. คำนวณพลงั งานท่ีเกยี่ วขอ้ งกบั ปฏกิ ริ ยิ าการเกดิ สารประกอบไอออนิกจากวัฏจกั รบอรน์ -ฮาเบอร์

สาระสำคัญ
ปฏกิ ิรยิ าการเกดิ สารประกอบไอออนิกแสดงไดด้ ้วยวัฏจักรบอร์น-ฮาเบอร์

สาระการเรียนรู้
ปฏิกริ ิยาการเกิดสารประกอบไอออนกิ จากธาตเุ กี่ยวขอ้ งกบั ปฏกิ ริ ิยาเคมีหลายข้ันตอน มที งั้ ท่เี ปน็ ปฏิกิริยา

ดดู พลังงานและคายพลงั งาน ซึ่งแสดงไดด้ ้วยวัฏจักรบอรน์ -ฮาเบอร์ และพลงั งานของปฏิกิรยิ าการเกิดสารประกอบ
ไอออนกิ เปน็ ผลรวมของพลังงานทุกขนั้ ตอน

จุดประสงคก์ ารเรียนรู้
1. อธบิ ายเกี่ยวกับการเปลีย่ นแปลงพลังงานในการเกดิ สารประกอบไอออนิกได้ (K)
2. คำนวณพลังงานของปฏกิ ิริยาการเกดิ สารประกอบไอออนิกจากวฏั จกั รบอร์น-ฮาเบอร์ได้ (P)
3. มคี วามใฝร่ ู้ มงุ่ ม่นั ในการทำงาน และทำงานรว่ มกบั ผู้อนื่ ได้ (A)

สมรรถนะสำคญั ของผู้เรยี น
1. ความสามารถในการส่ือสาร
2. ความสามารถในการคดิ

18

กจิ กรรมการเรียนรู้
วิธีสอนแบบสบื เสาะหาความรู้ 5Es (5Es Instructional Model)
ขนั้ กระต้นุ ความสนใจ (Engagement)

1. ครูให้นักเรยี นดวู ดี ทิ ัศน์หรือภาพประกอบการเกิดสารประกอบโซเดยี มคลอไรด์ จากปฏิกิริยาระหว่าง
โลหะโซเดียมกบั แกส๊ คลอรีน แล้วตง้ั คำถามนำวา่ การเกิดสารประกอบโซเดยี มคลอไรด์มีการเปล่ยี นแปลงพลังงาน
หรือไม่ อยา่ งไร

2. ครูชแ้ี จงจุดประสงคใ์ นการเรียนวันน้ี (พลังงานการเกดิ และสมบตั ิของสารประกอบไอออนกิ )
ขน้ั สำรวจค้นหา (Exploration)

1. ครูให้นักเรยี นดูแผนภาพวัฎจักรบอร์น - ฮาร์เบอร์ โดยใช้ส่ือ ICT ประเภท PowerPoint เรอ่ื ง พนั ธะ
ไอออนกิ กลา่ วถงึ การตัง้ สมตฐิ านการเกิดพนั ธะไอออนิก หรือสารประกอบไอออนิก ว่ามีการเปล่ยี นแปลงหลายขึ้น
ตอน และในแต่ละขนั้ จะมีการเปลย่ี นแปลงพลังงานเกิดขึน้ ด้วย ไดแ้ ก่

-พลงั งานการการระเหิด (ดูดพลังงาน)
-พลงั งานการสลายพันธะ (ดูดพลงั งาน)
-พลังงานไอออไนเซชัน (ดดู พลังงาน)
-สมั พรรคภาพอิเลก็ ตรอน (คายพลังงาน)
-พลงั งานโครงผลกึ หรอื พลังงานแลตทชิ (คายพลงั งาน)
2. ครูสุม่ ให้นักเรียนทุกคนรว่ มกันอภิปรายเก่ยี วกบั พลงั งานในการเกดิ โซเดียมคลอไรด์ โดยครคู อยช่วย
เสริมความรู้ จนนกั เรยี นทุกคนเกดิ ความเขา้ ใจทีถ่ ูกตอ้ งตรงกนั
อธิบายและลงขอ้ สรปุ (Explanation)
1.ครูนำนกั เรียนอภิปรายและสรปุ เกีย่ วกับเรื่องพลังงานกับการเกิดสารประกอบไอออนิก การเกิดพันะไอ
ออนิก โดยตง้ั คำถาม ดงั น้ี

1.1 พลังงานในการเกิดสารประกอบไอออนิกมีกี่ขั้นตอน อะไรบ้าง และแต่ละขั้นตอนเป็นปฏิกิริยา
ประเภทใด (แนวตอบ : 5 ขนั้ ตอน ดังน้ี

- พลังงานการระเหิด เป็นพลังงานที่ต้องใช้ในการเปลี่ยนสถานะของสารจากของแข็งให้
กลายเป็นไอโดยไม่ตอ้ งผ่านสภาวะของเหลว ซง่ึ เป็นปฏกิ ิรยิ าดูดพลงั งาน

- พลังงานการสลายพันธะ เป็นพลังงานที่ทำให้โมเลกลุใหญ่แตกตัวเป็นโมเลกุลเล็กลง หรือ
เป็นอะตอม ซึ่งเปน็ ปฏกิ ิรยิ าดูดพลังงาน

- พลังงานไอออไนเซชัน เป็นพลังงานที่ต้องใช้เพ่ือดึงอิเลก็ ตรอนวงนอกสุดออกจากอะตอมใน
สภาวะแกส๊ กลายเป็นไอออนบวกในสภาวะแก๊ส ซง่ึ เป็นปฏกิ ิริยาดดู พลงั งาน

- พลังงานสมั พรรคภาพอเลก็ ตรอน เปน็ พลังงานทใี่ หอ้ อกมาเมื่ออะตอมของธาตุในสภาวะแกส๊
รับอเิ ลก็ ตรอน กลายเปน็ ไอออนลบในภาวะแก๊ส ซ่งึ เปน็ ปฏิกริ ิยาคายพลงั งาน

- พลังงานโครงผลึก หรือพลังงานแลตทิซ เป็นพลังงานที่ให้ออกมาเมื่อไอออนที่เป็นแก๊ส
รวมตัวกันกลายเป็นผลึกของแข็งไอออนกิ ซ่งึ เป็นปฏกิ ริ ิยาคายพลงั งาน)

19

ภาพที่ 1. Born-Harber Cycle

2. ครอู ธิบายเพิ่มเตมิ เกยี่ วกบั คำนวณหาพลังงานการเกิดสารประกอบไออนกิ ดงั นี้

ตัวอย่าง จากการศกึ ษาปฏกิ ริ ยิ าการเตรยี ม NaCl(s) ดงั สมการ Na(s) + 1 Cl2(g) NaCl(s)
2

พบวา่ เป็นปฏกิ ิรยิ าคายความรอ้ น 410 kJ/mol จงหาคา่ พลังงานแลตทิซของ NaCl(s)

กำหนดให้ พลังงานการระเหิดของ Na = 109 kJ/mol

พลังงาน IE1 ของ Na = 494 kJ/mol

พลงั งานสลายพันธะ Cl2 = 242 kJ/mol

EA1 ของ Cl = 347 kJ/mol

พลังงาน = พลงั งานระเหดิ + พลังงาน IE + พลังงานการสลายพนั ธะ + พลังงาน EA + พลงั งานแลตทิซ

แทนคา่ -410 = (+109) + (+494) + (+242/2) + (-347) + พลงั งานแลตทซิ

พลังงานแลตทซิ = -410 - 109 - 494 - 121 + 347

= -787 kJ/mol

ข้นั ขยายความเขา้ ใจ (Elaboration)

1. ครูให้นักเรยี นทำแบบฝึกหดั เร่อื ง พลงั งานกบั การเกดิ สารประกอบไอออนกิ โดยการใช้กระบวนการ

ทำงานแบบเป็นกลุ่ม โดยแบ่งออกเป็น 6 กลมุ่ โดยทำการวาดแผนภาพอธบิ ายการเกดิ สารประกอบไอออนกิ และ

การคำนวนพลังงานแขง่ กนั กล่มุ ไหนทำเสรจ็ ก่อนกลมุ่ น้นั เป็นผชู้ นะเป็นตน้

ข้นั ประเมินผล (Evaluation)

1. ครูประเมินผลโดยการสงั เกตการตอบคำถาม และการร่วมกันทำผลงาน

2. ครตู รวจสอบผลจากการทำแบบฝกึ หัด

3. ครวู ดั และประเมินผลจากช้นิ งานทีน่ ักเรยี นไดส้ ร้างขน้ึ จากขนั้ ขยายความเข้าใจ

สื่อ/อปุ กรณ์/แหลง่ การเรยี นรู้
1. PowerPoint เรอ่ื ง การเกดิ พนั ธะไอออนิก

2. แบบฝกึ หัดท่ี 13 เร่ือง พลังงานกบั การเกิดสารประกอบไอออนกิ

20

การวดั และการประเมินผล หลักฐานการเรียนรู้ วิธกี ารวดั เคร่ืองมอื วัด
รายการวัดและประเมิน

1. อธิบายเก่ยี วกบั การ 1. คำตอบของนักเรยี น 1. การถามคำถามใน 1. แบบสังเกตการตอบ
ห้องเรียน คำถาม
เปลีย่ นแปลงพลังงานในการเกิด

สารประกอบไอออนิกได้ (K)

2. คำนวณพลังงานของปฏิกิริยา 1. แบบฝึกหัดที่ 13 เรอื่ ง 1. ตรวจแบบฝึกหัดท่ี 13 1. แบบประเมนิ
เร่ือง พลังงานกับการเกิด
การเกิดสารประกอบไอออนิก พลงั งานกบั การเกิด สารประกอบไอออนิก แบบฝึกหัด/ใบงาน/
ชิ้นงาน
จากวฏั จักรบอร์น-ฮาเบอร์ได้ (P) สารประกอบไอออนิก 1. แบบวดั ความสนใจของ
นักเรียน 1. แบบประเมิน
3. มคี วามใฝ่รู้ มงุ่ ม่นั ในการ 1. แบบประเมิน คณุ ลกั ษณะทพ่ี งึ
ทำงาน และทำงานรว่ มกบั ผอู้ ื่นได้ คุณลกั ษณะท่ีพึงประสงค์ ประสงค์
(A)

เกณฑก์ ารประเมนิ ผล จดุ ประสงค์ (K) สมรรถนะสำคญั (P) คณุ ลกั ษณะอนั พึงประสงค์ (A)
รายการ
ผ่านเกณฑ์ 70% ข้นึ ไป ระดับคุณภาพ 2 ผา่ นเกณฑ์ ระดบั คุณภาพ 2 ผา่ นเกณฑ์
เกณฑก์ ารประเมินผล

21

22

แบบฝกึ หดั ที่ 13
เรอ่ื ง พลงั งานกับการเกดิ สารประกอบไอออนกิ

โจทย์ จากการศกึ ษาปฏกิ ิรยิ าการเตรยี ม CaO(s) ดังสมการ Ca(s) + 1 O2(g) CaO(s)
2

พบว่าเปน็ ปฏิกริ ิยาคายความร้อน 635.5 kJ/mol จงหาค่าพลังงานแลตติซของ CaO(s)

กำหนดให้ พลังงานการระเหดิ ของ Ca = 192.5 kJ/mol

พลังงานไอออไนเซชนั ลำดับหนงึ่ IE1 ของ Ca = 589.5 kJ/mol

พลังงานไอออไนเซชันลำดบั สอง IE2 ของ Ca = 1145.2 kJ/mol

พลงั งานสลายพนั ธะ O2 = 495.0 kJ/mol

พลงั งานสมั พรรคภาพอิเลก็ ตรอนลำดับที่หน่ึง EA1 ของ O = 141.5 kJ/mol

พลังงานสมั พรรคภาพอิเลก็ ตรอนลำดับที่หนง่ึ EA2 ของ O = 844.2 kJ/mol

23

แบบฝกึ หดั ที่ 13
เรื่อง พลงั งานกบั การเกดิ สารประกอบไอออนกิ

โจทย์ จากการศกึ ษาปฏกิ ริ ยิ าการเตรียม CaO(s) ดงั สมการ Ca(s) + 1 O2(g) CaO(s)
2

พบวา่ เปน็ ปฏกิ ริ ิยาคายความร้อน 635.5 kJ/mol จงหาคา่ พลังงานแลตตซิ ของ CaO(s)

กำหนดให้ พลังงานการระเหิดของ Ca = 192.5 kJ/mol

พลังงานไอออไนเซชันลำดบั หนึ่ง IE1 ของ Ca = 589.5 kJ/mol

พลงั งานไอออไนเซชันลำดบั สอง IE2 ของ Ca = 1145.2 kJ/mol

พลังงานสลายพันธะ O2 = 495.0 kJ/mol

พลังงานสมั พรรคภาพอเิ ล็กตรอนลำดับท่ีหนง่ึ EA1 ของ O = 141.5 kJ/mol

พลังงานสัมพรรคภาพอิเลก็ ตรอนลำดับท่หี นง่ึ EA2 ของ O = 844.2 kJ/mol

วธิ ที ำ ให้ ระบบคายความรอ้ นเป็นเคร่อื งหมาย ลบ (-) ดดู ความร้อนเป็นเครือ่ งหมาย บวก (+) เพ่ือการแทนค่า

Ca (s) + 1 O2 (g) ⎯พลงั →งาน CaO (s)
ระเหดิ 2
สร้างพนั ธะโครงผลึก
Ca (g) สลายพันธะ คายพลังงาน
O(g)

IE1 EA1

Ca+(g) O−(g)

IE2 EA2 Ca2+ (g) + O2− (g)
Ca2+(g) O2−(g)

พลงั งาน = พลังงานระเหดิ พลังงาน + IE1 + IE2+ พลังงานการสลายพันธะ + พลงั งาน EA1 + EA2+ พลงั งานโครงผลึก
แทนค่า -635.5 = +192.5 + 589.5 + 1145.2 + 247.5 + (-141.5) + (-844.2) + พลังงานแลตตซิ

พลังงานแลตตซิ = -635.5 -192.5 - 589.5 - 1145.2 - 247.5 + 141.5 + 844.2 = -1824.5 kJ/mol

ตอบ Ca2+ (g) + O2− (g) CaO (s) มพี ลงั งานแลตตซิ 1824.5 kJ/mol

24

25

26

27

28

29

30

31

32

แผนการจดั การเรียนร้ทู ี่ 16 ชั้นมัธยมศึกษาปที ่ี 4
เวลา 21 ช่ัวโมง
กลุ่มสาระการเรยี นรวู้ ิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี เวลา 3 ชว่ั โมง
หน่วยการเรยี นรทู้ ่ี 3 พนั ธะเคมี
เรอ่ื ง สมบตั แิ ละปฏิกริ ิยาของสารประกอบไอออนิก ผู้สอน นางสาวสุภารัตน์ เฉลยี วดี
ภาคเรยี นท่ี 1 ปกี ารศกึ ษา 2565

สาระเคมี
1. เข้าใจโครงสร้างอะตอม การจัดเรียงธาตุในตารางธาตุ สมบัติของธาตุ พันธะเคมีและสมบัติของสาร

แก๊สและสมบัติของแก๊ส ประเภทและสมบัติของสารประกอบอินทรีย์และพอลิเมอร์ รวมทั้งการนำความรู้ไปใช้
ประโยชน์

ผลการเรียนรู้
12. อธบิ ายสมบตั ิของสารประกอบไอออนิก
13. เขยี นสมการไอออนกิ และสมการไอออนกิ สทุ ธิของปฏิกริ ิยาของสารประกอบไอออนิก

สาระสำคญั
สารประกอบไอออนิกส่วนใหญ่เป็นของแข็ง มีจุดเดือดและจุดหลอมเหลวสงู เมื่อเป็นของแข็งไม่นำไฟฟ้า

แต่เมื่อหลอมเหลวหรือละลายน้ำจะนำไฟฟ้าได้ และสารละลายของสารประกอบไอออนิกแสดงสมบัติความเป็น
กรด-เบสต่างกนั

สาระการเรียนรู้
สารประกอบไอออนิกส่วนใหญ่มีลักษณะเป็นผลึกของแข็ง เปราะ มีจุดหลอมเหลวและจุดเดือดสูง ละลาย

น้ำแล้วแตกตัวเป็นไอออน เรียกว่า สารละลายอิเล็กโทรไลต์ เมื่อเป็นของแข็งไม่นำไฟฟ้า แต่ถ้าทำให้หลอมเหลว
หรือละลายในน้ำจะนำไฟฟ้าสารละลายของสารประกอบไอออนิกแสดงสมบัติความเป็นกรด –เบสต่างกัน
สารละลายของสารประกอบคลอไรด์มีสมบตั ิเป็นกลาง และสารละลายของสารประกอบออกไซด์มสี มบตั ิเป็นเบส

ปฏิกิริยาของสารประกอบไอออนิก สามารถเขียนแสดงด้วยสมการไอออนิกหรือสมการไอออนิกสุทธิ โดยที่
สมการไอออนิกแสดงสารตั้งต้นและผลิตภัณฑ์ทุกชนิดที่แตกตัวได้ในรูปของไอออน ส่วนสมการไออออนิกสุทธิ
แสดงเฉพาะไอออนท่ที ำปฏกิ ริ ยิ ากัน และผลติ ภัณฑ์ที่เกิดข้ึน

จดุ ประสงคก์ ารเรยี นรู้
1. อธบิ ายเก่ียวกบั สมบตั บิ างประการของสารประกอบไอออนิกได้ (K)
2. เขียนสมการไอออนิกและสมการไอออนกิ สุทธแิ สดงปฏิกริ ิยาทเ่ี กิดขึน้ ได้ (P)
3. มคี วามใฝ่รู้ มุ่งมัน่ ในการทำงาน และทำงานรว่ มกบั ผูอ้ ื่นได้ (A)

33

สมรรถนะสำคญั ของผูเ้ รียน
1. ความสามารถในการสอื่ สาร
2. ความสามารถในการคดิ

กจิ กรรมการเรยี นรู้
วธิ ีสอนแบบสบื เสาะหาความรู้ 5Es (5Es Instructional Model)
กจิ กรรมการเรยี นรทู้ ่ี 1 (เวลา 1 ชั่วโมง)
ขน้ั กระตุ้นความสนใจ (Engagement)

1. ครูนำรูปสารประกอบไอออนิกท่ีพบไดใ้ นชวี ติ ประจำวัน เชน่ เกลอื แกงหรอื โซเดียมคลอไรด์ (NaCl)
โซดาไฟหรือโซดียมไฮดรอกไซด์ (NaOH) อะลมู ินาหรืออะลูมเิ นียมออกไซด์ (Al2O3) ดินประสิวหรอื โพแทสเซียม
ไนเตรต (KNO3) มิลคอ์ อฟแมกนีเซียมหรอื แมกนีเซยี มไฮดรอกไซด์ (Mg(OH)2) เป็นต้น ให้นกั เรยี นพจิ ารณา แลว้
ต้ังคำถามกระตนุ้ ความสนใจของนักเรยี น ดังน้ี

- นักเรียนคิดวา่ สารประกอบไอออนิกเหล่านีม้ ีคณุ สมบัติอย่างไร (นักเรยี นตอบตามความเขา้ ใจ)
- หากนำสารประกอบไอออนิกเหลา่ นี้ไปละลายน้ำจะละลายหรอื ไม่ หากละลายคดิ วา่ เกิดปฏกิ ริ ิยา
อะไรบา้ ง (นักเรยี นตอบตามความเข้าใจ)
2. ครชู ้ีแจงจุดประสงค์ในการเรียนวันน้ี (สมบตั ิและปฏกิ ริ ยิ าของสารประกอบไอออนิก)
ข้นั สำรวจคน้ หา (Exploration)
1. ครใู หค้ วามรสู้ มบตั ิและการละลายในนำ้ ของสารประกอบไอออนกิ จากสอ่ื PowerPoint
เรอ่ื ง พันธะไอออนกิ เชน่ สมบตั ิและการละลายในนำ้ ของสารประกอบไอออนกิ ซ่ึงจะมีไอออนบวกและไอออนลบ
เกดิ ข้ึน และถา้ หากนำสารละลาย 2 ชนิดมารวมกนั จะมีการเปลี่ยนแปลงเกดิ ข้นึ หรือไมอ่ ยา่ งไร
2. ครใู ห้นกั เรยี นแบง่ กลุ่ม กลุม่ ละ 5 คน แล้วใหศ้ ึกษาการเกดิ ปฏิกริ ิยาของสารประกอบไอออนกิ
จากหนงั สือเรียนเคมี ม.4
3. ครใู ห้นักเรียนศึกษาเรอ่ื ง การเขียนสมการแสดงการเกดิ ปฏิกริ ยิ าของสารประกอบไอออนิก จาก
หนงั สือเรียนเคมี ม.4 หรือชีทเรียน
ขั้นอธิบายและลงขอ้ สรุป (Explanation)
1. ครแู ละนักเรยี นรว่ มกนั อภปิ รายเกีย่ วกบั การละลายของสารประกอบไอออนกิ ในน้ำ ซึ่งเม่ืออภิปรายจบ
นกั เรยี นควรสรุปสาระสำคัญได้วา่
การละลายของสารประกอบไอออนิกในน้ำประกอบดว้ ย 2 ขัน้ ตอน ดงั นี้

ขั้นที่ 1 ผลกึ ของสารประกอบไอออนิกสลายตัวออกเปน็ ไอออนบวกและไอออนลบในสภาวะแกส๊

ขัน้ น้ีต้องใชพ้ ลังงานเพอื่ สลายผลกึ โดยพลงั งานท่ีใช้น้ี เรยี กว่า พลงั งานโครงรา่ งผลกึ (lattices energy; E1)

ขนั้ ที่ 2 ไอออนบวกและไอออนลบในสภาวะแก๊สรวมตวั กับนำ้ ข้ันนม้ี กี ารคายพลังงาน โดย

34

พลังงานท่คี ายออกมา เรยี กวา่ พลังงานไฮเดรชัน (hydration energy; E2) การละลายน้ำของสารประกอบ

ไอออนกิ อาจเป็นการเปลี่ยนแปลงประเภทดดู ความร้อน หรือคายความรอ้ นก็ได้ ขน้ึ อยกู่ บั คา่ พลังงานแลตทซิ และ

พลงั งานไฮเดรชนั ซึ่งสามารถพิจารณาได้ ดังน้ี

- ถ้า E1 > E2 จดั เป็นการเปล่ยี นแปลงประเภทดูดความร้อน

- ถ้า E1 < E2 จดั เปน็ การเปลีย่ นแปลงประเภทคายความรอ้ น

- ถ้า E1 = E2 ไมม่ กี ารเปลีย่ นแปลงพลงั งาน

- ถา้ E1 >> E2 แสดงใหเ้ หน็ ว่าสารประกอบไอออนกิ น้นั ละลายนำ้ ได้น้อยมาก จนถอื วา่ ไมล่ ะลาย

เนอ่ื งจากแรงยึดเหนย่ี วระหวา่ งไอออนบวกกบั ไอออนลบแข็งแรงมาก โมเลกุลของน้ำจงึ ไมส่ ามารถดึงให้แยกออก

จากกันได้

กิจกรรมการเรียนรู้ที่ 2 (เวลา 2 ช่วั โมง)

ขั้นสำรวจคน้ หา (Exploration)

1. ครใู หน้ กั เรียนแบ่งกลุ่ม 6 กลุ่ม กลมุ่ ละ 5-6 คน แล้วทำปฏบิ ัตกิ ารทดลองที่ 3.3 เรอื่ ง การละลายนำ้

ของสารประกอบไอออนกิ ในน้ำ แล้วบนั ทกึ ผลการทดลองที่ได้

2. ครูใช้รปู แบบการเรียนรู้แบบรว่ มมอื มาจดั กระบวนการเรียนรู้ โดยกำหนดให้สมาชกิ แต่ละคนภายใน

กล่มุ มีบทบาทหน้าทขี่ องตนเอง ดังน้ี

• สมาชิกคนท่ี 1 : ทำหนา้ ทเี่ ตรียมอปุ กรณต์ า่ ง ๆ

• สมาชกิ คนที่ 2 : ทำหนา้ ที่อา่ นวธิ กี ารทดลอง ทำความเขา้ ใจ และอธบิ ายใหส้ มาชกิ ภายในกลุ่มฟงั

• สมาชิกคนที่ 3 : ทำหนา้ ที่บนั ทึกผลการทดลอง

• สมาชิกคนที่ 4 และ 5 : ทำหน้าทีน่ ำเสนอผลการทดลอง

3. ครูสมุ่ ตวั แทน 1 กลมุ่ มานำเสนอผลการทดลอง หลังจากนน้ั ใหน้ ักเรียนทุกคนร่วมกันอภิปรายผลการ

ทดลองจนมีความเข้าใจที่ตรงกนั

ขน้ั อธิบายและลงขอ้ สรุป (Explanation)

1. ครตู ้งั คำถามให้นักเรียนรว่ มกันอภปิ รายเรอื่ ง สมการแสดงการเกดิ ปฏกิ ิรยิ าของสารประกอบไอออนิก

เชน่

1.1 ผสมสารละลาย AlCl3 กบั สารละลาย NaOH จะเกิดปฏิกริ ยิ าหรอื ไม่ ถา้ เกิดให้เขียนสมการ

ไอออนิก แสดงการเกิดปฏิกริ ยิ า

(แนวตอบ : ขน้ั ที่ 1 หาไอออนบวกและไอออนลบในสารละลายทั้ง 2 ชนดิ เพ่อื ใชเ้ ขียนสูตรของ

สารใหม่

AlCl3 (aq) Al3+ (aq) + 3Cl- (aq)

NaOH (aq) Na+ (aq) + OH- (aq)

35

สารใหม่ทจ่ี ะเกิดจากไอออนบวกและไอออนลบคู่ใหม่ คอื

Al3++ OH- Al(OH)3

Na++ Cl- NaCl

ขนั้ ที่ 2 วิเคราะห์การละลายในน้ำของสารใหม่ NaCl ละลายนำ้ ได้ ส่วน Al(OH)3 ไม่ละลายน้ำ

ข้นั ที่ 3 เขยี นสมการไอออนกิ ได้ ดงั น้ี

Al3+ (aq) + OH- (aq) Al(OH)3 (s)

ข้นั ขยายความเข้าใจ (Elaboration)
1. ครตู ั้งประเดน็ คำถามวา่ จากความรู้ในเรือ่ งสารประกอบไอออนิก นักเรียนสามารถอธิบาย

สมบัติของสารประกอบไอออนิกในเหตุการณ์ต่าง ๆ ต่อไปนไี้ ด้หรือไม่

• ความสามารถในการนำไฟฟ้า

• การเกดิ ปฏิกิริยาเคมีของสารประกอบไอออนิก

2. ครูให้นกั เรียนทำแบบฝกึ หดั ที่ 14 เรอ่ื ง การเขียนสมการไอออนิก
ขน้ั ประเมินผล (Evaluation)

1. ครูประเมินผล โดยการสังเกตการตอบคำถาม การร่วมกันทำงาน
2. ครตู รวจสอบผลจากการทำแบบฝึกหดั ท่ี 14 เรอ่ื ง การเขยี นสมการไอออนิก
3. ครวู ัดและประเมนิ ผลจากรายงานปฏิบัติการทดลอง เรือ่ ง การทดสอบการละลายนำ้ ของสารประกอบ
ไอออนิก

สื่อ/อุปกรณ์/แหล่งการเรียนรู้
1. PowerPoint เรอ่ื ง การเกดิ พันธะไอออนิก
2. แบบฝึกหัดท่ี 14 เรื่อง การเขียนสมการไอออนกิ
3. ปฏิบตั กิ ารทดลอง เรอ่ื ง การทดสอบการละลายน้ำของสารประกอบไอออนิก

การวดั และการประเมนิ ผล หลกั ฐานการเรียนรู้ วธิ กี ารวดั เครอ่ื งมอื วดั
รายการวดั และประเมนิ

1. อธบิ ายเกี่ยวกบั สมบัตบิ าง 1. คำตอบของนกั เรียน 1. การถามคำถามใน 1. การตอบคำถามใน
ประการของสารประกอบไอ 2. 2. ปฏบิ ัตกิ ารทดลอง เรื่อง หอ้ งเรียน ห้องเรียน
ออนกิ ได้ (K) 2. แบบประเมินการ
การทดสอบการละลายนำ้ 2. การเขียนรายงาน ปฏบิ ัติการ
ของสารประกอบไอออนิก ปฏบิ ตั กิ ารทดลอง เรื่อง

การทดสอบการละลายนำ้
ของสารประกอบไอออนกิ

36

2. เขียนสมการไอออนกิ และ 1. แบบฝึกหดั ท่ี 14 เรือ่ ง 1. ตรวจแบบฝกึ หัดท่ี 14 1. แบบประเมนิ

สมการไอออนิกสทุ ธแิ สดง การเขยี นสมการไอออนกิ เร่ือง การเขยี นสมการไอ แบบฝึกหัด/ใบงาน/

ปฏิกริ ิยาที่เกิดข้ึนได้ (P) ออนิก ช้นิ งาน

2. ปฏิบตั กิ ารทดลอง เรอ่ื ง 2. ปฏิบัตกิ ารทดลอง เรอ่ื ง 2. แบบประเมินการ

การทดสอบการละลายนำ้ การทดสอบการละลายนำ้ ปฏิบัติการ

ของสารประกอบไอออนิก ของสารประกอบไอออนกิ

3. มคี วามใฝ่รู้ มงุ่ มั่นในการ 1. แบบประเมนิ 1. สงั เกตพฤติกรรมของ 1. แบบประเมนิ

ทำงาน และทำงานรว่ มกบั ผูอ้ ่ืนได้ คณุ ลักษณะท่พี งึ ประสงค์ นกั เรียน คุณลกั ษณะทพ่ี งึ

(A) ประสงค์

เกณฑก์ ารประเมนิ ผล จดุ ประสงค์ (K) สมรรถนะสำคัญ (P) คณุ ลักษณะอันพึงประสงค์ (A)
รายการ
ผา่ นเกณฑ์ 70% ข้ึนไป ระดับคณุ ภาพ 2 ผา่ นเกณฑ์ ระดบั คุณภาพ 2 ผา่ นเกณฑ์
เกณฑก์ ารประเมินผล

37

38

ปฏิบตั กิ ารทดลองท่ี 3.1
เรอ่ื ง การทดสอบการละลายของสารประกอบไอออนกิ

ระดบั ช้นั มธั ยมศึกษาปีที่ 4

1 )................................................เลขท่.ี .......... 2 ).........................................................เลขที่...........

3 )................................................เลขที.่ .......... 4 )..........................................................เลขที่...........

5 )................................................เลขที่........... 6 )..........................................................เลขที่...........

กลุ่มที่ : ……………………ห้อง : ........................ วนั /เดือน/ปี : …………………….. สถานที่ : ………………………………..

จดุ ประสงค์การทดลอง

1. ทําการทดลองเพ่ือศกึ ษาการละลายน้ำของสารประกอบไอออนิกได

2. อธิบายสมบัตกิ ารละลายน้ำของสารประกอบของไอออนิกได

3. เขยี นสมการการละลายของสารประกอบไอออนกิ ได้

อปุ กรณ์และสารเคมี

1. หลอดหยดสาร 6. Na2HPO4

2. บกี เกอร์ 7. Na2SO4

3. NaCl 8. KNO3

4. Na2CO3 9. MgCl2

5. CaCl2 10. BaCl2

หลักการ

สารประกอบไอออนกิ มสี มบตั ิที่สำคัญอกี อยา่ งคอื การละลายนำ้ เช่น NaCl, Na2SO4, KCl ซึ่งเปน็
สารประกอบของธาตหุ มู่ 1A เม่อื รวมตวั กับเกลือของไอออนท่มี ปี ระจุ -1, -2 และ -3 สามารถละลายนำ้ ไดท้ กุ ตัว

ซ่งึ ต่างจากสารประกอบ ไอออนิกของธาตหุ มู่ 2A เมอื่ รวมตวั กบั ธาตแุ ฮโลเจนท่มี ีประจุลบหนึง่ (-1) เชน่ Cl-, Br-

จะสามารถละลายน้ำได้ แต่ถ้ารวมตวั กบั สารประกอบที่มปี ระจุ -2 และ -3 เชน่ CO32-, SO42-, PO43- ,HPO42- จะ

ไม่ละลายน้ำ (เกดิ เปน็ ตะกอน) ยกเว้น MgSO4 ละลายนำ้ ได้เลก็ นอ้ ย ดงั น้นั วธิ กี ารทดลอบไอออนของธาตุหมู่ 2A

โดยการเตมิ สารละลาย CO32-(aq), SO42-(aq), PO43- (aq), HPO42- (aq) จะเกดิ ตะกอนสีขาวขนุ่ เช่น Na2SO4,

Na2HPO4

สารประกอบหมู่ 7A เมือ่ รวมกับ Ag+, Hg+, Pb+ เกิดเป็นตะกอนเชน่ กนั โดยสภาพการละลายน้ำขึน้ อยู่

กับพลงั งานโครงรา่ งผลกึ (lattices energy; E1) และพลงั งานไฮเดรชัน (hydration energy; E2)

วธิ กี ารทดลอง

1. หยดสารละลาย MgCl2, CaCl2 ลงในแผนกระดาษ (ซองพลาสติกใส) ใหครบทุกชอง

2. หยดสารละลายตามตารางทก่ี ำหนดให้ลงผสมสารในขอท่ี 1 ตามลำดับ จากนัน้ สงั เกตผลทเ่ี กดิ ขึ้น

- ถ้าเกิดตะกอนให้ใสเ่ คร่ืองหมาย (+)

39

- ถ้าไม่เกดิ ตะกอนใหใ้ สเ่ คร่อื งหมาย (–)

3. จากนัน้ หา Unknown โดยทำการทดลองเช่นเดียวกันกบั ขอ้ 1-2 เพ่ือตรวจสอบสารตัวอยา่ ง

ตารางบันทึกผลการทดลอง

ตารางที่ 1. ผลการทดสอบสารละลายท่ีทราบชนิด

สารละลาย NaCl Na2CO3 Na2SO4 Na2HPO4 KNO3

MgCl2
CaCl2
Unknown A
Unknown B
หมายเหตุ : (+) เกิดตะกอน / (–) ไมเ่ กิดตะกอน

ตารางที่ 2. ผลการทดสอบสาร Unknown
Unknown A คอื
Unknown B คือ

MgCl2 กบั Na2CO3 ที่เกิดตะกอน
สมการโมเลกลุ คอื .........................................................................................................
สมการไอออนกิ คือ .......................................................................................................
สมการไอออนกิ สุทธิ คอื ..................................................................................................

CaCl2 กับ Na2HPO4 ทเี่ กิดตะกอน
สมการโมเลกลุ คอื ...........................................................................................................
สมการไอออนกิ คือ..........................................................................................................
สมการไอออนกิ สทุ ธิ คือ..................................................................................................

สรุปผลการทดลอง
....................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................

40

ใบงานที่ 14

เรือ่ ง การเขียนสมการไอออนิก

คำช้ีแจง : จงเขยี นสมการโมเลกุล สมการไอออนกิ และสมการไอออนกิ สทุ ธิจากสารประกอบไอออนกิ ต่อไปน้ี

1. BaCl2 + Na2CO3
สมการโมเลกลุ : ……………………………………………………………………………………………………………………………………
สมการไอออนกิ : …………………………………………………………………………………………………………………………………
สมการไอออนกิ สทุ ธิ : ……………………………………………………………………………………………………………………………

2. Zn(NO3)2 + HCl
สมการโมเลกุล : ……………………………………………………………………………………………………………………………………
สมการไอออนิก : …………………………………………………………………………………………………………………………………
สมการไอออนิกสทุ ธิ : ……………………………………………………………………………………………………………………………

3. Na2CO3 + CaCl2
สมการโมเลกลุ : ……………………………………………………………………………………………………………………………………
สมการไอออนกิ : …………………………………………………………………………………………………………………………………
สมการไอออนิกสทุ ธิ : ……………………………………………………………………………………………………………………………

4. AgNO3 + Na3PO4
สมการโมเลกุล : ……………………………………………………………………………………………………………………………………
สมการไอออนกิ : …………………………………………………………………………………………………………………………………
สมการไอออนิกสทุ ธิ : ……………………………………………………………………………………………………………………………

5. Pb(NO3)2 + NaBr
สมการโมเลกลุ : ……………………………………………………………………………………………………………………………………
สมการไอออนิก : …………………………………………………………………………………………………………………………………
สมการไอออนิกสทุ ธิ : ……………………………………………………………………………………………………………………………

ใบงานที่ 14 41

เรอื่ ง การเขยี นสมการไอออนิก เฉลย

คำชแ้ี จง : จงเขยี นสมการโมเลกลุ สมการไอออนกิ และสมการไอออนิกสทุ ธิจากสารประกอบไอออนกิ ต่อไปน้ี

1. BaCl2 + Na2CO3

สมการโมเลกลุ : BaCl2 (aq) + Na2CO3 (aq) BaCO3 (s) + 2NaCl (aq)

สมการไอออนิก : Ba2+ (aq) + 2Cl- (aq) + 2Na+ (aq) + CO32- (aq) BaCO3 (s) + 2Na+ (aq) + 2Cl- (aq)

สมการไอออนกิ สทุ ธิ : Ba2+ (aq) + CO32- (aq) BaCO3 (s)

2. Zn(NO3)2 + HCl

สมการโมเลกลุ : 2HCl (aq) + Zn(NO3)2 (aq) ZnCl2 (aq) + 2HNO3 (aq)

สมการไอออนิก : 2H+ (aq) + 2Cl- (aq) + Zn2+ (aq) + 2NO-3 (aq) 2H+ (aq) + 2Cl- (aq) + Zn2+(aq) + 2NO3- (aq)

สมการไอออนกิ สทุ ธิ : -

3. Na2CO3 + CaCl2

สมการโมเลกุล : Na2CO3 (aq) + CaCl2 (aq) CaCO3 (s) + 2NaCl (aq)

สมการไอออนิก : 2Na+ (aq) + CO32- (aq) + Ca2+ (aq) + 2Cl- (aq) CaCO3 (s) + 2Na+ (aq) + 2Cl-

(aq)

สมการไอออนกิ สทุ ธิ : Ca2+ (aq) + CO32- (aq) CaCO3 (s)

4. AgNO3 + Na3PO4

สมการโมเลกุล : 3AgNO3 (aq) + Na3PO4 (aq) Ag3PO4 (s) + 3NaNO3 (aq)

สมการไอออนิก : 3Ag+ (aq) + 3NO3- (aq) + 3Na+ (aq) + PO43- (aq) Ag3PO4 (s) + 3Na+ (aq) + 3NO3- (aq)

สมการไอออนกิ สทุ ธิ : 3Ag+ (aq) + PO43- (aq) Ag3PO4 (s)

5. Pb(NO3)2 + NaBr

สมการโมเลกุล : Pb(NO3)2 (aq)+ 2NaBr (aq) PbBr2 (s) + 2NaNO3 (aq)

สมการไอออนกิ : Pb2+ (aq) + 2NO3- (aq) + 2Na+ (aq) + 2Br- (aq) PbBr2 (s) + 2Na+ (aq) + 2NO3- (aq)

สมการไอออนกิ สทุ ธิ : Pb2+ ( (aq) + 2Br- (aq) PbBr2 (s)

42

43

44

45

46