Суурь Судалгаа

УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН ХҮРТЭЛХ

ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ
СУУРЬ СУДАЛГАА

Улаанбаатар 2019 он

1

1

БАРИЛГА,
ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН ЯАМ

НИЙСЛЭЛИЙН ЗАСАГ ДАРГЫН
ТАМГЫН ГАЗАР

“НИЙСЛЭЛИЙН ХОТ БАЙГУУЛАЛТ, ХӨГЖЛИЙН
ГАЗАР”

“ХОТ ТӨЛӨВЛӨЛТ, СУДАЛГААНЫ ИНСТИТУТ”
ОНӨААТҮГ

Улаанбаатар, 2019 он
Боловсруулсан:
“Хот Төлөвлөлт, Судалгааны Институт” ОНӨААТҮГ
Улаанбаатар хот, Чингэлтэй дүүрэг, 1-р хороо, Хангарди ордон 10,12 давхар
(976)-11-320769
www.upri.gov.mn, [email protected]

УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ

ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛАХ

ТӨСЛИЙН БАГ

ЗОХИОГЧИЙН БАГ: ГҮЙЦЭТГЭГЧИЙН БАГ:

Ч. Рэгзмаа - ХТСИ-ийн дарга Удирдлага зохион байгуулалт.
/Монгол улсын Зөвлөх архитектор, Докторант/ Ж. Баясгалан - ХТСИ-ийн ерөнхий инженер, МУ-ын мэргэшсэн

Л. Ганбат -ХТСИ, ХТХ-ийн дарга архитектор
/Монгол улсын Зөвлөх архитектор, Магистр/
Бодлогын баримт бичгийн судалгаа.
Г.Нарангэрэл - ХТСИ, Хот төлөвлөлтийн зөвлөх архитектор Г. Уранбайгал - МУ-ын зөвлөх инженер
/Монгол улсын Зөвлөх архитектор, Магистр/
Газар ашиглалт, газар зохион байгуулалт.
С. Амгалан - ШУТИС, БАС -ийн ахлах багш Г. Анхбаяр - Газар зохион байгуулагч
/Хот болон эзлэхүүн төлөвлөлтийн мэргэшсэн архитектор,
Нийгэм эдийн засаг.
Докторант/ Э. Эрдэнэмөнх - Эдийн засагч

ЗӨВЛӨХ БАГ: Ногоон байгууламжийн төлөвлөлт.
Л. Уянга - МУ-ын мэргэшсэн архитектор
Ц.Тулга - Зөвлөх архитектор
/Монгол улсын Зөвлөх архитектор, Магистр/ Ачаа тээврийн логистик төлөвлөлт.
Б. Өлзийбаяр - Хот төлөвлөлтийн мэргэжилтэн
С.Цэнд-Аюуш - Зөвлөх архитектор
/Монгол улсын Зөвлөх архитектор, Магистр/ Гудамж замын сүлжээний төлөвлөлт.
М. Жавхлан - МУ-ын мэргэшсэн архитектор
Ч.Эрдэнэ-Очир - Зөвлөх архитектор
/Монгол улсын Зөвлөх архитектор, Магистр/ Инженерийн бэлтгэл арга хэмжээ.
Д. Даваажаргал - МУ-ын мэргэшсэн инженер
Я.Шархүү - МУ-ын гавьяат барилгачин, зөвлөх архитектор
/Монгол Улсын Гавьяат Барилгачин, Зөвлөх архитектор/ О. Цолмон -МУ-ын мэргэшсэн архитектор

Б. Чинбат - Зөвлөх инженер Инженерийн дэд бүтцийн хангамж.
/МУИС-ын Проф., Ph.D/ Д. Гэрэлээ -ХТСИ-ийн ИДБХ-ийн дарга, мэргэшсэн инженер

Кацүхидэ Нагаяама - Хот төлөвлөгч П. Жавхлантөгс - Цахилгааны инженер
/Хот төлөвлөгч, Ph.D/ Ц. Ариунсанаа - Ус хангамж, ариутгах татуургын инженер

Марко де Жованнини - Хот төлөвлөгч, магистр Хэрэгжиж буй төсөл хөтөлбөрүүдийн судалгаа.
/Хот төлөвлөгч, магистр/ Б. Доржханд - Архитектор

С.Очирбат - “АйТи Сайн Консалтинг” ХХК-ны Ерөнхий захирал Зураглал.
/Монгол улсын Зөвлөх инженер, Техникийн ухааны доктор (Ph.D)/ Т. Тэлмэн - Архитектор
Д. Хулан - Архитектор
Б. Тэлмэн - Эдийн засагч Э. Индра - Архитектор
/Магистрант/
Олон улсын туршлага, стратегийн судалгаа.
П. Энхболд - Эдийн засагч Ц. Сугармаа - Архитектор, судлаач
/Хот төлөвлөлтийн мэргэшсэн эдийн засагч/
Хэрэгжилтийн үнэлгээ.
М. Эрдэнэцэцэг - ХТСИ Б.Гүнжидмаа - Төрийн бодлого судлаач /Доктор (Ph.D)/
/Монгол улсын Зөвлөх инженер, Магистр/
3
А.Цогт - “Эрчим төсөл” ХХК-ийн инженер
/Монгол улсын Зөвлөх инженер, Магистр/

Д.Содномдорж - ШУТИС-ийн ЭХИС-ийн тэргүүлэх профессор
/Монгол улсын төрийн шагналт, Академич, МУ-ын Гавьяат багш,

Техникийн шинжлэх ухааны доктор (D.Sc), профессор/

Д.Батбаатар - Холбоо мэдээллийн инженер
/Монгол улсын Зөвлөх инженер, Магистр/

Л.Жанчивдорж - ШУА, Геоэкологийн хүрээлэн
/Газарзүйн ухааны доктор (Ph.D), Монгол улсын Зөвлөх инженер/

Ж. Ганчимэг - ШУТИС, Бизнесийн ахисан түвшний сургууль
/Доктор (Ph.D), Дэд профессор/



АГУУЛГА

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ .......................................................................................................................................... 11
ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ ................................................................................................................................................ 12
ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ................................................................................................................................17

1. ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ.................................21

1.1 УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ
ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ КОНЦЕПЦ/-ЫН ЗАРЧИМ...........................................................................................................22
1.2 ТАЙЛАНГИЙН ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ, ҮР ДҮН...............................................................................................................22
1.3 СУДАЛГАА, ШИНЖИЛГЭЭ....................................................................................................................................23
1.4 НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ............................................................................................................23
1.5 УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ
ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ КОНЦЕПЦ/БОЛОВСРУУЛАЛТ....................................................................................................24
1.6 УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ
ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/-ЫН НӨЛӨӨЛЛИЙН УРЬДЧИЛСАН ҮНЭЛГЭЭ.....................................................24
1.7 УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ
КОНЦЕПЦ БОЛОВСРУУЛАХ УРАЛДААН...................................................................................................................24

1.7.1 Зорилго, үндэслэл, уралдаан.......................................................................................................................24
1.7.2 Уралдааны дүн.............................................................................................................................................25
1.7.3 Уралдааны үр дүнг харьцуулсан шинжилгээ ............................................................................................29

2. НИЙСЛЭЛ УЛААНБААТАР ХОТЫН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, СУДАЛГАА, ДҮГНЭЛТ.35

2.1 “УЛААНБААТАР ХОТЫГ 2020 ОН ХҮРТЭЛ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ТОДОТГОЛ,
2030 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА” ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН БАРИМТ БИЧИГ....................................35

2.1.1 Улаанбаатар хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлал.................................................36

5

АГУУЛГА

2.1.2 Нийслэлийн эрчимтэй таталцал нөлөөллийн бүсийн чиг хандлага ........................................................36
2.2 “.УЛААНБААТАР ХОТЫГ 2020 ОН ХҮРТЭЛ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ТОДОТГОЛ, 2030 ХҮРТЭЛХ
ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА”-Н ХЭРЭГЖИЛТИЙН БАЙДАЛ.................................................................................. 38

2.2.1 Хот төлөвлөлтийн баримт бичгийн хэрэгжилтийн байдлын дүгнэлт.......................................................39
2.3 ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН ИЖ БҮРЭН ҮНЭЛГЭЭ:......................................................................................................42

2.3.1 Хэрэгжилтэд нөлөөлсөн хүчин зүйлс.........................................................................................................43
2.3.2 Санал зөвлөмж...........................................................................................................................................43
2.4 УЛААНБААТАР ХОТЫГ 2040 ОН ХҮРТЭЛ ХӨГЖҮҮЛЭХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ
ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН СУУРЬ СУДАЛГАА................................................................................................................. 44
2.4.1 Улаанбаатарын бүсийн суурьшлын тогтолцоо......................................................................................... 44
2.4.2 Улаанбаатар хот орчмын суурьшил......................................................................................................... 44
2.4.3 Улаанбаатарын бүс, хот орчмын газрын нэгдмэл сан, газар ашиглалт,
газрын харилцааны одоогийн байдал.............................................................................................................. 45
2.4.4 Улаанбаатар хотын барилгажсан нутаг дэвсгэр...................................................................................... 46
2.4.5 Газар эзэмшил, ашиглалт.......................................................................................................................... 48
2.4.6 Улаанбаатар хотын авто замын сүлжээ................................................................................................... 49
2.4.7 Нийтийн зорчигч тээвэр............................................................................................................................ 49
2.4.8 Ачаа тээвэр, логистик................................................................................................................................50
2.4.9 Улаанбаатар хотын инженерийн дэд бүтцийн хангамж.......................................................................... 51
2.4.10 Инженерийн бэлтгэл арга хэмжээ ..........................................................................................................53
2.4.11 Улаанбаатар хотын Өндөржилтийн одоогийн байдал............................................................................55

3. НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА ...........................59

3.1 САЙН ТУРШЛАГАТАЙ ХОТУУДЫН СУДАЛГАА ..................................................................................................59
3.1.1 Судалгааны хүрээнд харьцуулсан хотууд...................................................................................................59
3.1.2 Гадаад орны хотуудын Улаанбаатар хоттой харьцуулсан шинжилгээ.....................................................59
3.1.3 Хотуудын ерөнхий төлөвлөгөөний стратеги төлөвлөгөөнд хийсэн дүн шинжилгээ.............................. 60
3.1.4 Нэгдсэн дүгнэлт, санал зөвлөмж..............................................................................................................66

6

АГУУЛГА

3.2 НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ............................................................................................................67 7
3.2.1 Улаанбаатар хотын морфологи шинжилгээ..............................................................................................67
3.2.2 УБХ2040ХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/-ыг одоо мөрдөгдөж байгаа
хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний концепцтой харьцуулсан шинжилгээ..................................................... 69
3.2.3 Мөрдөгдөж буй ЕТ-ний концепц ба уралдааны үр дүнд тодорхойлсон к
онцепцын алсын хараа, тэргүүлэх чиглэл хоорондын харьцуулсан шинжилгээ............................................. 69
3.2.4 УБХ2040ХЕТ-ний концепцыг одоо мөрдөгдөж байгаа хөгжлийн
ерөнхий төлөвлөгөөний концепцтой харьцуулсан шинжилгээ.......................................................................70

3.3 МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН ЯВЦ, ЦААШДЫН ЧИГ ХАНДЛАГА.....................................................................71
3.3.1 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн.......................................................................................................................71
3.3.2 Гадаад худалдаа......................................................................................................................................... 72
3.3.3 Аж үйлдвэр................................................................................................................................................. 73
3.3.4 Аялал жуулчлалын салбарын ерөнхий төлөв байдал.............................................................................. 73

3.4 МОНГОЛ УЛСЫН НИЙГМИЙН ХӨГЖЛИЙН ЯВЦ, ЦААШДЫН ЧИГ ХАНДЛАГА............................................... 73
3.4.1 Хүн ам ....................................................................................................................................................... 73
3.4.2 Гадаад харилцаа ......................................................................................................................................74
3.4.3 Шинжлэх ухаан, технологи ..................................................................................................................... 75
3.4.5 Эрүүл мэнд ............................................................................................................................................... 77
3.4.6 Боловсрол ................................................................................................................................................78
3.4.7 Хотжих үйл явц .........................................................................................................................................78

3.5 МОНГОЛ УЛСЫН ЗАСАГЛАЛЫН ХӨГЖЛИЙН ҮЙЛ ЯВЦ, ЦААШДЫН ЧИГ ХАНДЛАГА....................................79

3.6 МОНГОЛ УЛСЫН ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ..................................................................... 80

3.7 МОНГОЛ УЛСЫН БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ОДООГИЙН БАЙДАЛ, ЦААШДЫН ЧИГ ХАНДЛАГА............................... 81
3.7.1 Монгол орны уур амьсгал,физик газар зүй ............................................................................................ 81

3.8 МОНГОЛ УЛСЫН УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТИЙН ЦААШДЫН ЧИГ ХАНДЛАГА....................................... 83
3.8.1 Агаарын хэм............................................................................................................................................... 83
3.8.2 Цөлжилтийн байдал, цаашдын хандлага................................................................................................ 84
3.8.3 Хуурайшилтын төлөв байдал, түүний өөрчлөлт ................................................................................... 85
3.8.4 Монгол орны ойн сан ...............................................................................................................................87

АГУУЛГА

3.8.5 Гол мөрөн, газрын доорх ус..................................................................................................................... 88
3.9 МОНГОЛ УЛСЫН ТҮВШИНД ХЭРЭГЖИЖ БУЙ БОЛОН ХЭРЭГЖИХЭЭР ТӨЛӨВЛӨСӨН ТОМООХОН ТӨСӨЛ
ХӨТӨЛБӨР................................................................................................................................................................. 88

3.9.1 Зам тээврийн дэд бүтцийн чиглэлээр....................................................................................................... 88
3.9.2 Аж үйлдвэрийн салбарын чиглэлээр....................................................................................................... 89
3.9.3 Хилийн боомтыг шинэчлэх чиглэлээр...................................................................................................... 89
3.9.4 Эрчим хүчний чиглэлээр........................................................................................................................... 89
3.9.5 Худалдаа, гааль, мэргэжлийн хяналт шалгалт, хорио цээрийн чиглэлээр............................................ 89
3.9.6 Хүрээлэн буй орчныг хамгаалах болон экологийн чиглэлээр................................................................ 90
3.9.7 Шинжлэх ухаан, техникийн хамтын ажиллагааны чиглэлээр................................................................. 90
3.9.8 Хүмүүнлэгийн хамтын ажиллагааны чиглэлээр...................................................................................... 90
3.9.9 Хөдөө аж ахуйн чиглэлээр....................................................................................................................... 90
3.9.10 Анагаах ухааны чиглэлээр....................................................................................................................... 90
3.10 УЛААНБААТАР ХОТЫН ХӨГЖЛИЙН ҮЙЛ ЯВЦ................................................................................................. 91
3.10.1 Нийслэлийн засаглалын хэлбэр................................................................................................................ 91
3.10.2 Олон нийтийн оролцоо............................................................................................................................ 91
3.10.3 Орон сууцны хангамж .............................................................................................................................92
3.11 УЛААНБААТАР ХОТЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХӨГЖЛИЙН ЯВЦ, ЦААШДЫН ЧИГ ХАНДЛАГА...........................93
3.11.1 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн......................................................................................................................93
3.11.2 Аж үйлдвэрийн салбарын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл............................................................................. 94
3.12 УЛААНБААТАР ХОТЫН НИЙГМИЙН ХӨГЖЛИЙН ЯВЦ, ЦААШДЫН ЧИГ ХАНДЛАГА....................................95
3.12.1 Хүн ам.........................................................................................................................................................95
3.12.2 Орон сууцны хангамж.............................................................................................................................. 96
3.12.3 Боловсрол................................................................................................................................................. 96
3.12.4 Хөдөлмөр эрхлэлт.................................................................................................................................... 98
3.12.5 Ногоон байгууламж ................................................................................................................................ 98
3.13 УЛААНБААТАР ХОТЫН БАЙГАЛЬ ОРЧИН, ЦААШДЫН ЧИГ ХАНДЛАГА....................................................... 101

8

АГУУЛГА

3.13.1 Улаанбаатар хотын ундны эх үүсвэрийн тойм........................................................................................ 101 9
3.13.2 Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ................................................................................................ 102
3.13.3 Газарзүйн байрлал ................................................................................................................................. 103
3.13.4 Ашигт малтмал ....................................................................................................................................... 103
3.13.5 Улаанбаатар хотын гадаргын ба газрын доорх усны нөөц.................................................................. 103
3.13.6 Гадаргын усны сүлжээ............................................................................................................................. 104
3.13.7 Улаанбаатар хотын унд ахуй, үйлдвэрлэлийн ус хангамжийн хэтийн эх үүсвэрүүд........................... 108
3.13.8 ХӨРСНИЙ БОХИрДОЛ..............................................................................................................................111
3.13.9 Улаанбаатар хотын үйлдвэрлэлийн ус хангамжийн эх үүсвэрүүд......................................................... 113
3.13.10 Дагуул хотын ус хангамжийн эх үүсвэрүүд .......................................................................................... 113
3.13.11 Цаашдын чиг хандлага............................................................................................................................ 115
3.13.12 Уур амьсгал ............................................................................................................................................ 116
3.13.13 Агаарын температур .............................................................................................................................. 116
3.13.14 Хур тунадас ............................................................................................................................................ 117
3.13.15 Салхины чиглэл ...................................................................................................................................... 117
3.13.16 Нарны ээлт гийгүүлэлт ...........................................................................................................................118
3.13.17 Ул хөрсний, инженер геологийн үнэлгээ .............................................................................................118
3.13.18 Ойн сангийн төлөв байдал .................................................................................................................. 120
3.13.19 Ургамлан нөмрөгийн төлөв байдлын өөрчлөлт .................................................................................. 121
3.13.20 Хүлэмжийн хийн ялгарал ....................................................................................................................122
3.13.21 Хүрээлэн буй орчны бохирдол .............................................................................................................122
Тусгай хамгаалалттай газар нутаг ....................................................................................................................122
Гамшгийн менежмент........................................................................................................................................122
Улаанбаатар хотын хог хаягдлын менежментийн одоогийн байдал..............................................................122

3.14 УЛААНБААТАР БҮСЭД ХЭРЭГЖИЖ БУЙ ТӨСӨЛ ХӨТӨЛБӨРҮҮД ................................................................. 125

3.15 УЛААНБААТАР ХОТОД ХЭРЭГЖИЖ БУЙ ТӨСӨЛ ХӨТӨЛБӨРҮҮД................................................................. 129

3.16 УЛААНБААТАР ХОТЫН ШИНЖЛЭХ УХААН, ТЕХНОЛОГИ ........................................................................... 135

3.17 УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ КОНЦЕПЦ

АГУУЛГА

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт 1.1 Уралдааны үр дүнг харьцуулсан шинжилгээ...............................................................................................................................................31
Хүснэгт 2.3 ДЦС-н хамгийн их ачаалал авсан үеийн 2018.12.07-ны цахилгаан станцын үйлдвэрлэлтийн судалгаа................................................ 52
Хүснэгт 3.1 Улаанбаатар хоттой харьцуулсан шинжилгээ............................................................................................................................................60
Хүснэгт 3.2 Судалгааны хүрээнд харьцуулсан 20 хот...................................................................................................................................................60
Хүснэгт 3.3 Сонгосон 20 хотын ерөнхий төлөвлөгөөний алсын хараа, зорилго, зорилтууд......................................................................................61
Хүснэгт 3.4 Хотуудын алсын хараа / давтагдсан байдлаар/.......................................................................................................................................66
Хүснэгт 3.5 Улаанбаатар хотын 2020, 2030 он хүртэлх хөгжлийн алсын хараа.........................................................................................................69
Хүснэгт 3.6 Мөрдөгдөж буй ЕТ-ний концепц ба уралдааны үр дүнд тодорхойлсон концепцын зорилтууд хоорондын харьцуулсан шинжилгээ7. 0
Хүснэгт 3.7 ДНБ, оны дүнгээр, сая төгрөг, 2010 – 2018................................................................................................................................................ 71
Хүснэгт 3.8 Мөнгөний зарим үндсэн үзүүлэлт, сарын эцэст, тэрбум төгрөг............................................................................................................... 72
Хүснэгт 3.9 Уур амьсгалын экстремал утгууд...............................................................................................................................................................83
Хүснэгт 3.10 Монгол орны нутаг дэвсгэрийн цөлжилтийн үйл явцын хандлага........................................................................................................84
Хүснэгт 3.11 Агаарын чанарын төлөв байдал /сүүлийн 5 жилийн байдлаар/............................................................................................................82
Хүснэгт 3.12 Улаанбаатар хотын нэг хүнд ногдох ДНБ.................................................................................................................................................93
Хүснэгт 3.13 Улаанбаатар хотын суурин хүн амын тоо, 2010 – 2018 он.....................................................................................................................95
Хүснэгт 3.14 Таамагласан дундаж наслалт, бүлэг, хүйсээр, 2010-2045 он..................................................................................................................95
Хүснэгт 3.15 Цэцэрлэгийн үйлчилгээний хангамж, 2010 – 2018он.............................................................................................................................. 97
Хүснэгт 3.16 Ерөнхий боловсролын сургуулийн үйлчилгээний хангамж, 2010 – 2018 он........................................................................................ 97
Хүснэгт 3.17 МСҮТ-ийн үйлчилгээний хангамж, 2010 – 2018 он................................................................................................................................ 97
Хүснэгт 3.18 Их дээд сургуулийн үйлчилгээний хангамж, 2010 – 2018 он................................................................................................................ 97
Хүснэгт 3.19 2018 оны ногоон байгууламжийн тооллогын нэгтгэсэн дүн ...................................................................................................................98
Хүснэгт 3.20 Туул голын хөндийн голоцений настай аллювийн хурдас дахь уст давхаргын гидрогеологийн үндсэн үзүүлэлтүүд.......................103
Хүснэгт 3.21 Туул голын сонгосон 3 байршлын үзүүлэлт.............................................................................................................................................. 111
Хүснэгт 3.22 Улаанбаатар хот орчим Туул голын хөндийд тогтоогдсон ус хангамжийн эх үүсвэрийн газрын доорх усны нөөц ......................... 114
Хүснэгт 3.23 Улаанбаатар хотын төвлөрсөн ба төвлөрсөн бус ус хангамжийн эх үүсвэрийн газрын доорх усны нөөцийг дахин үнэлсэн дүн .. 115
Хүснэгт 3.24 Улаанбаатар хотын орчим Туул голын хөндийд тогтоогдсон ус хангамжийн эх үүсвэрийн газрын доорх усны
дахин үнэлэгдсэн баталгаат нөөц ................................................................................................................................................................................ 115
Хүснэгт 3.25 Улаанбаатар хотын ус хэрэглээний өөрчлөлтийн мэдээ, м3/хоног ................................................................................................. 115
Хүснэгт 3.26 Уур амьсгалын үндсэн үзүүлэлт .............................................................................................................................................................. 116
Хүснэгт 3.27 Агаарын температурын өөрчлөлт..............................................................................................................................................................117
Хүснэгт 3.28 Олон жилийн дундаж хур тунадасны хэмжээ, км...................................................................................................................................117
Хүснэгт 3.29 Салхины дундаж хурд, м/сек.................................................................................................................................................................. 118
Хүснэгт 3.30 Улаанбаатар хотын салхины чиглэл, дундаж хурд, м/сек ................................................................................................................... 118
Хүснэгт 3.31 Улаанбаатар хотын салхины дундаж хурд, м/сек/улирлаар/ .............................................................................................................. 118
Хүснэгт 3.32 Нартай байх нийт хугацаа,цагаар........................................................................................................................................................... 118
Хүснэгт 3.33 Нийслэл Улаанбаатар хотын ул хөрсний үзүүлэлт ................................................................................................................................ 119
Хүснэгт 3.34 Хөрсний ангилал ..................................................................................................................................................................................... 119
Хүснэгт 3.35 Хөрсний ангилал- элс .............................................................................................................................................................................120
Хүснэгт 3.36 Байгалийн ойн талбай, нөөц / дүүрэг тус бүрээр / ..............................................................................................................................120
Улаанбаатар хотынн газрын хагарлын үнэлгээ............................................................................................................................................................120
Нийт хог хаягдлын бүтэц...............................................................................................................................................................................................120
Хүснэгт 3.37 Цэцэрлэгжүүлэлтийн мастер төлөвлөгөөнд нэг хүнд оногдох ногоон байгууламжийн одоогийн байдал дүүргээр......................... 100
Хүснэгт 3.38 Одоо байгаа нэг хүнд оногдох ногоон байгууламжийн хэмжээг 2030 онд хүргэх зорилт................................................................ 100

11

Хүснэгт 3.39 Эмнэлгийн үйлчилгээний хангамж, 2010 – 2017 он..............................................................................................................................129
Хүснэгт 3.40 Соёлын төвийн үйлчилгээний хангамж 2010-2016 он ...........................................................................................................................129
Хүснэгт 3.41 Спортын заал, тэнхимийн үйлчилгээний хангамж 2010-2016 он ..........................................................................................................129
Хүснэгт 3.42 Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн төслийн хэрэгжилт.......................................................................................................................132
Хүснэгт 3.43 Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн 24 байршлын талбай...................................................................................................................132
Хүснэгт 3.44 Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн төслийн хэрэгжилт.......................................................................................................................133

ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

Зураг 1.1 Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулсан арга зүй ..............21
Зураг 1.1 УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулах уралдааны постер....................................................................................... 24
Зураг 1.5 Шинэ хот баг (зураглал)................................................................................................................................................................................. 25
Зураг 1.2 НЗД-ын УБХ2040ХХЕТ-ний концепц боловсруулах уралдаан зохион байгуулах захирамж...................................................................... 25
Зураг 1.3 Концепц боловсруулах уралдааны даалгавар............................................................................................................................................... 25
Зураг 1.4 УБХ2040ХЕТ-ний концепц боловсруулах уралдааны удирдамж................................................................................................................. 25
Зураг 1.6 Шинэ хот баг (зураглал)................................................................................................................................................................................. 26
Зураг 1.7 Их Нийслэл гал баг (зураглал)....................................................................................................................................................................... 26
Зураг 1.8 Их Нийслэл гал баг (зураглал)....................................................................................................................................................................... 26
Зураг 1.9 Их Нийслэл гал баг (зураглал)....................................................................................................................................................................... 26
Зураг 1.10 Их Нийслэл гал баг (зураглал)..................................................................................................................................................................... 27
Зураг 1.11 Улаанбаатар 2040 баг (зураглал).................................................................................................................................................................. 27
Зураг 1.12 Улаанбаатар 2040 баг (зураглал)................................................................................................................................................................. 27
Зураг 1.13 Улаанбаатар 2040 баг (зураглал)................................................................................................................................................................. 27
Зураг 1.14 Улаанбаатар 2040 баг (зураглал).................................................................................................................................................................28
Зураг 1.15 ШУТИС-БАТС баг (зураглал).........................................................................................................................................................................28
Зураг 1.16 Их Хүрээ баг (зураглал)................................................................................................................................................................................28
Зураг 1.17 Монгол архитектур дизайн баг (зураглал)...................................................................................................................................................28
Зураг 1.18 Шагнал гардуулах үйл ажиллагаа................................................................................................................................................................ 29
Зураг 1.19 Шүүмжийн уралдааны ялагчид..................................................................................................................................................................... 29
Зураг 1.20 Иргэд, мэргэжилтнүүдээс санал авсан байдал............................................................................................................................................ 29
Зураг 1.21 Тооцсон таамаглалуудын дундаж үзүүлэлт................................................................................................................................................... 29
Зураг 2.1 Таталцал нөлөөллийн бүс............................................................................................................................................................................... 37

12

Зураг 2.2 Улаанбаатарын бүс......................................................................................................................................................................................... 37
Зураг 2.3 Улаанбаатар хотын барилгажих нутаг дэвсгэр.............................................................................................................................................38
Зураг 2.4 Нутаг дэвсгэрийн зохион байгуулалт............................................................................................................................................................38
Зураг 2.5 Улаанбаатарын бүсийн суурьшил..................................................................................................................................................................44
Зураг 2.6 Хот орчмын нутаг дэвсгэрийн суурьшил .............................................................................................................................................45
Зураг 2.7 Газрын нэгдмэл сангийн үндсэн ангилал.......................................................................................................................................................45
Зураг 2.8 Газрын нэгдмэл сангийн ашиглалтын байдал..............................................................................................................................................45
Зураг 2.9 Цахимаар өмчлүүлэх 52 байршил.................................................................................................................................................................46
Зураг 2.10 Улаанбаатар хотын суурьшлын одоогийн байдал...................................................................................................................................... 47
Зураг 2.11 Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрийн зохион байгуулалт........................................................................................................................... 47
Зураг 2.12 Улаанбаатар хотын доторх зүй бус төвлөрөл.............................................................................................................................................. 47
Зураг 2.13 Улаанбаатар хотын газар ашиглалт..............................................................................................................................................................48
Зураг 2.14 Улаанбаатар хотын авто замын сүлжээ.......................................................................................................................................................49
Зураг 2.15 Замын сүлжээний нягтрал.............................................................................................................................................................................49
Зураг 2.16 Нийтийн тээврийн чиглэлийн давхцал........................................................................................................................................................50
Зураг 2.17 Одоо байгаа ачаа тээврийн терминалиуд...................................................................................................................................................51
Зураг 2.18 Улаанбаатар хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийн сүлжээ........................................................................................................................51
Зураг 2.19 Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамжийн шугам сүлжээ......................................................................................................................... 52
Зураг 2.20 Улаанбаатар хотын ус хангамж................................................................................................................................................................... 53
Зураг 2.21 Улаанбаатар хотын ариутгах татуурга.......................................................................................................................................................... 53
Зураг 2.22 Инженерийн бэлтгэл арга хэмжээ................................................................................................................................................................54
Зураг 2.23 Улаанбаатар хотын үерийн аюултай бүсүүд................................................................................................................................................54
Зураг 2.24 Ашиглагдаж буй далан сувгийн байгууламж............................................................................................................................................. 55
Зураг 2.25 Ус тогтох магадлалтай байршлууд............................................................................................................................................................... 55
Зураг 3.1 Судалгааны хүрээнд харьцуулсан хотууд.......................................................................................................................................................59
Зураг 3.2 Улаанбаатар хотын хөгжлийн морфологи үнэлгээ.......................................................................................................................................68
Зураг 3.3 Улаанбаатар хотын орон зайн бүтцийн хувьсал, өөрчлөлт.........................................................................................................................68
Зураг 3.4 Нэг хүнд ногдох ДНБ-ий өсөлтийн таамаглал.............................................................................................................................................. 72
Зураг 3.5 Экспорт, импорт, гадаад худалдааны тэнцэл, сараар, сая америк доллар................................................................................................ 72
Зураг 3.6 ТОП 20 индекс, сарын дундаж, нэгжээр....................................................................................................................................................... 73
Зураг 3.7 Жуулчдын тоо, 1000-н жуулчнаар /Эх сурвалж: ҮСХ/............................................................................................................................... 73
Зураг 3.8 Монгол улсын хүн амын өсөлтийн таамаглал.............................................................................................................................................. 74
Зураг 3.9 Монгол Улсын гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэлийн улс орнууд ба Улаанбаатар хоттой агаарын тээврийн шууд нислэгтэй хотууд.75
Зураг 3.10 Цаг уурын өөрчлөлтөнд хот, суурингийн хөгжлийн дасан зохицох байдал (2050 он хүртэл)................................................................ 79
Зураг 3.11 Сүүлийн 26 жилийн хугацааны УИХ-ын бүтэц.............................................................................................................................................80
Зураг 3.12 Сүүлийн 29 жилийн хугацааны Монгол улсын ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үр дүн................................................................................80
Зураг 3.13 Жилийн дундаж агаарын температур /1981-2010/...................................................................................................................................... 81
Зураг 3.14 Жилийн нийлбэр хур тунадас /1981-2010/.................................................................................................................................................. 81
Зураг 3.15 Хүйтний улирлын нарны нийлбэр цацраг /1981-2010/...............................................................................................................................83
Зураг 3.16 Дулааны улирлын нарны нийлбэр цацраг ..................................................................................................................................................83
Зураг 3.17 Өвлийн улирал ............................................................................................................................................................................................83
Зураг 3.18 Зуны улирал...................................................................................................................................................................................................83
Зураг 3.19 Цөлжилт газрын доройтлын төлөв (2015 оны байдлаар)...........................................................................................................................84
Зураг 3.20 Монгол улсын нийт нутаг дэвсгэрийн талбайд цөлжилт илэрсэн талбайн эзлэх хувийн таамаглал......................................................85
Зураг 3.21 Дулааны долгион JJA.....................................................................................................................................................................................86

13

Зураг 3.22 1961-1990, 2046-2065 оны дулаарал-хуурайшилтын индексийн газарзүйн тархалт................................................................................. 87
Зураг 3.23 Монгол орны ойн тархалт ...........................................................................................................................................................................88
Зураг 3.24 Эдийн засгийн коридор...............................................................................................................................................................................90
Зураг 3.25 Нийслэлийн нутаг дэвсгэр.............................................................................................................................................................................91
Зураг 3.26 Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын бүтэц.........................................................................................................................................91
Зураг 3.27 Хотын захын гэр хороолол........................................................................................................................................................................... 92
Зураг 3.28 1950-аад он ба 2000 оноос хойш................................................................................................................................................................ 92
Зураг 3.29 Улаанбаатар хотын одоогийн байдал.........................................................................................................................................................93
Зураг 3.30 Улаанбаатар хотын нэг хүнд ногдох ДНБ-ий өсөлтийн таамаглал............................................................................................................94
Зураг 3.31 Өрхийн бодит орлого....................................................................................................................................................................................94
Зураг 3.32 Хүн амын нас, хүйсийн суварга, 2010 ба 2018 он......................................................................................................................................95
Зураг 3.33 Цэцэрлэгийн үйлчлэх хүрээ ......................................................................................................................................................................... 97
Зураг 3.34 Улаанбаатар хотын ногоон байгууламжийн одоогийн байдал ................................................................................................................98
Зураг 3.35 Улаанбаатар хотын ногоон байгууламж, цэцэрлэгт хүрээлэнгийн хүртээмж............................................................................................99
Зураг 3.36 Төв цэвэрлэх байгууламжийн цэвэршүүлэх чадвар,%..............................................................................................................................102
Зураг 3.37 Нийслэл Улаанбаатар хотын ашигт малтмалын тархалт ..........................................................................................................................103
Зураг 3.38 Улаанбаатар станцын тунадасны цуваа мэдээ, дундаж .......................................................................................................................... 104
Зураг 3.39 Туул голын сав газар, Улаанбаатар хотын байршил................................................................................................................................ 104
Зураг 3.40 Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэр дээрх Туул голын цутгал голууд........................................................................................................ 104
Зураг 3.41 Туул голын эх хэсгийн геологийн зураг .....................................................................................................................................................105
Зураг 3.42 Улаанбаатар хот орчмын Туул голын гидрогеологийн тойм зураг .........................................................................................................105
Зураг 3.43 Улаанбаатар хотын унд, ахуйн ус хангамжийн эх үүсвэр ....................................................................................................................... 106
Зураг 3.44 Дээд эх үүсвэрийн талбай, бүдэг хөх өнгөөр, хүрэн нь өргөжүүлэх ...................................................................................................... 106
Зураг 3.45 Гачууртын усны эх үүсвэрийн талбай .......................................................................................................................................................107
Зураг 3.46 Төв эх үүсвэрийн хэсэг ...............................................................................................................................................................................107
Зураг 3.47 Мах комбинат, үйлдвэр, Яармагийн усны эх үүсвэрийн талбай .............................................................................................................107
Зураг 3.48 ДЦС-3 ба Нисэх-Буянт ухаа хорооллын ус хангамжийн талбай............................................................................................................ 108
Зураг 3.49 Усан сан байгуулах боломжтой газрын байршил...................................................................................................................................... 111
Зураг 3.50 Үнэлгээний картын үр дүнгээр Туул голын сав газрын төлөв байдал...................................................................................................... 112
Зураг 3.51 Нисэх-Буянт ухаагийн ус хангамжийн эх үүсвэрийн талбай.................................................................................................................... 113
Зураг 3.52 ДЦС-4ийн байршлын тойм ........................................................................................................................................................................ 113
Зураг 3.53 Улаанбаатар хотын хоногийн ус хэрэглээний өсөлтийн динамик ........................................................................................................... 116
Зураг 3.54 Жилийн дундаж температур 1960-2017 он ................................................................................................................................................ 116
Зураг 3.55 Долдугаар сарын үнэмлэхүй их температур 1960-2017 он ....................................................................................................................... 116
Зураг 3.56 Нэгдүгээр сарын үнэмлэхүй бага температур 1960-2017 он ......................................................................................................................117
Зураг 3.57 Нийслэл Улаанбаатар хотын ул хөрсний үзүүлэлт .................................................................................................................................... 119
Зураг 3.58 Хөрсний текстур ......................................................................................................................................................................................... 119
Зураг 3.59 Нийслэлийн ойн сан ...................................................................................................................................................................................120
Зураг 3.60 Нийслэлийн ойн сангийн хамгаалалтын бүс ............................................................................................................................................ 121
Зураг 3.61 Газарзүйн мэдээллийн системд бүртгэгдсэн ургамалжилтын төлөв байдал ...........................................................................................122
Зураг 3.62 Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлын өнөөгийн байдал......................................................................................................................123
Зураг 3.63 Агаарыг бохирдуулагч эх үүсвэрүүд...........................................................................................................................................................123
Зураг 3.64 Нэг хүнд ногдох хүлэмжийн хийн ялгарал................................................................................................................................................124
Зураг 3.65 Температурын инверсийн давхаргад бохирдуулагч тушигдсан байдал...................................................................................................124
Улаанбаатар хотын тусгай хамгаалалттай газар нутаг.................................................................................................................................................124

14

Хот орчмын газрын хагарал, газар хөдлөлтийн мужлал.............................................................................................................................................124
Үерийн аюулын зэрэглэл...............................................................................................................................................................................................124
2010-2016 онд Нийслэлд гарсан гал түймрийн тоо.....................................................................................................................................................124
2010-2016 онд гарсан ой хээрийн түймрийн тоо.........................................................................................................................................................124
Зураг 3.66 Усны эх үүсвэрийн ордууд ба хамгаалалтын бүсүүд ................................................................................................................................ 101
Зураг 3.67 Налайхын үйлдвэр технологийн парк.........................................................................................................................................................126
Зураг 3.68 Эмээлтийн хөнгөн үйлдвэрийн парк..........................................................................................................................................................126
Зураг 3.69 “Аэро сити” хот............................................................................................................................................................................................126
Зураг 3.70 Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудлын авто зогсоол ......................................................................................................................126
Зураг 3.71 Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудлын зорчигч үйлчилгээний барилга .........................................................................................126
Зураг 3.72 Майдар эко хот төсөл.................................................................................................................................................................................. 127
Зураг 3.73 “Монгол Наадам Цогцолбор”-ын хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол................................................................................... 127
Зураг 3.74 Зуунмод хотын хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө......................................................................................................................................128
Зураг 3.75 Богд хан төмөр зам.....................................................................................................................................................................................128
Зураг 3.76 АН-3 хурдны зам.........................................................................................................................................................................................128
Зураг 3.77 Улаанбаатар хотын 47 нэгж хорооллын хил............................................................................................................................................. 131
Зураг 3.78 Улаанбаатар хотын хэмжээнд хийгдсэн хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө.............................................................................................. 131
Зураг 3.79 Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн 25 байршил..................................................................................................................................... 131
Зураг 3.80 Газар шинэчлэн зохион байгуулалтын хөтөлбөр (9 байршил)................................................................................................................132
Зураг 3.81 Ашиглалтын шаардлага хангахгүй орон сууцны барилгыг төслийн байршил.........................................................................................133
Зураг 3.82 Гандан аялал жуулчлалын цогцолборын....................................................................................................................................................133
Зураг 3.83 Буянт-Ухаа-1, Буянт-Ухаа-2 Эко-Яармаг-1 хороолол төслүүд...................................................................................................................134
Зураг 3.84 Баянхошуу дэд төв төвийн харагдах байдал.............................................................................................................................................134
Зураг 3.85 Сэлбэ дэд төвийн харагдах байдал............................................................................................................................................................134
Зураг 3.86 Дэд бүтцийн төв (Сервис центр)................................................................................................................................................................135
Зураг 3.87 Шинэ төв цэвэрлэх байгууламжийн харагдах байдал..............................................................................................................................135
Зураг 3.88 Улаанбаатар нийтийн тээврийг хөгжүүлэх BRT төсөл.............................................................................................................................135

15



ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ

ЦАГААН ТОЛГОЙН ҮСГИЙН ДАРААЛЛААР

АНУ - Америкийн Нэгдсэн Улс
- Ази, Номхон далайн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага
АПЕК - Азийн хөгжлийн банк
- Баянгол дүүрэг
АХБ - Баянзүрх дүүрэг
- Бүгд Найрамдах Солонгос Улс
БГД - Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс
- Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
БЗД - Дэлхийн худалдааны байгууллага
- Дэлхийн цаг уурын байгууллага
БНСУ - Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага
- Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллага
БНХАУ - Ерөнхий боловсролын сургууль
- Ерөнхий төлөвлөгөө
ДНБ - Засгийн газар
- Инженерийн дэд бүтцийн хангамж
ДХБ - Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв
- Монгол улс
ДЦУБ - Нийслэлийн зураг төслийн хүрээлэн
- Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал
ДЭМБ - Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын тэргүүлэгч
- Нийслэлийн орон сууцны корпорац
ЕАБХАБ - Нийслэлийн хот төлөвлөлт, ерөнхий төлөвлөгөөний газар
- Олон жилийн цэвдэг
ЕБС - Олон улсын валютын сан
- Оросын Холбооны Улс
ЕТ - Сүхбаатар дүүрэг
- Сургуулийн өмнөх боловсрол
ЗГ - Сонгинохайрхан дүүрэг
- Төрийн орон сууцны корпорац
ИДБХ - Төрийн өмчит үйлдвэрийн газар
- Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал
МСҮТ - Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө
- Үндэсний Статистикийн хороо
МУ - Хот төлөвлөлтийн хэлтэс

НЗТХ

НИТХ

НИТХТ

НОСК

НХТЕТГ

ОЖЦ

ОУВС

ОХУ

СБД

СӨБ

СХД

ТОСК

ТӨҮГ

ТХҮБ

УБХ2040ХХЕТ

ҮСХ

ХТХ

17



ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ / /



ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ 1

1. ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА

У лаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө бодлого тодорхойлох, үндэсний, хот байгуулалтын салбарын,
(УБХ2040ХХЕТ) -ний үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулах салбар хоорондын болон бүс нутаг, нийслэлийн түвшинд, урт,
ажлын тайланг 2018 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрөөс 2019 дунд, богино хугацааны зорилго, зорилт, хэрэгжүүлэх арга зам,
оны 4 дүгээр сарын 4-ний өдрийн хооронд боловсруулав. хүрэх үр дүн, шалгуур үзүүлэлтийг тусгахад чиглэх дараах үндсэн 4
УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулах арга үе шатанд хуваагдана. Үүнд:
зүйг Монгол Улсын Засгийн газар 2016 онд баталсан “Хөгжлийн 1. Дундын тайлангийн хэлэлцүүлэг, үр дүн
бодлогын баримт бичиг боловсруулах нийтлэг журам”-ын агуулга, 2. Судалгаа шинжилгээ
арга зүйд тулгуурлан хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл 3. Д үн, шинжилгээ
баримтлал боловсруулах мэргэжлийн, нийтлэг арга зүйн дагуу 4. Үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулалт
тогтоов. Дунд хугацааны тайлан боловсруулах арга зүй нь хотын 5. Ү зэл баримтлал /концепц/-ын нөлөөллийн урьдчилсан
хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлал /концепц/, үнэлгээ

Зураг 1.1 Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулсан арга зүй

Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн
ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн

чиг хандлага

Суурь судалгаа, Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжүүлэх
Хэрэгжилтийн байдал ерөнхий төлөвлөгөөний Улаанбаатарын бүс, хот ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх
орчмын хот төлөвлөлтийн суурь судалгаа хөгжлийн чиг хандлага”-ийн хэрэгжилтийн байдал
Үзэл баримтлал /Концепц/
боловсруулах 2.1. Үзэл баримтлал /Концепц/ боловсруулах
төслийн уралдаан уралдаан

Нэмэлт судалгаа, 2.2. Хэлэлцүүлэг
хөгжлийн чиг хандлага
3.1. 3.2. 3.3. 3.4.
Жишиг Сайн туршлагатай МУ-ын хөгжлийн УБ хотын хөгжлийн
нийслэл хотуудын
судалгаа хотуудын явц, цаашдын явц, цаашдын
судалгаа чиг хандлага чиг хандлага

3.5. Нээлттэй санал асуулга

4.1. Хэтийн төлөвийн таамаглал
4.2. Хэтийн төлөвийн загварууд

4.3. Дүн шинжилгээ
“УБ-2040” ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/

Стратеги төлөвлөлтийн Орон зайн
үзэл баримтлал / төлөвлөлтийн үзэл
концепц/ баримтлал /концепц/

УЛААНБААТАР 2040 21

1 ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ

1.1 УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН Эдгээр хөгжлийн үзэл баримтлалд тулгуурлан 2040 он хүртэлх
ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ хотын хөгжлийн концепц нь дараах 8-н зарчмуудыг агуулна. Үүнд:
ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
/КОНЦЕПЦ/-ЫН ЗАРЧИМ 1. Монгол улсыг хөгжүүлэх үндэсний хөгжлийн стратегийг
хангах,
Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжүүлэх ерөнхий
төлөвлөгөөний үзэл баримтлал /концепц/-ыг боловсруулахад 2. Хүрээлэн буй орчны тогтвортой хөгжлийг хангах,
Улаанбаатарын бүс, Улаанбаатар хот орчмын нутаг дэвсгэрийн
хөгжлийн одоогийн байдал, мөрдөгдөж буй Монгол улсын 3. Аюулгүй байдал, нийгмийн хөгжлийн тэнцвэрт байдлыг
үндэсний хөгжлийн цогц баримт бичгүүд, “Улаанбаатар хотыг хангах,
2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030
он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага” баримт бичгийн хэрэгжилтийн 4. Өндөр бүтээмжтэй, дэвшилтэт технологийн шийдлүүдийг
байдал, хот байгуулалтын үйл ажиллагаанд эерэг болон сөргөөр нэвтрүүлэх
нөлөөлсөн нөлөөллийн хүчин зүйлсийг тооцож, харгалзана.
5. Нөөц, баялгийг үр ашигтай, зохистой ашиглах,
Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн үзэл баримтлал
/концепц/ нь дараах хөгжлийн үзэл баримтлалд тулгуурлана. 6. Өрсөлдөх чадвартай, тэргүүний техник, технологи,
инновацид суурилсан бүтээгдэхүүн, үйлдвэрлэл, үйлчилгээг
Үүнд: дэмжих

• Дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөх чадвартай, мэдлэгт суурилсан, 7. Төр, шинжлэх ухаан, бизнесийн хамтын ажиллагаа, олон
өндөр нэмүү өртөг шингэсэн, ногоон өсөлтийг хангасан, нийтийн оролцоонд тулгуурласан, харилцан уялдаатай
харилцан хамаарал бүхий нээлттэй засагтай нэгдмэл цогц систем байх,

• Иргэд оршин суугчдад төрийн болон нийгмийн үйлчилгээг 8. Ил тод хяналтын тогтолцоог бүрдүүлэх
хурдан шуурхай, хялбар, үр ашигтай хүргэх, хотын
амьдралд иргэдийн оролцоог хангасан, ил тод нээлттэй 1.2 ТАЙЛАНГИЙН ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ, ҮР
засаглал бүхий ДҮН

• Байгалийн нөөц баялаг, эко системийг хадгалж, иргэд Тайланд Нийслэлийн хот төлөвлөлт, ерөнхий төлөвлөгөөний
оршин суугчдын ажил, амьдралын тав тухтай эрүүл аюулгүй газар (НХТЕТГ)-аас дараах санал, зөвлөмжүүд өгсөн бөгөөд
орчныг бүрдүүлсэн УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулахад
доорх бодлогын баримт бичгүүдтэй уялдуулсан. Үүнд:
• Орчин үеийн хотын хөгжлийг эрчимжүүлсэн мэдээллийн • Н ҮБ- ын Ерөнхий Ассамблейн чуулганаар 2015 онд батлагдсан
технологийн тусламжтайгаар хотын амьдрал, үйлчилгээний “Тогтвортой хөгжлийн зорилтууд 2030”
хяналт, мониторингийг хэрэгжүүлж, дэд системүүдийн • Н ҮБ- ын Хабитат- III хурлаар 2016 онд батлагдсан
харилцан холбогдох боломжийг бүрдүүлсэн харилцан “Хотжилтын шинэ хөтөлбөр”
зохицсон нэгдсэн стандарттай • Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал
• М онгол Улсын бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал,
• Иргэд оршин суугчид нь амьдралын зөв хэвшил, өндөр • Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал - 2030
боловсрол мэдлэгтэй, ажилч хичээнгүй, эрүүл соёлтой, • Ногоон хөгжлийн бодлого
өөрийн эрх үүргээ ухамсарласан, нийгмийн идэвх • Г урван тулгуурт хөгжлийн бодлогод тусгагдсан Хот
оролцоотой, шийдвэр гаргахад санал бодлоо илэрхийлдэг байгуулалт, төлөвлөлтийн талаар авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ
ухаалаг иргэдтэй • Төрөөс баримтлах дунд болон урт хугацааны бодлого,
салбарын мастер төлөвлөгөө, төсөл, хөтөлбөрүүд
22 УЛААНБААТАР 2040 • У лаанбаатар бүс, хотын хэмжээнд хэрэгжиж байгаа төсөл,
хөтөлбөрүүдийн дэлгэрэнгүй, зураглал

УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулахад
доорх асуудлуудыг тодорхойлох. Үүнд:
• У лаанбаатар хотын дагуул, хаяа, хот тосгодын засаг
захиргааны нэгжийн бүтцийг тодорхойлох
• Улаанбаатар хотын хүн амын өсөлтийн прогнозыг оновчтой

ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ 1

т одорхойлох баримтлал /концепц/ боловсруулсан талаар тандан судалж дүгнэлт
• У лаанбаатар хотод тулгамдаад байгаа агаар, орчны боловсруулав.
б охирдлыг бууруулах, авто замын түгжрэлийг багасгах
оновчтой шийдэл гаргах (Улаанбаатар хотын Монгол улсын хөгжлийн явц, цаашдын чиг хандлагын судалгаа,
өнөөгийн байдлыг дүгнэсэн тодорхой санал дэвшүүлсэн гадаад шинжилгээ
орны туршлага, шийдвэр, төлөвлөлтийн судалгаа гаргаж Монгол улсын хөгжлийн төлөвлөлттэй холбогдох тоон болон
т айланд оруулах) чанарын судалгааны мэдээлэл, холбогдох төслүүдийн хэрэгжилт, үр
УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулахад дүн, дүгнэлтүүдээс бүрдэх тоон мэдээллийн санд холбогдох судалгаа
доорх нэмэлт судалгаа, шинжилгээнүүд хийж гүйцэтгэх. гүйцэтгэж дүн шинжилгээ боловсруулав.
Үүнд:
• Уур амьсгалын хувьд ижил төстэй олон Улаанбаатар хотын хөгжлийн явц, цаашдын чиг хандлагын
у лсын жишиг хотуудыг судлах судалгаа, шинжилгээ
• Шинжлэх ухаан, технологийн шинэ эрин, аж үйлдвэрийн Зөвлөх үйлчилгээний баг нь “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл
4-р хувьсгалын үсрэнгүй хөгжилтэй (хиймэл оюун ухаан, хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 оны хөгжлийн
и нноваци) уялдуулсан үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулах чиг хандлага” баримт бичиг, түүний хэрэгжилт болон сүүлийн 20
• Антропологийн (хүн судлал) этнографийн (ахуйн) судалгаа жилд Хот Төлөвлөлт, Судалгааны Институт /хучнаар Нийслэлийн
х ийж түүнд тулгуурласан орчин үеийн суурьшмал амьдралын зураг төслийн хүрээлэн (НЗТХ)/ -д боловсруулсан Улаанбаатар
ү зэл баримтлал /концепц/ боловсруулах хотын хөгжлийн төлөвлөлттэй холбогдох 200 гаруй зураг төслийн
• Улаанбаатар хотын өвөрмөц онцгой брэнд үйлчилгээний ажлын тоон болон чанарын үзүүлэлт судалгааны мэдээлэл, тэдгээр
ү зэл баримтлал /концепц/ гаргах Жишээлбэл: Шинэ дижитал төслүүдийн хэрэгжилт, үр дүн, дүгнэлтүүдээс бүрдэх тоон мэдээллийн
эринд зохицох дижитал технологи санд холбогдох судалгаа гүйцэтгэж, дүн шинжилгээ боловсруулав.
• Улаанбаатар хотын онцлог, дэлхийн түвшиний брэнд бүтээн
байгуулалтын үзэл баримтлал /концепц/ гаргах Жишээлбэл:
Нью-Йоркийн Эрх чөлөөний хөшөө, Лондонгийн Биг Бен, Парисын
Эйфелийн цамхаг, Москвагийн Кремль гэх мэт
Дээр дурдсан санал, зөвлөмжүүдтэй холбогдох дэлгэрэнгүй судалгаа,
дүгнэлтийг холбогдох бүлгүүдэд дурдсан болно.

1.3 СУДАЛГАА, ШИНЖИЛГЭЭ 1.4 НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫН ДҮН
ШИНЖИЛГЭЭ
Монгол улс, Улаанбаатар хотын түүхэн хөгжлийн явц,
цаашдын хөгжлийн чиг хандлагын судалгаа, шинжилгээг “Монгол “Нөхцөл байдлын дүн шинжилгээ” гэж асуудлын шалтгаан, үр
улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал 2030” -д заасан Эдийн нөлөөг тоон болон чанарын мэдээлэлд үндэслэн хамрах хүрээний
засаг, Нийгэм, Байгаль орчин, Засаглалын салбарын шалгуур хамт тодорхойлсон бодлогын хувилбар боловсруулахад ашиглах
үзүүлэлтүүд болон “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх судалгааг хэлнэ . Нөхцөл байдлын дүн шинжилгээ хийхдээ
ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/-д тусган шийдвэрлэх
хандлага” бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичигт заасан Орон эдийн засаг, нийгэмд урт, дунд хугацаанд тулгамдаж байгаа зайлшгүй
зайн төлөвлөлтийн шалгуур үзүүлэлтүүд, мөн ижил төстэй цаг шийдвэрлэх асуудал, бэрхшээлийг мэдэрч, асуудлыг судалж
ууртай дэлхийн сэрүүн бүсэд байрлах хотуудын хөгжлийн шалгуур тодорхойлно. Энэхүү судалгаанд өмнө нь уг асуудлаар хэрэгжүүлсэн
үзүүлэлтүүдийн хүрээнд хийж гүйцэтгэв. бодлогын хэрэгжилтийн хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний тайлан,
Ш алгуур үзүүлэлтүүдийг тооцохдоо Монгол Улсын Засгийн статистик судалгаа, түүвэр судалгаа, олон нийтийн зүгээс давтагдан
газрын 2016 онд баталсан “Хөгжлийн бодлогын баримт бичиг гарч байгаа санал, шүүмжлэл зэргийг ашиглана. Нөхцөл байдлын
боловсруулах нийтлэг журам”-ын 58.6.2-т заасны дагуу сүүлийн дүн шинжилгээг дараах дэд хэсгүүдэд хуваан гүйцэтгэж бодлогын
10 жилийн өөрчлөлтийн дундаж хувийг тооцож гаргана. Өмнөх хувилбаруудыг боловсруулав.
онуудын дундаж өөрчлөлтийн хувийг суурь түвшнээс эцсийн
зорилтот түвшин хүртэл тооцсон хувьтай харьцуулна. Шалгуур Улаанбаатар хотын морфологи шинжилгээ
үзүүлэлтийн сүүлийн 10 жилийн өөрчлөлтийн хувийг тооцож, түүнд Улаанбаатар хотын түүхэн хөгжил, хувьсал өөрчлөлтийн талаар
үндэслэн зорилтот түвшинг төсөөлнө. Өмнөх онуудын тоо мэдээлэл хотын морфологи шинжилгээ хийж үр дүнг үзэл баримтлал
шалгуур үзүүлэлтүүдийн хувьд хангалтгүй, тухайн шалгуур үзүүлэлт /концепц/ боловсруулах үйл ажиллагаанд тусгана.
нь тогтсон норм, нормативтай бол түүнийг үндэслэн, эсхүл тодорхой
мэдэгдэж байгаа хугацааны өөрчлөлтийг харгалзаж үзнэ. Мэргэжлийн хурал, хэлэлцүүлэг
УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулах явцад
Ижил цаг ууртай бүсэд байрлах хотуудын судалгаа төслийн зөвлөх баг нийт 6 удаа мэргэжлийн хэлэлцүүлэг зохион
Улаанбаатар хоттой ижил цаг ууртай газарзүйн бүсэд байрлах байгуулж гадаад, дотоодын мэргэжилтэн, зөвлөхүүдийн санал,
хотуудын мэдээлэлд үнэлгээ хийж Улаанбаатар хоттой адил төстэй зөвлөмжүүдийг нэгтгэн шинжилж, үр дүнг үзэл баримтлал /концепц/
нийслэл хотуудыг сонгож, тэдгээр хотуудын хөгжлийн түүхэн замнал, боловсруулах явцад тусгасан
хэтийн хөгжлийн таамаглал, хөгжлийн ерөнхий төлөвлөлтийн үзэл (Хавсралт 1).

УЛААНБААТАР 2040 23

1 ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ

1.5 УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН 1.7 УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН
ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ
ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ КОНЦЕПЦ
/КОНЦЕПЦ/БОЛОВСРУУЛАЛТ БОЛОВСРУУЛАХ УРАЛДААН

Хотын хөгжлийн алсын хараа 1.7.1 ЗОРИЛГО, ҮНДЭСЛЭЛ, УРАЛДААН
УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/-ын хүрээнд нийслэл
хотын ирээдүйн хөгжилд бодитоор хүрэх зорилготой хөгжлийн Уралдааны зорилго нь Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн
зорилтуудыг хот байгуулалтын бусад төлөвлөгөө, бодлого, ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлал, алсын хараа, зорилго,
шийдвэрүүдтэй уялдуулан, өргөн хүрээг хамарсан нэгдсэн чиг зорилт, тэргүүлэх чиглэлийг тодорхойлоход чиглэсэн болно.
баримжаа болох алсын харааг тодорхойлов. УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулах
уралдааныг Нийслэлийн Засаг даргын 2018 оны 10 дугаар сарын
Хотын хөгжлийн стратеги 04-ны А/921 дугаартай захирамжийн дагуу Нийслэлийн Хот
УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/-ын хүрээнд тухайн төлөвлөлт, ерөнхий төлөвлөгөөний газар, Хот Төлөвлөлт Судалгааны
төлөвлөлтийг хэрэгжүүлснээр урт, дунд хугацаанд нийгэм, эдийн Институт /хуучнаар Нийслэлийн Зураг төслийн хүрээлэн/ хамтран
засгийн хөгжилд бий болохоор хүлээгдэж байгаа өөрчлөлтийг 2018 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдрөөс 11 сарын 12-ны өдөр хүртэл
илэрхийлсэн, тодорхой, хэмжиж болохуйц, хүрч болохуйц, 1 сарын хугацаанд мэргэжлийн байгууллага, мэргэжилтнүүдийн дунд
хэрэгжихүйц бодитой өөрчлөлтийг илэрхийлсэн, үр нөлөөнд нээлттэй зохион байгуулсан.
тулгуурласан зорилгуудыг тодорхойлов. Уг уралдаан нь УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/
боловсруулах уралдаан, шүүмжийн уралдаан гэсэн хоёр үе шаттай
Хотын хөгжлийн стратегийн зорилт зохиогдсон ба концепцын уралдаанд нийт 6 баг, шүүмжийн
УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/-ын хүрээнд уралдаанд нийт хот төлөвлөлтийн салбарын мэргэжлийн 10
тодорхойлсон зорилгын үр нөлөөнд тулгуурласан тодорхой, хэмжиж оролцогчдын материал ирсэн. Уралдаанд ирүүлсэн материалаар
болохуйц, хүрч болохуйц, хэрэгжихүйц бодитой зорилтуудыг МАЭ-ийн үзэсгэлэнгийн танхимд үзэсгэлэн гарган, олон нийтээс
дэвшүүлэв. санал, шүүмж аван, уралдаан дүгнэх комисс дүгнэсэн.

Хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлүүд Зураг 1.1 УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулах
УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/-ын зорилтуудын уралдааны постер
хоорондын нөлөөлөл болон бусад бодлогын баримт бичгийн
зорилтуудын хэрэгжилтэд үзүүлэх нөлөөллийг үнэлсний үндсэн дээр
хамгийн их эерэг нөлөөлөл үзүүлэх зорилтуудаас сонгон хөгжлийн
тэргүүлэх болон нэмэлт чиглэлүүдийг тодорхойлов.

1.6 УЛААНБААТАР ХОТЫН 2040
ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ
ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
/КОНЦЕПЦ/-ЫН НӨЛӨӨЛЛИЙН
УРЬДЧИЛСАН ҮНЭЛГЭЭ

УБХ2040ХХЕТ-ний үзэл баримтлал /концепц/-ыг хэрэгжүүлснээр
эдийн засгийн хөгжил, захиргааны үйл ажиллагаанд үзүүлэх
нөлөөллийг дараах шалгуур үзүүлэлтийн дагуу хийж гүйцэтгэнэ.
Үүнд:

• Монгол Улсын Засгийн газар 2016 онд баталсан “Хөгжлийн
бодлогын баримт бичиг боловсруулах нийтлэг журам”-ын 4
дүгээр хавсралтад заасан нийгмийн хөгжилд үзүүлэх нөлөө,
хууль тогтоомж болон эрх зүйн тогтолцоонд үзүүлэх нөлөө

• Одоогийн байдлаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа
байгууллага, институцийн тогтолцоонд үзүүлэх нөлөө болон
Хот байгуулалтын тухай Монгол Улсын хуулийн 3.1.1 -д
заасан Бүтээн байгуулалт, орон зайн өөрчлөлтөд үзүүлэх
нөлөөллийн шалгуур үзүүлэлт

24 УЛААНБААТАР 2040

ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ 1

Зураг 1.2 НЗД-ын УБХ2040ХХЕТ-ний Зураг 1.3 Концепц боловсруулах Зураг 1.4 УБХ2040ХЕТ-ний концепц
концепц боловсруулах уралдаан зохион уралдааны даалгавар боловсруулах уралдааны удирдамж
байгуулах захирамж

1.7.2 УРАЛДААНЫ ДҮН Зураг 1.5 Шинэ хот баг (зураглал)

Үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулах уралдаанд дараах зургаан
баг оролцсон. Үүнд (цагаан толгойн үсгийн дарааллаар):
• Их нийслэл гал
• Их хүрээ
• Монгол архитектур дизайн
• Улаанбаатар 2040
• Шинэ хот
• ШУТИС, БАТС
Үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулах уралдааны журмын дагуу
багуудын боловсруулсан төслүүдийг шалгаруулах комисс дүгнэж
Шинэ хот багийн төсөл шалгарсан. Шагналт байранд Их нийслэл
гал, Их хүрээ, Улаанбаатар 2040, ШУТИС, БАТС багууд шалгарсан.

Шинэ хот баг (зураглал)

УЛААНБААТАР 2040 25

1 ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ

Зураг 1.6 Шинэ хот баг (зураглал) Зураг 1.8 Их Нийслэл гал баг (зураглал)

Зураг 1.7 Их Нийслэл гал баг (зураглал) Зураг 1.9 Их Нийслэл гал баг (зураглал)

26 УЛААНБААТАР 2040

ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ 1

Зураг 1.10 Их Нийслэл гал баг (зураглал) Зураг 1.12 Улаанбаатар 2040 баг (зураглал)

Зураг 1.11 Улаанбаатар 2040 баг (зураглал) Зураг 1.13 Улаанбаатар 2040 баг (зураглал)

УЛААНБААТАР 2040 27

1 ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ

Зураг 1.14 Улаанбаатар 2040 баг (зураглал) Зураг 1.17 Монгол архитектур дизайн баг (зураглал)

Зураг 1.15 ШУТИС-БАТС баг (зураглал) ШҮҮМЖИЙН УРАЛДААН

Зураг 1.16 Их Хүрээ баг (зураглал) Ш үүмжийн уралдаанд (үзэл баримтлал /концепц/ боловсруулах
уралдаанд оролцож буй материалд шүүмж өгөх) дараах хот
төлөвлөлтийн салбарын мэргэжлийн 10 оролцогчид оролцсон. Үүнд:
• Д.Бат
• Д .Оюунханд
• Н.Сүхбаатар
• О.Анхбаяр
• н.Алтанцэцэг
• Г .Гантулга
• Д.Золзаяа
• Г .Лхагвасүрэн
• Э .Төрболд
• П.Энхбаатар
У ралдааны журмын дагуу багуудын боловсруулсан
төслүүдийг шалгаруулах комисс дүгнэж Г.Гантулга -ын шүүмж
шалгарсан болно. Шагналт байранд Э.Төрболд, Д.Золзаяа,
П.Энхбаатар нар шалгарсан.

28 УЛААНБААТАР 2040

ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ 1

Зураг 1.18 Шагнал гардуулах үйл ажиллагаа өгөгдсөн Улаанбаатар хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл
Зураг 1.19 Шүүмжийн уралдааны ялагчид баримтлал /концепц/ – үзэл баримтлалын нийтлэг ойлголтыг олж
Зураг 1.20 Иргэд, мэргэжилтнүүдээс санал авсан байдал тогтооход чиглэнэ.
Үнэлгээний явцад уралдаанд ирүүлсэн төслүүдийн агуулгад дүн
шинжилгээ хийх, боловсруулсан мэдээллүүдийг харьцуулан
шинжлэх, нэгтгэн дүгнэх аргаар Улаанбаатар хотын хөгжлийн
ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлалын нийтлэг ойлголтуудыг
тодорхойлсон болно.
Багуудын дэвшүүлсэн хотын хөгжлийн үзэл баримтлалуудыг
харьцуулан шинжилж дараах үзэл баримтлал /концепц/-уудыг
тодорхойлов.

Алсын харааг тодорхойлсон байдал
Хотын хөгжлийн алсын хараа тодорхойлох үйл ажиллагааны
хамгийн чухал шалгуур, шаардлага нь зорилтот хугацаанд хүрч чадах
боломжит хөгжлийн хувилбарыг хөгжлийн хөтөлбөр, төлөвлөгөө
боловсруулж хэрэгжүүлэх талууд бүгдээр хүлээн зөвшөөрсөн нийтлэг
үзэл санааг тодорхойлоход оршино.
Улаанбаатар хотын хөгжлийн алсын харааг уралдаанд оролцсон 6
багаас 4 нь тодорхойлсон байна. Тэдгээрийн нийтлэг үзэл санааг
харьцуулан шинжилж дараах агуулгаар нэгтгэн дүгнэв.
Давтагдсан нийтлэг агуулгууд:
Иргэдийн боловсрол – Иргэдийн оролцоо – Тэгш эрх
Ухаалаг байдал – Бүтээлч байдал – Ухаалаг технологи
Эрүүл орчин – Аюулгүй орчин – Ногоон орчин
Өрсөлдөх чадвар – Ложистикийн зангилаа – Нээлттэй эдийн засаг
Уламжлал – Онцлог байдал
Их – Метрополис – Мега хот
Компакт – Цогц байдал

Хүн амыг тодорхойлсон байдал
Хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлал, алсын
харааг тодорхойлоход зорилтот хугацаа хүртэл өсөх хүн амын
өсөлтийн таамаглал суурь нөхцөл болдог.
Монгол улсын хүн амын 2040 он хүртэл өсөх өсөлтийн таамгийг
уралдаанд оролцсон зургаан багаас хоёр баг тоймлон тооцсон
байна.
Харин Улаанбаатар хотын хүн амын 2040 он хүртэл өсөх өсөлтийн
тооцоог уралдаанд оролцсон зургаан багаас гурван баг тоймлон
тооцсон байна.

Зураг 1.21 Тооцсон таамаглалуудын дундаж үзүүлэлт

Монгол улсын УУллааааннббааааттаарр ббүүссыынн Улаанбаатар хотын
хүн ам ххүүнн аамм хүн ам

1.7.3 УРАЛДААНЫ ҮР ДҮНГ ХАРЬЦУУЛСАН 4,680,000 2,470,000 2,000,000
ШИНЖИЛГЭЭ
Хотын хөгжлийн зорилгыг тодорхойлсон байдал
Уралдааны үйл ажиллагаа дуусгавар болсны дараа шалгаруулах Онцлог дүр төрх
комиссын дүгнэсэн үйл ажиллагаанаас үл хамааран үзэл баримтлал / Ухаалаг иргэд
концепц/ боловсруулах төслийн баг төслүүдийн үр дүнд үнэлгээ хийж Тогтвортой эдийн засаг – Ухаалаг ложистик
гүйцэтгэсэн. Үнэлгээний ажлын зорилго нь уралдааны удирдамжаар
УЛААНБААТАР 2040
29

1 ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ

Ногоон байгууламж – Эрүүл орчин – Аюулгүй орчин – Ногоон хот
– Экосистемийн тогтвортой байдал
Хөгжлийн хөтөч – Өрсөлдөх чадвар
Их нийслэл – Мега хот
Тээврийн эрчим – Дэд бүтцийн үр ашигтай ажиллагаа – Нийгмийн
үйлчилгээний хүртээмж
Нутаг дэвсгэрийн тэлэлтийг хязгаарлах – Хүн амын нягтралын
зохистой түвшин
Ээлтэй хот
Хотын хөгжлийн зорилтыг тодорхойлсон байдал
Байгаль орчинд ээлтэй хот – Ухаалаг хэрэглээ – Ухаалаг хот
Оюунлаг – Бүтээлч – ЕБС, цэцэрлэгийн тоо – Соёлын үйлчилгээний
хүртээмж – Иргэдийн оролцоо
Эрүүл, аюулгүй орчин – Ногоон бүсийн сүлжээ – Агаарын бохирдол
– Хөрсний бохирдол – Газар хөдлөлтийн эрсдэл
450х450м хэмжээтэй блок – Нэг урсгалтай замын сүлжээ
Багтаамж ихтэй тээврийн сүлжээ – Явган, унадаг дугуйн сүлжээ –
Эко тээвэр
Ажилгүйдлийн тоо – НХНДНБ – Үйлдвэрлэлийн тоо, төрөл – Эдийн
засгийн төв – Аялал жуулчлал – Ногоон эдийн засаг
Сайн засаглал – Хот байгуулалтын цахим мэдээллийн сан – Хууль
эрх зүйн тогтолцоо – Тогтвортой засаглал – Хөгжлийн загвар

`

30 УЛААНБААТАР 2040

ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ 1

Хүснэгт 1.1 Уралдааны үр дүнг харьцуулсан шинжилгээ

Баг Хотын алсын Хотын хөгжлийн зорилго Хотын хөгжлийн зорилт Хотын хөгжлийн тэргүүлэх чиглэл
хараа
Их нийслэл • Уур амьсгалын өөрчлөлтөнд
гал Оюунлаг иргэдтэй,
ухаалаг, бүтээлч дасан зохицон, даван туулах дархлаатай
метрополис – Их
нийслэл хот болох болох

• Байгаль орчинд ээлтэй

ногоон хот болох “Шавхагдах болон

шавхагдашгүй байгалийн нөөцийг үр

ашигтайгаар хэрэглэсэн, ухаалаг хот”

гэсэн тэргүүлэх чиглэл 2-ын хүрээнд:

• Шавхагдах нөөц баялгийг ариг

гамтай, хамгийн үр дүнтэйгээр ашиглах

• Оюуны болон сэргээгдэх

нөөц баялгийг үр бүтээлчээр ашиглах

“Харилцан үр ашигтай олон улсын

хамтын ажиллагаанд өөрийн байр

Олон улсад өөрийн байр • Уур амьсгалын өөрчлөлтөнд дасан зохицон, сууриа эзэлсэн дэлхийн оюунлаг хот”
даван туулах дархлаатай, байгаль орчинд ээлтэй хот
сууриа эзэлсэн, Монгол өв • Шавхагдах болон шавхагдашгүй байгалийн гэсэн тэргүүлэх чиглэл 3-ын хүрээнд:
нөөцийг үр ашигтайгаар хэрэглэсэн, ухаалаг хот
соёл, үндэсний онцлог, дүр • Харилцан үр ашигтай олон улсын хамтын • Дэлхийн хиймэл оюун ухааны
ажиллагаанд өөрийн байр сууриа эзэлсэн дэлхийн
төрхийг орчин үеийн шинэлэг оюунлаг хот төв хот болох
• Эдийн засгийн өсөлтийн шинэ эх үүсвэрийг
шийдэлтэй чадварлаг хослуулан бий болгож. биеэ даах чадвартай тогтвортой өсөлтийг • Археологи, палеонтологи,
хангасан бүтээлч хот
хөгжүүлэхүйц ухаалаг иргэдтэй, • Сайн засаглал, ёс суртахуунтай иргэдийн динозавр, антропологийн үзмэр,
хамтын ажиллагааг хөгжүүлсэн шинэлэг хот
биеэ даасан эдийн засаг нь • Эрүүл, аюулгүй, тааламжтай, тав тухтай судлагдахуунтай Ази тивийн түүх, соёл,
амьдралын орчинг бүрдүүлсэн тохилог хот
тогтвортой өсөлтөө хангасан, спорт, урлаг, мэдээлэл, технологийн

онгон байгаль, ногоон байгууламж тулгуур төв хот болох

давамгайлан цогцлоосон, • Хэрэглэгч хотоос бүтээгч хот

эрүүл аюулгүй орчин тав тухтай болох

амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх • Ажилгүйдэл, ядуурлыг бүх

Монгол Улсын цохилох зүрх, түвшинд тэглэсэн, амар амгалан, аз

хөгжлийн хөтөч “ИХ НИЙСЛЭЛ жаргалтай хот болох сайн засаглал,

УЛААНБААТАР” хот болох ёс суртахуунтай иргэдийн хамтын

ажиллагааг хөгжүүлсэн шинэлэг хот”

гэсэн тэргүүлэх чиглэл 5-ын хүрээнд:

• Сайн засаглалыг тогтоож, өр,

хувийн хэвшлийн түншлэлийг хангах

• Ёс суртахуунтай, оюун санаа,

сэтгэлгээний өндөр чадавх бүхий

иргэдийг төлөвшүүлэх эрүүл, аюулгүй,

тааламжтай, тав тухтай амьдралын

орчинг бүрдүүлсэн тохилог хот” гэсэн

тэргүүлэх чиглэл 6-гийн хүрээнд:

• Тав тухай, тааламжтай орчинг

бүрдүүлэх

• Эрүүл, аюулгүй хот болох

• Шинэ төлөвлөлтийг тодорхойлогдсон

• Хот төлөвлөлтийг бүсүүдэд 450x450 метр (ойролцоогоор) хэмжээс бүхий
боловсронгуй болгох
• Тээврийн эрчмийг хайрцагласан (block) системтэйгээр төлөвлөнө.
сайжруулах
• Ногоон хотыг бий болгох • Нэг урсгалт замын систем төлөвлөнө.

Их хүрээ Тодорхойлоогүй • Хотын гадуур тойрон өнгөрөх замын төлөвлөлт Тодорхойлоогүй
Тодорхойлоогүй
хийнэ.

• Хотын төвийг дайран өнгөрөх олон буудалт

төмөр замын чиглэл гаргана.

• Ногоон бүсийн сүлжээ бий болно.

Монгол Тодорхойлоогүй Тодорхойлоогүй Тодорхойлоогүй
архитектур

дизайн

УЛААНБААТАР 2040 31

1 ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ /КОНЦЕПЦ/ БОЛОВСРУУЛСАН АРГА ЗҮЙ

• Э р ү ү л , • Сургууль цэцэрлэгийн тоог нэмэгдүүлж,
салбарын боловсон хүчнийг чадавхжуулах, ЕБС-ийн
аюулгүй хот, насны бүх хүн амыг сургуулийн үйлчилгээнд хамруулах • Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн
• Соёлын үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлж
• И р г э д д э э Хүн амын өсөлт, шилжилт олон улсын үйл ажиллагаа идэвхтэй зохион байгуулж туслах салбарууд
хөдөлгөөнөөс үүдсэн хотын арга хэмжээний тоог 3 дахин нэмэгдүүлэх
тэгш хүртээмжтэй нутаг дэвсгэрийн тэлэлтийг • Ажилгүйдлийн түвшинг олон улсын жишгээр • Аялал жуулчлал, түүнтэй
хязгаарлаж одоо байгаа болон нийт хөдөлмөрийн насны хүн амын 3 хувьд хүргэх
хот, шинээр байгуулах дэд бүтцийн • Хот байгуулалтын цахим мэдээллийн сан холбогдолтой салбарууд
ашигтай ажиллагаа, иргэдийн бүрдүүлж, хэрэглээг нэмэгдүүлэх
Улаанбаатар • Зүүн хойд амьдралын чанарыг хангахуйц • Ногоон хөгжлийн сан зэрэг олон улсын • Арьс шир, ноолууран
2040 хүн амын нягтралын зохистой байгууллагын дэмжлэгтэйгээр сэргээгдэх эрчим хүчний
Азид өрсөлдөх түвшин бүрдүүлж хөгжүүлэх эх үүсвэрүүдийг нэмэгдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл
• Нийт зорчилтын тоо хэмжээнд явган болон
чадвартай хот унадаг дугуйн зорчилтын эзлэх тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх • Мэдээлэл, харилцаа холбоо,
• Гэр суурьшлын бүсэд бие даасан дулааны эх
• үүсвэр нэмэгдүүлэх бизнесийн зөвлөгөө өгөх үйлчилгээний
• Шинэ цэвэрлэх байгууламж байгуулах
Нүүдэлчдийн • Нэг хүнд ногдох ДНБ- хэмжээг 11 мянган ам салбарууд
долларт хүргэх
уламжлалт хот • Татварын шинэ төрлүүдийг бий болгож хувь
хэмжээг зохистой түвшинд тогтоох
болох • Бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн тоо хэмжээ,
төрөл зүйлийг нэмэгдүүлэх
• Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтыг
нэмэгдүүлэх
• Агаарын бохирдлын зэргийг зөвшөөрөгдөх
хэмжээнд хүргэх
• Газар хөдлөлтийн эрсдэлийн зэргийг 25 хүртэл
хувиар бууруулах
• Ариун цэврийн байгууламжтай холбоотой
хөрсний нянгийн бохирдлыг 25 хувиар бууруулах
• Бүхий л шатанд иргэдийн үйл ажиллагаа,
оролцоог нэмэгдүүлэх
• Хот байгуулалтын салбарын хууль эрхзүйн
тогтолцоог сайжруулахад манлайлан оролцох

Шинэ хот Ногоон орчин бүхий Ээлтэй хот болох • Дэлхийн эдийн засгийн сүлжээний хүчирхэг • Уул уурхайг дэмжих болон уул
Компакт хот болох бизнес төв уурхайн үйлдвэр
• Хүрээлэн буй орчин – эрүүл ногоон хот • Аялал жуулчлал
• Олон улсын аялал жуулчлалын хот, шинжлэх • Үйлдвэр худалдаа үйлчилгээ
ухаан технологид суурилсан ногоон эдийн засаг • Мэдээлэл харилцаа, технологи
• Тогтвортой засаглал инноваци
• Хөдөө аж ахуй, хүнсний үйлдвэр
• Тээвэр ложистик, транзит
тээвэр

Монгол улсын • Ухаалаг хотын урьдач нөхцөлийг судлах;
• Хотын үйлдвэрлэл, үйлчилгээний төвлөрөл,
уламжлалт ялгарлыг тодорхойлох замаар хөгжлийн загвар, шийдлийг
боловсруулах;
соёлыг ухаалаг Уян хатан, дэлхийн хэмжээнд • Хотын бүс доторх бараа, материалын урсгалыг
өрсөлдөх чадвартай, иргэд оршин оновчтой болгож замын хөдөлгөөний ачааллыг бууруулж,
технологитой суугчдад нийгмийн үйлчилгээг эко тээврийн шийдлийг загварчлах;
ойртуулсан, байгалийн баялаг • Хотын баруун, зүүн бүсэд мега логистик төв
хослуулсан нөөц баялаг, экосистемийн үнэ байгуулан хотын доторх болон гадагшаа чиглэсэн бараа, • Өвөрмөц өнгө төрхийг агуулсан
цэнийг хадгалсан логистикийн материалын урсгалыг төрөлжсөн дистербютер төвүүдээр аюулгүй хот
өвөрмөц ухаалаг шийдэлтэй мега хот дамжуулан оновчтой болгож замын хөдөлгөөний • Агаарын бохирдолгүй экосистем
болно. түгжрэлийг бууруулах; бүхий ногоон хот
онцлогтой, ногоон • Хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээний зах зээл • Ая тухтай амьдрах таатай орчин
ба хүн амын зорчих эргэлт, нийлүүлэлтийн судалгааг • Тогтвортой, ухаалаг шийдэл
ШУТИС, өсөлтийг хангах хийж сүлжээ төлөвлөлт болон зохион байгуулалтын бүхий хот
БАТС загвар шийдлийг боловсруулах;
энтрепренершип • Ухаалаг хотын хөгжлийн загвар, шийдлийг
боловсруулах;
бүхий нээлттэй

эдийн засагтай,

иргэдийн оролцоог

хангасан нээлттэй

засаглал бүхий

Азийн логистикийн

зангилаа мега хот

болно.

32 УЛААНБААТАР 2040

СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2

УЛААНБААТАР 2040 33



СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2

2. НИЙСЛЭЛ УЛААНБААТАР ХОТЫН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ,
СУДАЛГАА, ДҮГНЭЛТ

2.1 “УЛААНБААТАР ХОТЫГ 2020 • Хүний хөгжлийг хангах
ОН ХҮРТЭЛ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЕРӨНХИЙ • Хүрээлэн буй орчны тогтвортой хөгжлийг хангах
ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ТОДОТГОЛ, 2030 ОН • Эдийн засгийн хөгжлийн тэнцвэртэй байдлыг хангах
ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА” • Н ийгмийн хөгжлийн тэнцвэртэй байдлыг хангах
ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН БАРИМТ БИЧИГ • А рхитектур орон зайн бүтцийг боловсронгуй болгох
• Зам тээвэр, инженерийн үндсэн дэд бүтцээр хангах
Н ийслэл Улаанбаатар хот нь түүхэн хөгжлийнхөө явцад 1954 • Хот байгуулалтын үйл ажиллагаанд оролцогч
оноос эхлэн 1954, 1963, 1971, 1986, 2000 онуудад тухайн үеийн нийгэм э тгээдүүдийн эрх ашгийг тэгш хангах
эдийн засгийн хөгжлийн чиг хандлагад нийцүүлэн боловсруулагдсан • Улаанбаатар хотын олон улсын хамтын ажиллагаанд
6 –н удаагийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу хөгжиж, г үйцэтгэх үүргийг нэмэгдүүлэх
өнөөгийн дүр төрхөө олсон юм. • М онгол улсын нийслэлийн чиг үүргийг хангах
Сүүлчийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө буюу “Улаанбаатар • Монгол улсын эдийн засаг, бизнес, улс төр, шинжлэх
хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, ухаан, технологийн хамгийн том төвийн үүргийг хангах
2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага” хот байгуулалтын баримт
бичгийг 2010-2012 онуудад Хот Төлөвлөлт Судалгааны Хүрээлэн Хамрах хүрээ:
/хуучнаар Нийслэлийн Зураг төслийн хүрээлэн/-д боловсруулж, 2013 • Нийслэлийн буюу Улаанбаатарын бүсийн хөгжлийн
оны 2-р сард Монгол улсын Их Хурлын 23-р тогтоолоор баталж, ч иг хандлагыг Улаанбаатар хотын хөгжлийн эрчимтэй
хэрэгжүүлж байна. таталцал, нөлөөллийн орон зайн хил, хязгаар буюу Төв
аймгийн нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд
Зорилго: • Улаанбаатар хот орчмын орон зайн хязгаарыг төвийн
• Улаанбаатарын бүс, болон хот орчмын нутаг дэвсгэрийн 6 дүүрэг, Налайх дүүрэг, шинэ суурьшлын бүс хотхоны
хөгжлийн чиг хандлагатай уялдуулан Улаанбаатар хотын хилийн цэсийн хүрээнд
э кологи, нийгэм эдийн засгийн тэнцвэртэй байдлыг • У лаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөөний тодотголыг
хангах, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлагыг У лаанбаатар хотын барилгажих /35206 га/ нутаг
т одорхойлох дэвсгэрийн хүрээнд
• Х отын төлөвлөлтгүй тэлэлтийг зогсоож, өсөлтийн
менежментийг зохицуулах Төлөвлөлтийн хугацаа:
• “Нутаг дэвсгэрийн хот байгуулалтын бүсчлэл”-ийг • У лаанбаатар хотын хөгжлийн чиг хандлага 2020-2030 он
т огтоож, хотжилтыг хязгаарлах нутаг дэвсгэрийг • У лаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий
тодорхойлон газар ашиглалтын хяналтын тогтолцоог төлөвлөгөөний тодотгол 2012- 2020 он
бий болгох
Арга зүй: Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний
Төлөвлөлтийн зарчим: хөгжлийн öîãö áîäëîãî, Ìîíãîë óëñûí á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë
“Хүний хөгжлийг хангахуйц, тогтвортой ногоон хөгжил”-д áàðèìòëàë, Íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòûã 2020 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ
тулгуурласан, үндэсний болон хүн амын аюулгүй байдлыг хангасан, åðºíõèé òºëºâëºãºº, Óëààíáààòàð õîòûí ìÿíãàíû õºãæëèéí
газар нутгийн багтаамжид тохирсон, байгаль экологийн даацад çîðèëòóóä, Óëààíáààòàð á¿ñèéí õºãæëèéí õºòºëáºð, Óëààíáààòàð
нийцсэн, Аюулгүй, таатай орчныг хотын нутаг дэвсгэрт “ЖИГД” õîòûí åðºíõèé òºëºâëºãºº, õîò áàéãóóëàëòûí õºòºëáºðèéí ñóäàëãàà,
бүрдүүлэх Óëààíáààòàð õîòûí ãýð õîðîîëëûí õºãæëèéí ñòðàòåãè, ãýð õîðîîëëûã
îðîí ñóóöíû õîðîîëîë áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ хөтөлбөр, бусад үндэсний
хөтөлбөрүүд, салбарын стратегийн төлөвлөгөө, гадаадын хөрөнгө
оруулалтаар хийгдсэн судалгааны материал, төсөл, õºòºëáºð¿үд,
батлагдсан хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөнүүдийн төлөвлөлтийн

УЛААНБААТАР 2040 35

2 СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ Улаанбаатар хотын хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлүүд: Улаанбаатар
хотын 2030 оны хөгжлийн чиг хандлагыг дор дурдсан 6 тэргүүлэх
шийдэл, зорилго, зорилт, арга, зарчмыг харгалзан үзэж дараах чиглэлийн хүрээнд хэрэгжүүлэх үзэл баримтлалыг дэвшүүлсэн байна.
үндсэн 3 -н зарчим, шаардлагыг баримталсан.
Тэргүүлэх чиглэл 1: “ Нийслэл Улаанбаатар хотыг цаг уурын өөрчлөлт,
Нэгдүгээрт: Тогтвортой хөгжлийн тухай үзэл баримтлалд үндэслэн, ирээдүйд учирч болох гамшгийг даван туулах, дасан зохицох чадавх
хүний хөгжилд нөлөөлөх нөхцөлийг бүрдүүлэх, хүний хөгжлийн бүхий, аюулгүй, эрүүл, ногоон хот ”
төлөө үйлчлэх, удирдлагын бүтэц, механизмыг бүрдүүлэхтэй
холбоотой зарчмууд, хүн ам төвлөрөн суурьшсан хотын онцлог, Тэргүүлэх чиглэл 2: “ Нийслэл Улаанбаатар хотыг зохистой газар
суурин иргэншлийн хэв маягийг тусгасан зарчмууд зохион байгуулалт, дэд бүтэц, орон сууцны нөхцөл бүхий хүн амын
амьдралын таатай орчин бүрдүүлсэн хот ”
Хоёрдугаарт: Байгаль орчинтойгоо нэн зохицсон, нөөцийн үр
ашигтай зарцуулалт, байгаль орчны бохирдол, доройтлоос урьдчилан Тэргүүлэх чиглэл 3: “Иргэд, олон нийт болон хувийн хэвшлийг
сэргийлж, хүлэмжийн хийн ялгарал багатай, эдийн засгийн тогтолцоог төрийн үйлчилгээнд татан оролцуулдаг сайн засаглалтай, дэвшилтэт
бий болгоход чиглэгдсэн “Ногоон эдийн засаг”, “Ногоон үйлдвэрлэл”, хууль эрх зүйн орчин бүхий хот ”
“Ногоон өсөлт”, “Ногоон технологи”-ийн үзэл баримтлалуудыг
дэвшүүлж нийгэм, байгаль орчинд ээлтэй, тогтвортой хөгжлийн арга Тэргүүлэх чиглэл 4: “ Нийслэл Улаанбаатар хотыг эрчимтэй хөгжиж
аргачлал. буй дагуул хот, тосгодтой хүн амын нутагшилт, суурьшлын зохистой
тогтолцоонд суурилсан хот ”
Гуравдугаарт: Х отын нутаг дэвсгэрийн газар ашиглалтыг хамгийн
тохиромжтойгоор залж чиглүүлэх, хот байгуулалт, төлөвлөлт, газар Тэргүүлэх чиглэл 5: “ Нийслэл Улаанбаатар хотыг гадаад, дотоодын
ашиглалтын менежментийг зүй зохистой болгох зориулалтаар “Хот жуулчдын сонирхлыг татсан Азийн аялал жуулчлалын нэг төв хот”
төлөвлөлтийн бүсчлэлийн тогтолцоо”-г шинээр төлөвлөсөн. Хотын
газар нутгийн хот төлөвлөлтийн á¿ñ÷ëýëèéí àðãà÷ëàë íü õóâèéí ãàçàð Тэргүүлэх чиглэл 6: “Нийслэл Улаанбаатар хотыг өрсөлдөх
ýçýìøèã÷äýä èë¿¿ ýðõ ÷ºëºº îëãîõ ¿íäýñ, àðãà õýðýãñýë áºãººä ãàçàð чадвартай, олон улсын бизнесийн төв, дэлхийн хөгжилтэй орнуудын
õóâü÷ëàõ ÿâöàä õîòûí õºãæèëä õÿíàëò òàâèõ àðãà болох юм. жишигт хүрсэн хот”

Одоо байгаа төлөвлөлтийн аргачлалтай харьцуулахад Нийслэл Улаанбаатар хотын хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлүүдийг
бүсчлэлийн аргачлал дараах бололцоо олгоно: хэрэгжүүлэх стратегийн зорилтууд:

• Гàçàð ýçýìøèã÷, ºì÷ëºã÷äºä ãàçðàà àøèãëàõ, Тэргүүлэх чиглэл 1: “ Аюулгүй, эрүүл, ногоон хот ” -н хүрээнд
õ ºãæ¿¿ëýõýä íü çîðèóëæ, îäîîãèéíõîîñ èë¿¿ ñîíãîëòûí стратегийн 9 зорилт
ºðãºí áîëîìæ îëãîõ
• Гàçàð ýçýìøèã÷, ºì÷ëºã÷äºä ººðñäèéí íýãæ òàëáàðûí Тэргүүлэх чиглэл 2: ” Амьдралын таатай орчин бүрдүүлсэн хот ” -н
ãàçàðòàà õýðýãæ¿¿ëæ áîëîõóéö àøèãëàëòûí áîëîí хүрээнд стратегийн 13 зорилт
á àðèëãàæèëòûí òàëààðõ òîäîðõîé, öîãö ä¿ðýì æóðìûã
óðüä÷èëàí áèé áîëãîõ Тэргүүлэх чиглэл 3: “Сайн засаглалтай, дэвшилтэт хууль эрх зүйн
• Т îõèðîõã¿é àøèãëàëò áîëîí õîò áàéãóóëàëòûí ¿éë орчин бүхий хот ”-н хүрээнд стратегийн 8 зорилт
à æèëëàãààã ÿâóóëàõ áîëîìæã¿é áàéõ íºõöºëèéã
á àòàëãààæóóëñíààð íèéãìèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ Тэргүүлэх чиглэл 4: “ Хүн амын нутагшилт, суурьшлын зохистой
• Ү ð àøèãòàé ãàçàð àøèãëàëòûí õýâ õýìæýýã áàòàëãààæóóëæ, тогтолцоонд суурилсан хот ”-н хүрээнд стратегийн зорилт
º íäºð ÷àíàðòàé õîò áàéãóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààã
äýìæñýíýýð íèéãìèéí ýðõ àøãèéã äýìæèí òýòãýõ Тэргүүлэх чиглэл 5: “ Аялал жуулчлалын төв хот ” -н хүрээнд
• Èðãýäèéã õîòûíõ íü òºëºâëºëò, õîò áàéãóóëàëòûí ¿éë стратегийн 6 зорилт
àæèëëàãààíä òàòàí îðóóëàõ
Тэргүүлэх чиглэл 6: “ Дэлхийн хөгжилтэй орнуудын жишигт хүрсэн
2.1.1 УЛААНБААТАР ХОТЫН ХӨГЖЛИЙН хот” -н хүрээнд 8-н зорилт
ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ Тэргүүлэх чиглэлүүдийг хэрэгжүүлэх нийт 60 стратегийн зорилтуудыг
дэвшүүлсэн.
Алсын хараа: ОЛОН ЗУУНААР ӨРТӨӨЛӨН ШАЛГАРЧ ИРСЭН
УЛАМЖЛАЛТ НҮҮДЛИЙН ӨВ СОЁЛЫН ҮНЭТ ЗҮЙЛСДЭЭ 2.1.2 НИЙСЛЭЛИЙН ЭРЧИМТЭЙ ТАТАЛЦАЛ
ХҮНДЭТГЭЛТЭЙ ХАНДАН, ХҮНЭЭ ЭРХЭМЛЭН ДЭЭДЭЛСЭН, ГАЗАР НӨЛӨӨЛЛИЙН БҮСИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА
НУТГИЙНХАА ОНЦЛОГТ ЗОХИЦСОН, БАЙГАЛЬ ОРЧИНД ЭЭЛТЭЙ,
ДЭЛХИЙН ЗАХ ЗЭЭЛД ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРТАЙ, ӨНДӨР ТЕХНОЛОГИД Нийслэлийн эрчимтэй таталцал нөлөөллийн бүсийг нь Төв аймгийн
СУУРИЛСАН, ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, ЭДИЙН ЗАСАГТАЙ, МОНГОЛ ҮНДЭСНИЙ нийт нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд 7874,6 мян.га талбайг эзлэх бөгөөд
ХЭВ МАЯГ, ӨВӨРМӨЦ ДҮР ТӨРХ БҮХИЙ УХААЛАГ, МОНГОЛ УЛСЫН байгаль нутаг дэвсгэрийн нөхцөл нөөц, Улаанбаатар хоттой үүсгэж
НИЙСЛЭЛ ХОТ БОЛОХОД ОРШИНО. буй нийгэм, эдийн засгийн таталцал, харилцан нөлөөллийн чиг үүрэг
цаашдын хөгжлийн хандлагаараа 4 бүсэд хуваагдана
36 УЛААНБААТАР 2040

Зураг 2.1 Таталцал нөлөөллийн бүс СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2

Зураг 2.2 Улаанбаатарын бүс

Эð÷èìæñýí õºäºº àæ àõóéí á¿ñ: Ò ºâ àéìãèéí Çààìàð, Дагуул, хаяа хот тосгодын хөгжлийн хэтийн чиглэл: Улаанбаатарын
Áàÿíõàíãàé, Àðãàëàíò, Áàÿíöîãò, Áàÿí÷àíäìàíü, Óãòààë, Öýýë, бүсийн хүн амыг 2030 онд 1763.00 мянга байхаар тооцсон байна. Энэ
Áîðíóóð, Áàòñ¿ìáýð çýðýã íèéò 9 ñóì õàìðагдах бөгөөд эрчимжсэн хугацаанд бүсийн хүн ам Улаанбаатар болон дагуул хот тосгодод жигд
хөдөө аж ахуйг хөгжүүлнэ. Бүсийн тулгуур төв нь Баянчандмань, тархан байрлаж, дагуул хот тосгод нь тодорхой чиглэлийн үйлдвэр,
Аргалант байх бөгөөд эдгээр төвүүдэд хөдөө аж ахуйн худалдаа үйлчилгээ дагнасан, тэнцвэртэй хөгжсөн, оршин суугчдын
бүтээгдэхүүний агуулах, бөөний худалдаа, хүнсний үйлдвэрүүд амьдралын аятай орчин бүрдүүлсэн улс орны эдийн засагт чухал
төвлөрөн хөгжинө. байр эзлэх бүс болон хөгжинө. Тус бүс нутаг тэнцвэртэй хөгжсөнөөр
Улаанбаатар хот руу чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөн саарч, дагуул хот
Áàéãàëü õàìãààëàõ á¿ñ: Ò ºâ àéìãèéí Ýðäýíý, ̺íãºíìîðüò ñóìä, тосгод тэлж хөгжих бололцоо нээгдэнэ.
Ãîðõè-Тэрэлжийн байгалийн цогцолборт газар хамрагдах ба тусгай
хамгаалалттай газар нутаг болон нийслэлийн ундны усны эх, ойн • У лаанбаатар хот руу чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөнийг
санг хамгаалах үндсэн чиг үүрэгтэй бөгөөд эко-туризм, рекреацийг с ааруулах зорилгоор дагуул хот суурингуудыг үйлдвэрлэл,
хязгаарлалттай хөгжүүлэх, экологийн хамгаалалттай бүс болно. х өдөө аж ахуйн чиглэлээр түлхүү хөгжүүлж, Улаанбаатар
хот руу чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөнийг сааруулах
Àæ ¿éëäâýðèéí á¿ñ: Т ºâ àéìãèéí Ñýðãýëýí, Áàÿí, Áàÿíæàðãàëàí, • Дагуул хот, тосгодод үйлдвэрлэл үйлчилгээ явуулах,
Àðõóñò, Áàÿíäýëãýð ñóìä, Íèéñëýëèéí Áàãàíóóð Áàãàõàíãàé ä¿¿ðã¿¿ä ажиллаж, амьдрах тохилог орчинг бүрдүүлэх
õàìðàãäàн, үйлдвэржилтийг дэмжих бөгөөд Багануурт нүүрс-хими,
эрчим хүчний зэрэг хүнд үйлдвэрлэлийг, Багахангайд хүнс, хөнгөн Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний
үйлдвэр, ачаа тээврийн ложистик хөгжүүлэх бодлого баримтална. тодотгол хийх, 2030 оны хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлох
ажлын хүрээнд төлөвлөлтийн ерөнхий шийдлийг нийслэл буюу
Óëàìæëàëò ìàë àæ àõóé, àÿëàë æóóë÷ëàë ýðõëýõ á¿ñ: Ò ºâ Улаанбаатарын бүс, Улаанбаатар хот гэж хоёр хэсэг болгон авч үзэж
àéìãèéí Ýðäýíýñàíò, ªíäºðøèðýýò, Àëòàíáóëàã, Äýëãýðõààí, Á¿ðýí, байна.
Áàÿí-Өнжүүл, Лүн зэрэг 7 сум õàìðàãäàõ áà óëàìæëàëò áýë÷ýýðèéí
ìàë àæ àõóéã àÿëàë æóóë÷ëàëòàé õîñëóóëàí ýðõëýõ ãîë ÷èãëýлтэй Улаанбаатар хотын хэмжээнд: Улаанбаатар хотын барилгажих
áàéõ áà ÕÀÀ-í á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð, àãóóëàõ нутаг дэвсгэрийг 35206 га талбайд тогтоож, тухайн нутаг дэвсгэрт
çýðãèéã òºëºâëºí õºãæ¿¿ëíý. голын /Туул, Сэлбэ, Улиастай г.м/ хамгаалалтын 15 мянган га газар
нутаг байгаа ба хилийн доторх барилгажилтыг дэмжих бүсэд 20
Улаанбаатарын бүс буюу Нийслэлийн хэмжээнд: мянган га хамрагдана. Хотыг орон зайн хувьд найман төлөвлөлтийн
Улаанбаатар бүсийн хот байгуулалтын чиг хандлага, газар бүсээр зохион байгуулж, 1сая 400мянган хүн амтай байна.
ашиглалтын стратеги нь Ногоон бүсийн ойн газрын менежментийг
чухалчлан хотжилтыг хязгаарлах ялангуяа үер усны өндөр эрсдэлийг Төвийн бүс Түүхэн төв хэсэг, засаг захиргаа, орон
агуулсан хойд хэсэг, ундны усны нөөц бүхий зүүн хэсэг, Богдхан
уулын Дархан цаазтай газар бүхий өмнөд хэсэгт газар ашиглалтын с ууц, олон нийтийн суурьшил .
хориглосон болон хязгаарласан хүчин зүйлүүдийг тодорхойлон хатуу Зүүн бүс Өндөр технологийн үйлдвэр, орон сууц,
чанд хяналт тогтооно. Улаанбаатар бүсийн нутаг дэвсгэрийн газар
ашиглалтыг зохистойгоор тодорхойлон төлөвлөж хотын өсөлтийн о лон нийт, экологийн цэвэр үйлдвэрлэл
менежмент буюу барилгажилтыг хянах хуулиар зөвшөөрөгдсөн орон Баруун-1 бүс Орон сууц, олон нийтийн болон дахин
зайд хязгаарлана. Бүсийн нутаг дэвсгэрийг Хотжилтыг дэмжих буюу
барилгажуулах, Хотжилтыг хязгаарлах буюу хот байгуулалтын үйл төлөвлөж хөгжүүлэх суурьшил
ажиллагааг хатуу хязгаарлах нутаг дэвсгэр 2 хувааж хөгжүүлнэ. Баруун-2 бүс Үйлдвэрлэл
Баруун өмнөд бүс О рон сууц, олон нийтийн шинэ суурьшил

УЛААНБААТАР 2040 37

2 СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ н өхцөлийг сайжруулах ажлуудыг төлөвлөн хэрэгжүүлэх
Улаанбаатар хот нь цаашид хот төлөвлөлтийн
Баруун хойд бүс Гэр сууцны суурьшил 7 үндсэн бүс, 20 дэд бүсийн хэмжээнд хөгжих
Хойд бүс - Гэр сууцны суурьшил ба бүсүүдийн доторх газар ашиглалтын байдал
Шинэ бүс - Орон сууц, олон нийтийн шинэ суурьшил боловсронгуй болж тухайн бүсэд зөвшөөрөгдөх үйл
Зураг 2.3 Улаанбаатар хотын барилгажих нутаг дэвсгэр ажиллагааны чиглэлийг нарийн тогтоосон болно.

Зураг 2.4 Нутаг дэвсгэрийн зохион байгуулалт 2.2 “УЛААНБААТАР ХОТЫГ 2020
ОН ХҮРТЭЛ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЕРӨНХИЙ
Олон төвт хотын тогтолцоо: Хотын төвийг “Их тойруу”, ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ТОДОТГОЛ, 2030
Шинэ-Яармаг” гэсэн хуучин болон шинэ төвүүд, Шинэ хот, Сонсголон, ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА”-Н
Гурвалжин, Баянхошуу, Сэлбэ, Амгалан гэсэн 6 дэд төвүүдийг шинээр ХЭРЭГЖИЛТИЙН БАЙДАЛ
байгуулна. Эдгээр төвүүдэд худалдаа үйлчилгээ, орон сууц, олон
нийтийн барилга байгууламж төвлөрнө. Нийслэлийн Зураг төслийн хүрээлэнд 2017-2018 онуудад “Улаанбаатар
Суурьшлын тогтолцоо: Хотын нутаг дэвсгэрийн суурьшлыг жигд хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол,
оновчтой болгох зорилгоор төлөвлөлтийн бүсүүд нь орон сууцны 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага” –ын хэрэгжилтийг дүгнэх,
22, олон нийтийн 10, гэр сууцны 10, үйлдвэрийн 5 буюу нийт 47 хот байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээ боловсруулах ажлыг хийж
төлөвлөлтийн нэгж хорооллуудад хуваагдана. гүйцэтгэжээ. “УБЕТ-2020/2030” н 2020 он хүртэлх зорилтуудын
Зүй зохистой хот төлөвлөлтийн бүсчлэлийн тогтолцоо: Барилгажих хэрэгжилтийг одоогийн байдалтай харьцуулж, үнэлгээ дүгнэлт өгсөн
нутаг дэвсгэрийн хязгаарт хотыг төрөл бүрийн үйл ажиллагаа явуулдаг байна.
цогц систем болохынх нь хувьд, хөгжих нөхцөлийг нь хангахуйц хот Хэрэгжилтийн байдлын дүгнэлтэд Confirmative болон Performative
төлөвлөлтийн бүсчлэлийн тогтолцоог боловсруулж мөрдүүлнэ: үнэлгээний аргуудыг ашиглаж 2010 – 2017 онуудыг хамруулан, нутаг
• Хотын бүтцийг зохион байгуулах, дэвсгэрийн хувьд Улаанбаатарын бүс, Улаанбаатарын хот орчим,
• Нийтийн аж ахуйн барилга, байгууламжуудыг барьж Улаанбаатар хот тус бүрээр шинжилж, 2017 оны байдлаар хот
байгуулах, түүнийг сайжруулах, байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээг өгч 2010 онтой харьцуулсан байна.
• Газар ашиглалтыг зохистой болгох, Үнэлгээ, дүгнэлт, зөвлөмжүүдийг дараах чиглэлүүдээр гарсан байна.
• Хотын оршин суугчдын эрүүл ахуй, амьдрах орчны
• Байгаль газар зүйн байдал
38 УЛААНБААТАР 2040 • Газар ашиглалт, зохион байгуулалт
• Х от байгуулалт, барилгажилт
• Н ийгэм эдийн засаг
• И нженерийн бэлтгэл арга хэмжээ
• Дэд бүтцийн хангамж

Зорилго: “УБЕТ-2020/2030” баримт бичгийн хэрэгжилтэд дүн
шинжилгээ хийж, дүгнэлт гаргаж, хот байгуулалтын үнэлгээ
боловсруулах

Аргачлал, арга зүй: МОНГОЛ УЛСЫН ЗАСГИЙН ГАЗРЫН 2017
ОНЫ 89-Р ТОГТООЛООР БАТАЛСАН БОДЛОГЫН БАРИМТ БИЧГИЙН
ХЭРЭГЖИЛТ, ЗАХИРГААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ
ХЯНАЛТ ШИНЖИЛГЭЭ, ҮНЭЛГЭЭ ХИЙХ НИЙТЛЭГ ЖУРАМ

Confirmative analysis - “ Зорилт хангагдсан эсэхийг үр дүнгээр нь
баталгаажуулах” харьцуулалтын арга
Performative analysis - “Зорилгод хүрэхэд шаардлагатай арга
хэмжээнүүдийг авсан эсэхийг үнэлэх”

Ерөнхий төлөвлөгөөнд дэвшүүлсэн зорилтуудын биелэлтийг 2016 оны
түвшинд хот төлөвлөлтийн чиглэл тус бүрээр үнэлэхэд хэрэгжилтийн
дундаж үнэлгээ 25,2% -тай байна.

СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2

2.2.1 ХОТ ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН БАРИМТ БИЧГИЙН мөрдүүлэх шаардлагатай байна. Голын сав газрын экосистемийг
ХЭРЭГЖИЛТИЙН БАЙДЛЫН ДҮГНЭЛТ тэтгэж, усны нөөцийг нэмэгдүүлэх, сайжруулах, эргийн шугуй, нуга
татмын ургамлан бүрхэвчийг хамгаалж, сэргээх ажлуудыг нэн даруй
БАЙГАЛЬ ОРЧИН ГАЗАР ЗҮЙН БАЙДАЛ: Хот орчмын нутаг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай.
дэвсгэрийн агаар, ус, хөрс тоосонцрын бохирдол хэт өндөр болсон.
Усны хэрэглээ их байгаа нь Туул голын сав газрын усны нөөц багасах Х отын эрүүл ахуй: Нутаг дэвсгэрийн газрын нэгдмэл сангийн
үндсэн нөхцөл болж байна ангилал, хот байгуулалтын норм, дүрмийн дагуу тогтоох бүсчлэлийг
уялдуулан, харилцан хамааралтайгаар шинэчлэн тогтоож, төрөлжүүлэх
Уур амьсгал: Уур амьсгалын хурдацтай өөрчлөлтөөс шалтгаалан шаардлага нь тулгамдсан гол асуудал болоод байна.
нийслэл орчмын нутаг дэвсгэрт сүүлийн жилүүдэд хур тунадас
нэмэгдэж байгаа боловч хотжилтын нөлөөгөөр хөрсөнд ус шингээх Ц ахилгаан соронзон орон: Цахилгаан соронзон орны хэмжээ
чадамж буурснаас шалтгаалан үерийн гамшгийн статистик мэдээ ихээхэн нэмэгдэж тэр хэмжээгээр хүний эрүүл мэндэд сөргөөр
өссөн. нөлөөлөх явдал нэмэгдсээр байна. Цахилгаан соронзон орны
хэмжээг эрүүл ахуй- хамгаалалтын бүсэд жилд нэгээс доошгүй удаа
А гаарын бохирдол: Монгол Улсын хэмжээнд эрх зүйн орчин хэмжиж шалгаж байх ёстой. Долгион үүсгэгч станц төхөөрөмжүүдийн
харьцангуй сайн боловч үйл ажиллагааны хэрэгжилтийг хангах, байршлыг хянах, зөвшөөрөл олгохдоо эрүүл ахуйн хамгаалалтын
зохицуулах эрх зүйн орчин дутмаг байна. Иймээс холбогдох норм, шаардлагыг хангах шаардлагатай.
байгууллагуудын хамтын үйл ажиллагааг хангах, хэрэгжилтийг дүгнэх
системийг зохицуулах эрхзүйн орчинг сайжруулах шаардлагатай Т усгай хамгаалалттай газар нутгийн ашиглалт, хамгаалалт:
байна. Нийслэлийн хэмжээнд 2017 оны байдлаар улсын болон орон нутгийн
“ УБЕТ-2020/2030” -д тусгагдсан агаарын бохирдлыг 70 хүртэл хамгаалалтанд авсан 102950.89 га газар байгаа бөгөөд энэ нь
хувиар бууруулах зорилт үндсэндээ биелээгүй буюу эсрэгээрээ нийт нутгийн 21.9 хувийг эзэлж байна. Иймээс экологийн тэнцвэрт
агаарын бохирдол 2010 оны түвшнээс нэмэгдсэн үзүүлэлт гарч байдлыг хадгалах үүднээс тусгай хамгаалалтанд авах газрын хэмжээг
байна. Ийнхүү хэрэгжилт хангалтгүй болох болсон үндсэн шалтгаан нэмэгдүүлэх ажлыг эрчимжүүлэн ажиллах нь зүйтэй. Богдхан уулын
нь агаарын бохирдлыг бууруулах төлөвлөлтийг ихэвчлэн урт дархан цаазат газар нь дэд бүтэц сайн хөгжсөн, байгалийн иж
хугацаанд хэрэгжих, их хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаардсан бүрдлийг төлөөлсөн үзэсгэлэн төгөлдөр олон амуудтайгаас гадна
хэрэгжүүлэх арга хэмжээнүүдийг сонгон авсан, хүн амын механик соёлын өв ихтэй учир аялал жуулчлалын төв болгон хөгжүүлэх
өсөлтийг тооцоолоогүй, агаарын бохирдлын гол эх үүсвэр болох гэр боломжтой.
хорооллоос гарч буй агаарын бохирдолд авах арга хэмжээг бүрэн
тодорхойлоогүйтэй холбоотой. Гамшгийн менежмент: 2 010 оноос гамшгийн менежментийн
тогтолцоог бий болгох, тасралтгүй үйл ажиллагааг хангах хууль,
Х өрсний бохирдол: Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгагдсан үндэсний хөтөлбөр, үндэсний стандарт, аргачлал зэрэг нь батлагдан
ажлуудыг хийснээр хөрсний бохирдол хэдэн хувь буурахыг гарсан нь хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах зорилтоо бүрэн
тодорхойлон заагаагүй нь хэрэгжилтийг үнэлэхэд хүндрэл учруулж биелүүлсэн гэж үзэж болно. Харин хууль эрх зүйн орчны дагаж
байна. Нөгөө талаас, хөрсний бохирдлыг тодорхой хэмжээгээр мөрдөх, хэрэгжүүлэх, иргэдэд мэдээлэл түгээх үйл ажиллагаа
бууруулахын тулд олон арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлэхээр хангалтгүй байна.
төлөвлөсний дагуу зарим ажлууд нь хэрэгжиж, дийлэнх нь У лаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний
хэрэгжээгүйн үр дүнд хөрс хүнд элементээр бохирдож 2010 оны тодотгол, 2030 оны хөгжлийн чиг хандлагын баримт бичигт тусгагдсан
түвшинтэй харьцуулахад бохирдол ихэссэн гэсэн дүгнэлт гарч байна. Улаанбаатар хот болон Налайх, Багануур, Багахангай дүүргүүдийн
Үүнд: шатахуун түгээх станцуудын бохирдол болон гэр хорооллын М1:10000 газар хөдлөлийн бичил мужлалын зураглал, судалгааны
тооцоолоогүй тэлэлт гэх мэт болно. Шатахуун түгээх станцуудын ажлыг хийж гүйцэтгэсэнээр газар хөдлөлийн бичил мужлалын
тоо жилд дунджаар 8-9 ширхгээр нэмэгдсээр байна. Түүнчлэн зураглал хийх зорилт бүрэн биелэгдсэнээр хот төлөвлөлтийн төрөл
гэр хорооллын хэмжээ 48825-аар нэмэгдсэн нь хөрсний нянгийн бүрийн судалгаанд ашиглах бүрэн боломжтой болсон байна.
бохирдлын гол эх үүсвэр болоод байна. Энэ нь гэр хорооллын огцом Судалгааны ажлын үр дүнг Газар зохион байгуулалт, геодези зураг
тэлэлт, нүхэн жорлон болон бохирын цооногт тавих стандартыг зүйн газрын “Орон зайн өгөгдлийн дэд бүтэц” https://geoportal.nsdi.
хэрэгжүүлэх эрх зүйн орчин бүрдээгүй, санхүүжилтийн эх үүсвэр gov.mn/gzbgzzg/home/-д байршуулсан учраас мэдээллийн ил тод,
тодорхойгүй, техник технологи нэвтрүүлэх талаар судалгаа хангалтгүй хүртээмжтэй байдлыг бүрэн хангаж байна.
зэргээс шалтгаалан хэрэгжээгүй байна. Мөн барилгын газар хөдлөлийг тэсвэрлэх чадварын үнэлгээ 2011
оноос хийгдэж байгаа нь сайшаалтай боловч барилга байгууламжийг
Усны бохирдол: Азотын бохирдол өнгөрсөн хугацаанд нэн чухал бүрэн хамарч чадахгүй байгаа нь санхүүжилт байхгүй шалтгаанаар
асуудалд тооцогдоогүй байсан боловч өнгөрсөн жилүүдэд Туул хийгддэггүй байна.
голын гадаргын усан дахь азотын бохирдол нэмэгдсэн байна. Энэ нь Зарлан мэдээллийн дуут дохиоллын цамхаг нь хүн ам ихээр төвлөрсөн
ХСУХАТТ хуулийн ”Иргэн хувийн хэрэгцээндээ зориулж гаргасан усны нийслэл Улаанбаатар хот, дүүргүүдийн гудамж талбайд суурилагдсан
эх үүсвэрээс бусад хэрэглэгчийг усаар хангах нөхцөлд хамгаалалтын хэдий ч орчны дуу чимээ, барилга байгууламжаас шалтгаалан
болон эрүүл ахуйн бүсийн дэглэмийг мөрдөнө” гэсэн заалтыг зөрчиж иргэдэд дууны тархалт хангалттай хүрч ажиллахгүй байна. Иймээс
байна. Гэр хорооллын ус түгээх байрны орчин бохирдолтой, иргэд дуут дохиоллын цамхгийн тоог нэмэх, нөлөөллийг нарийн судлах
өөрсдийн гаргасан худгаас шинжлүүлээгүй ус хэрэглэсэн зэргээс шаардлагатай.
өвчин үүсэх, эрүүл орчны дэглэм алдагдах магадлалтай учраас дээрх Суурь судалгаа хийхэд нарийвчилсан мэдээлэл дутмаг, байгууллага
худгуудыг шинжилгээнд бүрэн хамруулж, эрүүл ахуйн дэглэмийг хоорондын хамтын ажиллагаа сул, мэдээлэл дутмаг зэрэг дутагдалтай

УЛААНБААТАР 2040 39

2 СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ нь тус тус газар өмчлөн авсан байна. Гэвч дээрх газар өмчлүүлэх үйл
явц нь газар зохион байгуулалтын бүсчлэлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх
тал байна. Нийслэлийн хот байгуулалтын дундын мэдээллийн санд боломжгүй болгож, харин улсын төсөвт газраас олох орлогыг
Хот Төлөвлөлт Судалгааны Институт /хуучнаар НХТЗТХүрээлэн/ нэмэгдүүлж байна.
үндсэн хэрэглэгчээр оролцож, мэдээллийн ил тод байдлыг хангах Г азар ашиглалтын зориулалтын хувьд 2011 оны кадастрын мэдээлэлд
үүднээс мэдээлэл солилцох, түгээх, шинэчлэх зайлшгүй шаардлага 30.32% нь буюу 60044 нэгж талбарын мэдээлэл бүрэн бус, ашиглалтын
урган гарсаар байна. зориулалтын мэдээлэл нь бүрэн байгаа 138004 нэгж талбараас 93%
Аврах, гал унтраах 11 барих төлөвлөгөөнөөс бусад хууль эрх зүйн нь иргэн ахуйн зориулалттай 7%-г бусад ашиглалт эзэлж байсан бол
орчинг сайжруулах, газар хөдлөлийн бичил мужлалын зураглал хийх, 2016 онд кадастрын мэдээлэлд 58309 нэгж талбарын 16.99% мэдээлэл
гамшгийн эрсдэлийн үнэлгээ хийх, эрт зарлан мэдээлэх мэдээллийн бүрэн бус, ашиглалтын зориулалтын мэдээлэл нь бүрэн байгаа 284920
төв, системтэй болох ажил 80-100 хувь, дэд төвүүдэд гал унтраах нэгж талбараас 94.82 %-г иргэн ахуйн зориулалттай, үлдсэн 5.18 %-г
анги шинээр байгуулах ажил 10 хувийн хэрэгжилттэй байна. бусад ашиглалт эзэлж байгааг харвал газар ашиглалтын зориулалтын
мэдээлэл сайжирсан байна.
Хог хаягдлын менежмент: Улаанбаатар хотын хог хаягдал Б арилгажилтыг хязгаарлах бүсэд газар өмчлүүлсэн, ногоон бүсийн
цуглуулах, боловсруулах чадавх нэлээн сайжирч, хогийг тогтмол ой, усны хамгаалалтын, экологийн коридорын бүсэд газар олголт
цуглуулдаг болж сайжрах хандлагатай байгаа боловч хог хаягдлын эрчимжсэн бөгөөд иргэдэд цахимаар 52 байршилд газар өмчлүүлэх
хэмжээ өнгөрсөн 3 жилийн хугацаанд огт өөрчлөгдөөгүйгээр үйл ажиллагаа 2014 оноос үе шаттайгаар явагдаж байгаа нь 2013
барахгүй, хог хаягдлыг ангилан ялгахгүй хэвээр байгаа. Хатуу хог онд батлагдсан ерөнхий төлөвлөгөөний газар зохион байгуулалтын
хаягдлыг боловсруулахдаа ч эх үүсвэрээр нь ялгахгүй хэвээр байсаар бүсчлэлийн бодлого хэрэгжих боломжгүй болгож байгаа нь төрийн
байна. Нарангийн энгэр дэх хог хаягдлын төвлөрсөн цэг KOICA-гийн байгууллагуудын ажлын уялдаа холбоо муу байгааг харуулж байна.
тусламжаар баригдсан гараар хог ялгах цэгийг эс тооцвол хог хаягдлыг У лаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд 35206 га - 174399 нэгж
тэр чигээр нь байгальд хаяж байгаа бөгөөд энэ нь хур бороонд норж талбарын ашиглагдаж буй 19349.47 га - 31366 нэгж талбарын 5003.89
илжрэх, орчныг бохирдуулах, хүчтэй салхиар тарж хог болох, хур га-д газар ашиглалтын зориулалтын мэдээлэл бүрэн бус байгаа нь
борооны усанд норж задран хөрсний усыг бохирдуулах зэргээр сөрөг хот төлөвлөлтийн үйл ажиллагаанд саад болж байна.
нөлөө үзүүлсэн хэвээр байна. Улаанбаатар хотын хувьд 2010 оноос хойш ногоон байгууламж,
амралт, аялал жуулчлалын бүс 3570.02 га-аар хасагдсан тул бусад
ГАЗАР АШИГЛАЛТ, ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ: Х от орчимд суурьшил бүсийн эзлэх талбай нэмэгдсэн байна. Нэмэгдсэн бүсүүдээс холимог
бүхий нутаг дэвсгэрийн хэмжээ нэмэгдэж газрын зохистой ашиглалт ашиглалтын бүс хамгийн ихээр нэмэгдсэн нь хотын газар зохион
алдагдсан байна. Улаанбаатар бүсийн газар нутгийн хэмжээ 470444 байгуулалтын бүсчлэлийн бодлого хэрэгжихгүй байгааг харуулж
га бөгөөд 2010 оны дүнтэй харьцуулахад нэг хүнд ногдох газар 2010 байна. “УБЕТ-2020/2030” нь 2013 онд батлагдан мөрдөгдөж эхэлснээс
онд 0.4 га байсан бол 2016 онд 0.34 га болон буурсан нь нийслэлийг хойш хугацаанд ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх үүрэг бүхий
чиглэсэн хүн амын шилжилт хөдөлгөөн нэмэгдсэнийг харуулж байна. байгууллагаас иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагуудад өгсөн барилга
Улаанбаатарын бүсийн газрын нэгдмэл сангийн ангиллыг байгууламжийн зөвшөөрлүүд нь орон сууцны бүсийн төлөвлөлтийг
2010 онтой харьцуулахад хөдөө аж ахуй болон ойн сан бүхий газар үндсэндээ алдагдуулж, хэрэгжилтийг хангах нөхцөл боломжийг
нутгийн хэмжээ багасаж, хот тосгон, бусад суурины газар, усны сан хязгаарласан байна. Хэдийгээр олон нийт ажил хэргийн бүсүүдэд
бүхий газар, зам, шугам сүлжээний газар, улсын тусгай хэрэгцээний өндрийн хязгаарыг /FAR/-н тогтоож өгсөн боловч давхар талбайн
газрын хэмжээ өссөн байна. харьцаа зөрчигдөж байна.
• Хот тосгон, бусад суурины газар 24179.9 га талбайгаар “УБЕТ-2020/2030” хэрэгжилт, бүтээн байгуулалтын ажлын хүрээнд
н эмэгдсэн газар чөлөөлөхөөр 2017 онд 83,14 тэрбум төгрөг зарцуулсан нь 2020
• Х өдөө аж ахуйн газар 25748.1 га-аар буурч хот тосгон, оны түвшинд зарцуулах нийт хөрөнгө оруулалтын зөвхөн 3%-тай
б усад суурины газрын ангилалд шилжсэн байна. тэнцэж байгаа нь хангалтгүй үзүүлэлт юм.
Хотын газар зохион байгуулалтын болон хөгжлийн ерөнхий
Нөлөөллийн үндсэн хүчин зүйл нь гэр хорооллын болон барилга төлөвлөгөөнүүдийн хоорондын уялдаа хангалтгүй, хэрэгжүүлэгч
байгууламжийн дэвсгэр газрын хэмжээ нэмэгдсэнтэй холбоотой. байгууллагуудын ажлын уялдаа хангалтгүй байгаа нь “УБЕТ-
Хотыг чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөний урсгал хууль эрх зүйн дагуу 2020/2030” хэрэгжилтэнд сөрөг нөлөө үзүүлж байна.
хотын захын гэр хороолол руу чиглэж, тэлэлтийг нэмэгдүүлж байна. Ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд хяналт тавих нэг гол арга хэрэгсэл
Нэгдмэл сангийн ангилал өөр хоорондоо шилжсэн бусад шалтгаанд болох хот байгуулалтын бүсчлэлийн хууль, дүрмүүдийг батлуулж
хүний буруутай үйл ажиллагааны улмаас зарим газрууд тухайн хэрэгжүүлээгүйн улмаас хотын ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх
ангиллаас хасагдсан, түүнчлэн Улаанбаатар хотын төвлөрөл ихэссэн, үндсэн арга механизм болсон газрын харилцааны бодлого алдагдсан
газар өмчлүүлснээс газрын эрэлт хэрэгцээ эрс нэмэгдсэн, үнэ өссөн, нь дээрх алдаа завхралуудын гол шалтгаан болж байна.
үүнийгээ дагаад газар чөлөөлөлтөд шаардагдах хөрөнгө оруулалт
хангалтгүй байсантай холбоотой. ХОТ БАЙГУУЛАЛТ, БАРИЛГАЖИЛТ: Хаяа дагуул хот тосгодын
Улаанбаатарын бүсийн газар ашиглалтын хувьд 2011 оны байдлаар хөгжил удаашралтай. Гэр хорооллын тэлэлт нь байгаль орчны
Нийслэлийн Газрын албанаас 198048 нэгж талбарын 34417.25 га бохирдлыг нэмэгдүүлэн, хүн амын амьдралын орчинг муутгах хүчин
газрыг иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагуудад эзэмшүүлж өмчлүүлээд зүйл болсон. Дагуул хот тосгодын хүн ам 2020 оны үзүүлэлтээс 2,49
байсан бол түүнээс хойш шинээр 145181 нэгж талбарын 48935.43 га дахин бага буюу 120,1 мянга байгаа нь хаяа дагуул хот тосгодод
талбайг шинээр эзэмшүүлж өмчлүүлсэн байна. Үүнээс Монгол улсын төлөвлөж буй үйлдвэрлэл, үйлчилгээг хөгжүүлэх хөрөнгө оруулалтыг
иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуульд заасны дагуу 2010 оноос хойш татах нөхцөл бүрдээгүй байна. Хотын барилгажсан хэсэгт 1260,5
84919 иргэнд 4178.43 га талбайг өмчлүүлснээс 56’480 иргэнд 2832.65 мянган иргэд амьдарч байгаа нь Улаанбаатар хот руу чиглэсэн
га газрыг цахим аргаар өмчлүүлсэн байна. Нийслэлийн нийт хүн ам
1 380 800 гэж үзвэл 2010 онд нийт хүн амын 5% нь, 2016 онд 10%

40 УЛААНБААТАР 2040

СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2

шилжилт хөдөлгөөний урсгалыг дагуул хот тосгод сааруулж чадахгүй 2017 онд Нийслэл хотод үйл ажиллагаа явуулж буй 23 музейд дэлгэн
байгааг харуулж байна. тавьсан нийт үзмэрийн тоо 145.0 мянга болж, 219.7 мянган үзэгчдийн
Улаанбаатар хотын хэмжээнд хотын доторх хэт төвлөрлийг хүртээл болсон байна. Мөн 14.5 мянга гаруй суудалтай 17 соёлын төв
задлах зорилгоор хотын 6 дэд төв, гэр хорооллын олон нийтийн нийслэлийн иргэд, оршин суугчдад жилийн турш үйлчилж, 2550 арга
төв бүхий олон төвт хотын тогтолцоонд шилжихээр тооцсон боловч хэмжээ зохион байгуулсан байна. Эдгээр арга хэмжээний 42.9 хувийг
Баянхошуу, Сэлбэ дэд төвүүдийн ажил зураг төслийн шатанд буюу соёл урлагийн, 57.1 хувийг нь дугуйлан эзэлж байгаа юм.
бэлтгэл үе шатанд явагдаж байна.
ОРОН СУУЦНЫ ХАНГАМЖ: 2017 оны байдлаар 46% нь орон сууцны
Гэр хороолол: “УБЕТ-2020/2030” -д гэр хорооллын хэмжээг хороололд, 54% нь гэр хороололд амьдарч байна. Энэ нь 2010 оноос
тасралтгүй бууруулж, 2020 оны түвшинд 3578,0 га-д хүргэхээр орон сууцны хорооллын суурьшил 3.9%-иар нэмэгдсэн. Хэдийгээр
тооцсон боловч энэ үзүүлэлт 2017 оны байдлаар 10171,0 га-д хүрч орон сууцны барилгажилт идэвхтэй явагдаж байгаа боловч хүн амын
2010 онтой харьцуулахад 1207,8 га-р, 2020 онтой 6593,0- га -р худалдан авах чадвар жил ирэх тутам буурч байгаагийн улмаас
өссөн үзүүлэлттэй байна. Гэр хорооллын газар нутгийн тэлэлтийг хотын нийт хүн амын орон сууцны хангамж сайжраагүй байна. Энэ
ойрын хугацаанд хязгаарлах боломжгүй байна. байдал нь хотын хэмжээнд гэр хорооллын хэмжээ буурахгүй харин
нэмэгдсээр байгааг харуулж байна.
Барилгажилт: У лаанбаатар хотын “УБЕТ-2020/2030”-ийн
төлөвлөлтийн шийдлийн дагуу 2020 оны түвшинд Улаанбаатар ЭДИЙН ЗАСАГ: М У-ын ДНБ-ий 65.4 хувийг нийслэл хот бүрдүүлэх
хотын нутаг дэвсгэрийн 33,36 %-д буюу 12798,90 га талбай хот ба 2011-2016 оны ЭЗ-ийн дундаж өсөлт 9.4% байв. Хамгийн их
байгуулалтын үйл ажиллагаанд хамрагдаж бүтээн байгуулалт өсөлт барилга, аж үйлдвэрийн салбарт гарсан бөгөөд ЭЗ-ийн бүтцэд
явагдахаар тооцсон боловч 2017 оны байдлаар 672,1 га талбайд үйлчилгээний салбарын эзлэх хувь буурч нэг хүнд ногдох ДНБ 2016
шинээр барилгажилт явагдсан ба 60,0 га талбарт дахин төлөвлөлт, онд нэрлэсэн дүнгээрээ 11.3 сая төгрөг болсон.
нийт 732,1 га талбай хот байгуулалтын үйл ажиллагаанд хамрагдсан
байна. Төлөвлөж буй нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд хот байгуулалтын ЗАМ ТЭЭВЭР: Хотын авто замын сүлжээний хүртээмж хангалтгүй,
бүтээн байгуулалтын ажил 5,72 %, 1507,8 га талбайд дахин түгжрэл ихтэй, нийтийн тээврийн хангалтгүй, чиглэлийн давхцал
төлөвлөлтийн зураг төсөл хийгдсэн нь нийт талбайн 11,78 %-г ихтэй байна. “УБЕТ-2020/2030” –д авто замын сүлжээний
хамарч ерөнхий төлөвлөгөөний тодотголд тусгагдсан 2020 оны төлөвлөлтийн үндсэн зарчим нь хотын доторх одоогийн бий болсон
түвшинд хүрэх зорилт хэрэгжих бололцоогүй болсон. гудамж замын сүлжээний системийг хэвээр хадгалж, шаардлагатай
нэмэлт замын трассыг шинээр замын хөдөлгөөний менежменттэй
Ногоон байгууламж: Улаанбаатар хотын нийт ногоон уялдуулан оновчтой, нэгдсэн цогц хотын гудамж замын сүлжээг бий
байгууламжийн тоо хэмжээ, нэг хүнд ногдох хүртээмж /3,6 м2/ болгохоор тусгасан. 2020 оны түвшинд Улаанбаатар хотын авто замын
нь олон улсад мөрдөгдөж буй стандартын шаардлагаас даруй 8 сүлжээний нийт уртыг шинээр тогтоож барилгажсан хэсгийн хилийн
дахин бага байгаа нь туйлын хангалтгүй үзүүлэлт юм. Энэ үзүүлэлт цэс дотор 1394.35 км урт байхаар тооцсон ба одоогийн байдлаар
нь 2020 онд хүрэх үр дүн /20,0 м2/ -гээс 5,6 дахин бага байх тул хотын авто замын сүлжээний нийт урт 736,20 км байгаа нь хэрэгжилт
“УБЕТ-2020/2030”-д тавигдсан зорилт хэрэгжих боломжгүй болсон. 52,8 %-ийн биелэлттэй байна. Сүүлийн жилүүдэд нийслэлийн авто
замын салбарт багагүй хөрөнгө оруулалт хийж сүлжээний урт, хүчин
ХҮН АМ, НИЙГЭМ ЭДИЙН ЗАСАГ: Н ийслэл хот нь 2017 оны чадлыг нэмэгдүүлж байгаа боловч Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл
байдлаар 380.8 мянган өрхийн 1380.8 оршин суугчтай, Монгол хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотголд тавигдсан зорилтын
улсын хүн амын 45.1% болох ба хүн амын өсөлтөд механик өсөлт хэрэгжилтийг үлдэх 3 жилийн хугацаанд биелүүлэх боломжгүй гэж
буурч, ердийн өсөлт зонхилох хандлагатай болсон. Хүн амын тоо үзэж байна.
Улаанбаатарын бүсийн хэмжээнд төлөвлөсний 90% байх боловч Т өлөвлөлтийн 47 нэгж хорооллын 27-ийн ХЕТ-ийн зураг төслийн
Улаанбаатар хотын 2020 оны түвшнээс давсан хандлагатай байна. ажил хийгдсэн бөгөөд эдгээр ХЕТ-д туслах зам-1 зэрэг, туслах зам-2
зэргийн авто замууд тус тус төлөвлөгдсөн. Хийгдсэн ЕТ, ХЕТ-р
НИЙГМИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ: 2016-2017 оны хичээлийн жилд 661 Улаанбаатарын бүсийн хэмжээнд авто замын сүлжээний нийт урт
цэцэрлэг байгаа ба суурилагдсан хүчин чадлаар авч үзэхэд 68,018 1193.93 км болж байна.
хүүхдийн хүчин чадал бүхий цэцэрлэгүүдэд 113,521 бага насны
хүүхдүүд суралцаж байгаа нь үндсэн хүчин чадлыг 54.5%-р ИНЖЕНЕРИЙН БЭЛТГЭЛ АРГА ХЭМЖЭЭ: И нженерийн бэлтгэл арга
хэтрүүлсэн гэж үзэж болохоор байна. Үүнээс 216 нь төрийн өмчийн, хэмжээний байгууламжууд нь хуучирч муудсан, насжилт өндөр,
407 нь төрийн бус өмчийн цэцэрлэг юм. 2016-2017 оны хичээлийн гамшгийн эрсдэлд орох магадлал өндөр байна.
жилд нормоор тооцсон суурилагдсан хүчин чадлаар 152,180 Óëààíáààòàð õîòûã áàðèëãàæóóëæ áóé одоогийн áàéäëààñ ¿зэхэд
хүүхдийн хүчин чадалтай 225 сургуулиудад 233,545 хүүхэд суралцаж öààøèä үерийн хамгаалалтын барилга байгууламжийг төлөвлөх,
байгаа нь сургуулиуд нь үндсэн хүчин чадлаасаа 53.5%-аар хэтэрсэн барьж байгуулахад орон зай хомстож олон тооны хашаа, барилга
байгааг харуулж байна. байшинг нүүлгэн шилжүүлэх нүсэр ажлыг зайлшгүй хийх шаардлага
Улсын хэмжээнд их, дээд сургууль, коллежид нийт 157.1 мянган гарч байна. Хот барилгажих тусам үерийн хамгаалалтын барилга
оюутан суралцаж байгаагаас 91.4 хувь нь буюу 143.7 мянга нь байгууламжийг төлөвлөх, барьж байгуулах ажлын цар хүрээ нэмэгдэх
нийслэлд суралцаж байна. учир бодитой ажил хийж яаралтай шийдвэрлэхгүй бол ихээхэн
Нийслэлийн хэмжээнд улсын болон хувийн хэвшлийн 1898 эрүүл эрсдэлийг дагуулах магадлалтай болж байна.
мэндийн байгууллагад 25254 ажиллагчид ажиллаж байгаа ба 10,000
хүн тутамд 178 эмч ногдсон буюу 1 эмчид ногдох хүний тоо 236.9, 2020 îíû åðºíõèé òºëºâëºãººíèé èíæåíåðèéí áýëòãýë àðãà õýìæýýíä
нэг сувилагчид ногдох хүний тоо 240.1 байна. òóñãàñàí ¿åðèéí õàìãààëàëòûí áàðèëãà áàéãóóëàìæууд, замын

УЛААНБААТАР 2040 41

2 СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ • Архитектур, орон зайн төлөвлөлт-ландшафтын хувьд
б айгалийн болон хотын элементүүдийн шинж чанарт
дагуух борооны ус зайлуулах далд шугамын хүчин чадал хангалтгүй н эн өндөр, өндөр, дунд, доогуур, нэн доогуур гэсэн 5
байна. Энэ нь Тºëºâëºëòèéí äàãóó áàðüæ õýðýãæ¿¿ëýýã¿é ìºí Õîò шатлалыг баримтлан 5 баллын үнэлгээг тус тус өглөө
áàéãóóëàëòûí òóõàé õóóëèéí 21.1.2. äàõü “ Õîò òîñãîíû õºãæëèéí Байгаль орчны үнэлгээ: Байгаль орчны үнэлгээг байгалийн
åðºíõèé òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõäýý èíæåíåðèéí áýëòãýë àðãà нөхцөл, нөөц, байгаль-экологи, инженер-экологийн байдлаар нь
õýìæýýã õàíãàñíû ¿íäñýí äýýð áàðüæ áàéãóóëàõ àæëûã õýðýãæ¿¿ëæ үнэллээ.
çîõèöóóëàõ” çààëò байнга зөрчигдөж èðñýíòýé õîëáîîòîé.
“ УБЕТ-2020/2030”-д Улаанбаатар хотын ИД-ийн хангамжийг Байгалийн нөхцөл, нөөцийн үнэлгээ : Байгалийн нөхцөл,
төвлөрсөн ИДБ-н хангамжаас гадна хэсэгчилсэн хангамжтай байхаар нөөцийн үнэлгээгээр “хязгаарлагдмал тохиромжтой”
тооцсон ба энэ чиглэлээр дорвитой ажлууд хийгдээгүй байна. ангилалд багтан, төлөвлөлтийн 71 хорооллын 1 нь буюу 1.4
Ó ëààíáààòàðûí á¿ñийн “УБЕТ-2020/2030”- д төлөвлөгдсөн арга хувь “тохиромжтой”, 30 нь буюу 42.8 хувь “хязгаарлагдмал
хэмжээнүүд хийгдээгүй байгаа тул хэрэгжилт хангалтгүй байх бөгөөд тохиромжтой”, 40 нь буюу 56.8 хувь “тохиромжгүй” ангилалд тус
үерт автах эрсдэл хадгалагдсаар байна. тус багтаж, “хязгаарлагдмал тохиромжтой” ангилалд хамаарагдаж
байгаа нь хөрөнгө оруулалтын өртөг 20.0-40.0 хувиар өсөх
ИНЖЕНЕРИЙН ДЭД БҮТЦИЙН ХАНГАМЖ: Улаанбаатар хот, хот хандлагатай.
орчмын нутаг дэвсгэрт төвлөрсөн, дулаан, цахилгаан, ус хангамж,
ариутгах татуургын болон холбоо мэдээллийн зэрэг инженерийн Байгаль экологийн үнэлгээ: Байгаль экологийн үнэлгээгээр
дэд бүтцийн хангамжийн эх үүсвэр, дамжуулах шугамын хүчин төлөвлөлтийн 8 хэсгийн 12.5 хувь буюу 1 нь “тохиромжгүй”, 4 нь
чадал нь ирээдүйн өсөн нэмэгдэх хэрэгцээг хангах бололцоогүй буюу 50.0 хувь“хязгаарлагдмал тохиромжтой”, 3 хэсэг буюу 37.5
болж байна. Өнгөрсөн хугацаанд инженерийн дэд бүтцийн хүчин хувь “тохиромжтой” үнэлгээнд хамрагдаж байна.
чадлыг нэмэгдүүлэх талаар тодорхой ажлууд хийгдсэн боловч санхүү, Улаанбаатар хотын барилгажсан газар нутаг нийтдээ байгаль
хөрөнгө оруулалтын хүртээмжээс шалтгаалж, төвлөрсөн инженерийн экологийн үнэлгээгээр “тохиромжтой” ангилалд хамаарч, байгаль
дэд бүтцийн шугам сүлжээний болон эх үүсвэрүүдийн хүчин чадал орчны бохирдлын үнэлгээгээр “хязгаарлагдмал тохиромжтой”,
“УБЕТ-2020/2030” -д тусгагдсан 2020 оны үзүүлэлтэд хүрэхгүй байна. байгалийн эрсдэл, эмзэг байдлын үнэлгээгээр “тохиромжтой”
Одоогийн ашиглаж буй инженерийн шугам сүлжээ хуучирч муудан ангилалд тус тус багтаж байна.
насжилт өндөр болж, өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг/2017-2020/-оны
байдлаар тооцоход бүрэн хангах боломжгүй болсон байна. Инженер экологийн үнэлгээ: Тухайн үнэлгээгээр
Харин мэдээлэл харилцаа холбооны хувьд хувийн хэвшлийн хөрөнгө төлөвлөлтийн хэсгүүд 100.0 хувь “тохиромжтой” ангилалд,
оруулалт, санхүүжилтээр нэлээд хэмжээний ажил хийгдсэн бөгөөд гидрогеологийн үнэлгээгээр 25.0 хувь нь “тохиромжтой”, 75.0 хувь
ойрын хугацаанд хийгдэхээр төлөвлөгдөж “УБЕТ-2020/2030” -д нь “хязгаарлагдмал тохиромжтой” ангилалд тус тус багтана.
тусгагдсан салбарын хэмжээний зорилтууд үндсэндээ хангалттай
биелэгдэж байна. Нийгэм эдийн засгийн үнэлгээ: Нийгэм-эдийн засгийн
2 017 оны эхний хагас жилийн байдлаар Хот байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээгээр хотын барилгажсан хэсгийн нутаг дэвсгэр “дунд”
үнэлгээ хийхэд хязгаарлагдмал тохиромжтой гэсэн үзүүлэлттэй гарч зэрэг хангамжтай ангилалд багтаж байгаа хэдий ч төлөвлөлтийн
байна. хэсгүүдийн 37.5 хувь буюу 3 хэсэг “дунд” хангамжтай, 62.5 хувь
буюу 5 хэсэг доогуур ангилалд хамрагдаж байгаа юм.
2.3 ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН ИЖ БҮРЭН
ҮНЭЛГЭЭ: Дэд бүтцийн хангамж: Д эд бүтцийн хангамжийг Зам тээврийн
байдал, Инженерийн дэд бүтцийн хангамж, Инженерийн
бэлтгэл арга хэмжээ гэж 3 хувааж авч үзсэн бөгөөд .дэд бүтцийн
Хот байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээг “Хот суурины дэвсгэр газарт үнэлгээгээр төлөвлөлтийн 8 хэсгийн 50.0 хувь буюу 4 нь
хот байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээ өгөх аргачилсан заавар УББ “тохиромжгүй” ангилалд, 12.5 хувь буюу 1 хэсэг “тохиромжтой”,
30-201-09” -ийн дагуу Улаанбаатар хотын барилгажсан нутаг бусад нь “хязгаарлагдмал тохиромжтой” үнэлгээнд хамрагдаж
дэвсгэрийн хүрээнд төлөвлөлтийн 8 хэсэг, 47 хороололд хуваан байна.
авч үзэж, аргачилсан зааварт тусгасны дагуу хот суурины нутаг Д эд бүтцийн үнэлгээний зам тээврийн хангамж,
дэвсгэрийн бүстэй харгалзуулан, 8 бүс бүрээр хот байгуулалтын иж инженерийн хангамжийн үнэлгээгээр “хязгаарлагдмал
бүрэн үнэлгээг хийсэн. тохиромжтой”, инженерийн бэлтгэл арга хэмжээний үнэлгээгээр
Хот, суурины барилгажсан газар нутагт хүрээлэн буй орчны (нэгдсэн “тохиромжгүй” ангилалд тус тус багтаж байна.
экосистем) нөхцөлийг нарийвчлан эерэг ба сөрөг талыг илрүүлж,
5 шатлалтай ангиллаар үнэлгээний 4 бүлэг үзүүлэлтээр тогтоож, 5 Архитектур, орон зайн төлөвлөлт, ландшафтын үнэлгээ: Уг
баллын системийн аргыг хэрэглэсэн болно. Үүнд: үнэлгээг ландшафтын шинж байдал 5-н чиглэлээр, Газар зохион
• Б айгаль орчны үнэлгээнд газар нутгийг нэн байгуулалтын байдал 3-н чиглэлээр, Архитектур орон зайн төлөв
т охиромжтой, тохиромжтой, хязгаарлагдмал тохиромжтой, байдал 4 чиглэлээр тус тус үнэлгээ өгсөн. Архитектур, орон зайн
тохиромжгүй, нэн тохиромжгүй; төлөвлөлт, ландшафтын шинж байдлын үнэлгээгээр нийт нутаг
• Нийгэм-эдийн засгийн үнэлгээнд хүн амын соёл, ахуйн дэвсгэр “доогуур” зэрэглэлд үнэлэгдсэн бөгөөд төлөвлөлтийн
үйлчилгээний хэрэгцээ, хангамжийн түвшинг нэн ө ндөр, 8 хэсгийн 50.0 хувь буюу 4 хэсэг “доогуур”, бусад нь “дунд”
ө ндөр, дунд, доогуур, нэн доогуур; зэрэглэлд багтаж байна.
• Дэд бүтцийн үнэлгээнд нэн тохиромжтой, тохиромжтой, Төлөвлөлтийн хэсгүүд энэхүү үнэлгээний ангиллаар “дунд”-аас дээш
х язгаарлагдмал тохиромжтой, тохиромжгүй, нэн
тохиромжгүй;

42 УЛААНБААТАР 2040

СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2

үзүүлэлт аваагүй бөгөөд ландшафтын шинж байдлын үнэлгээгээр 2.3.2 САНАЛ ЗӨВЛӨМЖ
75.0 хувь нь, газар зохион байгуулалтын үнэлгээгээр 50.0 хувь нь,
архитектур төлөвлөлтийн байдлын үнэлгээгээр 25.0 хувь нь тус тус 1. Е рөнхий төлөвлөгөөний концепцыг сайжруулан,
“дунд” түвшинд үнэлэгдсэн байна. д эвшүүлсэн зорилго, зорилтод тодотгол хийх
Хот байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээгээр Улаанбаатар хотын ш аардлагатай
барилгажсан нутаг дэвсгэр “хязгаарлагдмал тохиромжтой”
ангилалд багтаж, 3 буюу “дунд” гэсэн нэгдсэн үнэлгээтэй байна. 2. Х от байгуулалтын норм, дүрэм, журам, хууль эрх зүйн
“Улаанбаатар хотыг 2020 хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний о рчныг орчин үеийн зах зээлийн нөхцөл байдалд
тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага” боловсруулах нийцүүлж, нийтлэг жишгээр шинэчлэх шаардлагатай
бэлтгэл үе шатанд буюу 2010 онд боловсруулсан Улаанбаатар хотын
хот байгуулалтын суурь судалгаагаар хийгдсэн Хот байгуулалтын иж 3. Е рөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд тогтмол
бүрэн үнэлгээгээр “Хязгаарлагдмал тохиромжтой“ буюу “Дунд” гэсэн мониторингийн үнэлгээ хийх системийг нэвтрүүлэх,
үнэлгээтэй тохирч байна. т үүнчлэн зохиогч уг үнэлгээг хийдэг байх шаардлагатай.
Х өгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд
2.3.1 ХЭРЭГЖИЛТЭД НӨЛӨӨЛСӨН ХҮЧИН ЗҮЙЛС м ониторинг хийснээр нөлөөлж буй хүчин зүйлсийг
т одруулан, хэрэгжүүлэх арга хэмжээнд шаардлагатай
1. Ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх тогтолцоо ө өрчлөлтүүдийг тусгах
бүрдээгүй: Ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд
ш аардлагатай хууль, эрх зүйн үндэслэл хангалтгүй, 4. Х от хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө хэрэгжих хууль, эрх
у дирдлага, зохион байгуулалт хангалтгүй, хариуцлагын з үйн орчныг бүрдүүлэх, хэрэгжилтэд оролцогч төрийн
т огтолцоо бүрдээгүй байна. байгууллага, албан тушаалтны эрх үүргийг тодорхой
2. Хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө хугацаа болгох, хариуцлагын тогтолцоог бий болгох
хоцорч батлагдсан: Тус баримт бичиг хугацаандаа
г араагүй, 3 жилээр хоцорсон нь ерөнхий төлөвлөгөөний 5. Е рөнхий төлөвлөгөөний хөрөнгө оруулалтын бодит эх
х эрэгжилтийн үйл ажиллагааг нэгдсэн чиглэл ү үсвэрийг тооцоолохдоо олон хувилбараар боловсруулж,
у дирдамжаар хангах, ажлыг удаашруулах, хэрэгжилтэд аль зорилтыг эхний ээлжинд хэрэгжүүлэх эрэмбэ
о ролцогч байгууллагуудын уялдаа холбоог сулруулах дарааллыг хөрөнгө оруулалтад тулгуурлан тодорхой
ш алтгаан болсон. болгох
3. Салбарын мастер төлөвлөгөө бүрэн
боловсруулагдаагүй: Е рөнхий төлөвлөгөөнд 6. Е рөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд төр хувийн
с албарын мастер төлөвлөгөөг боловсруулж, ерөнхий х эвшлийн түншлэлийг түлхүү ашиглах, хувийн хэвшлийн
т өлөвлөгөөний хэрэгжилтийг хангах талаар зөвлөмж о ролцоог дэмжих
г арсан ч боловсруулагдсан 1, боловсруулалтын шатанд
3 төлөвлөгөө байна. 7. Д агуул хот, тосгодын статус, хил хязгаарыг тодорхой
4. Ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд мониторинг б олгох, координатжуулах
хийх тогтолцоо бүрдээгүй: 2017 оныг хүртэл
е рөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд мониторинг 8. Н ийслэлийн байршлыг шилжүүлэх асуудлыг тодорхой
ү нэлгээг хийгээгүй. Мониторинг хийснээр хэрэгжилтэд б олгох
я мар асуудал тулгарч буй, түүнийг хэрхэн шийдвэрлэх
з эрэг асуудлууд тодорхой болж, сайжруулалт хийгдэх 9. Д эд бүтцийн хөгжлийн сайдын 2000 оны 95 дугаар
б оломжтой байсан. тушаалаар “Хот суурингийн хөгжлийн төлөвлөгөө
5. Улс төрийн нөлөөлөл өндөр: Засгийн эрх б оловсруулах” аргачилсан зааврын 7.12-т “Хот
б арьж буй улс төрийн намуудын залгамж холбоо с уурингийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний
м уу, улс төрийн ашиг сонирхлын үүднээс ерөнхий т өлөвлөлтийн хугацааг 15-20 жилээр төлөвлөнө” гэж
т өлөвлөгөөг зөрчсөн шийдвэрүүдийг гаргаж байна. заасны дагуу Улаанбаатар хотыг 2020 хүртэл хөгжүүлэх
6. Төлөвлөсөн засаг захиргааны нэгжийн статус, хил х өгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол бодлогын
хязгаарыг тогтоох арга хэмжээ аваагүй: Ерөнхий баримт бичгийг хэрэгжүүлэх хугацаа дуусаж байна.
т өлөвлөгөөнд тусгагдсан дагуул хот, тосгодын засаг
з ахиргааны нэгжийн статус, эрх зүйн байдал, хил 1 0. Ү үнээс гадна, 2030 оны хөгжлийн чиг хандлагад
х язгаар нь тодорхойгүй хэвээр байна. тулгуурлан, “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх
7. Ерөнхий төлөвлөгөөний хөрөнгө оруулалт, е рөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх
санхүүжилт дутмаг: 2011-2012 онуудад Сангийн х өгжлийн чиг хандлага” бодлогын баримт бичгийн
я ам ба олон улсын нэр хүндтэй байгууллагуудын зүгээс хэрэгжилтэд өгсөн үнэлгээ болон Улаанбаатар хотыг
М У-ын эдийн засгийг 10-20%-ийн өсөлттэйгөөр 2 040 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн ерөнхий
т өсөөлж байсан ч уул уурхайн салбарын уналтаас т өлөвлөгөөний Улаанбаатарын бүс, хот орчмын хот
ш алтгаалан макро эдийн засгийн уналт улсын т өлөвлөлтийн суурь судалгаанд үндэслэн Улаанбаатар
х эмжээгээр бий болж татвар ба хөрөнгө оруулалтын хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн ерөнхий
т өсөөлсөн тооцооллууд биелэх боломжгүй болсон. т өлөвлөгөөг боловсруулах шаардлагатай байна.

УЛААНБААТАР 2040 43

2 СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ хот, тосгод гэсэн тогтолцоотой, Улаанбаатар хот нь нийгэм эдийн
засаг, дэд бүтэц, инженерийн хангамж зэрэг хот байгуулалтын бүх
2.4 УЛААНБААТАР ХОТЫГ 2040 үзүүлэлтээр бусад хот тосгодоос илүү давуу талтай.
ОН ХҮРТЭЛ ХӨГЖҮҮЛЭХ ХӨГЖЛИЙН У лаанбаатарын бүсэд Улаанбаатар хот, Налайх, Багануур, Багахангай
ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ХОТ дүүргүүд, хотыг тойрсон Сонгино-Био, Шувуу, Өлзийт, Гацуурт,
БАЙГУУЛАЛТЫН СУУРЬ СУДАЛГАА Хонхор, Жаргалант, Рашаант, 361-н гарам, Тэрэлж, гэх мэт төвлөрсөн
хот, тосгон, 60 гаруй амралт сувилал, хөдөөгийн суурингууд,
Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний хамрагдана.
Улаанбаатарын бүс, хот орчмын бүс хот төлөвлөлтийн суурь судалгааны Х өдөө орон нутгаас Улаанбаатар хотыг чиглэсэн хүн амын шилжилт
ажлыг Хот Төлөвлөлт Судалгааны Институт /хуучнаар Нийслэлийн хөдөлгөөний урсгалыг бүсийн хот суурингууд сааруулан шингээх
Зураг төслийн хүрээлэн/-д 2017-2018 онуудад боловсруулсан билээ. чадвар дутмаг байх тул хаяа дагуул хот тосгодын өсөлт удаан байна.
Судалгааны ажлыг 2016 оны ҮСХ, НСХ-с гаргасан статистик мэдээллүүд Одоогийн байдлаар /2016 оны байдлаар / 104,8 мянган хүн байнга
болон бусад албан ёсны эх сурвалжуудад тулгуурлав. оршин сууж байна.
Б үсийн хот суурингуудад зам тээвэр, инженерийн дэд бүтцийн
2.4.1 УЛААНБААТАРЫН БҮСИЙН СУУРЬШЛЫН хангамж сул хөгжсөн байх тул хөрөнгө оруулалтын нөхцөл бүрдээгүй,
ТОГТОЛЦОО хот суурингуудын хөгжил зогсонги байдалтай байна. Иймд бие даан
хөгжих нөхцөл бололцоо хязгаарлагдмал, Улаанбаатар хотоос шууд
У лаанбаатарын бүс нь нийслэлийн газар нутагт харьяалагдах нийт хамааралтай.
470444.0 га нутаг буюу Монгол улсын нийт дэвсгэрийн 0.3%-г Б үсийн доторх хот суурингууд нь Монгол улсад мөрдөгдөж буй “Хот
хамарч, 2016 оны байдлаар, Үндэсний статистикийн газрын гаргасан тосгоны төлөвлөлт, барилгажилтын норм ба дүрэм БНбД 30.01.04”
мэдээллээр 380.8 мянган өрхийн, 1380.8 мянган хүн ам байнга оршин –д заагдсан хот тосгоны ангиллаар их хот 1 /Улаанбаатар хот/, бага
суудаг. 2010 онд Улаанбаатарын бүсэд 1161.79 мянган хүн оршин сууж хот 2 /Налайх, Багануур/, хоторхуу тосгон 1 /Багахангай/, хөдөөгийн
байсан ба 2010-2016 онуудын хооронд 219.4 мянган хүнээр буюу тосгон 8, бүхий хот байгуулалт, суурьшлын тогтолцоотой.
дунджаар жилд 36.6 мянгаар өссөн үзүүлэлттэй байна. Бүсийн хүн ам Мөн Улаанбаатарын бүсийн нутаг дэвсгэрт, ач холбогдлоор бага
хот тосгон, суурингуудад дараах байдлаар тархан суурьшина. боловч 60 гаруй хөдөөгийн жижиг суурьшлууд байна. Эдгээр
Зураг 2.5 У лаанбаатарын бүсийн суурьшил суурингууд нь гол төлөв амралт сувиллын газрууд,тэдгээрийг даган
үүссэн ажиллагсдын эдэлбэр газар бүхий гэр, амины орон сууц бүхий
Улаанбаатарын бүсийн суурьшил суурингууд байна. Мөн оршин суугчид нь өрхийн болон мал аж ахуй
Ү үнд : голлон эрхэлдэг хэд хэдэн айлуудаас бүрдэх жижиг суурингууд байх
• У лаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрт /35206 га/ ..........1276119хүн ба суурингууд нь ихэвчлэн байгалийн шороон замаар өөр хоорондоо
• Хаяа, алслагдсан хороодод ................................... 69541хүн болон ойролцоох хот, тосгонтой холбогдоно. Тэдгээрийн хооронд
• Хот орчмын дагуул тосгон, суурингуудад: ................. 35130хүн байнгын нийтийн тээврийн үйлчилгээ байдаггүй.

Нутаг дэвсгэрийн хувьд тусдаа 395398.9 га, 62499.3 га, 15613.4 га
хэмжээтэй гурван хэсэг нутаг дэвсгэрээс бүрдэж, засаг захиргааны 9-н
дүүрэг, 152 хороонд хуваагдаж байна. Багануур, Багахангай дүүргүүд 2.4.2 УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМЫН СУУРЬШИЛ
нь Улаанбаатар хотоос 100-132 орчим км алслагдан, Төв аймгийн
дэвсгэр нутагт оршино.
Улаанбаатарын бүс нь Улаанбаатар хот түүнийг тойрсон дагуул Улаанбаатар хот орчмын нутаг дэвсгэр 395398 га нутаг дэвсгэрийг
хамрах бөгөөд одоогоор 53741,5 га талбайд суурьшил үүсээд байна.
44 УЛААНБААТАР 2040 Хот орчмын нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд гол төлөв эдэлбэр газар
бүхий гэр, амины сууц бүхий суурьшил үүсэж байна.
Хот байгуулалт, газрын бодлогын уялдаа хангалтгүй байгаагаас
ойрын хугацаанд тухайн нутаг дэвсгэр 119993,8 га болж нэмэгдэх
хандлагатай байна. Хот орчмын нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд 1311249,0
хүн оршин суух ба хотын барилгажсан хэсгийн хилийн цэсийн гадна
зуслан болон мал аж ахуй, газар тариалан, өрхийн аж ахуй, амралт,
сувилал, аж ахуйн зориулалттай.
Улаанбаатар хотын архитектур орон зайн бүтэц Улаанбаатар хот нь
Туул голын хөндий дагуу, урд талаар Богдхан уул, баруун, хойд, зүүн
талуудаар Сонгинохайрхан, Чингэлтэй, Баянзүрх уулсаар хүрээлэгдсэн
хязгаарлагдмал орчинд байрлах ба нутаг дэвсгэрийн газар зүйн
байршлын онцлогоос хамаарч, нэг төвт, шугаман хот болох ба Туул
голын хөндий дагасан барилгажсан хэсэг, уулын ам дагасан гэр
хороолол бүхий хот юм.

СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2

Зураг 2.6 Х от орчмын нутаг дэвсгэрийн суурьшил Зураг 2.7 Газрын нэгдмэл сангийн үндсэн ангилал

Улаанбаатар хот нь монголчуудын амьдралын онцлогийг хадгалсан Зураг 2.8 Газрын нэгдмэл сангийн ашиглалтын байдал
өвөрмөц хосолмол суурьшилтай хот байх бөгөөд 2016 оны байдлаар
барилгажсан хэсэг нь 6342,3 га, гэр хороолол 10171,1 га талбайг хамарч
байна. Улаанбаатар хотын хил хязгаарыг тогтоож, координатжуулан
2017 оны 1-р сарын 9-ний А/18 тоот НЗД-н шийдвэрээр хотын
барилгажсан хэсгийн хилийн цэсийг тогтоосон байдаг.
Улаанбаатар хотын барилгажсан нутаг дэвсгэрийн /35206 га/-н
хэмжээнд 2016 оны байдлаар 1260700 хүн байнга оршин суух ба 2010
оны байдалтай харьцуулахад хүн ам 218019 –р өссөн байна.

2.4.3 УЛААНБААТАРЫН БҮС, ХОТ ОРЧМЫН
ГАЗРЫН НЭГДМЭЛ САН, ГАЗАР АШИГЛАЛТ, ГАЗРЫН
ХАРИЛЦААНЫ ОДООГИЙН БАЙДАЛ

Н ийслэлийн нэг хүнд дунджаар 0,34 га газар, хотожсон газарт 0,02
га ногдож байгааг харвал барилгажсан хэсэгт хот суурингийн газрын
ачаалал 20 дахин их болохыг харуулж байна.
Нийслэл Улаанбаатар хотын 470444,0 га нутаг дэвсгэр нь Нийслэлийн
газрын нэгдмэл сангийн ангиллаар дараах байдалтай байв.
Үүнд:

Газрын ангилал 2010 он 2016 он

• Х от тосгон бусад суурин газар 59015,6 га 69517,8 га

• Улсын тусгай хэрэгцээний газар 7 6655,3 80832,0 га

• Усан сан бүхий газар 4078,1 га 4078,2 га

• О йн сан бүхий газар 77529,7 га 7 4110,3 га

• З ам шугам сүлжээний газар 5 836,9 га 6019,6 га

• Х өдөө аж ахуйн газар 247328,6 га 2 35886,2 га

Газар ашиглалт: УИХ-ын 2013 оны 23 дугаар тогтоолоор “Улаанбаатар
хотын 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол,
2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага”-ийг баталж, мөрдөж
эхэлснээр Улаанбаатар хотын барилгажих нутаг дэвсгэрийн хэмжээг
35206 га гэж албан ёсоор тогтсон. Ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх
арга хэмжээний хүрээнд Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар

УЛААНБААТАР 2040 45

2 СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ эзэмшилд нийт 16328.13 га, аж ахуйн нэгжийн эзэмшилд 21852.34
га, бусдын эзэмшиж буй газрыг ашиглагч Монгол улсын аж ахуйн
хотын Захирагчийн 2017 оны А/18 дугаар захирамжаар Улаанбаатар нэгжийн нийт 1370.2 га, гадаадын иргэн болон харъяалалгүй хүний
хотын нутаг дэвсгэрийн хилийн цэсийг нарийвчлан тогтоосон байна. ашиглалтанд 1.27 га, гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж,
“ УБЕТ-2020/2030” хэрэгжиж эхэлснээс хойших хугацаанд газрын гадаадын хуулийн этгээдийн ашиглалтад 903.73 га, хөдөө аж ахуйн
харилцааны эрх зүйн зохицуулалт улам бүр боловсронгуй болж, эзэмшил, ашиглалтад нийт 9813.228 га, хот тосгон бусад суурины
газрыг иргэдэд өмчлүүлснээр төрийн ба хувийн өмчийн газар бий газрын эзэмшил, ашиглалтад нийт 42218.39 га, зам шугам сүлжээний
болсон нь төлөвлөлтийн арга ба зарчмыг үндсээр нь өөрчлөхөд газрын эзэмшил, ашиглалтад нийт 1464.32 га, ойн сан бүхий газрын
хүргээд байна. эзэмшил, ашиглалтад нийт 1457.61 га, усны сан бүхий газрын эзэмшил,
ашиглалтад байхгүй, улсын тусгай хэрэгцээний газрын эзэмшил,
2 016 оны байдлаар 967570 иргэн, хуулийн этгээд газар өмчилж, ашиглалтад нийт 8172.75 га тус тус байна.
эзэмшиж, ашиглаж байгаагийн дотор гэр бүлийн хэрэгцээний
зориулалтаар өмчлөгч иргэн 536961, газар эзэмшигч иргэд 397625, Нийслэлийн хэмжээнд 2003-2017 оны хооронд нийт 190 мянга
газар эзэмшигч аж ахуйн нэгж 21556, төрийн байгууллага 9174 гаруй иргэнд 10 мянган га газрыг гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар
бүртгэгдсэн ба аж ахуйн зориулалтаар газар ашиглагч гадаадын өмчлүүлсэн.
иргэн 75, аж ахуйн зориулалтаар ашиглагч этгээд 1010 байна. Г эр хорооллын суурьшлын бүсэд нийт 143316 өрх байгаагаас
Хууль ёсны эзэмшигч, ашиглагч, өмчлөгчдийн газар 19386.47 га өнөөдрийн байдлаар 119692 өрх гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар
буюу хотын тэг гортигийн доторх газрын 55.01 хувийг, нийслэлийн газраа өмчилж авсан байна. Өнөөдрийн байдлаар гэр хорооллын
нийт хот суурингийн газрын 68.1 хувийг эзэлж байгаа нь энэ удаагийн суурьшлын бүсийн газар өмчлөлийн явц 83.5% байна. Мөн энэ онд
ерөнхий төлөвлөгөөний тодотголын төлөвлөлтийн зарчим, шийдлийг иргэдэд өмчлүүлэх боломжтой 79,9 мянган газар бий гэсэн судалгаа
тодорхойлоход харгалзах үндсэн үзүүлэлт юм. гаргасан.
Газар өмчлөл: НИТХ-ын 05 сарын 30-ны өдрийн 10/39-р А шигт малтмалын олгогдсон 288 тусгай зөвшөөрлөөс 33 тусгай
тогтоолоор гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар иргэнд өмчлүүлэх зөвшөөрөл нь 4,480.08 га газрыг хамарч нүүрсний орд, 236 тусгай
газрын байршил, хэмжээг тогтоосон. Тогтоолын дагуу Баянзүрх, зөвшөөрөл нь 17338.87 га газрыг хамарч барилгын материал болон
Хан-Уул, Сонгинохайрхан, Сүхбаатар, Налайх, Багануур, Багахангай түгээмэл тархацтай орд газрууд тус тус байна.
дүүрэгт нийт 15 309 га газрыг гэр бүлийн зориулалтаар иргэдэд Ашигт малтмалын ашиглалтын лизенз бүхий томоохон орд газрууд
өмчлүүлэх юм. Төлөвлөлтөд хамрагдсан дээрх газрыг хамгаалалтанд нь Туул голын хөндий дагуу байрлаж байгаа нь усны урсац, гүний
авах, хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулах, 2013 оны газар усны нөөц, бохирдолд сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Иймд Нийслэл
зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тодотгол хийлгэх, 2014-2016 хотын нутаг дэвсгэрт ашигт малтмалын олборлолт явуулах асуудлыг
онд газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тусгуулан гэр бүлийн нухацтай бодож төлөвлөх шаардлагатай юм
хэрэгцээний зориулалтаар иргэдэд өмчлүүлэх ажлыг нийслэлийн
Засаг дарга зохион байгуулна. Улаанбаатарын бүс, хот орчмын гадна тээвэр: Нийслэл
Улаанбаатар хотын авто замын сүлжээний урт 2018 оны байдлаар,
Зураг 2.9 Цахимаар өмчлүүлэх 52 байршил 1015.1 км урттай хатуу хучилттай авто замтай. Бүсийн доторх
хаяа дагуул хот суурингууд хэвтээ, босоо тэнхлэгийн дагуу улсын
2 016 оны 1 дүгээр сарын 15-ны байдлаар Нийслэлийн Өмчийн чанартай АН-3, АО201, АО401, А27/АН32, А24 авто замуудаар
харилцааны газрын кадастрын улсын бүртгэлд өмчлөл, эзэмшил, Улаанбаатар хоттой холбогдоно. Хотын гадна сүлжээний авто
ашиглалтанд байгаа нийт 470444 га газраас иргэний гэр бүлийн замууд нь гол төлөв 2 эгнээ, зорчих хэсгийн өргөн 7-7,50 м байдаг.
хэрэгцээний зориулалтаар өмчилсөн нийт 7489.82 га, иргэний Хаяа хот суурингууд нь Улаанбаатар хотоос 22-130 км-н алслалтай
гэр хорооллын эзэмшилд нийт 6663.73 га, төрийн байгууллагын орших бөгөөд авто тээврээр холбогдоно.

46 УЛААНБААТАР 2040 2.4.4 УЛААНБААТАР ХОТЫН БАРИЛГАЖСАН
НУТАГ ДЭВСГЭР

Барилгажсан хэсэг нь 6342,3 га нутаг дэвсгэрт оршино. Орон
сууц, олон нийтийн болон аж үйлдвэр, хотын төвлөрсөн инженерийн
шугам сүлжээ, тэдгээрийн эх үүсвэрүүд, нийтийн эзэмшлийн ногоон
байгууламж төвлөрнө.
Т ухайн нутаг дэвсгэр 2010 оны байдлаар 4740,0 га талбай байсан
ба өнгөрсөн 7-н жилийн хугацаанд 1602,3 га-р нэмэгдсэн байна. 2016
оны байдлаар хотын хүн амын 45 % нь тухайн нутаг дэвсгэрт амьдрах
ба суурьшлын нягтрал 78.2 хүн/га байна.
Барилгажсан хэсэгт 555.01 км урттай авто замын сүлжээ ногдож
байгаа нь хотын нийт авто замын сүлжээний 75.4 % нь болж байна.
Сүүлийн жилүүдэд хотыг дахин төлөвлөж, хөгжүүлэх ажлын хүрээнд,
гэр хорооллын нутаг дэвсгэрийг барилгажуулах үйл явц эрчимтэй
явагдаж, барилгажсан нутаг дэвсгэр хүрээгээ тэлж байна.

Гэр суурьшил: Гэр хороолол нь хотын түүхэн хөгжлийн туршид СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2
бүрэлдэн бий болж, сууцны фондын салшгүй нэг хэсэг нь болсон
юм. Хотын босоо тэнхлэгийн дагуу нутаг дэвсгэрийн хойд хэсгээр Зураг 2.11 Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрийн зохион байгуулалт
барилгажсан хэсэгтэй хил залган, дов толгод, рельеф ихтэй,
барилгажихад тохиромжгүй 10% хүртэл налуутай, 10171,1 га талбайд
гэр хороолол төвлөрөн байрлана.
Г эр хороолол нь Сэлбэ, Улиастай, Баянгол, Тахилтын голуудын
хөндий даган гол төлөв тархсан.

Зураг 2.10 Улаанбаатар хотын суурьшлын одоогийн байдал

Г эр хороолол нь ард, иргэд, ААН-н эдэлбэр газар бүхий сууцны Хотын нутаг дэвсгэрийн архитектур орон зайн төлөвлөлтийн
зориулалттай гэр, хашаа, байшин, аж ахуйн хашаа, бусад барилга байдал: Улаанбаатар хот нь 1954 оноос хотын хөгжлийн 6-н
байгууламжтай. Зам тээвэр, инженерийн дэд бүтэц, инженерийн ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу хөгжиж ирсэн.Удаа дараагийн
шугам сүлжээний хангамжгүй. Харин цахилгаан эрчим хүчний ерөнхий төлөвлөгөөнүүдийн хэрэгжилтийн явцад хотын гудамж
төвлөрсөн хангамжтай байх бөгөөд гэр хорооллын нутагт байрлах замын сүлжээ, төвлөрсөн инженерийн шугам сүлжээний систем,
худалдаа үйлчилгээ, нийгмийн дэд бүтцийн барилга байгууламжтай түүний хангамжийн эх үүсвэрүүд бий болсон. Хот хөгжиж тэлэхийн
хэсгүүдэд бие даасан хэсэгчилсэн инженер шугам сүлжээтэй. 2010 хирээр эх үүсвэрүүдийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлж байсан ба
оны байдлаар гэр хороолол нь 8963,3 га талбайд байршиж байсан тэдгээрийн ачаалал өдөр ирэх тутам тогтмол өсөж байна.
ба 2016 онд гэр хорооллын талбай /10171,10 га/ 1207,8 га-р нэмэгдсэн Улаанбаатар хот нь гол гудамж замын сүлжээгээр хуваагдсан орон
нь гэр хорооллын тэлэлт тасралтгүй явагдаж байгааг харуулж байна. сууц, олон нийт, үйлдвэр агуулах, инженерийн дэд бүтцийн, тусгай
Гэр хороололд УБ хотын хүн амын 55,0% нь амьдрах ба хүн амын зориулалтын болон нийтийн эзэмшлийн ногоон байгууламж бүхий
нягтрал 66.04 хүн/га байна. хот төлөвлөлтийн бүсчлэлтэй юм.

Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрийн зохион байгуулалт: Зураг 2.12 Улаанбаатар хотын доторх зүй бус төвлөрөл
Улаанбаатар хот нь нийслэлийн нутаг дэвсгэрийн хилийн цэсийн хүрээнд
хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөнүүдийн хэрэгжилтийн явцад өөрийн Хотын доторх зүй бус төвлөрөл: Хотын төв хэсэгт инженерийн
одоогийн өнгө төрхийг олсон билээ. 2016 оны байдлаар Улаанбаатар шугам сүлжээний хангамж хүрэлцээтэй, бизнесийн орчин сайн байх
хот нь барилгажсан нутаг дэвсгэрийн хилийн цэсийн хүрээнд: тул бизнес эрхлэгчдийн сонирхол хотын төвд барилга барих, хөрөнгө
• О рон сууц, олон чиг үүрэг бүхий нутаг дэвсгэр...... 3 202,3 га оруулалтын өгөөжийг өндөр байлгах сонирхлоор бага талбайд гол
• Г эр хороолол ........................................................ 10171,1 га төлөв өндөр барилга олноор барих сонирхолтой байна. Энэ байдал
• Х илийн цэсийн гаднах гэр хороолол ...................3 002,2 га нь ажил үйлчилгээний нягтралыг нэмэгдүүлж төвлөрөл, түгжрэлийг
• Ц аашид гэр хороолол үүсэх талбар ...................... 3 740,2 га бий болгож байна
• Ү йлдвэр агуулах, аж ахуй ..............................2 396,7 га
• И нженерийн дэд бүтцийн барилга байгууламж 714,5 га
• Т усгай зориулалт ................................................1 402,1 га
• Н огоон байгууламж...................................................4 73,0 га
• Тусгай зориулалт бүхий нутаг дэвсгэр.....................1 402,1 га
• Ц аашид барилгажих нөөц талбай............................6 204,1 га

УЛААНБААТАР 2040 47

2 СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ Улаанбаатар хотын газрын үнэлгээ, төлбөрийн систем: 1995 онд
Монгол Улсад газрын үнэлгээ төлбөр тогтоох эрх зүйн орчин бүрэлдэн
Шинээр барьж байгаа барилга байгууламжийн хоорондын зай бий болж газар эзэмшигч, ашиглагч иргэн аж ахуйн нэгж хуулиар
хэт ойртож, нарны гэрэл харах бололцоогүй, орчны талбайгүй, авто тогтоосон хэмжээнд төлбөр төлж байна.
зогсоолын асуудлыг шийдээгүй болсноор барахгүй галын аюул гарах М онгол Улсын Засгийн газраас хот суурингийн газрын суурь үнийг
тохиолдолд, гал дамжин шатлах эрсдэлийг нэмэгдүүлж байна. бүсийн ялгавартайгаар 8-440 сая төгрөгөөр тогтоосон ба нийслэлийн
Х отын төвийн хэсэгт гол төлөв худалдаа үйлчилгээ, оффисын болон иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын шийдвэрээр илтгэлцүүр, хувь
орон сууцны барилгажилт давамгайлна. хэмжээг өөрчлөн мөрдөж байна.
У лаанбаатар хотод шилжин ирж буй иргэдийн 90 орчим хувь нь
2.4.5 ГАЗАР ЭЗЭМШИЛ, АШИГЛАЛТ Улаанбаатар хотын захын хороодоор “Газрын тухай” хууль, “ Монгол
Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай” хуулиудын дагуу суурьшиж
У лаанбаатар хотын хөгжлийн 2020 ерөнхий төлөвлөгөө батлагдсанаас байна. Хүн амын шилжилт хөдөлгөөн нь Улаанбаатар хотын өмнө
хойших хугацаанд газрын харилцааны эрх зүйн зохицуулалт улам бүр тулгарч буй гол бэрхшээлүүдийн нэг болоод байна.
нарийсаж газрыг иргэдэд өмчлүүлснээр төрийн ба хувийн өмчийн Одоогийн байдлаар Засгийн газрын 1997 оны 152-р тогтоол “Хот
газар бий болсон нь төлөвлөлтийн арга ба зарчмыг үндсээр нь тосгон, бусад суурины газрын зэрэглэл, тэдгээрийн нэг гектарын суурь
өөрчлөхөд хүргэсэн. Нийт 470444 га газрын 18% буюу 89303,57 га нь үнэлгээ, жилийн төлбөрийн дээд, доод хязгаар”, 2005 оны 5 сарын 29
142077 иргэн, аж ахуйн нэгж, төрийн байгууллага, гадаадын иргэн, өдрийн НИТХ 4/21 тоот тогтоол “ Нийслэлийн нутаг дэвсгэрийн газрын
гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж, хуулийн этгээдийн үнэлгээний бүсчлэл, төлбөрийн хэмжээг тогтоох тухай” болон ГХГЗЗГ-н
эзэмшил, ашиглалт, өмчлөлд байна. даргын 2003 оны 218 дугаар тушаал “ Газар эзэмших, ашиглах эрхийн
2016 оны байдлаар Улаанбаатар хотын хэмжээнд хот тосгон, бусад гэрчилгээний дуудлага худалдааны анхны үнэ тодорхойлох аргачлал”
суурины газар 35333.7 га газар эзэлж байгаагаас: зэрэг хууль тогтоомж газрын суурь үнэлгээ, болон төлбөрийн хэмжээг
тогтоож байна. Газраас төлбөр хурааж эхэлснээс хойш 1998 онд 1.5
• Б арилга байгууламжийн дэвсгэр газар 14584.74 га, тэрбум, 2006 онд 15.7 тэрбум, 2010 онд 18.35 тэрбум, 2016 онд 32.09
• Н ийтийн эдэлбэр газар 1375.92 га, тэрбум төгрөгийг Нийслэлийн төсөвт оруулсан байна. Энэ байдлаас
• Үйлдвэрийн газар 1952.51 га, харахад газрын төлбөрөөс олох орлого жил ирэх бүр өсөж байгаа
• Уурхайн дэвсгэр газар 1068.6 га, нь Нийслэлийн төсөвт төвлөрүүлэх татварын орлогыг нэмэгдүүлэх
• Гэр хорооллын газар 16351.94 га талбайг эзэлж байна. сонирхол их болсон. Энэ байдал нь УБЕТ, ХЕТ-ийн хэрэгжилт, хот
байгуулалтын бодлогод тодорхой хүндрэл учруулах болсон байна.
Зураг 2.13 Улаанбаатар хотын газар ашиглалт Нийслэлийн төсвийн орлого бүрдүүлэлтэд газрын төлбөр, татвар,
газрын дуудлага худалдаанаас олох орлого 5-8% байна. Энэ үзүүлэлт
2010 оноос хойш Улаанбаатар хотод барилгажилт эрчимтэй явагдаж 2016 оны жилийн эцсийн байдлаар 32,09 тэрбум төгрөг байсан байна.
барилга байгууламжийн дэвсгэр газар 1937.05 га-р нэмэгдээд байна.
Энэ нь орон сууцны ипотекийн зээл хэрэгжиж эхэлснээр барилгажилт Нийслэл Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрт түгээмэл тархацтай
эрчимтэй явагдсаныг харуулж байна. Мөн барилга байгууламжийн ашигт малтмал болон бусад ашигт малтмал бүхий орд газар
дэвсгэр газар өссөнөөр нийтийн эдэлбэр газар буурах урвуу хамаарал лицензтэй газрууд:
илэрч байна. Уурхайн дэвсгэр газар 276.2 га-р өссөн нь барилга Нийслэл хотын нутаг дэвсгэрт 2017.11 сарын байдлаар Ашигт
байгууламж ихээр баригдах хэрэгцээ шаардлага үүссэнээр тэдгээрийг малтмал, газрын тосны газраас олгосон нийт 268 ашигт малтмалын
хангах барилгын материал болон элс, хайрганы хэрэгцээ өссөнөөр тусгай зөвшөөрөл байх бөгөөд эдгээр зөвшөөрөл нь нийт 23027.34
элс, хайрганы карьеруудын талбай нэмэгдсэнийг харуулж байна. Гэр га газрыг хамарч байна. Энэ нь Нийслэлийн нийт 470444 га газрын
хорооллын талбай 6543.26 га-р өссөн байна. Нийслэл хотыг чиглэсэн 4.89 %-ийг эзэлж байна.
шилжилт хөдөлгөөн нэмэгдсэнээр хотын захын гэр хорооллуудаар
ачаалал эрс нэмэгдэж байна. Мөн 2014 оноос газар өмчлүүлэх 52 Дээрх 268 ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг хөрөнгө оруулалтын
байршил тогтоож тус байршлууд дээр иргэдэд газрыг өмчлүүлсэн нь төрлөөр ангилан үзвэл :
гэр хорооллын газар нэмэгдэхэд нөлөөлсөн байна. • 1 4 тусгай зөвшөөрөл гадаадын хөрөнгө оруулалттай
х амтарсан аж ахуйн нэгжийн мэдэлд 771.86 га
48 УЛААНБААТАР 2040 • 15 тусгай зөвшөөрөл гадаадын 100% хөрөнгө
о руулалттай аж ахуйн нэгжийн мэдэлд 439.13 га
• 239 тусгай зөвшөөрөл дотоодын аж ахуйн нэгжийн
м эдэлд 21816.35 га газруудыг тус тус хамарч байна.

СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2

2.4.6 УЛААНБААТАР ХОТЫН АВТО ЗАМЫН Хотын төвийн хэсэгт харьцангуй өндөр буюу 10,59 км/км2 байгаа
СҮЛЖЭЭ нь хөдөлгөөний ачааллыг нэмэгдүүлж, түгжрэл үүсгэх нэг хүчин
зүйл болж байна. Ази, Европ, Хойд Америкийн - Бээжин, Лондон,
Нью-Йорк, Чикаго зэрэг томоохон хотуудтай харьцуулахад нэг км2
О доо байгаа гудамж замууд нь төлөвлөлтийн норм /БНбД-32-01- нутаг дэвсгэрт оногдох авто замын сүлжээний нягтрал 9-30,1 дахин
04/-д заагдсан үзүүлэлтүүдийг бүрэн гүйцэд хангахгүй байгаа боловч бага байна.
үүрэг зориулалтыг нь голчлон үзсэн болно. Улаанбаатар хотын нутаг
дэвсгэрт байх хатуу хучилттай авто замын нийт урт 2016 оны байдлаар Зураг 2.15 Замын сүлжээний нягтрал
736.20 км байна.

Зураг 2.14 Улаанбаатар хотын авто замын сүлжээ

Гол гудамж зам: Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрийн доторх Замын хөдөлгөөний түгжрэл: Сүүлийн жилүүдэд Улаанбаатар
тээврийн үндсэн ачааллыг нэвтрүүлэх зориулалттай гол гудамж замууд хотын өдөр тутмын амьдралд тулгамдаж буй хүндрэл бэрхшээлтэй
нь норм, стандартын дагуу тухайн гудамж замын хөдөлгөөний эрчим, асуудал бол хотын замын хөдөлгөөний түгжрэл болсон билээ. Энэ нь
зорчих хурдны дээд хязгаар, холбогдох бусад үзүүлэлтүүдээр 1,2-р дараах 5-н үндсэн шалтгаанаас үүдэлтэй гэж үзэж байна.
зэрэглэлд хуваагдана. Ү үнд:
• А вто замын сүлжээний хүртээмж хангалтгүй
Туслах гудамж зам: Туслах гудамж зам нь гол гудамж замын • Хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээний зохион
хөдөлгөөнийг дүүрэг, бүсүүдийн замуудад зохицуулан хуваарилах байгуулалт, үйлчилгээний чанар хангалтгүй
үүрэгтэй. Туслах гудамж зам нь хотын суурьшлын онцлогоос хамаарч • Ачаа тээврийн сүлжээ, Логистик түгээлтийн үйлчилгээ
барилгажсан хэсэг болон гэр хороолол бүхий барилгажаагүй хэсэгт хөгжөөгүй
байрлана. • А вто зогсоолын хүртээмж хангалтгүй, зогсоолын
менежмент хөгжөөгүй
Гудамж зам дагуух ногоон байгууламж: Гудамж зам дагуух • М оторт бус тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ хөгжөөгүй
цэцэрлэгжилт ногоон байгууламж нь хотын ногоон байгууламжийн
ангиллаар тусгай зориулалтын ногоон байгууламжийн ангилалд Авто зогсоолын менежмент: Одоогийн байдлаар Улаанбаатар
хамрагдах ба тээврийн хэрэгслээс яндангийн утаа, дуу чимээний хотын хэмжээнд авто зогсоолын хүртээмж, авто зогсоолын менежмент
бохирдлыг шингээж агаар орчныг цэвэршүүлэх гол үүрэгтэй. Одоогийн хангалтгүй байна. Гудамж замын 1-р эгнээ, ногоон байгууламж, явган
байдлаар Улаанбаатар хотын гудамж замын дагуу нийт 361.30 км зам, амралтын талбай зэрэг нийтийн эзэмшлийн зориулалтын бус
урт, 72.26 га талбайд Улаанбаатар хотын цэцэрлэгжилтийн нэг хэсэг газруудыг зогсоол болгон ашиглаж оршин суугчдын амьдралын
болох тусгай зориулалтын /хамгаалалтын/ цэцэрлэгжилт ногоон чанарыг муутгаж байна.
байгууламжтай.
2.4.7 НИЙТИЙН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР
Улаанбаатар хотын авто замын сүлжээний нягтрал: Улаанбаатар
хотын 35206,0 га нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд хатуу хучилттай авто
замын дундаж нягтрал 2,1 км/км2 байх ба авто замын сүлжээний Н ийслэл Улаанбаатар хотод 2018 онд нийтийн тээврээр 178.7
нягтрал нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд жигд биш тархалттай байна. сая зорчигч тээвэрлэж, зорчигч эргэлт 607.6 сая.хүн/км байсан.
Нийтийн тээврийн 34 аж ахуйн нэгжийн 1737 гаруй автобус үйлчилгээ
үзүүлдэг бол өдөрт шугаманд 963 тээврийн хэрэгсэл үйлчилдэг байна.
2018 оны жилийн эцсийн статистик мэдээллээр нийтийн тээврийн
үндсэн 76, туслах 15, хот орчим 14, буухиа 17, зуслангийн чиглэл 3,
шөнийн тээвэр 1 нийт 126 чиглэл бөгөөд чиглэлийн уртын нийлбэр
3735.4 км байна. Нийслэлийн төвийн 6 дүүргийн хэмжээнд 2018 онд
нийтдээ 946 автобусны зогсоол бүртгэлтэй байна.
“ Улаанбаатар хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээнд удирдлага

УЛААНБААТАР 2040 49

2 СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ (хүүхэд 200-1200 төгрөг) зорчиж байна. Мөн тус гэрээнд таксины
үйлчилгээний нэг төлбөрт километрийн тарифыг 1000 төгрөгөөр
мэдээллийн болон цахим төлбөрийн систем”-ыг 2015 онд тогтоож, үйлчилгээнд мөрдүүлэхээр заажээ. Нийтийн тээврийн
нэвтрүүлснээр Улаанбаатар хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээний хэрэгслийн замын хөдөлгөөнд эзэлж буй хувь 5%-аас бага боловч
бүх их багтаамжийн автобус, троллейбуснуудад бүртгэл мэдээллийн нийт иргэдийн зорчилтын 50%-аас илүүг тээвэрлэдэг.
GPS төхөөрөмж болон хөлс төлөлтийн цахим төлбөрийн хэрэгслүүд
суурьлуулагдсан. 2017 оны 04 дүгээр сарын 01-ээс эхлэн Улаанбаатар 2.4.8 АЧАА ТЭЭВЭР, ЛОГИСТИК
хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээнд зөвхөн цахим төлбөрийн
хэрэгслийг ашиглах болсноор нийтийн тээврийн зорчигч урсгалын 2016 онд авто тээврээр улсын хэмжээнд тээвэрлэсэн нийт
цахим мэдээллийн сан үүсгэх бүрэн боломжтой болсон. Бүртгэл зорчигчдын 93.7 хувь, тээсэн нийт ачааны 6.6 хувь нь нийслэл хотод
мэдээллийн GPS төхөөрөмжийн мэдээлэлд үндэслэн их багтаамжийн тус тус ногдож байна. Тээсэн ачааны улсын дүнд нийслэл хотын
автобус, троллейбусны өдөр тутмын ашиглалтын хурдыг, нийтийн эзлэх хувь өмнөх оныхоос 3.2 пунктээр буурав. Харин авто тээврээр
тээврийн зогсоол тус бүр дээрх автобус, троллейбуснаас буусан, тээвэрлэсэн зорчигчийн улсын дүнд нийслэл хотын эзлэх хувийн жин
суусан, дамжин суусан зорчигчийн тоог тогтмол тодорхойлох өмнөх оныхоос 0.8 пунктээр өссөн нь сүүлийн таван жилд гарч буй
боломжтой болсон. Уг судалгаагаар нийтийн тээврийн хэрэгсэл хамгийн өндөр үзүүлэлт юм.
ажлын өдөрт дунджаар 11 км/цаг, амралтын өдөрт 16 км/цаг зорчиж
байна. Улаанбаатар хотын гол гудамж, замууд дагуу буусан, суусан, 2 016 оны байдлаар нийслэл нь 61.4 мянган
дамжин суусан зорчигчийн хэмжээ их байна. ачааны автомашинтай байгаа нь 2015 оныхоос
Т өрийн болон орон нутгийн өмчид байгууллагууд, аж ахуйн 0.5 хувиар буюу 331 ширхгээр буурсан гэсэн үг
нэгжүүд, эрүүл мэнд, боловсролын байгууллагууд болон худалдааны бөгөөд 2016 оны нийт ачааны автомашины
төвүүд ихэнх нь хотын төвд байрладгаас төв рүү чиглэсэн хөдөлгөөнийг 55% нь УБ хотноо ногдож байна.
бий болгодог. Улаанбаатар хотын Энхтайваны өргөн чөлөө, Ард
Аюушын өргөн чөлөө, Их тойруу, Бага тойруу, Залуучуудын өргөн Хүснэгт 2.1
чөлөө, Намяанжүгийн гудамж, Самбуугийн гудамж, Чингисийн өргөн
чөлөө, Чингэлтэйн өргөн чөлөө, Цагдаагийн академийн гудамж, Тээсэн ачаа / мян.тн/ Улсын Тээвэрлэсэн зорчигч / Улсын дунд
Үйлдвэрчний эвлэлийн гудамж, Доржийн гудамж зэрэг гол гудамж дунд УБ сая. хүн/ УБ хотын
замуудаар нийтийн тээврийн чиглэлүүдийн давхцал ихтэй байна. Он хотын эзлэх хувь
Энэ нь дээрх гол гудамж, замуудын дагуу иргэдийн зорчих эрэлт их Улсын Нийслэлд эзлэх хувь Улсын Нийслэлд
байгааг харуулж байгаагаас гадна одоо байгаа авто замын сүлжээний 2012 хэмжээнд хэмжээнд 75.4%
хангалтгүй байдлаас шалтгаалан дээрх гудамж замуудаар дайран 2013 30,195.1 3,211.4 10.6% 86.6%
өнгөрөх чиглэлүүд олон байна. Хамгийн их чиглэлийн давхцал 2014 21,321.9 2,582.2 313.2 236.0 83.8%
Энхтайваны өргөн чөлөө 1-р хороолол, зүүн, баруун 4 зам орчимд 2015 23,514.2 2,914.0 12.1% 92.9%
20-28 хүртэл давхцаж байна. 2016 16,682.2 1,628.7 303.4 262.8 93.7%
20,406.2 1,347.9 12.4%
Зураг 2.16 Нийтийн тээврийн чиглэлийн давхцал 340.1 284.9
9.8%
256.5 238.3
Нийслэлийн Тээврийн газраас аж ахуйн нэгж, байгууллагуудтай 6.6%
байгуулсан “Нийтийн тээврийн үйлчилгээг эрхлэн гүйцэтгүүлэх 260.7 244.3
тухай гэрээ”-гээр насанд хүрэгчид их, дунд багтаамжийн автобусаар
500 төгрөг, цахилгаан тээврээр 300 төгрөг, туслах болон буухиа Нийслэл дэхь нийт ачааны автомашины 98% нь төвийн 6 дүүрэгт
чиглэлийн бага багтаамжийн автобусаар 500-1300 төгрөг, хот ногдож байгаа бөгөөд БГД-т 20%, СХД-т 18%, ХУД-т 9%, БЗД-т
орчмын чиглэлийн бүх төрлийн автобусаар 500-2300 төгрөгөөр 26%, ЧД-т 11%, 14% нь СБД-т тус тус ногдож байна. Нэг ачааны
автомашинд ногдох ачаа тээврийн үзүүлэлтийг авч үзвэл 2012 онд
50 УЛААНБААТАР 2040 1 ачааны автомашинд ногдох ачаа 67тн байсан бол 2016 онд 22 тн
болж буурчээ.

Хүснэгт 2.2

Тээвэрлэсэн ачаа 2012 он 2013 он 2014 он 2015 он 2016 он
Ачааны автомашины тоо 47,637 51,409 55,034 61,783 61,452
Тээсэн ачаа, мянган тн 3,211 2,582 2,914 1,629 1,348
1 ачааны автомашинд ногдох ачаа, тн
67 50 53 26 22

Логистик: Улаанбаатар хотын хүн амын огцом өсөлт нь түүнийг
дагасан үйлдвэр, үйлчилгээний төвлөрөл, зам тээвэр зэрэг холбогч дэд
бүтцийн хэрэгцээ шаардлагыг нэмэгдүүлж байна. Сүүлийн жилүүдэд
Монгол улсын барилга угсралт, их засварын ажлын 67%, худалдаа
үйлчилгээний байгууллагуудын борлуулалтын 51% нь нийслэл хотод
хийгдэж байна. Хотын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй бөөний
худалдааны нэгдсэн төвүүд, төмөр замын дагуух ачааны терминал
бүхий томоохон агуулахын аж ахуйнууд хотын нутаг дэвсгэрт тархан
байрлаж, бараа татан авах таталцлыг үүсгэн түгжрэлийн үндэс болж
байна. Бараа материал төмөр замын терминалаас хоёр дахь шатны
агуулах буюу жижиглэнгийн агуулах, дэлгүүрүүдэд тараагдах байдлаар
Улаанбаатар хотод логистик үйлчилгээний систем ажилладаг. Үүнд