Суурь Судалгаа

СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2

гол төлөв тээвэр зуучийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн үйлдвэрлэж байна. ДЦС –уудын боломжит хүчин чадал 2569 гкал/
нэгжүүд оролцдог. цаг. Сүүлийн жилүүдэд нийслэл хотод барилгажилт эрчимтэй явагдаж
байгаатай уялдуулан жилд дунджаар 100-150 Гкал/ц-ийн ачаалал
С үүлийн үед үйлдвэрлэл, худалдаа эрхлэгчид өөрсдийн бүхий 200 орчим барилгыг төвлөрсөн дулаанд холбон ажиллаж
агуулахыг олноор байгуулж түгээлтийн үйл ажиллагаа эрхлэх болсон байгаа бөгөөд дулаан түгээлт жилдээ 3-8 хувиар өсөж байна.
нь түгээлтийн тоо хэмжээг өсгөж, замын хөдөлгөөний түгжрэлийг
нэмэгдүүлэх, замын хөдөлгөөнд саад учруулах, зорчилтын хурдыг Зураг 2.18 Улаанбаатар хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийн сүлжээ
сааруулах, чиглэлийн давхцалыг нэмэгдүүлэх зэрэг сөрөг үр
дагавруудыг авчирч байна. Хот доторх олон тооны хүчин чадал
бага ачааны терминалууд, агуулахын аж ахуйд нь завсрын тээврийн
эрэлтийг үүсгэж, хотын, замын хөдөлгөөний ачааллыг нэмэх,
хөдөлгөөний хурдыг сааруулах, авто замын эвдрэлийг бий болгох
зэрэг олон сөрөг үр дагавар, хүндрэл бэрхшээлүүдийг үүсгэж байна.

Зураг 2.17 Одоо байгаа ачаа тээврийн терминалиуд

Агаарын бохирдлын эх үүсвэрийн 2016 оны нэгдсэн тоо,
бүртгэл”-ийн дүнгээр нийслэлийн төвийн 6 дүүрэгт 10 кВт хүртэл
Логистикийн үйлчилгээний салшгүй хэсэг, болох ачааны терминал, хүчин чадалтай 195090 зуух бүртгэгдсэний 45 % буюу 88330 өрх
томоохон бөөний худалдааны нэгдсэн төвүүд /”Наран туул”, нь энгийн зуух, 54% буюу 106760 өрх нь сайжруулсан зуух ашиглаж
“Бөмбөгөр”, ”Барс” худалдааны төв, “100 айл” барилгын материалын байна.
зах гэх мэт/, агуулахын аж ахуйд нь хотын барилгажсан нутаг дэвсгэрт Н ийслэлийн төвийн 6 дүүрэгт 11-100 кВт хүртэл хүчин чадалтай
тархан байрлаж байгаа нь таталцлыг үүсгэн, замын хөдөлгөөний 2829 усан халаалтын зуух бүртгэгдсэн ба дүүргээр нь авч үзвэл
түгжрэл үүсгэх нэг үндэс болж байна. хамгийн их нь Баянзүрх дүүрэгт 698, Сонгинохайрхан дүүрэгт 675,
Чингэлтэй дүүрэгт 505 зуух тоологдсон бол бусад 3 дүүрэгт 354-395
2.4.9 УЛААНБААТАР ХОТЫН ИНЖЕНЕРИЙН ДЭД зуух байна. 2016 онд Улаанбаатар хотын төвийн 6 дүүрэгт 101 кВт-аас
БҮТЦИЙН ХАНГАМЖ дээш хүчин чадалтай уурын болон усан халаалтын зуух ашиглаж буй
158 аж ахуйн нэгж, байгууллагын 319 халаалтын зуух бүртгэгдсэн
Дулаан хангамж: 2017 онд Улаанбаатар хотод 360688 өрхийн байна.
1311251 хүн амьдарч байгаагаас төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд У лаанбаатар хотыг “2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий
холбогдсон орон сууцанд 42.8 хувь буюу 156676 өрхийн 561523 хүн , төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэл хөгжлийн чиг хандлага”-н
гэр хороололд 204012 өрхийн 749728 хүн буюу 57.2 хувь нь амьдарч бичиг баримтад гэр хорооллын бүсийг төвийн, дундын, захын 3-н
байна. Дулаан цахилгаан хослон үйлдвэрлэдэг ДЦС-2,3,4 станцууд, бүсэд хуваан хөгжүүлэхээр тусгасан. Төвийн бүс нь орон сууцны
Амгалан дулааны станц /төвлөрсөн дулааны систем/ үйлдвэрлэсэн хороолол болж хөгжих ба төвлөрсөн шугам сүлжээнд холбогдоно.
дулааны эрчим хүчийг 14 магистраль 379.5 км урт дулааны төв Дундын болон захын бүсэд инженерийн хэсэгчилсэн болон бие
шугам, даралт өргөх насосын 9 станцаар дамжуулан 2255.17 Гкал/ц даасан хангамжтай байхаар тусгагдсан ба 2017 онд дундын бүсэд
ачаалал бүхий 9200 гаруй барилга байгууламжийг дулаанаар хангаж “Дэд бүтцийн төв” төслийн ТЭЗҮ хийгдсэн.
байна. Нийт дулаан хангамжийн хэрэглээний 2.4 хувийг ДЦС-2, 32.4
хувийг ДЦС-3, 51.2 хувийг ДЦС-4, 14 хувийг Амгалан дулааны станц Цахилгаан хангамж
Өнөөгийн байдлаар Дулааны цахилгаан станц-2, 3, 4, “Салхин
цахилгаан станц”, Хөшигтийн хөндийн “Нарны цахилгаан станц”
Сонгинохайрхан дүүргийн “Нарны цахилгаан станц”-д хотын
цахилгаан эрчим хүчийг үйлдвэрлэж байна. Дулааны цахилгаан
станц (ДЦС)-ийн нийт суурилагдсан хүчин чадал 925МВт байна.
Тус станцуудын 2018 оны өвлийн их ачааллын үед оройн 19 цагийн
байдлаар 745,8МВт, шөнийн 3 цагийн байдлаар 361,3МВт цахилгаан
эрчим хүч үйлдвэрлэсэн байна.

УЛААНБААТАР 2040 51

2 СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ

Хүснэгт 2.3 ДЦС-н хамгийн их ачаалал авсан үеийн 2018.12.07-ны Зураг 2.19 Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамжийн шугам сүлжээ
цахилгаан станцын үйлдвэрлэлтийн судалгаа

Ачаалагдсан байдал

Нэр Хүчин Генератарын 19 цагийн Шөнийн
байдлаар 3 цагийн
чадал /МВт/ нэр байдлаар

ТГ-1 00
ТГ-2
ТГ-3 114 46
ТГ-4
ТГ-5 111 0
ТГ-6
ДЦС-4 703 ТГ-7 113 104
ТГ-1
ТГ-2 80.9 69,3
ТГ-3
ТГ-4 88.9 0
ТГ-5
ТГ-6 117 20
ТГ-7
ТГ-8 9.7 8.5
ТГ-9
ТГ-1 10.9 0
ТГ-2
ТГ-3 0 7.6

10 0

ДЦС-3 198 21.6 21.9

20.9 19.3

21.6 0 • Улаанбаатар хотын цахилгаан эрчим хүчний их ачаалал
(Pmax) 2010 онд 409МВт, 2011 онд 459МВт, 2012 онд 532МВт,
00 2 013 онд 580МВт, 2014 онд 630МВт, 2015 онд 637МВт, 2016
о нд 650МВт, 2017 онд 703МВт, 2018 онд 748МВт байна.
48.6 49

5.4 0

ДЦС-4 24 4.7 4
925
10.6 11.7 748
703
745.8 361.3 630 637 650
580
Шугам сүлжээний хувьд 532
Улаанбаатар хотод 220/110кВ-н станц 22ш, 35кВ-н станц 18ш ,
220/110кВ-н цахилгаан дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ)-276.5км, 459
35кВ-н цахилгаан дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ)-235,6км, 409
0,4-10кВ-н цахилгаан дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ)-1076км
0,4-10кВ-н цахилгаан дамжуулах кабел шугам (ЦДКШ)-4145,3км 15,9% 8,2% 6,4%
байна. Улаанбаатар хотын цахилгаан дамжуулах шугам сүлжээний 12,7% 12,2%
нийт суурилагдсан хүчин чадал 1736МВА байна. Үүнээс 2018.12 сарын
өвлийн их ачааллын үед 648,94МВА ашигласан байна. 9,0% 8,6%

1,1% 2,0%
2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 2016-2017 2017-2018 2018-2019

он он он он он он он он он

УБ хот, Рmax 409 459 532 580 630 637 650 703 748

Өсөлт,% 12,7% 12,2% 15,9% 9,0% 8,6% 1,1% 2,0% 8,2% 6,4%

• Улаанбаатар хотын цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ
(Wхэр) 2010 онд 1360,99 сая.кВтц, 2011 онд 1550,1 сая.
к Втц, 2012 онд 1843,16 сая.кВтц, 2013 онд 2025,45 сая.
к Втц, 2014 онд 2216,02 сая.кВтц, 2015 онд 2240,66 сая.
к Втц, 2016 онд 2286,38 сая.кВтц,2017 онд 2490,6 сая.кВтц,
2 018 онд 2660,9 сая.кВтц байна.

2490,6 2660,9

2216,02 2240,66 2286,38
2025,45
1843,16

1550,1 9,0%
1360,99

15,9%
12,7% 12,2%

8,6% 8,2% 6,4%

1,1% 2,0%
2010- 2011- 2012- 2013- 2014- 2015- 2016- 2017- 2018-
2011 он 2012 он 2013 он 2014 он 2015 он 2016 он 2017 он 2018 он 2019 он

УБ хот, Wхэр 1360,99 1550,1 1843,16 2025,45 2216,02 2240,66 2286,38 2490,6 2660,9

Өсөлт,% 12,7% 12,2% 15,9% 9,0% 8,6% 1,1% 2,0% 8,2% 6,4%

Ус хангамж:Н ийслэлийн нийт хүн амын 42.6 хувь нь цэвэр усыг
төвлөрсөн ус түгээх системээр, 57.4 хувь нь ус түгээх цэг, худгаас болон

52 УЛААНБААТАР 2040

СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2

зөөврөөр авдаг. Улаанбаатар хот нь усны хэрэглээнийхээ 99.9%-г баруун урд хэсэгт байрладаг ба бохир усыг төвийн цуглуулагч
газрын доорх усаар хангаж байна. Унд ахуйн усны одоогийн хэрэглээ коллектор /Ф1200 мм/, өмнөдийн цуглуулагч коллектор /Ф1400
нь 148.0 – 160.0 мян.м3/хон. Улаанбаатар хот нь ус хангамжийн 4 мм/ гэсэн 2 үндсэн цуглуулагчаас хүлээн авдаг.
үндсэн эх үүсвэр, шинэ 3 эх үүсвэртэй ба дулааны цахилгаан станцын
техникийн хэрэгцээг хангах зориулалттай нэмэлт 3 эх үүсвэр, 17 усан • Б охир ус цуглуулагч коллектор 20
сантай байна. Мөн НБОГ-ын судалгаагаар нийслэл хотод 1614 гаруй • Бохир усны шугамын урт 235.7 км
хувийн хэрэглээний худаг байна. Гэр хорооллын айл өрхүүдийг төвийн • Бохир усны шугамын диаметр 150-1400 мм
шугамд холбогдсон 366ш ус түгээх байр, зөөврийн усаар хангагддаг • Х оногт цэвэрлэж буй ус 160.0-190.0 мян м3
248ш ус түгээх байраар дамжуулан цэвэр усаар хангадаг. УСУГ-аас
гэр хорооллыг байнгын усны хэрэглээтэй байлгах зорилгоор эхний Зураг 2.21 Улаанбаатар хотын ариутгах татуурга
ээлжид 20 ус түгээх байранд 24 цагаар ажиллах автомат системийг
суурилуулан ажиллагаанд оруулаад байна.

Одоогийн байдлаар Улаанбаатар хотын ус хангамжийн систем эх
үүсвэрүүдийн 2-р өргөлтийн насосын станцуудаас гадна хэрэглэгчдэд
усыг найдвартай хүргэхийн тулд дамжуулах станц болон контр
резервуаруудыг ашигладаг.

Улаанбаатар хотын усан хангамжийн шугам сүлжээ нь 1959
оноос эхлэн ашиглалтад орсон. Хотын хэрэглэгчдэд ус түгээх ажлыг
УСУГ, ОСНААУГ хариуцан ажилладаг. Хотын хүн амын 60 хувь нь
төвийн шугам сүлжээнд холбогдсон байна. Цэвэр усны гол шугамууд
нь Ф150 - Ф800мм-н голчтой ган, ширмэн материалаар хийгдсэн
ба салбар шугамууд нь Ф50 - Ф150мм-н голчтой ган, ширэм болон
хуванцар материалаар угсрагдсан ба цэвэр усны нийт 631.1км шугам
сүлжээтэй.

Зураг 2.20 Улаанбаатар хотын ус хангамж

Ариутгах татуурга:У лаанбаатар хот нь бохир усны төв цэвэрлэх 2.4.10 ИНЖЕНЕРИЙН БЭЛТГЭЛ АРГА ХЭМЖЭЭ
байгууламжаас гадна 8 бага оврын цэвэрлэх байгууламжтай. Төв
цэвэрлэх байгууламж нь хоногт 230.0мян.м3 ус цэвэрлэх хүчин У лаанбаатар хотод сүүлийн жилүүдэд бүтээн байгуулалтын
чадалтай бөгөөд хоногт дунджаар 160.0-190.0 мян.м3 бохир ус ажлууд ихээр хийгдэн инженерийн хангамж бүхий барилгажилт бий
цэвэрлэдэг байна. Үйлдвэрийн усыг урьдчилан цэвэрлэх “Харгиа” болж томоохон хорооллууд үүсэж байгаа хэдий ч тэдгээрийн зураг
ЦБ байх боловч ашиглалтын хугацаа хэтэрсэн цэвэрлэгээний түвшин төслийг тус тусад нь боловсруулан гудамж замын өндөржилт, улаан
муутай байдгаас төв цэвэрлэх байгууламжийн ачааллыг нэмэгдүүлж шугамын төлөвлөлтийн нэгдсэн зураг төслийг хооронд нь уялдуулан
байна. нарийвчлан боловсруулаагүй, хорооллуудын төлөвлөлтийг одоо
байгаа замын өндөржилттэй уялдуулж хийхгүй байгаа нь зарим
Гэр хорооллын айл өрхүүд нүхэн болон био жорлонгуудад бохир хороолол дунд, авто зам, тэдгээрийн уулзваруудад борооны ус
усаа хаядаг. Улаанбаатар хотын хүн амын 96.2 хувь нь сайжруулсан тогтох нөхцөлийг бүрдүүлж байна.
ариун цэврийн байгууламжаар хангагдаж 3.8 хувь нь ил задгай байна. Үерийн аюул, хохирол: Монгол улсын нийслэл УБ хотын
Үүний дотор 38.6 хувь нь ус татдаг ариун цэврийн байгууламжтай. нийт хүн амын 47% нь гэр хороололд оршин суух бөгөөд жилийн
дундаж температур -2,4 – 0,9оС хооронд хэлбэлздэг. Ус цаг уурын
Улаанбаатар хотын ариутгах татуургын шугам сүлжээ нь 1959 мэдээллээс харахад 1980-2010 оны хооронд хур тунадасны жилийн
оноос эхлэн ашиглалтад орсон. Төв цэвэрлэх байгууламж нь хотын дундаж хэмжээ 249-261 мм байв. Бороо хэдэн өдөр үргэлжилж хур
тунадас ихээр бууснаас үер болдог. (Жишээлбэл 1966 онд 103 мм,
2009 онд 4 өдрийн дотор 55 мм, 45 мм бороо хур бууж үер болсон.)
Мөн богино хугацаанд их хэмжээний хүчтэй бороо орсны улмаас
үер болдог. (Тухайлбал 1982 онд 29 минутын дотор 22 мм, 2010 онд
20 минутын дотор 45 мм бороо орж үер болсон байх жишээтэй.)

Х ур тунадасны 90% зун бороо хэлбэрээр ордог. Туул голын
сав газарт нийт ордог хур тунадасны хэмжээ ихээр өөрчлөгдөөгүй
боловч зуны улиралд бороо үргэлжлэх хугацаа багасаж түр
зуурын дуу цахилгаантай аадар бороо ихээр орох болсон . Цаг
уурын загварчлал судалгааны дүнгээс харахад УБ хотын баруун
хойд хэсэгт аадар борооны хэмжээ 2011-2030 онд 0.25 мм хүртэл
багасах, 2046-2065 оны хооронд нийт нутагт дунджаар 0.75 мм-ээр

УЛААНБААТАР 2040 53

2 СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ Хотын нутаг дэвсгэрийн үерт автагдах нөхцөл, бүсчилсэн
байдал: Õîòîä áîëñîí èõýýõýí õîð õºíººë ó÷ðóóëæ áàéñàí 1966
нэмэгдэх төлөвтэй байна. Борооны усны эрч 2011-2030 оны хооронд îíû Òóóë ãîëûí ¿åð, 1982 îíû ×èíãýëòýé óóëûí áîëîí ò¿¿íèé ñàëáàð
нийт нутагт 0.23 мм-ээр, 2045-2065 оны хооронд 0.4 мм хүртэл óóëñûí ºâºð òàëûí òîìîîõîí ñàéðóóäààð áóóñàí óðóéí øèíæòýé
хэмжээгээр нэмэгдэх магадлалтай байна. Мөн 10 мм болон түүнээс ¿åðèéí äàðààãààð ãîëëîõ áàéãóóëàìæóóä áàðèãäñàí ò¿¿õòýé. Ãýâ÷
дээш хэмжээний хур тунадастай өдрийн тоо 2011-2030 оны хооронд ýäãýýð áàéãóóëàìæèéí õèéö çîõèîìæ, èõ ¿åðèéã õàìãààëàõ íºõöºë
1.3-1.6 өдөр, 2045-2065 оны хооронд 2.7-3.0 өдрөөр тус тус нэмэгдэх áàéäëûí òàëààð ñóäàëãàà õèéæ ¿çýõýä õàðèëöàí àäèëã¿é áàéãàà þì.
судалгаа гарсан. УБ орчмоор зуны улиралд хур тунадас (үргэлжлэн) Çàðèì òîõèîëäîëä ¿åðèéí øèíæ ÷àíàð, ýâäýõ õ¿÷íèé ¿éë÷ëýë ìºí
орох нь багасаж үе үе аадар бороо орж үерлэн ихээхэн хэмжээний õàòóó óðñöûí õºäºë㺺í äèíàìèê õ¿÷íèé íºëººëºë, ¿åðèéí øóëóóí
гарз хохирол авчрах магадлал өндөр байна. Улаанбаатар хотод áà õºíäëºí óðñãàëûí íºëºº çýðýã íü ãîëäèðîëûí óíàëò, õýâãèéíýýñ
1915-2013 оны хооронд нийт 34 үер болсон бөгөөд тэдгээрийн 60% øàëòãààëæ èõýýõýí ººð÷ëºãääºã áîëîõûã íàðèéí òîîöîîã¿é õèéãäñýí
нь 2000-2009 онд болсон нь 1980-1999 оны үеийнхтэй харьцуулбал 3 áàéäàã.
дахин их тоо юм. УБ хотод голын үер, шар усны үер, уруйн үер, аадар
борооны үер болон гүний усны зэрэг олон төрлийн үер болж байсан. Улаанбаатар хотод тохиолдсон үерийн аюулын үндсэн
Нийт 34 үерийн 43% нь голын үер, 50% нь уулын жалга, сайр дагуу шалтгааныг судалсан үнэлгээний үр дүнгээр дараах шалтгаан,
урсаж ирсэн уруйн үер байв. асуудлыг тодорхойлсон байна. Үүнд:
Зураг 2.22 Инженерийн бэлтгэл арга хэмжээ 1. Х үн амын хурдацтай өсөлт
2. Хууль бус суурьшлын бүсийн эрчимтэй өсөлт
Зураг 2.23 Улаанбаатар хотын үерийн аюултай бүсүүд 3. Х отыг хөгжүүлэхэд хөрөнгө, хүч хязгаарлагдмал
4. Хууль бус газар ашиглалт
54 УЛААНБААТАР 2040 5. Гэр хорооллын үерийн аюулд өртөж болзошгүй
байршил
6. Ү ерийн хамгаалалтын байгууламжийн элэгдэл, насжилт
7. Ү ерийн сэрэмжлүүлэг, авран хамгаалах арга хэмжээ
8. Гудамж замууд үерт өртөмтгий, үерийн урсгалыг
б оогдуулах байдал
9. Ү ерийн хамгаалалтын менежмент дутмаг
10. Ү ер усны хамгаалалтын бүтэц, арга хэмжээнд зориулсан
санхүүжилт хязгаарлагдмал
11. Ү ерийн халилтын бүсэд баригдсан шинэ барилга
байгууламж
12. Х агшаасны аюул
13. Эрсдэлийг нэмэгдүүлж буй бусад хүчин зүйл

Улаанбаатар хотод ашиглагдаж буй үерийн хамгаалалтын барилга
байгууламжуудыг хийц, зохиомжоор нь тодорхойлбол:
• Ò ºìºð áåòîíîí äîòîðëîãîîòîé ñóâàã õýëáýðèéí áàéãóóëàìæ
• Áåòîíîí õàâòàíãààð áýõýëñýí äàëàí õýëáýðèéí
á àéãóóëàìæ
• Ø îðîîí ñóâàã áà äàëàí
• Öåìåíòýí çóóðìàã á¿õèé ÷óëóóí ºðëºãºí áýõýëãýýòýé
ä àëàí, ñóâàã гэж ангилагдана.

Улаанбаатар хотод баригдсан үерийн хамгаалалтын байгууламжуудыг
үерийн усыг зайлуулж байгаа одоогийн байдал болон байршлаар нь
6 систем болгон авч үздэг байна.

1. Баруун уулын үерийн хамгаалалтын систем - 32-ын
б олон Дэнжийн-1000-ын үерийн хамгаалалтын сувгууд,
Ногоон нуур, Ногоон нуураас эхэлж дунд гол хүртэлх
с уваг болон 3, 4-р хороолол, Толгойт голын үерийн
хамгаалалтын байгууламжууд орно.
2. Сэлбэ ба Дунд голын систем – Чингэлтэй, Хайлааст,
Сэлбэ, Бэлх, Дунд голуудын үерийн хамгаалалт
3. Х отын зүүн уулын байгалийн ил задгай сайр жалгийн
систем – Цагаан даваа болон шар хад орчмын
байгалийн ил задгай сайр, замын доорх ус гаргах
б арилгууд орно.
4. Туул голын үерийн хамгаалалтын систем – Улиастайн

СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ 2

голын баруун, зүүн болон Туул голын үерийн томоохон хорооллууд үүсэж байгаа хэдий ч тэдгээрийн зураг
хамгаалалтын баруун далан орно. төслийг тус тусад нь боловсруулан гудамж замын өндөржилт, улаан
5. З үүн нарангийн үерийн хамгаалалтын систем – шугамын төлөвлөлтийн нэгдсэн зураг төслийг хооронд нь уялдуулан
одоогийн нефть баазын баруун, зүүн талаар татагдсан нарийвчлан боловсруулаагүй, хорооллуудын төлөвлөлтийг одоо
шороон суваг, Бага нарангийн сайрын төгсгөл дэхь суваг байгаа замын өндөржилттэй уялдуулж хийхгүй байгаа нь зарим
о рно. хороолол дунд, авто зам, тэдгээрийн уулзваруудад борооны ус
6. Баруун нарангийн үерийн хамгаалалтын систем - Их тогтох нөхцөлийг бүрдүүлж байна.
н аран болон, Баянголын амнаас буух үерийн усыг
зайлуулах шороон далан, төмөр зам, авто замын Зураг 2.25 Ус тогтох магадлалтай байршлууд
доорх ус гаргуурууд орно

Зураг 2.24 Ашиглагдаж буй далан сувгийн байгууламж

Инженерийн бэлтгэл арга хэмжээний барилга байгууламжийн
хөрөнгө оруулалт, ашиглалт засвар үйлчилгээнд 2005-2017 он Улаанбаатар хотын I II зэргийн гол зам, туслах замын хүрээнд
хүртэлх хугацаанд нийт 59,7 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт авто замуудын огтлолцлын цэгийн өндөржилтийг тодорхойлж
хийгдсэн ба үүнээс: улмаар гадаргуугийн усны урсцын чиглэлийг WGS-84 солбицол,
• Үерийн хамгаалалтын барилга байгууламж 140.5 км, UTM проекцод ерөнхий төлөвлөгөөний шатанд тодорхойлов.
• У руйн үерийн урсгалыг тогтоох байгууламж 6 ш,
• Х өрсний болон зам талбайн ус зайлуулах ил, далд
173,3км шугам сүлжээ,
• Ус хүлээн авах шүүрт худаг 2967 ш,
• Ү злэгийн худаг 3501 ш,
• Борооны болон хөрсний ус татан зайлуулах
10000 м3/цаг хүртэл хүчин чадалтай өргөлтийн 1ш
насос станц тус тус ашиглагдаж байна.

Үерийн хамгаалалтын далан, сувгийн ашиглалтын хугацаа 78.3%,
борооны ус зайлуулах төв шугам сүлжээний ашиглалтын хугацаа
бүрэн дууссан байна. Хатуу хучилттай гол замын 57.0%, нийт авто
замын 21% нь ус зайлуулах инженерийн шугам сүлжээтэй байна.

2.4.11 УЛААНБААТАР ХОТЫН ӨНДӨРЖИЛТИЙН
ОДООГИЙН БАЙДАЛ

Өндөржилт төлөвлөлтийн зорилго нь гадаргуугийн
усыг хөрсний эвдрэлд нөлөөлөхгүйгээр зайлуулж ил ба далд
сувагт оруулан үер усны гамшигт үзэгдлээс урьдчилан сэргийлж
инженерийн бэлтгэл арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх хүн амыг
аюулгүй орчинд ая тухтай амьдрах нөхцөл бүрдүүлэх байгаль орчны
доройтол, хөрсний элэгдэл, эвдрэлээс хамгаалахад чиглэгдэнэ.
Улаанбаатар хотод сүүлийн жилүүдэд бүтээн байгуулалтын ажлууд
ихээр хийгдэн инженерийн хангамж бүхий барилгажилт бий болж

УЛААНБААТАР 2040 55







НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

3. НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ
ХАНДЛАГА

3.1 САЙН ТУРШЛАГАТАЙ ХОТУУДЫН 3.1.1 СУДАЛГААНЫ ХҮРЭЭНД ХАРЬЦУУЛСАН
СУДАЛГАА ХОТУУД

Уг судалгааны зорилго нь Улаанбаатар хотын 2040 оны хөгжлийн Азийн хотууд Европ болон Хойд Америкийн
ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулах уралдаанд ирсэн 6 багийн сайн хотууд
туршлагатай хотуудын ерөнхий төлөвлөгөөний судалгааг нэгтгэн
дүгнэж, цаашид ерөнхий төлөвлөгөөнд ашиглах, анхаарвал зохих Астана хот Москва хот
зүйлсийг тодорхойлоход оршино.
Судалгааг уралдааны 6 багийн материал болон Улаанбаатар хотыг Сөүл хот Берлин хот
2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний суурь судалгааны
ажлын олон улсын хотуудын судалгааны материалыг нэгтгэж, нийт Бээжин хот Парис хот
20 хотын ерөнхий төлөвлөгөөг харьцуулан судалсан.
Зураг 3.1 Судалгааны хүрээнд харьцуулсан хотууд Токио хот Лондон хот

Уралдааны 6 багаас 2 (Их нийслэл гал, Улаанбаатар-2040) багууд Хонг конг хот Нью Йорк хот
нь олон улсын туршлагын судалгааг хийсэн ч стратегийн төлөвлөгөө,
зорилго, зорилтын мэдээлэл дутуу, мэдээллийн эх сурвалж болон Сингапур хот Прага
шалгуур үзүүлэлтийн ялгаатай байдал зэргээс шалтгаалан нэгтгэн
дүгнэхэд хүндрэлтэй байсан тул 6 багийн давхацсан тоогоор 17 хотын Истанбул хот Варшав
ерөнхий төлөвлөгөө, УБЕТ-2040 суурь судалгааны 5 хотын ерөнхий
төлөвлөгөөний алсын хараа, стратегийн зорилго, зорилтуудыг дахин Ханой хот Тбилис
цуглуулж, нэгтгэн дүгнэлээ.
Хөх хот Киев

Иерусалим хот

Судалгааг үндсэн 2 үе шатанд хийсэн. Эхний үе шатанд судалгааны
хүрээнд тодорхойлсон шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд Улаанбаатар
хоттой харьцуулсан. Дараагийн үе шатанд ерөнхий төлөвлөгөөний
чанар үзүүлэлтүүдэд буюу алсын хараа, зорилго, зорилтуудыг
хооронд нь харьцуулсан.

3.1.2 ГАДААД ОРНЫ ХОТУУДЫН УЛААНБААТАР
ХОТТОЙ ХАРЬЦУУЛСАН ШИНЖИЛГЭЭ

Эхний үе шатанд сонгосон 20 хотыг хүн ам, нягтрал, газар нутгийн
хэмжээ, нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ), нийгмийн
байгууллагын өөрчлөлт зэргээр Улаанбаатар хоттой ойролцоо
байдлаар нь харьцуулсан. Ингэснээр судалгаагаар түүвэрлэсэн
20 хотын стратегийн төлөвлөгөөнөөс Улаанбаатар хотын ерөнхий
төлөвлөгөөнд ашиглаж болох эсэхийг тодорхойлоход оршино.

УЛААНБААТАР 2040 59

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Хүснэгт 3.1 Улаанбаатар хоттой харьцуулсан шинжилгээ

№ ХОТ / ЕТ-ний Хүн ам Газар нутгийн хэмжээ /м2/ Нягтрал Дотоодын нийт Нэг хүнд Нийгмийн
хугацаа хүн/км2 бүтээгдэхүүн /доллар/ ногдох ДНБ / байгууллын
37,468,302
1 Токио 19,617,963 2188.0 17124.5 1,520,000,000,000 доллар/ өөрчлөлт
2 Бээжин 14,750,771 1167.2 731,200,000,000 40567.6 -
3 Истанбул 16808 9584.6 332,400,000,000 37272.0
12,409,738 4942.1 22534.4 Социалист
1539 270.4 520,100,000,000 -
10,349,312 17100.6 41910.6
4 Москва 9,046,485 Хот 2511.0 5754.8 291,000,000,000 Пост социалист
8,244,910 10519.2 534,000,000,000 28117.8
7,012,738 Област 45900.0 2546.4 1,330,000,000,000 59028.5 -
3,552,123 3983.1 320,000,000,000 161311.6 -
5 Сөүл 3,547,809 605.2 4917.3 140,543,193,000 45631.2 -
6 Лондон 2,797,553 3334.4 215,000,000,000 39566.0 -
7 Нью Йорк 1572.0 20289.9 34,500,000,000 60600.8 Пост социалист
8 Хонг Конг 2,138,551 178.0 12332.2 -
9 Берлин 783.8 3418.0 731,200,000,000 Пост социалист
10 Сингапур 1,767,798 4155.5 341913.8
11 Киев 2754.0 311.0 41,734,337,468 -
1,462,973 429.9 39766.0
891.8 6932.8 6,101,601,562 Пост социалист
1,431,270 2350.0 4170.7
1,279,096 721.5 1445.6 31,200,000,000 Пост социалист
1,165,581 7250.7 122,793,216,000 21798.8
1,049,498 839.0 45.1 40,700,000,000 96000.0 Социалист
907,062 478.7 34918.2 -
12 Парис 774,477 Хот 105.4 7,331,707,500 6985.9
345,604 373,785,000,000 412083.2 Пост социалист
Бүс 12012.0 309,050,000,000 399043.5 Пост социалист
30,000,000,000 86804.6
13 Варшав 517.2 -
Социалист
Улаанбаатар Хот 352.1 Пост социалист

Бүс 4704.4

14 Ханой 3329.0
15 Хельсинки
16 Прага 184.5
17 Тбилис
18 Иерусалим 496.0
19 Хөх хот
20 Астана 726.0

125.1

17186.0

722.0

Хүснэгт 3.2 Судалгааны хүрээнд харьцуулсан 20 хот Нэгдүгээр ангилалд Улаанбаатар хоттой харьцуулах боломжгүй
өндөр хөгжилтэй хотууд багтана. Хоёр болон гуравдугаар ангилалд
Улаанбаатар хоттой Хүн ам, нийгмийн Хүн амын багтсан орнууд нь нийгмийн байгууллын өөрчлөлт буюу пост
харьцуулах боломжгүй байгууллын нягтрал, нийгмийн социалист улсууд бөгөөд түүхэн цаг хугацааны хувьд Монгол улстай
өндөр хөгжилтэй хотууд өөрчлөлтийн хувьд байгууллын хувьд ижил бэрхшээлийг даван туулсан байх боломжтой. Иймд дээрх
ойролцоо хотууд ойролцоо хотууд хотуудын ерөнхий төлөвлөгөөний алсын хараа, зорилго, зорилтууд
• Токио болон одоогийн нөхцөл байдлын судалгаагаар тодорхойлсон
• Истанбул • Тбилис • Москва асуудлуудыг шийдвэрлэсэн аргыг түлхүү судлахад анхаарах нь
• Сөүл • Хөх хот • Берлин зүйтэй.
• Лондон • Астана
• Хонг конг 3.1.3 ХОТУУДЫН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ
• Сингапур СТРАТЕГИ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНД ХИЙСЭН ДҮН
• Киев ШИНЖИЛГЭЭ
• Парис
• Варшав Судалгааны 2-р үе шатанд дээрх 20 хотуудын ерөнхий төлөвлөгөөний
• Хельсинки хүрээнд тодорхойлсон алсын хараа, зорилго, зорилтыг хооронд
• Прага харьцуулсан. Ингэснээр сайн туршлагатай хотууд нь урт хугацааны
• Иерусалим төлөвлөгөөний хүрээнд тэргүүлэх чиглэлээ хэрхэн тодорхойлдог,
мөн бид ерөнхий төлөвлөгөөгөө боловсруулахад анхаарвал зохих
зүйлсийг тодорхойлоход уг судалгааны зорилго оршино.

60 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

Хүснэгт 3.3 Сонгосон 20 хотын ерөнхий төлөвлөгөөний алсын хараа, зорилго, зорилтууд

№ ХОТ / ЕТ-НИЙ АЛСЫН ХАРАА ЗОРИЛГО ЗОРИЛТ
ХУГАЦАА

1.1. Нийгмийн дээд давхаргад зориулсан

халамжийн тогтолцоог бий болгох

1.2. Иргэдийн эрүүл амьдрах орчинг

бүрдүүлэх

1.3. Туйлшрал, ялгаварлан гадуурхалтыг

арилгахад туслах нийгмийн тогтолцоог бий

болгох Хотын бүтэц:

1.4. Урт хугацааны турш сурах боломжийг • Сөүл хотын байгалийн түүх, соёлын өвийг удирдах,

санал болгох боловсролын тогтолцоог бий засварлах үйлчилгээ хийх

болгох • Хотын өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх, бүсийг тэнцвэртэй

1.5. Хүйсийн эрх тэгш байдал, нийгмийн хөгжүүлэх Бизнесийн төвийн дүүргүүдийг өөрчлөн

халамжийг дэмжих байгуулах

2.1. Бүтээлч, инновацийг бий болгож • Метрополис хотын хөгжлийн тэнхлэгийн харилцаа холбоог

дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хот болох сайжруулах

Иргэдтэйгээ 2.2. Аж ахуй нэгж, бүс нутгийн харилцан

харилцаа ашигтай хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх Төвийн бүтцийн өөрчлөлт

холбоотой, 2.3. Иргэд ба ажлын байранд онцгой • Оршин суугчдын амьдралын нөхцөлийг сайжруулах бүс

1 иргэдээсээ анхаарч эдийн засгийн хөшүүргийг дэмжих нутгийн хоорондын ялгааг багасгах, хотууд хоорондын

хамааралтай аз 3.1 Амьд түүхэн хотыг бий болгох өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхийн тулд хотын шаталсан

жаргалтай хот 3.2 Хот суурин газрын оршин суугчдыг бүтцийг функционал бүтэцтэй болгосон:

Сөүл хот 2030 болох удирдан зохицуулах • Хотын 1 төв, 5 дэд төв, 11 бүсийн төвийг 3 хотын төв, 7 дэд

3.3 Хотод соёлын олон төрлийг бий болгох төв, 12 бүсийн төвийг бий болгохоор тооцсон.

4.1 Байгаль орчинд ээлтэй хотын парк

байгуулах Суурьшлын хэсгийн төлөвлөлт

4.2 Эрчим хүчний хэмнэлттэй хот бий Хэрэгжилт

болгох • Ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд тогтмол хяналт тавих

4.3 Иргэд бие биендээ анхаарал тавьдаг Иргэдийн оролцоо ба засаглал

аюулгүй хот болох Өргөн хүрээнд буюу орон нутгийн засаглалд анхаарах

5.1 Гэрийн болон ажил хоорондын

тэнцвэрийг хангахын тулд хотыг сэргээн

засварлах

5.2 Автомашины хамаарал багатай ногоон

тээврийн орчин бий болгох

5.3 Иргэдийн илүү өргөн сонголт бүхий

холимог орон сууцны орон зайг бий болгох

1. Чанартай амьдралыг бүрдүүлэх:

2. Байгаль экологи, түүх, соёлын өвийг

хамгаалах:

3. Хонг Конгийн төвүүдийн функцийг

сайжруулах: 1.1 Байгаль орчны даацыг харгалзан хөгжлийг

4. Орон сууц олон нийтийн байгууламжийг тодорхойлох

хөгжүүлэхэд шаардагдах газар, дэд бүтцийг 1.2 Хотын гудамж замыг нэмэгдүүлэх

хөгжүүлэхэд шаардагдах газар, дэд бүтцээр 1.3 Хуучин сууринг сэргээн засварлах

цаг тухайд нь хангах замаар орон сууц, 3.1 Худалдаа үйлчилгээ, үйлдвэрлэлийн газрын нөөцийг

Ази дахь нийгмийн хэрэгцээг хангах бий болгох
дэлхийн хот
2 5. Аюулгүй, үр ашигтай эдийн засгийг байгаль 3.2 Дэлхийн болон бүс нутгийн эдийн засагт үзүүлэх Хонг
Хонг Конг 2030
орчинд ээлтэй тээврийн системийг бий Конг улсын үүрэг ролийг бэхжүүлэх

болгох тогтолцоог бүрдүүлэх 3.3 Олон улсын болон бүс нутгийн худалдаа, тээврийн

6. Хонг Конг нь соёл, аялал жуулчлалыг логистик төв үүргийг бэхжүүлэх

хөгжүүлэх, жуулчдад зориулсан 3.4 Өмнөд Хятадын хувьд шинэ санаачилга, технологийн

соёлын өвөрмөц туршлага бүхий төв болж хөгжих

дэлхийн хэмжээний аялал жуулчлалыг

үргэлжлүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх

7. Хил дамнасан харилцан үйлчлэлийн

хурдацтай өсөлтийг даван туулахын тулд

бүс нутаг хоорондын холбоосыг нэмэгдүүлэх

УЛААНБААТАР 2040 61

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

1.1 Хот суурин газрын хөдөлгөөнт төлөвлөгөө (SUMP) –г

боловсруулсан.

1.2 Агаарын бохирдол, дуу чимээ багатай, аюулгүй байдлын түвшин

өндөртэй нийтийн тээврийн хэрэгслийг сонгох

1.3 Авто замын салбарт нийтийн тээврийн үйлчилгээг тэргүүлэх

чиглэл болгож ач холбогдолтой тээврийн дэд бүтцийн сүлжээг бий

болгох

1.4 Ухаалаг Тээвэрлэлтийн системийн бүх боломжит функцүүдийг

багтаасан хотын хөдөлгөөний удирдлагын системийг оновчтой болгох

2.1 Эрчим хүчний үр ашгийн стандартууд болон сэргээгдэх эрчим

хүчний хэрэглээтэй холбоотой нэмэлт засвар оруулж, эрчим хүчний үр

ашгийн талаар идэвхтэй, мэдээлэл сайтай хотын захиргааг бий болгох

2.2 Эрчим хүчний салбарын манлайлагчийг дэмжиж, эрчим хүчний

хэрэглээ, тариф, барилгын үйлчилгээний нөхцөл, хөрөнгө оруулалтын

зардал зэргийг найдвартай мэдээллээр хангах

3.1 Бизнес эрхлэгчид нь байгаль орчны нөлөөллийг мэдэрч,

агаарын бохирдол, хаягдал усны бохирдол, хог хаягдал зогсолтгүй

буурч,ногоон хотыг амжилтад хүргэхэд нөхөн сэргээх үйл ажиллагааг

3 Ногоон, сайтар 1. Тогтвортой тээврийн системийг хөгжүүлэх хийхэд идэвхтэй хувь нэмэр оруулах
холбогдсон, цогц, 2. Барилгуудад тав тухтай орон зайг бий 3.2 Тбилиси нь олон улсын байгаль орчин ба нөөцийн үр ашгийн
стандартыг хангаж өрсөлдөх давуу талыг олж авах
тэсвэртэй хот болгох 3.3 Тбилиси нь эдгээр стандартын шаардлагыг хангахын тулд
3. Бизнесүүд нь хотын орчинд үзүүлэх орон нутгийн бизнесийг дэмжихэд чиглэсэн байгаль орчны технологи,
Тбилиси 2030 үйлчилгээг үзүүлэх хүчирхэг салбар болох
нөлөөллийг багасгахын тулд өндөр 3.4 Аж үйлдвэрийн хог хаягдал, бохир усыг дахин ашиглах буюу
стандартыг бий болгох дахин боловсруулж, зохистой ашиглалтыг нэвтрүүлэх
4. Эрчим хүчний систем нь сэргээгдэх эрчим 4.1 Хот суурин газрын бага оврын сэргээгдэх эрчим хүч, сэргээгдэх
хүчний эх үүсвэрүүдийг нэмэгдүүлж, цэвэр эрчим хүчний хэрэглээг дэмжих
эрчим хүчний үр ашигтай хэрэглээтэй 4.2 Эрчим хүчний хэрэглээний үр ашиг (олон нийтийн гэрэлтүүлэг,
байх цахилгаан тоног төхөөрөмж)
5. Одоогийн болон ирээдүйн олон улсын 5.1 Ус түгээх систем ба бохир усны цэвэрлэх байгууламжийн
стандартуудад нийцсэн Ус ба бохир усны сайжруулалт
менежментийн системийг бий болгох 5.2 Гадаргын усны урсцыг бууруулах, гадаргын усны чанарыг
6. Хог хаягдлыг Үнэт зүйлс болгон сайжруулах
хувиргадаг тогтвортой хот болох 5.3 Усны хэрэглээг бууруулахад чиглэсэн хөтөлбөр боловсруулах
7. Зохистой шийдвэр гаргах дархлаатай хот 6.1 Хотын хог хаягдлын менежментийн төлөвлөгөө боловсруулах
болох

6.2 Хот суурин газрын хатуу хог хаягдлыг багасгах

6.3 Цуглуулсан хогийг хоёрдогч материал, эрчим хүчний эх үүсвэр

болгон ашиглах, хог хаягдлыг булшлах хаягдлын хэмжээг багасгах

6.4 Байгаль орчинд ээлтэй хатуу хог хаягдлыг цуглуулах системийг

хөгжүүлэх

6.5 Одоо байгаа хууль бус хог хаягдлыг хаах шаардлагатай

цэгүүдийг тодорхойлох, шинээр хог хаях цэгүүдийг сэргээх

3.5 Цаашид хотын хөгжлийн ирээдүйд ногоон суурин дээр

анхаарлаа төвлөрүүлж, хот байгуулалтын тогтвортой байдлыг хангах

3.6 Олон нийтийн шинэ цэцэрлэг байгуулж, одоогийн Хотын ногоон

зайг сайжруулах

3.7 Мтквари голын дагуух хот, суурин газруудад орон нутгийн

ургамал, амьтныг сайжруулах, хамгаалах

3.8 Тбилиси толгод болон хүрээлэн буй орчинд шинээр сэргээсэн

газруудын хөрсний элэгдэл, хөрсний гулсалтыг багасгах

62 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

1. Ухаалаг мэдлэгээр эдийн засгаа бэхжүүлэх

Сургалт, насан 2. Бүтээлч байдлаар дамжуулан давуу талаа

туршийн боловсрол нэмэгдүүлэх

нь бүрэн дүүрэн 3. Боловсрол ур чадвараар дамжуулан

4 ажил эрхлэлтийг хөдөлмөр эрхлэлтийг хамгаалах -

бий болгох дэлхий 4. Хөршийн харилцааг бэхжүүлэх

нийтийн жишээн 5. Хот ба ногоон орчинг хамтад нь хөгжүүлэх

Варшав дээр тулгуурласан 6. Уур амьсгалын хувьд таатай хотыг бий

хот болгох

1. Тайван, тав тухтай амьдрах орчинг

бүрдүүлсэн хөршийн холбосон тогтвортой

төлөвлөлтийг бий болгох.

2. Худалдаа үйлчилгээ болон үйлдвэрлэл

явуулах газруудыг шинээр нээн илрүүлэх

замаар ажлын байр бий болгох боломжийг

нэмэгдүүлэх.

3. Зам тээврийн мастер төлөвлөгөөг

боловсруулсан ба уг төлөвлөгөөнд Сингапур

хотын замыг 15 жилийн хугацаанд өргөтгөн

5 Сингапурын иргэдэд хөгжүүлэх төлөвлөгөөг боловсруулж, -
хүртээмжтэй, хувийн машинаараа найдвартай аялал
амьдрах 4. хийх боломжийг бүрдүүлэх, мөн нийтийн
тээврийн сүлжээний хүртээмжтэй байдлыг
Сингапур 2020 боломжтой, эдийн нэмэгдүүлэх
засгийн хувьд Байгаль орчинтойгоо холбоотой байх,
ногоон орон зайг бий болгох, хотыг
эрчимтэй, ногоон хөгжүүлэх
барилга бүхий хот

5. Хурдацтай хөгжлийн нөлөөллөөр одоогийн

оршин суугчид тэдгээрийн амьдралын

хэв маягийг алдагдуулахгүйгээр хот

төлөвлөлтөд тухайн суурин газрын

онцлогийг тусгах

6. Барилгажилтаас гаднах амьдралыг буюу

иргэдийн нийгмийн харилцааг дэмжих

замаар бизнес эрхлэх таатай нөхцөлийг

бүрдүүлэх

7 Ирээдүйд 1. Дэлхийн хамгийн функц сайтай хот болох • Хотын бүтэц, зохион байгуулалтыг дэмжиж экологийн
Хельсинки хот 2. Хотын тогтвортой өсөлтийг хангах хувьд үр ашигтай хотын хөгжлийг дэмжих
нь төвийн бүс 3. Үйлчилгээг хөгжүүлэх • Нийтийн тээврийн сүлжээг илүү өргөн хүрээнд үр ашигтай
нутгийг хөгжүүлэх, 4. Хотод санхүүгийн хариуцлага бүхий байдлаар төлөвлөх
бусад хөгжиж буй • Инновацийн шинэ шийдлүүдийг барилга байгууламж,
төвүүдтэй хосолсон менежментийн хөгжлийн суурийг бүрдүүлэх нийтийн тээврийн сүлжээнд нэвтрүүлэх
төмөр замын 5. Хельсинки хотын давуу талыг дэмжих • Байгалийн өөрийн дүр төрхийг сайжруулах
тээврийн сүлжээ • Нийгэм эдийн засгийн тэнцвэрийг хангах
Хельсинки 2050 хурдацтай хөгжсөн

хот

8 1. Үйлдвэрлэл үйлчилгээг хөгжүүлэхийн -
Бээжин 2020 зэрэгцээ хүн амын өсөлт, хотын төвлөрлийг
бууруулах, ногоон хот болгох,

- 2. Хотын экологийн чанарыг дээшлүүлж,
хүмүүнлэг, амьдрахад таатай хот болгон
хөгжүүлэх

УЛААНБААТАР 2040 63

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Байгалийн ба

хотожсон орчны

гармоник нэгдлийг

хангах

9 Хот суурингийн Мэдээлэл олдоогүй Мэдээлэл олдоогүй

олон төвт зохион

Парис 2015 байгуулалтад
шилжих

1. Эдийн засаг, хүн амын өсөлтийг хангаж,

хотын амьдралын тогтвортой байдлыг бий

10 Дэлхийн хотуудыг болгох 4.3 Иргэдийн эрүүл мэнд, нийгмийн хамгаалал, хөгжлийг
манлайлах 2. Олон улсад өрсөлдөх чадвартай, олон талт дэмжих зорилгын хүрээнд хотын нийтийн ногоон орон зайг
нэмэгдүүлэх
Лондон 2030 эдийн засгийг хөгжүүлж, бизнес эрхлэх 4.4 Хотын байгаль орчныг хамгаалах
нөхцөлийг бүрдүүлэх 5.1 Уур амьсгалын өөрчлөлтийг шийдвэрлэх, бохирдлыг
3. Найдвартай, хүртээмжтэй хөршийн бууруулах, нүүрсхүчлийн хий багатай эдийн засгийг хөгжүүлэх
холбоотой хот болох 6.1 Ерөнхий төлөвлөгөөний хүрээнд дэвшүүлсэн
4. Лондон хотын иргэдийн эрүүл мэндэд хот зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх үр ашигтай
төлөвлөлт, түүх соёлын өвөөр дамжуулан тээврийн системийг хөгжүүлэх
эерэг нөлөөлөл үзүүлэх боломжийг бий 6.2 Явган алхалт болон дугуйн хэрэглээг дэмжих
болох судалгаа хийх 6.3 Иргэдийг ажлын байртай хялбар холбох, эдийн засгийн
5. Орон нутаг, дэлхий дахины хүрээлэн буй хувьд үр ашигтай нийтийн тээврийн сүлжээг бий болгох
орчныг сайжруулсан дэлхийн тэргүүлэгч хот
болох

6. Үр ашигтай нийтийн тээврийн системийг

бий болгох

11 Иерусалим хотын Бүс нутгийн олон улсын хүн амын эдийн засаг, -
эдийн засгийг нийгмийн үр нөлөөг дээшлүүлэх -
-
оновчтой болгох

Иерусалим 2035

1. Томоохон хотуудын хотын төв хэсгийн

нягтралыг багасгах, хот хөдөөгийн шинжийг

хослуулан хотуудын нягтралыг нэмэгдүүлэх

2. Бохирдуулагч үйлдвэрүүдийг татвар болон

газар зохион байгуулалтын аргыг хослуулан

хот дотроос хотын гадна нүүлгэн шилжүүлэх

12 Амьдарч болохуйц 3. Барилгын стандартууд, албадлагын хууль
тогтвортой, дэлхийн 4. тогтоомжуудыг шинээр боловсруулах, засан
шинэчлэн хуулийг хүчинтэй болгох замаар
хамгийн сэтгэл албан бус суурьшлыг зогсоох
татам нийслэл хот Хотын үйлчилгээний хангамж, хангалтыг
сайжруулах
болох

Ханой 2050 5. Орон сууцны хангамжийг нэмэгдүүлэх арга

хэмжээг хэрэгжүүлэх

6. Хот хөдөөгийн аль алины шинж чанарыг

хослуулсан хөгжлийн хөнгөлөлтгүй

зохицуулалтын улмаас ХАА-н чухал

газруудад хохирол учруулахыг бууруулах

13 Амьдрах, 1. Хотын орчинд найдвартай тээвэрлэлт хийх
Прага бизнес эрхлэхэд 2. Эрчим хүч, усан хангамж болон бусад
тохиромжтой хот
нөөцийг зохистой, тогтвортой менежменттэй
байлгах
3. Прага - инновацийн болон чадварлаг
ажиллах хүчний төв юм
4. Орон сууцны зах зээлийг дэмжих, орон
сууцанд нэвтрэх боломжоор хангах
5. Моноцентрикээс поликентрик хот руу
шилжих шилжилт
6. Хотын захиргааны чанар сайжирсан

64 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

1.1. 2-3 кластерт инновацийн хөгжүүлэлт хийж хотын

онцлог шинж чанар, өрсөлдөх чадварыг бэхжүүлж, эдийн засагт

/ хамгийн багадаа 10%/ ажил эрхлэлтэд / 40000 гаруй ажлын

байр/ ихээхэн хувь нэмэр оруулах

1.2. Хотын судалгаа ба хөгжлийн тэнхлэгт тулгуурлан

инновацийн бизнесийг дэмжих

1.3. Мэдээлэл, технологийн өрсөлдөөнт салбарт мэдлэгтэй,

мэргэшсэн иргэдийг татан оролцуулах

2.1 Хотын соёл, түүхийн өвийг хадгалах, аялал жуулчлалыг

дэмжсэн соёлын шинэ салбарыг хөгжүүлэх

2.2 Хотын түүхэн шинж чанар, экосистем, газарзүй,

архитектур, хотын орон зай, үнэт зүйлсийг хадгалан хөгжүүлэх

2.3 Хотын хөгжил нь аж үйлдвэрлэлээс бус бизнес,

санхүүгийн төвөөс явагдах

3.1 Бизнес эрхлэх, амьдрахад таатай орчинг бүрдүүлэх

3.2 Хүний капиталыг хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх:Киевийн

дундаж наслалт, нийгмийн эрүүл мэндийг сайжруулах, дэлхийн

хамгийн өндөр стандартад нийцүүлэн хамгийн эрэлттэй хот

сууринд өрсөлдөхүйц боловсролыг олгох

3.3 Байгаль орчны тогтвортой байдал: байгаль орчны

14 Киев нь өрсөлдөх 1. Динамик, инновацийг дэмжих ачааллыг нэмэгдүүлэхгүйгээр эдийн засгийн өсөлт бий болгох
чадвартай байр 2. Соёлын өвийг хамгаалах 4.1 Хотын эрх баригчидтай харилцах ил тод механизмыг
Киев 2025 суурь, хөгжлийн 3. Тав тух, амьдралын чанарыг сайжруулах бий болгох замаар хувийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж
4. Бизнесийн орчинг нээлттэй болгох төсвийг нэмэгдүүлэх
тэргүүлэх чиглэлийг 5. Засаглалын тодорхой, ил тод менежментийг 4.2 Хотын стандарт, зөвшөөрлийн журмыг хялбаршуулах
тодорхойлсон Зүүн замаар орон нутгийн жижиг дунд бизнесийг нэмэгдүүлэх
бий болгох 4.3 Хотын санхүүгийн байдлыг тогтворжуулах / төсөв,
Европын бүсийн 6. Тэнцвэртэй ногоон хот өрийн түвшин/
шинэчлэлийн төв 6.4 Орон нутгийн нээлттэй засаглалын процессыг бий

болох

болгох, олон нийт, бизнес эрхлэгчдэд ил тод, нээлттэй

байдлаар ололт, амжилтыг тайлагнах

6.5 Технологийн хөгжил: иргэд, бизнес эрхлэгч болон эрх

баригчдын харилцах дотоод үйл явцыг автоматжуулах

6.6 Хотын захиргаанаас шаардагдах мэдээллийн

хүртээмжийг баталгаажуулах

6.1 Хотын хөгжлийн үйл явцын экосистемд үзүүлэх нөлөөг

багасгах, Киевийн ургамал, экосистемийн өвөрмөц байдлыг

хадгалах

6.2 Төлөвлөгөөг дагаж мөрдөх: тэр дундаа газар зохион

байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө, санхүүгийн төлөвлөгөө зэрэг

баримт бичиг

6.3 Хотын үйл ажиллагааны төвлөрлийг сааруулах: хэд

хэдэн шинэ төв байгуулах / бизнес төв, захиргааны төв,

байгаль орчин, амралтын газар гэх мэт/

6.4 Агломерацийн өсөлтийг тэнцвэржүүлэх / хот –

област/: эдийн засгийн хөгжил, дэд бүтэц, зэргэлдээх нутаг

дэвсгэрийн зохицуулалт

Хүрээлэн буй орчин,

нийгэм эдийн 1. Хүчтэй өрсөлдөх чадвартай эдийн засгийн

засгийн тогтвортой хөгжил/ процессыг чиглүүлэх

байдлын үзэл 2. Нийгмийн үндэслэл, үнэнч шударга ёс,

баримтлалын дагуу хариуцлага хотын интеграцийг дэмжих,

соёлын онцлог, урамшуулах

15 байгалийн шинж 3. Тогтвортой төлөвлөлтийн дагуу орон зайн -

чанарыг хадгалан хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлох

Истанбул хөгжүүлж, дэлхийд 4. Стратегийн төлөвлөлтийн зарчмуудын

өрсөлдөх чадвартай, дагуу метрополисийн менежментийг дахин,

амьдралын түвшин шинэчлэн бүтэцлэх

өндөр Истанбул хот

болох

УЛААНБААТАР 2040 65

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Судалгааны хүрээнд сонгосон зарим хотуудын ерөнхий 3.1.4 НЭГДСЭН ДҮГНЭЛТ, САНАЛ ЗӨВЛӨМЖ
төлөвлөгөөний мэдээлэл олдоогүй тул 15 хотуудын мэдээлэлд
харьцуулсан шинжилгээг хийж гүйцэтгэлээ. У г судалгааны хүрээнд 15 хотын алсын хараа, зорилго зорилтод
харьцуулсан дүн шинжилгээ хийлээ. Ижил агуулга бүхий асуудлыг
Судалгааны хүрээнд материалын хангалтгүй байдлаас шалтгаалах алсын хараа, зорилго, зорилт болгох нь хотуудын хөгжлийн
дараах 3 ангиллын 15 хотуудын мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийсэн. төвшнөөс хамаарч байх магадлалтай байна. Өөрөөр хэлбэл, өндөр
хөгжилтэй хотуудын хувьд макро төвшний төлөвлөлт буюу дэлхийн
А. У ЛААНБААТАР ХОТТОЙ ХАРЬЦУУЛАХ БОЛОМЖГҮЙ хэмжээнд өөрсдийн үзүүлэх байр суурийг нэмэгдүүлэх алсын харааг
ӨНДӨР ХӨГЖИЛТЭЙ ХОТ: тодорхойлсон бол хөгжиж буй хотууд нь нэн тэргүүнд шийдвэрлэвэл
зохих урт хугацаанд хэрэгжүүлэх боломжтой асуудлыг алсын
• Дэлхийн хот хараагаар сонгосон байна. Жишээ нь: Хонг Конг, Сөүл, Сингапур,
• Амьдарч болохуйц хот Берлин, Токио зэрэг хотууд нь дэлхийн жишиг хот болоход түлхүү
• Хүрээлэн буй орчин—Ногоон хот анхаарсан бол Тбилис, Прага, Киев зэрэг хөгжиж буй хотууд нь
Б. Х ҮН АМ, НИЙГМИЙН БАЙГУУЛАЛТЫН ХУВЬД агломерацийг бууруулах, хот ба хот орчмын хөгжлийн ялгааг
ОЙРОЛЦОО ХОТ: арилгахад анхаарч, зам тээврийн сүлжээ төлөвлөлт, иргэдийн
• Цогц хот амьдрах орчин сайжруулахад анхаарч байна.
• Зам тээврийн сүлжээ Эдгээр хотууд нь хөгжлийн ялгаатай байдлаас үл хамааран
В. ХҮН АМЫН НЯГТРАЛ, НИЙГМИЙН БАЙГУУЛЛЫН хүрээлэн буй орчин, байгаль болон түүх, соёлын өвийг хамгаалах,
ХУВЬД ОЙРОЛЦОО ХОТ: нийгэм, эдийн засгийн цогц байдлаар хөгжүүлэхэд анхаарсан
байна. Үүнээс харвал хүрээлэн буй орчны тогтвортой төлөвлөлт,
• Боловсрол – Инноваци түүний үзэл баримтлалын дагуу алсын хараа, зорилго, зорилтуудаа
тодорхойлсон байна. Өөрөөр хэлбэл хотын тогтвортойгоор урт
• Дэлхийн жишиг хот хугацаанд хэрхэн хөгжүүлэхэд голчлон төвлөрч байна.

Хүснэгт 3.4 Хотуудын алсын хараа / давтагдсан байдлаар/ Судалсан 15 хотын ерөнхий төлөвлөгөө нь тогтвортой
төлөвлөлтийн хүрээнд дараах онцлох төлөвлөлтүүдийг
Д/д Хот Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний алсын тусгасан байна. Үүнд:
хараа
1 Сөүл, Сингапур • Дээрх хотуудын хувьд түүхэн цаг хугацааны явцдаа хотжилт
Иргэдийн оролцоотой эрчимжиж, хүн амын нягтаршил нэмэгдсэн байна. Иймд
Хонг конг Иргэдэд хүртээмжтэй хүн амын төвлөрөл буюу агломерацийг бууруулах бодлогыг
2 Токио дийлэнх улс орон ерөнхий төлөвлөгөөндөө тусгажээ. Москва,
Дэлхийн хот Астана, Токио, Бээжин, Хонг Конг, Истанбул, Парис, Лондон,
Берлин Дэлхийн жишиг хот Нью Йорк, Иерусалим хотууд нь төлөвлөлтийн хувьд
3 Токио Дэлхийн жишээнд тулгуурласан хот агломерацийг бууруулахын тулд хотууд нь өөрсдийн хөгжлийн
тэнхлэгийг тодорхойлж, түүнд тулгуурлан бүс нутгийн
Сингапур Дэвшилтэт хот хөгжлийн бүсүүдийг тодорхойлж, бүс тус бүрийн өөрсдийн
4 Тогтвортой байдлын үзэл баримтлалд онцлогт тохирсон хөгжлийн чиглэлийг тодорхойлж, цаашид
хөгжүүлэхээр тооцсон байна. Өөрөөр хэлбэл хотын бүтцийг
Истанбул тулгуурласан хот олон төвт/ талт хот байхаар цаашид тооцсон байна.
Бизнес эрхлэхэд таатай хот
Истанбул Тогтвортой байдлын үзэл баримтлалд • Төвлөрлийг бууруулахад зам тээврийн сүлжээг нарийн
5 бодолцох нь зүйтэй бөгөөд хотын хаяа хот тосгодууд нь
тулгуурласан хот хоорондоо зам тээврийн сүлжээгээр сайтар холбогдсон байхад
Прага Бизнес эрхлэхэд таатай хот анхаарсан. Нэн тэргүүнд нийтийн тээврийн сүлжээ, түүний
Ханой төрлүүд /BRT, төмөр зам, рейлбус г.м/ -ийг хөгжүүлэхэд
Сингапур Амьдарч болохуйц хот анхаарсан байна. Мөн эдгээр хотууд нь явган алхалт, нийтийн
6 Сөүл тээврийн сүлжээний ашиглалт, дугуйн хэрэглээг нэмэгдүүлэх
Варшав Зам тээрийн сүлжээ замаар автомашины хэрэглээг багасгах зорилтыг стратегийн
Прага бодлогууддаа тусгасан байна.
7 Тбилис Цогц хот
Хельсинки Боловсрол • Ерөнхий төлөвлөгөөний хүрээнд хэрэгжүүлэхээр тодорхойлсон
8 Тбилис Ажил эрхлэлт ажлуудын хэрэгжилтэд байнгын хяналт тавихад анхаарах
Түүх, соёлын өвийн хамгаалалт шаардлагатай. Жишээ нь: Астана хот нь ерөнхий төлөвлөгөөгөөр
9 Берлин Өрсөлдөх чадвартай хот тодорхойлсон хүн амын тооцоололд байнгын хяналт тавьдаг ба
ингэснээр тооцоолсноос давах шинж ажиглагдсан тохиолдолд
10 Варшав ерөнхий төлөвлөгөөг эргэн харж, тодотголын ажлыг хийдэг.
11 Киев Сөүл хотын хувьд ерөнхий төлөвлөгөөг энгийн иргэд
ойлгоход хялбар байдлаар хийж, иргэдийн оролцоотойгоор
хэрэгжилтийг үнэлдэг байна.

66 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

А. ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧИН, БАЙГАЛЬ, ТҮҮХ СОЁЛЫН ӨВИЙН тэнхлэг нь аж үйлдвэржилтээс бүрэн хамааралтай тул эдийн
ХАМГААЛАХ АЖЛЫН ХҮРЭЭНД: засгийн өсөлтийг хязгаарлахгүйгээр байгаль орчинд үзүүлэх
нөлөөллийг багасгахад анхаарч байх жишээтэй.
• Тэр дундаа хот ба хот орчмын ялгааг арилгах буюу бүс нутгийг
хөгжүүлэх арга хэмжээг нэн тэргүүнд авч, бизнес эрхлэх таатай Г. У ЛААНБААТАР ХОТЫН 2040 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН
нөхцөлийг бий болгох, аялал жуулчлалыг дэмжих замаар ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ КОНЦЕПЦ БОЛОВСРУУЛАХАД
төсөвт төвлөрүүлэх хөрөнгийг нэмэгдүүлэхэд анхаарсан. Хонг АНХААРАХ ЗҮЙЛС:
Конг хотын хувьд бүс нутгийг хөгжүүлэх арга хэмжээний
хүрээнд бизнес эрхлэх шинэ газруудыг нээн илрүүлэх, • Улаанбаатар хотыг олон төвт/талт хот болгон хөгжүүлэхэд
бизнесийн газрын нөөцийг бий болгоход онцгой анхаарсан анхаарах: Ингэснээр хотын төвлөрлийг бууруулах боломжтой
байна. Ингэснээр хотын төвд бус хот орчмын хэмжээнд
бизнес эрхлэх, аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх боломжтой нөөц • Улаанбаатар хотыг дагуул хаяа, хот тосгодтойгоор хөгжүүлэх
газруудыг илрүүлэх замаар хотын төвлөрлийг бууруулахад бөгөөд хот суурингийн газар нутаг болон үйл ажиллагааны
анхааран байна. онцлогоос хамаарч хөгжлийн тэнхлэгийг тодорхойлох

• Мөн Москва, Астана зэрэг хотууд нь хотын байгаль орчинг • Улаанбаатарын бүс ба хотын зам тээврийн сүлжээ, дэд бүтцийг
хамгаалахын тулд хот доторх гол орчмыг амралт, зугаалгын сайжруулах, тэр дундаа нийтийн тээврийн сүлжээ төлөвлөлтөд
бүсээр тодорхойлж, экосистемийг алдагдуулахгүйн үүднээс түлхүү анхаарах
цэцэрлэгт хүрээлэнг барьж байгуулахад анхаарсан байна.
• Хот дотуур урсах голуудын экосистемийг хадгалахад анхаарч,
• Агломераци буюу төвлөрлийг хязгаарлахын тулд хотын хилийг цэцэрлэгт хүрээлэн, ногоон байгууламж бүхий тохижилт хийх;
тогтоож, ногоон бүсээр хязгаарлахаар тодорхойлсон ба
дагуул хот болон дэд төв болгон хөгжүүлэхээр тодорхойлсон • Ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл баримтлал /концепц/-д
суурингуудын газар нутаг болон үйл ажиллагааны онцлогт тогтвортой төлөвлөлтийн үзэл баримтлалыг тусгаж, хотыг
тулгуурлан хөгжлийн тэнхлэгт анхаарсан байна. цогц, тогтвортой хөгжихөд анхаарах

• Хотын түүх, соёлын өвийг хамгаалахад анхаарах, түүнд 3.2 НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫН ДҮН
тулгуурлан аялал жуулчлалыг нэмэгдүүлэх боломжтой байхаар ШИНЖИЛГЭЭ
тооцсон байна.
“Нөхцөл байдлын дүн шинжилгээ” гэж асуудлын шалтгаан, үр
• Хүрээлэн буй орчин байгаль хамгаалалтын хувьд хотын хүн нөлөөг тоон болон чанарын мэдээлэлд үндэслэн хамрах хүрээний
амын өсөлт, түүний дуусашгүй хэрэгцээг хангахад сэргээгдэх хамт тодорхойлсон бодлогын хувилбар боловсруулахад ашиглах
эрчим хүчийг ашиглах, түүний үйлдвэрлэхэд бизнес эрхлэгчдийг судалгааг хэлнэ .
татан оролцуулах таатай нөхцөлийг бүрдүүлэх, хотын орчин
бизнес эрхлэх таатай орчныг бий болгоход хууль эрхзүйн 3.2.1 УЛААНБААТАР ХОТЫН МОРФОЛОГИ
орчин болон норм стандартад өөрчлөлт оруулахад анхаарах ШИНЖИЛГЭЭ
зэрэг байдлаар уялдуулсан байна.
Улаанбаатар хот нь Туул голын хөндий дагуу, урд талаар Богд хан
Б. НИЙГМИЙН ХҮРЭЭНД: уул, баруун, хойд, зүүн талуудаар Сонгинохайрхан, Чингэлтэй,
Баянзүрх уулсаар хүрээлэгдсэн хязгаарлагдмал орчинд орших, газар
• Хүний капитал буюу боловсролыг дэмжих замаар тогтвортой зүйн байршлын онцлогоос нэн хамааралтайгаар нутаг дэвсгэр нь
ажиллах хүчийг бий болгож, мэргэшсэн боловсон хүчнийг тэлж хөгжсөн нэг төвт, шугаман хот юм. Улаанбаатар хот хөгжлийн
инноваци, технологийн салбарыг хөгжүүлэх замаар бүх салбар явцдаа 1639 – 1706 онд Өргөө, 1706 – 1911 онд Их хүрээ, 1911 – 1924
судлагдахуунд оролцуулах зорилтыг Берлин, Сөүл, Токио онд Нийслэл хүрээ, 1924 оноос одоог хүртэл Улаанбаатар хот болон
зэрэг өндөр хөгжилтэй хотууд тодорхойлсон байна. Жишээ өргөжин хөгжиж ирсэн бөгөөд хот байгуулалтын зургаан ерөнхий
нь: нийтийн тээврийн сүлжээнд инновацийн шинэ шийдлийг төлөвлөгөөний дагуу хөгжиж, хүн амын суурьшил, нутаг дэвсгэрийн
ашиглах замаар нийтийн тээврийн ашиглалтын хэмжээнд зохион байгуулалтын одоогийн тогтолцоог бий болгожээ.
тохиолддог бэрхшээлийг шийдвэрлэж, автомашины хэрэглээг Энэ түүхэн хөгжлийн хугацааны сүүлийн 20 жилийн турш Улаанбаатар
бууруулах зэрэг болно. хотын хүн ам хурдтайгаар нэмэгдэж, түүнээс улбаалан нутаг дэвсгэр
эрчимтэй тэлсээр хаяа нутаг дэвсгэрийн суурингуудтай холбогдсон
• Мөн бизнес эрхлэх таатай нөхцөлийг бүрдүүлэхэд хууль, бичил суурьшлууд үүсгэж хотын агломераци явагдах нөхцөлийг
эрхзүйн болон норм, норматив үзүүлэлтэд өөрчлөлт оруулахад бүрдүүлжээ. Цаашид 2040 он хүртэл хотын аглормераци улам
анхаарсан байна. эрчимтэй явагдах хандлагатай байна.
М онгол улсын түүхэнд тохиосон хувьсгалын нөлөөгөөр нийгмийн
В. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХҮРЭЭНД: байгуулалт өөрчлөгдөж, үүнээс улбаалан Улаанбаатар хотын орон
зайн бүтэц түүхэн хөгжлийн явцдаа дараах үндсэн 3 хэлбэрээр эрс
• Зарим хотууд нь хотын хөгжлийн үндсийг аж үйлдвэржилтээс өөрчлөгдөн хувьсаж иржээ.
бус худалдаа, үйлчилгээний чиглэлээс хамааралтай байхаар
тодорхойлсон байна. Ингэснээр аж үйлдвэржилтээс
хамааралтай байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийг багасна гэж
тооцсон байна. Энэ нь нэг талаараа тухайн хотын хөгжлийн
тэнхлэгийн онцлогоос хамаарч байх боломжтой юм. Жишээ
нь: Хонгконг хотын хувьд бизнес хөгжүүлэх, худалдаа
үйлчилгээ явуулах төвүүдийг нээн илрүүлэх байдлаар хотын
хөгжлийг удирдахад анхаарч байхад Ханой хотын хөгжлийн

УЛААНБААТАР 2040 67

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Үүнд: Ардын хувьсгалын өмнөх үеийн нүүдэлчдийн хотын орон зайн
• Ардын хувьсгалын өмнөх үеийн нүүдэлчдийн хотын орон бүтэц: 1778 -аас 1921 оны хооронд, 140 гаруй жилийн турш оршиж
зайн бүтэц байсан Эсгий хот нүүдэлчдийн хүрээ, хот үүсгэн суурьших загвараар
• Социалист хөгжлийн үеийн нийслэл хотын орон зайн бүтэц орон зайн бүтцээ бүрдүүлж байжээ. Нийслэл хүрээний орон зайн
• Шилжилтийн үеийн нийслэл хотын орон зайн бүтэц бүтцийг Баруун ба Зүүн хүрээ, Баруун ба Зүүн дамнуурчин, Баруун
ба Зүүн амбан, Богдын ордон, Консулын дэнж, Элбэг амгалант гацаа
Зураг 3.2 Улаанбаатар хотын хөгжлийн морфологи үнэлгээ буюу Наймаачин хот гэсэн үндсэн 9 суурьшил бүрдүүлж байв.
Социалист хөгжлийн үеийн нийслэл хотын орон зайн бүтэц:
Зураг 3.3 Улаанбаатар хотын орон зайн бүтцийн хувьсал, өөрчлөлт 1921-ээс 1990 оны хооронд 70 гаруй жилийн турш хөгжиж ирсэн
Модернист Улаанбаатар хот социалист үзэл суртал, улс төр, нийгэм,
эдийн засгийн хөгжлийн талбар болж хөгжих загвараар орон зайн
бүтцээ бүрдүүлж байжээ. Энэ хугацаанд Зөвлөлт Социалист Бүгд
Найрамдах Холбоот Улс (ЗСБНХУ) үндэсний мэргэжилтнүүдийн
боловсруулсан 4 удаагийн хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний
дагуу хөгжиж иржээ.
Шилжилтийн үеийн нийслэл хотын орон зайн бүтэц: 1990 оноос
одоог хүртэл 30 гаруй жилийн турш хөгжиж ирсэн Пост социалист
Улаанбаатар хотод ардчилсан нийгмийн тогтолцоо, зах зээлийн
чөлөөт эдийн засгийн тогтолцоо, даяарчлалын нөлөөгөөр үүсэж
бий болсон шинэ сорилт, хүндрэл бэрхшээлүүдтэй холбоотой орон
зайн бүтэц бүрэлджээ. Энэ хугацаанд үндэсний мэргэжилтнүүдийн
боловсруулсан 2 удаагийн хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний
дагуу хөгжиж байгаа хэдий ч “сорилтууд тулгарч буй хот” (resilient
city) -ын жишгээр шинэ нийгмийн тогтолцооны хэрэгцээг хангах
хууль эрх зүйн орчин, тогтвортой эдийн засгийн тогтолцоо, иргэний
нийгэм, хүрээлэн буй орчны олон сорилтуудтай тулгарсаар байна.
Эдгээр сорилтууд нь Улаанбаатар хотын нийгмийн орон зайн бүтцийг
дундаж болон чинээлэг иргэдийн амьдарч ажиллах барилгажсан
нутаг дэвсгэрийн орон зай ба дундаж болон орлого багатай
иргэдийн амьдарч ажиллах гэр суурьшлын эрс ялгаатай үндсэн
хоёр хэсэгт хувааж нийгмийн тусгаарлалт үүсгэжээ. Мөн өмнөх цаг
үеийн модернист хотын зарим оновчтой орон зайн бүтцийн улбааг
алдагдуулж орон зайн сөрөг бүтцийг бүрдүүлсэн.
Дүгнэлт: Хотын орон зайн бүтцийн дээрх гурван хэлбэрийн загвар тус
бүр өмнө байсан хотын хэлбэр, загварыг эрс өөрчилж, хуучин хотын
хөгжиж ирсэн улбааг таслах хэлбэрээр бүрэлдэж бий болсон нь шинэ
нийгэм, журамд шилжихийн тулд хуучныг эрс халах үзэл суртлын
хэрэгцээнээс үүдэлтэй байжээ. Хотын орон зайн бүтэц бүрэлдэн
хөгжиж ирсэн загвар алдагдаж эрс шинэ загвараар өөрчлөгдөх
үзэгдэл нь тухайн шинэ нийгмийн хөгжлийн үнэ цэнэ, нийгмийн
баримжаа бүрэлдэхгүй сөрөг үр дагаварт хүргэдэг. УБХ2040ХХЕТ
–ний үзэл баримтлал /концепц/-ын орон зайн төлөвлөлтийн хувьд:

• Их тойруугийн төвийн бизнес дүүргийн нутаг дэвсгэрт
хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө, барилгажилтын төслийн
тодотгол хийж хуучин бүтээн байгуулалт болон шинэ бүтээн
байгуулалтын зохистой бүтцийг нарийвчлан тодорхойлох

• Яармаг шинэ төвийн хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөг
нарийвчлан гүйцэтгэж, хэрэгжиж буй төсөл хөтөлбөрүүдийн
нарийвчилсан төлөвлөлттэй уялдуулах

• Соёлын дурсгалт үл хөдлөх өв, түүхэн барилга байгууламж
цогцолборуудын сэргээн засварлалт, хадгалалт хамгаалалт
болон тэдгээрийн ойр орчмын нутаг дэвсгэрийн дахин
төлөвлөлтийн явцад түүхийн үнэ цэнийг онцгойлон анхаарах

• Хотын онцлог нутаг дэвсгэр, гудамж, зам талбай, цэгүүдээс
онцлог барилга, байгууламж, байгалийн тогтоц руу
чиглэсэн харааны хүрээ, харагдах байдлыг халхалсан бүтээн
байгуулалтыг хязгаарлах шаардлагыг баталгаажуулах үзэл
баримтлалуудыг тусгаж байна.

68 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

3.2.2 УБХ2040ХЕТ-НИЙ ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ / 3.2.3 МӨРДӨГДӨЖ БУЙ ЕТ-НИЙ КОНЦЕПЦ
КОНЦЕПЦ/-ЫГ ОДОО МӨРДӨГДӨЖ БАЙГАА БА УРАЛДААНЫ ҮР ДҮНД ТОДОРХОЙЛСОН
ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ КОНЦЕПЦЫН АЛСЫН ХАРАА, ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ
КОНЦЕПЦТОЙ ХАРЬЦУУЛСАН ШИНЖИЛГЭЭ ХООРОНДЫН ХАРЬЦУУЛСАН ШИНЖИЛГЭЭ

Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн ерөнхий Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн ерөнхий
төлөвлөгөө болон Улаанбаатар хотын 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг төлөвлөгөө болон Улаанбаатар хотын 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг
хандлага бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичгүүдэд хотын хөгжлийн хандлага бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичгүүдэд хотын хөгжлийн
алсын харааг дараах байдлаар тодорхойлсон байна. алсын харааг дараах байдлаар тодорхойлсон байна.

Хүснэгт 3.5 Улаанбаатар хотын 2020, 2030 он хүртэлх хөгжлийн Улаанбаатар хотыг 2020 он Улаанбаатар хотын 2040 он
алсын хараа хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий хүртэлх хөгжлийн ерөнхий
төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он төлөвлөгөөний концепц
Улаанбаатар хотыг 2020 он Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага боловсруулах уралдааны
хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн төлөвлөлтийн үзэл баримтлал үр дүнд тодорхойлсон үзэл
ерөнхий төлөвлөгөө ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, баримтлал
Улаанбаатар хотын 2030 он
• Дэлхийн хэмжээний хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага Алсын хараа
бизнесийн хот болох
Олон зуунаар өртөөлөн шалгарч • Олон зуунаар өртөөлөн шалгарч • Иргэдийн боловсрол –
• Газар зохион байгуулалт ирсэн уламжлалт нүүдлийн өв ирсэн уламжлалт нүүдлийн Иргэдийн оролцоо – Тэгш
болон хотын хөгжлийн соёлын үнэт зүйлсдээ хүндэтгэлтэй өв соёлын үнэт зүйлсдээ • эрх
зохистой бодлого хандан, хүндэтгэлтэй хандсан, хүнээ • Ухаалаг байдал – Бүтээлч
тодорхойлох • Хүнээ эрхэмлэн дээдэлсэн, эрхэмлэн дээдэлсэн, байгаль • байдал – Ухаалаг технологи
• Газар нутгийнхаа онцлогт орчинд ээлтэй, газар нутгийнхаа Эрүүл орчин – Аюулгүй
• Эрүүл, аюулгүй хүрээлэн буй онцлогт зохицсон, дэлхийн • орчин – Ногоон орчин
орчин, хүчирхэг нийгмийн зохицсон, зах зээлд өрсөлдөх чадвартай, • Өрсөлдөх чадвар –
тогтолцоо, дэвшилттэй хууль • Байгаль орчинд ээлтэй, өндөр технологид суурилсан • Логистикийн зангилаа –
эрх зүйн орчин бүрдүүлэх • Дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, эдийн Нээлттэй эдийн засаг
засагтай, Монгол үндэстний хэв Уламжлал – Онцлог байдал
• Хариуцлагатай, үр ашигтай чадвартай өндөр технологид маяг, дүр төрх бүхий ухаалаг Их – Метрополис – Мега хот
нийгмийн удирдах суурилсан үйлдвэрлэл, эдийн “Монгол улсын нийслэл хот” Компакт – Цогц байдал
тогтолцоог бүрдүүлж засагтай, болох
нийгмийн үйлчилгээнд иргэд, • Монгол үндэстний хэв маяг,
хувийн хэвшлийг оролцуулах өвөрмөц дүр төрх бүхий Тэргүүлэх чиглэл
ухаалаг,
• Азийн идэвхтэй аялал
жуулчлалын төв болох • Цаг уурын өөрчлөлт, ирээдүйд

учирч болох гамшгийг даван

туулах, дасан зохицох чадвар

бүхий “Аюулгүй, эрүүл, ногоон

хот” болох

2030 он хүртэл мөрдөгдөж байгаа ерөнхий төлөвлөгөөний үзэл • Зохистой газар зохион
баримтлалыг НИТХ-ын 2011 оны 5 дугаар сарын 25-ны өдөр
хэлэлцүүлэн НИТХ-ын 75 тоот тогтоолоор батлуулсан байна. • байгуулалт, дэд бүтэц, орон • Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн
УБХ2040ХХЕТ-ний концепц боловсруулах төслийн уралдааны дараа • сууцны нөхцөл бүхий хүн амын туслах салбар
мэргэжлийн зөвлөхүүдийн санал, зөвлөмжийн дагуу тус уралдааны “Амьдралын таатай орчин • Аялал жуулчлалын салбар
дүнг “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий бүрдүүлсэн хот” • Арьс шир, ноолууран
төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага” Иргэд, олон нийт болон хувийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл
бодлого, төлөвлөлтийн үзэл баримтлал, агуулгатай харьцуулан хэвшлийг төрийн үйлчилгээнд • Мэдээлэл харилцаа холбоо,
шинжлэв. татан оролцуулдаг “Сайн бизнесийн зөвлөгөө өгөх
засаглалтай, дэвшилтэт хууль • үйлчилгээний салбарууд
эрх зүйн орчин бүхий хот” • Худалдаа, үйлчилгээ
Эрчимтэй хөгжиж буй дагуул • Технологи инноваци
хот, тосгодтой “Хүн амын • ХАА, хүнсний үйлдвэр
нутагшилт, суурьшлын зохистой Логистик, транзит тээвэр
тогтолцоонд суурилсан хот”

• Гадаад дотоодын жуулчдын

сонирхлыг татсан “Азийн аялал

жуулчлалын нэг төв хот”

• Өрсөлдөх чадвартай олон

улсын бизнесийн төв “Дэлхийн

хөгжилтэй орнуудын нийслэл

хотуудын жишигт хүрсэн хот”

УЛААНБААТАР 2040 69

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

3.2.4 УБХ2040ХЕТ-НИЙ КОНЦЕПЦЫГ ОДОО МӨРДӨГДӨЖ БАЙГАА ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ
КОНЦЕПЦТОЙ ХАРЬЦУУЛСАН ШИНЖИЛГЭЭ

Хүснэгт 3.6 Мөрдөгдөж буй ЕТ-ний концепц ба уралдааны үр дүнд тодорхойлсон концепцын зорилтууд хоорондын харьцуулсан шинжилгээ

Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий
тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага төлөвлөлтийн үзэл төлөвлөгөөний концепц боловсруулах уралдааны үр дүнд
баримтлал тодорхойлсон үзэл баримтлал

Зорилтууд

• Дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох арга чадавхыг бий болгож,

экосистемийн тэнцвэрт байдлын алдагдлыг зогсоон, хамгаалах замаар

хөгжлийн тогтвортой байдлыг хангах

• Байгалийн элдэв гамшгаас хамгаалагдсан, аюулгүй хот бүрдүүлэх

• Иж бүрэн тогтолцооны дагуу хатуу хог хаягдлын менежментийг хөгжүүлэх

• Цэвэр усны нөөцийг хамгаалж, усны хэмнэлттэй зөв менежментийг бий болгох

• Хүмүүс утаагүй орчинд амьдрах эрхийг баталгаажуулсан хотыг бүрдүүлэх

• Төвлөрсөн болон хэсэгчилсэн дулаан, цахилгаан эрчим хүчний хангамж,

түгээлтийг төгөлдөржүүлэн эрчим хүчний хэмнэлттэй, байгаль орчинд ээлтэй

техник, технологийн хэрэглээг нэмэгдүүлэх

• Хүрээлэн буй орчныг бохирдуулагч эх үүсгүүрүүдийг тогтоон нийтийн

хэрэгцээний ногоон байгууламжийн эзлэх хувь хэмжээг эрчимтэй нэмэгдүүлж

голын сав газрууд, гэр хорооллын нутаг дэвсгэрийг иж бүрэн тохижуулж нэг

хүнд ногдох ногоон байгууламжийг 20 м2-д хүргэн агаарын тоосонцрын 50

орчим хувийг эзэлж буй хөрснөөс үүсэх тоос шороог эрс багасгах

• Хотын цэнгэг усны сан, ногоон хүрээллийн ашиглалт хамгаалалтыг сайжруулах • Байгаль орчинд ээлтэй хот – Ухаалаг хэрэглээ – Ухаалаг хот
• Сэргээгдэх эрчим хүчний ашиглалтыг нэмэгдүүлж экологид ээлтэй ногоон хотын • Оюунлаг – Бүтээлч – ЕБС, цэцэрлэгийн тоо – Соёлын үйлчилгээний
туршлага нэвтрүүлэх
хүртээмж – Иргэдийн оролцоо

• Эрүүл, аюулгүй орчин – Ногоон бүсийн сүлжээ – Агаарын бохирдол

• Улаанбаатар хотод зориулсан хот төлөвлөлтийн бүсчлэлийн тогтолцоог бий – Хөрсний бохирдол – Газар хөдлөлтийн эрсдэл
болгон хуульчлах • 450х450м хэмжээтэй блок – Нэг урсгалтай замын сүлжээ
• Багтаамж ихтэй тээврийн сүлжээ – Явган, унадаг дугуйн сүлжээ –
• Дэд бүтцийн хангамжийн найдвартай эх үүсвэр, оновчтой байршлыг хотын
өсөлт, хот байгуулалтын шаардлагад нийцүүлэн оновчтой тодорхойлох Эко тээвэр
• Ажилгүйдлийн тоо – НХНДНБ – Үйлдвэрлэлийн тоо, төрөл – Эдийн
• Ус хангамжийн найдвартай эх үүсвэрийг тогтоож, үйлдвэрлэлт борлуулалтын
зохистой тогтолцоо, хэмнэлттэй хэрэглээг төлөвшүүлэх засгийн төв – Аялал жуулчлал – Ногоон эдийн засаг
• Сайн засаглал – Хот байгуулалтын цахим мэдээллийн сан – Хууль
• Хотын бүх иргэд аюулгүй, хүрээлэн буй орчинд ээлтэй, нийтийн аж ахуйн
үндсэн үйлчилгээтэй тохилог орон сууцанд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх эрх зүйн тогтолцоо – Тогтвортой засаглал – Хөгжлийн загвар
• Сэргээгдэх эрчим хүч – Бие даасан дулааны эх үүсвэр
• Монголын нүүдлийн болон суурин соёл иргэншлийн түүх болсон үндэсний • Цэвэрлэх байгууламж
орон сууц “Гэр хороолол”-ын бүсийн төлөвлөлтийг тусгайлан авч үзэж • Мега Логистик төв – Дистербьютер төв
“Нийслэл” -ийн хот байгуулалтын шаардлагад нийцүүлэн архитектур, орон • Шинэ татвар – Хөрөнгө оруулалт
зайн өвөрмөц илэрхийлэл болгон хөгжүүлэх

• Гэр хорооллын нөхцөлийг сайжруулахад цэвэр ногоон хөгжлийн механизм

ашиглах

• Хэсэгчилсэн болон бие даасан дэд бүтэц бүхий орон сууц барих санал

санаачилгыг дэмжих, иргэдийн худалдан авах чадварт нийцсэн орон сууцны

хангамжийг нэмэгдүүлэх

• Цахилгаан дулаан шинэ эх үүсвэр барьж ашиглах, сэргээгдэх эрчим

хүчний ашиглалтыг нэмэгдүүлж нар, салхи, усны эрчим хүчний болон хийн

хангамжийн дан болон хоршсон хэрэглээг хөгжүүлэх

• ХАА-н зориулалтын бүс нутагт эрчимжсэн мал аж ахуй, усалгаатай газар

тариаланд суурилсан фермерийн болон бэлчээрийн хосолсон аж ахуйн сүлжээг

бий болгож хүн амын хүнсний хангамж, хүнсний аюулгүй байдлыг хангах

• Транзит тээвэр, терминал, Логистик үйлчилгээг зохистой хөгжүүлж авто болон

төмөр замын, агаарын тээврийн олон улсын сүлжээнд нэгдсэн улс хоорондын

авто замын төлөвлөлттэй уялдуулан Улаанбаатар хотын авто замын ангилал

зэрэглэлийг оновчтой тодорхойлох

70 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

ДЭД БҮЛЭГ: 3.3.1 ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН

МОНГОЛ УЛС ДНБ нь 2002 оноос хойш тогтвортой өсөж (2006 оны албан ёсны
тооцоогоор жилд 7.5%-р) байгаа ч гэсэн том хэмжээний импорт,
3.3 МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН ЯВЦ, экспортын тэнцвэргүй байдлыг нөхөх нөхцөл хараахан бүрдээгүй
ЦААШДЫН ЧИГ ХАНДЛАГА хэвээр байна. Үйлдвэрлэлийн болон орлогын аргаар тооцсон ДНБ
оны үнээр 2018 онд 32,307 329 тэрбум төгрөг байна. Хөдөө аж
Улаанбаатар хот нь Монгол улсын нийслэл хот, улсын хэмжээнд ахуйн салбарын хөгжил сул хэвээр байна. Монгол Улсын Дотоодын
давуу зэрэгтэй хотын хувьд 2040 оны хотын хөгжлийн ерөнхий нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ)-д 2018 оны байдлаар 10.8 хувь, экспортын
төлөвлөгөөний үзэл баримтлалыг тодорхойлох зорилгоор Эдийн орлогын 9.2 хувийг хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүний экспорт
засаг, Нийгэм, Байгаль орчин, Засаглалын салбарын хүрээнд сүүлийн бүрдүүлж, нийт ажиллах хүчний 26.7 хувь нь энэ салбарт ажиллаж
үеийн холбогдох мэдээллүүдийг шинжлэн дүгнэх аргаар Монгол байна. Аж үйлдвэрийн салбар нь манай улсын эдийн засгийн
Улсын хөгжлийн явц, 2040 он хүртэлх цаашдын чиг хандлагыг хөгжилд голлох байр суурь эзэлдэг билээ. Монгол Улсын Дотоодын
тоймлон дүгнэв. нийт бүтээгдэхүүн 2018 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр (оны үнээр)
32.1 их наяд төгрөгт хүрсэн бөгөөд 11.2 их наяд буюу 35.0 хувийг аж
Монгол улсын эдийн засгийн хөгжлийн явц, цаашдын чиг үйлдвэрийн салбар бүрдүүлж байна.
хандлага Хөдөө аж ахуйн салбарын нэмэгдэл өртөг (НӨ) 2018 онд 3.5 их
наяд төгрөгт хүрч, ДНБ-ий 10.8 хувийг бүрдүүлсэн байна. Хөдөө
Монгол улсын эдийн засаг нь хөдөө аж ахуй ба уул уурхайд аж ахуйн салбар (ХАА)-ын НӨ өмнөх оноос 22.9 хувиар нэмэгдсэн
тулгуурладаг. Ашиг малтмалын нөөц элбэг нөхцөлөөс шалтгаалан бөгөөд уг салбарын НӨ-ийн 30.5 хувийг хангайн бүс, 28.0 хувийг
Монгол улсын эдийн засагт зэс, нүүрс, молибден, цагаан тугалга, төвийн бүс, 22.0 хувийг баруун бүс, 16.0 хувийг зүүн бүс, 3.5 хувийг
вольфрам, алтны олборлолт ихэд ач холбогдолтой байсаар байна. Улаанбаатар тус тус бүрдүүлжээ. Салбараар авч үзвэл дараах
Одоогийн байдлаар Монгол улсын эдийн засгийн үйл ажиллагаа салбарын үйлдвэрлэл, үйлчилгээ ДНБ-ий бүрдүүлэлтэд голлох
Улаанбаатар хотод төвлөрч 30,000 гаруй аж ахуйн нэгж, хувийн байр эзэлж байна. Үйлдвэрлэлийн салбарт уул уурхай, олборлох,
хөдөлмөр эрхлэгч үйл ажиллагаа эрхэлж байна. Харин хотоос боловсруулах, эрчим хүч үйлдвэрлэл, усан хангамж болон барилгын
ХАА-н салбарт бэлчээрийн мал аж ахуй, үүнд хонь, ямаа, үхэр, салбарыг хамруулсан бөгөөд уг салбар 2018 онд ДНБ-ий 41.6 хувийг
адуу, тэмээний аж ахуй голчлон эрхэлдэг. Газар тариаланд голдуу бүрдүүлжээ. Үйлдвэрлэлийн салбарын нэмэгдэл өртөг 2018 онд
улаан буудай, арвай, хүнсний ногоо, улаан лооль, тарвас, чацаргана, өмнөх оноос 15.7 хувиар нэмэгдсэн байна. Үйлдвэрлэлийн салбарын
малын тэжээл ургамал тариалдаг. НӨ-ийн 65.9 хувийг Улаанбаатар, 16.4 хувийг хангайн бүс, 8.0
хувийг төвийн бүс, 6.9 хувийг зүүн бүс, 2.8 хувийг баруун бүс тус
Хүснэгт 3.7 ДНБ, оны дүнгээр, сая төгрөг, 2010 – 2018 тус бүрдүүлжээ.

Салбар 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Хөдөө аж ахуй 1,134,214 1,344,292 1,869,341 2,567,663 2,949,858 3,074,609 2,761,124 2,842,724
Газар тариалан 129,623 127,838 249,465 2,799,500
Мал аж ахуй 976,327 84,679 1,701,732 221,639 236,330 217,967 2,456,981 216,704
ХАА-н бусад 28,264 1,238,760 2,316,428 2,669,243 2,807,236 54,679 2,591,321 13,354,000
3,516,059 39,771 8,769,566 34,700 7,721,008.9
Үйлдвэрлэл 2,182,876 20,853 5,768,293 29,595 44,285 49,406 4,958,217 11,527,012 3,063,612.0
Уул уурхай, олборлох 836,977 4,723,507 2,978,873 6,586,931 7,715,168 7,791,306 2,104,564 6,761,188 682,339.1
208,681 2,875,396 1,506,149 3,051,817 3,779,526 4,064,565 668,699 2,939,000
Боловсруулах 1,131,180 299,486 2,043,839 2,363,400 2,101,328 692,252
Цахилгаан, хий, уур хангамж; 287,525 235,182 374,043 442,329 548,538
усан хангамж; бохир ус, хог, 5,106,316
хаягдлын менежмент, цэвэрлэх 481,749 983,786 1,117,232 1,129,913 1,076,875 1,038,087 1,134,572 1,191,064.4
1,888,737 7,105,965 9,050,786 10,019,649 11,562,029 12,284,471 12,412,177 13,525,788 17,361,588
үйл ажиллагаа 3,021,293 3,532,614 3,747,865 4,034,445
Барилга 994,710 3,979,933 4,110,296 4,723,866 4,925,005
Үйлчилгээ 1,170,097 1,153,776 1,302,925 1,291,791 1,766,562
1,606,613 2,221,804 2,730,281 1,634,657 3,631,119 1,773,470 1,924,686 2,070,205.1
Худалдаа, зочид буудал, зоогийн 1,052,773 3,344,424 3,599,053 3,823,848 4,007,746.5
газар 9,756,588 1,324,282 1,993,443 2,249,712 2,852,346
13,173,763 16,688,420 19,174,243 2,603,015 23,150,386 2,929,357 3,053,388 3,253,358
Тээвэр, мэдээлэл, холбоо 22,227,054 23,942,866 27,895,524 32,307,329

Санхүү, бизнесийн бусад үйл
ажиллагаа

Бусад үйлчилгээ

ДНБ, зах зээлийн үнээр

УЛААНБААТАР 2040 71

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Үйлчилгээний салбар 2018 онд ДНБ-ий 47.6 хувийг бүрдүүлжээ. Зураг 3.5 Экспорт, импорт, гадаад худалдааны тэнцэл, сараар, сая
Салбарын нэмэгдэл өртөг 2018 онд 15.3 их наяд төгрөгт хүрч, америк доллар
өмнөх оноос 13.0 хувиар өссөн байна.
Дүгнэлт: Монгол улсын үндэсний статистикийн хорооны 1600.00 I/2016 800.00
гүйцэтгэсэн сүүлийн 20 гаруй жилийн хугацаанд нэг хүнд ногдох 1400.00 II 700.00
ДНБ-ий тоо бүртгэлийн нэгдсэн дүнг үндэслэн, цаашид эдийн 1200.00 III 600.00
засгийн эрс өөрчлөлтийн бодлого хэрэгжүүлэхгүй, өмнө нь өсөж 1000.00 IV 500.00
ирсэн эдийн засгийн өсөлтийн хандлагын дагуу өснө гэж тооцвол V 400.00
2040 онд Монгол улсын нэг хүнд ногдох ДНБ-ий хэмжээ 11 мянган 800.00 VI 300.00
ам. доллар болж өсөх хандлага ажиглагдаж байна. Харин тус 600.00 200.00
үзүүлэлтийг “Монгол улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал – 400.00 VII 100.00
2030” –д 17’500 ам. долларт хүргэхээр зорилт дэвшүүлсэн байна. 200.00 VIII 0.00
Эдгээр таамаглал, зорилтуудаас харвал Монгол улс 2030 – 2040 IX
онд эдийн засгийн дундаж хөгжилтэй орны түвшинд хүрэх хандлага 0.00
ажиглагдаж байгаа тул нийслэл Улаанбаатар хотын хөгжлийн явц X
шилжилтийн үеийн дараах эрчимтэй хөгжлийн явцаар цаашид XI
үргэлжлэх төлөвтэй байна. XII
I/2017
Зураг 3.4 Нэг хүнд ногдох ДНБ-ий өсөлтийн таамаглал II
III
3.3.2 ГАДААД ХУДАЛДАА IV
V
Монгол улсын эдийн засаг хэдийгээр өсөж байгаа ч хүн амын VI
ядуурлын түвшин 2016 онд 29.6 хувь болж, 2014 оноос 8.0 пунктээр VII
нэмэгджээ. Өөрөөр хэлбэл манай улсын нийт хүн амын 907.5 мянга VIII
нь ядууралд өртсөн байна. Ажилгүйдлийн түвшин 2017 онд 8.8 IX
хувь болж, ажилгүй иргэд өмнөх оноос 8.7 мянгаар буурсан. Эдийн X
засгийн өсөлт 2017 онд 5.1 хувьд хүрсэн нь ажилгүйдлийн түвшин XI
буурах үндсэн нөхцөл болжээ. XII
Монгол улсын хамгийн гол худалдааны түнш нь БНХАУ юм. 2006 I/2018
оны байдлаар Монгол улсын нийт экспортын 68.4% нь, импортын II
29.8% нь БНХАУ-д ногдож байсан бол 2017 оны байдлаар нийт III
экспортын 87.8% нь, импортын 35.8% нь БНХАУ-д ногджээ. IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII

Нийт эргэлт Экспорт Импорт

Монгол Улс 2018 онд 152 улстай худалдаа хийж, гадаад худалдааны
нийт бараа эргэлт 12.9 тэрбум америк доллар, үүнээс экспорт 7.0
тэрбум америк доллар, импорт 5.9 тэрбум америк долларт хүрлээ.
Өмнөх оны мөн үеэс экспорт 811.2 (13%) сая америк доллароор,
импорт 1.5 (35%) тэрбум америк доллароор тус тус өссөн нь өмнөх
оноос 22.5 хувиар өсcөн бол гадаад худалдааны тэнцэл 1153.7 сая
ам.долларын ашигтай гарлаа.

МӨНГӨ, ЗЭЭЛ, ҮНЭТ ЦААС

Эдийн засаг дахь мөнгөний нийлүүлэлт (M2) 2018 оны жилийн эцэст
19.5 их наяд төгрөг болж, 2014 оноос 8.8 их наяд төгрөг буюу 83.1
хувиар, 2015 оноос 9.4 их наяд төгрөг буюу 93.8 хувиар, 2016 оноос
7.3 их наяд төгрөг буюу 60.2 хувиар, 2017 оноос 3.6 их наяд төгрөг
буюу 22.8 хувиар тус тус өсжээ. Мөнгөний нийлүүлэлт өмнөх оноос
өсөхөд мөнгө 2.4 их наяд төгрөгөөр нэмэгдсэн нь голлон нөлөөлсөн.
Мөнгөний нийлүүлэлт 2014 онд сард дунджаар 1.0 хувь, 2016 онд 1.6
хувь, 2017 онд 2.3 хувь, 2018 онд 1.7 хувиар өсөж, харин 2015 онд
сард дунджаар 0.5 хувиар буурсан байна
Mөнгөний нийлүүлэлт (M2) 2018 оны 9 дүгээр сарын эцэст 17.9 их
наяд төгрөг болж, өмнөх сараас 471.0 (2.7%) тэрбум төгрөг, өмнөх
оны мөн үеэс 3.2 (21.4%) их наяд төгрөгөөр өссөн байна.

Хүснэгт 3.8 Мөнгөний зарим үндсэн үзүүлэлт, сарын эцэст, тэрбум
төгрөг

Үзүүлэлт 2015 2016 2017 2018
IX сар IX сар IX сар IX сар
Мөнгөний нийлүүлэлт М2 9933.2 11555.9 14749.7 17911.8
Нийт хадгаламж 7277.1 8107.9 10029.3 12224.8
5182.9 5668.1 7427.7 9514.9
Төгрөгийн хадгаламж 2094.2 2439.8 2601.6 2709.9
Валютын хадгаламж

ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ

1991 онд Улаанбаатар хотод байгуулагдсан Монголын
хөрөнгийн бирж нь нийт хувьцааны хэмжээгээрээ дэлхийд хамгийн
жижиг хөрөнгийн биржид тооцогддог байна . Хөрөнгийн зах зээлийн
чиг хандлагыг илэрхийлэх ТОП-20 дундаж индекс 2018 оны 9 дүгээр
сард 20 034.7 нэгж болж, өмнөх сараас 669.7 нэгжээр, өмнөх оны
мөн үеэс 2 789.9 нэгжээр тус тус өссөн байна. Хөрөнгийн зах зээлд
үйл ажиллагаа явуулж байгаа хувьцаат компаниудын үнэт цаасны
зах зээлийн нийт үнэлгээ 2018 оны 9 дүгээр сард 2.3 их наяд төгрөг
болж, өмнөх оны мөн үеэс 264.4 (12.7%) тэрбум төгрөгөөр өссөн
байна.

72 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

Зураг 3.6 ТОП 20 индекс, сарын дундаж, нэгжээр Зураг 3.7 Жуулчдын тоо, 1000-н жуулчнаар /Эх сурвалж: ҮСХ/

500.0 456.1 460.4 475.9 469.3 20%
450.0 11% 16% 15%
400.0 417.8 392.8 386.2 404.2
350.0 10%
300.0
250.0 3% 5% 5%
200.0 1% 0%
150.0 -2% -5%
100.0 -6% -10%
-15%
50.0 -12%
0.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он 2015 он 2016 он 2017 он

Жуулчдын тоо Өсөлт

3.3.3 АЖ ҮЙЛДВЭР Монгол улсад ирж байгаа жуулчдыг аяллын зорилгоор ангилж
үзэхэд 20 гаруй хувь нь аяллын компаниудын санал болгосон
2017 оны байдлаар ДНБ-ий 36.2%-ийг аж үйлдвэрийн салбар хөтөлбөрийн дагуу ирсэн бөгөөд эдгээрийн дийлэнх нь манай
хангасан байна. Аж үйлдвэрлэлд барилгын материал, уул уурхай орны унаган байгаль, нүүдэлчдийн уламжлалт соёл, их хаадын түүх,
(нүүрс, зэс, молибден, хайлуур жонш, цагаан тугалга, вольфрам, шашин мөргөлийн замыг сонирхогчид зонхилж байна.
алт), газрын тос, хүнс ба ундааны бүтээгдэхүүн, малын гаралтай Аялал жуулчлалын гол бүс нутаг болох Горхи-Тэрэлж, Хөвсгөл
бүтээгдэхүүн боловсруулалт, ноолуур, байгалийн нэхмэл үйлдвэрлэл нуур, Орхоны хөндий, Говийн их бага дархан цаазат газрууд,
зэрэг орно. Аж үйлдвэрийн өсөлт нь 2017 оны байдлаар өмнөх оноос Говь гурван сайхан, Хөгнө хааны байгалийн цогцолбор газруудад
22.2%-иар өссөн байна. Уул уурхайн салбар нь Монголын хамгийн аялал жуулчлалын гол урсгал чиглэж, экологийн тэнцвэрт байдалд
гол чухал аж үйлдвэрлэлийн салбаруудын нэг болж хөгжсөөр байна. анхаарах шаардлага тулгарч байна. Ялангуяа нийслэлээс холгүй
2017 оны байдлаар уул уурхайн салбар өмнөх оноос 23%-иар орших Горхи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолборт газарт аялал
өссөн байна. Энэ нь Хятад, Орос, Канадын уул уурхайн компаниуд жуулчлалын байгууллагуудад нарийн төлөвлөлттэй газар олгоогүй,
Монголд үйл ажиллагаагаа эрхлэх болсонтой холбоотойгоор аялал жуулчлалын орчин нь суурьшлын бүстэй хамт байгаа нь
харагдаж байна. Дотоодын хоол хүнсний үйлдвэрлэл гадаадын байгалийн тэнцвэрт байдлыг алдагдуулахад хүргэж байна.
хөрөнгө оруулалтын тусламжтайгаар хурдацтайгаар өсөж байна. Аж
үйлдвэрийн салбарын нэмэгдэл өртөг (2010 оны зэрэгцүүлэх үнээр) 3.4 МОНГОЛ УЛСЫН НИЙГМИЙН
2018 оны эхний хагас жилд ДНБ-ий өсөлтийн 1.3 пунктийг бүрдүүлж, ХӨГЖЛИЙН ЯВЦ, ЦААШДЫН ЧИГ
өмнөх оны мөн үеэс 1.3 хувиар өссөн байна. ХАНДЛАГА
Аж үйлдвэрийн салбарын нийт үйлдвэрлэл (оны үнээр) 2018 оны
эхний хагас жилд 7.4 их наяд төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеэс 1.5 3.4.1 ХҮН АМ
(24.6%) их наяд төгрөгөөр нэмэгдсэн байна
2019 оны байдлаар Монгол улсын нийт хүн амын тоо 3’301’500
3.3.4 АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН САЛБАРЫН ЕРӨНХИЙ бөгөөд хүн амын нягтрал - 2.2 хүн/км2² буюу хүн амын хамгийн
ТӨЛӨВ БАЙДАЛ сийрэг суурьшилтай орон болно. 1000 хүн тутамд 24 хүн төрж, 5,2
хүн нас бардаг, жилийн дундаж өсөлт 0,1% (2019он).
Монгол Улсын хувьд аялал жуулчлал нь хөдөө аж ахуй Хүн амын 36.6% нь 0–14 насны багачууд, 68.9% нь 15–64 насны
(ДНБ-ний 25 орчим хувь), уул уурхай (ДНБ-ний 20 орчим хувь)-н хөдөлмөрийн чадвартай, 4% нь 65-аас дээш өндөр настан юм.
дараа орох эдийн засгийн гурав дахь чухал салбар болж байна. Хүйсийн харьцаа жигд, дундаж наслалт - 68.6 жил байна.
Жил дунджаар 500 мянга орчим гадаадын жуулчид манай оронд Монгол Улсын нийт хүн ам 2018 онд 3,238,479 болж, өмнөх оныхоос
аялдаг бөгөөд жуулчдын энэхүү өсөлтийг дагаад аялал жуулчлалын 60,580 буюу 1.91 хувиар өслөө. Улсын хэмжээнд 2018 онд 78,444
салбараас байгаль, хүрээлэн буй орчинд нөлөөлөх эерэг ба хүүхэд мэндэлсэн байна. Нийт хүн амын 63.77 хувь нь 35 хүртэл
сөрөг нөлөөллүүд цаашид нэмэгдэх хандлагатай байна. Статистик насны залуучууд байна. Тодруулбал, нийт хүн амын 30.94 хувь буюу
мэдээллээс харахад 2013 оноос хойш Монгол улсыг зорин ирэх 1,002,052 нь 0-14 насны хүүхэд, 62.4 хувь буюу 2,020,696 нь 15-59
жуулчдын тоо тогтвортой өссөөр байна. Манай улсад 2018 онд насны хүмүүс, 6.66 хувь буюу 215,731 нь 60 ба түүнээс дээш насны
гадаадын нийт 529,360 жуулчин ирсэн бол 2019 онд 577,262 болж өндөр настан байна.
манай улсыг зорин ирэх жуулчдын тоо 9%-иар нэмэгдлээ. 2019 онд Харин Монгол улсын төрөөс эрүүл мэндийн талаар баримтлах
аялал жуулчлалын салбараас олсон орлого өмнөх оноос 10,2 хувиар бодлого баримт бичигт дурдсанаар хүн амын дундаж наслалт 2015
өссөн дүнтэй гарсан байна. Жуулчдын тоог голлох орноор авч үзвэл онд эмэгтэйчүүдийн хувьд 75.84, эрэгтэйчүүдийн хувьд 66.02 байна.
БНХАУ, ОХУ, БНСУ-аас ирсэн жуулчид тэргүүлж байгаа юм.

УЛААНБААТАР 2040 73

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Нийт хүн амын 49.2 хувийг эрэгтэйчүүд, 50.8 хувийг эмэгтэйчүүд Зураг 3.8 Монгол улсын хүн амын өсөлтийн таамаглал
эзэлж насны бүтцийн хувьд нийт хүн амын 29.6 хувийг 15 хүртэлх
насны хүүхэд, 66.6 хувийг 15 - 64 насны, 3.8 хувийг 65 - аас дээш Мөн Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын ХАБИТАТ байгууллагын 2017
насны хүн ам тус тус эзэлж байна. Харин Монгол улсын төрөөс онд боловсруулсан “Хотжилтын шинэ хөтөлбөр” баримт бичигт
эрүүл мэндийн талаар баримтлах бодлого баримт бичигт дурдсанаар Монгол улсын нийт хүн амын дунд хот, суурин газрын хүн амын
хүн амын дундаж наслалт 2018 онд нийт хүн амын 49.2 хувийг эзлэх хувь 2018 онд 72.04% байсан бол 2050 онд 84.77% болж
эрэгтэйчүүд, 50.8 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж насны бүтцийн хувьд өсөх тооцооны үр дүнг дурдсан байна. Үүнээс харвал Монгол улсын
нийт хүн амын 29.6 хувийг 15 хүртэлх насны хүүхэд, 66.6 хувийг хот, суурин газрын хүн амын тоо, тэр дундаа нийслэл Улаанбаатар
15 - 64 насны, 3.8 хувийг 65 - аас дээш насны хүн ам тус тус эзэлж хотын хүн амын тоо цаашид тасралтгүй өсөх хандлагатай байна.
байна.
Эдүгээ Монгол улсын нутаг дэвсгэрт хүн амын угсаатны 3.4.2 ГАДААД ХАРИЛЦАА
бүрэлдэхүүний хувьд монгол ба түрэг угсааны 20 гаруй ястан oршин
суудаг. Хүн судлалын бoлoн удам зүйн судалгаануудад үндэслэн Монгол улс 184 оронтой дипломат харилцаа тогтоон ажилладаг.
Монгол угсаатан нь Төв бoлoн Зүүн Ази дахь үндэстэн ястны үүсэл, УИХ-ын 2011 оны 10 дугаар тогтоолоор Монгол улсын гадаад
төлөвшилт, суурьшилтанд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бoлoхыг нийтээр бодлогын үзэл баримтлалыг батлан хэрэгжүүлж байна. Тусгаар
хүлээн зөвшөөрдөг билээ. Гэсэн хэдий ч, монгол угсаатан ястнууд тогтносон, бүрэн эрхт Монгол Улс нь төрийн байгууламжийн хувьд
өөр хooрoндoo бoлoн цаашилбал хөрш зэргэлдээх бусад үндэстэн нэгдмэл, ардчилсан ёс, хүний эрх, эрх чөлөө, чөлөөт эдийн засгийг
ястнуудтай удам зүйн чухамхүү ямар хэлхээ хoлбooтoй бoлoх нь эрхэмлэсэн улс бөгөөд улс төр, газар зүйн хувьд Ази тивд хоёр их
нарийвчлан судлагдаагүй, бүрхэг хэвээр байна. Археологийн баримт гүрний дунд оршдог, далайд гарцгүй, хөгжиж байгаа орон юм.
олдворууд нь Монгол улсын нутаг дэвсгэрт бүр неолитикийн төгсгөл Монгол Улс гадаад улс төрийн бодлогоо хэрэгжүүлэхдээ дараах
үеэс эртний хүмүүс амьдран суурьшиж байсныг гэрчилдэг билээ. Хүн чиглэлийг баримтална.
судлал, угсаатны зүйн судалгаагаар орчин цагийн Монгол үндэстэн Үүнд:
нь эрт үеийн нүүдэлчин Монгол болон Түрэг угсаатан аймгуудын • ОХУ, БНХАУ-тай найрсаг харилцаатай байх нь Монгол Улсын
шууд үр сад болох талаар дурдсан байдаг (Nyambuu, 1992; Tumen,
1992). Энзимийн сонгомол маркеруудыг ашигласан популяцын гадаад бодлогын эн тэргүүний зорилт мөн бөгөөд аль нэгийг
удам зүйн судалгаагаар Монголчууд нь Төвд, Солонгос, Япон болон нь өрөөсгөлөөр дагахгүй, бүхэлдээ тэнцвэртэй харилцаж, сайн
Айну үндэстнүүдийн хамт Зүүн Хойд Азийн бүлэгт хамрагдана гэж хөршийн ёсоор өргөн хамтын ажиллагаа хөгжүүлнэ. Чингэхдээ
тодорхойлжээ (Cavalli-Sforza нар, 1994). энэ хоёр оронтой харилцаж ирсэн уламжлал, эдийн засгийн
Монголын ард түмний ихэнх нь буддын шашинтан (53%). хамтын ажиллагааны өвөрмөц онцлогийг харгалзана;
Буддын шашны гэлүгва буюу шарын шашин гэсэн ёсыг дагадаг. • Монгол Улсын гадаад бодлогын хоёр дахь чиглэл бол АНУ,
Мөн шашин, бурхны сүжиг алдрах хүний тоо (38%) өссөн. Хүн Япон, ХБНГУ зэрэг өрнө, дорнын өндөр хөгжилтэй гүрнүүдтэй
амын цөөн хувьд лал, бөө, христийн шашин шүтлэгтэй байна. найрсаг харилцаа хөгжүүлэх явдал мөн. Үүний хамт Энэтхэг,
2018 оны 9 сарын байдлаар хүн амын ердийн цэвэр өсөлт БНСУ, Тайланд, Сингапур, Турк, Дани, Нидерланд, Финланд,
Улаанбаатар хот, Говьсүмбэр, Баян-Өлгий, Ховд, Орхон аймагт Австри, Швед, Швейцар зэрэг оронтой найрсаг харилцаа
улсын дунджаас 1.7-3.6 пунктээр дээгүүр, бусад аймагт 0.2-8.7 хөгжүүлж, тэдгээрийн эдийн засгийн болон бусад бодит
пунктээр доогуур байна. сонирхлыг Монголд бий болгон зохистой түвшинд хүргэх
бодлого баримтална;
ДҮГНЭЛТ: • Монгол Улсын гадаад бодлогын гурав дахь чиглэл бол Азийн
Монгол улсын үндэсний статистикийн хорооны гүйцэтгэсэн сүүлийн бүс нутагт байр сууриа бататгаж эндхийн улс төр, эдийн засгийн
20 гаруй жилийн хүн амын тоо бүртгэлийн нэгдсэн дүнг үндэслэн, интеграцад оновчтой оролцох явдал мөн. Энэ зорилтын хүрээнд
цаашид хүн ам зүйн эрс өөрчлөлтийн бодлого хэрэгжүүлэхгүй, өмнө Ази, Номхон далайн чиглэл, түүний дотор Зүүн-хойд Ази,
өсөж ирсэн хандлагын дагуу өснө гэж тооцвол 2040 онд Монгол Төв Азийн чиглэлд түлхүү анхаарна. Монгол Улс бүс нутгийн
улсын нийт хүн ам 4.5 сая болж өсөх хандлага ажиглагдаж байна. аюулгүй байдлыг бэхжүүлэх асуудлаар яриа хэлэлцээ өрнүүлэх,
хамтын аюулгүй байдлын механизм буй болгох үйл явцад

74 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

идэвхтэй оролцоно. Ази, Номхон далайн эдийн засгийн хамтын ёсны Консулын газартай юм. Нью-Йорк ба Женев хотуудад НҮБ-ын
ажиллагааны байгууллага (АПЕК)-д элсэн орохыг зорино. Бүс дэргэдэх төлөөлөгч суудаг.
нутгийн интеграцад орох нөхцөлийг юуны өмнө түүнд хамаарч АХБ, ДХБ, ОУВС, ЕАБХАБ зэрэг олон улсын эдийн засгийн
буй улс орнуудтай хоёр талын харилцааг өргөтгөн хөгжүүлэх байгууллагуудад гишүүнээр элссэн.
замаар бүрдүүлнэ;
• Монгол Улсын гадаад бодлогын дөрөв дэх чиглэл нь Нэгдсэн 3.4.3 ШИНЖЛЭХ УХААН, ТЕХНОЛОГИ
Үндэстний Байгууллага болон түүний төрөлжсөн байгууллагууд,
Олон улсын валютын сан, Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк 1990-ээд оноос хойш Монгол улс шинжлэх ухаан, технологийн
зэрэг санхүү-эдийн засгийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах салбарт олон улстай харилцан хөгжиж ирсэн. Япон, БНСУ, БНХАУ
явдал байна; зэрэг ойр орчмын орнуудын технологийн компаниуд Монгол улсад
• Социалист хамтын нөхөрлөлийн гэгдэж байсан орнууд, шинээр салбараа нээж эхэлж байна. Мэдээлэл харилцаа, интернетийн
тусгаар тогтносон улсуудтай найрсаг харилцаа хөгжүүлэх үйлчилгээ олгогч компаниуд ихэссэнээр интернет, холбооны
нь Монгол Улсын гадаад бодлогын тав дахь чиглэл байна. салбарыг өрсөлдөөнтэй болгожээ. Үүнээс хамгийн өрсөлдөөнтэй
Эдгээр улстай харилцахдаа өмнөх харилцааны нааштай өвийг нь үүрэн телефон утасны салбар бөгөөд одоо Монголын ихэнх
бататгахыг чухалчлахын хамт харилцаагаа шинэ нөхцөлд нутгийг хамарч байна. Электроник ба механик аж үйлдвэрлэлтэй
зохицуулан хөгжүүлэх бодит боломжийг харгалзан уян хатан харьцуулахад Монгол улсад үйл ажиллагаагаа эрхэлдэг манай
хандана. Тухайлбал Дорнод Европоос Польш, Унгар, Чех улстай, улсын болон гадаадын компаниудад программ хангамж нь түлхүү
мөн Казахстан, Украин, Беларусь, Киргизстан, Узбекистан улстай хөгжиж байна.
харилцаагаа түлхүү хөгжүүлэхэд анхаарна. Төрөөс инновацийн талаар баримтлах бодлогыг найман
жилийн хугацаанд хоёр үе шаттайгаар хэрэгжүүлэхээр баталсан
Хөгжиж байгаа орнуудтай найрсаг харилцаатай байж, нийтлэг бөгөөд эхний шат буюу 2018-2021 онд эдийн засаг, аж үйлдвэрийн
зорилтоо шийдвэрлэх үүднээс бодит боломжийн хэмжээнд тэдгээртэй тэргүүлэх салбарт хөрөнгө, нөөц төвлөрүүлэх эрх зүйн орчныг
хамтран ажиллах явдал Монгол Улсын гадаад бодлогын зургаа дахь бүрдүүлнэ. Харин хоёр дахь шат буюу 2022-2025 онд эдийн засаг,
чиглэл байна. Энэ зорилтыг хоёр талын харилцааны хүрээнээс гадна аж үйлдвэр, мэдээлэл технологийн тэргүүлэх салбаруудын өрсөлдөх
голчлон олон улсын байгууллага, хөдөлгөөний хүрээнд, тухайлбал чадварыг сайжруулж, мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн үндсийг
Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага, “77”-гийн бүлэг, Эвсэлд үл нэгдэх тавихаар төлөвлөсөн байна.
хөдөлгөөн зэрэгт хамтран ажиллах замаар хэрэгжүүлнэ.
А. ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛГО.
Зураг 3.9 Монгол Улсын гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэлийн улс Шинжлэх ухаан-үйлдвэрлэл, төр-хувийн хэвшлийн хамтын
орнууд ба Улаанбаатар хоттой агаарын тээврийн шууд нислэгтэй ажиллагаанд түшиглэн нийслэлийн үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, дэд
хотууд бүтэц, байгаль хүрээлэн буй орчны тулгамдсан асуудлыг орчин
үеийн дэвшилтэт технологи, шинэ мэдлэгийг ашиглан шийдвэрлэх,
Монгол улс Астана, Анкара, Бангкок, Берлин, Бразил, Брюссель, дотоод, гадаадын зах зээлд өндөр технологи, мэдлэг шингэсэн
Будапешт, Бээжин, Варшав, Вашингтон, Вена, Вьентьян, Хавана, инновацийн шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг гаргах, инновацийн
Дели, Жакарта, Каир, Канберра, Кувейт, Лондон, Москва, Ром, гарааны компаниудыг хөгжүүлэх замаар нийслэлийн өрсөлдөх
Оттава, Парис, Пхеньян, Прага, Софи, Сөүл, Сингапур, Токио, Ханой, чадварыг олон улсад дээшлүүлнэ.
Стокхольмд элчин сайдын яамтай бөгөөд Алматы, Эрхүү, Улаан-Үд,
Хөх хот, Эрээн, Кызыль, Хонг Конг, Осака, Сан-Францискод албан Зорилт 1. Нийслэлд тулгамдаж буй асуудлуудыг шийдвэрлэхэд
чиглэсэн инновацийн төслийг дэмжиж хэрэгжүүлнэ;
Зорилт 2. Инновацийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хөрөнгө
оруулалт, санхүү, зээл, татварын бодлогоор дэмжиж,
бизнесийн таатай орчинг бий болгоно.
Зорилт 3. Инноваци хөгжлийн төв, дундын оффис,
лаборатори, технологийн парк зэрэг инновацийн дэд
бүтцийг хөгжүүлнэ.
Зорилт 4. Мэдлэг, өндөр технологи шингэсэн инновацийн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бий болгож дотоод
гадаадын з ах зээлд шинээр гаргах, экспортлоход
дэмжлэг үзүүлнэ.
Зорилт 5. Инновацийн үйл ажиллагаанд оролцогч талуудын
тогтвортой үр ашигтай хамтын ажиллагааг хөгжүүлнэ.
Зорилт 6. Инновацийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуй
нэгж, инновацийн хөгжлийн асуудлаар холбогдох
мэргэжилтнүүд, хүний нөөцийн чадавхыг
дээшлүүлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ.
Зорилт 7. Инновацийн талаарх ойлголт, мэдлэгийг олон нийт,
хүүхэд залуучуудын дунд түгээн дэлгэрүүлэх,
сурталчлах ажлыг зохион байгуулна.

УЛААНБААТАР 2040 75

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Б. ОЙРЫН ХУГАЦААНД ХИЙГДЭХ ТӨСӨЛ ХӨТӨЛБӨРҮҮД ХИЙМЭЛ МАХ (LAB-GROWN MEATS)

• Нийслэлийн Засаг захиргааны 5 дугаар байранд олон Орчин үеийн хүмүүс мал, амьтны гаралтай махыг

улсад өрсөлдөх чадвар бүхий инновацийн бүтээгдэхүүн идэхгүй гэх үзэл бодолтой болж цагаан

үйлдвэрлэл, старт ап-компаниудыг олноор бий болгох зорилго хоолтнууд б олцгоож байгаа. Тэдэнд зориулж

бүхий “Инновацийн хөгжлийн төв”-ийг байгуулж үйл ажиллагааг эрдэмтэд шинэ н ээлт хийгээд байна. Энэхүү мах

эхлүүлнэ. нь жинхэнэ м ахнаас амт болон тэжээллэг

• Нийслэлийн Баянхошуу, Сэлбэ орчмын бүсэд тус бүр 2500 м.кв чанараар дутахгүй тул мал маллахад гарах элдэв зардал болоод мах

талбай бүхий үйлдвэрлэл инновацийг цогцоор нь хөгжүүлэх боловсруулах бүхий л зардалыг багасгаж байгаа ажээ. Мал аж ахуй

зорилготой “Инноваци хөгжлийн төв”-ийн дэргэдэх дэд эрхлэх нь багасвал дэлхий дээр хамаагүй илүү хоосон зай талбай

төвүүдийг байгуулж инновацийн гарааны компаниудыг байгуулж гарч ирнэ.

хөгжүүлнэ.

• Гарааны компаниудын бий болгосон инновацийн бүтээгдэхүүн

/ажил, үйлчилгээ/-ий технологи, анхны загварыг турших САНСРЫН АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ (SPACE TOURISM)
Бид дэлхий дээр удаан хугацааны туршид амьдарч
зорилготой лабораторийг байгуулж ажиллана.
ирэхдээ маш ихээр бохирдуулсаар ирсэн билээ.
• Дагуул хотуудыг хөгжүүлэх замаар Улаанбаатар хотын эдийн Магадгүй хэзээ нэгэн цагт дэлхийгээс явах
шаардлагатай б олж болох юм. Тиймээс гарагуудын
засгийн бие даасан байдлыг бий болгох, дэвшилтэт технологи колоничлол маш чухал. Голландын ашгийн төлөө
бус байгууллага болох Mars One, саяхан 2025 он гэхэд Ангарагийг
бүхий үйлдвэрлэл, технологийн паркуудыг байгуулна. колоничлох төлөвлөгөөг зарласан байна. Тэд одоогоор улаан
гарагийг колоничлох анхны хүмүүс хэн болохыг тогтоох эхний
• Налайхын Барилгын материалын үйлдвэрлэл, технологийн парк; шатандаа явж байна.
НАСА аль хэдийн өөр өөр хэлбэр, хэмжээ бүхий орон
• Багануур үйлдвэрлэл, технологийн парк; зай руу робот илгээсэн байна. Роботууд амьсгалах хүчилтөрөгч,
хоол хүнсэнд санаа зовох хэрэггүй бөгөөд дэлхий даяар өгөгдлийг
• Эмээлтийн Хөнгөн үйлдвэрийн үйлдвэрлэл, технологийн парк; илгээх боломжтой юм. Роботууд илүү хэцүү, аюултай, ажлуудыг
хийж хүн төрөлхтний эрсдэлийг бууруулж чадна. Тэд бас онолын
• Багахангай дүүргийн Хөнгөн үйлдвэрийн үйлдвэрлэл, хувьд илүү хурдан, үр ашигтай, бага алдаатай ажиллаж чаддаг.

технологийн парк.

• Нийслэлд нэн шаардлагатай ноу-хау, дэвшилтэт технологи,

инновацийн бүтээгдэхүүн, үйлдвэрлэлийг франчайз хэлбэрээр

нутагшуулахыг дэмжинэ.

• Хөнгөн үйлдвэрийн чиглэлээр дэлхийн тэргүүлэх, дэвшилтэт

техник, технологийн үзэсгэлэнг Улаанбаатар хотод тогтмол

зохион байгуулж, гадаад оронд зохион байгуулагдаж буй

үзэсгэлэнд нийслэлийн бүтээн байгуулагчдыг дэмжин хамруулна.

• ЖДҮ, хоршооны салбарт урт хугацаат хөрөнгө оруулалтын болон ЦАХИЛГААН МАШИН, ӨӨРӨӨ ЯВАГЧ МАШИН

санхүү, зээлийн уян хатан бодлогыг хэрэгжүүлж, үйлдвэрлэл Цахилгаан машин бол шинэ зүйл биш. Гэхдээ

эрхлэгчдийн зах зээлийг өргөтгөх, борлуулалтыг нэмэгдүүлэхэд Сансрын аялал жуулчлал (Space tourism энэхүү

дэмжиж ажиллана. машин б атарей удаан үргэлжилж, цэнэглэх

В. ШИНЖЛЭХ УХААН, ТЕХНОЛОГИЙН ИРЭЭДҮЙН ЧИГ станцын дэд бүтэц нэмэгдэж, өөрөө жолоодох
ХАНДЛАГА
Техник, технологийн үсрэнгүй хөгжил нь олон зүйлийг хийх технологи нь таны бодож байгаагаас илүү түргэн
чадвартай бөгөөд дэлхий ертөнцийг өөрчлөх нь тэдний нэг юм.
Шинжлэх ухаан, технологи бидэнд тусалж, өдөр тутмын амьдралыг ирээдүйтэй гэсэн үг юм. “Тесла” компани хэд хэдэн жолоодлогын
илүү хялбар болгож байна. Бидний аль хэдийнээ хэрэглэж дассан
технологи нь цаашид шинэ санаачилга гаргах замыг тавьсаар хяналтыг давж чаддаг цогц “Autopilot” горимтой автомашиныг
байгаа бөгөөд одоогийн болон ирээдүйн технологиуд нь бидний
амьдралыг өөрчлөх асар их боломжийг агуулж байна. бүтээхээр ажиллаж байна.

Ойрын 10-20 орчим жилийн хугацаанд бидний амьдралыг ихээхэн РОБОТ ҮЙЛЧЛЭГЧ
хэмжээгээр өөрчилж болох технологиудыг жагсаавал:
Гэрийн ажил, ажил, гэрийн ажил. Уйтгартай,

харамсалтай нь зайлшгүй шаардлагатай. Хэрэв

роботууд таныг зовлонгоос аврахад тусалж чадна

гэвэл яах вэ? Бид робот тоос сорогч, ухаалаг г э р

ахуйн хэрэгсэлтэй эхнээсээ амьдраад эхэлчихсэн.

Бид ирээдүйд робот ахлах тогооч, цэвэрлэгч зэрэг туслах роботуудаар

ДЭЭВЭР ДЭЭРХИ ФЕРМ (HIGH RISE FARM) дүүрэн ирээдүйд амархан амьдарч чадна.
Дэлхийн хүн ам тасралтгүй өссөөр амьдрах орон
ОЮУН БОДЛОО УДИРДАХ
зай нь хүн т өрөлхтөнд төдийгүй амьтан, ургамалд
ч багассаар байна. Тиймээс ирээдүйг харж газар Та хаана юу тавьснаа мартаж санадаг нэгэн бол
тариалан, н огоон байгууламжийг ер бусын газар энэ шинэ нээлт чухам танд тохирчээ. Оюун бодлоо
б айрлуулахын т улд дээвэр дээрхи хөдөө аж ахуйн удирдах боломж бүхий тоног төхөөрөмжийг
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологийг хөгжүүлэх эрдэмтэд зохион бүтээсэн байна. Шинэ бүтээлийг
шаардлагатай. хөдлөх чадвараа гээсэн хүмүүс дээр туршиж үзсэн
бөгөөд туршилт амжилттай болж 2004 хүн оюун бодлоо удирдаж
чадсаны хүчинд ширээний теннис тоглов.

76 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

CLOUD ТЕХНОЛОГИ 3.4.5 ЭРҮҮЛ МЭНД
Cloud технологи аль хэдийн өргөн тархсан байна.
Монгол улсын хүн амын дундаж наслалт 2018 онд
Dropbox, Google Drive, iCloud зэрэг үйлчилгээнүүд эмэгтэйчүүдийн хувьд 75.8, эрэгтэйчүүдийн хувьд 66.1 байна. Нийт
олон жилийн туршид олон сая хэрэглэгчтэй хүн амын 49.2 хувийг эрэгтэйчүүд, 50.8 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж
байдаг. Гэвч ирээдүйд бүх зүйл, бүх юм бүхэн, насны бүтцийн хувьд нийт хүн амын 30.9 хувийг 15 хүртэлх насны
үүлэн дунд байх болно. Хатуу диск болон флаш хүүхэд, 65.1 хувийг 15 - 64 насны, 4.0 хувийг 65 - аас дээш насны
картууд нь өнгөрсөн үеийн зүйл болно. Таны бүх баримт бичиг, дуу хүн ам тус тус эзэлж байна.
хөгжим, зургийг үүлэн дотор хадгалж, хүссэн үедээ бүх төхөөрөмж Сүүлийн 10 жилийн хугацаанд хүн амын төрөлт тогтвортой
дээрээ ашиглах боломжтой. нэмэгдэж, 2003 онд төрөлтийн нийлбэр коэффициент 2.0 байсан
бол 2015 онд 3.1, 2017 онд 4.1 болж өөрчлөгдсөн байна. 2018 оны
ХЭТ ХУРДАН ГАЛТ ТЭРЭГ төрөлт 2009 оноос 9 277 (13.4%) өссөн байна. Хүн амын дунд
Hyperloop нь Америкт тест хийж байгаа өндөр амьсгал, хоол боловсруулах, зүрх судасны тогтолцооны өвчлөл
1990 –ээд оноос хойш нэмэгдэж, нас баралтын 80 гаруй хувийг
хурдны галт тэрэгний систем юм. Анхны чиглэлийн зүрх, судасны тогтолцооны өвчин, хавдар, осол, гэмтлийн шалтгаан
маршрут Лос Анжелесаас Сан Франциско хүртэл эзэлж байна. Хүн амын нас баралт 2018 онд 17 864 болж өмнөх
явах ба өөр нэг маршрут нь Нью Йоркоос оноос 507 (2.8 %) хүнээр өссөн байна. Сүүлийн 10 жилд нас баралт
Вашингтон Д.C руу 29 минут илүү ба одоо 2 цагт 56 2011 онд хамгийн их буюу 19155, 2009 онд хамгийн бага буюу 16
минут орчим явдаг байна. Газар доорх болон усан доорх галт тэрэг 911 байжээ Эрүүл мэндийн статистик үзүүлэлтээр нас барсан 3 хүн
нь зөвхөн нийтийн тээвэр биш олон улсын аялал жуулчлалыг тутмын нэг нь зүрх, судасны тогтолцооны өвчнөөр, 5 хүн тутмын
өөрчилж чадна. нэг нь хорт хавдрын улмаас, 6 хүн тутмын нэг нь гэмтэл, хордлого,
гадны шалтгааны улмаас нас баржээ. Хүн амын дундах өвчлөл, нас
Бодит байдал: Augmented Reality буюу AR нь зарим баралтын дийлэнх хувийг харьцангуй сэргийлж болох өвчлөл, нас
гайхамшигтай чадвартай. Энэ нь одоо эргэн тойронд байгаа баралт эзэлж байна. Сүүлийн 10 гаруй жилийн хүн амын цэвэр өсөлт
мэдээллийг даван гарч болох янз бүрийн аппликешнүүдийн хэлбэр нь Монгол Улсын хүн амын өсөлтөд нөлөө үзүүлсэн юм. Төрөлтийн
юм. Энэ нь виртуал бодит байдалд тавихаас илүүтэйгээр мэдээллийн ерөнхий коэффициент 1990 оноос хойш эрчимтэй буурах хандлага
давтамж юм. ажиглагдаж байсан хэдий ч 2008 оноос хойш өсөж, 2009 онд 25.7
Компаниуд ажлын байран дахь бодит байдал болон виртуал байснаа 2010 онд бууран 23.1 болж, 2011 оноос эргэн өсжээ. 2018
бодит байдлын аль алиныг ашиглан аль хэдийн туршилт хийж онд 24.5 болсон нь өмнөх оноос 0.6 пунктээр өсжээ. Нас баралтын
байсан. Эдгээр нь зураг төсөлд харагдах дүрслэл, хөгжүүлэлтийн ерөнхий коэффициент 2006 оноос тогтмол бага зэрэг буурч 2010
бүтээгдэхүүний виртуал загвар, виртуал багийн уулзалт зэрэг энгийн онд 6.7-аас 2011 онд 6.9 болж бага зэрэг нэмэгдэж байснаа дахин
зүйлсийн талаар янз бүрийн аргаар ашиглаж болно. буурч, 2018 онд 5.6 буюу өмнөх онтой харьцуулахад 0.1 пунктээр
өссөн байна.

Сүүлийн жилүүдэд хүн амын дунд ялангуяа тав хүртэлх
насны хүүхэд, өсвөр үе, залуучуудын дунд илүүдэл жин, таргалалт
нэмэгдэж байгаа нь ихээхэн анхаарал татаж байна. Манай улс 11 -
17 насны хүүхдүүдийн дундах илүүдэл жин, таргалалтын түвшингөөр
ДЭМБ - ын Номхон далайн баруун бүсийн орнуудаас 2 дугаар
байранд орж байна.
ДЭМБ –аас 2010 онд хийсэн судалгаагаар эрүүл мэндийн
зардалд иргэний төлөх шууд төлбөрийн эзлэх хэмжээ 41 хувь, 2011
онд Дэлхийн банкнаас хийсэн судалгаагаар 39,7 хувь байгаа нь Ази,
Номхон далайн бүсийн бусад орнуудтай харьцуулахад өндөр байгаа
төдийгүй ДЭМБ - аас зөвлөмж болгож байгаа хэмжээнээс даруй
16 хувиар их байна. 2015 оны байдлаар эрүүл мэндийн салбарт
зарцуулах улсын нэгдсэн төсвийн зардал 9.2 хувь, ДНБ -д эзлэх
эрүүл мэндийн зардал 2.4 хувь байсан байна. 2017 оны байдлаар
эрүүл мэндийн салбарт зарцуулах улсын нэгдсэн төсвийн зардал 9.2
хувь, ДНБ -д эзлэх эрүүл мэндийн зардал 2.5 хувь байна. Эрүүл
мэндийн салбарын нийт зардал 2018 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр
737.7 тэрбум төгрөг болж, 2000, 2005 онтой харьцуулахад 8.8-16.1
дахин, 10 жилийн өмнөхөөс 3.6 дахин, 5 жилийн өмнөхөөс 1.8
дахин, өмнөх оныхоос 9.3 хувиар өссөн байна. Харин улсын төсвийн
зардалд эрүүл мэндийн зардлын эзлэх хувь 2018 оны урьдчилсан
гүйцэтгэлээр 8.0 хувь болж, 2000 оныхоос 2.7 пункт, 2005 оныхоос
3 пункт, 10 жилийн өмнөхөөс 0.8 пунктээр, 5 жилийн өмнөхөөс
0.3 пунктээр буурч, өмнөх оноос 0.5 пунктээр өссөн байна. Гэтэл
ДЭМБ -ын Номхон далайн баруун бүсийн төвөөс гаргасан “Эрүүл

УЛААНБААТАР 2040 77

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

мэндийн санхүүжилтийн стратеги” -д улсын нэгдсэн төсвийн 10 -12 боловсролын салбарт зарцуулж буй зардлыг нэг хүнд хувааж үзвэл
хувь буюу ДНБ -ний 5.6 хувийг эрүүл мэндийн салбарт хуваарилан 131.3 америк доллар оногдож байна. Төсвөөс олгосон санхүүжилтийг
зарцуулахыг гишүүн орнууддаа зөвлөсөн. нарийвчлан авч үзвэл, 2018/2019 оны хичээлийн жилд сургуулийн
өмнөх боловсролд 322.1 тэрбум төгрөгийг, ерөнхий боловсролд
Мэдээллийн технологийн үсрэнгүй дэвшлийн өнөө үед 651.0 тэрбум төгрөгийг, техникийн болон мэргэжлийн боловсролд
өндөр хөгжилтэй орны оношилгоо, эмчилгээний түвшинд хүрэхүйц 76.0 тэрбум төгрөгийг, дээд боловсролд 135.3 тэрбум төгрөг (дээд
хэмжээнд эх орондоо эмчлүүлэх иргэдийн хүсэлт өсөн нэмэгдэж боловсрол эзэмшихээр суралцаж буй дотоодын оюутнуудад 99.9
байна. Мөн оношилгоо, эмчилгээнд нэвтэрч байгаа шинэ дэвшилтэт тэрбум төгрөгийг, Монголд суралцаж буй гадаад оюутнуудад 0.9
технологийг дагасан шинэ эрэлт, хэрэгцээ бий болж байна. Ийнхүү тэрбум төгрөгийг, харин гадаадад суралцаж буй Монгол оюутнуудад
өсөн нэмэгдэж байгаа эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээний эрэлт, 25.7 тэрбум төгрөг)-ийг тус тус зарцуулсан байна.
хэрэгцээг одоогийн эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээний бүтэц, зохион Өөрөөр хэлбэл төрөөс боловсролд зарцуулсан, нэг хүнд ногдох
байгуулалт, зохицуулалт, санхүүжилт, хөрөнгө оруулалт, тоног зардлын хувьд Монгол улс дэлхийн жишгээс хоцорч байна. Катар
төхөөрөмж, хүний нөөцийн чадавх хангаж чадахгүй байгаа тул хүн улс 2,327 америк доллароор тэргүүлж, Словени 1,213 болон Сингапур
амд үзүүлэх эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний талаар баримтлах 1,202 удаалжээ. Монгол улстай ижил баялагтай хирнээ эдийн засгаа
бодлогыг шинээр төлөвлөн хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. төрөлжүүлэх талаар шаргуу ажиллаж буй Катарын иргэн чанартай
боловсрол эзэмшихийн тулд Монгол улсын дундаж иргэнээс бараг
“Төрөөс эрүүл мэндийн талаар хэрэгжүүлэх бодлого”-ыг 20 дахин илүү хангамжийг улсаасаа авдаг байна.
2017 оноос 2016 он хүртэл 2 үе шаттайгаар хэрэгжүүлсэн. Эндээс
харвал одоо хэрэгжүүлж буй бодлого, төлөвлөлтийн ажлуудыг цаг Монгол Улсын 200 гаруй бизнес эрхлэгчид, удирдах албан
үеийн хэрэгцээгээр шинэчлэн 2026 – 2040 он хүртэл шинэ бодлого тушаалтнуудын дунд 2010 оны сүүлээр явуулсан санал асуулгын дүн
төлөвлөн хэрэгжүүлэх байдал харагдаж байна. боловсролын систем өнөөдрийн өрсөлдөөнт эдийн засгийн эрэлт
хэрэгцээг хангаж чадахгүй байгаад сэтгэл дундуур явдаг болохыг
3.4.6 БОЛОВСРОЛ харуулсан. Тус үзүүлэлтээр нийт 10 онооноос 2.5 оноо өгч, өөрөө
өөрсдийгөө үнэлсэн бөгөөд жагсаалтад 12 дугаар байр эзэлсэн
Монгол улсын сургуулийн өмнөх насны хүн ам хүүхдийн байна. Боловсролын системдээ бизнес эрхлэгчид нь сэтгэл хангалуун
цэцэрлэг, гэрээр хүмүүжих ба 6 нас хүрээд сурагч болно. Бага байдаг, эдийн засгийн эрэлт хэрэгцээг хангадаг гэж үзсэн орноор
боловсрол (5 жил), суурь боловсрол (9 жил), бүрэн дунд боловсрол Сингапур (8.08), Малайз (7.05) улсууд тодорсон байна.
(ерөнхий боловсрол, 12 жил)-ыг дунд сургуулийн боловсролын
тогтолцоогоор эзэмшинэ. Дээд боловсролын тогтолцоо бакалавр, Харин дээд боловсрол эдийн засгийн эрэлт хэрэгцээг хангаж
магистр, докторын зэрэг гэж шатлах ба их сургууль (ИС), дээд чадаж буй эсэхэд санал асуулгын дүнгээр бизнес эрхлэгчид мөн
сургууль (ДС), хүрээлэнд сурч эзэмшинэ. Мэргэжлийн сургалт л туйлын сэтгэл ханамжгүй байдаг болох нь монголчуудын 2.45
үйлдвэрлэлийн төв (МСҮТ) –үүд мэргэжлийн боловсрол олгож, ур гэсэн оноогоор сүүлээсээ хоёрт байр эзэлснээс харагдаж байна.
чадвар эзэмшүүлж байна. Бакалаврын сургалт 4-6 жил, магистрын Мөн хувийн хэвшлийнхэн менежментийн боловсрол бизнесийн
сургалт 2 жил үргэлжилнэ. Монгол Улсын өрсөлдөх чадварын байгууллагуудын хэрэгцээг хангаж буй эсэхэд 4 оноо өгсөн нь 15
анхдугаар тайлан болон ЮНЕСКО-гийн ЗГ-ийн зардлын статистик улс дотор 11 дүгээр байр эзлэх шалтгаан болжээ. Энэ үзүүлэлтүүдэд
эмхтгэлээс үзэхэд, 2008 оны байдлаар Монгол Улс боловсролын Сингапур, Малайз, Катар улсууд тэргүүлж байна.
салбарт зарцуулсан зардлын ДНБ-д харьцах харьцаа нь 6.9% буюу
харьцангуй өндөрт тооцогдож байна. Боловсролын салбарт зарцуулж 3.4.7 ХОТЖИХ ҮЙЛ ЯВЦ
буй зардлын хэмжээ 2014 оноос хойш 1.0 их наяд төгрөгөөс давсаар
2018/2019 оны хичээлийн жилд 1.4 их наяд төгрөгт хүрсэн байна. 2050 оныг хүртэл Монгол улсад хотжилт эрчимтэй нэмэгдэх
Төсвийн зарлагын дүнд боловсролын салбарын зардлын эзлэх үйл явц тасралтгүй үргэлжлэх бөгөөд цаг уурын өөрчлөлтөд дасан
хувийг авч үзвэл, 2000/2001 оны хичээлийн жилд 18.9 хувь байсан зохицох хөгжлийн бодлого төлөвлөх, хэрэгжүүлэх байдал хэвээр
бол 2018/2019 оны хичээлийн жилд 15.0 хувь болж, 3.9 пунктээр, үргэлжлэх1 хандлагатай байна
харин дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд боловсролын салбарын зардлын Монгол улс нь 2017 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдөр НҮБ-ын
эзлэх хувь 2000/2001 оны хичээлийн жилд 6.7 хувь байсан бол Ерөнхий Ассамблейн 71 дэх чуулганы 68 дугаар хуралдаанаар
2018/2019 оны хичээлийн жилд 4.3 хувь болж, 2.4 пунктээр тус тус баталсан “Хотжилтын шинэ хөтөлбөр”-ийг мөрдөж байгаа ба уг
буурсан байна. Өрсөлдөх чадварын судалгааны тайланд Монгол хөтөлбөр нь “Тогтвортой хөгжил-2030” хөтөлбөр, ялангуяа хот ба
Улсыг харьцуулсан 15 орны эрэмбэд Мексик улс л Монголоос илүү нийгмийн тухай 11 дүгээр зорилт хоорондын уялдааг илүү тодотгосон
буюу 7.5% гэсэн үзүүлэлтээр жагсаалтыг тэргүүлжээ. Украинд энэ юм.2
үзүүлэлт 6.3% байгаа бол, ОХУ-д 4.0%, харин Сингапур болон
Катарт тус тус харгалзан 3.1%, 3.0% байна. Эндээс үзэхэд Монгол “Хотжилтын шинэ хөтөлбөр”-ийн алсын хараа нь хотжилтын тэгш
Улс боловсролын салбартаа харьцангуй их хөрөнгө зарцуулдаг гэж эрх, хэрэглээ болон ашиглалт, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх боломжийг
дүгнэж болохоор байна. эрэлхийлэх; мөн өнөөгийн болон хойч үеийн оршин суугчид тэгш
эрхтэй амьдрах; нийт хүн амын амьдралыг дээшлүүлэх болон
Харин энэ их хэмжээний хөрөнгө оруулалт иргэндээ, хүндээ хөгжлийг дэмжих шударга, аюулгүй, эрүүл, саадгүй, хэмнэлттэй, уян
хэрхэн хүрч байгааг ялгаатай тоон үзүүлэлтээс харвал 2008 оны хатан болон тогтвортой хот суурин газрыг бүтээн байгуулах юм.
байдлаар улсаас боловсролын салбарт зарцуулж буй зардлыг нэг
хүнд хувааж үзвэл 132 америк доллар, 2017 оны байдлаар улсаас 1 UN Habitat (2017) “Sustainable urbanization in the Paris agreement - Comparative review of nationally deter-
mined contributions for urban content”, х 29
78 УЛААНБААТАР 2040 2 Хабитат (2017) “Хотжилтын шинэ хөтөлбөр”, х 6

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

Зураг 3.10 Цаг уурын өөрчлөлтөнд хот, суурингийн хөгжлийн дасан • Захиргааны хил хязгаарын доторх нутаг дэвсгэрт өөрсдийн
зохицох байдал (2050 он хүртэл) чиг үүргийг хэрэгжүүлэх, мөн тогтвортой, тэнцвэртэй,
нэгдмэл хот, суурингийн болон газар нутгийн хөгжлийн бүх
Уг хөтөлбөрт хот суурин газрыг дараах байдлаар тодорхойлсон түвшинд голлох үүргийг гүйцэтгэх
байна. Үүнд:
• Хүн, газар, бараа, үйлчилгээ, эдийн засгийн боломжуудыг
• Амьжиргааны шаардлага хангагдсан байх эрхийн н э г үр дүнтэй холбохын тулд зорчигч, ачаа тээврийн хэмнэлттэй
хэсэг болох шаардлага хангасан орон сууцтай байх эрхийг бүх тээврийн системийг тогтвортой, аюулгүй, хүртээмжтэй
тасралтгүй, б үрэн хэрэгжүүлэх, мөн аюулгүй, хямд ундны хотын хөдөлгөөнд чиглэсэн нас, хүйсийн зохицуулалттай
ус, ариутгах татуурга, хүнсний аюулгүй байдал, хоол хүнс, төлөвлөлт, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих
эрүүл мэнд, боловсрол, дэд бүтэц, тээвэр, эрчим хүч,
агаарын чанар болон амьжиргаа гэх мэт салбарт нийгмийн, • Гамшгийн эрсдэлийг бууруулах болон эмзэг байдлыг
чанартай үйлчилгээг хүн бүрд тэгш эрхтэй, хүртээмжтэй бууруулах, байгалийн болон хүний гараар бүтсэн аюул,
байлгах зорилгоор газар нутгийн нийгмийн болон экологийн эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх, хариу арга хэмжээ авах
үйл ажиллагааг багтаасан олон нийтийн үйл ажиллагааг чадварыг бий болгох, уур амьсгалын өөрчлөлтийг багасгах,
хэрэгжүүлэх түүнд дасан зохицох байдлыг нэмэгдүүлэх менежментийг
нэвтрүүлэх, хэрэгжүүлэх
• Хамтын оролцоотой байж, иргэдийн оролцоог дэмжих,
нийт оршин суугчдын дунд эзэмшил, өмчлөлийн хандлагыг • Экосистем, ус, биологийн төрөл зүйл болон байгаль орчинг
бий болгох, өрхийн ээлтэй, аюулгүй, хүртээмжтэй, нээлттэй, хамгаалах, хадгалах, нөхөн сэргээх болон дэмжих, мөн
чанартай, ногоон орчинг бий болгохыг чухалчлах, нийгмийн хүрээлэн буй орчинд нөлөөлөх, өөрчлөлт үзүүлэх байнгын
болон өнөөгийн болон хойч үеийн хоорондын харилцаа, хэрэглээ, үйлдвэрлэлийн хэлбэрийг багасгах.
соёлын арга хэмжээ болон улс төрийн оролцоог нэмэгдүүлэх,
шаардлагатай тохиолдолд эмзэг нөхцөлд байгаа иргэдийн 3.5 МОНГОЛ УЛСЫН ЗАСАГЛАЛЫН
тодорхой хэрэгцээ, шаардлагыг хангах, энх тайван, олон ХӨГЖЛИЙН ҮЙЛ ЯВЦ, ЦААШДЫН ЧИГ
ургалч үзлийг баримтлагч нийгмийн нягтрал, оролцоо, ХАНДЛАГА
аюулгүй байдлыг дэмжих
Монгол Улс 1992 оноос хойш ардчилсан дэглэм, парламентын
• Эмэгтэйчүүдийг бүх салбарт тэгш эрхтэй, үр дүнтэй бүгд найрамдах засагтай хөгжиж байна. Монгол улсын хууль
оролцуулах болон шийдвэр гаргах бүх түвшинд манлайлах тогтоох дээд байгууллага нь Улсын Их Хурал (УИХ) юм. УИХ-ын нэг
байдлыг хангах; адилхан ажилд ижил цалин, ижил ажил, танхимын 76 суудлыг дөрвөн жилийн хугацаатай сонгоно. Сүүлийн
эсвэл бүх эмэгтэйчүүдэд тэнцүү үнэлэмжтэй ажил эрхлэх сонгууль тус бүр нэг мандаттай жижиг 76 тойрог бүхий мажоритар
боломжийг бий болгох, хувийн болон олон нийтийн системээр зохион байгуулагдсан.
газруудад охид, эмэгтэйчүүдийн эсрэг ялгаварлан гадуурхал, 1992 оны УИХ-ын сонгуулиар Монгол Ардын Хувьсгалт Нам
хүчирхийлэл ба доромжлолын бүх хэлбэрээс урьдчилан (72 суудал), 1996 онд Ардчилсан холбоо эвсэл (50), 2000 онд МАХН
сэргийлэх, тэдгээрийг арилгах замаар хүйсийн тэгш байдлыг (72) дийлэнх олонх суудал авч байсан бол 2004 онд 38-38-аар
хангах, бүх охид эмэгтэйчүүдийг чадавхжуулах тэнцэж анх удаа «эвслийн» тодотголтой засгийн газар байгуулагдаж
байв. 2008 онд МАХН (45), 2012 онд Ардчилсан Нам (34) олонхын
• Бүтцийн өөрчлөлт, өндөр бүтээмж, нэмүү өртөг шингэсэн санал авч засгийн газраа тэргүүлжээ. Харин одоогийн УИХ нь 2016
үйл ажиллагаа, нөөцийн үр ашигтай зарцуулалт, албан ёсны оны сонгуулиар бүрэлдсэн бөгөөд МАН 65 суудал, АН 9 суудал,
эдийн засгийг дэмжих замаар орон нутгийн эдийн засгийг МАХН 1 суудалтай, мөн 1 бие даагч сонгогдон ажиллаж байна.
дэмжих ба далд эдийн засгийн хувь нэмрийг анхааран
хотжилтыг дэмжих; өнөөгийн болон ирээдүйн тууштай, Сүүлийн 26 жилийн хугацааны УИХ-ын бүтэц: (Зураг 3.18)
хүртээмжтэй, тогтвортой эдийн засгийн өсөлтийг бий болгох 1992 онд Монгол Ардын Хувьсгалт Нам (70 суудал),
боломжийг бүрдүүлэх 1996 онд Ардчилсан холбоо эвсэл (50 суудал),
2000 онд МАХН (72 суудал),
2004 онд МАХН ба АН (37 ба 35 суудал),
2008 онд МАХН (45 суудал),
2012 онд Ардчилсан Нам (34 суудал)
2016 онд Монгол Ардын Нам (65 суудал), АН (9 суудал),
МАХН (1 суудалтай), мөн Бие даагч (1 суудал)
Үндсэн хуульд зааснаар Монгол улсын ерөнхийлөгч нь Монгол
улсын төрийн тэргүүн бөгөөд эв нэгдлийн илэрхийлэл, зэвсэгт хүчний
ерөнхий командлагч болно. Ерөнхийлөгч 45 нас хүрсэн, Монгол

УЛААНБААТАР 2040 79

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

улсын иргэн байх ба дөрвөн жил тутам парламентат суудалтай 3.6 МОНГОЛ УЛСЫН ТОГТВОРТОЙ
намаас нэр дэвшин ард түмний шууд сонгуулиар сонгогдож, нэг ХӨГЖЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
удаа улирах эрхтэй.
2016 оны 2 дугаар сард УИХ-ын 19 дүгээр тогтоолоор Тогтвортой
Сүүлийн 28 жилийн хугацаанд хөгжлийн үзэл баримтлал - 2030 (ТХҮБ-2030) -бодлого
Пунсалмаагийн Очирбат (1990—1997), төлөвлөлтийн баримт бичгийг батлан хэрэгжүүлж байна. Үүнтэй
Нацагийн Багабанди (1997—2005), холбогдуулан Монгол улсын Засгийн газрын 2016 оны 249 дүгээр
Намбарын Энхбаяр (2005—2009), тогтоолоор ТХҮБ-ын журам баталж Монгол улсын богино болон
Цахиагийн Элбэгдорж (2009—2017), дунд хугацааны хөгжлийн бодлогуудыг ТХҮБ-тай уялдуулах ажлууд
Халтмаагийн Баттулга (2017-одоо) нар ажиллажээ зохион байгуулж байна. Монгол улсын ТХҮБ нь 4 бүлэг, 44 зорилт,
(Зураг 3.19). 20 шалгуур үзүүлэлтээс бүрдэнэ.

Зураг 3.11 Сүүлийн 26 жилийн хугацааны УИХ-ын бүтэц • Эдийн засаг,

Зураг 3.12 Сүүлийн 29 жилийн хугацааны Монгол улсын • Нийгэм,
ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үр дүн
• Байгаль орчин,

Монгол улсын төрийн бодлогыг хэрэгжүүлэх байгууллага нь Монгол • Засаглал
Улсын Засгийн Газар (ЗГ) юм. УИХ-ын сонгуульд олонх суудал авсан
нам ерөнхий сайдыг тодруулах боломжтой ба ерөнхий сайд сайд Монгол Улс 2030 онд нэг хүнд ногдох орлогоороо дунд орлоготой
нарын багаа бүрдүүлдэг. Сүүлийн 28 жилийн хугацаанд Засгийн орнуудын тэргүүлэх эгнээнд хүрсэн, тогтвортой өсөж байгаа эдийн
газрын яамны тоо, бүтэц үргэлж өөрчлөгдсөөр ирсэн. Яам үүргээрээ засгийн олон салбартай, нийгмийн хүрээнд дундаж болон чинээлэг
ерөнхий чиглэлийн, чиг үүргийн гэсэн хоёр төрөл байна. дундаж давхарга давамгайлсан, экологийн тэнцвэртэй байдлыг
Монгол улсын шүүх байгууллага төрийн хараа хяналтаас ангид хадгалсан, тогтвортой ардчилсан засаглалтай улс болно.
ажиллана. Шүүх байгууллагын бүтэц:
• Улсын дээд шүүх (хяналтын шатны шүүх). • Нэг хүнд ногдох үндэсний нийт орлого 17500 америк
• Аймаг, нийслэлийн шүүх (давж заалдах шатны шүүх). долларт хүрнэ.
• Сум буюу сум дундын, дүүргийн шүүх
• Хүнд ногдох орлогоороо дунд орлоготой орнуудын тэргүүлэх
(анхан шатны шүүх)-ээс бүрдэнэ. эгнээнд хүрнэ.
ДҮГНЭЛТ
2040 он хүртэл УИХ-ын 6 удаагийн сонгууль зохион байгуулагдана • Эдийн засгийн жилийн дундаж өсөлт 2016 - 2030 онд 6.6
(2020 он, 2024 он, 2028 он, 2032 он, 2036 он, 2040 онд). Цаашид хувиас доошгүй байна.
парламентын засаглалын боловсронгуй хэлбэр бүрэлдэн тогтох,
олон намын тогтолцоонд суурилсан засаглалын хэлбэр улам • Ядуурлын бүх төрлийг эцэс болгоно.
бэхжих хандлагатай байгаа хэдий ч нийгмийн хөгжил, сонгогчдын
боловсролоос хамаарч парламентын олонхын суудалд хоёр нам ээлж • Орлогын тэгш бус байдлыг багасгаж, нийт хүн амын 80
дараалан сонгогдож байгаа байдал цаашид үргэлжлэх хандлагатай хувь нь дундаж болон чинээлэг дундаж давхаргын ангилалд
байна. Мөн 2040 он хүртэл Монгол улсын ерөнхийлөгчийн 5 багтсан байна.
удаагийн сонгууль зохион байгуулагдана (2021 он, 2025 он, 2029 он,
2033 он, 2037 он). Энэ хугацаанд улиран сонгогдох тохиолдолд 3 • Суурь болон мэргэжлийн боловсролд хамрагдалтын түвшинг
ерөнхийлөгч, тухай бүр шинээр сонгогдох тохиолдолд 5 ерөнхийлөгч 100 хувьд хүргэж, насан туршийн боловсролын тогтолцоог
сонгогдох боломжтой юм. бүрдүүлнэ.
Нам, бүлэглэлүүд зөвхөн субъектив үүднээс бусад намуудын
бодлого, чиглэлийг үгүйсгэдэг байдал нь төрийн бодлогын залгамж • Монгол хүний эрүүл, урт удаан амьдрах нөхцөлийг хангаж,
чанарыг алдагдуулах нөхцөл бүрдүүлж Монгол улсын хөгжлийн дундаж наслалтыг 78-д хүргэнэ.
бодлого, цаашлаад нийслэл Улаанбаатар хотын хөгжлийн бодлого
тууштай хэрэгжихэд бэрхшээлтэй нөхцөл бүрдүүлсээр байна. • Хүний хөгжлийн өндөр үзүүлэлт бүхий эхний 70 орны нэг
УБХ2040ХХЕТ-ний концепц боловсруулахад харьцангуй тогтворгүй болно.
засаглалын нөхцөлд тууштай хэрэгжүүлэх боломжтой ерөнхий суурь,
объектив үзэл баримтлал дэвшүүлэх шаардлагатайг дүгнэв. • Экологийн тэнцвэртэй байдлыг хадгалж, ногоон эдийн
засгийн үзүүлэлтээр дэлхийн эхний 30 орны нэг болно.
80 УЛААНБААТАР 2040
• Бизнес эрхлэлтийн үзүүлэлтээр дэлхийн эхний 40, өрсөлдөх
чадварын үзүүлэлтээр эхний 70 орны нэг болно.

• Хөгжлийн бодлогоо бүх түвшинд хэрэгжүүлэх чадвартай,
авилгаас ангид, иргэдийн оролцоог хангасан, мэргэшсэн
тогтвортой засаглал төлөвшсөн байна.

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

3.7 МОНГОЛ УЛСЫН БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ордог. Далайд гарцгүй хамгийн том газар нутагтай улсуудын нэг
ОДООГИЙН БАЙДАЛ, ЦААШДЫН ЧИГ юм. Монгол улсын газарзүй нь ерөнхийдөө өргөн уудам, далайн
ХАНДЛАГА түвшнээс дээш дунджаар 914-1524 метр өргөгдсөн, баруун болон
хойд хэсэгтээ уул нуруудтай. Зүүн өмнөд хэсэгт орших Алтайн уул
3.7.1 МОНГОЛ ОРНЫ УУР АМЬСГАЛ,ФИЗИК ГАЗАР нь далайн түвшнээс 4267 м өргөгдсөн. Цаг агаарын нөхцөл нь маш
ЗҮЙ хурдан өөрчлөгддөг, уур амьсгал нь хатуу ширүүн. Монгол улс нь
далайн түвшнээс дунджаар 1.5 км өргөгдсөн, далайгаас алслагдсан,
Монгол орны уур амьсгал,физик газар зүй: Монгол орны газар нутаг өндөр уул нуруудаар хүрээлэгдсэн байдаг.
гадаад далай тэнгисээс ихээхэн алслагдсан, Евразийн эх газрын төвд Зураг 3.13 Жилийн дундаж агаарын температур /1981-2010/
тал бүрээсээ өндөр уул нуруугаар хүрээлэгдсэн, далайн төвшнөөс
дунджаар километр хагас илүү өндөр өргөгдсөн зэргээс шалтгаалан Зураг 3.14 Жилийн нийлбэр хур тунадас /1981-2010/
эх газрын эрс тэс, хатуу ширүүн уур амьсгалтай. Монгол орны уур
амьсгалын гол онцлог бол жилийн дөрвөн улирлын ялгаа ихтэй,
энэ чанараараа агаарын температурын хэлбэлзэл өндөр, хур тунадас
бага, уур амьсгалд өргөргийн болон өндрийн бүслүүрийн ялгаа
тодорхой илэрдэг явдал юм. Монголд богино (VI сараас VIII сарын
дунд хүртэл үргэлжлэх), хуурай зун, ихээхэн хүйтэн, урт (XI сараас
IV сар хүртэл үргэлжлэх) өвөлтэй, хавар намрын улирлын үргэлжлэх
хугацаа жилээс жилд өргөн хүрээнд хэлбэлздэг онцлогтой.

Монгол орны жилийн дундаж температур 0.2°С (32°F),
өвлийн улирлын дундаж температур -10°…-30°С (14°…22°F), зуны
улирлынх нь 10°…27°С (50°…80°F) байна. Жилийн дундаж агаарын
температур Алтай, Хангай, Хэнтий, Хөвсгөлийн уулархаг нутгаар
–4°С (24.8°F)-аас хүйтэн, үүний дотор уулс хоорондын хотгор,
томоохон голын хөндийгөөр –6°C -аас –7.40С (21.2…18.7°F) хүйтэн,
цөлөрхөг хээрийн бүсэд 2°С (35.6°F)-аас дулаан, өмнөд говьд 6°С
(42.8°F) -аас дулаан байна. Агаарын жилийн дундаж температурын
0°С-ын шугам нь Монгол орны цөлөрхөг хээрийн, /говийн/ бүсийн
хойд хилээр дунджаар хойд өргөргийн 46 градусын дагуу байна.
Агаарын жилийн дундаж температур –2°С (28.4°F)-аас хүйтэн нутагт
мөнх цэвдэгт хөрс тархсан байдаг. Өвлийн улиралд үнэмлэхүй бага
температур -28°С-аас -54°С (-18.4°...-65.2°F) хүрч хүйтэрдэг бол
зуны улиралд үнэмлэхүй их температур 30°С-аас 45°С (86°…113°F)
хүрч халдаг.

ХУР ТУНАДАС: А. НАР ГИЙГҮҮЛЭЛТ
Монгол оронд хур тунадасны нийт хэмжээ бага боловч уул Улаанбаатар хотын хувьд нарны цацрагийн нөөцийн хэмжээ нь
нуруудын байршил, тэдгээрийн өндөршил зэрэгтэй уялдан жилд 1200-1400Вт/м2 ын хүрээнд байна. Нар жилдээ 2804 цаг гийгүүлдэг
орох тунадасны хэмжээ газар нутаг бүхэнд харилцан адилгүй байна. нь боломжит үргэлжлэх хугацааны 60 % орчмыг эзэлдэг. Энэ нь
Тухайлбал: Хангай, Хөвсгөл , Хэнтийн уулархаг нутаг, томоохон орчны уул зүй, өглөө оройн нарны халхагдал болон хот орчмын
голын хөндий нутгаар жилдээ 250-390мм тунадас ордог бол үүлшил агаарын булингаршилтай холбоотой. Нэг өдөрт жилийн
Алтайн уулархаг нутгаар 90-130мм болон тал хээрийн нутгаар дунджаар 7-8 цаг нар гийгүүлэхдээ үүлшлээс хамаарч хэлбэлзэх
180-280мм орчим тунадас ордог байна. Ийнхүү хур тунадасны боловч зуны саруудад 8.5-9.5 цаг, өвлийн саруудад богиносож 5-6.5
хэмжээ хойноосоо урагшлах тусам багасаж говийн нутгаар хамгийн цаг нартай байдаг. Нарны цацраг 5, 6 -р сард хамгийн их, өвлийн
бага жилдээ 70-150мм тунадас орно. Алтайн өвөр говь болон өмнөд саруудад бага болдог. Монгол оронд үүлшил бага, цэлмэг өдрийн
хил орчмоор 40-60мм түүнээс ч бага хур тунадас орох тохиолдол тоо их, жилдээ 230-260 хоног буюу 2600-3300 цаг нар гийгүүлнэ.
байдаг.
Монгол улс нь Азийн эх газрын төв хэсэгт (өргөргийн
41°35’- 52°09’, уртрагийн 87 44’Е -119°56’Е) оршдог.Монгол улсын
баруунаас зүүн зах хүртэл 2392 км, хамгийн хойд цэгээс өмнө цэг
хүртэл 1259 км. Нийт 1.565.000 км квадрат нутаг дэвсгэртэй. Хойд
хэсгээрээ ОХУ- тай, баруун, өмнөд болон зүүн хэсгээрээ БНХАУ- тай
хиллэдэг. Газар нутгийн хэмжээгээрээ дэлхийд 19 дүгээр байранд

УЛААНБААТАР 2040 81

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Хүснэгт 3.11 Агаарын чанарын төлөв байдал /сүүлийн 5 жилийн байдлаар/

Тайлан хамрах он Харуулын нэр Хүхэрлэг хий Азотын давхар Нүүрстөрөгчийн Озоны агууламж Тоос (PM10) Тоосонцор
(SO2) ислийн агууламж дутуу исэл (СО) (О3) мкг/м3 (PM2.5)
2016 Багануур мкг/м3
2016 НАЧА1 Нисэх мкг/м3 (NO2) мкг/м3 мкг/м3 101 62
2016 НАЧА2 Толгойт 6 мкг/м3 194 122
2016 НАЧА3 Зурагт 14 680 25 159 104
2016 НАЧА4 Амгалан 60 32 1727 39 122 58
2016 74 16 1918 45 79 73
2016 УБ-01 66 33 1123 43 117 57
2016 УБ-02 39
2016 УБ-03 26 35 96 62
2016 УБ-04 25 206 113
2016 УБ-05 26 73 105
2016 УБ-06 40 22 146 61
2016 УБ-07 20 69 856 23 65 62
2016 УБ-08 19 38 24 52
2015 УБ-11 20 132
2015 Багануур 21 40 789 202 79
2015 НАЧА1 Нисэх 6 34 39 191 50
2015 НАЧА2 Толгойт 16 19 128
2015 НАЧА3 Зурагт 48 32 73 76
2015 НАЧА4 Амгалан 64 18 757 28 128
2015 УБ-01 53 31 1817 43
2015 УБ-02 37 2017 42 105
2015 УБ-03 25 31 735 48 200
2015 УБ-04 31
2015 УБ-05 25 65 1498 25 113
2015 УБ-06 33 31 20
2015 УБ-07 28 58 857 47 187
2015 УБ-08 14 41 1148
2015 УБ-09 26 24 215
2014 УБ-11 27 17 266
2014 Багануур 23 715 39
2014 УБ-02 5 373 175
2014 УБ-03 21 21 20 106
2014 УБ-04 24 21
2014 УБ-05 23 25 175
2014 УБ-06 28 75 1568
2014 УБ-07 22 31 154
2014 УБ-08 14 51 999
2014 УБ-09 19 45 1225
2013 УБ-11 21 26
2013 Багануур 17 903
2013 УБ-02 4 34 403
2013 УБ-03 14 25
УБ-04 30 24
20 27
169 1010
29
87 970

82 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

Зураг 3.15 Хүйтний улирлын нарны нийлбэр цацраг /1981-2010/. 3.8 МОНГОЛ УЛСЫН УУР АМЬСГАЛЫН
ӨӨРЧЛӨЛТИЙН ЦААШДЫН ЧИГ
Хүснэгт 3.9 Уур амьсгалын экстремал утгууд ХАНДЛАГА

Үзүүлэлтүүд Үнэм/ Ажиглагдсан газар Он/сар/ Монгол орны ирээдүйн уур амьсгалын өөрчлөлт нь цаашид
утга өдөр дэлхийн нийт ялгаруулах хүлэмжийн хийн хэмжээнээс хамаарах тул
Температур Максимум 44.5 Дархан аймаг Хонгор Уур амьсгалын өөрчлөлтийн Засгийн Газар хоорондын Мэргэжилтний
(°C) Минимум -55.6 сум 1999/07/24 Хорооноос гаргасан 5-р илтгэлд үндэслэсэн (AR5, IPCC) хүлэмжийн
138 1966/12/26 хийн 3 төсөөлөл бүхий сценариар (бага RCP2.6, дунд RCP4.5, их
Хур тунадас Хоног 672.6 Увс аймаг Зүүнговь 1956/08/05 RCP8.5) өөрчлөлтийн тооцоог хийсэн. Энэхүү үр дүнгээр өвлийн
(мм) Жил 42 сум улирлын температурын хандлагын эрчим ялимгүй их байх бөгөөд
1990 жил хоорондын өөрчлөлтийн хэлбэлзэл зуны улирлыг бодвол арай
Салхины Максимум Өмнөговь аймаг 1980/08/02 их байна.
хурд (м/с) Даланзадгад Агаарын температурын хувьд бүх улиралдаа тогтвортойгоор
нэмэгдэх, харин хур тунадасны хувьд өвлийнх харьцангуй их хувиар
Хэнтий аймаг Дадал нэмэгдэх, зуных бараг өөрчлөлтгүй тогтвортой байх төлөвтэй байна.
сум
3.8.1 АГААРЫН ХЭМ
Дорноговь аймаг
Сайншанд Сүүлийн 60 жилд Улаанбаатар хотын агаарын дундаж температур
2.0оС орчим нэмэгдсэн. Энэ нь Монгол орны дунджаас (1.8C°) арай
илүү байгаа нь хотжилтоос хамаарч байх магадлалтай байна.
Энэ зууны сүүлч гэхэд харьцангуй эрчимтэй дулааралт өвлийн
улиралд Монгол орны баруун болон зүүн бүс нутагт 5.5-7.50С,
харин зуны улиралд баруун бүс нутагт 5.0-5.50С байх хандлагатай.
Өвлийн улирлын хур тунадас төв, баруун, зүүн бүсэд 55%-75%
хүртэл нэмэгдэхээр, харин зуных баруун бүсэд 5-10%-иар буурах,
бусад бүсэд багахан нэмэгдэхээр байна.

Зураг 3.17 Өвлийн улирал

Зураг 3.16 Дулааны улирлын нарны нийлбэр цацраг

Зураг 3.18 Зуны улирал

Хүйтэн, дулааны улирлын нарны нийлбэр цацрагийн орон зайн
тархалт.

Монгол Улсын нутаг дээрх цаг уурын өөрчлөлтийн 1940-2016 оны
хооронд тасралтгүй хийсэн ажиглалтын мэдээгээр газрын гадарга
орчмын жилийн дундаж агаарын температур 1988 оноос эрчимтэй
дулаарсан бөгөөд дулааралт 2.2°С/76 жил (p<0.05 буюу статистик
үнэмшилтэй) гарсан байдаг. Сүүлийн 70 гаруй жилийн хугацаанд

УЛААНБААТАР 2040 83

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

жилийн нийлбэр хур тунадасны хэмжээ маш их хэлбэлзэлтэй өөрчлөлтөөс улбаалж хөрс элэгдэх үйл явц нэмэгдэж байна.
байсан хэдий ч өссөн, буурсан тодорхой хандлага илрээгүй болно. Хүний үйл ажиллагаанаас үүдэн цөлжилт, газрын доройтол
Харин 5 жилээр дунджилсан хур тунадасны өөрчлөлтийг авч үзэхэд эрчимжих хандлагатай байна. Тухайлбал, малын тоо толгой 1990
1997-2011 он хүртэл хугацаанд хур тунадас бага байсан байна. оноос хойш 2.5 дахин өссөн нь бэлчээрийн доройтол үүсэх үндсэн
Энэхүү хур тунадас татуу үед (1997-2011) 300С-аас давсан халуун шалтгаан болж байна
өдрийн тоо эрс нэмэгдсэнээр потенциал ууршилт нэмэгдэж, улмаар
илүү их хуурайшилт явагдан чийгийн баланс олон жилээр хасах Хүснэгт 3.10 Монгол орны нутаг дэвсгэрийн цөлжилтийн үйл явцын
утгатай болж, их хэмжээгээр багасаж Монгол оронд урьд өмнө буюу хандлага
сүүлийн 75 жилд тохиолдож байгаагүй их хуурайшилт явагдсан.
Энэ их хуурайшилтын үед олон гол горхи ширгэсэн тоо баримтууд Цөлжилтийн Сул Дунд Хүчтэй Нэн Нийт нутаг
үнэлгээ илэрсэн зэрэг илэрсэн хүчтэй дэвсгэрт
байдаг. илэрсэн илэрсэн
хийсэн он нутаг нутаг нутаг нутаг эзлэх хувь
3.8.2 ЦӨЛЖИЛТИЙН БАЙДАЛ, ЦААШДЫН 18 (%)
ХАНДЛАГА 2006 23 26 5 72

А. ЭРХ ЗҮЙН ОРЧИН. 2010 35.3 25.9 6.7 9.9 77.8
Хөрс хамгаалах, цөлжилтөөс сэргийлэх тухай хууль (2012),
Тариалангийн тухай хууль (2016) болон холбогдох бусад байгаль 2015 24.1 29.8 16.8 6.1 76.8
орчны хуулиуд, эрх зүйн актууд мөрдөгдөж байна. Хөрс бохирдуулагч
химийн бодисын нэр төрөл, хүлцэх агууламжийн жагсаалт (2014), Түүнчлэн уул уурхай, хөдөө орон нутгийн зам, байгалийн баялгийн
Хөрсний доройтол, цөлжилтийн төлөв байдлыг тогтоох журам болон зүй бус ашиглалт зэрэг нь сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Хөрс хамгаалах,
зэрэглэлийн шалгуур үзүүлэлт, түүнийг тогтоох нэгдсэн аргачлал цөлжилтөөс сэргийлэх тухай хууль болон Цөлжилттэй тэмцэх үндэсний
(2015)-ыг батлуулан мөрдүүлж байна. хөтөлбөрийн хэрэгжилт нь нэгдсэн бодлого, төлөвлөлт, зохицуулалт,
удирдлага зохион байгуулалт, хөрөнгө санхүүгийн нөхцөл байдлаас
Б. ЦӨЛЖИЛТТЭЙ ТЭМЦЭХ ТАЛААР АВЧ ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БУЙ шалтгаалан хангалтгүй байна. Ялангуяа салбар дундын зохицуулалт
АРГА ХЭМЖЭЭ. сул байгаа нь цөлжилттэй тэмцэх нэгдсэн бодлого, цогц арга хэмжээг
Цөлжилтийн эсрэг үйл ажиллагааг зохион байгуулах хүрээнд 14 аймаг хэрэгжүүлэхэд хүндрэл учруулж байна.
цөлжилттэй тэмцэх хөтөлбөр, 7 аймаг дунд хугацааны төлөвлөгөө Хэрэв цаашид ямар нэг дорвитой бодлого, үйл ажиллагаа
боловсруулан аймгийн ИТХ-аар хэлэлцүүлэн батлуулан хэрэгжүүлж хэрэгжүүлэхгүй, сүүлийн 10 гаруй жилийн хугацаанд үргэлжилсэн
байна. Цөлжилтийн анхан шатны мониторингийн сүлжээг 1500 цэгт байдлаар цөлжилтийн үйл явц 2040 он хүртэл үргэлжилсэн тохиолдолд
байгуулан, анхан шатны мэдээлэл бүрдүүлэх нөхцөл бий болсон. Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн нийт талбайн 90 гаруй хувьд цөлжилт
“Ногоон хэрэм” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилтын илрэх хандлагатай байна.
хүрээнд улсын болон орон нутгийн төсөв, олон улсын байгууллагын Энэ байдлаар цөлжилтийн үйл явц нэмэгдэх нь бэлчээрийн мал
хөрөнгөөр 2005-2015 онд нийт 7059,8 га талбайд ойн зурвас аж ахуйгаас хамааралтай хөдөөгийн хүн ам хот, суурин газар руу
байгуулжээ. Говь, хээрийн бүсийн 15,7 сая га талбай бүхий газар шилжин суурьшиж амьдрах хөдөлгөөнийг нэмэгдүүлсэн хэвээр байх
нутгийг улсын тусгай хамгаалалтад авч улсын нийт газар нутгийн магадлалтай. Түүнчлэн Монгол улсын хот, суурин газруудын таталцал,
10.03%-ийг эзэлж байна. 2015 оны байдлаар нийт 2009 булаг нөлөөллийн жигд бус нөхцөлөөс хүн амын шилжилт хөдөлгөөний
шандны эхийг улсын төсвийн хөрөнгө болон гадаадын төслүүдийн дийлэнх хувь нийслэл Улаанбаатар хотыг чиглэх байдал тасралтгүй
санхүүжилтээр хашиж, хамгаалах ажлуудыг хийж гүйцэтгэсэн байна. үргэлжлэх хандлагатай юм.

В. ЦӨЛЖИЛТИЙН ТӨЛӨВ БАЙДАЛ. Зураг 3.19 Цөлжилт газрын доройтлын төлөв (2015 оны байдлаар)
2015 оны цөлжилтийн нэгдсэн үнэлгээний дүнг өмнөх 2006 болон
2010 оны дүнтэй харьцуулж үзвэл цөлжилтийн нэн хүчтэй, хүчтэй
зэрэглэл бүхий газруудын тархац нутаг нэлээд өөрчлөгдсөн буюу
ялангуяа нэн хүчтэй зэрэглэл бүхий газрууд шинээр голомт үүсгэсэн
байна.
Монгол орны хэмжээнд уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөгөөр
ажиглагдах хуурайшилтын чиг хандлагыг 1980-2015 оны хооронд
тооцож үзэхэд, нийт нутгийн чийгшил жилд 0.0011 нэгжээр (p=0.57)
буурах хандлагатай байна. Бүсүүдийн хувьд мөн ижил хандлага
илэрч байгаа боловч цөлийн бүсийн хувьд эсрэгээр аажим чийгшиж
(a=0.0009, p=0.44) байгаа нь ажиглагдаж байна.

Г. Д ҮГНЭЛТ.
Цөлжилт, газрын доройтол нь манай орны байгаль орчны тулгамдсан
асуудлуудын нэг бөгөөд 2015 оны байдлаар нийт нутгийн 76.8%
нь цөлжилт, газрын доройтолд өртсөн байна. Уур амьсгалын

84 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

Зураг 3.20 Монгол улсын нийт нутаг дэвсгэрийн талбайд цөлжилт цэгт, 1-2 жил тутамд төв, орон нутгийн бохирдолтой цэгүүдээс дээж
илэрсэн талбайн эзлэх хувийн таамаглал авч хүнд металл (хар тугалга /Pь/, кадми /Cd/, мөнгөн ус /Hg/,
хром /Cr/) -ын үзүүлэлтээр тодорхойлж байна.
3.8.3 ХУУРАЙШИЛТЫН ТӨЛӨВ БАЙДАЛ, ТҮҮНИЙ Улаанбаатар хотын хөрс дэх хүнд металлын агууламжийг
ӨӨРЧЛӨЛТ хөрсний чанарын MNS 5850:2008 стандарт (цаашид ХЧС гэх) дахь
зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ЗДХ)-тэй харьцуулахад, стандартын
А. ХУУРАЙШИЛТЫН ТӨЛӨВ БАЙДАЛ, ТҮҮНИЙ ӨӨРЧЛӨЛТ түвшинд байгаа боловч, зарим цэгт стандартаас хэд дахин их
Мезенцевийн чийгшлийн коэффициентийн олон жилийн явцыг бохирдсон байна. Тухайлбал, Хан-Уул дүүргийн үслэг эдлэлийн
үнэлж үзэхэд, нийт нутгаар энэ нь буурах хандлагатай байгаа үйлдвэр, Харгиа цэвэрлэх байгууламжийн орчимд хромын
бөгөөд үүнийг ерөнхий хуурайшилт хэмээн авч үзвэл 1990-ээд оны агууламж их, 100 айл, Судалт төв, 7 буудал орчимд хар тугалганы
сүүлийн хагасаас энэ үйл явц эрчимжсэн байна. 2002, 2005, 2007, агууламж их байна. Улаанбаатар хотын хөрсний бохирдол ихсэх
2009 онуудад хамгийн их буюу 7-9%-иар буурчээ. хандлагатай байгаа нь хатуу хог хаягдал, авто машин засварын
Хуурайшилтын коэффициентийн олон жилийн өөрчлөлтийг 1961-1990 газар, үйлдвэр, гэр хороолол, химийн бодисын зохисгүй хэрэглээтэй
оны дундажтай харьцуулж үзэхэд, 1995 оноос хойш хуурайшилтын шууд холбоотой юм. Тухайлбал, арьс ширний үйлдвэрийн хаягдал,
зэрэг энэ дунджаас хавьгүй доогуур байсан байна. Монгол улсын нүүрсний шаталтаас үүссэн мөнгөн ус, ландфилл дэх хог, хаягдал
нутаг дэвсгэр дээр олон жилийн хуурай ба чийгтэй жилийн мөчлөг зэрэг эх үүсвэрүүд байна.
11-12 жил байдаг гэсэн ерөнхий зүй тогтлыг тооцож үзвэл 2008 оноос Хөрсний чанарын шинжилгээгээр кадмийн дундаж агууламж
чийглэг үе эхэлж байгаа мэт боловч цаг уурын станцуудын хэмжилт, 0,36 мг/кг ба стандартаас 8,3 дахин бага, Мөнгөн усны дундаж
хуурайшилтын зэргийг тооцсон дүнгээс харахад, энэ чийглэг үе олон агууламж 0,26 мг/кг буюу стандартаас 7 дахин бага, Хартугалганы
жилийн дундаж буюу суурь оныхоос илүү гарахгүй байна. Эндээс дундаж агууламж 24 мг/кг буюу стандартаас 4 дахин бага
Монгол орны цөлжилт, газрын доройтлын үйл явцад уур амьсгалын агууламжтай, бром 1 мг/кг, хром 0.46 мг/кг, цайр 218 мг/кг, зэс
хүчин зүйл ихээхэн нөлөөтэй нь харагдаж байна. 23 мг/кг, кобальт 28 мг/кг, стронций 524 мг/кг, рубиди 194 мг/кг,
Уур амьсгалын хуурайших хандлагын орон зайн хуваарилалтыг авч циркон 283 мг/кг дундаж агууламжтай гарсан байна.
үзвэл, хээр, цөлөрхөг хээрийн бүсэд хуурайших үйл явц эрчимжиж
байгаа бөгөөд дунджаар 0.01-0.05-аар нэмэгдэж байна. Харин В. ОЛОН ЖИЛИЙН ЦЭВДЭГ
жинхэнэ цөл, хэт гандуу цөлийн бүсэд бага зэрэг чийгших хандлага Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэр нь Монгол орны олон жилийн
ажиглагдаж байна. цэвдэгт (ОЖЦ) бүслүүрийн ховор, алаг цоог тархалттай хэсэгт
хамрагдана. Улаанбаатарын нутаг дэвсгэрт тархалтын байдлаараа:
Б. ХӨРСНИЙ ЧАНАР
Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэр нь Монгол орны хөрс • Үргэлжилсэн (80%-аас их)
газарзүйн мужлалаар хөрс био-уур амьсгалын Хангайн их мужийн
Хэнтий орчмын дэд мужид багтана. Улаанбаатар хотын хөрсөн • Тасалданги (30-80%)
бүрхэвчийг хотын төв хэсэг ба ногоон бүсийн хөрсөн бүрхэвч гэсэн
үндсэн хоёр хэсэгт хувааж болно. Хотын төв хэсгийн хөрсөн бүрхэвч • Алаг цоог (2-30%)
нь маш хүчтэй элэгдэл талхлагдалд орж үржил шимт чанараа алдсан
байна. Нийслэл хотын дэвсгэр нутгийн ихэнх хэсэг нь хот орчмын • Тохиолдлын (2%-аас бага) тархалттай гэсэн 4 мужуудад
ногоон бүс болох бөгөөд энд хөрсөн бүрхэвч харьцангуй бага ангилагдана.
талхлагдалд орж байгалийн төрхөө тодорхой хэмжээгээр хадгалж
үлдсэн байна. Улиастай голын хөндий орчимд ОЖЦ алаг цоог тархалттай байна.
Хөрсний чанарыг чийг, ялзмаг, сульфат /SO4/, фосфат / Энд тохиолдох ОЖЦ-ийн зузаан 10-30м-ээс төдийлөн хэтрэхгүй.
P2O5/, нитрат /NO3/, аммони /NH4/) зэрэг үзүүлэлтээр 5 жил ОЖЦ-ийн 10м гүнд дундаж температур 0.10 – 0.20 С° -ын хооронд
хэлбэлзэнэ. Цаашид Улаанбаатар хотын бусад хэсэгт ОЖЦ
тохиолдохгүй буюу үүсч хөгжихгүй.

Г. ГИДРОГЕОЛОГИЙН НӨХЦӨЛ

Хотын нутаг дэвсгэрийг дайран өнгөрөх 148 км урт Туул голын
эх нь Хан Хэнтийн нурууны өврийн далайн төвшнөөс дээш 200
м-ийн өндрөөс эх авах Номин гол юм. Асралт хайрхан уулнаас эх
авсан Тэрэлж, Толгойт, Улиастайн голууд цутгана. Туул голын ус
хуримтлуулах ай сав 6300 м2 талбайг хамрах бөгөөд голын үндсэн
тэжээмж агаарын хур тунадас нь 90% байдаг байна.
Бэрхийн нуруу, Дархитын зооноос усжих Шавартын гол, Хачуурт
гол, Бугатын гол нийлж Гацуурт гол болж Туул гол цутгана. Туулын
зүүн талаас нийлэх Налайхын гол, Хөл гол нь Их Баян уулнаас эхтэй.
Харин Богдхан уулын өврөөс эх авдаг голуудын ихэнх нь /Баруун
Дэлгэрийн ам, Юмтын горхи, Баруун зуун модны ам, Зуун модны гол,
Зүүн Дэлгэрийн ам, Өгөөмөрийн ам, Баянбулагийн ам/ Бөхөгийн
голыг бүрдүүлэн Туул голд усаа юүлнэ. Түргэний гол нь Богдхан
уулын баруунаас бие даасан сүлжээ үүсгэн Туул голд нийлнэ.
Мөн хот дундуур урсан өнгөрөх зүүн Сэлбийн гол нь Хэнтийн
салбар уул болох Дух уулын /өндөр нь 2033.1 м/ баруун хажуу Их
Баян уулын өврөөс эх аван урсах ба өөрийнхөө гольдролын дагуу
Хандгайт, Шарга морьт, Сэлх, Бэлх, Чингэлтэй, Ганц худгийн гол

УЛААНБААТАР 2040 85

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

зэрэг олон жижиг цутгалтай голын сав газрыг үүсгэнэ. мөн л нэмэгдэхээр төсөөлөгдөж байна. Гэхдээ зуд нь зуншлагын
байдал, гангийн эрчмээс илүү их хамаарахаар байна.
Д. ХӨРС УСААР ЭВДРЭХ БАЙДАЛ, ТҮҮНИЙ ӨӨРЧЛӨЛТ.
Гадаргын хэлбэрийн хувьд Монгол орны нийт нутгийн 73.7% нь Зураг 3.21 Дулааны долгион JJA
усны элэгдэл эвдрэлийн үйл явцад их бага хэмжээнд өртөмтгий
ба үүнээс 36% нь маш бага зэрэг өртөмтгий, 48% нь бага зэрэг,
7% нь дунд зэрэг, 5% нь их, үлдсэн 4% нь нэн хүчтэй элэгдэлд
өртөх газар нутагт хамрагдана. Хөрсний элэгдлийг 2001, 2010 оноор
тооцож үзэхэд, уулархаг нутгуудын зах хаяа хэсгүүдээр элэгдлийн
зэрэглэл өндөр байна. Ялангуяа Монгол Алтайн салбар уулс, Говь
Алтайн болон Говь Тянь Шанийн уулсын ар, өвөр хажуу, тэдгээрийн
бэлүүд, мөн Хангайн нурууны өвөр хэсэг, Ханхөхийн нурууны өвөр
бэл хамгийн өндөр зэрэглэлтэй байна. Эдгээр нутгуудад ургамлан
нөмрөг тачир сийрэг байхаас гадна гадаргын налуу, налуугийн урт
ихтэй, хур тунадасны элээх чадавх өндөр байна.

Е. ХӨРС САЛХИАР ЭЛЭГДЭХ БАЙДАЛ, ТҮҮНИЙ ӨӨРЧЛӨЛТ.
Монгол орны нийт хөрсний 30 гаруй хувь нь салхины элэгдэлд их
болон нэн их өртөмтгий, 30% нь дунд зэрэг өртөмтгий хөрс байдаг.
Хөрсний элэгдлийн 2000, 2010 оны зургуудаас харахад, говийн
бүс нутаг, Их нууруудын хотгор, Нууруудын хөндий дагуу салхины
элэгдлийн зэрэглэл өндөр гарсан байна. Ялангуяа Баруун хуурайн
хотгор, Алтайн өвөр говь, Улаан нуур, Мандал-Овоо сум орчим
хамгийн өндөр зэрэглэлтэй байна. Эдгээр нутгуудад ургамал нөмрөг
тачир сийрэг байхаас гадна гадаргын налуу, бартаа саад багатай
байгаа нь нөлөөлсөн.

Ё. МАЛ АЖ АХУЙН ГАЗАРЗҮЙН ХУВААРИЛАЛТАД ГАРСАН
ӨӨРЧЛӨЛТ.
1999 оноос хойш тохиолдсон ган, зуд, хүчтэй салхи, цочир хүйтрэлт
зэрэг байгалийн гамшигт үзэгдлүүд нь малын тоо толгой хорогдох
гол шалтгаан болсон байна. Ялангуяа 1999-2002 онуудад Монгол
орны нутаг дэвсгэрийн 60-70 хувийг хамарсан ган, зуд жил дараалан
болж энэ хугацаанд улсын хэмжээгээр нийт 11 сая мал хорогдож, 12
мянган малчин өрх малгүй болж байсан удаатай. Иймээс байгалийн
өөрчлөлт мал аж ахуйн салбарт их нөлөөтэй бөгөөд энэ нь малын
тарга тэвээрэг, сүргийн бүтэц болон малчдын амьжиргаанд тодорхой
илэрч байдаг онцлогтой юм.

Ж. ГАНГИЙН ТӨЛӨВ БАЙДАЛ, ТҮҮНИЙ ӨӨРЧЛӨЛТ.
Ган бол тухайн орон нутагт улирлаар үргэлжлэх уур амьсгалын
аномали нөхцөл бөгөөд халуун бүсээс эхлэн сэрүүн бүсийн аль ч
нутагт тохиолдож болох үзэгдэл юм. Манай орны өндөр уул, ойт
хээр, хээрийн бүсийн ихэнх нутагт 10 жилд 1-2 удаа ган болох
магадлалтай байдаг бол цөлөрхөг хээрийн бүсэнд 2 жилийн нэг нь
гантай харин хээрийн бүс, цөлөрхөг хээрийн бүсийн зааг нутгаар
ерөнхийдөө 3 жилд нэг удаа ган болдог ажээ. Гангийн давтагдал
хойноос урагшлах, зүүнээс баруун зүгт нэмэгдэж байгаа нь манай
орны чийгшлийн ерөнхий горимтой зохицож байна.

З. ГАН, ЗУДЫН ЭРЧМИЙН ИРЭЭДҮЙН ҮНЭЛГЭЭ
Гангийн индекс 1986-2005 оны суурь уур амьсгалын байдалтай
харьцуулахад 2020 оны үед 1.5 хүртэл, 2050 оны үед 1.6-2.1 хүртэл,
2080 оны үед хүлэмжийн хийн их ялгаралтад (RCP8.5) 4.3±1.3,
дунд ялгаралтад (RCP4.5) 2.2±1.1 хүртэл нэмэгдэхээр байна. Зудын
индексийн тоон утга хүлэмжийн хийн хувилбаруудад 2050 он хүртэл
1.0-ээс бага байж, харин 2080 оны их ялгаралтай үед 3.4±2.0, дунд
ялгаралттай үед 1.8±0.8 хүртэл нэмэгдэхээр байгаа нь зудын эрчим

86 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

Зураг 3.22 1961-1990, 2046-2065 оны дулаарал-хуурайшилтын • Хангайн бүс (Архангай, Баянхонгор, Булган, Орхон,
индексийн газарзүйн тархалт Өвөрхангай, Хөвсгөл);

• Улаанбаатар (Улаанбаатар)

Монгол улсыг бүсчлэн хөгжүүлэх үзэл баримтлал, шуудангийн
нэгдсэн томьёолборт дээрх бүсчлэлийг ашигласан байдаг.
Монгол улсад өдгөө цаг уурын 135 өртөө ажиллаж, Дэлхийн цаг
уурын байгууллага (ДЦУБ)-ын хөтөлбөрөөр хоногт 8 удаа агаарын
даралт, агаар, хөрсний гадаргын температур, агаарын чийгшил,
хур тунадас, салхи, цасан бүрхүүлийн тархац ба зузаан, агаарын
үзэгдэлд байнгын ажиглалт хийж байна.
Монгол орны нийт нутаг дэвсгэрийн дунджаар сүүлийн 75 жилд
газрын гадарга орчмын агаарын жилийн дундаж температур 2.10
С (p<0.05 буюу статистик үнэмшилтэй) дулаарсан, жилд орох хур
тунадасны хэмжээ 7% орчим буурсан байна. Эндээс манай оронд
гандах, хуурайших процесс эрчимтэйгээр явагдаж хуурайшилтын
индекс буурах хандлагатай байна.
Дээрх өөрчлөлтийн хэмжээ газар зүйн тархалтаас хамаарч
харилцан адилгүй байна. Тухайлбал агаарын температурын
өөрчлөлтийн хэмжээ 1-30С хэлбэлзэж харьцангуй эрчимтэй дулааралт
манай орны төв болон баруун бүс нутагт ажиглагджээ. Дулааралт
уулархаг нутгаараа арай эрчимтэй, говь, тал хээрийн бүсэд бага
хэмжээгээр дулаарсан байна. Дээрх өөрчлөлт дэлхийн бусад газар
нутагтай харьцуулахад харьцангуй эрчимтэй гэж үзэхээр байгаа
бөгөөд энэхүү уур амьсгалын өөрчлөлтөөс манай орны байгалийн
болоод, нийгэм-эдийн засгийн салбаруудад учрах нөлөөлөл, эрсдэл
харьцангуй өндөр байх төлөвтэй.

ДҮГНЭЛТ 3.8.4 МОНГОЛ ОРНЫ ОЙН САН
Монгол орон нь цаг агаарын хатуу ширүүн нөхцөлтэй, хуурай
гандуу уур амьсгалтай, усны нөөцөөр хомс, ургамлын нөмрөг Монгол улсын ой бүхий газар нутаг нь Сибирийн тайга, Төв
сийрэг, амьтны аймгийн төрөл зүйлээр төдий л баян биш юм. Азийн тал хээрийн дундах экологийн шилжилтийн бүсийн ойт
Уур амьсгалын өөрчлөлт, хүний зохисгүй үйл ажиллагааны улмаас хээрийн шилмүүст ой, уулархаг нутгийн тайгын ой болон говь
байгалийн нөөц хомстож доройтох байдал нэмэгдэж байна. цөлийн бүсийн заган ой гэсэн хоёр үндсэн хэсэгт хуваагдана.
Уур амьсгалын өөрчлөлт нь эерэг болон сөрөг үр дагавар, Монгол орны нутаг дэвсгэрийн 8 орчим хувь нь ойгоор
нөлөөлөлтэй. Манай орны байгаль, нийгэм эдийн засгийн салбарын бүрхэгдсэн ба ихэвчлэн нутгийн хойд хэсгээр тархсан. Сүүлийн
уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөллийн үнэлгээний судалгааны үр жилүүдэд уур амьсгалын өөрчлөлтөөс шалтгаалан ойн түймэр, ойн
дүнгээс үзэхэд сөрөг нөлөөлөл нь давамгайлахаар байна. хөнөөлт шавж өвчний тархалт ихсэж ойн тархалт, нөөцөд ихээхэн
хохирол учруулж байна. Сүүлийн 20 жилд ойн түймэр, ойн хөнөөлт
Монгол улс ойт хээр, хээр, говь, цөлийн гэсэн өргөргийн шавжийн хор хөнөөл болон хууль бус огтлолоос шалтгаалан 1,2 сая
дөрвөн бүстэй. Байгалийн бүс, бүслүүр, гадаргын байдлыг харгалзан га ойн талбай хорогдсон.
Хангай, Хэнтийн, Алтайн уулархаг, Дорнодын талархаг, Говийн гэж Монгол Улсын ойн сан бүхий газар 2016 оны байдлаар 18.5
дөрвөн их мужид хуваадаг. Монгол улсын газар нутаг уудмаас сая. га буюу нийт нутаг дэвсгэрийн 11.8%-ийг эзэлж, үүнээс 12.3 сая.
шалтгаалан бүсчлэн мужлах болсон. Монгол улсын хүн ам нутагшил га нь ойгоор бүрхэгдсэн (хэвийн ургаж байгаа), 5.6 сая.га нь ойгоор
суурьшлын ерөнхий схем батлагдан гараагүйгээс шалтгаалан бүрхэгдээгүй (түймэр, мод бэлтгэл, хөнөөлт шавжид нэрвэгдсэний
бүсчлэлийн нэгдсэн томьёолол байхгүй. улмаас доройтолд орсон ой), 543.4 мян.га нь ойн сан доторх ойн
Монгол улсын бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалын дагуу дараах бус талбай байна.
5 бүсэд хуваасан. Ойн сан бүхий газрын ойгоор бүрхэгдсэн талбайг нийт газар
нутагт харьцуулсан хувь буюу ойрхог чанар 7.9 % байна 2016
• Баруун бүс (Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Завхан, Увс, Ховд); оны байдлаар ойн сангийн 1836.5 мян.га талбай ойн түймэр болон
хөнөөлт шавжид, 0.9 мян.га талбай байгалийн гамшигт (салхи,
• Зүүн бүс (Дорнод, Сүхбаатар, Хэнтий); шуурга, цас) нэрвэгдсэний, 106.7 мян.га талбай мод бэлтгэл
явагдсаны улмаас доройтолд орсон байна Доройтсон ойн талбайг
• Төвийн бүс (Говьсүмбэр, Дархан-Уул, Дорноговь, Дундговь, нөхөн сэргээх, ойжуулах замаар ойн талбай, нөөцийг нэмэгдүүлдэг
Өмнөговь, Сэлэнгэ, Төв); бөгөөд манай улс 1971 оноос уг арга хэмжээг хэрэгжүүлж эхэлсэн ба
1980-аас 2016 оны хооронд 199144.9 га талбайг ойжуулсан байна.

УЛААНБААТАР 2040 87

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Зураг 3.23 Монгол орны ойн тархалт нь шингэрүүлсэн шатдаг хий, авто бензин, дизель, онгоцны түлш
үйлдвэрлэнэ. Урьдчилсан тооцооллоор нэг литр бензин 900
3.8.5 ГОЛ МӨРӨН, ГАЗРЫН ДООРХ УС төгрөгийн үнэтэй гарна гэж УУХҮЯ-с мэдээлсэн бөгөөд 600 гаруй
шууд ажлын байр, 1000 гаруй шууд бус ажлын байрыг бий болгоно.
А. ГОЛ МӨРӨН, ГАЗРЫН ДООРХ УС Энэхүү үйлдвэр нь жилд 1,5 сая тонн газрын тос боловсруулах хүчин
Монгол орны ус, цаг уур, орчны хяналт-шинжилгээний чадалтай. Санхүүжилтийн өртгөө ашиглалтад орсноос хойших эхний
сүлжээний хүрээнд ус судлалын 150, үүнээс гол мөрний 132, нуурын 10 жилд бүрэн нөхөх боломжтой.
18 харуулд, булгийн ундаргын ажиглалтыг 15 газарт тус тус хийж
байна. Усны планктон, бентос амьтан, ургамлын сорьцыг 106 Б. ОЮУТОЛГОЙН ДАЛД УУРХАЙН БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ.
харуулд, усны химийн шинжилгээний сорьцыг 177 цэгт авч шинжилж
байна. Гүний уурхайн олборлолт 2020 онд эхлэх бөгөөд 2027 он гэхэд
Монгол орны усны нийт нөөц сүүлийн 40 жилд хийсэн бүрэн хүчин чадлаараа ажиллана гэж тооцоолж байгаа юм.
судалгааны дүнгээр 608,000 сая.м3 ба үүнд 34,600 сая.м3 гол, Ингэснээр одоогоор олборлож буй зэсийн хэмжээ ойролцоогоор
мөрөн, 500,000 сая.м3 нуур, 62,900 сая.м3 мөнх цас, мөсөн гурав дахин нэмэгдэнэ. Зээлээ эргүүлэн төлсний дараа гүний уурхайн
гол, 10,800 сая.м3 газрын доорх усны нөөц тус тус багтана. Усны төслийн хугацаанд Монголд 45-50 тэрбум ам.долларын ашиг хүртэх
нөөцийн тархалт жигд бус, чанар, найрлага нь оршин байгаа газар тооцоо бий. Далд уурхайн санхүүжилтэд нийт 6.0 тэрбум ам.доллар
нутаг, байгалийн бүс, бүслүүр, агуулж байгаа чулуулгийн тогтоц, зарцуулах юм.
найрлагаасаа хамаарч ихээхэн өөр өөр байдаг.
Монгол орны газрын доорх усны нөөц харилцан адилгүй, В. МОНГОЛ, ОРОС, ХЯТАДЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН КОРИДОР
тархсан байдаг. Усны хэрэглээний 85 хувийг газрын доорх усаар БАЙГУУЛАХ ХӨТӨЛБӨР
хангаж байна. Гол мөрний урсац сэргэж байгаа ч газрын доорх усны
төвшний бууралт үргэлжилж байна. Монгол, Орос, Хятадын эдийн засгийн коридор байгуулах, хөтөлбөр
боловсруулах тухай гурван улс хоорондын санамж бичгийг
3.9 МОНГОЛ УЛСЫН ТҮВШИНД 2015.07.09-нд байгуулсан билээ. Хөтөлбөрийн зорилго нь 3-н улсын
ХЭРЭГЖИЖ БУЙ БОЛОН ХЭРЭГЖИХЭЭР хооронд худалдааны эргэлтийг нэмэгдүүлэх, бараа бүтээгдэхүүний
ТӨЛӨВЛӨСӨН ТОМООХОН ТӨСӨЛ өрсөлдөх чадвараар хангах, хил дамнасан тээврийг хөнгөвчлөх, дэд
ХӨТӨЛБӨР бүтцийг хөгжүүлэхэд чиглэсэн хамтарсан төслүүдийг хэрэгжүүлэх
замаар гурван талт хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх
А. ГАЗРЫН ТОС БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭР. нөхцөлийг хангахад оршино. “Эдийн засгийн коридор байгуулах
Монгол Улс, БНЭУ-ын Засгийн газар хоорондын хамтын ажиллагааны хөтөлбөр”-т тусгагдсан 32 төслөөс тэргүүлэх ач холбогдол өгч эхний
хүрээнд Монгол Улсад газрын тосны боловсруулах үйлдвэрийг барьж ээлжид хэрэгжүүлэх төслүүдийн талаар хэлэлцсэн бөгөөд эдгээр
байгаа бөгөөд энэ нь БНЭУ-ын Засгийн газрын Монгол Улсад олгож нь төмөр замын төв коридор, авто замын төв коридор байгуулах,
буй нэг тэрбум ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтээр Монгол, Оросын цахилгаан эрчим хүчний сүлжээг шинэчлэх юм.
баригдах юм. Газрын тосны боловсруулах үйлдвэр байгуулах ажлыг Цаашид өндөр хурдны шилэн кабел, хий дамжуулах хоолой, нефть
Монгол Улсын Засгийн газраас 2017 оны 09 дүгээр сард эхлүүлсэн дамжуулах хоолой зэрэг төслүүдийг хэрэгжүүлэхээр хэлэлцэж байна.
бөгөөд 2022 онд бүрэн ашиглалтад хүлээлгэн өгөхөөр төлөвлөж Дээр дурдсан “Эдийн засгийн коридор байгуулах хөтөлбөр”-ийн
байна. хүрээнд гэхэд Хятадын талаас эхний ээлжинд 190 гаруй төслийг
Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн ТЭЗҮ-ийг Энэтхэг улсын санал болгосон. Үүнээс олон талаар шүүж үзээд Монголын талд
“Инженерс Индиа Лимитэд” компани боловсруулсан тус үйлдвэр ашигтай 32 төслийг хамтарч хэрэгжүүлэх Эдийн засгийн коридор
байгуулах хөтөлбөрийг баталсан. Үүнд:

3.9.1 ЗАМ ТЭЭВРИЙН ДЭД БҮТЦИЙН ЧИГЛЭЛЭЭР

1. Төмөр замын Төв коридор (Улаан Үд-Наушки-Сүхбаатар-
Улаанбаатар-Замын Үүд-Эрээн-Улаанцав-Жанчхүү-Бээжин-
Тяньжин)-ыг иж бүрэн шинэчлэн хөгжүүлэх, хос зам барих,
цахилгаанжуулах эдийн засгийн үндэслэлийг судлах,

2. Төмөр замын Хойд коридор (Курангино-Кызыл-

Цагаантолгой-Арц суурь-Овоот-Эрдэнэт-Салхит-Замын

Үүд-Эрээн-Улаанцав-Жанчхүү-Бээжин-Тяньжин)-ын төслийг

судалж, эдийн засгийн үндэслэлтэй тохиолдолд хэрэгжүүлж

эхлэх,

3. Төмөр замын Баруун коридор (Курангино-Кызыл-
Цагаантолгой-Арц суурь-Ховд-Такашикэн-Хами муж-
Цонжийн хотон үндэстний өөртөө засах тойрог-Өрөмч)-ын
төслийг судалж, эдийн засгийн үндэслэлтэй тохиолдолд
хэрэгжүүлж эхлэх,

4. Төмөр замын Зүүн коридор (Борзя-Соловьевск-Эрээнцав-

88 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

Чойбалсан-Хөөт-Бичигт-Шилийн гол (Зүүн хатавч)- 3.9.3 ХИЛИЙН БООМТЫГ ШИНЭЧЛЭХ ЧИГЛЭЛЭЭР
Улаанхад-Чаоян-Жиньжоу/Паньзинь)-ын төслийг судалж,
эдийн засгийн үндэслэлтэй тохиолдолд хэрэгжүүлж эхлэх, 16. ОХУ-ын төмөр замын Забайкальск, авто замын Пограничный,
Краскино, Монд хилийн боомтыг сэргээн засварлах,
5. “Түмэн голын тээврийн коридор” (“Далайн эрэг-2) БНХАУ-ын Манжуур, Суйфэньхэ, Хунчунь, Эрээний хилийн
(Чойбалсан-Сүмбэр-Рашаан-Улаанхот-Чанчунь-Яньзи- боомтыг шинэчлэх, Монгол улсын төмөр зам, авто замын
Хуньцүнь-Зарубино)-ыг төслийг судалж, эдийн засгийн боомтуудыг шинэчлэх, бүтээн байгуулах,
үндэслэлтэй тохиолдолд хэрэгжүүлж эхлэх,
3.9.4 ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ЧИГЛЭЛЭЭР
6. Төмөр замын тээврийн “Далайн эрэг-1” коридор (Чойбалсан-
Сүмбэр-Рашаан-Манжуур-Цицихар-харбин-Муданьзян- 17. Монгол, Оросын цахилгаан эрчим хүчний сүлжээг
Суйфэньхө- Владивосток-Находка)-ыг төслийг судалж, шинэчлэхэд Хятадын аж ахуйн нэгжүүд оролцох боломжийг
эдийн засгийн үндэслэлтэй тохиолдолд хэрэгжүүлж эхлэх, судлах

7. Москва-Бээжин чиглэлийн өндөр хурдны төмөр замын 3.9.5 ХУДАЛДАА, ГААЛЬ, МЭРГЭЖЛИЙН ХЯНАЛТ
шугамыг Монгол улсын нутаг дэвсгэрээр дамжуулан барих ШАЛГАЛТ, ХОРИО ЦЭЭРИЙН ЧИГЛЭЛЭЭР
хэтийн боломжийг судлах,
18. 2015 оны долдугаар сарын 9-ний өдөр байгуулсан Монгол,
8. Гурван талын ложистикийн компани байгуулах асуудлаар Орос, Хятадын хилийн боомтын хөгжлийн салбарт хамтран
хамтарсан яриа хэлэлцээ өрнүүлэх, ажиллах тухай Ерөнхий хэлэлцээр болон Монгол улс, ОХУ,
БНХАУ-ын гаалийн албад хооронд Гурван улсын хоорондын
9. Азийн авто замын сүлжээний АН-3 (Улаан Үд-Хиагт/ худалдааны хөгжлийг дэмжих таатай нөхцөл бүрдүүлэх
Алтанбулаг-Дархан-Улаанбаатар-Сайншанд-Замын Үүд/ талаар хамтран ажиллах тухай Санамж бичгийг хэрэгжүүлэх,
Эрээн-Бээжингийн гаднах тойрог-Тяньжин) чиглэлийг
дамжин өнгөрөх тээвэрлэлтэд идэвхтэй ашиглах, тус чиглэлд 19. Зарим нэр төрлийн бараанд хийсэн гаалийн хяналтын үр
хурдны автозам барих эдийн засгийн үндэслэлийг судлах, дүнг харилцан хүлээн зөвшөөрөх тухай Монгол улсын Гааль,
татварын ерөнхий газар, ОХУ-ын Холбооны Гаалийн алба,
10. Азийн авто замын сүлжээний АН-3 (Новосибирьск-Барнаул- БНХАУ-ын Гаалийн ерөнхий газар хоорондын хэлэлцээр
Горно Алтайск-Ташанта/Улаан байшинт-Ховд-Ярантай/ байгуулахыг дэмжиж, хэрэгжүүлэх,
Такашикэн-Өрөмч-Каши-Хонкираф) чиглэлийг бүтээн
байгуулж дамжин өнгөрөх тээвэрлэлтэд идэвхтэй ашиглах, 20. “Бүс, зам” санаачилгын хүрээнд Хүнсний бүтээгдэхүүний
аюулгүй байдлын салбар дахь хамтын ажиллагааны тухай
11. Авто замын Зүүн коридор (Борзя-Соловьевск-Эрээнцав- Монгол, Орос, Хятадын 2015 оны арван нэгдүгээр сарын
3-ны өдрийн Хамтарсан мэдэгдлийг хэрэгжүүлж, хүнсний
Чойбалсан-Баруун Урт-Бичигт-Зүүн хатавч-Си-Уджимчин- бүтээгдэхүүний хил дамнасан худалдааны хяналтын хамтын
ажиллагааг бэхжүүлэн, худалдааны нөхцөлийг сайжруулахад
Ци-Улаанхад/Шилийн гол-Чаоянь/Чэндэ-Жиньжоу/ дэмжлэг үзүүлэх,

Паньзинь/Тяньжин чиглэлд)-ын төслийг судалж, эдийн 21. Монгол улс, ОХУ-ын эрх бүхий байгууллагууд болон
БНХАУ-ын Чанарын хяналт, шалгалт, хорио цээрийн
засгийн үндэслэлтэй тохиолдолд хэрэгжүүлж эхлэх, ерөнхий газрын хоорондын хамтын ажиллагааны Ерөнхий
хэлэлцээрүүдэд гарын үсэг зурахад дэмжлэг үзүүлэх, үүнд:
12. Азийн авто замын сүлжээгээр олон улсын авто тээвэр хилээр нэвтрэх /орж, гарах/ амьтан, ургамал, тэдгээрийн
гүйцэтгэх тухай Монгол улс, ОХУ, БНХАУ-ын Засгийн газар гаралтай бүтээгдэхүүний хорио цээрийн салбар дахь хамтын
хоорондын хэлэлцээрийг байгуулж, хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг ажиллагааг бэхжүүлэх, хил дамнасан мал, ургамлын гоц
үзүүлэх /АНДЭЗНК/, халдварт өвчин, хортой биологийн тархалтаас урьдчилан
сэргийлэх, мал, ургамлын гаралтай бүтээгдэхүүний
13. Харилцаа холбооны дэд бүтцийг байгуулах ажлыг худалдааны аюулгүй байдлыг хангах

илүү идэвхжүүлж, Улаан Үд-Хиагт/Алтанбулаг-Дархан-

Улаанбаатар-Сайншанд-Замын Үүд/Эрээн-Улаанцав-

Бээжин-Тяньжин чиглэлийн дамжин өнгөрөх тээврийн

коридорын технологийн үйл ажиллагааг удирдах, аюулгүй

байдлыг хангах талбарыг байгуулах

3.9.2 АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН ЧИГЛЭЛЭЭР

14. Монгол, Орос, Хятадын Эдийн засгийн коридорын тэргүүний
жишиг бүсийг байгуулах ажлыг эрчимжүүлж, гурван улсын
хоорондын үйлдвэрлэлийн хамтын ажиллагааны кластерыг
байгуулах боломжийг судлах

15. Хейлунжин муж (БНХАУ), ОХУ-ын холбогдох субъект, Өвөр
Монголын Өөртөө засах орон (БНХАУ), Монгол улсын
хооронд эдийн засгийн хамтын ажиллагааны жишиг бүс
байгуулах үндэслэлийг судлах

УЛААНБААТАР 2040 89

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Зураг 3.24 Эдийн засгийн коридор ажилтнуудыг солилцох, дадлагажуулахад дэмжлэг үзүүлэх,

27. С урагчдын харилцан солилцоо болон оюутнуудыг гадаадад
харилцан суралцуулах хүрээг өргөжүүлэх, боловсролын
байгууллагуудын нөөц бололцоонд тулгуурлан залуучуудын
боловсролын солилцоог урагшлуулах,

3.9.6 ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧНЫГ ХАМГААЛАХ БОЛОН 3.9.8 ХҮМҮҮНЛЭГИЙН ХАМТЫН АЖИЛЛАГААНЫ
ЭКОЛОГИЙН ЧИГЛЭЛЭЭР ЧИГЛЭЛЭЭР

22. Байгалийн тусгай хамгаалалттай газар нутгийн чиглэлээр 28. Хил дамнасан бүс нутаг хоорондын аялал жуулчлалын
гурван талын харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг хангах чиглэлүүдийг хөгжүүлэх, тухайлбал, Монголын Хөвсгөл нуур,
практик хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх, холбогдох ОХУ-ын Байгаль нуур, БНХАУ-ын Хөлөнбуйр нуурыг оруулсан
харилцаа холбоог бэхжүүлэх, зөвлөлдөх уулзалтуудыг зохион “Их нууруудын гурвалжин”, мөн түүнчлэн Монгол-Орос-
байгуулах, Монгол, Орос, Хятадын хамтарсан “Дагуурын Хятадын аялал жуулчлалын тойргийг бий болгох,
дархан цаазат газар”-ын үйл ажиллагааны хүрээнд харилцан
29. Монгол-Орос-Хятадын аялал жуулчлалын “Цайны их зам”
ашигтай хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх, брэндийг бий болгох,

23. Монгол, Орос, Хятадын хил дамнасан экологийн коридорыг 30. Гурван улсын киноны арилжаа солилцоог урагшлуулах,
байгуулах, зэрлэг ургамал болон амьтны аймаг, ус, намгархаг хамтарсан кино үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх,
газартай холбогдох эрдэм шинжилгээний хайгуул, хяналт
шинжилгээ хийж, зэрлэг ан амьтан, ургамал, нүүдлийн 3.9.9 ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ЧИГЛЭЛЭЭР
шувуудыг хамгаалах салбар дахь хамтын ажиллагааг
бэхжүүлэх, 31. Хамтран ажиллах эрмэлзлийн тухай Монгол улсын Мал
эмнэлэг, үржлийн газар, ОХУ-ын Мал эмнэлэг, ургамал, хорио
24. Хүрээлэн буй орчныг хамгаалах болон экологийн салбарт цээрийн хяналтын Холбооны алба болон БНХАУ-ын Мал
хамтарсан удирдлагын болон мэдээлэл солилцох тогтолцоог эмнэлгийн алба хоорондын 2015 оны есдүгээр сарын 12-ны
бий болгох боломжийг судлах, түүнчлэн байгаль орчныг өдрийн Протоколыг хэрэгжүүлэх,

хамгаалах сэдвээр семинар зохион байгуулах, 3.9.10 АНАГААХ УХААНЫ ЧИГЛЭЛЭЭР

3.9.7 ШИНЖЛЭХ УХААН, ТЕХНИКИЙН ХАМТЫН 32. Анагаах ухаан болон эрүүл мэндийг хамгаалах олон улсын
АЖИЛЛАГААНЫ ЧИГЛЭЛЭЭР семинар хамтран зохион байгуулах, хүн амын эрүүл
мэндийг хамгаалах салбарт хамтын ажиллагааг хэрэгжүүлэх.
25. Гурван улсын шинжлэх ухаан, техникийн парк, инновацийн УЛААНБААТАР ХОТЫН ХӨГЖЛИЙН ЯВЦ, ЦААШДЫН ЧИГ
талбар хоорондын, мөн түүнчлэн эрдэм шинжилгээний болон ХАНДЛАГА
боловсролын байгууллагуудын хооронд тээвэр, хүрээлэн буй
орчныг хамгаалах болон байгалийн нөөцийн зүй зохистой Улаанбаатар хотын 2040 оны хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний
ашиглалт, амьдрахуйн шинжлэх ухаан, мэдээлэл, харилцаа үзэл баримтлалыг тодорхойлох зорилгоор 2018 онд Хот Төлөвлөлт
холбооны технологи, нано систем ба материал, эрчим хүч, Судалгааны Институт /хуучнаар НЗТХ/ боловсруулсан.
эрчим хүчийг хэмнэх ба хог хаягдлыг бууруулах, хөдөө аж
ахуйн шинжлэх ухаан, аж үйлдвэрийн шинэ технологи, • “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий
байгалийн болон технологийн гаралтай гамшгийн зэрэг төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг
салбарт хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх. хандлага бодлогын баримт бичгийн хэрэгжилтийн дүгнэлт,
хот байгуулалтын үнэлгээ”
26. Талуудын шинжлэх ухаан, технологийн хөгжлийн тухай
мэдээллийн солилцоог урагшлуулж, эрдэм шинжилгээний • “Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн
ерөнхий төлөвлөгөөний Улаанбаатар бүс, хот орчмын хот
төлөвлөлтийн суурь судалгаа”

Дэлгэрэнгүй тайлангуудыг хураангуйлан дүгнэж, мөн тус
тайлангуудад дурдагдаагүй сүүлийн үеийн, нэмэлт мэдээллүүдийг
судлан Эдийн засаг, Нийгэм, Байгаль орчин, Засаглалын салбарын
хүрээнд шинжлэн дүгнэх аргаар Улаанбаатар хотын хөгжлийн явц,
2040 он хүртэлх цаашдын чиг хандлагыг тоймлон дүгнэв.

90 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

ДЭД БҮЛЭГ: Зураг 3.25 Нийслэлийн нутаг дэвсгэр

У ЛААНБААТАР ХОТ 3.10.1 НИЙСЛЭЛИЙН ЗАСАГЛАЛЫН ХЭЛБЭР

3.10 УЛААНБААТАР ХОТЫН ХӨГЖЛИЙН БҮТЭЦ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ
ҮЙЛ ЯВЦ Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын алба нь Захиргаа
санхүүгийн, Инженерийн байгууламжийн, Тохижилт хог хаягдлын
Нийслэлийн нутаг дэвсгэр: Нийслэл Улаанбаатар хотын нутаг удирдлагын, Хүнс, худалдаа үйлчилгээний, Аудит, дотоод хяналтын
дэвсгэрийн хилийн цэсийг УИХ- ын 1996 оны 24 тогтоолоор гэсэн 5 хэлтэстэй, 55 орон тоогоор ажиллаж байна. Удирдлагын
баталгаажуулсан байдаг ба энэхүү тогтоолын 1 дүгээр хавсралтаар босоо тогтолцоотой. Захирагчийн харьяа 11 ОНӨААТҮГ-тай уялдаа,
тогтоосон. холбоотой үйл ажиллагаа явуулж байна.
Нийслэл хот нь 3-хэсэг, 470444 га нутаг дэвсгэртэй, тархсан Зураг 3.26 Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын бүтэц
суурьшилтай хот бөгөөд 2006 онд батлагдсан “Монгол улсын Засаг
захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн тухай” хуульд заасны дагуу засаг 3.10.2 ОЛОН НИЙТИЙН ОРОЛЦОО
захиргааны хуваарилалтын хувьд 9 дүүрэг, 152 хороонд хуваагдана.
Улаанбаатар хот орчим, Налайх дүүргийн хамт үндсэн нутаг дэвсгэр Нийслэл хотын хэмжээнд хэрэгжиж байгаа болон хэрэгжүүлэхээр
394424 га, Багануур дүүрэг 62020 га, Багахангай дүүрэг 14000 га төлөвлөж буй хотын хөгжлийн ирээдүйтэй холбоотой төсөл
гэсэн 3-н хэсэг нутаг дэвсгэртэй. Хот орчмын нутаг дэвсгэрт Төвийн хөтөлбөрүүдийг хотын иргэд, оршин суугчдад танилцуулж, тэдний
6-н дүүрэг Баянгол дүүрэг /2949 га/, Сонгинохайрхан /120063 га/, санал бодлыг тусгах ажил нэн дутагдалтай байна. Нийслэлийн
Хан- Уул /48466 га/, Чингэлтэй /8930 га/, Сүхбаатар /20840 га/, амьдралын олон асуудлуудад олон нийтийн санал бодлыг сонсдоггүй
Баянзүрх /124421 га/, нийт 325660 га, алслагдсан Налайх /68764 нь оновчгүй шийдвэр гаргаж, амьдралын орчинг муутгахад багагүй
га/, Багануур /62020 га/, Багахангай /14000 га/ дүүргүүд нь нийт нөлөө үзүүлж байна.
144784 га тус тус болно. Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргүүдийн Я лангуяа энэ байдал нь газрын харилцааны болон барилгажилтын
захын хороодод дагуул тосгон суурингууд байршдаг. асуудалд нэлээд ноцтойгоор илэрч байна. Эмх замбараагүй

Нийслэлийн эрх барих дээд байгууллага нь Нийслэлийн
Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал байх ба тус хурлаас сонгогдсон
Хурлын Тэргүүлэгчид байна. Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн
хурлаас нийслэлийн Засаг даргад нэр дэвшигчийг санал болгож,
Ерөнхий сайд томилдог. Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар нь
Засаг дарга, Засаг даргын орлогчид, ЗД- ын зөвлөх баг, Төрийн
захиргааны удирдлагын хэлтэс, Нийслэлийн үйлчилгээний нэгдсэн
төв, Бодлого, төлөвлөлтийн хэлтэс, Төсөл хамтын ажиллагааны
тасаг, Гадаад харилцааны хэлтэс, Нийгмийн бодлогын хэлтэс, Санхүү
төрийн сангийн хэлтэс, Хууль эрх зүйн хэлтэс, Хэвлэл мэдээлэл олон
нийттэй харилцах хэлтэс, Хяналт шинжилгээ, үнэлгээний хэлтэс,
Цэргийн штаб зэргээс бүрдэнэ.
Түүнчлэн Засаг даргын удирдлага дор 9 дүүрэг, 33 хэрэгжүүлэгч
агентлаг, 27 харьяа газар, ЗАА- ны харьяа 12 газар байна.
1992 оноос Улаанбаатар хотын засаг захиргааг Нийслэлийн Засаг
даргын тамгын газар гэж нэрлэх болсон ба Нийслэлийн Засаг дарга
нь Улаанбаатар хотын захирагч байх ба хотын захирагчын ажлын
албатай байна.
Улаанбаатар хотын Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал нь 45
төлөөлөгчтэй. Иргэдийн төлөөлөгч нь олонхын саналаар 4 жилийн
хугацаатай сонгогддог. 1992-1996 онд 40 төлөөлөгч, 1996-2000 онд
40 төлөөлөгч, 2000-2004 онд 40 төлөөлөгч, 2004-2008 онд 40
төлөөлөгч, 2008-2012 онд 45 төлөөлөгч, 2012-2016 онд 45 төлөөлөгч,
2016 оноос 45 төлөөлөгч иргэдээс сонгогдон хамтын шийдвэр гарган
ажиллаж байна.

УЛААНБААТАР 2040 91

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

барилгажилт, газар олголт нь хотын орон зайн зохион байгуулалтад 18-ны өдөр ХУД-ийн 9 дүгээр хорооны нутаг дэвсгэрт “Буянт
сөргөөр нөлөөлж оршин суугчдын амьдралын гадна орчинг муутгаж Ухаа-1″ хорооллын 1764 айлын 28 орон сууцны барилга угсралтын
байна. Сүүлийн жилүүдэд орон сууцны эрэлт өндөр байгаа тул ажлыг эхлүүлж, 2014 оны 5-р сарын 23-ны өдөр буюу нэг жилийн
хөрөнгө оруулалтын урсгалыг өөртөө татаж, бага талбайд олон дотор бүрэн ашиглалтад оруулсан. Тус төслийн хүрээнд баригдсан
айлын орон сууц барьж нягтралыг нэмэгдүүлснээр, оршин суугчдын 33.0-66.8 м² талбай бүхий 1-3 өрөө 1764 айлын орон сууцыг төрийн
амралтын талбай, ногоон байгууламж, авто зогсоолгүй байгаагаас албан хаагч болон зорилтот бүлгийн иргэдэд худалдан борлуулсан
тав тухгүй орчинг бий болгож байна. Мөн хотын амьдралд олон байна. Энэ нь зах зээл дэх орон сууцны үнээс даруй 30-аас доошгүй
нийтийн санал бодлыг авч, тодорхой хэмжээнд тусгадаг эрх зүйн хувиар хямд байжээ.
механизм байхгүй тул хий хоосон, үр дүн багатай яриа болж өнгөрч Тус хөтөлбөрийн үргэлжлэл болох Буянт-Ухаа-2 хороолол 2015 онд
байгаа нь оршин суугчдын итгэлийг алдагдуулж, нийгмийн идэвхгүй хэрэгжиж эхэлсэн ба 28 га талбайд 6500 айлын орон сууц, 240
байдалд оруулж байна. хүүхдийн 4 цэцэрлэг, 1200 хүүхдийн 2 сургууль, нэгдсэн авто машины
1 граж төлөвлөж эхний ээлж болох 1620 айлын сууц ашиглалтанд
3.10.3 ОРОН СУУЦНЫ ХАНГАМЖ ороод байгаа бол үлдсэн хэсэг нь 2018 онд ашиглалтад орохоор
төлөвлөгдөж байна.
Улаанбаатар хотын хүн амын орон сууцны хангамж нь суурьшлын Мөн ТОСК Хан-Уул дүүрэг, Яармагийн 4 дүгээр хорооны 8-р хэсгийн
төрлөөс хамаарч, төвлөрсөн инженерийн хангамж бүхий нийтийн нутаг дэвсгэрт “Эко Яармаг 1” 2376 айлын орон сууцны цогцолбор
орон сууц, хэсэгчилсэн болон бие даасан инженерийн хангамжтай хороолол байгуулахаар төлөвлөн ажиллаж байна.
гэр хороолол гэсэн хоёр төрөл байна.
Зураг 3.27 Хотын захын гэр хороолол
А. ГЭР ХОРООЛОЛ
Хотын зах, хойд хэсэгт гол төлөв өндөрлөг газар нутагт оршин Зураг 3.28 1950-аад он ба 2000 оноос хойш
суугчдын өөрийн хөрөнгөөр барьсан 1-2 давхар эдэлбэр газартай
амины орон сууц байх ба эдгээр сууцнууд нь төвлөрсөн цахилгаан
хангамж, бие даасан дулаан, бохирын цооног, зөөврийн усан
хангамжтай. 2016 оны байдлаар гэр хорооллын газар нутаг 10171.1 га
талбайд хотын хүн амын 57.4 гаруй хувь буюу 216021 өрхийн 792610
хүн амьдарч байна (Зураг 3.33).

Б. НИЙТИЙН ОРОН СУУЦ
Улаанбаатар хотын хүн амын 42.6 орчим хувь нь буюу 164807
өрхийн 588182 хүн инженерийн нэгдсэн шугам сүлжээнд холбогдсон
нийтийн тохилог нийтийн орон сууцанд амьдарч байна. Сүүлийн
жилүүдэд нийтийн орон сууцыг хотхон хэлбэрээр барих болсон
ба дунджаар 9-15 давхар олон айлын сууц барих болсон. Эдгээр
хотхонууд нь гол төлөв нийгмийн дэд бүтцийн барилга байгууламж,
авто зогсоолгүйгээр баригддаг нь оршин суугчдад тодорхой
хүндрэлүүд авчирч байна.
1 950-д оноос анхдугаар ерөнхий төлөвлөгөө хэрэгжиж эхэлснээр,
хотын төвийн хэсэгт инженерийн дэд бүтцийн хангамжтай дунд давхар
/2-5/ орон сууцны барилгууд хорооллын нэгдсэн төлөвлөлттэйгөөр
худалдаа үйлчилгээ, нийгмийн дэд бүтцийн хангамжтайгаа эрчимтэй
баригдаж эхэлсэн түүхтэй. 1990 он хүртэл баригдаж байсан орон
сууцны 1,2-р 40 мянгат, 50 мянгат, 12-р бичил хорооллуудын орон
сууцны барилгууд 3-5 давхар гол төлөв тоосгон, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 15, 16,
19, 21-р хорооллууд нь угсармал төмөр бетон панель, 5-12 давхар,
байсан байна. Амины орон сууцны хэлбэрүүд таун хаус загварын
блокчилсон нам давхрын болон котедж хэлбэрийн эдэлбэр газартай
орон сууцнууд хотын захаар баригдах болсон.

В. ОРОН СУУЦНЫ ХАНГАМЖИЙН УДИРДЛАГА ЗОХИОН
БАЙГУУЛАЛТ
Монгол улсын Засгийн газар, Нийслэл Улаанбаатар хотын зүгээс
зорилтот иргэдэд зориулагдсан хямд үнэтэй орон сууцыг зах зээлд
нийлүүлэх зорилгоор Төрийн Орон сууцны корпораци (ТОСК) болон
Нийслэлийн Орон сууцны корпорац (НОСК) гэсэн 2 байгууллага
байгуулсан. ТОСК тодорхой бодитой үйл ажиллагаа явуулаад байгаа
бол НОСК-ийн үйл ажиллагаа 2018 оноос идэвхжиж байна.
“ Төрийн орон сууцны корпорац” ТӨҮГ нь 2013 оны 4 дугаар сарын

92 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

3.11 УЛААНБААТАР ХОТЫН ЭДИЙН 3.11.1 ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН
ЗАСГИЙН ХӨГЖЛИЙН ЯВЦ, ЦААШДЫН
ЧИГ ХАНДЛАГА Монгол улсын 2018 оны дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 66,6 хувийг
нийслэл хот бүрдүүлжээ. 2018 онд нийслэлийн нэмэгдэл өртгийн
Улсын төсвийн болон гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтаар хэмжээ буюу ДНБ нь оны үнээрээ 21,371 их наяд төгрөг байсан ба
хэрэгжүүлж буй томоохон төсөл хөтөлбөрүүд байхгүй учир ажлын энэ нь 2010 онтой харьцуулахад 15.2 их наяд төгрөгөөр илүү буюу
байр бий болгож, хөгжих боломж хязгаарлагдмал, хөрөнгө 210% илүү байгаа юм.
оруулалтын орчин нөхцөл бүрдээгүй байгаа нь бие даан хөгжих Нийслэл хотын эдийн засгийн 66,6 хувийг үйлчилгээний,
нийгэм, эдийн засгийн үндэс суурь байхгүй, суурьшлын хөгжил 34.4 хувийг аж үйлдвэр, барилгын салбар, 0.5 хувийг хөдөө аж
тэнцвэргүй явагдаж, шилжин ирэгсэд Улаанбаатар хот руу татагдах ахуйн салбар эзэлж байна. Нийслэлийн эдийн засагт бөөний
урсгал жилээс жилд улам нэмэгдэж, Улаанбаатар хотын ачааллыг болон жижиглэн худалдаа, боловсруулах үйлдвэрлэл, уул уурхай,
нэмэгдүүлж олон сөрөг үр дагаврыг авчирч байна. Инженерийн олборлолт, тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа хамгийн их хувийн
дэд бүтэц, түүний хүчин чадал зөвхөн одоогийн өдөр тутмын жинг эзэлж байна.
ахуйн хэрэгцээг хангах төдий байдалтай байх ба ихэнх суурингууд Ам.долларт шилжүүлсэн үнэлгээгээр тооцоход 2010 онд Нийслэлийн
Улаанбаатар хотоос шууд хүнс, барааны хангамжаа авдаг тул ДНБ 4.2 тэрбум ам.доллар байсан бол 2018 онд 7.78 тэрбум ам.доллар
Улаанбаатар хотод бий болж буй хэт төвлөрөл ачааллыг сааруулах болж 81%-иар өссөн байна. Ам.доллароор тооцвол 2010-аас 2014
боломжгүй болгож байна. он хүртэл өсөж түүнээс хойш уналттай байсан байна.

Зураг 3.29 Улаанбаатар хотын одоогийн байдал А. НЭГ ХҮНД НОГДОХ ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН
1 хүнд ногдох ДНБ 2017 онд нэрлэсэн дүнгээрээ 12.9 сая төгрөг,
Нийслэл хотын эдийн засгийн 65.1 хувийг үйлчилгээний, 34.4 хувийг бодит дүнгээрээ 7.5 сая төгрөг байгаа ба ам.долларт шилжүүлбэл
аж үйлдвэр, барилгын салбар, 0.5 хувийг хөдөө аж ахуйн салбар 5.5 мянган ам.доллар байна. Нэг хүнд ногдох ДНБ нь нэрлэсэн
эзэлж байна. дүнгээрээ 2010 онтой харьцуулахад 6 сая төгрөгөөр өссөн боловч
2018 онд 2010 онтой харьцуулахад ХАА-н салбар 154% бодит үнэлгээгээрээ 2.27 сая төгрөгөөр буюу 42.8%-иар өсжээ.
өссөн боловч нийт эдийн засагт эзлэх хувийн жин 0.01%-иар, Ам.доллараар тооцвол 1 хүнд ногдох ДНБ нь жилд дунджаар 8%-иар
үйлчилгээний салбарын хэмжээ 138% өссөн боловч эдийн засагт өсөж 2010 онд 3681 байснаа 2016 онд 5497 болж 2010 оныхоос
эзлэх хувийн жин 4.26%-иар тус тус буурсан бөгөөд аж үйлдвэр 48% өссөн байна. 2013 он хүртэл нэг хүнд ногдох ДНБ 67% өссөн ч
барилгын салбарын хэмжээ 190% өссөнөөс гадна эдийн засагт эзлэх 2014-2017 онуудад нийлбэр дүнгээрээ 19% унажээ.
хувийн жин 4.26%-иар өссөн байна.
Хамгийн их өсөлтийг үзүүлсэн салбарын ангиллыг авч Хүснэгт 3.12 Улаанбаатар хотын нэг хүнд ногдох ДНБ
үзвэл байр, сууц болон хоол хүнсээр үйлчлэх үйл ажиллагаа мөн
санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа шалгарч байгаа бол Он ДНБ (оны Улсын дүнд Нэг хүнд ногдох ДНБ (оны
хамгийн бага өсөлтийг тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа болон дүнгээр) эзлэх хувь дүнгээр)
төрийн үйл ажиллагаа эзэлж байна. 2006 2100.5
2007 2173.4 54 2356.4
2535.8 51.2
2008 3200.6
2009 3595 54.8 3338.8
2010 3913.9 59.4 5425.5
2011 6153.9 63.1 6827.8
2012 8642.7 65.6 8541.5
2013 11126.3 66.7 9166.9
2014 12252.7 63.9 9874
2015 14070 63.3 10962.9
2016 14881.3 64.3 11312.4
2017 15620.1 65.4 12894.2
2018 18040.1 64.6 14933.9
21371 66.6

Сурвалж: Нийслэлийн статистикийн газар, 2018

УЛААНБААТАР 2040 93

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

ДҮГНЭЛТ: 2018 онд хотын нэг өрхийн сарын дундаж зарлага хөдөөгийнхөөс
Нийслэл Улаанбаатар хотын нэг хүнд ногдох ДНБ-ий оны нэрлэсэн 224.3 (20.5%) мянган төгрөгөөр илүү буюу энэ нь өмнөх оноос 59.9
дүн тасралтгүй өсөж байгаа боловч эдийн засгийн бодит баялаг мянган төгрөг буюу 3.8 пунктээр өссөн байна
бүтээх үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарууд төр ба нийслэлийн
бодлогоор төдийлөн ахицтай хөгжихгүй байгаа тул өсөлтийн Зураг 3.31 Өрхийн бодит орлого
хувь удаан байгаа хандлага ажиглагдаж байна. Мөн нийслэл
Улаанбаатар хотын нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 25 23 900,000
Монгол улсын тухайн дүнд эзлэх хувь хэмжээ аажмаар нэмэгдэж 788,292 795,971 803,391
байгаа хандлага нь Улаанбаатар хотын нийгэм, эдийн засгийн 21 800,000
хэт төвлөрөл тасралтгүй нэмэгдэж байгааг харуулж байна. Өмнөх
10 гаруй жилийн турш хэрэгжүүлсэн эдийн засгийн бодлого, 20 638,786 700,000
төлөвлөлттэй ижил байдлаар, мөн эдийн засгийг идэвхжүүлэх эрс,
тодорхой шийдэл хэрэгжүүлэхгүй цаашид хөгжих тохиолдолд 2040 529,302 600,000
он гэхэд нийслэл Улаанбаатар хотын нэг хүнд ногдох дотоодын нийт 15 500,000
бүтээгдэхүүний нэрлэсэн дүн 35 сая төгрөг болж одоо байгаагаас 3
дахин өсөх хандлага ажиглагдаж байна. 10 400,000
300,000
Зураг 3.30 Улаанбаатар хотын нэг хүнд ногдох ДНБ-ий өсөлтийн
таамаглал 5 200,000
100,000
Сурвалж: Нийслэлийн Зураг төслийн хүрээлэн, 2018 00 11 -

Б. ӨРХИЙН ОРЛОГО. 2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Нэг өрхийн сарын дундаж орлого улсын дунджаар 2018 онд 1.2 сая 2010 оноор индексжүүлсэн бодит цалин
төгрөг болж, 2017 оныхоос 145.6 (14.1%) мянган төгрөгөөр нэмэгджээ. 2011 оноор индексжүүлсэн жил бүрийн өсөлт
2018 онд хотод нэг өрхийн сарын дундаж орлого өмнөх оноос 163.6
(14.6%) мянган төгрөг, хөдөөд 112.6 (12.7%) мянган төгрөгөөр В. ТАТВАР
нэмэгдсэн байна. Хот, хөдөөгийн орлогыг хооронд нь харьцуулбал, 2015 оны 10 сараас эхлэн УБ хотын татварыг 1% байхаар тогтоож
2018 онд хотын нэг өрхийн сарын дундаж орлого хөдөөгийнхөөс архи, тамхины худалдаа, зочид буудал болон баар, ресторан,
283.0 (28.3%) мянган төгрөгөөр илүү байна. Өрхийн сарын амралтын газрын үйлчилгээний үнэ дээр 1% нэмэгдүүлэн тооцож
дундаж мөнгөн орлогыг задалбал, цалин хөлсний орлого өмнөх авч эхэлсэн. Голчлон жуулчид болон өндөр хэрэглээтэй иргэд
оноос 60.7 (11.7%) мянган төгрөгөөр, тэтгэвэр, тэтгэмжийн орлого тавьсан энэхүү татвараас гадна дараах татварын төрлийг бий болгох
27.7 (15.2%) мянган төгрөгөөр, өрхийн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний боломжтой байна. Үүнд:
орлого 31.7 (20.7%) мянган төгрөгөөр, бусад орлого 26.0 (31.2%)
мянган төгрөгөөр нэмэгдсэн байна Энэ нь өмнөх оноос 51.0 мянган • Газрын татварыг өсгөх
төгрөг буюу 2.1 пунктээр өссөн байна . Өрхийн орлого нь 2018 оны
байдлаар 2010 онтой харьцуулахад 529 мянгаас 2.6 дахин өсөж 1 • Үл хөдлөхийн албан татварт зэрэглэл тогтоож ангилал үүсгэх
сая 359 мянган төгрөгт хүрсэн ч бодит индексээр тооцвол ердөө 21%
өссөн байна. Өрхийн бодит орлого буюу 2010 оны сууриар тооцвол • Сууцны татварыг сууцны талбайгаар тооцох
2014 он хүртэл өсөж түүнээс хойш 2 жил дараалан буурсан байна.
2018 оны дүнгээр өрхийн сарын дундаж зарлага улсын дунджаар 1.2 3.11.2 АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН
сая төгрөг болж, 2017 оныхоос 148.3 (13.6%) мянган төгрөгөөр өссөн БҮТЭЭГДЭХҮҮН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ
байна. Нэг өрхийн сарын дундаж зарлагыг хот, хөдөөгөөр авч үзвэл,
2018 онд хотод нэг өрхийн сарын дундаж зарлага өмнөх оноос 169.6 2018 онд нийслэлд идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулсан аж ахуй нэгж,
(14.7%) мянган төгрөгөөр, хөдөөд 109.6 (11.1%) мянган төгрөгөөр байгууллага оны үнээр нийт 9559.1 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн
нэмэгдсэн байна. Хот, хөдөөгийн зарлагыг хооронд нь харьцуулбал, үйлдвэрлэсэн байна. Энэ нь улсын дүнгийн 54-н хувийг эзэлж байна.
Нийслэлийн аж үйлдвэрийн салбараас уул уурхайн олборлох
94 УЛААНБААТАР 2040 салбар 61.8 хувийг, цахилгаан дулааны эрчим хүч усан хангамжийн
үйлдвэрлэлт 11.4 хувийг, боловсруулах үйлдвэрлэлт 28.2 хувийг тус
тус эзэлж байна. Боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарын өсөлтөд
хүнсний үйлдвэрлэлт, нэхмэлийн үйлдвэрлэлт, хувцас үйлдвэрлэл,
үслэг арьс боловсруулалт, мод модон эдлэл үйлдвэрлэлт, цаас
цаасан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт, химийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт,
төмөрлөг бус эдлэлийн үйлдвэрлэлт, мебель тавилга үйлдвэрлэлт
болон бусад бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт голлон нөлөө үзүүлсэн байна.

Г. АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ
2018 оны байдлаар манай улсад Хятадаас нийт жуулчдын 31% нь,
ОХУ-с 24% нь, Өмнөд Солонгосоос 16%, АНУ Японоос тус бүр 7% нь
ирдэг байна. Аялал жуулчлалын салбарын орлого 2013 онд 8 хувиар
буурсан бөгөөд 2014 оноос эхлэн тогтмол өсөж байна. Жуулчдын
тоо буурч байгаа хэдий ч салбарын орлого тогтмол өссөөр байна.
2018 оны байдлаар нэг жуулчнаас олсон орлогын хэмжээ 774 ам
доллар байна.
Улаанбаатар хотод эрүүл мэндийн үйлчилгээ хангалтгүй байгаагаас

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

жуулчдад үзүүлэх эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж мөн Хүснэгт 3.13 Улаанбаатар хотын суурин хүн амын тоо, 2010 – 2018
хангалтгүй байна. БНХАУ, ОХУ, Монгол улс гэсэн 3 улс дамнасан
аялал жуулчлалын хөтөлбөрийг бий болгож, гадаад дотоодын он
жуулчдыг татах бүрэн боломжтой байна. Улаанбаатар хотын аялал
жуулчлалын одоогийн байдал нь улирлын чанартай.
Жилийн дөрвөн улиралд тасралтгүй жуулчдыг татах, түүхэн
дурсгалт газар, барилга байгууламжийн хадгалалт, хамгаалалт, Үзүүлэлт Улаанбаатар Өссөн буурсан Өсөлт %
сэргээн засварлалтыг сайжруулах шаардлагатай. хотын хүн амын хүний тоо

Д. ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ тоо
Улаанбаатар хот дахь төсвийн хөрөнгө оруулалтыг хүн амын
нягтралтай нь авч үзэхэд хамаагүй бага байдаг ч хувийн хөрөнгө 2010 1,159,899 - -
оруулалт өндөртэй байдаг нь энэ сул талыг нөхдөг онцлогтой.
Гэвч төсвийн хөрөнгө оруулалтаар шийдвэрлэх шаардлагатай 2011 1,206,610 46,711 4.00%
инженерийн ба тээврийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалт дутагдалтай
нь Улаанбаатар хотын бизнесийн орчныг сайжруулах, эдийн засгийг 2012 1,226,991 20,381 1.70%
тэлэхэд саад болдог. 2013 1,267,024 40,033 3.30%
2014 1,314,486 47,462 3.70%
3.12 УЛААНБААТАР ХОТЫН НИЙГМИЙН 2015 1,345,500 31,014 2.40%
ХӨГЖЛИЙН ЯВЦ, ЦААШДЫН ЧИГ 2016 1,380,792 35,292 2.60%
ХАНДЛАГА
2017 1,417,396 36,604 2.70%
3.12.1 ХҮН АМ
2018 1,444,699 27,303 1.9%
Улаанбаатар хотод 2018 оны байдлаар 698.7 мянган эрэгтэй, 746.0
мянган эмэгтэй нийт 1444.7 мянган хүн байнга оршин сууж байгаа Сурвалж: Нийслэлийн статистикийн газар, 2018
нь Монгол улсын нийт хүн амын 45.3 хувь болж байна. 2010 оныг
2018 онтой харьцуулбал Улаанбаатар хотын суурин хүн ам дунджаар Бүсийн хот тосгодыг тэнцвэртэй, харилцан уялдаатай цогц
13 хувиар өссөн байна. байдлаар хөгжүүлж, Улаанбаатар хот руу чиглэсэн хүн амын
Гэр хороололд 2018 оны байдлаар хотын хүн амын 45.3 % амьдарч шилжилт хөдөлгөөнийг сааруулж, төвлөрлийг тодорхой хэмжээгээр
байгаа ба 2010 онд энэ үзүүлэлт 59 % байсан нь гэр хорооллын хүн бууруулна гэж үзэж Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх
ам газар нутгийн хэмжээ өссөн хэвээр байгааг харуулж байна. ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг
хандлагад Улаанбаатар бүсийн хүн амыг 2030 оны түвшинд 1763.00
2010-аас 2018 оны хооронд алслагдсан дүүргүүдийн суурин хүн ам мянга байхаар тооцсон байна.
дунджаар 12 хувиар өссөн ба энд Багануур дүүргийн хүн амын өсөлт
нөгөө хоёр дүүргээсээ удаан байсан байна. Нийт хүн амын өсөлтийн Зураг 3.32 Хүн амын нас, хүйсийн суварга, 2010 ба 2018 он
дөнгөж 3,4 хувийг алслагдсан дүүргүүд бий болгожээ.
2010 он 2016 он
Нийслэлийн нийт хүн амын 54.6 хувь нь 34 хүртэл насны залуучууд
байна. Тодруулбал: Нийт хүн амын 470 016 (32.5%) нь 0-14 насны Эрэгтэй Эмэгтэй Эрэгтэй Эмэгтэй
хүүхэд, 842 298(58.3%) нь 15-59 насны хүмүүс, 132 355 (9.2%) нь
60 ба түүнээс дээш насны өндөр настнууд байна. 70+

60-64
50-54

40-44
30-34

20-24
10-14

0-4

250.0 150.0 50.0 50.0 150.0 250.0 250.0 150.0 50.0 50.0 150.0 250.0

Сурвалж: Нийслэлийн статистикийн газар, 2018

Хүснэгт 3.14 Таамагласан дундаж наслалт, бүлэг, хүйсээр, 2010-
2045 он

Үзүүлэлт Эрэгтэй Эмэгтэй
2015 62.1 69.4
2020 62.9 70.1
2025 63.7 70.8
2030 64.4 71.5
2035 65.2 72.1
2040 65.9 72.7
2045 66.5 73.2

УЛААНБААТАР 2040 95

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Үндэсний статистикийн хорооны (ҮСХ) тооцоогоор 2020 онд манай нийгмийн дэд бүтцийн хангамжгүйгээр гол төлөв 9-15 давхар,
улсын хүн ам 3 сая 353 мянга байх ба 2025 онд 3.6 сая, 2030 онд бүрэн цутгамал ба цутгамал төмөр бетон бүтээцтэй барих болсон.
3.9 саяд хүрэх бөгөөд улмаар 2035 онд 4.2 сая, 2040 онд 4.59 саяд Энэ байдал нь хотын инженерийн дэд бүтцийн хангамжтай төвийн
хүрч Монгол улс анх удаагаа 2045 онд 5 сая иргэнтэй болно гэж хэсгийг хэт барилгажуулж, хүн амын нягтралыг нэмэгдүүлснээр оршин
тооцжээ. Тус тооцоогоор нийслэлийн хүн ам 2020 онд 1.6 сая, 2025 суугчдын амьдралын орчинг муутгах олон сөрөг үр дагавар авчрах
онд 1.8 сая, 2030 онд 2.1 сая, 2040 онд 2.59 сая хүнтэй тус тус болсон. Хэдийгээр шинэ орон сууцны нийлүүлэлт өндөр байгаа ч
байна гэж үзсэн байна. Эдгээр тооцооны дүнг нягтлах зорилгоор хүн амын худалдан авах чадвар муу байгаагаас борлогдоогүй орон
УБХ2040ХХЕТ –ний концепц боловсруулах төслийн баг нийслэлийн сууцны үлдэгдэл их, гэр хорооллын тэлэлт нэмэгдсэн хэвээр байна.
хүн амын өсөлтийн цаашдын чиг хандлагыг дахин тооцов. Хэрэв Иймд оршин суугчдын худалдан авах чадварт нийцсэн хямд төсөр
хүн амын төвлөрлийг хязгаарлах ямар нэг эрс бодлогын шийдэл инженерийн хангамжтай тохилог орон сууцны хэрэгцээ өндөр
хэрэгжүүлэхгүй, байгалийн гамшиг болон дахин давтагдашгүй хэвээр байна. Мөн оршин суугчдын аюулгүй хангах зорилгоор
үзэгдэл тохиолдохгүй, зах зээлийн эдийн засаг болон чөлөөт одоо ашиглаж буй хуучин орон сууцнуудыг шинэчлэн сайжруулах
нийгмийн хөгжлийн жамаар өмнөх агломерацийн хандлага цаашид шаардлагатай болсон.
хэвээр үргэлжилнэ гэж үзвэл тус тооцооны дагуу Улаанбаатар хотын Иймд орон сууцны талаар баримтлах төрийн дорвитой бодлого
хүн ам 2040 онд 2.49 сая болж нэмэгдэх хандлагатай байна. боловсруулж хэрэгжүүлэх шаардлага гарч байна.

Дотоод шилжих хөдөлгөөний 2000 онд 37.0 байснаа 2005 онд 23.1, 3.12.3 БОЛОВСРОЛ
2010 онд 22.7, 2015 онд 15.3, 2016 онд 39,5, 2017 онд 21,766, 2018
онд 12,896 болж буурсан. Тиймээс цаашдаа орчин үеийн анагаах Дээд боловсролын байгууллагын өнөөгийн байдал: Дээд
ухааны ололтыг ашиглан эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж боловсролын сургалтын үйл ажиллагаа эрхэлж буй 94 байгууллага
нэмэгдэж, чанар нь дээшлэн, нялхсын эндэгдэл буурч, дундаж байгаа үүний 32.6 хувь нь их сургууль, 60.0 хувь нь дээд сургууль,
наслалт 2045 он хүртэл 5 жил тутам ойролцоогоор 0.5-1.5 насаар 3.2 хувь нь коллежийн ангилалд багтаж, 4.2 хувь нь гадаадын салбар
буюу аажмаар нэмэгдэхээр тооцсон байна. сургууль байна. Дээд боловсролын сургалтын 94 байгууллагаас 86
нь Улаанбаатар хотод, 8 нь хөдөө орон нутагт байрлаж байна.
2 017 оны 1-р сард Нийслэлийн захирагч бөгөөд Улаанбаатар хотын 2016-2018 оны хичээлийн жилд их, дээд сургууль, коллежид
захирагчийн зүгээс шилжилт хөдөлгөөнийг түр хязгаарлаж улмаар суралцагчдын тоо 157,138 байгаа ба нийт суралцагчдын 91,798 буюу
2018 оноос ЗГ-ын зүгээс 2020 он хүртэл түр хориглох захирамж 58.4 хувь нь төрийн өмчийн, 65,075 буюу 41.4 хувь нь төрийн бус
гарсан. Улаанбаатар хотын байгаль орчин ба нийгмийн үйлчилгээний өмчийн, 265 буюу 0.2 хувь нь гадаадын салбар сургуульд сурч
дарамттай уялдуулсан энэхүү захирамж түр хугацаанд ч гэсэн албан байна. 2018/2019 оны хичээлийн жилд улсын хэмжээнд ЕБС-ийн нэг
ёсны шилжилт хийхгүй байх боломжийг олгож байна. Гэхдээ энэ багшид 20 хүүхэд ногдож байгаа бол бага ангийн нэг багшид 31
хязгаарлалт нь хязгааргүй хугацаанд үргэлжлэхгүй. хүүхэд ногдож байна.
Нийт суралцагчдын 84.5 хувь нь их сургуульд, 15.1 хувь нь дээд
ДҮГНЭЛТ: сургуульд, 0.3 хувь нь коллежид, 0.2 хувь нь гадаадын салбар
сургуульд суралцаж байгаа ба нийт суралцагчдын 143,684 буюу
Тооцоо судалгааны дүнд 2040 он хүртэл Улаанбаатар хотын хүн 91.4 хувь нь Улаанбаатар хотод, 13,454 буюу 8.6 хувь нь хөдөө орон
амын өсөлт тасралтгүй нэмэгдэх хандлага, таамаглал ажиглагдаж нутгийн сургуулиудад (салбар сургуулиуд ороод) суралцаж байна.
байна. Мөн түүнийг дагасан байгаль, хүрээлэн буй орчны бохирдол, Нийт суралцагчдын 44.2 хувь буюу 69,513 нь Улаанбаатар хотын
амьдралын чанарын доройтол, нийгэм, эдийн засгийн бэрхшээлтэй харьяалалтай, үүнээс бакалавраар суралцагчдын хувьд энэ үзүүлэлт
асуудлууд тулгарсаар байх юм. Тиймээс хүн амын хэт төвлөрлийг 41.4, магистрантурт суралцагчдад 57.8, докторантурт суралцагчдад
сааруулах буюу Улаанбаатар хотын хаяа, дагуул хотуудыг хөгжүүлэх 70.1 хувьтай байна.
замаар хүн амыг тараан суурьшуулж, тэнцвэртэй бүлэг суурингуудын 2017-2018 оны хичээлийн жилд Монгол улсын хэмжээнд
тогтолцоо бүрдүүлэх хөгжлийн үзэл баримтлал – концепц дэвшүүлж сургуулийн өмнөх боловсролын 1435 байгууллага үйл ажиллагаа
байна. явуулж байгаагаас 62 хувь буюу 889 нь нийслэлийн нутаг дэвсгэрт
байрлаж байна. Үүнээс 343нь төрийн өмчийн, 546 нь төрийн бус
3.12.2 ОРОН СУУЦНЫ ХАНГАМЖ өмчийн цэцэрлэг юм.

2018 оны байдлаар гэр хорооллын газар нутаг 10171.1 га талбайд
хотын хүн амын 45,3% буюу 212 008 өрхийн 790290 хүн амьдарч
байна. Улаанбаатар хотын хүн амын 54.7 орчим хувь болох 175
445 өрхийн 654409 хүн инженерийн нэгдсэн шугам сүлжээнд
холбогдсон тохилог нийтийн орон сууцанд амьдарч байна. 2040
онд тэдгээр барилгуудын дундаж нас 90 жил болж, ашиглалтын
шаардлага хангахгүй тул ээлж дараатай буулгаж, дахин төлөвлөж
барилгажуулах шаардлагатай болно.
Зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээр ялангуяа 2000 оноос хойших
хугацаанд хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалт орон сууцны салбарт
түлхүү орсноор орон сууцны барилгажилт эрс нэмэгдсэн. Хөрөнгө
оруулагчид аль болох өндөр орон сууц барьж, ашиг гаргах, сонирхол
их байдгаас орон сууцыг хорооллоор нийгмийн дэд бүтцийн
хангамжтайгаар цогц барихаас татгалзаж, “хотхон” нэртэйгээр

96 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

Зураг 3.33 Цэцэрлэгийн үйлчлэх хүрээ Хүснэгт 3.16 Ерөнхий боловсролын сургуулийн үйлчилгээний
хангамж, 2010 – 2018 он

Онууд Сургуулийн тоо Хамрагдсан хүн амын Багшийн
тоо тоо
2010 - 2011 206 9271
2011 - 2012 206 184595 9335
186706
2012 - 2013 207 9521
2013 - 2014 203 186822 9845
2014 - 2015 213 192324 10119
2015 - 2016 214 202510 10530
2016 - 2017 225 221320 11084
2017- 2018 245 233545 11591
254310

Сурвалж: Нийслэлийн статистикийн газар, 2018

Хүснэгт 3.15 Цэцэрлэгийн үйлчилгээний хангамж, 2010 – 2018он Хүснэгт 3.17 МСҮТ-ийн үйлчилгээний хангамж, 2010 – 2018 он

Үзүүлэлт СӨБ-ын тоо Хамрагдсан хүн амын Багшийн тоо Үзүүлэлт 2010 - 2011 2016-2017 2017- 2018
тоо
2010 - 2011 275 56211 1835 МСҮТ-ийн тоо /төрийн 10 23 53
2011 - 2012 308 59711 2025
2012 - 2013 351 2177 Хамрагдсан хүн амын тоо 18720 19823 19345
2013 - 2014 437 67432 2450
2014 - 2015 503 76785 2515 Сурвалж: Нийслэлийн статистикийн газар, 2018
2015 - 2016 574 83575 2828
2016- 2017 661 95466 3517 2017-2018 оны хичээлийн жилд улсын хэмжээнд нийт 94 их, дээд
2017- 2018 1435 113521 7843 сургууль, коллеж үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас нийслэлийн
261400 нутаг дэвсгэрт 87 нь байрлаж байна. Дээд боловсролын сургалтын
94 байгууллагын 37.2 хувь нь их сургууль, 52.1 хувь нь дээд сургууль,
Сурвалж: Нийслэлийн статистикийн газар, 2018 7.5 хувь нь коллежийн ангилалд багтаж, 3.2 хувь нь гадаадын салбар
сургууль байна. Их, дээд сургууль, коллежид суралцагчдыг аймгаар
2018 оны цэцэрлэгийн тоо хэмжээ 2016 онтой харьцуулахад авч үзвэл, 2018/2019 оны хичээлийн жилд нийт суралцагчдын
250 хувь буюу 861 -р нэмэгдсэн бол хамрагдагчийн тоо 273%-иар 146.0 мянга (92.6 %) нь Улаанбаатар хотод, 3.6 мянга (2.3 %) нь
өсөж үндсэн багшийн тоо 277%-иар нэмэгдсэн байна. Дархан-Уул аймагт, 8.0 мянга (5.1 %) нь бусад аймагт суралцаж
Нийслэлд 2010 онтой харьцуулахад 2018 онд нийт сургуулийн байна. Их, дээд сургууль, коллежийн суралцагчдыг хүйсээр авч
тоо 6,4%-иар өссөн бөгөөд суралцагчдын тоо 11,5%-иар, үндсэн үзвэл, 2000/2001 оны хичээлийн жилд нийт суралцагчдын 53.7
багшийн тоо 20%-иар тус тус өсжээ. (2.5 хүснэгт) мянга (63.2 %) нь эмэгтэй суралцагчид байсан бол 2018/2019 оны
Нормоор тооцсон суурилагдсан хүчин чадлаар 152,180 хүүхдийн хичээлийн жилд энэ үзүүлэлт 93.6 мянга болж, 39.9 мянга (74.3
хүчин чадалтай 225 сургуулиудад 233,545 хүүхэд суралцаж байгаа нь %)-аар өссөн байна.
сургуулиуд нь үндсэн хүчин чадлаасаа 53.5%-иар хэтэрсэн байгааг
харуулж байна. Цаашдаа төрийн өмчийн сургуулийн тоог хамгийн Хүснэгт 3.18 Их дээд сургуулийн үйлчилгээний хангамж, 2010 –
багадаа 50% өсгөх шаардлагатай нь эндээс харагдаж байна. 2018 он
2016-2017 оны хичээлийн жилд нийслэлийн нутаг дэвсгэрт 44
сургалтын байгууллага техникийн болон мэргэжлийн боловсрол Үзүүлэлт 2010 - 2016 - 2017-
олгох сургалт явуулж байна. Үүнд, бие даасан үйл ажиллагаатай 2011 2017 2018
23 мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвөөс гадна 21 их, дээд Их сургуулийн тоо 12
сургууль, коллеж техникийн болон мэргэжлийн боловсрол олгож Дээд сургуулийн тоо 84 29 35
байна. МСҮТ-ийн тоо 2010 онтой харьцуулахад 2.3 дахин өсөөд 54 49
байгаа ба суралцагчдын тоо нь 6% өсжээ.
Гадаадын салбар сургууль 4 4 3
110663 122131 130900
Их сургууль хамрагдсан хүн амын тоо 64401 21288 22500

Дээд сургууль, коллежид хамрагдсан 3000 265 265
хүн амын тоо

Гадаадын салбар сургуульд хамрагдсан
хүн амын тоо

Сурвалж: Нийслэлийн статистикийн газар, 2018

УЛААНБААТАР 2040 97

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

3.12.4 ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ –д ЭМШУИС- ийн лаборатори эмнэлэг байгуулахаар газар олголт
хийгдэж, барилгажилтын ажил нь 2 жил гаруй хугацаанд үргэлжилж
2018 оны байдлаар Нийслэлийн 513мянган ажилтнуудын байгаа нь ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгагдсан ногоон байгууламж
26.9% нь БЗД-т, 21,6% нь СХД-т, 15.2% нь БГД-т, 11.9% нь ХУД-т, бүхий талбайд газар олголт хийхгүй байх гэсэн заалт зөрчигдсөөр
9,3% нь ЧД-т, 10,6% нь СБД-т, 2,81% нь Налайхт, 1,7% Багануурт, байгаагийн жишээ юм.
Багахангай дүүрэгт тус тус байна. 2017 оны байдлаар ажиллах Мэргэжлийн байгууллагын хийсэн судалгаагаар 2010
хүчний тоо 2010 онтой харьцуулахад 40 орчим хувь буюу 323.8 онд Улаанбаатар хотод нийт 202,34 га, нэг хүнд оногдох ногоон
мянгаар өссөн буюу жилд дунджаар 5.7%-иар буюу 43.4 мянгаар байгууламж 1,89 м² орчим байсан бол 2018 оны тооллогоор нийт
өсөж байна. Улаанбаатар хотын алслагдсан дүүргүүдэд арай бага 423.9 га ногоон байгууламж тоологдсон ба нэг хүнд оногдох ногоон
буюу 27 хувиар өсжээ. Монгол улсад бүртгэлтэй нийт 144 913 байгууламж 3,16 м2 болж өссөн байна. 2018 оны тооллогоор
ААНБ-ын 49,3%, аймаг, нийслэлийн хуулийн этгээдийн нийт тоонд Улаанбаатар хотын төвийн 6 дүүрэгт нийт 17 овгийн 37 төрлийн 75
эзлэх хувийг авч үзэхэд, 2011 онд нийт хуулийн этгээдийн 70.0 хувь зүйлийн мод, сөөг тоологдсон байна
нь Улаанбаатар хотод байсан бол 2018 онд 74.3 хувь болж, 4.3
пунктээр нэмэгдсэн байна. Зураг 3.34 Улаанбаатар хотын ногоон байгууламжийн одоогийн
байдал
ЭРЧИМТЭЙ ТАТАЛЦАЛ НӨЛӨӨЛӨЛ
2019 оны 01 сард Улаанбаатар хотын цэцэрлэгжүүлэлтийн мастер
Нийслэлийн эрчимтэй таталцал нөлөөллийн бүсийн зам төлөвлөгөөг баталснаар Улаанбаатар хот нь ногоон байгууламжийн
харилцааны сүлжээ нь улс орны тээврийн зангилааны гол төв анхны ерөнхий төлөвлөгөө буюу анхны бодлогын баримт бичигтэй
Улаанбаатар хотоос бусад аймгуудын төвтэй холбогдсон улсын болсон юм.
чанартай авто зам 7 чиглэлээр Төв аймаг, Багануур, Баганхангай Цэцэрлэгжүүлэлтийн мастер төлөвлөгөөнд нийт 4 стратеги, хотыг
дүүргийн нутаг дэвсгэрээр дайран өнгөрдөг, улсын чанартай авто цэцэрлэгжүүлэх үйл ажиллагаанд баримтлах 6 зарчим, хэрэгжүүлэх
замын 60 хувь нь, орон нутгийн чанартай авто замын 6 хувь нь үйл ажиллагааны 8 чиглэл дэвшүүлсэн байдаг.
хатуу хучилттай байна.
Эрчим хүчний салбарын хөгжлийн хувьд бүсийн нутаг дэвсгэрт Хүснэгт 3.19 2018 оны ногоон байгууламжийн тооллогын нэгтгэсэн
багтаж буй бүх сум, суурин газрууд төвийн эрчим хүчний системд дүн
холбогдсон. Бүсийн хот суурин газруудаас Зуунмод, Багануур,
Багахангайгаас гадна Баянчандмань, Батсүмбэр, Угтаал, Аргалант, Дүүрэг Талбар Овог Төрөл Зүйл Ургамлын Талбай /
Заамар сумын төвүүд төвлөрсөн халаалтын системтэй байна (Зураг тоо, ш м2/
3.25). ХУД 1988 14 32 54 245704
Улаанбаатар хотоос 75 км-с дотогш шатлалд Сэргэлэн, Зуунмод, ЧД 153602 598199
Алтанбулаг, Баянчандмань, Батсүмбэр, Эрдэнэ сумд: БГД 2231 12 26 44 80612 258856
СХД 393568
• 75-100 км-ийн шатлалд Борнуур, Баяндэлгэр, Архуст, Баян, БЗД 1165 11 23 28 73124
Аргалант, Баянцогт сумд СБД 283799 642381
Нийт 1441 14 29 45 166587 1097220
• 100-150 км-ийн шатлалд Мөнгөнморьт, Баянжаргалан, 1003399 1177605
Баянцагаан, Баян-Өнжүүл, Өндөрширээт, Лүн, Баянхангай, 3108 16 34 53 4167829
Угтаал, Цээл, Жаргалант, Сүмбэр сумд
1680 15 32 60
• 200 км түүнээс дээш алслалттай шатлалд Бүрэн, Эрдэнэсант,
Дэлгэрхаан, Заамар сумууд тус тус хамрагдаж байна. 11613

3.12.5 НОГООН БАЙГУУЛАМЖ

Улаанбаатар хотын нэг хүнд ногдох ногоон байгууламжийн
хэмжээ олон улсын стандартын дагуу Улаанбаатар хотыг 2020
он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 оны
хөгжлийн чиг хандлагад заасны дагуу 2020 онд нэг хүнд оногдох
ногоон байгууламжийн хэмжээ 15-20м2 , 2030 онд 30м2 байхаар
нэмэгдүүлж хотын оршин суугчдын эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах
үндсэн эрхийн баталгааг хангана гэсэн зорилт тавьсан байна
2010 онд Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн нь нийт 973 га газарт
байгуулахаар төлөвлөгдсөнөөс 183 га талбайн ерөнхий төлөвлөгөө
хийгдэж, НИТХ-ын 2011 оны 53 дугаар тогтоолоор эхний ээлжийн 30
га талбайн нарийвчилсан зураг, 55 га газрын ногоон байгууламжийн
зураг, төсвийг батлуулж бүтээн байгуулалт эхэлсэн. Үндэсний цэцэрэгт
хүрээлэнгийн талбайд нийтдээ 38,4 га-д 129887 ш мод, сөөг ургаж
байгаа гэсэн урьдчилсан тоо гарлаа. Ботаникийн бичил цэцэрлэгийг
2016 онд 8,4 га-д байгуулж, нийт 10 зүйлийн 6700 ш мод, сөөгийг
тарьсан боловч одоогоор тооллого явуулаагүй тул бодит тоо гарах
боломжгүй байна. Ботаникийн цэцэрлэгийн 32 га талбайгаас 10 га

98 УЛААНБААТАР 2040

НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 3

А. СТРАТЕГИЙН ЧИГЛЭЛ: ногоон байгууламжийн ажлыг хийж гүйцэтгэж байна. Одоогоор
Стратегийн чиглэл: 1 Хууль эрх зүйн орчныг сайжруулж, хэрэгжүүлэх хүрээлэнд 24 зүйлийн 123187 ширхэг мод, сөөг 98,8 хувтай ургаж
оновчтой тогтолцоог бий болгох байгаа бөгөөд энэ нь Улаанбаатар хотын ногоон байгууламжийн
Стратегийн чиглэл: 2 Хотыг цэцэрлэгжүүлэх санхүүгийн тогтвортой 23 хувийг эзэлж байна. Ботаникийн бичил цэцэрлэгийг 2016 онд
эх үүсвэрийг бий болгох 8,4 га-д байгуулж, нийт 10 зүйлийн 6700 ш мод, сөөгийг тарьсан
Стратегийн чиглэл: 3 Ногоон байгууламжийг хамгаалж, өргөжүүлж, боловч одоогоор тооллого явуулаагүй тул бодит тоо гарах
өөрийн улсад зохицсон технологи, инновацийн ололтыг нэвтрүүлэх боломжгүй байна. Ботаникийн цэцэрлэгийн 32 га талбайгаас 10
Стратегийн чиглэл: 4 Хотын ногоон байгууламжийн талаарх иргэд, га –д ЭМШУИС- ийн лаборатори эмнэлэг байгуулахаар газар
олон нийтийн мэдлэг боловсролыг сайжруулах олголт хийгдэж, барилгажилтын ажил нь 2 жилд гаруй хугацаанд
үргэлжилж байгаа нь ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгагдсан ногоон
Б. ХОТЫГ ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД БАРИМТЛАХ байгууламж бүхий талбайд газар олголт хийхгүй байх гэсэн заалт
6 ЗАРЧИМ: зөрчигдсөөр байгаагийн жишээ юм.
• Амьдрах орчны чанарыг хот төлөвлөлтийн нормативд хүргэхийн

тулд хуулийг мөрдүүлэх үйл ажиллагааг оновчтой зохион Зураг 3.35 Улаанбаатар хотын ногоон байгууламж, цэцэрлэгт
байгуулах
• Газрын ангилал, бүртгэлийг сайжруулах, модны тооллого хүрээлэнгийн хүртээмж
бүртгэлийг чанаржуулж, экологийн үнэлгээтэй болох
• Иргэд, аж ахуй нэгж, байгууллагууд нь хотын газар нутагт газрыг
ашиглаж байгаагийн хувьд ногоон байгууламж, цэцэрлэгжсэн
талбайг байгуулах үйл ажиллагаанд хүлээх үүргийг нарийвчлан
тодорхой болгох
• Тулгамдаж буй асуудлыг дотоодын нөөц боломжид тулгуурлан
шийдвэрлэж, хөгжих
• Иргэн хувийн хэвшлийн санал санаачлагад тулгуурлах
• Бүх шатанд хамтын ажиллагаа, оролцоонд тулгуурласан аргыг
ашиглах

В. ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ 8 ЧИГЛЭЛ:

1. Суурьшил байгуулах бүсийн хязгаарыг тогтоох замаар
байгалийн унаган төрх бүхий газруудыг хамгаалах Үүнд:
Уулын орой, толгодыг тохижуулах, Улиастай голын хөндийг
хотын тусгай хамгаалалтын бүсэд авах

2. Хотын уст, намагтай хэсгүүдийг хамгаалж, тохижуулах.
Хотын стратегийн цэгийг тодорхойлж, гудамж замын шинэ
сүлжээг бий болгох замаар хотын имижийг бүрдүүлэх,

3. Мод үржүүлгийн газар байгуулж, суулгацын нөөцтэй болох

4. Газар ашиглаж эзэмшиж буй иргэн аж ахуйн нэгжүүдээр
газрыг ашиглахдаа цэцэрлэгжсэн талбай байгуулж,
тохижуулах хуулиар хүлээсэн үүргийг нь хангуулах оновчтой
механизмтай болох

5. Томоохон хөрөнгө оруулалтын төслүүдийг эхлүүлэх

6. Ногоон байгууламжийн мэдээллийн баазыг бий болгож,
экологи эдийн засгийн үнэлгээг хийлгэх

7. Хотын бусад хөрөнгө оруулалтын төслүүдтэй уялдсан
бодлогыг явуулах

8. Иргэдийн боловсролыг сайжруулах цогц арга хэмжээ авах
зэрэг үйл ажиллагааны чиглэлүүдийг тодорхойлсон байна.

Мөн Улаанбаатар хотын 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий
төлөвлөгөө 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага баримт бичигт
тусгагдсаны дагуу 2010 онд Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн
Техник Эдийн Засгийн Үндэслэл, хөрсний иж бүрэн судалгаа,
байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээг шинээр
хийж, үүнд 22 төрлийн мод сөөгийг тарих дүгнэлтийг гаргасны дагуу

УЛААНБААТАР 2040 99

3 НЭМЭЛТ СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ, ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Хүснэгт 3.37 Цэцэрлэгжүүлэлтийн мастер төлөвлөгөөнд нэг хүнд оногдох ногоон байгууламжийн одоогийн байдал дүүргээр

д/д Үзүүлэлт Сүхбаатар Чингэлтэй Баянгол Дүүргийн нэрс Баянзүрх Хан-Уул Нийт
112,435 124,930 268,609 117,863 1,075,649
ХҮН АМЫН ТОО 4.6 1.4 214,278 Сонгино- 2.2 3.6
4.0 0.6 3.3 хайрхан 2.0 3.1 2.3
ДУНДАЖ 2.0
0.87 0.43 237,533 0.36 2.17
1 НИЙТИЙН ХЭРЭГЦЭЭНИЙ 0.3 0.7
НОГООН БАЙГУУЛАМЖ 3.08 0.21 1.63 0.96
- - 2.9 0.3 - - 1.31
1.1 Гудамж зам талбайн ногоон -
байгууламж 0.6 0.8 0.75 0.23 0.2 0.5
0.3
1.2 Олон нийтийн зориулалттай - - 2.20 0.07 - -
ногоон байгууламж - - -
- - - - -
1.3 Байгалийн ногоон бүс - - 0.3 - - -
-
2 ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН НОГООН 0.6 0.8 -- 0.2 0.5
БАЙГУУЛАМЖ 0.3
--
2.1 Голын хязгаарлалтын бүсийн --
ногоон байгууламж
0.3 -
2.2 Ойтой газар, ой тэлэн ургах нөөц
газрын ногоон байгууламж

2.3 Булаг, хамгаалалтын бүсийн хамт

2.4 Түүх, соёлын дурсгалт газрууд,
хамгаалалтын бүсийн ногоон
байгууламж

Хүснэгт 3.38 Одоо байгаа нэг хүнд оногдох ногоон байгууламжийн хэмжээг 2030 онд хүргэх зорилт

д/д Үзүүлэлт Сүхбаатар Чингэлтэй Баянгол Дүүргийн нэрс Баянзүрх Хан-Уул Нийт
156,545 158,223 193,195 Сонгино- 356,062 236,419 1,400,100
ХҮН АМЫН ТОО /2030 он / 52.0 90.1 14.0 хайрхан 102.5 126.3
45.9 89.5 12.5 299,656 83.0 87.6 96.1
ДУНДАЖ 3.3 6.2 143.6 8.2 77.2
26.7 57.1 3.1 113.7 8.6 30.9 11.2
1 НИЙТИЙН ХЭРЭГЦЭЭНИЙ 15.9 26.2 48.5 42.4
НОГООН БАЙГУУЛАМЖ 6.1 0.6 8.9 28.7 39.1 38.7 23.6
5.2 0.6 0.5 35.3 38.7 18.9
1.1 Гудамж зам талбайн ногоон - - 1.5 77.5 19.5 - 16.8
байгууламж 7.5 1.8
0.9 0.8 0.9 30.0 19.3 0.5
1.2 Олон нийтийн зориулалттай 0.3
ногоон байгууламж - 21.5 -

1.3 Байгалийн ногоон бүс 8.4

2 ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН НОГООН 0.3 - 0.2
БАЙГУУЛАМЖ

2.1 Голын хязгаарлалтын бүсийн
ногоон байгууламж

2.2 Ойтой газар, ой тэлэн ургах нөөц
газрын ногоон байгууламж

2.3 Булаг, хамгаалалтын бүсийн хамт

2.4 Түүх, соёлын дурсгалт газрууд,
хамгаалалтын бүсийн ногоон
байгууламж

100 УЛААНБААТАР 2040