Инфоматика 5 сынып әдістемесі

Р.А. Қадырқұлов, У.А. Ғайыпбаева

ИНФОРМАТИКА

Әдістемелік нұсқау

Жалпы білім беретін мектептің
5-сынып мұғалімдеріне арналған әдістемелік нұсқау

Қазақстан Республикасының
Білім және ғылым министрлігі ұсынған

АЛМАТЫКІТАП БАСПАСЫ
2020

Қадырқұлов Р.А., Ғайыпбаева У.А.
Информатика. Жалпы білім беретін мектептің 5-сынып мұғалімдеріне арналған

әдістемелік нұсқау / Р. А. Қадырқұлов, У.А. Ғайыпбаева. Алматы: АЛМАТЫКІТАП
БАСПАСЫ, 2020 – 109 бет; суретті.

© Қадырқұлов Р.А., Ғайыпбаева У.А. мәтіні, 2020
© «АЛМАТЫКІТАП БАСПАСЫ» ЖШС, 2020

2

Алғы сөз

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында
болашақта ұлттың табысты болуы оның табиғи байлығымен емес, адамдарының бәсекелестік қа-
білетімен айқындалады делінген. Әрбір қазақстандық, тұтас ұлт ХХІ ғасырға лайықты қасиеттерді
игеруі қажет екенін жіктеп көрсетеді. Солардың бірі – компьютерлік сауаттылық.

Компьютерлік сауаттылық – адам қызметінің барлық салаларында, күнделікті өміріміздің
ажырамас бөлігіне айналған ақпараттық технологияларды табысты қолданатын тұлғалық сапа.

Білім алушылардың компьютерлік сауаттылықтарын дамыту – оқыту мен оқу үдерісінде,
ғылымның әртүрлі салаларын игеруде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды дұрыс
қолдануға мүмкіндік береді.

Бұл әдістемелік нұсқау 5-сыныпқа арналған «Информатика» пәнін оқытуда мұғалімдерге
көмекші құрал ретінде ұсынылады.

Әдістемелік нұсқауда жаңартылған білім беру мазмұнының талаптарына сай дайындалған
оқулықты үйлесімді пайдалану үшін әрбір тақырыпты тиімді жоспарлау, оқыту және бағалауды
ұйымдастыру барысында мұғалімдер қауымына арналған бағыт-бағдар берілген.

Сонымен қатар «Информатика» пәнін оқытудың мақсат-міндеттері, әдіс-тәсілдері, оқушы
жетістігін бағалау, оқытудың әдістемелік ерекшеліктері, оқулық мазмұнының құрылымына
түсіндірме, ұзақмерзімді және қысқамерзімді сабақ жоспарлары қамтылған.

Оқулықтың әрбір тақырыбының мазмұны мен құрылымы оқушы игеретін жаңа білім мен
тәжірибеге бағытталған ой қозғау, қызығушылықты арттыруға арналған проблемалық сұрақтар,
өз бетімен түсінуі үшін теориялық ақпарат, тәжірибелік дағдыны дамытуға арналған практикалық
тапсырмалар, қосымша ақпараттар, жаңа білімді бекіту мен сыни тұрғыдан ойлауды дамытуға
арналған сұрақтар, зерттеу, жобалау және үй тапсырмалары қарапайымнан күрделі әрекетке
бейімделіп беріледі.

Қазіргі оқу-әдістемелік кешеннің заманауи компоненттерінің бірі білім беру үдерісінің
барлық қатысушылары: мұғалім, оқушы, ата-аналар қолданатын интернет-ресурстар (bilimland.kz,
ustaz.kz, smk.nis.edu.kz, sabak.kz), жүйелі ақпарат, тәжірибе алмасу алаңы болып саналады.

Сіздерге ұсынылып отырған оқу-әдістемелік кешен авторлардың жинақтаған тәжірибесі
негізінде жасалды.

3

«Информатика» пәнін оқытудың мақсаты мен міндеттері

1. Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Информатика» пәнінен
жаңартылған мазмұн бойынша үлгілік оқу бағдарламасы «Білім туралы»

2007 жыл 27 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының
6-тармақшасына сәйкес әзірленген.
2. «Информатика» пәнін оқыту мақсаты білім алушыларды заманауи ақпараттық
технологияларды тиімді пайдалану үшін базалық білім, білік және дағдылармен
қамтамасыз ету болып табылады.
1) Ақпараттық технологиялар адам іс-әрекетінің барлық салаларына енуімен қоса,
біздің күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігі болып табылады. Ақпараттық
технологияларды қолдану сандық формаларда көрсетілген әртүрлі ақпараттың
түрлерімен жұмыс істеу үдерісін тездетеді және жеңілдетеді.
2) Бірнеше елде білім берудің басым бағыттарының бірі компьютерлік сауаттылықты
қалыптастыру. Егер бір жағынан, оқушылардың айтылған құзыреттілікті меңгеруі
уақыттың талабы болса, екінші жағынан, бұл талап ақпараттық технологиялардың өзге
оқу пәндерін оқытуда жаңа аспап болып, әртүрлі білім беру салаларымен біріктіруге
арналған ресурстар мен техникалық құралдарды қолданудан туындап отыр.
3) «Информатика» пәнін оқытудың мақсаты – оқушыларды негізгі біліммен, тиімді
пайдалануға арналған қазіргі ақпараттық технологиямен бірге жүретін жұмыс
дағдыларымен және қабілеттерімен қамтамасыз ету.
4) «Информатика» пәнін оқу арқылы оқушылар:
- математикалық ойлау мен модельдеудің дағдыларын «Информатика» пәнінде
әртүрлі жағдайларда қолданады;
- алгоритмдердің және бағдарламалаудың көмегімен жүйелерді модельдеуді біледі;
- ғылым, техника, медицина, білім беру мен мәдениеттің дамуына өз үлестерін
қосады;
- бағдарламалау дағдыларын қолдану ағымдағы іс-әрекетті жетілдіретін және жаңа
идеялардың пайда болуына мүмкіндік жасайтын қосымшалар жасауға септігін
тигізетінін түсінеді.
3. Негізгі міндеттер:
1) білім алушыларда ақпараттық процестердің қоғамдағы түсінігін, ақпараттық
технологияларды адам іс-әрекетінің әртүрлі салаларында пайдаланудың техникалық
мүмкіндіктері мен перспективаларын түсінуді қалыптастыру;
2) ақпараттық технологияларды күнделікті өмірде, оқуда және келешек еңбек іс-
әрекетінде тиімді пайдалану біліктерін дамыту;
3) білім алушыларды жүйелерді талдау, шешімдерді әзірлеу, программалық
қосымшаларды жасау, өздерінің өнімдерін бағалау үшін компьютермен жұмыс істеудің
базалық қағидаларды түсінуін қамтамасыз ету;
4) талдау, абстракциялау, модельдеу және программалау арқылы түрлі тапсырмалар
шеше білуді дамыту;
5) білім алушылардың бойында жалпылау және ұқсастық, есепті құрамдас бөліктерге
бөлу және жалпы заңдылықтарды айқындау, қойылған міндеттерді шешудің тиімді және
ұтымды тәсілдерін іздеу қабілеттілігін қамтитын логикалық, алгоритмдік, сондай-ақ
есептеу ойлауын дамыту;
6) білім алушылардың бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру – жалпы
қабылданған қағидаларды сақтау, жеке адамның және бүкіл қазақстандық қоғамның
мүдделерін ескеру;
7) білім алушылардың академиялық тілді меңгеруіне және пән бойынша ұғымдық
аппаратты байытуына ықпал ету.

4

Оқу пәнінің мазмұны оқыту бөлімдері бойынша ұйымдастырылған. Бөлімдер сыныптар
бойынша күтілетін нәтижелер түрінде оқыту мақсаттары көрсетілетін бөлімшелерге
бөлінген: дағды немесе білік, білім немесе түсінік.
4. «Информатика» пәні бойынша бағдарламаның мазмұны 4 бөлімді қамтиды:

1) компьютерлік жүйелер;
2) ақпараттық процестер;
3) компьютерлік ойлау;
4) денсаулық және қауіпсіздік.
«Компьютерлік жүйелер» бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) компьютердің құрылғылары;
2) бағдарламалық қамтамасыз ету;
3) компьютерлік желілер.
«Ақпараттық процестер» бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) ақпаратты өлшеу мен ұсыну;
2) ақпараттық объектілерді құру және түрлендіру.
«Компьютерлік ойлау» бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) модельдеу;
2) алгоритмдер;
3) программалау.
«Денсаулық және қауіпсіздік» бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) эргономика;
2) ақпараттық және онлайн қауіпсіздік.
5. 5-сыныпқа арналған «Информатика» оқу пәнінің базалық білім мазмұны келесі
бөлімдерді қамтиды:
1) «Компьютердің құрылғылары». Ақпараттық цифрлық тасымалдаушылар;
2) «Компьютерлік желілер». Ортақ файлдармен жұмыс (орналастыру, редакциялау,
жүктеу);
3) «Ақпаратты ұсыну және өлшеу». Ақпаратты әртүрлі объектіде ұсыну: байланыс
арналары, ақпарат көздері және қабылдағыштар. Мәтіндік ақпаратты кодтау. Ақпараттың
екілік көрінісі;
4) «Ақпараттық нысандарды құру және түрлендіру». Мәтіндік редактор: беттің
параметрлері, алдын ала қарау. Компьютерлік графика: растрлық кескіндерді жасау және
өңдеу, векторлық суреттер жасау және өңдеу, растрлық және векторлық графиканың
артықшылықтары мен кемшіліктері;
5) «Программалау». Роботтың бұрыштық бейімділігін анықтау. Роботты көрсетілген
градусқа бұру. Робот қозғалысын ұйымдастыруға арналған түс датчигі. Нысанды табуға
арналған ультрадыбыстық датчик;
6) «Роботтехника». Роботты анықтау. Робот түрлерінің үлгілері және оларды қолдану
салалары. Робототехника саласындағы адамзаттың техникалық жетістіктерінің мысалдары.
Гироскопиялық датчиктің жұмыс істеу принципі;
7) «Денсаулық және қауіпсіздік». Қауіпсіздік ережелері. Біреудің жұмысын көшірудің
заңсыздығы. Құжаттарға арналған пароль.

Оқыту процесін ұйымдастырудағы педагогикалық әдіс-тәсілдер

1. Қазіргі заманда сенімді, жауапты және зияткер тұлға болу қағидасы тұрғысынан
алғанда оқушылардың өз-өзінен «оқуы» және жұмыс істеуі, қызығуы білім берудің
басым бағыттарының бірі болып табылады.

2. Оқытудың әртүрлі әдіс-тәсілдерін пайдаланып, мұғалімдерден оқушылардың
бойында төмендегі қасиеттерді тәрбиелеуі және дамытуы күтіледі:

- оқушының дамуы үшін оның жеке пікірін тыңдау және оның бойындағы білімін,
білігін, дағдысын пайдалануының маңыздылығын мойындау;

5

- тиянақты сараланған тапсырмалар мен жаттығулар арқылы оқушыларды
ынталандыру және дамыта оқыту;

- модельдеу және есептердің шешімін табу мысалдары арқылы оқу материалын
оқушыға түсінікті тәсілмен көрсету;

- оқыту барысында «оқыту үшін бағалау» арқылы оқушыларды қолдау;
- есептерді шешу мен талдау негізінде оқушылардың зерттеу іс-әрекеттері мен

белсенділігін ынталандыру;
- оқушылардың сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту;
- оқушылардың жеке, жұппен, топпен және жаппай сынып арасында жұмыс істеу іс-

әрекеттерін ұйымдастыру.
3. Педагогикалық тәсілдер:
- Саралау тәсілі – оқушылардың шығармашылық және сын тұрғысынан ойлау

қабілеттерін белсенді дамытуға, оқыту қызығушылығына басқа әдіс-тәсілдер
табуына мүмкіндік береді.
- Іс-әрекет тәсілі – оқушылардың максималды өз бетінше танымдық әрекеттер
негізінде ақпараттық және коммуникациялық құзіреттіліктерін қалыптастыруға,
оқытуды атқарушы әрекетіне бағыттауына мүмкіндік береді.
- Жеке-тұлғалық тәсіл – білім беру мақсаттарын іске асыруда мұғалім мен оқушы
арасында тең әрекеттесуді көздейді. Білім берудің төмендегідей мақсаттары
шешіледі: оқушы мен мұғалім арасындағы кедергі бұзылады, диалогтік қарым-
қатынас орнайды, шығармашылық қабілетке, ынтымақтастыққа және әлеуметтік
белсенділікке талпынуға жәрдемдеседі.
- Құзіреттілік тәсіл – оқушылар білім мен білікті тұтас бірге меңгеруді көздейді.
- Кіріктірілген тәсіл – «Информатика» пәнін басқа оқу пәндерімен тығыз
байланыстырады.
- Жүйелік тәсіл – «Информатика» пәнін оқыту, курс бөлімдерін өзара байланыстыра
оқытуды қарастырады.
4. Осы тәсілдер:
- топпен жұмыс барысында оқушылар жалпы жобамен жұмыс істеуді көздейді.
Жобамен жұмыс іс-әрекетінде бірлесіп жұмыс істеу маңызды рөл атқарады, себебі
топтың барлық мүшелері өздерінің қабілеті мен біліміне сәйкес дайын өнімге өз
үлестерін қосады;
- ғылыми-зерттеу іс-әрекетін ынталандыру – практикалық міндеттерді шешу үшін
теорияларды, әдістер мен қағидаларды пайдалану және аналитикалық, практикалық,
коммуникациялық дағдыларды дамытуына ықпал ететін нақты оқыту мысалдарын
игеру болып табылады;
- мәселелі-бағдарлы оқыту – мәселені ойлап шығару мүмкіндігі;
- ақпаратты жинауда, өндеуде, сақтауда және жіберуде сын тұрғысынан ойлауды
қолдану – тек «жоғары сапалы» ақпаратты пайдалану мүмкіндігі;
- жобалық жұмыс – әрі қарай жұмысты жоспарлау, мақсат қою, әртүрлі
дереккөздерден қажетті ақпаратты алу, гипотезаны ұсыну және дәлелдеу, тәжірибе
жүргізу, істелінген жұмыстың нәтижесін беру, оны талдау және бағалау, сонымен
қатар өз жұмыстарын қорғау мүмкіндігі;
- алған білімдерін әртүрлі өмірлік жағдайларда қолдана білуге ынталандыру;
- шығармашылық көзқарасты және дәйектемені талап ететін ашық мәселелерді қоя
білу.
5. «Информатика» пәнінің қолданбалық сипатын көрсету мақсаты басқа білім беру
салаларымен кіріктірілген міндеттерді пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
6. Ақпараттық-коммуникациялық технологияны (АКТ) қолдану құзіреттiлiгі.
7. АКТ-ны қолдану дағдыларын оқушылар курсты меңгеру барысында көптеген
құрылғылар мен қосымшаларды пайдаланып, ақпаратты іздеу, құру және өңдеу,
ынтымақтастық, ақпарат және идеялармен алмасу, өз жұмысын бағалау және

6

жетілдіру арқылы дамытады.
8. «Информатика» пәнінің оқу бағдарламасы келесі әрекеттерді қамтиды:
- өмірлік оқиғалар мен жүйелерді имитациялау үшін компьютерлік модельдердің

қолданылуы және дамуы, сонымен қатар оларды одан әрі қарай зерттеу;
- практикалық міндеттерді шешу үшін мәтінді, кестелерді, суреттерді өндеуде,

анимация құруда, аудио және видеоны өңдеуде бағдарламалық жабдықталуды
пайдалану;
- логикалық және есептеу қабілеттерін талап ететін жоғары деңгейдегі бағдарлама
әзірлеу;
- практикалық міндеттерді шешуде және деректерді сақтау мен ұйымдастыруда АКТ
құралдарын пайдалануда шығармашылықты қолдану;
- белгілі бір тақырып бойынша біріккен топтық жұмысты ұйымдастыру үшін
электрондық құрылғылар көмегімен ақпарат жинау және тәжірибе алмасу;
- өздігінен және кәсіби оқу дағдыларын, ойлау қабілеттерін дамыту;
- плагиат, вирустар, компьютерлік тәуелділік және т.б. мәселелерге қатысты жеке
көзқарастарды есепке алып, тұлғалық құндылықтары мен өмірлік ұстанымдарды
нығайту;
- әртүрлі дереккөздерден алынған материалдарды саралауды қажет ететін
коммуникативтік дағдыларды дамыту.

«Информатика» пәнінің мазмұнын ұйымдастыру
5-сынып «Информатика» оқу пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі аптасына
1 сағатты, оқу жылы бойында 34 сағатты құрайды.
Оқу пәнінің мазмұны бағдарламаның пән бойынша оқыту бөлімдерінен тұрады. Әр
бөлім бөлімшелерге бөлінген. Бөлімшелер күтілетін нәтиже, дағды немесе білік,
білім немесе түсінік түрінде оқыту мақсаттарын қамтиды.
Оқыту мақсаттары мұғалімдерге өз жұмысын жоспарлауға және оқушыны бағалауға,
сонымен қатар оларды әрі қарай оқыту кезеңдері туралы хабардар етуге мүмкіндік
береді.
«Информатика» пәні бойынша бағдарламаның мазмұны 5 бөлімді қамтиды:
1) Ақпаратты ұсыну;
2) Компьютерлік графика;
3) Роботтехника;
4) Роботтардың жарысы;
5) Компьютер және қауіпсіздік.

7

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-сыныбына арналған «Информатика» пәнінен
жаңартылған мазмұн бойынша үлгілік оқу бағдарламасын іске асыру жөніндегі ұзақ

мерзімді жоспар

Ұзақ мерзімді Тақырыптар Оқыту мақсаттары
жоспардың мазмұны
бөлімдері
1-бөлім. 1-тоқсан
Ақпаратты
ұсыну Біздің айналамыздағы 5.2.1.1 әртүрлі ақпарат түрлерінің

ақпарат мысалдарын келтіру және ақпаратты әртүрлі

объектілерде ұсыну;

5.2.1.2 байланыс арналары, ақпарат көзі және

Ақпарат беру ақпарат қабылдаушыға мысал келтіру;

Ақпаратты шифрлау 5.2.1.3 мәтіндік ақпаратты кодтау және

декодтау;

Екілік ақпаратты 5.2.1.4 компьютерге арналған барлық ақпарат

ұсыну екілік кодтау түрінде ұсынылғанын түсіндіру;

Гафикалық ақпаратты 5.2.1.4 компьютерге арналған барлық ақпарат

екілік кодта ұсыну екілік кодтау түрінде ұсынылғанын түсіндіру

Шығармашылық-
практикалық
тапсырмалар

2-бөлім. 2-тоқсан

Компьютерлік Растрлық және 5.2.2.2 растрлық және векторлық кескіндерді
графика
векторлық құру және өңдеу, графикалық редакторларды

графикалық таңдау;

редакторлар

Растрлық суреттерді 5.2.2.2 графикалық редакторда растрлық

құру және суреттерді құру және өңдеу;

редакциялау

Растрлық суреттерді 5.2.2.3 графикалық редакторда расторлық

өңдеу суреттерді құру және өңдеу;

Растрлық суреттерді 5.2.2.3 графикалық редакторда растрлық

өңдеу. Практикалық кескіндерді түзету және оған әсер беру;

жұмыс

Векторлық суреттерді 5.2.2.4 графикалық редакторда векторлық

құру кескіндерді құру және өңдеуді орындау;

Қисық бетімен жұмыс 5.2.2.3 векторлық кескіндерді түс қисықтары
арқылы өңдеудің сапасын көтеру және өңдеу;

Растрлық және 5.2.2.4 Растрлық және векторлық графиканың
векторлық суреттерді артықшылықтары мен кемшіліктерін бағалау;
салыстыру

8

3-бөлім. 3-тоқсан

Роботтехника Роботтың түрлері 5.3.4.1 робот анықтамасын тұжырымдау;

Роботтардың және оларды қолдану 5.3.4.2 Роботтардың түрлерінің үлгілері және
жарысы
оларды қолдану салаларына мысал келтіру;
Компьютер
және Роботтехниканың 5.3.4.3 роботтехника саласындағы адамзаттың
қауіпсіздік
тарихы және оның техникалық жетістіктеріне мысалдар келтіру;

келешегі

Гироскопиялық 5.3.4.4 гироскопиялық датчиктің жұмыс істеу
датчик принципін түсіндіру;

5.3.3.1 роботтың бұрыштық бейімділігін

анықтау үшін бағдарламалар жасау;

Бұрылыстар. 5.3.3.2 роботты көрсетілген градусқа бұру

Практикалық жұмыс үшін программалар жасау;

4-бөлім. 4-тоқсан

Роботтың сызық 5.3.3.3 робот қозғалысын ұйымдастыруға

бойымен қозғалысы. арналған түс датчигін қолдану;

Практикалық жұмыс

Робо-сумо 5.3.3.4 объектіні табу үшін ультрадыбыстық
датчикті пайдалану;

5.3.3.3 робот қозғалысын ұйымдастыруға

арналған түс датчигін қолдану;

Практикалық 5.3.4.3 роботтехникадан алған білімін
тапсырмалар пайдаланып жобалар жасау;

5-бөлім.

Компьютерде өзіңе 5.4.1.1 қауіпсіздік ережелерін бұзу салдары
зиян келтірмей қалай туралы талдау;
жұмыс істеуге
болады? 5.1.1.1 сандық ақпараттың цифрлық
тасымалдау құралдарын сипаттау;
Ақпаратты цифрлық 5.4.2.1 интернеттен біреудің ақпаратын
тасымалдағыштар заңсыз көшіру туралы айту;

Интернетте жұмыс 5.4.2.2 құжаттарға пароль қою;
істеу қаншалық
қауіпті? 5.1.3.1 ортақ пайдалануға арналған
файлдарды орналастыру, редакциялау,
Компьютердегі жүктеу;
деректі қалай
қорғауға болады?

Жалпыға қолжетімді
бумалар мен файлдар
жасау

Шағын жобаларды 5.2.2.1 құжатты басып шығару үшін тиімді
орындау ұйымдастыру (бет параметрлерін орнату,
алдын ала қарауды орындау);

9

5-сыныптың «Информатика» оқулығын оқытудың әдістемелік ерекшеліктері

Оқулықтың негізгі мазмұны оқушылардың информатика ғылымының базистік
негіздерін меңгеруге, ақпараттық мәдениетін қалыптастыруға, тұлғалық дамуына ықпал
ете отырып, кәсіби бағдар алуға, функционалдық сауаттылығы мен зияткерлігін арттыруға
бағытталған. Ұсынылып отырған оқулық білім мазмұнын жаңарту аясында оқытудағы
әлемдік озық үлгідегі тәжірибелер мен әдістерді, заманауи оқыту технологияларын оқыту
процесінде қолданып, білім алушылардың «Информатика» пәніне қызығушылығын
арттырады.

Оқушыларды логикалық, сыни және сындарлы ойлау тұрғысынан дамыту арқылы
оқытудың сапасын арттыру, алған білімдерін оқуда, күнделікті өмірде қолдана білуге
үйрету басшылыққа алынады.

Интерактивті және жобалау түріндегі оқыту технологияларын пайдаланып,
оқушылардың фронтальды білім алуынан жұптық және жеке білім алуға өтуі қамтамасыз
етіледі.

Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту мақсатында оқулықтың барлық кезеңдері Блум
таксономиясының танымдық сатыларына негізделіп құрылған. Оқушылар оқулықпен
жұмыс істеу барысында берілген теориялық материалды білу, түсіну және қолдану
жолдарын меңгереді.

Талдау сатысында берілген оқу материалын терең түсініп, оларды зерделейді,
құрылымын анықтау үшін тұтас бөліктерді құрамдас бөліктерге бөледі, оларды ажыратады,
өзара байланыстарды айқындайды.

Жинақтау сатысында оқушылар өз ойларын тұжырымдап, оқу материалын талдау
нәтижесінде алған білімдерін жаңашыл сипатта қорытады, өз идеяларын немесе үлгілерін,
жобаларын ұсынуды үйренеді. Жаңа нәтиже ретінде оқу материалдарын өзгеше ретпен
хабарлау (баяндау, пікір таласу), жұмыс жоспары, схемалар, жобалар түрінде ұсынуды
қарастырады.

Бағалау сатысында берілген оқу материалының информатика саласында және
күнделікті өмірде пайдалануының маңызын анықтайды, ол туралы өзіндік пікір ұсынуды,
ойын білдіруді үйренеді.

Оқулықты меңгеру оңай болу үшін әр тақырып спиральдік білім жүйесі бойынша
қарапайымнан күрделіге қарай ауысып отырады. Берілген практикалық тапсырмалар
оқулықпен бірге және өз бетінше орындауға қолайлы етіп құрастырылған.

Оқулықпен жұмыс жасау барысында оқушыларда төмендегі көрсетілген дағдылар:
- оқулықта берілген теориялық материалдар мен практикалық жұмыстарды талдау,

жинақтау және бағалау негізінде берілген тапсырмаларға топта және жұпта «жобалау»
жұмыстарын жасау;
- ақпараттық үдерістердің қоғамдағы рөлін түсіну және оған сындарлы баға беру;
- ақпараттық технологияларды адам іс-әрекетінің әртүрлі салаларында пайдалану
мәселелерін түсініп, анықтау;
- ақпараттық технологияларды күнделікті өмірде, оқуда және келешек еңбек іс-әрекетінде
тиімді қолдану;
- талдау, модельдеу мен программалау тапсырмаларын шешу;
- ақпараттық мәдениетті қалыптастыру;
- технологиялық ғылыми тілді меңгеріп, пән бойынша тілдік дағдыларды дамыту мақсат
етіледі.

Практикалық жұмыстарды орындау
Практикалық жұмыстар бөлімінде оқушылар алған теориялық білімдерін практикалық
тұрғыдан қарастырып, компьютерде жұмыс жасау дағдысын қалыптастырады.
Оқушылардың қабылдауына оңай болуы үшін теориялық материалды практикалық
тапсырма арқылы түсіндіру әдісі қолданылған. Оқулықты оқушылар мұғалімнің

10

көмегінсіз де өздері оқып, түсінеді. Тапсырмаларды өз бетінше орындау ыңғайлы болуы
үшін практикалық бөлім екі кезеңге бөлінеді. Бірінші кезеңде практикалық тапсырмалар
толық түсіндіріледі, ал екінші кезеңде оқушылар алдыңғы кезеңде алған практикалық
білімдерді қолдана отырып, өз бетінше орындауына тиімді болатындай жасалған.

Оқу жетістіктерін бағалау тәсілдері
1. «Информатика» пәнін меңгеру нәтижелері критериалды бағалауды қолдану арқылы

жүзеге асырылады.
2. Критериалды бағалау оқыту, оқу және бағалаудың өзара тығыз байланысына

негізделген. Критериалды бағалау нәтижелері білім беру процесін ұйымдастыру
және тиімді жоспарлау мақсатында пайдаланылады.
3. Критериалды бағалау қалыптастырушы және жиынтық бағалаудан тұрады.
4. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз өткізіледі, оқушы мен оқытушы арасындағы кері
байланысты қамтамасыз етеді және оқу процесіне дер кезінде түзетулер енгізуге
мүмкіндік береді.
5. Жиынтық бағалау белгілі мерзімде оқу блогы аяқталғанда жүргізіледі, оқушылармен
кері байланысты қамтамасыз ету үшін пән бойынша тоқсандық және жылдық
бағаларды қою барысында қолданылады.

11

Бөлімдер Ұзақ мерзімді жоспар Сағат
саны
І бөлім. 1.1 Тақырыптар
1.2 1
Ақпаратты 1.3 Біздің айналамыздағы ақпарат 1
ұсыну 1.4 Ақпарат беру 1
1.5 Ақпаратты шифрлау 1
1.6 Екілік ақпаратты ұсыну 1
1.7 Графикалық ақпаратты екілік кодта ұсыну 1
Шығармашылық-практикалық тапсырмалар 1
1.8 Шығармашылық-практикалық тапсырмалар 1
БЖБ-1. Шығармашылық-практикалық
2.1 тапсырмалар 1
Растрлық және векторлық графикалық
ІІ бөлім. 2.2 редакторлар 1
Компьютерлік 2.3 Растрлық суреттерді құру және редакциялау 1
2.4 Растрлық суреттерді өңдеу 1
графика 2.5 Растрлық суреттерді өңдеу. Практикалық жұмыс 1
2.6 Векторлық суреттерді құру 1
ІІІ бөлім. 2.7 Қисық бетімен жұмыс. БЖБ-2 1
Роботтехника 2.8 Растрлық және векторлық суреттерді салыстыру. 1
3.1 Тоқсандық жиынтық бағалау 1
ІV бөлім. Роботтың түрлері және оларды қолдану
Роботтардың 3.2 1
3.3 Роботтехниканың тарихы және оның келешегі 1
жарысы 3.4 Гироскопиялық датчик 1
Бұрылыстар
3.5 1
Практикалық жұмыс. БЖБ-3
4.1-4.2 2
Роботтың сызық бойымен қозғалысы.
4.3-4.4 Практикалық жұмыс 2
4.5 Робо-сумо 1
5.1 Практикалық тапсырмалар. БЖБ-4 1
Компьютерде өзіңе зиян келтірмей қалай жұмыс
V бөлім. 5.2 істеуге болады? 1
Компьютер және 5.3 Ақпаратты цифрлық тасымалдағыштар 1
5.4 Интернетте жұмыс істеу қаншалық қауіпті? 1
қауіпсіздік Компьютердегі деректерді қалай қорғауға
5.5 болады? 1
5.6 Жалпыға қолжетімді бумалар мен файлдар жасау 1
5.7 Шағын жобаларды орындау. БЖБ -5 1
5.8 Шағын жобаларды орынду. 1
Тоқсандық жиынтық бағалау 34
Барлығы

12

Қысқа мерзімді жоспар үлгілері (аптасына 1 сағат, барлығы – 34 сағат)

1-бөлім. Ақпаратты ұсыну Мектеп:
1.1. Біздің айналамыздағы ақпарат
Мұғалімнің аты-жөні:
Күні: Қатыспағандар саны:

Сынып: Қатысқандар саны:

Оқу мақсаттары 5.2.1.1 әртүрлі ақпараттың мысалдарын келтіру және ақпаратты
Сабақтың әртүрлі объектілерде ұсыну.
мақсаттары
Барлық оқушылар:
Тілдік мақсаттар  ақпарат ұғымы мен түрлерін анықтайды.

Алдыңғы алған Көптеген оқушылар:
білімі  ақпарат түрлерін салыстырады.
Пәнаралық
байланыс Кейбір оқушылар:
Құндылықтарға  ақпарат түрлерін дұрыс қолданудың маңыздылығын
баулу сипаттайды.

Сабақтың Пәндік лексика және терминология:
кезеңдері
Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі

хабар cообщение message

таңба знак sign

Диалог/жазбаша жұмысқа қажетті пайдалы фразалар топтамасы

Талқылау.

 «Ақпарат» сөзін қалай түсінесің?

 Адам ақпаратты қайдан алады?

 Ақпаратты қандай түрлерге бөлесің?

 Адам қабылдаған ақпаратты қалай ұсынуы мүмкін? Ойлан!

 Адамның ақпаратты қабылдауының қандай түрлерін айта аласың?
Ойыңмен бөліс!

 Адам, хайуанаттар және өсімдіктердің қоршаған ортадан
ақпаратты қалай қабылдайтыны жайлы не айта аласың?

Жазу.
Қабылдау тәсілі бойынша ақпарат түрлерін жазу.
Ұсыну тәсілі бойынша ақпарат түрлерін жазу.

Ақпарат іздеу, ақпарат алмасу (3- сынып).

Математика, Көркем еңбек.

«Мәңгілік ел» ұлттық идеология құндылықтарын іске асыру.

Жоспар Қосымша
Жоспарланған іс-әрекет ресурстар

13

Сабақтың басы Ұйымдастыру кезеңі:
3 мин Сәлемдесу, түгендеу.
Сыныпта көңілді ахуал орнату.

А4 парағы

7 мин

Оқушылар сурет бойынша: «Адам естиді, көреді, дәм
сезеді, иіс сезеді, сипап сезеді»,– деп жауап берулері
керек.

Балалар осы процестерді орындай отырып, адам өзіне
ақпарат алады деп, сабақтың тақырыбын жазады.

Сабақтың ортасы Жаңа тақырып туралы білім деңгейлерін анықтау Оқулық
3 мин
үшін ынталандыру сұрақтарын қою
5 мин  «Ақпарат» сөзін қалай түсінесің?
6 мин  Адам ақпаратты қайдан алады?
 Ақпаратты қандай түрлерге бөлесің?
6 мин  Адам қабылдаған ақпаратты қалай ұсынуы мүмкін?

Ойлан!
 Адамның ақпаратты қабылдауының қандай түрлерін

айта аласың? Ойыңмен бөліс!
Адам, хайуанаттар және өсімдіктердің қоршаған
ортадан ақпаратты қалай қабылдайтыны жайлы не айта
аласың?
Оқулықпен жұмыс: Оқушылар оқулықтағы
мәліметтермен танысады. Мұғалім балаларды жаңа
ақпаратпен таныстырады, бірге талдайды (бейнежазба,
презентация, флипчарт қолдануға болады).
Топтық жұмыс:
1) Айналаларыңнан екі затты таңдап алыңдар.
Қабылдаудың 5 түрі бойынша салыстырып,
талдаңдар. Бұл заттар туралы ақпарат алу үшін қайсы
сезім мүшелері көбірек қызмет етеді? Неліктен?
2) 4-сурет қандай ақпарат түрлері арқылы ұсынылған?
Түсінктеме беріңдер.

Жеке тапсырмалар орындау
1-тапсырма. Суреттегі кейіпкерлер қоршаған ортадан
қандай ақпарат алады? Ол үшін ақпаратты
қабылдаудың қандай түрлері көмектеседі?

14

3 мин

Дескриптор:
- қабылдау тәсілі бойынша ақпарат түрлерін
анықтайды;
- ұсыну тәсілі бойынша ақпарат түрлерін
анықтайды.

2-тапсырма
5- суреттегі кез келген заттың атауын төмендегі кестеге
жаз. Суреттегі кейіпкерлердің ол затты қабылдауына
кестеде берілген сезім мүшелерінің қайсысы қатысады?
Тиісті бағандарға (+) таңбасын қой.

Заттың Көру Есту Дәм Иіс Сипап
атауы сезу сезу

Дескриптор:

- ақпарат көзін анықтайды;
- ақпарат түрлерін анықтайды.

Жұптық жұмыс

Ақпараттың ұсыну түріне қарай бөлінуі бойынша
күнделікті өмірден 2 мысалдан келтіріңдер.
Маңыздылығын бағалаңдар.

Сабақтың Дескриптор: А4 парағы
соңы - ақпарат түрлеріне өмірден мысал келтіреді;
5 мин - ақпарат түрлерінің маңыздылығын анықтайды.

Мәліметтерді сәйкестендіріңдер.

Қайсар өзенде шомылып жатыр. көру
Лаура алма шырынын ішті. иіскеу
Арман жаңа піскен тоқаш жеді. дәм сезу
есту
сипап сезу

Электронды тест жұмысын орындату. Компьюте
р

15

Рефлекси - Сабақтағы көңіл күйім қандай болды?
я - Бүгін қандай ақпарат алдым?
- Алған ақпаратты кімдермен бөлісемін?
2 мин
Өткен тақырып бойынша «Эссе» жазып келу.
Үй тапсырмасы

1-бөлім. Ақпаратты ұсыну. Мектеп:
1.2. Ақпарат беру

Күні: Қатысқандар саны: Мұғалімнің аты-жөні:
Сынып: Қатыспағандар саны:

Оқу мақсаттары 5.2.1.2 байланыс арналары, ақпарат көздері және
Сабақтың
мақсаттары қабылдағыштарға мысал келтіру.

Тілдік мақсаттар Барлық оқушылар:
 байланыс арналары, ақпарат көздері мен ақпарат
Алдыңғы алған
білімі қабылдаушыларды анықтайды.

Көптеген оқушылар:
 байланыс арналары, ақпарат көздері мен ақпарат

қабылдаушыларды салыстырады.

Кейбір оқушылар:
 байланыс арналары, ақпарат қабылдаушылар мен

ақпарат көздері қызметінің маңыздылығын бағалайды,

тұжырымдайды.

Пәндік лексика және терминология

Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі

ақпарат көзі источник information source

информации

ақпарат приемник information

қабылдаушы информации receiver

Диалог/жазбаша жұмысқа қажетті пайдалы фразалар

топтамасы

Талқылау.

 Ертеде адамдар бір-біріне ақпаратты қалай жеткізген?
Әңгімеле.

 Бүгінгі таңда адамдар ақпарат алмасу үшін қандай
құралдарды қолданады?

 «Ақпарат көзі» деген ұғымды қалай түсінесің?

Жазу.
Байланыс арналарын жазыңдар.
Ақпарат беру сұлбасын сызыңдар.

Біздің айналамыздағы ақпарат.

16

Пәнаралық Тарих, Жаратылыстану.
байланыс
Құндылықтарға «Мәңгілік ел» ұлттық идеология құндылықтарын іске асыру.
баулу
Жоспар
Сабақтың
кезеңдері Жоспарланған іс-әрекет Қосымша
Сабақтың басы ресурстар

3 мин Ұйымдастыру кезеңі

7 мин Сәлемдесу, түгендеу.

Сыныпта көңілді ахуал орнату.

Үй тапсырмасын тексеру

Өткен сабақты пысықтау мақсатында суреттер

мен кестені пайдаланған ыңғайлы. Суреттер мен А4 парағы

кестелерді оқушылар сәйкесінше жапсырулары

керек.

Қабылдау түріне қарай ақпарат Ұсыну түрі

түрлері

Ауызша мадақтау, қолдау көрсету.

Сабақтың ортасы Жаңа тақырып туралы білім деңгейлерін Оқулық
3 мин анықтау үшін ынталандыру сұрақтарын қою
 Ертеде адамдар бір-біріне ақпаратты қалай
5 мин
жеткізген? Әңгімелеңдер.
6 мин  Бүгінгі таңда адамдар ақпарат алмасу үшін

қандай құралдарды қолданады?
 «Ақпарат көзі» дегенді қалай түсінесің?
Оқулықпен жұмыс:
Оқушылар оқулықтағы мәліметтермен танысады.
Мұғалім оқушыларды жаңа ақпаратпен
таныстырып, оны бірге талдайды (бейнежазба,
презентация, флипчарт қолдануға болады).
Топтық жұмыс
Төмендегі сұрақтарға талдау жасаңдар:

• Қазіргі адам ақпаратты таратудың қандай
тәсілдерін қолданады?

• Сендер қандай ақпаратты беру құралын жиі
қолданасындар? Неге?

10 мин Дескриптор:
- байланыс арналарын анықтайды;
- пікірін еркін жеткізеді.

Жұмыстарын ауызша мадақтау арқылы
бағалайды.
Жеке тапсырмалар орындау

17

1-тапсырма. Мына төмендегі әрекеттердің
қайсысы ақпарат көзіне, қайсысы ақпарат
қабылдаушыға тиесілі? Жіктеңдер: тасымалдайды,
сақтайды, қабылдайды, береді, өңдейді, таратады.
Ақпарат көзі: тасымалдайды, береді,
таратады.
Ақпарат қабылдаушы: сақтайды, қабылдайды,
өңдейді.

Дескриптор:
- ақпарат көзін анықтайды;
- ақпарат қабылдаушыны анықтайды.

2-тапсырма. Ақпаратты қабылдау түріне қарай
ақпарат көзі болатын заттарды атаңдар. Мысалы,
магнитофон – естуге арналған ақпарат көзі.
Дескриптор:

- қабылдау түріне қарай ақпараттарды
анықтайды;

- ақпарат көздерін анықтайды.
3-тапсырма. Суреттен табиғи және жасанды
ақпарат көзі болатын заттарды топтаңдар.

Жасанды ақпарат көздері: магнитофон, газет.
Табиғи ақпарат көздері: гүл, жеміс.

4-тапсырма. Төмендегі суреттерден ақпарат
алмасудың қандай түрлерін көруге болады?
Ойларыңды дәптерге жазыңдар.

Сабақтың 1-сурет: бұқаралық; 2-сурет: биологиялық; 3- Оқушы
соңы сурет: техникалық. дәптері
5 мин
«Ақпарат» сөзіне синквейн жасау.

18

Kahoot, plickers программаларында электронды Компьюте
тест жұмысын орындату. р

Рефлекси - Сабақтағы көңіл күйім қандай болды?
я - Бүгін қандай ақпарат алдым?
- Алған ақпаратты кімдермен бөлісемін?
1 мин
Шағын тест құрастырып келу.
Үй тапсырмасы

1-бөлім. Ақпаратты ұсыну Мектеп:
1.3. Ақпаратты шифрлау

Күні: Қатысқандар саны: Мұғалімнің аты-жөні:
Сынып: Қатыспағандар саны:

Оқу мақсаттары 5.2.1.3 мәтіндік ақпаратты кодтау және декодтау.
Сабақтың
мақсаттары Барлық оқушылар:
 шифрлау, кодтау ұғымдарын анықтайды.
Тілдік мақсаттар
Көптеген оқушылар:
Алдыңғы алған  шифрлау түрлерін салыстырады.
білімі
Пәнаралық Кейбір оқушылар:
байланыс  мәтіндік ақпараттарды кодтай алады.

Пәндік лексика және терминология

Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі

шифр шифр cipher

дешифр дешифр decipher

Диалог/жазбаша жұмысқа қажетті пайдалы фразалар топтамасы

Талқылау.

 Шифрлауды қалай түсінесіңдер?

 Ертеде адамдар ақпараттың құпиялығын сақтау үшін қандай

құралдар қолданғанын білесіңдер ме?

 Код, кодтау ұғымы сендерге таныс па? Ойларыңмен бөлісіңдер.

Жазу.
Шифрлау анықтамасын жазыңдар.
Криптология ұғымын жазыңдар.

Ақпарат беру.

Қазақ тілі, Орыс тілі, Ағылшын тілі.

19

Құндылықтарға «Мәңгілік ел» ұлттық идеология құндылықтарын іске асыру. Қосы
баулу мша
Жоспар
Сабақтың А4
кезеңдері Жоспарланған іс-әрекет парағ
Сабақтың басы ы
Ұйымдастыру кезеңі.
3 мин Сәлемдесу, түгендеу.
Сыныпта көңілді ахуал орнату.
7 мин Өткен сабақты еске түсіру.
«Фишбоун» әдісі.

Оқушылар өткен тақырып бойынша негізгі мәселені,
мәселенің шығу себептерін, фактілер мен аргументтер және
қорытынды пікірлерін балық қаңқасына түсіреді

Оқушылар бір-бірін «Басбармақ» әдісі арқылы бағалайды.

Сабақтың ортасы Жасырынған сөзді табыңдар. Суреттердің бас әріптерінен сөз Оқул
ық
2 мин құрайды.

3 мин Жаңа тақырып туралы білім деңгейлерін анықтау үшін
ынталандыру сұрақтарын қою.
 «Шифрлау» ұғымын қалай түсінесіңдер?
 Ертеде адамдар ақпараттың құпиялылығын сақтау үшін

қандай құралдар қолданғанын білесіңдер ме?
 Сендерге «код», «кодтау» ұғымдары таныс па? Ойыңмен

бөліс.

6 мин Оқулықпен жұмыс
5 мин Оқушылар оқулықтағы мәліметтермен танысады. Мұғалім
жаңа ақпаратпен таныстырады, бірге талдайды (бейнежазба,
презентация, флипчарт қолдануға болады).

20

8 мин Топтық жұмыс
Шифрлау, кодтау қандай салаларда қолданылады? Талдау
жасаңдар. Өз құпия ақпараттарыңды қалай қорғаған болар
едіңдер? Ой бөлісіңдер.
Дескриптор:

- шифрлау, кодтауды қолдану салаларын анықтайды;
- құпия ақпаратты қорғау әдісін анықтайды.
Жұмыстарын бағалайды.
Жеке тапсырмалар орындау
1-тапсырма. Тақырыптың негізгі терминдерін (шифр, код,
құпия, криптограф) қазақ алфавитіндегі орны арқылы
алмастыру әдісімен шифрлауды ұсыныңдар.

Жауабы:

ШИФР: Ш-34, И-12, Ф-29, Р-23

КОД: К-14, О-20, Д-7

ҚҰПИЯ: Қ-15, Ұ-27, П-22, И-12, Я-42

КРИПТОГРАФ: К-14, Р-23, И-12, П-22, Т-25,

О-20, Г-5, Р-23, А-1, Ф-29

Дескриптор:
- ақпараттың қазақ алфавитіндегі орнын анықтайды;
- ақпаратты шифрлайды.

2-тапсырма
Морзе әліппесін пайдаланып «OTAN», «МEKTEP», «SYNҮP»
сөздерін және өз атыңды кодта. Әрбір әріпке сәйкес келетін
кодтан кейін бос орынмен ажырат.

OTAN: О(- - -), Т(-), А(• -), N ( - •)
MEKTEP: M (- -), E ( •), K( - • -), T(-), E( •), P (•- -•)
SYNYP: S (•••), Y(- • - -), N ( - •), Y (- • - -), P ( •- -•)

21

Дескриптор:

- Морзе әліппесінің кодын анықтайды;
- ақпаратты Морзе әліппесінде кодтайды.

3-тапсырма
Төменде Морзе кодымен берілген сөздерді декодтаңдар.

а)▪– –▪ ▪– ; ә) ▪– ▪–▪ – – ▪– –▪; б) –▪▪▪ ▪– ▪–▪▪

▪–

в) ---- ▪▪ ▪▪–▪ ▪–▪ г) –▪– – – – – ▪▪ д) – ▪▪ – – – ▪▪▪

a) ANA ә) ARMAN б) BALA в) SHIFR г) KOD д) DOS

Дескриптор:
- кодталған ақпаратты анықтайды;
- ақпаратты декодтайды.

4-тапсырма. Кодты шешу кілтін пайдаланып, санмен
кодталған сөзді тап. Бұл сөз сен үшін қаншалықты маңызды?
Өз ойыңмен бөліс.

Кодты шешу кілті: ДОСТЫҚ

Сабақтың Дескриптор: Дәпт-
соңы - ақпараттың сандық кодын анықтайды; ер
5 мин - сандық ақпаратты декодтайды.

Рефлекси Жұптық жұмыс
я Ақпаратты шифрлау, кодтау әдістерін пайдалануға күнделікті
өмірден 3 мысалдан ұсыныңдар.
1 мин Оқушылардың пікірін тыңдау.
Үй тапсырмасы Шифрлаудың және ақпаратты кодтаудың адам өміріндегі
маңызы қаншалықты? Бағалаңдар.
«Шифрлау» сөзіне синквейн жасау.

Kahoot, plickers программаларында электронды тест жұмысын

орындату.

- Сабақтағы көңіл күйім қандай болды?
- Бүгін қандай ақпарат алдым?
- Алған ақпаратты кімдермен бөлісемін?

1. Интернетті пайдаланып, ежелгі шифрлау құралдары жайлы
ақпарат жинаңдар.

2. «Men 5-synypta oqimyn» сөйлемін Морзе әліппесінде кодтауды
орында.

22

1-бөлім. Ақпаратты ұсыну Мектеп:

1.4. Екілік ақпаратты ұсыну Мұғалімнің аты-жөні:
Қатыспағандар саны:
Күні: Қатысқандар саны:
Сынып:

Оқу мақсаттары 5.2.1.4 компьютерге арналған барлық ақпарат екілік түрінде
Сабақтың
мақсаттары ұсынылғанын түсіндіру.

Тілдік мақсаттар Барлық оқушылар:
 ақпаратты екілік кодта ұсыну кестесін анықтайды.
Алдыңғы алған
білімі Көптеген оқушылар:
Пәнаралық  ASCII кодының бөліктерін салыстырады.
байланыс
Құндылықтарға Кейбір оқушылар:
баулу  ASCII кодын қолданудың ерекшеліктерін сипаттайды.

Сабақтың Пәндік лексика және терминология
кезеңдері
Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі

екілік кодтау двоичное binary coding

кодирование

сандық числовой numerical

Диалог/жазбаша жұмысқа қажетті пайдалы фразалар топтамасы

Талқылау.

 Компьютер ақпаратты қалай таниды деп ойлайсың?

 Біз математикада қандай санау жүйесін қолданамыз?

Жазу.
Ақпаратты кодтау түрлерін жазыңдар.
Ақпаратты шифрлау.

Математика.

«Мәңгілік ел» ұлттық идеология құндылықтарын іске асыру.

Жоспар Қосым
Жоспарланған іс-әрекет ша

23

Сабақтың басы Ұйымдастыру кезеңі
3 мин Сәлемдесу, түгендеу.
Сыныпта көңілді ахуал орнату.
10 мин Өткен сабақты пысықтау
«Дүкен» ойыны. Анықтамалар бірнеше бөлікке бөлініп,
топтарға таратылады. Әр топ өткен тақырып бойынша бес А4
сұрақтан дайындайды. Топтарға анықтамаларды құрастыру пара-ғы
ұсынылады. Топтар өздеріне қажет сөзді алу үшін
дүкендерге барады. Дүкен иелерінен қажет сөзді алу үшін
сұрақтарына жауап берулері керек. Жауап берген соң алған
қиындыларын өз топтарына алып келіп құрастырады.
1-топ: Шифрлау анықтамасын құрастыру.

Шифрлау – бұл ақпаратты құпия ақпаратты бөтен
адамдардың оқуына болмайтын етіп өзгертуді айтамыз.

2-топ: Криптология ұғымының анықтамасын құрастыру.

Криптология ғылымының мақсаты – ашық мəтінді басқа
бөгде адам оқи алмайтын түрге келтіретін математикалық
əдістерін іздеу болып саналады.

3-топ: Морзе кодын құрастыру

Ауызша мадақтау, қолдау көрсету.

Сабақтың ортасы Жаңа тақырып туралы білім деңгейлерін анықтау үшін Оқулық
3 мин ынталандыру сұрақтарын қою
 Компьютер ақпаратты қалай таниды деп ойлайсыңдар?
5 мин  Біз математикада қандай санау жүйесін қолданамыз?
Оқулықпен жұмыс.
10 мин Оқушылар оқулықтағы мәліметтермен танысады. Мұғалім
жаңа ақпаратпен таныстырады, бірге талдайды (бейнежазба,
презентация, флипчарт қолдануға болады).
Жеке тапсырмалар орындау
1-тапсырма: Тақырыпта кездесетін терминдердің ағылшын
тіліндегі баламасы ASCІІ кестесінде (2-кесте) кодталған. Сол
сөздерді декодтаңдар және қазақ және орыс тіліндегі
аудармасын табыңдар.
1-сөз:

01000010 01111001 01110100 01100101

Жауабы: ASCII кодын қолданамыз.
24

Byte 01111
2-сөз: 01110

01000010 01101001 01101110 01100001 01110010

Binаry
3-сөз:

01001110 01110101 01101101 01100010 01100101

Number
4-сөз:
01000011 01101111 01100100 01100101
Code
Дескриптор:

- ақпаратты екілік кодтау әдісі анықтайды;
- ақпаратты декодтайды.

2-тапсырма. Төменде латын әріптерінен тұратын сөздер
берілген (мағынасы болмауы да мүмкін). abbas, algo, info,
expo, demo, delta

а) ASCІІ кестесін пайдаланып, екілік кодпен кодтаңдар.
ә) Сөздердің неше байт және неше бит екенін табыңдар.

Жауабы:
abbas=> 01100001 01100010 01100010 01100001 01110011
=5 байт=40 бит
algo=>01100001 01101100 01100111 01101111=4 байт=32 бит
info=>01101000 01101110 01100110 01101111=4 байт=32 бит
expo=>01100101 01111000 01110000 0110111=4 байт=32 бит

25

demo=>01100100 01100101 01101101 01101111=4 байт=32
бит
delta=>01100100 01100101 01101100 01110100 01100001= 5
байт-40 бит
Дескриптор:

- ақпаратты екілік кодта кодтайды;
- ақпараттың өлшемін анықтайды.

3-тапсырма. Берілген графикалық суреттен «Информатика»
пәніне қатысты терминнің ағылшын тіліндегі баламасы
жасырылған. Жасырылған сөзді тап. Қазақ тілінде бұл сөз
қалай айтылады?

Сабақтың Дескриптор: А4
соңы - графикалық ақпаратты анықтайды; пара-ғы
6 мин - графикалық ақпаратты кодтайды;
- ақпаратты басқа тілге аударады.
Рефлекси
я «Зымыран сұрақтар» ойыны.

3 мин Оқушылар қағазға тақырыпқа байланысты сұрақтар жазып,
Үй тапсырмасы қағазды умаждап қар пішінін жасайды және келесі топқа
лақтырады. Келесі топ сұрақтарға жауап береді.

Kahoot, plickers программаларында электронды тест Компью
жұмысын орындату. тер

«Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі.
Оқушылар сабақ туралы жақсы түсінген екі және түсінбеген бір сұрақ
қояды.

Тақырып бойынша тест құрастырып келу.

26

1-бөлім. Ақпаратты ұсыну Мектеп:
1.5. Графикалық ақпаратты екілік
кодта Мұғалімнің аты-жөні:
Қатыспағандар саны:
ұсыну

Күні:

Сынып: Қатысқандар саны:

Оқу мақсаттары 5.2.1.4 Екілік кодатау арқылы компьютерде графикалық ақапаратты
Сабақ мақсаттары
ұсыну.
Тілдік мақсаттар
Барлық оқушылар:
Алдыңғы алған  графикалық ақпаратты ұсыну түрлері мен әдістерін анықтайды.
білімі
Пәнаралық Көптеген оқушылар:
байланыс  графикалық ақпаратты ұсыну әдістерін салыстырады.
Құндылықтарға
баулу Кейбір оқушылар:
 графикалық ақпаратты екілік кодта қолданудың тиімділігін

сипаттайды.

Пәндік лексика және терминология

Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі

векторлық векторная графика vector graphics

графика

растрлық растровая графика raster graphics

графика

Диалог/жазбаша жұмысқа қажетті пайдалы фразалар топтамасы

Талқылау.

 Компьютерде суреттер қалай бейнеленеді деп ойлайсың?

 Графикалық ақпараттарды қай мамандық иелері қолданады?

 Сандарды координаталық осьте сипаттау жолдарын білесің бе?

Жазу.
Графикалық ақпаратты ұсыну түрлерін жазыңдар.
Пиксель дегеніміз – ...

Ақпаратты екілік кодта ұсыну.

Көркем еңбек, Математика.

«Мәңгілік ел» ұлттық идеология құндылықтарын іске асыру.

Жоспар

Сабақтың Жоспарланған іс-әрекет Қосым-
кезеңдері ша
Сабақтың басы Ұйымдастыру кезеңі.
Сәлемдесу, түгендеу.
3 мин Сыныпта көңілді ахуал орнату.
Өткен сабақты пысықтау: «Кім жылдам?» ойыны.
10 мин
Оқушыларға ағылшын әріптерімен жазылған мақалдар
А4

беріледі. Оқушылар сол мақалдарды ASCII кодын қолданып, пара-ғы

екілік кодпен жазулары керек.

27

1. Tilinmen jugirme, bilimmen jugir.
2. Okusiz bilim jok, bilimsiz kunin jok.

Сабақтың ортасы Жаңа тақырып туралы білім деңгейлерін анықтау үшін Оқу-
3 мин ынталандыру сұрақтарын қою лық
 Компьютерде суреттер қалай бейнеленеді деп ойлайсың?
5 мин  Графикалық ақпараттарды қай мамандық иелері

10 мин қолданады?
 Сандарды координаталық осьте сипаттау жолдарын

білесің бе?
Оқулықпен жұмыс: Оқушылар оқулықтағы мәліметтермен
танысады. Мұғалім жаңа ақпаратпен таныстырады, бірге
талдайды (бейнежазба, презентация, флипчарт қолдануға
болады).
Топтық жұмыс.
Суретте берілген екі суреттің қайсысы векторлық және
қайсысы растрлық графика екенін табыңдар? Суреттің
салынуына қарап, олардың бір-бірінен қандай
айырмашылықтары бар екеніне талдау жасаңдар.

Жеке тапсырмалар орындау
Берілген қайықтың торкөз параққа векторлық және

растрлық бейнесін түсір. Векторлық бейнесін салуда
декарттық координаталар жүйесін қолдан. Растрлық суретті
екілік код бойынша бейнелеуде 2-суретті басшылыққа
алыңдар.

Дескриптор:

- векторлық графиканы екілік кодта бейнелейді;
- растрлық графиканы екілік кодта бейнелейді.
2-тапсырма.
Ақ-қара түсті растрлық суреттің екілік коды берілген. Осы
екілік кестедегі 1 саны жазылған торкөздерді параққа
түсіргенде қандай кескін алынады?

28

Дескриптор:

- растрлық графиканы екілік кодта кодтайды.

Жұптық жұмыс
Торкөз параққа өздерің ұнататын және күзде пісетін бір
жемістің векторлық және растрлық суретін қолмен
салыңдар. Екі суретті салуда қайсысы оңай болды? Не үшін?

Пікірталас! Компьютерде графикалық ақпаратты
бейнелеуде растрлық әдісті, әлде векторлық әдісті қолдану
керек пе? Қайсысы тиімді?

Сабақтың «Графика» сөзіне синквейн жасау. А4
соңы
7 мин Kahoot, plickers программаларында электронды тест парағы

Рефлекси жұмысын орындату. Компью
я
тер
2 мин
Үй тапсырмасы «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі.

Оқушылар сабақ туралы жақсы түсінген екі және түсінбеген бір сұрақ

қояды.

Тақырып бойынша тест құрастырып келу.

29

1-бөлім. Ақпаратты ұсыну Мектеп:
1.6 -1.7. Шығармашылық-
практикалық Мұғалімнің аты-жөні:
Қатыспағандар саны:
тапсырмалар

Күні:

Сынып: Қатысқандар саны:

Оқу 5.2.1.1 әртүрлі ақпараттың мысалдарын келтіру және ақпаратты әртүрлі
мақсаттары нысандарда ұсыну;
5.2.1.2 байланыс арналары, ақпарат көздері және қабылдағыштарының
Сабақтың мысалын келтіру.
мақсаттары 5.2.1.3 мәтіндік ақпаратты кодтау және декодтау.
5.2.1.4 компьютерге арналған барлық ақпарат екілік түрінде ұсынылғанын
түсіндіру.
5.2.1.4 Екілік кодтау арқылы компьютерде графикалық ақпаратты ұсыну.
Барлық оқушылар:

 ақпаратты әртүрлі тәсілдермен ұсынуды анықтайды.

Көптеген оқушылар:

 ақпаратты ұсыну тәсілдерін салыстырады.

Кейбір оқушылар:
 ақпаратты ұсыну тәсілдерінің маңыздылығын сипаттайды,
тұжырымдайды.

Тілдік Пәндік лексика және терминология.
мақсаттар
байланыс арнасы канал связи communication channel
textual
мәтіндік текстовой graphical information

графикалық ақпарат графическая

информация

Алдыңғы Диалог/жазбаша жұмысқа қажетті пайдалы фразалар топтамасы
алған білімі Талқылау.
 Ақпаратты әртүрлі нысандарда қалай ұсынады?
Пәнаралық  Ақпарат көздері мен қабылдағыштарды қалай ажыратуға болады?
байланыс  Мәтіндік ақпаратты кодтау және декодтау қалай орындалады?
 Екілік кодтау арқылы компьютерде графикалық ақпаратты қалай
Құндылықтарғ
а баулу ұсынуға болады?
Жазу.
Ақпаратты қабылдау түрлерін жазыңдар.
Ақпаратты кодтау түрлерін жазыңдар.
Графикалық ақпаратты екілік кодта ұсыну.

• Ағылшын тілі, Математика.

• «Мәңгілік ел» ұлттық идеологиясының құндылықтарын іске асыру

Жоспар

Сабақтың Жоспарланған іс-әрекет Қосымша
кезеңдері ресурстар

30

Сабақтың Ұйымдастыру кезеңі А4 парағы
басы Сәлемдесу, түгендеу.
3 мин Сыныпта көңілді ахуал орнату.
Өткен сабақты тексеру.
7 мин Өткен сабақты пысықтау: «Венн диаграммасы» бойынша

векторлық және растрлық графика түрлерін салыстырады.

Ерекше- Ұқсас- Ерекше-
лігі тығы лігі

Ауызша мадақтау, қолдау көрсету.

Сабақтың Жаңа тақырып туралы білім деңгейлерін анықтау үшін Оқулық
ортасы ынталандыру сұрақтарын қою
3 мин  Ақпаратты әртүрлі нысандарда қалай ұсынады?
 Ақпарат көздері мен қабылдағыштарды қалай ажыратуға
18 мин
болады?
 Мәтіндік ақпаратты кодтау және декодтауды қалай

орындалады?
 Екілік кодатау арқылы компьютерде графикалық

ақпаратты қалай ұсынуға болады?

«Желілік маркетинг» ойыны.

Оқушылар бірінші тапсырманы жұптасып орындайды, екінші
тапсырманы үшеуден орындайды, төртінші тапсырманы бес
адам болып орындайды, бесінші тапсырманы алтау болып,
алтыншы тапсырманы жетеу болып, жетінші тапсырманы
барлығы бірге орындайды.

1-тапсырма. Кестеде адамның ақпаратты қабылдау түрлеріне
қарай көру, есту , дәм сезу, иіс сезу және тері арқылы сезу
(тактильді) күнделікті өмірден мысалдар келтіре отырып,
сәйкесінше толтырыңдар.

Ақпаратты Күнделікті өмірден келтірген мысалдар
қабылдау
түрлері Табиғат, кітап, теледидар.
Көру Музыка, дыбыс, сөйлеу.
Есту Тамақ ішу.
Дәм сезу
Иіс сезу Ұстау

Сипап сезу

31

Дескриптор:
- қабылдау тәсілі бойынша ақпарат түрлерін анықтайды;
- ақпарат түрлеріне мысал келтіреді.
2-тапсырма.

Төменде берілген суреттердегі бейнеленген заттардан бір
уақытта қандай ақпарат түрлерін қабылдайтынымызды анықта.
Кестедегі тиісті бағандарға (+, –) таңбасын қой. Себебін
түсіндір.

Дескриптор:
- қабылдау бойынша ақпарат түрлерін анықтайды;
- ақпарат түрлерін салыстырады

3-тапсырма. Берілген суреттер бойынша төмендегі
тапсырмаларды орындаңдар:

1. Табиғи және жасанды ақпарат көздері болатын
суреттерді нөмірлеріне қарай екі бағанға бөліп жаз.

2. Бір жақты және екі жақты ақпарат алмасу бойынша
суреттерді нөмірлеріне қарай екіге бөліп жаз.

3. Биологиялық және техникалық байланыс арналарын
көрсетіп тұрған суреттердің нөмірін жаз.

Дескриптор:
- табиғи ақпарат көздерін анықтайды;
- жасанды ақпарат көздерін анықтайды;
32

- біржақты ақпарат алмасуды анықтайды;
- екіжақты ақпарат алмасуды анықтайды;
- биологиялық байланыс арнасын анықтайды;
- техникалық байланыс арнасын анықтайды

4-тапсырма. Морзе кодын пайдаланып, сыныптағы ең жақын
досыңның есімі мен жасын латын әріптерімен, цифрлармен
құпия түрде кодта. Оны декодтауға ұсын.

Дескриптор:
- Морзе кодын анықтайды;
- Морзе кодымен ақпараттарды кодтайды;
- кодталған ақпаратты декодтайды.

5-тапсырма. Суреттегі қазақ алфавиті әріптерінің тұрған қатар
және баған нөмірлеріне қарай төмендегі терминдер
шифрланған. Мысалы, И әрпі 25 санымен шифрланған. Себебі,
И әрпі 2-қатар 5-бағанда орналасқан.

1. 11 32 15 36 42 25 44 33
2. 17 21 27 36 17 44 11 45
3. 11 42 34 11
4. 15 42 11 51 25 27 11
5. 11 31 41 11 42 11 44

1. Алгоритм
2. Декодтау
3. Арна
4. Графика
5. Ақпарат
Дескриптор:
- қазақ алфавитіндегі әріптердің орналасу санын

анықтайды;
- сандық кодта берілген ақпаратты декодтайды.
6-тапсырма. Жайлаудың суретінен төменде берілген
сұрақтардың жауаптарын ақпаратты кодтаудың мәтіндік,

33

сандық және графикалық түрлері бойынша екілік кодта
кодтаңдар. Ақпаратты мәтіндік және сандық кодтауда ASCІІ
кестесін (4-тақырып, 1-кесте) пайдалан.

1. Суретте неше адам бейнеленген? (Сандық код.)
2. Суретте бейнеленген адамдар қалай аталады? (Мәтіндік

код.)
3. Суреттен неше үй жануарын көріп тұрсындар? (Сандық

код.)
4. Киіз үйдің растрлық бейнесін торкөз параққа түсіріп,

екілік кодта ұсыныз . (Графикалық кодтау.)

Дескриптор:

- сандық кодты анықтайды;
- мәтіндік кодты анықтайды;
- графикалық кодты анықтайды.

7-тапсырма. Берілген екілік кодтағы сөзді ASCІІ кестесін (4-
тақырып, 1-кесте) пайдаланып, декодтаңдар. Табылған сөздің
мағынасы сен үшін қаншалықты маңызды деп ойлайсың?
Ойларымен бөлісу.

Сабақтың Жауап: Отан. А4 парағы
соңы Дескриптор:
5 мин Компьюте
2 мин - екілік кодты анықтайды; р
- екілік кодтағы ақпаратты декодтайды.
Барлық тапсырмаларды орындаған оқушы миллионер
атанады.
«Эссе» әдісі . Оқушылар тараудан алған әсерлері туралы
жазады.

34

Рефлекси Kahoot, plickers программада электронды тест жұмысын
я орындату.

2 мин «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі.

Үй Оқушылар сабақтан жақсы түсінген екі анықтама, түсінбеген бір анықтама
тапсырмасы айтады.

Тақырып бойынша тест құрастырып келу.

«Ақпаратты ұсыну» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

1. Ақпарат түрлерін анықтаңдар.

Қабылдау түріне қарай бөлінуі Ұсыну түріне қарай бөлінуі

2. Сурет бойынша анықтаңдар:

1. Ақпарат түрлері:
2. Ақпарат беруші:
3. Биологиялық байланыс арнасы:
4. Техникалық байланыс арнасы:
5. Ақпарат қабылдаушы:

3. Шифрлау әдістерін қолданып «Мәңгілік ел» сөзін кодтаңдар.

35

3.1. Морзе коды:
3.2. Ондық код:
3.3. Екілік код:

4. Екілік кодта берілген сөзді декодтаңдар:
01000001 01101100 01110100 01111001 01101110 01100001 01100100 01100001
01101101

5. Растрлық және векторлық графика элементтерін анықтаңдар:

пиксель, доға, дискреттеу, декарттық координата, кесінділер.

Растрлық графика
Векторлық графика

Бағалау критерийі Тапсырма Дескрипторлар Балл
Ақпарат түрлері №
1 Қабылдау түріне қарай 1
ақпараттың түрлерін 1
Ақпарат беру 2 анықтайды. 2
Ұсыну түріне қарай ақпараттың
Ақпаратты шифрлау 3 түрлерін анықтайды. 3
Ақпарат берушіні анықтайды. 1
Екілік кодта ақпаратты 4 Байланыс арналарын 2
ұсыну 5 анықтайды.
Ақпарат қабылдаушыны 10
Графикалық ақпаратты анықтайды.
екілік кодта ұсыну Кодтау әдістерін қолданып
ақпаратты кодтайды.
Барлығы Екілік кодта берілген ақпаратты
декодтайды.
Растрлық графика элементтерін
анықтайды.
Векторлық графика
элементтерін анықтайды.

36

2-бөлім: Компьютерлік графика Мектеп:

2.1. Растрлық және векторлық графикалық

редакторлар

Күні: Қатысқандар саны: Мұғалімнің аты-жөні:
Сынып: Қатыспағандар саны:

Оқу мақсаттары 5.2.2.2 растрлық кескіндерді жасау және өңдеу.
Сабақтың
мақсаттары Барлық оқушылар:
 графикалық редакторларды анықтайды.
Тілдік мақсаттар
Көптеген оқушылар:
Алдыңғы алған  графикалық редакторларды салыстырады.
білімі
Пәнаралық Кейбір оқушылар:
байланыс  графикалық редакторларды қолданудың маңыздылығын
Құндылықтарға сипаттайды.
баулу
Пәндік лексика және терминология.
Сабақтың
кезеңдері Сабақта қолданылатын темин сөздер.
Сабақтың басы
Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі
3 мин image
10 мин кескін изображение digital photo

цифрлық фотосурет цифровое фото

Диалог/жазбаша жұмысқа қажетті пайдалы фразалар топтамасы
Талқылау.

 Графикалық редактор дегеніміз не? Оның қызметі не?

 Компьютерде сурет, кескін және фотосуретті өңдеуге арналған
қандай графикалық редакторларды білесің?

 Компьютерде қандай графикалық редакторлармен жұмыс жасауды
ұнатасың?

Жазу.
Растрлық және векторлық графикалық редакторларды жазыңдар.

Презентациядағы бейне. 4- сынып.

Сурет, Сызу, Ағылшын тілі, Орыс тілі.

«Мәңгілік ел» ұлттық идеология құндылықтарын іске асыру.

Жоспар Қосымша
ресурстар
Жоспарланған іс- әрекет
Орындық
Ұйымдастыру кезеңі.
Сәлемдесу, түгендеу.
Сыныпта көңілді ахуал орнату.
Үй тапсырмасын тексеру
Өткен сабақты пысықтау: «Ыстық орындық» ойыны.
Оқушылар бөлім тақырыптары бойынша орындықта

37

отырған оқушыға сұрақтар қояды. Оқушы тез жауап
бермесе күйіп қалады.

Сабақтың ортасы Жаңа тақырып туралы білім деңгейлерін анықтау Оқулық
3 мин үшін ынталандыру сұрақтарын қою
 Графикалық редактор дегеніміз не? Оның қызметі не?
 Компьютерде сурет, кескін және фотосуретті өңдеуге

арналған қандай графикалық редакторларды білесің?

Компьютерде қандай графикалық редактормен жұмыс істеуді

ұнатасың?

5 мин Оқулықпен жұмыс.
8 мин
Оқушылар оқулықтағы мәліметтермен танысады.
Мұғалім жаңа ақпаратпен таныстырады, бірге талдайды.
(Бейнежазба, презентация, флипчарт қолдануға болады.)

Жеке практикалық жұмыс орындау

Paint.NET растрлық және Photo Brush векторлық,
графикалық редакторларды кезегімен іске қос.
Компьютерге орнатылған программаларға сілтеме беретін
таңбашалар (ярлык) жұмыс үстелінде немесе Барлық
программалар (Все программы) тізімінде орналасады.

4 мин Төмендегі тапсырмаларды орында.
- Екі программада да қарапайым жапырақтың суретін

салып, масштабын үлкейт, суретті сақта.
- Векторлық және растрлық графикалық редакторларда

салынған жапырақтардан қандай ерекшеліктерді
байқадың? Қай программада салынған жапырақ сәтті
шықты?
Дескриптор:
- растрлық программада сурет салады;
- векторлық программада сурет салады;
- растрлық және векторлық графикалық редакторларда
салынған суреттерді салыстырады.
Топтық жұмыс

Екі программаның да терезелерін ашып, олардың
құрылысын салыстырыңдар. Олардың терезе
құрылысында, құралдарының орналасуында қандай
айырмашылық пен ұқсастықтары бар екенін
салыстырыңдар. Қайсы программаның интерфейсі ұнады?
Не үшін? Дәлелді мысалдар келтіріңдер.

38

Сабақтың Paint.NET расторлық және Photo Brush векторлық А4 парағы
соңы графикалық редакторларының құралдарының мүмкіндігін
5 мин бағалаңдар?
Кестені толтырыңдар.
3 мин Графикалық редакторларға мысалдар келтіріңдер:
Растрлық редактор
Рефлекси Векторлық редактор
я
Фрактал генераторлар
2 мин Kahoot, plickers программаларында электронды тест
Үй тапсырмасы
жұмысын орындату. Компьютер

«Басбармақ» әдісі арқылы оқушылар сабақтан алған әсерлерін білдіреді.

Тақырып бойынша тест құрастырып келу.

39

2-бөлім. Компьютерлік графика Мектеп:
2.2. Растрлық суреттерді құру және

редакциялау

Күні: Қатысқандар саны: Мұғалімнің аты-жөні:
Сынып: Қатыспағандар саны:

Оқу мақсаттары 5.2.2.2 растрлық кескіндерді жасау және өңдеу.

Сабақтың Барлық оқушылар:
мақсаттары  растрлық графикалық редактордың құралдарын анықтайды.

Көптеген оқушылар:
 PaintNet редакторының құралдарының қызметін салыстырады.

Кейбір оқушылар:
 растрлық графикалық редакторды қолданудың маңыздылығын
тұжырымдайды.

Тілдік мақсаттар Пәндік лексика және терминология
Сабақта қолданылатын термин сөздер:
Алдыңғы алған монитордың айырымдылығы – разрешение монитора – monitor resolution
білімі түзу сызық – прямая линия – straight line.
Пәнаралық Диалог/жазбаша жұмысқа қажетті пайдалы фразалар топтамасы
байланыс Талқылау.
Құндылықтарға
баулу  Сурет және кескіндерді өңдеу дегенді қалай түсінесің?

Сабақтың  Растрлық графика қалай жасалады? Есіңе түсір!
кезеңдері
Сабақтың басы Жазу.
Paint.NET графикалық редакторында сурет құру алгоритмін жазыңдар.
3 мин Векторлық және растрлық графикалық редакторлар.

Көркем еңбек, Ағылшын тілі, Орыс тілі.

«Мәңгілік ел» ұлттық идеология құндылықтарын іске асыру.

Жоспар Қосымша
Жоспарланған іс-әрекет ресурстар

Ұйымдастыру кезеңі.
Сәлемдесу, түгендеу.
Сыныпта көңілді ахуал орнату.

5 мин Өткен сабақты пысықтау: «Анаграмма» таратылады.
Оқушылар сөздерді сызып белгілейді.
Анаграмма. Орындық

40

Сабақтың ортасы Вектор, растр, пиксель, түзу, нүкте, фото, масштаб, түстер, Оқулық
3 мин палитра, штамп.
Ауызша мадақтау, ынталандыру.

Жаңа тақырып туралы білім деңгейлерін анықтау үшін
ынталандыру сұрақтарын қою

1. Қағазға салған сурет пен компьютерде салған
суреттің қандай ерекшелігі бар?

2. Сурет және кескіндерді компьютерде өңдеу дегенді
қалай түсінесіңдер?

3. Суреттерді компьютерде өңдеу кезінде адам неге
тәуелді болады?

5 мин Оқулықпен жұмыс
Оқушылар оқулықтағы мәліметтермен танысады. Мұғалім
жаңа ақпаратпен таныстырады, бірге талдайды (бейнежазба,
презентация, флипчарт қолдануға болады).

Жеке практикалық жұмыс орындау

10 мин Қазақтың ою-өрнегі, үй жиһаздарын, сәндік, тұрмыстық
бұйымдар мен киімдерді нақыштап безендіруге
қолданылатын өрнектер. Ертеден ою-өрнектер жасауда
геометриялық фигураларды қолданған. Ата-бабаларымыз
ер-тұрман жиектеріне түрлі геометриялық фигуралардан
өрнектер салса, ал аналарымыз тұрмыста қолданылатын
заттарға ою-өрнектер салған. Практикалық тапсырмаларды
орындау барысында 3-суреттегі геометриялық фигураларды
салу құралдарын қолдан.

5 мин Топтық жұмыс

Paint.NET графикалық редакторы құралдарының (3-сурет)
жұмысын талдаңдар. Әрбір құралдың нақты не істейтінін
жазыңдар. Бұл құралдарға тінтуірдің көрсеткішін алып
барсаңдар, олардың орыс тіліндегі атаулары шығады.
Олардың қазақ және ағылшын тіліндегі аудармаларының
баламасын ұсыныңдар.

41

Сабақтың Дескриптор: А4 парағы
соңы - растрлық графикалық редакторлардың құралдарын Компьютер
5 мин
2 мин анықтайды;
- құралдардың қызметін салыстырады.
Рефлексия «PaintNet» сөзіне синквейн жасау.
2 мин Kahoot, plickers программаларында электронды тест

Үй тапсырмасы жұмысын орындату.

«Смайликтер» әдісі. Оқушылар сабақтан алған әсерлерін смайликтер
арқылы көрсетеді.

Тақырып бойынша тест құрастырып келу.

2-бөлім. Компьютерлік графика Мектеп:
2.3. Растрлық суреттерді өңдеу

Күні: Қатысқандар саны: Мұғалімнің аты-жөні:
Сынып: Қатыспағандар саны:

Оқу мақсаттары 5.2.2.2 растрлық кескіндерді жасау және өңдеу;
Сабақтың
мақсаттары Барлық оқушылар:
 растрлық графикалық редакторда сурет өңдеу құралдарын анықтайды.
Тілдік мақсаттар
Көптеген оқушылар:

 растрлық графикалық редакторда сурет өңдеу құралдарын

салыстырады.

Кейбір оқушылар:
 растрлық графикалық редакторда сурет өңдеу құралдарын қолданудың

ерекшелігін сипаттайды.

Пәндік лексика және терминология:

Сабақта қолданылатын темин сөздер.

Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі

қисықтар кривые curves

42

жарықтылық яркость bright

Алдыңғы алған Диалог/жазбаша жұмысқа қажетті пайдалы фразалар топтамасы
білімі Талқылау.
Пәнаралық
байланыс  Қолмен салынған суретті қалай түзетіп, өңдейді? Көркем еңбек
Құндылықтарға сабағында алған тәжірибеңмен бөліс.
баулу
 Қағазға салынған суретті қайта өңдеу қиын ба, әлде компьютердегі
Сабақтың суретті өңдеу ме? Өз ойларыңмен бөлісіңдер.
кезеңдері
Сабақтың басы Жазу.
Растрлық суреттерді өңдеу алгоритмін жазыңдар.
3 мин
Растрлық суреттерді құру және редакциялау.
7 мин
Сурет, Сызу, Ағылшын тілі, Орыс тілі.

«Мәңгілік ел» ұлттық идеология құндылықтарын іске асыру.

Жоспар Қосымша
Жоспарланған іс-әрекет ресурстар

Ұйымдастыру кезеңі:
Сәлемдесу, түгендеу.
Сыныпта көңілді ахуал орнату.

Өткен сабақты пысықтау: «Нысана» ойыны. Плакат,
маркер

Шеңбер бөліктеріне сұрақтар жазылады. Оқушылар нысанаға оқ
атады, тиген сұраққа жауап береді.

1. Қандай графикалық редакторларды білесің?
2. Жаңа файл жасау үшін қандай командаларды орындау

керек?
3. Суреттің параметрлерін басқарудың маңыздылығы

қандай?
4. Графикалық редактордың құралдарын қанша топқа

ажыратуға болады?
5. Графикалық редакторда түстерді қалай басқаруға болады?
6. Суреттің сапасы қандай параметрге тәуелді?

Ауызша мадақтау, қолдау көрсету.

43

Сабақтың ортасы Жаңа тақырып туралы білім деңгейлерін анықтау үшін Оқулық
3 мин ынталандыру сұрақтарын қою

• Қолмен салынған суретті қалай түзетіп, өңдейді? Көркем
еңбек сабағында алған тәжірибелеріңмен бөлісіңдер.

• Қағазға салынған суретті қайта өңдеу қиын ба, жоқ әлде
компьютердегі суретті ме? Өз ойларыңмен бөлісіңдер.

5 мин Оқулықпен жұмыс.
6 мин . Мұғалім оқушыларды жаңа ақпаратпен таныстырады, бірге
талдайды (бейнежазба, презентация, флипчарт қолдануға
болады).
Жеке практикалық жұмыс орындау

Қоршаған ортаны қорғау тақырыбына байланысты суреттерді
өңдеу.
Дескриптор:
- растрлық графикалық редактордың құралдарын анықтайды;
- растрлық графикалық редактордың құралдарын қолданады.

5 мин Топтық жұмыс

Paint.NET графикалық редакторындағы Эффекты (Әсерлер)
бөлімінің ішкі мәзірінде орналасқан әсерлердің түріне талдау
жасаңдар. Әрбір әсердің суретті қалай өзгертетінін қағазға
жазыңдар. Әсерлердің орыс тіліндегі атауларының қазақ
тіліндегі баламасын ұсыныңдар.

Дескриптор:

5 мин - растрлық графикалық редактордағы әсер түрлерін
анықтайды;

- әсер түрлерін салыстырады.

«Эссе» әдісі.

Графикалық редактор көмегімен суреттің сапасын реттеу, оған әсер
қосу қаншалықты маңызды?

Дескриптор:

- графикалық редакторда сурет сапасын реттеуді анықтайды;
- суретке әсер қосудың маңыздылығын сипаттайды.

Сабақтың «Т» әдісі. Оқушылар коррекция және эффект туралы пікірлерін А4 парағы
соңы жазады.
5 мин
эффект коррекция

Компьютер
44

Рефлексия Kahoot, plickers программаларында электронды тест жұмысын
1 мин орындату.

Үй тапсырмасы «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі.

«Біздің аймақтың экологиялық мәселелері» жобасы
Өзің тұратын аймақтағы экологиялық мәселелерді шешуге қолдау

көрсету мақсатында аймақтағы негізгі үш экологиялық мәселені анықтап,
төмендегі тапсырмаларды орындаңдар:
• Таңдап алған үш мәселе бойынша «Біздің аймақтың экологиялық

мәселелері» тақырыбында 3 слайдтан тұратын презентация жобасын
жоспарлаңдар.
• Презентацияның әр слайды бір экологиялық мәселеге арналсын. Әр
слайдта мәселенің тақырыбымен, сол мәселені сипаттайтын суретті
немесе фотосуретті Интернеттен көшіріп кірістіріңдер.
Paint.NET графикалық редакторында таңдаған суреттеріңнің сапасын түзетіп,
әсерлер кірістіріңдер.

2-бөлім. Компьютерлік графика Мектеп:

2.4. Растрлық суреттерді өңдеу. Практикалық жұмыс

Күні: Қатысқандар саны: Мұғалімнің аты-жөні:
Сынып: Қатыспағандар саны:

Оқу мақсаттары 5.2.2.2 растрлық кескіндерді жасау және өңдеу;
Сабақтың
мақсаттары Барлық оқушылар:
 графикалық редакторда сурет салу мен өңдеу құралдарын
Тілдік мақсаттар қолданады.

Көптеген оқушылар:

 графикалық редакторда сурет салу мен өңдеу әрекеттерін

салыстырады.

Кейбір оқушылар:
 графикалық редакторда сурет салу мен өңдеудің ерекшеліктерін

сипаттайды.

Пәндік лексика және терминология.

Сабақта қолданылатын темин сөздер.

Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі

құйып бояу заливка bucket fill

бұлыңғыр размытие blur

Диалог/жазбаша жұмысқа қажетті пайдалы фразалар топтамасы

 Paint.NET-тің құралдарының арасында ең жиі қолданылатыны қайсы?
Себебін түсіндіріңдер?

 Графикалық редактормен жұмыс істеудің өздеріңе қызықты қандай
тұстарын атай аласыңдар?

Жазу.
Растрлық графиканы өңдеу алгоритмін жазыңдар.

45

Алдыңғы алған Растрлық суреттерді өңдеу.
білімі
Пәнаралық Сурет, Сызу, Ағылшын тілі, Орыс тілі.
байланыс
Құндылықтарға «Мәңгілік ел» ұлттық идеология құндылықтарын іске асыру.
баулу
Жоспар Қосымша
Сабақтың Жоспарланған іс-әрекет ресурстар
кезеңдері
Сабақтың басы Ұйымдастыру кезеңі
Сәлемдесу, түгендеу.
3 мин Сыныпта көңілді ахуал орнату.

7 мин Өткен сабақты пысықтау Плакат,
маркер
«Біздің аймақтың экологиясы» тақырыбында жасаған
жобаларын топтасып тақтада қорғайды.

46

Сабақтың ортасы Жаңа тақырып туралы білім деңгейлерін анықтау үшін Оқулық
3 мин ынталандыру сұрақтарын қою

• Paint.NET-тің құралдарының арасында ең жиі
қолданылатыны қайсы? Себебін түсіндіріңдер?

• Графикалық редактормен жұмыс істеудің өздеріңе
қызықты қандай тұстарын атай аласыңдар?

21 мин Жеке практикалық жұмыс орындау

Оқулықтағы «Сабын көпіршігін модельдеу» тақырыбы
бойынша компьютермен жұмыс істеу.

Тапсырмалар:
1 және 2-суреттердегі өзгерістерді алу үшін қандай түзетулер
мен әсерлер қолданылған?
1-тапсырма. Алматының заманауи фотосуретін ескі фото-
суретке айналдыру үшін түзету жұмысын орындаңдар (9 және
10- суреттер).

Дескриптор:

- ескі суретті анықтайды;
- суретті түзету амалдарын орындайды.

2-тапсырма. Нұр-Сұлтан қаласының фотосуретінен
«Бәйтерек» монументін кесіп алып, әсер беру арқылы 2-
суреттегі көрінісін жасаңдар.

Дескриптор:
- суретке әсер беру командаларын анықтайды;
- суретке әсер береді.

47

Сабақтың «Графика» сөзіне синквейн жасау: А4 парағы
соңы 1. Зат есім (бір сөз).
5 мин 2. Сын есім (екі сөз). Компьюте
3. Етістік (үш сөз). р
Рефлекси 4. Қорытынды ой (төрт сөз).
я 5. Мағыналас сөз.

1 мин Kahoot, plickers программаларында электронды тест жұмысын
Үй тапсырмасы орындату.

«Бутерброд» әдісі бойынша оқушылар пікірлерін білдіреді. Алдымен
графикалық редакторда сурет салу мен өңдеудің артықшылығын айтады,
екінші кемшілігін айтады, үшінші т. с. с. артықшылығын айтады.

Тақырып бойынша тест құрастырып келу.

2-бөлім. Компьютерлік графика Мектеп:
2.5. Векторлық суреттерді құру

Күні: Қатысқандар саны: Мұғалімнің аты-жөні:
Сынып: Қатыспағандар саны:

Оқу мақсаттары 5.2.2.3 векторлық кескіндерді құру және өңдеу;
Сабақтың
мақсаттары Барлық оқушылар:
 векторлық графикалық редактордың сурет салу және өңдеу
Тілдік мақсаттар құралдарын анықтайды.

Көптеген оқушылар:

 векторлық графикалық редактордың сурет салу және өңдеу

құралдарын салыстырады.

Кейбір оқушылар:
 векторлық графикалық редактордың сурет салу және өңдеу

құралдарын қолданудың маңыздылығын тұжырымдайды.

Пәндік лексика және терминология:

Сабақта қолданылатын темин сөздер.

Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі

қаңқа каркас sceletion

қылқалам кисть paintbrus

Диалог/жазбаша жұмысқа қажетті пайдалы фразалар топтамасы

 Растрлық және векторлық графиканың қандай айырмашылығы бар?
Естеріңе түсіріңдер!

 Нүктелердің координата жазықтығында орналасуын қалай
бейнелейсіңдер?

Жазу.
Photo-Brush графикалық редакторының негізгі құралдарын жазыңдар.

48

Алдыңғы алған Растрлық суреттерді өңдеу. Қосымша
білімі ресурстар
Пәнаралық Сурет, Сызу, Ағылшын тілі, Орыс тілі.
байланыс Плакат,
Құндылықтарға «Мәңгілік ел» ұлттық идеология құндылықтарын іске асыру. маркер
баулу
Жоспар
Сабақтың Жоспарланған іс-әрекет
кезеңдері
Сабақтың басы Ұйымдастыру кезеңі
Сәлемдесу, түгендеу.
3 мин Сыныпта көңілді ахуал орнату.
Өткен сабақты пысықтау
7 мин
«Ғажайып ұяшықтар» ойыны

Сабақтың ортасы Интерактивті тақта арқылы 10, 20, 30 балл жазылған қызыл,
3 мин жасыл, көк түсті алты ұяшықтан тұратын кесте беріледі.
Оқушылар кестені таңдап ішіндегі тапсырмаларды
орындайды.

10 20 30

10 20 30

1. Суреттің сапасын өзгертуге арналған программа қалай
аталады?

2. PaintNet программасында суретті өңдеуге арналған
қандай мәзірлер орналасқан?

3. Коррекция бөлімінде қандай функциялар қолданылады?
4. Әсерлер бөліміндегі Көркемдік әсері арқылы қандай іс-

әрекеттер орындауға болады?
5. Қылқаламның қалыңдығын баптау үшін қандай

әрекеттер орындаймыз?
6. Суреттің сапасының төмендігі қандай жағдайда

туындайды.

Жаңа тақырып туралы білім деңгейлерін анықтау үшін Оқулық
ынталандыру сұрақтарын қою

• Растрлық графикалық редакторда сурет өңдеу кезінде
қандай ерекшеліктер орын алды.

• Растрлық графикалық редактордың кемшіліктерін айта
аласыңдар ма?

• Осы кемшіліктерді болдырмаудың қандай жолдарын
ұсынуға болады?

• Растрлық және векторлық графиканың қандай
айырмашылығы бар? Есіңе түсір!

• Нүктелердің координата жазықтығында орналасуын қалай
бейнелейді?

5 мин Оқулықпен жұмыс:
Оқушылар оқулықтағы мәліметтермен танысады. Мұғалім
жаңа ақпаратпен таныстырады, бірге талдайды (бейнежазба,
презентация, флипчарт қолдануға болады).

49

5 мин Топтық жұмыс
10 мин
Photo-Brush графикалық редакторы құралдарының
(оқулықтағы 2-сурет) жұмысын талдаңдар. Әрбір құралдың
нақты не істейтінін жазыңдар. Photo-Brush пен Paint.NET-тің
сурет салу құралдарын салыстырыңдар. Ұқсастық пен
айырмашылықтарын атаңдар.

Дескриптор:

- векторлық графикалық редактордың құралдарын
анықтайды;

- құралдардың қызметін салыстырады.

Жеке практикалық жұмыс орындау
1) Қазақстанда Қызыл кітапқа енген өсімдіктердің бірі –
қызғалдақ. Photo-Brush редакторында берілген қызғалдақ
суретін кезең-кезеңімен сал. Суретке атау беріп, *.jpg
форматында сақта.

Дескриптор:
- сурет салу кезеңдерін анықтайды;
- суреттің пішімін анықтайды.
2) Орманды Жер шарының «өкпесі» деп атайды. Ол Жерді
оттегімен қамтамасыз етеді. Photo-Brush редакторын
пайдаланып, ағаштың суретін кезең-кезеңімен салыңдар.

Дескриптор:
- векторлық редакторда сурет салу кезеңдерін анықтайды;
- векторлық суретті өңдейді.
Тапсырма

50