แนวคิดทฤษฎีทางรัฐศาสตร์

แนวคดิ ทฤษฎีทางรฐั ศาสตร

ประไพศริ ิ สนั ติทฤษฎกี ร
รวบรวมและเรยี บเรียง

๒๕๕๘

แนวคิดทฤษฎที างรฐั ศาสตร

ISBN : 978 – 616 – 374 – 857 - 7

ผ*เู รียบเรียง : ประไพศริ ิ สันติทฤษฎกี ร

ที่ปรกึ ษา : ผศ.ดร.เทพประวณี จนั ทรแรง

: ดร.ภูมนิ ทร สนั ตทิ ฤษฎีกร

: ผศ.อภิรมย สดี าคาํ

: ผศ.ประเสริฐ ปอนถ่ิน

ตรวจและพสิ ูจนอักษร : ดร.ภมู ินทร สันติทฤษฎีกร

จดั รูปแบบ : พระสถิตย โพธิญาโณ (โพธหิ์ ลา* )

พิมพคร้ังท่ี : 1 / 255๘

จํานวน : 1,000 เลมB

พมิ พที่ : โรงพิมพพงษสวัสดก์ิ ารพมิ พ

1๑๗/๑๑ ถ.ริมคลองชลประทาน

ต.สุเทพ อ.เมืองเชียงใหมB จ.เชียงใหมB 50200

โทร. 0๘๑-๙๖๐๑๖๔๕ ,0๘๑-๙๕๐๒๘๐๘

คํานิยม

หนังสือ “แนวคิด ทฤษฎี ทางรัฐศาสตร#” เล'มนี้ เป+นหนังสือท่ีผู/เขียนหรือเรียบเรียง คือ อาจารย#
ประไพศิริ สันติทฤษฎีกร ได/ใช/ความร/ูความสามารถและความพยายามเขียนจากประสบการณ#การสอนใน
รายวิชาที่เกี่ยวข/องน้ี และได/กล่ันองค#ความร/ูในการสอน ซึ่งได/อ'านดูเน้ือหาสาระด/านในเล'มแล/วทําให/ได/รับ
ความร/ู ความเข/าใจเกี่ยวกับแนวคิด ความหมาย รูปแบบ และลักษณะของการเมืองการปกครองในแง'มุม
ต'างๆ ของระบอบประชาธิปไตยได/เป+นอย'างดี และผู/เขียน/เรียบเรียงได/สอดแทรกหลักพุทธธรรมใน
พระพุทธศาสนาอันเปน+ หลกั ธรรมาธปิ ไตยทมี่ สี ว' นเก่ียวขอ/ งกับหลกั การปกครองในระบอบประชาธปิ ไตย

ในเชิงของแนวความคิด ผู/เขียนได/นําความร/ูที่เป+นวัฒนธรรมด/านการเมืองและทฤษฎีเกี่ยวกับภาวะ
ผ/ูนําตลอดจนถึงแนวคิดเกี่ยวกับการเลือกตั้ง การกระจายอํานาจของท/องถ่ินท่ีเน/นการมีส'วนร'วมของ
ประชาชน ให/มีส'วนในการบริหารจัดการองค#กรได/อย'างมีประสิทธิภาพ หนังสือเล'มน้ี จึงเป+นแหล'งความร/ูท่ี
จะเตมิ ความบกพรอ' งของระบอบการเมอื งการปกครองในประเทศไดเ/ ป+นอย'างดี

ผมจึงขอชมเชยในความพยายาม สรรสร/างผลงานของ อาจารย#ประไพศิริ สันติทฤษฎีกรท่ีได/เขียน
หนังสืออันทรงคุณค'าเล'มนี้ไว/เป+นแหล'งเรียนรู/ในวงการศึกษาต'อไป หวังใจเป+นอย'างยิ่งว'าจะได/อ'านหนังสือท่ี
เกดิ จากการสร/างสรรผลงานของอาจารย#ในเลม' อ่นื ๆต'อไป

ศาสตราจารย# ดร.ธเนศวร# เจริญเมือง
อดตี หวั หนา/ สาขาวิชารฐั ศาสตร# มหาวิทยาลยั เชยี งใหม'

คํานยิ ม

อาจารย#ประไพศิริ สันติทฤษฎีกร อาจารย#ประจําหลักสูตรสาขาวิชารัฐศาสตร# คณะ
สังคมศาสตร# มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยา วิทยาเขตเชียงใหม'

ได/มคี วามพยายามและตั้งใจเป+นอย'างย่ิง ในการรวบรวมและเรียบเรียงหนังสือเล'มนี้ ซึ่งมีช่ือว'า
“แนวคิด ทฤษฎี ทางรัฐศาสตร” เพื่อประกอบการทําผลงานตําแหน'งทางวิชาการ ซ่ึงหนังสือเล'มนี้มีเนื้อหา
สาระสาํ คัญเกี่ยวกับแนวคิด ทฤษฎีและหลกั การต'างๆทางดา/ นรฐั ศาสตร#

หวังว'าหนังสือเล'มนี้จะเป+นประโยชน#อย'างยิ่งสําหรับผู/ท่ีมีความประสงค#ที่ต/องการศึกษา ค/นคว/า
เพอื่ จดั ทํารายงาน การทาํ งานดา/ นวจิ ัย และงานอน่ื ๆทเี่ กีย่ วข/อง ตามความมุ'งหวังของผู/รวบรวม เรียบเรียงที่
ได/ตง้ั จติ ไวเ/ พ่อื เปน+ วิทยาทาน

ขอแสดงความช่ืนชมและยินดีกับอาจารย#ประไพศิริ สันติทฤษฎีกร มา ณ โอกาสนีด้ /วย

ผศ.อภิรมย# สดี าคํา
หวั หน/าสาขาวิชารฐั ศาสตร# คณะสังคมศาสตร#
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั วิทยาเขตเชยี งใหม'

คาํ นาํ

ในการศึกษาเชิงวิชาการดา/ นต'างๆ ซึ่งรวมถึงด/านสังคมศาสตร# ผ/ูศึกษาจําเป+นต/องศึกษาค/นคว/า
เพื่อแสวงหาสาระที่สําคัญๆของศาสตร#ด/านต'างๆในลักษณะทั่วไปเพ่ือให/ได/รับความรู/หรือในลักษณะของการ
จดั ทํารายงาน และการทํางานวิจัย ตลอดทั้งงานในลักษณะอื่นๆท่ีเกี่ยวข/อง ผู/ศึกษาต/องทําความเข/าใจในจุด
นํารอ' งหรือกล'าวเกร่ิน อันเปน+ พ้ืนฐานเบ้อื งตน/ ซง่ึ อาจเปรยี บเสมือนว'าเป+นสะพานเชื่อมโยง ซ่ึงจะนําพาท'าน
เข/าไปสูแ' วดวงแหง' ศาสตร#ตา' งๆท่ลี 'มุ ลกึ ทแ่ี ต'ละทา' นประสงคจ# ะทราบ อย'างเปน+ ระบบ

ซึ่งหนังสือเล'มน้ี ได/กล'าวถึงประเด็นแหล'งที่มาของบรรดา ทฤษฎี แนวคิด กฎเกณฑ# ระเบียบ
และแนวทางปฏิบัติ ทางด/านรัฐศาสตร# ซ่ึงเหมาะสําหรับผ/ูที่มีความประสงค#จะศึกษา ค/นคว/า วิจัย หรือ
แสวงหาคําตอบให/แก'ข/อกังขา ความคาดหวัง และความปรารถนาฯของตน ซ่ึงการตั้งประเด็นเพ่ือการศึกษา
คน/ ควา/ และวจิ ยั ฯ ของแต'ละคน อาจมคี วามแตกต'างกนั เชน' ;

1. มนุษยซ# ่ึงเป+นเสมือนสัตว#สังคม (Social Animals) จะต/องใช/หรือควรใช/วิถีดํารงชีพอยู'ร'วมกัน
ระหวา' งตนกบั สมาชกิ ในครอบครัว ในหม'ูบา/ น ตาํ บล อาํ เภอ จงั หวดั รัฐ ภมู ิภาค ประเทศ และสังคมโลก
อย'างไร

2. การพัฒนาวิถีดํารงชีพของมนุษย# ควรดําเนินการในด/านการสร/างเสริมป[จจัยเคร่ืองยังชีพ
รวมทัง้ ปจ[ จัยด/านสิง่ แวดลอ/ มตา' งๆอย'างไร

3. มนุษย# ท้ังที่เป+นส'วนป[จเจกบุคคลกับส'วนสังคมต'างมีจุดมุ'งหมาย ที่จะให/การให/บริการด/าน
ต'างๆในรัฐ มีประสิทธิภาพ และประสิทธิผลย่ิงข้ึน เพื่อให/การดําเนินวิถีแห'งการดํารงชีพ มีความผาสุกให/
มากกวา' ที่เปน+ อยู' ซึง่ มักจะเสนอแนะและเรียกรอ/ งใหม/ ีการพฒั นาดา/ นบรกิ ารต'างๆอยเ'ู สมอ

4. จากการที่มนุษย#เป+นสัตว#สังคม มีธรรมชาติของการใช/ชีวิตอยู'เป+นครอบครัว เป+นกล'ุม เป+น
สังคม จนถึงสังคมที่ใหญ'ในระดับโลกซ่ึงต'างกําหนดให/มีระบบและระดับของการบริหารสาธารณกิจที่นิยม
เรยี กกนั วา' “องคก# ร” บ/าง “องค#การ” บา/ งฯ และหน'วยทั้งหลายด/งกล'าวต'างมีบุคลากรที่อยู'ในฐานะแตกต'าง
กนั จาํ นวนมากบา/ ง น/อยบ/าง ซ่งึ แตล' ะหน'วยต'างกม็ ี กฎ ระเบียบ และหลักการ เพ่ือใช/เป+นแนวทางแห'งการ
บริหาร ประจําหนว' ยของตน

5. การบริหารขององคก# ร หรือองค#การเหล'านี้ มิได/เกิดความราบร่ืนเสมอไป ในบางครั้งภาวะแห'ง
ความไม'ราบรื่นอาจปรากฏผลกระทบต'อหน'วยงานเป+นส'วนรวม แต'ในบางคร้ังภาวะแห'งความไม'ราบรื่นอาจ
ปรากฏผลกระทบตอ' สมาชิกของหนว' ยงานเปน+ บางส'วน หรือบางราย

ดว/ ยเหตนุ ้ี ข/อกังขา ความคาดหวัง ความต/องการ ตลอดทั้งข/อเรียกร/องในประเด็นใดประเด็น
หนึ่ง หรอื ในหลายๆประเดน็ จึงเกิดขนึ้ ในสํานกึ ของหนว' ยงาน สมาชกิ ในหนว' ยงานบางราย หรือบางกล'ุมใน
ทาํ นองวา'

1) เพราะเหตุใดส่งิ นจ้ี ึงเปน+ เชน' น้ี ทาํ ไมไม'เปน+ เช'นนั้น
2) เพราะเหตใุ ดองคก# ารน้ันไมเ' ปน+ เช'นน้ัน ทาํ ไมจงึ เปน+ เชน' นี้ และ
3) เพราะเหตใุ ดจงึ เกิดป[ญหาอุปสรรคในสิ่งน้นั ส่งิ น้ี และจะแก/ไขไดอ/ ยา' งไร เปน+ ตน/

จึงเกิดมีความตอ/ งการในการศกึ ษาในเชงิ วเิ คราะหเ# จาะลึก หรือการวิจัยในเชิงวิชาการติดตามมา
ในแงม' มุ ตา' งๆมากมาย

การศึกษาในวิถีดังกล'าว จําเป+นต/องอาศัยบรรดาคําสอน ทฤษฎี แนวคิด หลักการ กฎ และ
ระเบยี บฯทเี่ กีย่ วข/องจากแหล'งความรู/อันน'าเชื่อถือ เช'น หลักขององค#ศาสดา นักปราชญ# นักทฤษฎี นักคิด
ผ/ูเช่ียวชาญ และบุคคลซ่ึงมีความสําคัญ และโดดเด'นในสังคม เป+นแหล'งอ/างอิง ซึ่งผู/เรียบเรียงได/พยายาม
รวบรวมหลักการตา' งๆเหลา' น้นั มาเรียบเรียงไว/แลว/ ในหนังสือเลม' น้ี

อ.ประไพศริ ิ สนั ติทฤษฎีกร
อาจารย#ประจาํ หลักสูตรสาขาวิชารัฐศาสตร#
มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั วทิ ยาเขตเชยี งใหม'

พ.ศ. 2557

สารบัญ หน/า
๑
บทท่ี 1 แนวคดิ เก่ียวกับการเมืองการปกครอง ๑
1.1 ความหมายของการเมืองการปกครอง 2
1.2 รปู แบบการปกครอง 5
1.3 การปกครองในระบอบประชาธปิ ไตย 6
1.4 ลักษณะการปกครองระบอบประชาธิปไตย 9
9
บทท่ี 2 ทฤษฎีเกีย่ วกบั ประชาธปิ ไตย ๑0
2.1 ประชาธิปไตยตามแนวพระวนิ ยั ป]ฎก ๑๒
2.2 ประชาธปิ ไตยตามแนวพระสตุ ตนั ตปฎ] ก
2.3 ทฤษฎเี ก่ียวกบั ประชาธิปไตย ของอดีตประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกา ๑3
อับราฮัม ลนิ คอล#น (Abrahum Lincoln) 17
2.4 ความหมายของประชาธิปไตย 26
2.5 หลกั การทางประชาธปิ ไตย 3๑
2.6 อุดมการณ#ทางประชาธิปไตย 3๑
33
บทท่ี 3 แนวคิดเกย่ี วกบั วัฒนธรรมทางการเมือง 34
3.1 ความหมายเก่ียวกบั วฒั นธรรมทางการเมือง (Political Culture) 37
3.2. ลักษณะสําคัญของวฒั นธรรมทางการเมือง 37
3.3 รูปแบบของวัฒนธรรมทางการเมือง 39
3.4 ประเภทของวัฒนธรรมทางการเมอื ง 40
3.5 วฒั นธรรมทางการเมืองของไทย 42
3.6 องค#ประกอบวฒั นธรรมประชาธปิ ไตย 46
3.7 ลกั ษณะวฒั นธรรมทางการเมืองแบบประชาธิปไตย 46
3.8 บคุ ลิกภาพประชาธปิ ไตย 46
53
บทท่ี 4 ทฤษฎีเกี่ยวกับภาวะผู*นาํ 56
6.1 ความหมายเกี่ยวกับภาวะผูน/ าํ 61
6.2 ทฤษฏีเก่ียวกบั ภาวะผูน/ าํ 61
6.3 ประเภทของผ/นู ํา 63
6.4 คณุ ลักษณะผูน/ ําที่พึงประสงค# 64
67
บทที่ 5 แนวคดิ เกย่ี วกับการเลือกตั้ง 69
5.1 ความหมายของการเลอื กตั้ง
5.2 ประเภทของการเลือกต้ัง
5.3 ความสาํ คญั ของการเลอื กตั้ง
5.4 ความหมายของการเลอื กตั้ง
5.5 ความสาํ คัญของการเลือกตง้ั

บทท่ี 6 แนวคิดเกี่ยวกับการกระจายอํานาจ และท*องถนิ่ 74
6.1 ความหมายของการกระจายอาํ นาจ 74
6.2 หลักในการกระจายอํานาจ 76
6.3 ลกั ษณะการกระจายอํานาจ 78
6.4 ความหมายของการปกครองท/องถิ่น 80
6.5 วตั ถปุ ระสงค#ของการปกครองท/องถิน่ 82
6.6 ความสาํ คัญของการปกครองท/องถิน่ 82
6.7 องค#ประกอบของการปกครองท/องถิ่น 84
86
บทท่ี 7 การมสี BวนรBวมทางการเมอื งของสตรี 88
7.1 ความหมายการมีส'วนร'วมทางการเมือง 89
7.2 รูปแบบการมสี 'วนรว' มทางการเมือง 92
7.3 ป[จจยั ที่มอี ิทธิพลตอ' การยอมรับบทบาทการมสี ว' นรว' มทางการเมอื งของสตรี 93
7.4 การมสี ว' นร'วมทางการเมืองของสตรีในประเทศไทย 96
7.5 ปญ[ หาและอปุ สรรคในการมีสว' นร'วมทางการเมืองของสตรี ๑0๐
๑0๐
บทท่ี 8 แนวคดิ เก่ยี วกับการบริหารและบริการ 103
8.1 ความหมายการบรหิ าร ๑06
8.2 ยุคของการพฒั นาการบริหาร ๑08
8.3 กระบวนการบรหิ ารจัดการ ๑10
8.4 องคป# ระกอบของการบรหิ าร ๑11
8.5 ความหมายของการบริการ ๑12
8.6 ความสาํ คญั ของการบรกิ าร ๑14
8.7 หลักการใหบ/ ริการ 120
8.8 การพฒั นาการบริการ ๑20
๑21
บทที่ 9 แนวคิดเกี่ยวกบั รัฐสวัสดกิ าร ๑22
9.1 ความหมายของรัฐสวสั ดกิ าร ๑24
9.2 หลักการและการดําเนินงานของรัฐสวัสดิการ 125
9.3 ประวัติความเปน+ มาของรฐั สวัสดกิ าร 129
9.4 บทบาทหนา/ ที่ของภาครัฐในระบบรฐั สวัสดกิ าร 129
9.5 รัฐสวสั ดกิ ารกบั สงั คมสวสั ดิการ 123-137
9.6 ความสาํ คญั ของรฐั สวสั ดิการ
9.7 รูปแบบของรฐั สวสั ดิการ

บรรณานุกรม

1

แนวคิด - ทฤษฎที างวชิ าการดานรัฐศาสตร

วาดวยการเมืองการปกครอง

เปนแนวคิดทฤษฎีที่สําคัญซ่ึงเกี่ยวของกับการศึกษาในสาขารัฐศาสตร% อันประกอบดวยบรรดาทฤษฎี
แนวคิด หลักการ ตลอดทั้งกฎเกณฑ%ท่ีปราชญ%ผูรอบรู นักทฤษฎี นักคิด ตลอดทั้งองค%กรต/างๆไดเคยปรารภให
ทัศนะ และกําหนดไวเพื่อใชเปนแนวทางในทางการเมือง การปกครอง ตลอดทั้งการบริหารจัดการในส/วนที่
เกี่ยวของ ต/างมีปรากฏอย/ูในแหล/งวิชาการต/างๆมากมาย ซึ่งผูเรียบเรียงไดศึกษา คนควา มารวมไว เพ่ือใหผู
ศึกษา ผูใฝ9รูไดรับประโยชน%และประหยัดเวลาในการคนหาแนวคิด ทฤษฎีดังกล/าวไปใชใหเปนประโยชน%ทาง
การศกึ ษาตอ/ ไป;

บทที่ 1
แนวคิดเก่ียวกับการเมืองการปกครอง

แนวคิดท่ีนํามาอางอิงเกี่ยวกับการเมืองการปกครอง มีอยู/หลายแนวคิดดวยกันทั้งชาวไทยและชาว
ต/างประเทศ เช/น แนวคิดเก่ียวกับการเมือง ของ วิชัย ตันศิริ แนวคิดเกี่ยวกับการเมืองของแมกซ%เวเบอร% (Max
Weber) แนวคิดของ จํานง อดิวัฒนสิทธิ์และคณะ แนวคิดของ สุขุม นวลสกุล ซ่ึงผูเรียบเรียงขอนําเสนอ
แนวคิดเก่ยี วกับการเมืองการปกครอง ดงั นี้

1.1 ความหมายของการเมอื งการปกครอง

การเมืองการปกครองเปนคํานิยามของพฤติกรรมทางสังคมที่สังคมใชเปนกลไกใหอยู/กันไดอย/างเปน
ระบบระเบียบไม/ใหเกิดความวุ/นวาย มีนักวิชาการหลายท/านไดใหความหมายของการเมืองการปกครองซ่ึงมี
รายละเอยี ดดังนี้

วิชัย ตันศิริ ไดใหความหมายของการเมืองไวว/า “การเมืองในบริบทของสังคมไทยอาจ เปนคําที่ส่ือ
ความหมายไปในทางลบ การเล/นการเมือง เปนกิจกรรมสําหรับคนบางกลุ/มที่เรียกว/านักการเมือง ซึ่งในอดีตท่ี
ผ/านมากม็ ีภาพลักษณ%ในทางลบมากกว/าในทางบวกแมรัฐมนตรีบางคนก็จะพูดอย/ูเสมอว/า ผมไม/ใช/นักการเมือง
หรือไม/เล/นการเมือง ผมเปนนักบริหาร แต/ในพฤติกรรมของท/านโดยแทจริงแลว เปนการเมือง โดยตลอด ใน
สังคมไทยจนกระท่ังไม/นานมานี้ การเมืองจึงเปนอาชีพท่ีปKญญาชนพึงเหินห/าง แมจะไม/ถึงตองหาม การเรียน
การสอนในหองเรียนก็พยายามหลีกเลี่ยงหัวขอทางการเมืองมาโดยตลอด เมื่อสังคมไทยเปนเช/นน้ี จะหวังว/า
การเมืองจะพัฒนาจึงหวังไดยากเพราะฉะนั้นในเบื้องตนเราควรทําความเขาใจกันเสียก/อนว/า “การเมืองคือ
อะไร” และการเมืองในความหมายทแ่ี ทจรงิ มสี ว/ นสําคัญตอ/ ชวี ติ ประจําวันของเราอย/างไร”1

1วิชยั ตันศริ ิ, ววิ ัฒนาการของระบอบประชาธิปไตย, (กรุงเทพมหานคร : จฬุ าลงกรณ%มหาวิทยาลัย, 2548), หนา
13.

2

แมกซเวเบอร (Max Weber) เปนนักคิดคนสําคัญของเยอรมนี และมีความสําคัญต/อการศึกษาดาน
สังคมศาสตร%ในยุคสมัยใหม/ ไดใหความหมายทางการเมืองไวว/า “ชุมชนหรือองค%กรทางสังคมใดจะเรียกว/า
“ชุมชนการเมือง” ก็ต/อเม่ือมีการบังคับใชคําส่ังขององค%กรหรือชุมชนการเมืองนั้น ๆ อย/างต/อเน่ืองภายในอาณา
เขตแห/งดินแดนใดแห/งหน่ึงดวยการใชพละกําลังอํานาจหรือการขู/ว/าจะใชอํานาจ โดยเจาหนาที่ฝ9ายบริหาร จะ
เหน็ ไดว/า ความสัมพันธด% านอํานาจเปนจุดเนนเช/นกันในแนวทางของ เวเบอร% แมกซ% แต/จุดเนนพ/ุงเขาไปท่ีอํานาจ
บังคับบัญชาและท่ีเปนมิติใหม/คือ เร่ืองของอาณาเขตดินแดนซ่ึงเปนแนวทางใหม/ของ เวเบอร% แมกซ% ท้ังนี้
เพราะเวเบอร% คดิ ถงึ รัฐตลอดเวลา เมือ่ กลา/ วถึงชมุ ชนและองค%กรสังคมทางการเมือง”2

จํานง อดิวัฒนสิทธ์ิ และคณะไดใหความหมายของการเมืองไวว/า “การเมืองเปนกิจกรรมทางสังคม
หรือความสัมพนั ธ%ทางสังคมท่ีเก่ียวของกับอํานาจสังคมมีแบบแผนต/าง ๆ ท่ีเกี่ยวกับกิจกรรมหรือความสัมพันธ%
ทางอาํ นาจ เช/นแบบแผนทกี่ าํ หนดวา/ ใครเปนผมู อี ํานาจ การทจี่ ะไดอํานาจมีกฎเกณฑ%วิธีการอย/างไร มีการแบ/ง
สรรอํานาจกันอย/างไร มีวิธีและขอบเขตในการใชอํานาจอย/างไร ตลอดจนแบบแผนในการสืบทอดหรือ
เปลี่ยนแปลงอํานาจ แบบแผนเหล/าน้ีเรียกว/า สถาบันการเมือง ซ่ึงนักสังคมวิทยา ถือว/าสถาบันทางการเมือง
เปนสว/ นหนึง่ ของการจดั ระเบียบทางสงั คมในฐานะเปนวธิ กี ารควบคุมทางสังคมอย/างเปนทางการ”3

สุขุม นวลสกุล ไดใหความหมายของการเมืองไวว/า “การเมืองการปกครองนั้นมีความหมายทาง
รัฐศาสตร%แตกต/างกัน การเมืองหมายถึงเร่ืองเก่ียวกับการแข/งขันเพื่อหรือการแสวงหาอํานาจซ่ึงส/งผลกระทบ
ต/อสังคมทั้งสังคมหรือส/วนใหญ/ของสังคม ส/วนการปกครองมีความหมายเกี่ยวกับการบริหารวางระเบียบ
กฎเกณฑส% ําหรบั สงั คมเพ่ือใหสังคมสงบสุข อย/างไรก็ตามการเมืองและการปกครองก็มีความเก่ียวของเชื่อมโยง
กัน เพราะการปกครองหรอื การบริหารวางระเบยี บกฎหมายเพื่อใหเกิดบําบัดทุกข%บํารุงสุขน้ัน จําเปนตองอาศัย
อาํ นาจคือการเมอื งจงึ จะดําเนินการไดสาํ เร็จ เพราะฉะน้ันการศึกษาเรื่องการเมืองการปกครองจึงหมายถึงการศึกษาเก่ียวกับ
องคก% รทใี่ ชอํานาจและระเบียบกฎเกณฑก% ารบริหาร”4

สรุป การเมืองการปกครอง (Politics) หมายถึง ภารกิจใดๆ ท่ีเก่ียวของกับรัฐหรือเมืองเปนเร่ืองที่เก่ียวกับ
การใชอํานาจในการปกครองหรือหาวิธีการในการปกครองผูคนในสังคมใหอย/ูร/วมกันได การเมืองและการปกครองมี
ความเก่ียวของเชื่อมโยงกัน เพราะการปกครองหรือการบริหารวางระเบียบกฎหมายเพื่อใหเกิดบําบัดทุกข%บํารุงสุข
นั้น จําเปนตองอาศัยอํานาจคือการเมืองจึงจะดําเนินการไดสําเร็จ ดังนั้นการเมืองการปกครองจึงเปนเรื่องจําเปน
สาํ หรบั สงั คมมนุษย%

1.2 รปู แบบการปกครอง

นับต้ังแต/อดีตกาลเปนธรรมเนียมท่ีจะแบ/งรัฐออกเปนหลายประเภท โดยใชรูปแบบการปกครองเปน
เกณฑ% ซงึ่ มีนกั วชิ าการใหความเห็นไวดงั น้ี

2Max Weber, Theory of Social Economic Organization, อางใน วิชัย ตันศิริ, วิวัฒนาการของระบอบ
ประชาธปิ ไตย,(กรุงเทพมหานคร :จฬุ าลงกรณม% หาวิทยาลยั , 2548), หนา 13.

3จํานง อดิวัฒนสิทธ์ิ และคณะ,สังคมวิทยา, พิมพ%ครั้งที่ 10, (กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ%
มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร%, 2545), หนา 87-88.

4สุขุม นวลสกุล,การเมืองและการปกครองไทย, (กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ%มหาวิทยาลัยรามคําแหง, 2544),
หนา 1.

3

สนธิ เตชานันทไดกลา/ วถงึ การแบ/งประเภทการปกครองของอริสโตเติล (Aristotle)ไวว/า “เปนการ
แบ/งรูปแบบการปกครองออกเปนประเภทต/างๆ ในลักษณะที่ไม/แตกต/างจากเพลโตเท/าใดนัก ดังปรากฏใน
หนังสือชื่อ การเมือง (Politics) เล/ม 4 โดยอริสโตเติลใชจํานวนคนที่ทําหนาที่เปนผูปกครองและวัตถุประสงค%
ของการปกครองเปนเกณฑ%ในการพิจารณา

1) การปกครองโดยคน ๆเดียว การปกครองรูปแบบนี้แบ/งออกไดเปน 2 ชนิด คือราชาธิปไตย
(monarchy) เปนการปกครองโดยคน ๆเดียว และปกครองเพื่อผลประโยชน%ของคนส/วนใหญ/ ทรราชย%(tyranny)
เปนการปกครองโดยคน ๆเดยี ว ปกครองโดยเหน็ แก/ประโยชนส% ว/ นตนของผูปกครองเปนทต่ี ้ัง

2) คนกลมุ เดียวปกครอง การปกครองในรูปแบบนี้แบ/งออกเปน 2 ชนิด เช/นเดียวกันคือ อภิชนาธิป
ไตย(aristocracy) เปนการปกครองของคนกลุ/มเดยี ว ซึ่งปกครองเพอื่ ผลประโยชนข% องคนสว/ นใหญ/ คณาธิปไตย
(oligarchy) เปนการปกครองของคนกลุ/มเดยี ว ปกครองเพื่อผลประโยชนข% องกลม/ุ ตน

3) คนสวนใหญเปSนผูปกครอง การปกครองนี้แบ/งออกเปน 2 ชนิด คือ Polity หรือประชาธิปไตย
สายกลาง (moderate democracy) เปนการปกครองโดยคนกลุ/มใหญ/ การปกครองรูปแบบนี้อํานาจจะอย/ูท่ีชนช้ัน
กลาง การปกครองประชาธิปไตยของประเทศในยุโรปตะวันตกปKจจุบันมีลักษณะท่ีใกลเคียงกับการปกครองแบบน้ี
ประชาธิปไตย (democracy) ตามทัศนะของอริส โตเติล การปกครองรูปแบบนี้เปนการปกครองท่ีไม/ดีเพราะเปน
การปกครองท่ีปล/อยใหประชาชนตัดสินใจเร่ืองต/างๆ ตามสติปKญญาของตน ซ่ึงจะกลายเปนการปกครองโดยฝูงชนที่
ขาดเหตผุ ล เพราะคนจนซึ่งมักจะโงด/ วยจะมีบทบาทสูงในระบบน้ี”5

เพลโต (Plato) และ อรสิ โตเตลิ (Aristotle) ปรมาจารย%ทางทฤษฎกี ารเมอื งชาวกรีก ไดแบ/ง รูปแบบ
การปกครองโดยพจิ ารณาจากจาํ นวนผูเปนเจาของอาํ นาจอธิปไตยไดดังน้ี

1) การปกครองโดยคนๆ เดียว หรือ “เผด็จการ”หมายถึง ระบบการปกครองที่คน ๆ เดียวมีอํานาจ
อธิปไตยหรืออํานาจสูงสุดเหนือบุคคลทั้งหลายโดยเด็ดขาด ซ่ึงประชาชนไม/สามารถควบคุมและ ถอดถอนผูปกครอง
ไดโดยในระยะแรกมักมีรูปการปกครองเปนแบบ“ราชาธิปไตย” (Monarchy)ที่มีจุดมุ/งหมายเพื่อประชาชน แต/ต/อมา
มกั จะแปรเปลย่ี นเปน “ทชุ นาธปิ ไตย” หรอื “ทรราช” (Tyranny) ทม่ี ีจดุ มุ/งหมายเพื่อผูปกครอง

2) การปกครองโดยคณะบุคคล หรือ “เผด็จการโดยคณะบุคคล”หมายถึง ระบบการปกครองท่ี
บคุ คลคณะหนง่ึ สามารถวางหรือกําหนดกฎเกณฑ%การบริหารประเทศไดตามที่กลุ/มของตน ปรารถนา ซ่ึงหากมี
จดุ มุ/งหมายเพือ่ บําบัดทกุ ข%บาํ รุงสุขใหกับราษฎร%ก็จะเปนรูปการปกครองแบบ “อภิชนาธิปไตย” (Aristocracy)
แต/หากมีจุดมุ/งหมายเพื่อประโยชน%สุขของพรรคพวกก็จะเป นรูปการปกครองแบบ “คณาธิปไตย”
(Oligarchy)

3) การปกครองโดยคนทั้งหมดหรือเสียงสวนใหญ หมายถึง ระบบการปกครองท่ีประชาชนเปนเจา
ของอํานาจอธิปไตย ไดแก/ รูปการปกครองแบบ “ประชาธิปไตย” (Democracy) ซ่ึงมี จุดมุ/งหมาย เพื่อ
ประชาชน แต/หากมีจุดมุ/งหมายเพื่อผูปกครอง รูปแบบการปกครองก็จะแปรเปล่ียนเปนการปกครองโดย “ฝูง
ชน” (Mob-rule) ซึ่งมีสภาพใกลเคียงกับ “อนาธิปไตย” (Anarchy) คือภาพแห/งการไม/มีรัฐบาลหรือไม/มี
กฎหมายและสงั คมมแี ต/ความระสํ่าระสาย ไม/มีความสงบสุข

รูปแบบการปกครองของปราชญ%ทั้ง 2 สามารถเขียนเปนตาราง โดยจําแนกตามจํานวนผูเปน
เจาของ อํานาจอธปิ ไตย และจุดมุ/งหมายในการใชอาํ นาจการปกครองไดดังนี้

5สนธิ เตชานันท%, พื้นฐานทางรัฐศาสตร, (กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ%มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร%, 2548), หนา
34-35.

4

จาํ นวนผเู ปSนเจาของอํานาจ จุดมุงหมายในการปกครอง
อธปิ ไตย
คนๆ เดยี ว เพอ่ื ประชาชน เพอื่ ผูปกครอง

คณะบุคคล ราชาธิปไตย ทชุ นาธปิ ไตย (ทรราช)

ประชาชนทงั้ หมด อภิชนาธิปไตย คณาธปิ ไตย

ประชาธิปไตย ผูมีความรปู ระชาธปิ ไตย

สรปุ หลกั การของท้งั 2 ปราชญ
1) รูปแบบการปกครองทีม่ จี ดุ หมายเพื่อประชาชน คือ ราชาธิปไตย, อภชิ นาธปิ ไตย, ประชาธปิ ไตย
2 ) รูปแบบการปกครองทีม่ ีจุดหมายเพ่ือผูปกครอง คือ ทุชนาธปิ ไตย, คณาธิปไตย, ฝูงชน
3) รปู แบบการปกครองท่ีเปนเผดจ็ การ คอื ราชาธิปไตย, ทชุ นาธปิ ไตย, อภชิ นาธิปไตย, คณาธิปไตย6

เอ็ดวารดซิลล ( Edward Shills)นักรัฐศาสตร%สมัยใหม/ เห็นว/า ระบบการเมืองของไทยในสมัย
รัฐบาลทหาร มี 2 รปู แบบ คือ

1) แบบคณาธิปไตยนําสมัย เปนระบบการเมืองที่ถูกครอบคลุมโดยระบบราช-การและ/หรือคณะ

ทหาร โดยมีรัฐธรรมนูญท่ีไม/เปนประชาธิปไตยหรือโดยไม/มีรัฐธรรมนูญเลย ซ่ึงมีจุดประสงค%

สําคัญ คือ การพยายามสรางประสิทธิภาพและความมีเหตุผลในการบริหารงาน โดยอาจมี
เปoาหมาย
2) ที่มุ/งหวงั จะสรางระบอบประชาธปิ ไตยขน้ึ มาก็ได
2) แบบประชาธิปไตยช้ีนําเปนระบบการเมืองที่รวมอํานาจไวที่ฝ9ายบริหารและระบบราชการแมจะมีรัฐสภา มีการ
เลือกตั้ง และมีเสรีภาพทางการเมืองอยูบ/ างแต/ก็เปนเพียงในแง/รูปแบบเท/าน้ัน7

ประเภทของรูปแบบการปกครอง

จาํ นวนของผูปกครอง วัตถปุ ระสงคของการใชอํานาจ

คนเดยี ว เพอื่ สวนตัว / รูปแบบที่เลว เพือ่ สวนรวม / รูปแบบทีด่ ี
กลุม/ บคุ คล
คนจาํ นวนมาก ทรราชย%(Tyranny) ราชาธิปไตย(Monachy)

คณาธิปไตย (Oligachy) อภชิ นาธิปไตย(Aristocracy)

ประชาธิปไตย (Democracy) คณุ สมบัตปิ ระชาธิปไตย (Polity)

อริสโตเติล เห็นว/ารูปแบบโพลิต้ี คือการแบ/งประชาชนออกเปน 3 ชนชั้น ใหญ/ ๆ คือ คนรวย คนช้ัน
กลาง และคนจน โดยใชชนช้ันกลางเปนตวั แทนในการปกครองเพือ่ รักษาผลประโยชนท% ่ียตุ ธิ รรมระหว/างคนรวย
และคนจน ซึง่ อริสโตเติล เห็นว/านา/ จะเปนรปู แบบทีเ่ หมาะสมที่สุดเพราะเปนรูปแบบที่มุ/งระเบียบวินัย ยึดหลัก

6Ernest Barker, ed, “The Political Thought of Plato and Aristotle”, อางในเวชพล ออ/ นละมัย,“รปู แบบการปกครอง
ลกั ษณะการใชอาํ นาจและลทั ธหิ รอื อดุ มการณ%”, ยโสธร : ศูนย%การเรยี นรจู ังหวดั ยโสธร, 2551, (อัดสําเนา).

7Edward Shills,“The Constitution of Society”,อางใน เวชพล อ/อนละมัย, “รูปแบบการปกครอง ลักษณะการใช
อาํ นาจและลัทธิหรืออดุ มการณ%”, ยโสธร : ศูนย%การเรียนรูจงั หวัดยโสธร, 2551, (อัดสําเนา).

5

กฎหมายและหลกั คุณธรรมตามรัฐธรรมนูญ

“อรสิ โตเติล”

สรุป รปู แบบการเมืองการปกครองมีมาต้ังแต/สมัยกรีก ซึ่งมีนักปรัชญาหลายคนซึ่งใหทฤษฎีการเมือง
การปกครอง และนักวิชาการในปKจจุบันนําเอาทฤษฎีเหล/านั้นมาใชหรือประยุกต%ใหเขาส/ูยุคปKจจุบันแต/ยังคง
ทฤษฎีตนแบบเอาไวอย/ูโดยแบ/งรูปแบบการปกครองโดยพิจารณาจากจํานวนผูเปนเจาของอํานาจอธิปไตย คือ
การปกครองโดยคน ๆเดียวหรือ เผด็จการ การปกครองโดยคณะบุคคล หรือเผด็จการโดยคณะบุคคล และ
การปกครองโดยคนทั้งหมดหรอื เสียงสว/ นใหญ/

1.3 การปกครองในระบอบประชาธิปไตย

ประชาธิปไตยเปนรูปแบบการปกครองท่ีเปนสากลในโลกยุคปKจจุบันและเปนรูปแบบการปกครองท่ี
แพร/หลายทีส่ ุด เปนส่งิ ที่นักวชิ าการต/าง ๆ ลวนยอมรับกนั วา/ เปนรูปแบบท่ีเหมาะสมท่ีสุดกบั สังคมมนุษย%เท/าที่มี
การคิดกันมา ระบบการปกครองแบบนี้เริ่มตนข้ึนจากแนวคิดที่ว/า ประชาชนในสังคมทุกคนลวนมีอํานาจ
อธิปไตยเปนของตนเองดวยกันท้ังส้ิน จึงควรมีสิทธิ์ในการร/วมกันปกครองสังคมนั้น ๆ ดวยกัน ซึ่งมีนักวิชาการ
ไดใหความเห็นไวดงั น้ี

พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตสถาน พ.ศ. 2542ไดใหความหมายว/า “การปกครองในระบอบ
ประชาธิปไตย หมายถึง การปกครองโดยประชาชน ในระบอบประชาธปิ ไตย ประชาชนมีสิทธิท่ีจะมีส/วนร/วมใน
การปกครองประเทศ ยกตัวอย/าง ประชาชนทุกคนมีอายุ 18 ปwข้ึนไปมีสิทธิลงคะแนนเสียงเลือกตั้งสมาชิก
ผูแทนราษฎร ในรัฐแห/งชาติของตนได เช/น ประเทศอังกฤษ ประเทศไทย และมีสิทธิ์ท่ีจะเลือกสมาชิกสภา
ทองถ่ิน ซ่ึงสภาผูแทนของตน ในรัฐบาลทองถ่ิน ไดเช/นกัน ปKจจุบันประเทศท่ีปกครองดวยประชาชนจะเลือก
ตวั แทนข้นึ มาตดั สินใจแทนตน ซึ่งทาํ ใหการตดั สนิ ใจ แตล/ ะครั้งไมต/ องมามผี ูเกยี่ วของมากเกนิ ไป”8

8ราชบณั ฑติ ยสถาน, พจนานกุ รมฉบับราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ.2542, อางแลว, หนา 656.

6

อริสโตเติล (Aristotle) นักปรัชญาชาวกรีกไดใหคําจาํ กดั ความของการปกครองระบอบประชาธิปไตย
ว/า “ประชาธิปไตยคือสภาวะท่ีคนเปนคนและความยากจนซึ่งมีจํานวนมากในสังคมไดรับมอบหมายใหกํา
อํานาจไวในมือ ประชาธิปไตยท่ีบริสุทธิ์ที่สุดไดรับการเรียกเช/นนั้นไดก็เพราะมีสภาพแห/งความเสมอภาคน้ัน
และเพราะวา/ ความยากจนจะไม/ตองอย/ูภายใตบังคับของกฎหมายตํ่าตอยกว/าคนร่ํารวย หรือว/าอํานาจสูงสุดจะ
ไม/ตองอยู/ภายใตกํามือของฝ9ายใด แต/ท้ังสองฝ9ายจะมีส/วนใชอํานาจน้ันดวยกัน ถาตามท่ีคนส/วนใหญ/เห็นว/า
เสรีภาพและความเสมอจะมีอย/ูในประชาธิปไตยแลวทุกแผนการของรัฐบาลก็จะตองเปxดประตูใหแก/ทุกคน
ดังนน้ั ทใี่ ดเปนประชาชนเปนฝ9ายขางมากและส่ิงท่ีพวกเขาลงคะแนนแลวจะเปนกฎหมายจึงเปนขอพิสูจน%ไดว/า
ในสภาวะเช/นนั้นกค็ วรเรียกไดว/าเปน ประชาธิปไตย”9

ลขิ ิต ธีรเวคนิ ไดใหความหมายว/า “การปกครองระบอบประชาธิปไตย คือการปกครองที่ประชาชนมี
ส/วนร/วมในการปกครองบรหิ ารประเทศ โดยอาํ นาจสูงสุดมาจากประชาชน ตามท่ีไดทราบแลวว/าประชาธิปไตย
หมายถึง ประชา+อธิปไตย หรือ อํานาจการเมืองการปกครองมาจากประชาชน ลักษณะสําคัญที่สุดของการ
ปกครองแบบประชาธิปไตยคือการมีส/วนร/วมในการตัดสินใจ นโยบายระบอบประชาธิปไตยแบ/งออกเปนสอง
รูปแบบ คือ ประชาธิปไตยโดยตรง (Direct democracy) และ ประชาธิปไตยโดยออม (Representative
democracy) ประชาธิปไตยมีความหมายโดยกวางไม/จํากัดเฉพาะการเลือกตั้งอย/างเดียว แต/ยังหมายถึง การ
สรางความเช่ือ ค/านิยม ทัศนคติ เพื่อสรางวัฒนธรรมการเมืองแบบประชาธิปไตย ประชาธิปไตยยังหมายถึง
การสรางเสรีชนที่มีวิญญาณประชาธิปไตยในหมู/ประชาชนทุกระดับ ซ่ึงประชาธิปไตย ทั้งในแง/จิตวิญญาณ
พฤติกรรม และบรรยากาศทัว่ ไปในสังคม”10

สรุป การปกครองระบอบประชาธิปไตย หมายถึง การปกครองท่ีถือว/าประชาชนมีอํานาจสูงสุด ซ่ึง
เปนการปกครองประเทศ โดยประชาชนและเพ่ือใหประชาชน มีสิทธิหนาที่และความรับผิดชอบต/อบานเมือง
เท/าเทยี มกัน ท้ังในดานการปกครองและการดําเนนิ ชีวติ ของตนเอง ซึ่งมี 2 ลักษณะคือ

1) ประชาธิปไตยดานการปกครอง หมายถึง การปกครองที่เปxดโอกาสใหประชาชนมีสิทธิปกครอง
ตนเอง โดยการเลอื กตวั แทนเขาไปทาํ หนาท่แี ทนตนเอง

2) ประชาธิปไตยดานการดําเนินชีวิต หมายถึง การดําเนินชีวิตของประชาชนตามวิถีทาง
ประชาธิปไตย เช/น การใหความเคารพซึ่งกันและกัน การยอมรับฟKงความคิดเห็นของผูอื่น และการใชเหตุผล
พจิ ารณาปKญหาทเ่ี กดิ ขน้ึ ดวย โดยอาศัยเสยี งขางมากตดั สนิ

1.4 ลกั ษณะการปกครองระบอบประชาธิปไตย

ลักษณะการปกครองระบอบประชาธิปไตยท่ีมีประชาชนในสังคมเปนศูนย%กลางน้ัน มีนักวิชาการหลายท/านได
ใหความเหน็ และกล/าวไว ดังนี้

วรวิทย มีมาก ไดกล/าวว/า “ลักษณะประชาธิปไตยโดยประชาชน หมายถึง กระบวนการอันไดแก/ การ
เขาไปมีส/วนร/วมในการบริหารประเทศ มี 2 วิธี คือการเขาไปมีส/วนร/วมในการประชุมท้ังหมดเพ่ือตัดสินใจในเร่ือง
ที่มีความสําคัญต/อบานเมืองหรือทองถ่ินของตน สําหรับวิธีการที่สามารถนํามาใชในการที่มีส/วนร/วมโดยตรง คือ
การออกเสียงประชามติ ซ่ึงประเทศไทยสามารถนําวิธีการมาใชในกิจการทองถิ่นเพราะจะมีประชาชนเปนจํานวน

9Aristotle, Politics,อางใน อมร รกั ษาสตั ย%และคณะ, ประชาธิปไตยและรัฐธรรมนูญฉบับประชาชน, (กรุงเทพมหานคร
: การันตก% ารพิมพ,% 2544), หนา 13.

10ลขิ ติ ธีรเวคิน, ประชาธิปไตยและการปฏิรปู การเมอื งไทย, (กรุงเทพมหานคร : สํานกั พมิ พแ% ม็ค, 2546), หนา 10.

7

นอย และประชาชนมีวฒั นธรรมประเพณี ท่ีคลายคลึงกัน รวมท้ังมีมาตรฐานการครองชีพท่ีไม/แตกต/างกับส/วนรวม
โดยออมจะหมายถึงเปoาหมายหรือประโยชน%ท่ีไดรับ กล/าวคือรัฐบาลที่เขาไปบริหารประเทศ ตองมีเปoาหมายเพื่อ
ความผาสุกของประชาชนและสรางความเจริญเติบโตใหกับประเทศไทยโดยคํานึงถึงประโยชน%ส/วนรวมเปนหลัก
ไม/ใช/เขาไปเพื่อกอบโกยหรือแสดงหาผลประโยชน%ใหแก/ตนเองและพวกพอง”11

จรูญ สุภาพ ไดกล/าวว/า “ลักษณะการปกครองระบอบประชาธิปไตย คือ ประชาชนมีความสัมพันธ%
ตอ/ กนั โดยทดั เทยี มกนั ในฐานะท่เี ปนเจาของประเทศและเปนเจาของอาํ นาจอธิปไตยโดยเสมอกัน ประชาชนทุก
คนสามารถเขาไปมีส/วนร/วมในการกําหนดนโยบายหรือขอตกลงใจหรือคําส่ังใดๆ เพื่อใชบังคับในประเทศท่ีทุก
คนจะตองปฏิบตั ติ าม”12

สมบัติ ธํารงธัญวงศ ไดกล/าวว/า “ลักษณะสําคัญของหลักการระบอบประชาธิปไตยท่ีถือว/าเปน
ลักษณะสากลจะตองประกอบดวยหลกั การสาํ คญั อย/างนอย 5 ประการ คอื

1) หลักอํานาจอธิปไตยของปวงชน การปกครองระบอบประชาธิปไตยถือว/า ประชาชนเปนเจาของ
อธิปไตย เพราะฉะน้ันประชาชนจึงมีอํานาจในการกําหนดตัวผูปกครอง ท้ังการแต/งตั้งและถอดถอน ทั้งน้ีโดย
การผ/านกระบวนการเลือกตั้ง

2) หลกั เสรภี าพ สทิ ธิและเสรีภาพเปนส่ิงจําเปนสาํ หรับประชาชน ท/านรุสโซ กล/าวว/า “การปราศจาก
เสรีภาพเท/ากับปราศจากความเปนมนษุ ย%” เสรภี าพตามหลกั การประชาธิปไตย คือ การไม/ละเมิดซ่ึงกันและกัน
เมื่อบคุ คลเคารพเสรภี าพซ่ึงกนั และกนั ตามกฎหมายท่ีกาํ หนด สงั คมจะดํารงอยอ/ู ยา/ งสงบสุข

3) หลักความเสมอภาค หมายถึง โอกาสทไี่ ดรับความคุมครองตามกฎหมาย และรับการบริการจากรัฐ
อย/างทัดเทียมกัน เช/น การศึกษา การสาธารณสุข สวัสดิภาพ สวัสดิการ และสิ่งอํานวยความสะดวกต/างๆ
ตลอดจนไดรบั การเสริมสรางบุคคลใหดาํ รงชีวติ อยใู/ นสงั คมอย/างมคี ณุ ภาพ

4) หลกั กฎหมาย ผูบัญญตั ิกฎหมายจะตองตอบสนองประโยชน%ของประชาชนเปนสําคัญ การปกครองใน
ระบอบประชาธิปไตย กฎหมายจะตองประกอบดวยหลักใหญ/ 3 ประการคือ ประการท่ี 1 กฎหมายตองชอบธรรม
ประการที่ 2 กฎหมายตองบัญญัติใชกับประชาชนอย/างเสมอภาคและทัดเทียมกัน ประการที่ 3 ประชาชนตอง
ไดรับความคมุ ครอง จากกระบวนการทางกฎหมายทัดเทียมกนั

5) หลักเสียงขางมาก เน่ืองจากประชาธิปไตยมุ/งเนนท่ีจะตอบสนองความตองการของคนส/วนใหญ/ใน
สังคม ดังนั้นการตัดสินใจใดๆ ทางการเมืองตองยึดหลักเสียงขางมากเปนเกณฑ%หลักการท้ัง 5 ประการ
ดงั กล/าวถือว/าเปนหัวใจสําคัญของการปกครองในระบอบประชาธิปไตยถาถูกนําไปใชอย/างแทจริง นอกจากจะ
เปนการยอมรับการปกครองในระบอบประชาธิปไตยแลวจะตองพยายามส/งเสริมใหประชาชน มีความรูความ

11วรวิทย% มีมาก, หนาท่ีพลเมืองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปSนประมุข, (กรุงเทพมหานคร :
บริษัทรําไทยเพรส จาํ กดั , 2548), หนา 56.

12จรูญ สุภาพ, ระบบการเมืองเปรียบเทียบประชาธิปไตย : เผด็จการและหลักวิเคราะหแผนใหม,(กรุงเทพมหานคร :
สาํ นกั พิมพ%บรรณกิจ, 2545), หนา 17.

8
เขาใจ (Cognitive) ความรูสึก (Affective) และการประเมินค/า (Evaluative) ที่สอดคลองกับหลักการ
ประชาธิปไตย 5 ประการ13

สรุป ลักษณะการปกครองระบอบประชาธิปไตย เปนการอยู/ร/วมกันของสังคมที่ตองพ่ึงพาอาศัยกัน
และมีผูนําท่ีดี ยึดม่ันขนบธรรมเนียมประเพณี ใหความสําคัญแก/ทุกคนโดยไม/เลือกชนช้ัน สมาชิกทุกคนมีสิทธิ
สรางความเจริญใหกับสังคมและเคารพในสิทธิและเสรีภาพส/วนบุคคล ยอมรับความคิดเห็นของผูอ่ืน โดยใช
เหตผุ ลและเสียงขางมากตัดสิน

13สมบัติ ธํารงธัญวงศ%, “ทัศนคติทางการเมืองของเยาวชนในเขตกรุงเทพมหานคร”, รายงานการวิจัย,
(กรุงเทพมหานคร : สํานกั พมิ พค% ณะกรรมการสง/ เสรมิ และประสานงานเยาวชนแห/งชาต)ิ , 2545, หนา 19.

9

บทที่ 2

ทฤษฎเี ก่ยี วกับประชาธปิ ไตย

2.1 ประชาธิปไตยตามแนวพระวินัยปฎh ก

พระพุทธเจาไดทรงบัญญัติพระวินัยเพื่อเปนแนวในการประพฤติปฏิบัติของพระสงฆ% แต/การบัญญัติ
วินัยนั้นก็ทรงบัญญัติตอนเปนพระสงฆ%มิไดบัญญัติตามลําพัง ตองใหเกิดเรื่องก/อน แลวประชุมสอบสวนแลว
บัญญัติพระวินัยท/ามกลางพระสงฆ% ดวยความเห็นชอบของพระสงฆ%ต/างพรอมใจกันนําไปปฏิบัติการทํากรรม
ต/าง ๆ ของสงฆ% ยกเวนอปโลกนกรรมลวนใหทาํ เปนการสงฆ%ทั้งสิ้นกล/าวคือ ญัตติกรรม คือทําดวยสงฆ%จตุวรรค
คอื 4 รูปขึ้นไปเช/นการสวดปาตโิ มกข%
ญัตตกิ รรม คือทาํ ดวยสงฆป% ญK จวรรค คอื 5 รปู ขึ้นไป เชน/ เรื่องกฐนิ

ญัตติจตุตถกรรม คือทําดวยสงฆ% ทสวรรค คือตั้งแต/ 10 รูปข้ึนไป ยกเวนในท่ีกันดาร เช/นการ
อปุ สมบท

การใหมานัตต% การสวดอัพภาน ก็ตองใชสงฆ%ต้ังแต/ 21 รูปข้ึนไป จึงกล/าวไดว/า พระวินัย คือ
รัฐธรรมนูญและกฎหมายต/าง ๆ พระสงฆ% คอื สมาชิกสภาผูแทน อํานาจพระสงฆ% คืออาํ นาจอธปิ ไตย

อธิกรณ%สงฆ% 4 คือ
1) ววิ าทาธิกรณ% คือการขัดแยงกนั เกี่ยวกับธรรมวินัย
2) อนุวาทาธกิ รณ% คือการโจทยก% ันดวยอาบัตติ /าง ๆ
3) อาปKตตาธกิ รณ% คอื การละเมดิ อาบตั ิต/าง ๆ
4) กิจจาธกิ รณ% คอื กจิ ของสงฆ%ทเ่ี กิดขนึ้ ที่จะพึงทําดวยสงฆ%จํานวนต/าง ๆ อธิกรณ%ต/าง ๆ ก็จะตอง
ระงบั ดวยวิธกี ารท่เี รยี กว/า อธิกรณสมถะ 7 อยา/ ง คือ
1) สมั มขุ าวนิ ัย ระงับตอ/ หนาสงฆต% /อหนาบคุ คลต/อหนาวตั ถุ
2) สติวินยั การระงับดวยการใหเกยี รติแก/พระอรหนั ต% ผมู สี ตสิ มบูรณ%
3) อมฬู หกวนิ ยั การระงบั เหตุดวยการยกเวนใหแกผ/ ทู ําผิด ในขณะท่เี ปนบา คือไดหลงไปแลว
4) เยภยุ สกิ า ระงบั ดวยเสียงขางมากดวยการลงมติ
5) ปฏิญญาตกรณะ ระงบั ดวยการทําตามปฏิญญา
6) ตัสสาปาปxยสิกากรรม ระงับดวยการลงโทษศัตรู ผถู ูกสอบสวนแลว พดู ไมอ/ ยู/กับร/องกับรอย ให
การรบั แลวปฏิเสธ ปฏเิ สธแลวรบั เปนตน
7) ติณวัตถารกวินัย ระงับดวยการประนีประนอมท้ังสองฝ9าย ดุจเอาหญาทับสิ่งสกปรกไวไม/ใหมี
กล่นิ ท้งั อธกิ รณ%และการระงับตองทาํ เปนการสงฆ%เปนส/วนใหญ/ ดุจการตง้ั กรรมาธิการตา/ ง ๆ
ฉะน้ันจึงเปนการทํางานเปนกลุ/มเปนทีม และในการประชุมทํากรรมต/าง ๆ เปนการสงฆ%น้ัน ตองมี
มติเปนเอกฉันท%จริง ๆ ถามีขอของใจมีสิทธิยับยั้งได แมเพียงเสียงเดียวสงฆ%ท้ังหลายก็ตองฟKง ลงทาย
กรรมวาจาว/า .“ยสฺสายสฺมโต ขมติ โสตุณฺหสฺสยสฺส น ขมติ โส ภาเสยฺย” “ถากรรมน้ี ชอบใจต/อท/านผูใด
ทา/ นผนู ั้นพงึ เงียบ ถาไมช/ อบใจต/อท/านผใู ด ท/านผนู ้ันพึงพดู ขน้ึ ”
อนึ่ง การทํากรรมอันใดก็ตาม พระวินัยจะตองพรอมเพรียงกัน ดังคําข้ึนตนของกรรมวาจาว/า
“ยทิสงฺฆสฺสปตตฺ กลลฺ ํ” “ซง่ึ แปลวา/ ถาความพรงั่ พรอมของสงฆ% พรอมแลว สงฆ%พงึ ทาํ ” ดงั น้ี

10

2.2 ประชาธิปไตยตามแนวพระสุตตันตปhฎก

ซง่ึ อาจนํามาเปนประเด็นในการวิจารณ% ไดดงั ตอ/ ไปนี้
หลกั เสรภี าพทางความคิด พระพทุ ธเจาไดใหโอกาสแก/ชาวกาลามะในการที่จะเชื่อหรือไม/เชื่อ คําสอน
ของนกั บวช ที่มาเผยแผ/คําสอนดวยขอความตอ/ ไปน้ี

ดูกร กาลามะทัง้ หลาย ท/านทงั้ หลายอย/าเชือ่ เพยี งเพราะ
(1) การฟKงตามกนั มา (มา อนุสสฺ เวน)
(2) การถอื กันสบื ๆ มา (มา ปรมฺปราย)
(3) ข/าวเล/าลือ (มา อติ ิกริ าย)
(4) การอางตาํ รา (มา ปhฏกสมปฺ ทาเนน)
(5) การใชตรรกะ (มา ตกกฺ เหตุ)
(6) การอนมุ าน (มา นยเหต)ุ
(7) การตรึกตรองตามอาการ (มา อาการปริตกฺเกน)
(8) เขาไดกับทฤษฎที ่ีตนคิดไว (มา ทฏิ kฐินชิ ฺฌานกฺขนฺตยิ า)
(9) มองเห็นลกั ษณะวา/ น/าเช่ือได (มา ภพฺพรปู ตาย)
(10) สมณะ นเ้ี ปนครูของเรา (มา สมโณ โน ครูติ)

ตอ/ เม่อื ไดรไู ดเขาใจดวยตนเองว/า ธรรมเหล/านั้น เปนอกุศล เปนกุศล มีโทษ ไม/มีโทษ เปนตนแลว จึง
ควรละ หรือถือปฏิบัตติ ามนัน้

ความเสมอภาค ในพระธรรมวินัย จะเห็นไดจากหลักความอัศจรรย%ของพระธรรมวินัยมีอยู/ 8 อย/าง
คือ เปรยี บเทียบกับความอัศจรรยข% องมหาสมทุ ร 8 อย/าง ดงั นี้

(1) ธรรมวินัย หรือพระพุทธศาสนามีการศึกษาตามลําดับ ทําตามลําดับ ปฏิบัติตามลําดับ
แทงตลอดอรหตั ตมรรคดวยการทาํ ต/อเน่ืองดุจมหาสมุทรลุม/ ลึกตามลําดับ

(2) สาวกของพระพุทธเจาที่แทไม/ล/วงสิกขาบทที่ทรงบัญญัติแลว แมจะตองสละชีวิตก็ยอม
ดจุ มหาสมทุ รไม/ลนฝK€ง

(3) สงฆ%ยอ/ มกนั คนช่วั ใหห/างไกล ดจุ ทะเลซดั ซากศพใหเขาสฝู/ €งK ฉะนั้น
(4) วรรณะ 4 ออกบวชแลว ย/อมละซง่ึ ช่อื โคตรในกาลกอ/ น ถึงการนับว/าเปนสมณศากยบุตร
ดจุ น้ําจากแม/น้ําท้งั หลาย เมือ่ ถงึ มหาสมุทรแลว กเ็ ปนน้าํ มหาสมุทรอนั เดยี วกนั
(5) แมฝนตก มหาสมุทรก็ไม/ปรากฏความพร/องและความเต็ม ฉันใด ภิกษุในธรรมวินัย ที่ดับ
กเิ ลสดวยนิพพานธาตุ ยอ/ มไมท/ ํานพิ พานใหเต็ม
(6) พระธรรมวินัย มีรสเดียว คือวิมุตติรส รสแห/งความหลุดพน ดุจมหาสมุทรมีรสเดียวคือ
รสเคม็ (เอกรโส - โลณรโส, เอกรโส - วิมตุ ตฺ ริ โส)
(7) มหาสมทุ รเต็มไปดวยรตั นะนานาประการ ฉันใด พระธรรมวินัยก็มากดวยธรรมรัตนะ คือ
สติปKฏฐาน 4,สมั มัปปธาน4, อทิ ธิบาท 4, อินทรยี % 5, พละ 5, โพชฌงค% 7, มรรคมีองค% 8, ฉันน้ัน
(8) มหาสมุทรเปนที่อย/ูของสัตว%มีชีวิตใหญ/ ๆ เช/น ปลาติมิติมังคลา ติปริมังคลา อสูร นาค
คนธรรพ% ฉันใด พระธรรมวิจัยก็มีอริยบุคคล 4 และผูปฏิบัติเพื่อเปนอริยบุคคล 4 ฉันน้ัน เหตุน้ี จึงทําใหภิกษุ
ยินดยี ่งิ ในพระธรรมวนิ ัย

11

หลักความเปSนพ่ีเปSนนองกัน หรือภราดรภาพ หรือสหธรรมิก ผูปฏิบัติธรรมร/วมกัน ควรมีธรรม
ต/อไปน้ี

(1) สังคหวัตถุ 4 คือการแบ/งปKน พูดไพเราะ บําเพ็ญประโยชน% และวางตัวเคียงบ/าเคียงไหล/
ร/วมสขุ ร/วมทุกข%

(2) สาราณียธรรม 6 คือจะพูด จะทํา จะคิด ก็ประกอบดวย เมตตาจิต แบ/งปKนลาภกันอย/าง
ท่ัวถงึ มศี ลี เสมอกัน และมที ัศนะเสมอกัน

(3) หลักอปริหานิยธรรม 7 คือ หม่ันประชุมกันเนืองนิตย% เม่ือประชุมก็พรอมกันเขาประชุม
และพรอมเพียงกันเลิกประชุม ไม/ทําลายหลักการเดิม เคารพผูหลักผูใหญ/ คุมครองกุลสตรี มิใหถูกข/มเหง
เคารพเจดีย% อนุสาวรีย%คนสําคัญของชาติ และใหการคุมครองอารักขาสมณะชีพราหมณ% ผูปฏิบัติดีปฏิบัติชอบ
ในรฐั

หลักการใชอธิปไตย พระพุทธเจาทรงนิยม ธรรมาธิปไตย คือเอาหลักการเปนใหญ/ มิใช/อัตตาธิปไตย
เอาตนเปนใหญ/ หรือโลกาธิปไตย เอาโลกหรือพวกพองเปนใหญ/ ดังพระองค%แสดงไวอย/างชัดเจนว/า “ท่ีใดไม/มี
สตั บุรุษ ทีน่ น้ั มใิ ช/สภา”

สัตบุรุษ คือผูรูจักเหตุผล รูจักคน รูจกประมาณ รูจักกาล รูจักชุมชน และรูจักความสัมพันธ%ระหว/าง
บคุ คล จงึ อาจกลา/ วไดวา/ “พระธรรมวินยั ของพระพุทธเจาเปนหลักการปกครองของพระสงฆ%โดยพระสงฆ% และ
เพอ่ื พระสงฆ%อนั มีประโยชน% 10 อยา/ ง เปนเปoาหมาย คอื

(1) เพ่อื หมู/คณะยอมรบั วา/ ดี
(2) เพอ่ื ใหหมูค/ ณะมีความผาสกุ
(3) เพอ่ื ข/มคนช่วั
(4) เพือ่ ปกปoองคนดี
(5) เพอ่ื ขจัดทุกข%ในปKจจุบัน
(6) เพอื่ ตัดทกุ ขใ% นอนาคต
(7) เพื่อผูท่ียังไมศ/ รัทธาไดมคี วามศรัทธา
(8) เพอื่ รกั ษาจิตของคนทีศ่ รัทธาอยู/แลว ใหเลอ่ื มใสย่ิง ๆ ข้นึ ไป
(9) เพอ่ื ความตงั้ มน่ั แหง/ พระสทั ธรรม คอื พระพุทธศาสนา
(10) เพอ่ื อนเุ คราะหพ% ระวินัย คือหลกั การอนั ดีงามของการอยู/ร/วมกันโดยสันติอย/างที่เรียกว/า “มีสันติ
สขุ ในสว/ นตน และสันติภาพในส/วนรวม”

สรุป ศาสนาพทุ ธมสี /วนสนบั สนุนการปกครองแบบประชาธิปไตย ประชาธิปไตยคือการปกครองคนใน
สงั คม โดยคนมีสิทธใิ นการปกครองตนเอง เพอื่ ผลประโยชนข% องคนใดคนหน่ึง การปกครองแบบประชาธิปไตย
น้ัน เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น สิทธิเท/าเทียมกันและมติของชนส/วนใหญ/ เปนสิ่งที่สําคัญจะเห็นไดว/า
พระพุทธเจาทรงปกครองสงฆ%โดยท่ีพระสงฆ%แต/ละรูปมีสิทธิเท/าเทียมกัน ไม/ว/าจะเปนการออกเสียงลงมติหรือ
การแสดงความคดิ เห็นใด ๆ14

ทฤษฎีเก่ียวกับประชาธิปไตย ท่ีคนทั่วไปรูจักกันดี ท่ีผูวิจัยจะขอนําเสนอ คือทฤษฎีเกี่ยวกับประชาธิปไตย
ของอดตี ประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกา อับราฮัม ลนิ คอลน% (Abrahum Lincoln)

14พระสธวี รญาณ, พทุ ธศาสตรปรทิ รรศน, (กรงุ เทพมหานคร:โรงพิมพ%จุฬาลงกรณ%มหาวิทยาลัย, 2541),หนา 82-
87.

12

2.3 ทฤษฎเี กยี่ วกบั ประชาธปิ ไตย ของอดตี ประธานาธิบดสี หรฐั อเมรกิ า
อับราฮัม ลินคอลน (Abrahum Lincoln)

อับราฮัม ลินคอลน (Abrahum Lincoln)ที่ไดเสนอทฤษฎีเกี่ยวกับประชาธิปไตยไวว/า “รัฐบาล
ประชาธิปไตย คือ รัฐบาลของประชาชน โดยประชาชนและเพื่อประชาชน” ซ่ึงคํากล/าวนี้สามารถขยายความ
เปน 3 ดาน ดงั นี้

1) รัฐบาลของประชาชน (Rule of People) หมายถึงการที่ประชาชนอย/ูในฐานะเปนเจาของ
รัฐบาล คือมีส/วนร/วมในการกําหนดผูท่ีจะเปนผูปกครอง สามารถเปล่ียนแปลงผูปกครองได ถาผูปกครองไม/
บริหารปกครองประเทศ เปนไปเพ่ือประโยชน%สุขแก/ประชาชนโดยส/วนรวม รัฐบาลของประชาชนอาจขยาย
ความถึงความผูกพันของประชาชนที่มีต/อระบอบการเมือง เปนหลักยึดพ้ืนฐานในการแสวงหาส่ิงท่ีเปน
เปoาหมายสูงสุดของการเมืองการปกครอง ซ่ึงเปนนัยของการสรางพันธะยึดเหนี่ยวท่ีเรียกว/า อุดมการณ%ทาง
การเมืองการปกครองระบอบประชาธิปไตย ซึ่งก็คือ การกําหนดใหอํานาจสูงสุดในการเมืองการปกครองหรือ
อํานาจอธิปไตยใหเปนของประชาชนไม/ใช/รัฐบาลนั่นเอง ดังเช/น การกําหนดใหผูปกครองตองมาจากการ
เลือกตั้งท่ัวไป โดยการเปxดใหมีการใชสิทธิออกเสียงเปนการใชสิทธิ์ท่ัวไปของประชาชน การกําหนดใหการใช
อาํ นาจของผปู กครองตองอย/บู นพนื้ ฐานความยนิ ยอมของประชาชน และการกําหนดใหประชาชนเปนผูกําหนด
ความตกลงใจในการปกครอง การเปลี่ยนแปลงและการยกเลกิ สัญญาประชาคม เปนตน

2) รัฐบาลโดยประชาชน หมายถึง ประชาชนหรือพลเมืองทุกคนมีสิทธิท่ีจะเปนผูปกครองหากไดรับ
เสียงสนับสนุนจากประชาชนโดยส/วนใหญ/ของประเทศ การเปนผูปกครองหรือผูแทนราษฎรตองไม/ถูกจํากัด
หอย/ใู นแวดวงของกล/ุมชนชั้นใดชนช้ันหน่ึงโดยเฉพาะ ตองมีการเปxดโอกาสใหทุกคนโดยเท/าเทียมกัน เปนหลัก
ยึดพ้นื ฐานในการแสวงหาสิ่งท่ีเปน กระบวนวิถีทางการเมืองการปกครอง ซึ่งเปนนัยของการสรางกระบวนการ
ทางการเมืองการปกครองใหรองรับกับการกํากับควบคุมของประชาชน ในรูปของการสรางวิถีทาง ในการใช
สิทธ์ิเขามามีส/วนร/วมทางการเมืองของประชาชนค/ูขนานกันไปกับวิถีทางในการใชอํานาจของผูปกครอง ท่ี
จะตองรบั ผดิ ชอบและตอบสนองต/อประชาชนพรอมกันไปดวย ซึ่งเปนวิถีทางของความสัมพันธ%ร/วมกันระหว/าง
ผูปกครองกับประชาชนผูรับการปกครองน่ันเอง ดังเช/นการกําหนดใหใชเสียงขางมากในการปกครอง โดยตอง
เคารพเสียงขางนอยดวย การยึดเจตนารมณ%ของฝ9ายประชาชนเปนบรรทัดฐานอางอิงพันธะผูกพันสัญญา
ประชาคมแกฝ/ 9ายผปู กครอง และการเคารพความเปนสูงสดุ ของสญั ญาประชาคมท่ผี ปู กครองจะละเมดิ มิได

3) รัฐบาลเพ่ือประชาชน (Rule for people)หมายความว/า รัฐบาลหรือคณะบุคคลท่ีข้ึนปกครอง
ประเทศนั้น จะตองมีจุดประสงค%เพ่ือความผาสุกของปวงชนเปนหลักและพยายามที่จะบริหารสังคมใหดําเนินไป
ตามวิถีท่ีกําหนด ไวเพ่ือใหบรรลุถึงจุดหมายน้ัน หลักการรัฐบาลของประชาชนโดยประชาชนและเพ่ือประชาชน
เปนหลักการท่ีใหวัดว/ารัฐบาลที่ปกครองอยู/เปนประชาธิปไตยหรือไม/ การท่ีรัฐบาลใดจะไดรับการยอมรับว/าเปน
รัฐบาลประชาธิปไตยจะตองมีลักษณะครบทั้ง 3 ประการคือ เปนรัฐบาลที่ไดรับการเลือกต้ังจากประชาชน การ
เลือกต้ังน้ันเปxดโอกาสใหทุกคนมีสิทธิเสนอตัวเขารับการเลือกต้ังและรัฐบาลจะตองบริหารประเทศตามความ
ตองการของประชาชนส/วนใหญ/ เพื่อใหประชาชนมีความสมบูรณ%พูนสุข รัฐบาลที่เปนประชาธิปไตยจะมีเพียง
ลกั ษณะหนง่ึ ลกั ษณะใดหรือสองลักษณะไม/ได จะตองมีครบท้ังสามลักษณะ การปกครองเพ่ือประชาชนเปนหลัก
ยึดพ้ืนฐานในการแสวงหาสิ่งท่ีเปนความชอบธรรมของรัฐบาลที่ยุติธรรม ซึ่งเปนนัยของการจัดระเบียบ
ความสัมพันธท% างอํานาจขององค%กรรฐั บาลใหสอดคลองกับครรลองของระบอบการเมืองการปกครองอันเปนการ
สรางหลกั ประกันขั้นพ้ืนฐานใหเกิดความเชื่อม่ันในการใชอํานาจการปกครองท่ียุติธรรมของรัฐบาลและการไดรับ

13

ความยนิ ยอมจากประชาชนในความชอบธรรมของการใชอํานาจการปกครองนั้นดวย เพื่อใหประชาชนเช่ือม่ันใน
การไม/อาจบิดพลิ้วการใชอํานาจการปกครองของรัฐบาลใหบิดเบือนไปจากกฎหมายอันเปนตัวแทนเจตนารมณ%
ร/วมของสัญญาประชาคมได ซึ่งจะเปนหนทางสําคัญในการเอ้ือประโยชน%ใหเกิดความยุติธรรมในการปกครองได
ในท่ีสุด โดยเฉพาะการที่รัฐบาลจะตองทําหนาที่ในการรักษาและสนองตอบต/อเจตนารมณ%ตามสัญญาประชาคม
ของประชาชน ซ่ึงถือว/ามีความสูงสุดโดยท่ีรัฐบาลจะละเมิดมิไดน่ันเอง ดังเช/น การกําหนดใหอํานาจนิติบัญญัติ
เปนอํานาจสูงสดุ ในการออกกฎหมาย โดยที่ฝ9ายบริหารนั้นเปนเจาหนาที่ของประชาชนในการทําหนาที่ปฏิบัติให
เปนไปตามกฎหมายท่ีเปนตัวแทนเจตนารมณ%ของประชาชนนั้นการกําหนดใหรัฐบาลตองสรางและรักษา
ความชอบธรรมในการปกครอง โดยการสงวนสิทธ์ิใหประชาชนเปนฝ9ายใหการยอมรับหรือปฏิเสธการมีอํานาจ
เหนือตนของรัฐบาลได รวมท้ังการกําหนดใหถือเอาประเด็นประโยชน%ดานความปลอดภัย ความม่ันคง สิทธิ
เสรีภาพและความเสมอภาคเปนเครื่องมือของประชาชนในการทําและยกเลิกสัญญาประชาคมการนําทฤษฎี
ประชาธิปไตยมาใชจริงน้ันมีลักษณะเปนข้ันตอน จากประชาธิปไตยเชิงรูปแบบไปเปนประชาธิปไตยเชิงเสรี
และเปนประชาธิปไตยแบบมีส/วนร/วม แมว/าประเทศส/วนใหญ/ในโลกจะเปนประเทศประชาธิปไตย แต/บาง
ประเทศก็เปนแค/ในนาม บางประเทศเปนประชาธิปไตยที่ไม/มีเสรีภาพ บางประเทศเปนประชาธิปไตยเชิงเสรี
และบางประเทศก็พัฒนาไปเปนประชาธิปไตยแบบมีส/วนร/วม ที่ประชาชนรูสึกว/าเปนเจาของรัฐบาลและมี
กิจกรรมทางการเมอื งอย/างสมํา่ เสมอ15

สรุป ทฤษฎีเก่ียวกับประชาธิปไตยมีลักษณะเปนขั้นตอน จากประชาธิปไตยเชิงรูปแบบ ไปเปน
ประชาธิปไตยเชิงเสรี และเปนประชาธิปไตยแบบมีส/วนร/วม การมีส/วนร/วมทางกิจกรรมทางการเมืองของ
ประชาชนอย/างสม่ําเสมอ ทําใหประชาชนรูสึกว/าเปนเจาของรัฐบาล ดังน้ันรัฐบาลประชาธิปไตย ก็คือ รัฐบาล
ของประชาชน โดยประชาชนและเพื่อประชาชน

2.4 ความหมายของประชาธิปไตย

ประชาธิปไตย หมายถึง “อํานาจหรือการปกครองโดยประชาชน เปนระบอบทางการเมืองท่ี
ประชาชนมีส/วนในการปกครองโดยผ/านผูแทนของตน คําว/า “ประชาธิปไตย” เปนคําที่มีความหมายในแง/ดี
และถูกใชโดยกลุ/มหรือเอกชน ในลักษณะท่ีแตกต/างกัน ทั้งนี้ข้ึนอยู/ว/า มีการใหคํานิยามคําว/า “ประชาชน”
และ “ผูแทน” ของตนอยา/ งไรมีนกั วิชาการไดใหความหมายของคําว/า “ประชาธิปไตย” ไวดังตอ/ ไปน้ี

อมร รักษาสตั ย ไดอธบิ ายวา/ “ประชาธิปไตย มาจากคาํ ว/า ประชา + อธิปไตย ตรงกับคําภาษอังกฤษ
ว/า Democracy ซ่ึงมาจกภาษากรีกDemokrariaที่มาจากคําว/า Demos (ประชาชน) และ Cratos (การ
ปกครอง) ความหมายตามฉบับดั้งเดิมท่ี อาริสโตเติล ใหไวคือสภาวะที่คนเปนไทและคนยากจนที่มีจํานวนขาง
มากในสังคม ไดรบั มอบหมายใหกาํ อาํ นาจไวในมอื ประชาธิปไตยที่บริสุทธ์ิท่ีสุดไดรับการเรียกเช/นนี้ไดก็เพราะมี
สภาพแห/งความเสมอภาคปรากฏอยู/ในท่ีนั้นและกฎหมายของรัฐมุ/งรับรองความเสมอภาคนั้น ความเช่ือแบบ
ประชาธิปไตยมีรากฐานมาจากปKจเจกชนนิยม ซ่ึงนิยมมีความเปนอิสระ เสรีภาพของบุคคลและมอง

15สนธิ เตชานนั ท%, พ้ืนฐานทางรฐั ศาสตร, อางแลว, หนา 174.

14

ความสัมพันธ%ระหว/างคนกับรัฐว/ารัฐมีอยู/เพื่อเปนเครื่องมือช/วยใหบุคคลในสังคมมีชีวิตที่มั่นคง ปลอดภัยและ
สมบรู ณ%มากกวา/ ท่ีจะถือว/ารัฐเปนสิ่งทีม่ คี วามสําคัญเหนอื บคุ คล”16

คํานึง ชัยสุวรรณรักษ กล/าวว/า ประชาธิปไตย จึงหมายถึง “การปกครองท่ีถือว/าประชาชนมีอํานาจ
สูงสุด ซึ่งเปนการปกครองของประเทศ โดยประชาชนและเพื่อประชาชนสิทธิหนาที่และความรับผิดชอบต/อ
บานเมืองเท/าเทียมกัน ท้ังในดานการปกครองและการดําเนินชีวิตของตนเอง ซึ่งสามารถอธิบายไดสอง
ความหมาย

ประชาธิปไตยในดานการปกครอง หมายถงึ ระบอบการปกครองที่เปดx โอกาสใหประชาชนมีสิทธิท่ี
ปกครองตนเอง หรอื เลือกผแู ทนเขาไปทาํ หนาทปี่ กครองประเทศแทนตน

ประชาธิปไตยในดานการดําเนินชีวิต หมายถึง การดําเนินชีวิตของประชาชนตามวิถีของ
ประชาธปิ ไตย เชน/ การเคารพสทิ ธเิ สรีภาพของกันและกันการยอมรับความคิดเห็นของผูอ่ืน และการใชเหตุผล
พจิ ารณาปญK หาตา/ งๆ ทเี่ กิดขึน้ ในสงั คม และใชเสียงขางมากในการแกไขปKญหา”17

กระมล ทองธรรมชาติ ไดกล/าวว/า “ประชาธิปไตย มีความหมาย 3 ลักษณะ คือ ประการแรก
ประชาธิปไตยในฐานะอุดมคติหรือในฐานะที่เปนแนวคิดทางการเมือง ประการท่ีสอง ประชาธิปไตยในฐานะที่
เปนวิถีชีวิต ประการที่สาม ประชาธิปไตยในฐานะท่ีเปนระบบการเมือง ประชาธิปไตยในฐานะท่ีเปนแนวคิด
ทางการเมือง ยึดหลักของความเสมอภาคและเสรีภาพ และเชื่อในสติปKญญาของมนุษย%และในฐานะที่เปนวิถี
การดํารงชีวิตเนนที่การมีนํ้าใจ ประชาธิปไตยยึดหลักสิทธิเสรีภาพ ความเสมอภาพ และศักดิ์ศรีแห/งความเปน
มนุษย%ดวยกันและส/วนในฐานะที่เปนระบบการเมืองยึดหลักการอธิปไตยมาจากประชาชนกล/าวคือ ถือว/า
ผูปกครองจะตองมาจากความยินยอมพรอมใจกันนของประชาชนและจะตองปกครองตามความตองการของ
ประชาชนโดยสว/ นรวม”18

จิรโชค วีระสัย ไดกล/าวว/า “ประชาธิปไตย ตองยึดหลักการปกครองโดยคํานึงถึงความสุขของประชาชน
เปนใหญ/ ตามหลกั พุทธศาสนาประชาธิปไตยมีลักษณะคลายกับโลกาธิปไตย หมายถึง อธิปไตยเปนของโลก ซ่ึงคําว/า
โลก ในที่นี้หมายถงึ สงั คมหรอื คนส/วนใหญ/ คือ คนถือเสียงขางมากของสังคม ดังนั้นคําว/า โลกาธิปไตย จึงพอที่จะถือ
ไดว/าคือประชาธิปไตยและยังเห็นว/ารูปแบบการปกครองอาจแบ/งออกไดเปนสองประเภทใหญ/ ๆ ไดแก/ (1) การเปน
ประชาธิปไตย (2) การมีลักษณะอํานาจนิยมการเปนประชาธิปไตย ในท่ีน้ีหมายถึงประชาธิปไตยแบบมี
ผแู ทนราษฎร ซงึ่ ไม/ใช/ประชาธิปไตยแบบโดยตรง ส/วนการมีลักษณะอํานาจน้ันเปนทิศทางซายคือ แบบคอมมิวนิสต%
หรอื ทางขวาหรือฟาสซสิ ตป% ระเทศต/างๆ อาจเอนเอยี งไปทางประชาธปิ ไตยหรือทางอํานาจนิยมก็ได”19

จรูญ สุภาพ ไดสรุปความหมายวา/ “ประชาธิปไตย หมายถึง
1) ความปรารถนาที่ตองการรกั ษาไวซึ่งความสาํ คัญของตนเองและความเสมอภาคในทางเศรษฐกิจ สังคมและ
การเมอื ง

16อมร รกั ษาสัตย%, ประชาธิปไตยและรัฐธรรมนูญฉบับประชาชน, พมิ พค% ร้งั ที่ 1, อางแลว, หนา 257.
17คํานงึ ชยั สุวรรณรักษ,% ประชาธปิ ไตยในวถิ ีชีวิตไทย, (กรงุ เทพมหานคร :แมค็ , 2546), หนา 6.
18กระมล ทองธรรมชาติและคณะ, หลักประชาธิปไตย, (กรุงเทพมหานคร : พิมพ%ที่สุรพิมพ% จํากัด, 2541), หนา
51.
19จิรโชค วรี ะสยั , รฐั ศาสตรทวั่ ไป, พมิ พค% รง้ั ท่ี 12, (กรุงเทพมหานคร : สํานกั พมิ พม% หาวทิ ยาลัยรามคาํ แหง, 2540),
หนา 186.

15

2) การดาํ รงชวี ติ เพอ่ื ความผาสุกร/วมกันโดยมีเจตนารมณ%ของประชาชนเปนเคร่อื งนาํ ทาง
3) รูปแบบการปกครองและวิถชี วี ิตทถ่ี ือเอาเสรภี าพเปนหลักสําคญั
4) การเปxดโอกาสใหประชาชนสามารถดําเนินการร/วมโดยไมส/ ูญเสียเสรีภาพตามทแี่ ตล/ ะคนปรารถนา
5) การปกครองโดยเสยี งของคนส/วนมากโดยคํานึงถึงสทิ ธขิ องคนส/วนนอย”20

ลิขิต ธีรเวคิน ใหความหมายของคําว/า “ประชาธิปไตย” ประกอบดวยคําว/า “ประชา” หมายถึง หมู/
คนคือปวงชนกบั คาํ วา/ ”อธิปไตย” หมายถงึ ความเปนใหญ/21

คําว/าประชาธิปไตยนอกจากจะหมายถึง การปกครองแลวยัง หมายถึง “ปรัชญาของสังคมมนุษย%หรือวิถี
ชีวิตที่ยึดถืออุดมคติหรือหลักการที่กําหนดพฤติกรรมระหว/างมนุษย%ในสังคมในแง/ของการปกครองจะเนนการมี
ส/วนร/วมของประชาชนกําหนดนโยบายต/าง ๆที่เก่ียวของกับผลประโยชน%ส/วนรวมรัฐบาลที่เกิดขึ้นจึงเปนเสมือน
เครื่องมือในการช/วยใหประชาชนไดบรรลุจุดหมายปลายทางของสังคมการเมืองน่ันคือความผาสุกของประชาชน
ท้งั ปวงโดยมลี ักษณะท่ีสําคญั คือ

1. เสรีภาพท่ีบุคคลมีอย/ูอย/างเหมาะสมตองสอดคลองกับหลักการเร่ืองความมั่นคงปลอดภัยเปน
ระเบียบเรียบรอยและสวสั ดิการของส/วนรวม

2. โอกาสท่บี ุคคลจะสามารถดําเนินงานหรือกิจการตามตองการทุกคนควรจะไดรับโอกาสเท/าเทียมกัน
ในการท่ีจะพัฒนาศักยภาพตามความสามารถของตนเองและหัวใจของการปกครองในระบอบประชาธิปไตย
สมยั ใหมไ/ ม/วา/ จะเปนระบบรฐั สภาตามแบบของอังกฤษหรือประธานาธบิ ดตี ามแบบของอเมริกาแมกระท่ังระบบ
กึ่งรัฐสภาหรือกึ่งประธานาธิบดีของฝร่ังเศสหัวใจที่ว/าน้ันก็ คือ การเลือกตั้งและรัฐธรรมนูญโดยการมีส/วนร/วม
ทางการเมอื งของประชาชนจะผ/านการเลือกตงั้ ตามรฐั ธรรมนญู ที่ประกาศใชในแต/ละประเทศ

การทจ่ี ะไดชอื่ วา/ เปนประเทศประชาธปิ ไตยหรือไม/นั้นมาตรวัดท่ีสําคัญท่ีสุดก็คือตองมีการเลือกตั้งและ
ตองเปนการเลอื กตั้งที่มอี สิ ระเสรี มิใช/การถกู บงั คับใหเลือกดังเชน/ เผดจ็ การ

การปกครองในระบอบประชาธิปไตยคือการยอมรับสิทธิเสรีภาพของประชาชนและเปนการปกครองท่ี
ชอบธรรมซึง่ มนี กั ทฤษฎหี ลายทา/ นไดเนนถงึ การยอมรับสิทธิเสรีภาพความเสมอภาคและการมีส/วนร/วมรับผิดชอบ
ในการบริหารประเทศชาติเช/น John Locke และ Thomas Jefferson ถือว/าประชาชนมีความเสมอภาคกัน
และมีความสามารถที่จะเขาร/วมบริหารงานปกครองประเทศชาติแต/เม่ือประชากรมีมากจึงตองมีการเลือกผูแทน
เพอื่ เปนตัวแทนของประชาชนไปเปนปากเสียงแทนประชาชนผูมีสิทธิเลือกตั้งตองใชสิทธิอย/างอิสระปราศจาก
การใชอิทธิพลหรืออามิสสินจางใด ๆดังนั้นประชาชนจึงตองไปเลือกผูแทนราษฎรเพ่ือใหทําหนาท่ีต/าง ๆแทน
ตน ”22

20จรูญ สุภาพ, ลัทธิการเมืองและเศรษฐกิจเปรียบเทียบ, (กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ%ไทยวัฒนาพานิช,
2538), หนา 73.

21ลขิ ิต ธีรเวคนิ , วิวัฒนาการการเมืองการปกครองไทย, (กรุงเทพมหานคร :สํานักพิมพ%มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร%,
2547), หนา 267.

22เร่ืองเดยี วกัน, หนา 268.

16

วิสุทธิ์ โพธิแทน ไดกล/าวว/า แนวคิดเก่ียวกับประชาธิปไตย สามารถสรุปได 3 แนวคิดดังน้ี
แนวคิดแรก ประชาธิปไตยในฐานะท่ีเปนรูปแบบการปกครองหรือระบบการเมือง คือมีองค%กร ต/าง ๆใน
การปกครองเปxดโอกาสใหประชาชนในส/วนร/วมในการดําเนินการปกครอง เช/นการมีสภาผูแทนราษฎร มีพรรค
การเมือง มีรัฐบาลท่ีมาจากการเลือกตั้งของประชาชนศาลมีอิสระจากฝ9ายบริหาร และฝ9ายนิติบัญญัติ รัฐบาล
ตองรบั ผดิ ชอบตอ/ สภาผแู ทนราษฎรเปนตน
แนวคิดท่ีสอง ประชาธิปไตยในฐานทีเปนอุดมการณ%หมายความว/า ประชาชนมีความรูสึกและยอมรับ
คณุ คา/ ของประชาธิปไตยในขอบเจตแห/งกฎหมายเสรีภาพ ความเสมอภาค และภราดรภาพโดยยึดถือและปฏิบัติ
อยา/ งมั่นคงตามวิถีทางแห/งกฎหมายเพื่อธํารงไวซึ่งหลักการแห/งประชาธิปไตย
แนวคิดท่ีสาม ประชาธิปไตยในฐานะท่ีเปนวิถีชีวิตหมายความถึง การปฏิบัติตามหลักการ
ประชาธิปไตยในการดําเนินชีวิตประจําวันประชาชนทุกคนเขาใจในสิทธิและหนาท่ีของตนเองไม/ละเมิดหรือเอา
รัดเอาเปรียบสิทธิและหนาท่ีของผูอื่นเคารพกฎหมายบานเมืองอย/างเคร/งครัดหากประชาชนของประเทศใดไม/
ยึดถือหลักประชาธิปไตยเปนวิถีชีวิตประเทศนั้นก็ไม/เรียกว/าเปนประเทศประชาธิปไตยแมว/าจะมีรูปแบบการ
ปกครองแบบประชาธิปไตย หรือแมจะมีกลไกอ่ืนเช/นมีรัฐธรรมนูญมีพรรคการเมือง หรือมีองค%กรปกครองส/วน
ทองถน่ิ ก็ตาม23

วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี ไดใหความหมายว/า ประชาธิปไตย (อังกฤษ :Democracy) คือ ระบอบการ
ปกครองของรัฐ ซ่ึงบริหารอํานาจรัฐมาจากเสียงขางมากของพลเมือง โดยพลเมืองอาจใชอํานาจของตนโดยตรง
หรือผ/านผูแทนที่ตนเลือกไปใชอํานาจแทนก็ได หรืออาจถือตามคํากล/าวของอดีตประธานาธิบดีแห/ง
สหรัฐอเมริกา อับราฮัม ลินคอล%น ที่ว/า ประชาธิปไตยเปน การปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพื่อ
ประชาชน นับเปนรูปแบบการปกครองที่เกิดข้ึน ณ นครรัฐกรีกโบราณในช/วงคริสต%ศตวรรษท่ี 5 ก/อนคริสตกาล
โดยเฉพาะอย/างย่ิง ในกรงุ เอเธนส%ภายหลังการกอ/ จลาจลเม่ือ 508 ปwกอ/ นครสิ ตกาล

ในทฤษฎีทางการเมือง คําว/า “ประชาธิปไตย” สามารถหมายถึงทั้งระบอบการปกครองและปรัชญา
การเมือง ซึ่งถึงแมว/าในปKจจุบันนี้ ประชาธิปไตยจะยังไม/มีการนิยามที่ไดรับการยอมรับโดยท่ัวกันก็ตาม แต/ก็ได
ปรากฏใหเหน็ หลักการสองหลกั การที่ใหการนยิ ามคาํ ว/า “ประชาธิปไตย” แลว คอื ความเสมอภาคและอิสรภาพ

หลักการดังกล/าวถูกสะทอนใหเห็นผ/านทางความเสมอภาคทางกฎหมายของพลเมืองทุกคน และมีสิทธิ
เขาถึงอํานาจโดยเท/าเทียมกัน ส/วนอิสรภาพไดมาจากสิทธิและเสรีภาพตามท่ีกฎหมายบัญญัติ ซึ่งจะไดรับการ
คุมครองเสมอกนั โดยรฐั ธรรมนูญ

ถึงแมว/าระบอบประชาธิปไตยจะมีจุดเร่ิมตนจากกรีซโบราณก็ตาม ทว/าการปกครองระบอบ
ประชาธิปไตยไดมีวิวฒั นาการสาํ คญั ๆ ในวัฒนธรรมต/างชาติ อาทิ ในอินเดียโบราณ สาธารณรัฐโรมัน ทวีปยุโรป
ทวีปอเมรกิ าเหนือและทวีปอเมรกิ าใต มาจนถงึ ปจK จุบัน

การปกครองในระบอบประชาธิปไตยมักจะไดรับการพิจารณาโดยคนส/วนใหญ/ว/าเปนรูปแบบการ
ปกครองท่ีดีที่สุดในโลกยุคปKจจุบัน เน่ืองจากเปนการมอบสิทธิและเสรีภาพใหกับประชาชนไดมากกว/าการ
ปกครองในระบอบอื่น ทําใหระบอบประชาธิปไตยไดช่ือวา/ เปน
“การปกครองระบอบสุดทาย” และไดแผ/ขยายไปทั่วโลก พรอม ๆ กับมโนทัศน%เรื่องการออกเสียงเลือกตั้ง
(อังกฤษ :Suffrage) อย/างไรก็ดี แมการดําเนินการปกครองตามระบอบประชาธิปไตยแมจะไดรับความนิยมมาก

23วิสทุ ธิ์ โพธิแท/น, อะไรนะ...ประชาธิปไตย?, (กรุงเทพมหานคร :สํานักพิมพ%มหาวิทยาลัย ธรรมศาสตร%, 2538),
หนา 23-26.

17

ในปจK จบุ นั แต/ก็ตองเผชิญกับปKญหาหลายประการอันเกิดขน้ึ ในปKจจุบัน อย/างเช/น ขอพิพาทเก่ียวกับดินแดน การ
อพยพเขาเมอื ง และการกดี กนั กล/มุ ประชากรบางชาติพันธ%ุ เปนตน24

วลิ เลียม ริเคอร (William Riker) ใหความหมายว/า “ประชาธิปไตย คือรูปของรัฐบาลที่พลเมืองที่มี
สัดส/วนมากพอสมควรมีสว/ นร/วมในการปกครองประเทศโดยตรงหรือโดยออม จึงแตกต/างชัดเจนจากรัฐบาลท่ีคน
ชนช้ันหนึ่งหรือกล/ุมหนึ่งควบคุมหรือโดยคนคนเดียว ในประชาธิปไตยโดยตรงพลเมืองออกเสียงลงมติออก
กฎหมายในท่ีประชุมใหญ/ดังท่ีเคยทําในนครรัฐของกรีกโบราณและในเมืองแถบนิวอิงแลนด%ในปKจจุบัน ใน
ประชาธิปไตยโดยออม พลเมืองเลือกเจาหนาท่ีมาเปนตัวแทนตนในรัฐบาลการมีผูแทนจึงเปนแบบอย/างของ
ประเทศประชาธิปไตยจึงไดแก/ลักษณะท่ีว/าพลเมืองตองมีอิสระในการพูดและการประชุม เปนตน เพื่อจะก/อต้ัง
พรรคการเมืองต/างๆ มารณรงค%ใหผูมีสิทธิเลือกตั้งสมารถจะเลือกผูสมัครจากพรรคเหล/านี้ในการเลือกต้ังท่ีทํา
กนั อยูเ/ ปนปกติ”25

โยเซฟ ชุมปvเตอร (Joseph Schumpeter) ใหความหมายว/า “ประชาธิปไตย คือ การจัดแจงทาง
สถาบันเพ่ือการตัดสินใจทางการเมืองซึ่งในสถาบันนั้นปKจเจกชนอาจแสวงหาอํานาจที่จะตัดสินใจดวยวิถีทาง
แห/งการต/อสแู ขง/ ขันเพื่อคะแนนเสียงของประชาชน”26

สรุป ประชาธิปไตยหมายถึง ระบอบการเมืองการปกครองท่ีประชาชนใชอํานาจปกครองตนเอง โดยมี
จุดม/ุงหมายเพ่ือใหบรรลุเปoาหมายในการดํารงชีวิตท่ีดีของมนุษย% เปนการปกครองที่เปxดโอกาสใหประชาชนเขามามี
ส/วนร/วมในทางการเมืองและสามารถควบคุมการใชอํานาจรัฐใหเปนไปในทิศทางที่ประชาชนตองการ เปนการ
ปกครองที่ยึดหลักของเสรีภาพ ความเสมอภาค คํานึงถึงเสียงส/วนใหญ/เปนสําคัญ มีกฎหมาย กฎเกณฑ% กติกาท่ี
ประชาชนตองเคารพนับถือ และอาจกล/าวไดว/าประชาธิปไตยเปนระบอบการปกครองที่ประชาชนส/วนใหญ/ยอมรับ
มากทีส่ ุด

2.5 หลกั การทางประชาธปิ ไตย

การปกครองระบอบประชาธิปไตยในแต/ละประเทศย/อมแตกต/างกันไปตามกฎหมายและวัฒนธรรม
ของประเทศน้ันๆ สําหรับประเทศไทยมกี ารปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย%เปนประมุข แต/
ส่ิงหน่ึงที่มีหลักเหมือนกันในระบอบประชาธิปไตยของทุกประเทศคือ ประชาชนทุกคนมีสิทธิเสรีภาพ และ
ความเสมอภาค ภายใตกฎหมายท่ีบัญญัติข้ึนมาจากเสียงส/วนใหญ/ของประชาชน เพ่ือใหคนจํานวนมากไดรับ
ประโยชน%มากทีส่ ุด

สมเกียรติ วนั ทะนะ กล/าวถึง “หลกั การท่ีสาํ คญั ของประชาธปิ ไตย

24วิกิพเี ดีย สารานุกรมเสรี, “ประชาธิปไตย”,15 พฤษภาคม 2554,
<http://th.wikipedia.org>(23 พฤษภาคม 2554)

25William Riker H., The Theory of Political Coalitions,อางใน อมร รักษาสัตย%และคณะ,ประชาธิปไตย
อุดมการณ หลักการและแบบอยางการปกครอง หลายประเทศ, (กรุงเทพมหานคร :สํานักพิมพ%จุฬาลงกรณ%มหาวิทยาลัย,
2539), หนา 28-29.

26Joseph Schumpeter, Capitalism, Socialism and Democracy, อางใน อมร รักษาสัตย%และคณะ,
ประชาธิปไตย อุดมการณ หลักการและแบบอยางการปกครอง หลายประเทศ, อางแลว, หนา 29.

18

1. อํานาจในการปกครองเปนของประชาชน ซ่ึงถือว/าเปนอํานาจสูงสุดในการปกครองประเทศ ซ่ึง
เรียกกนั วา/ อํานาจอธิปไตย มาจากปวงชน มี 3 อยา/ ง คือ

1) อาํ นาจนติ ิบัญญตั ิ
2) อํานาจบริหาร
3) อาํ นาจตลุ าการ
2. ประชาชนอาจใชอํานาจอธิปไตยโดยตรงหรือผ/านทางผูแทนท่ีเขาเลือกตั้งก็ได ซึ่งจะตองเปนไป
ตามรฐั ธรรมนญู
3. มพี ระมหากษัตริยห% รือประธานาธบิ ดเี ปนประมขุ ของประเทศ
4. ประชาชนทุกคนมีสิทธิ เสรีภาพ และความเสมอภาค ตามกฎหมายซึ่งประชาชนทุกคนมีหนาที่
ปฏบิ ตั ิตามกฎหมายและขนบธรรมเนยี มประเพณอี ย/างเท/าเทยี มกัน
- สิทธิ หมายถึง อํานาจอันชอบธรรมท่ีบุคคลพึงมีในฐานะเปนพลเมืองของประเทศภายใต
กฎหมาย เชน/ สิทธิในทรัพยส% นิ สทิ ธใิ นการประกอบอาชีพ สทิ ธิในการอย/อู าศยั สทิ ธใิ นการเลอื กตง้ั
- เสรีภาพ หมายถึง การกระทําอย/างใดอย/างหน่ึงของบุคคลตามสิทธิที่มีอยู/โดยไม/รุกล้ําสิทธิ
และเสรีภาพของผูอ่ืน เช/น เสรีภาพในการนับถือศาสนา เสรีภาพในการประกอบอาชีพ เสรีภาพในการแสดง
ความคิดเห็นแต/เพ่ือความเปนระเบียบของสังคม ความมั่นคง และความสงบสุขของประเทศ การใชสิทธิและ
เสรภี าพตองอยูใ/ นขอบเขตของกฎหมาย
- ความเสมอภาค หมายถึง ความเท/าเทียมกันของบุคคลอันพึงประสงค%ไดภายใตกฎหมาย
เดยี วกัน
- หนาท่ี หมายถึง ภารกิจที่ตองทําในฐานะที่เปนคนไทย ซ่ึงจะตองปฏิบัติหนาท่ีตามกฎหมาย
กาํ หนดไว เช/น การเสยี ภาษอี ากร การปอo งกนั ประเทศ การปฏบิ ตั ิตามกฎหมาย27

สุขุม นวลสกุลและวิศิษฐ ทวีเศรษฐ ไดกล/าวว/าการปกครองระบอบประชาธิปไตยหรือเสรี
ประชาธิปไตยน้มี ีหลักการสําคัญอย/ู 4 ประการ คือ

1) หลักอํานาจสูงสุดเปSนของประชาชน ซึ่งหลักการน้ีอาจจะเรียกไดว/าเปนหลักการหรือประเด็น
สําคัญของประชาธิปไตย ในหลักการน้ีหรือการปกครองประเทศต/างๆ ตองแสดงใหเห็นว/าประชาชนเปน
เจาของอํานาจอธิปไตยอย/างแทจริงและตองมีวิธีการท่ีแสดงออกใหเห็นว/าประชาชนเปนเจาของอํานาจ
อธปิ ไตย ไดแก/ ประชาธปิ ไตยโดยตรงโดยปKจจุบันยังมีปรากฏอยู/ในประเทศ สวิสเซอร%แลนด% หรือในแถบมลรัฐ
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของสหรัฐอเมริกามีการประชุมเมืองที่มีลักษณะเปนแบบประชาธิปไตยโดยตรง ใน
ปKจจุบันระบอบประชาธิปไตยไดเปลี่ยนแปลงสภาพการณ%ของสังคมการเมือง ทําใหเปนแบบประชาธิปไตย
ทางออมหรือโดยผ/านทางผูแทน แต/อย/างไรก็ตามในหลักการอํานาจสูงสุดเปนของประชาชน โดยประชาชน
ตองมอี าํ นาจตดั สนิ ใจขั้นสุดทาย หมายถึงประชาชนอาจเขามามีสว/ นร/วมโดยตรงในกิจกรรมทางนิติบัญญัติและ
บริหารรัฐและการตัดสินใจของประชาชนถือวา/ เปนที่สิ้นสุดเด็ดขาด

2) หลักสิทธิเสรีภาพตาง ๆ หลักการท่ีแสดงว/าเปนประชาธิปไตยน้ัน ประชาชนตองมีหลักประกัน
สิทธิเสรีภาพ ซึ่งถือเปนพื้นฐานทางการเมือง และมีเสรีภาพ ซ่ึงถือเปนพื้นฐานทางการเมือง และมีเสรีภาพใน
การแสดงออกไปไม/ว/า จะเปนในดานของการแสดงความคิดเห็น การพูด การเขียน การพิมพ%โฆษณา และการ
รวมกลุ/มจัดตั้งพรรคการเมือง การเลือกตั้ง การใชสิทธิทางการเมืองซึ่งถือเปนความเสมอภาคทางกฎหมาย ใน

27สมเกยี รติ วันทะนะ, อดุ มการณทางการเมอื งรวมสมยั ,(คณะสังคมศาสตร% มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร% : โรงพิมพ%
ศูนยส% /งเสรมิ และฝก‰ อบรมการเกษตรแหง/ ชาติ สาํ นักส/งเสรมิ และฝก‰ อบรมกําแพงแสน, 2544), หนา 9-10.

19

เร่อื งความเสมอภาคทางกฎหมาย นี้ หมายความว/า บุคคลทุกคนย/อมอย/ูภายใตกกหมายเดียวกัน ภายใตระบบ
ศาลเดียวกัน และไดรับการปฏิบัติจากองค%กรแห/งกฎหมายเสมอกัน ในหลักการนี้ศาลจะตองมีอิสระในการ
พิจารณาพพิ ากษาคดใี นหลกั สทิ ธิและเสรีภาพ รวมท้ังความเสมอภาคทางการเมือง เพราะเสรีภาพที่ประชาชน
มีเทา/ กนั กย็ /อมจะก/อใหเกดิ ความเสมอภาค

3) หลกั ความสงู สุดของกฎหมาย ซ่ึงถือเปนหลักการมูลฐานของระบอบประชาธิปไตยอย/างหน่ึงที่ถือ
วา/ กฎหมายเปนหลกั สงู สุด รฐั บาลจะปฏบิ ัติการใด ๆ ตองอย/ูภายใตกฎหมาย ซึ่งจะตรงกับหลักการท่ีว/าเปนนิติ
รัฐ คอื รฐั ธรรมนูญ นนั้ จะตองมหี ลกั ประกันสทิ ธเิ สรีภาพของประชาชน เพอื่ ปอo งกนั มิใหรัฐบาลกระทําการใด ๆ
ที่ขัดหรือจํากัดสิทธิเสรีภาพของประชาชนตามอําเภอใจ โดยปราศจากการยึดถือปฏิบัติ ตามกฎหมาย ซ่ึง
หลกั การน้ีจะมหี ลกั ประกันก็ตอ/ เมอ่ื ฝา9 ยตลุ าการแยกเปนอสิ ระจากฝา9 ยบริหาร มีกระบวนการยุติธรรมเฉพาะใน
การพิจารณาการกระทาํ ผดิ ของประชาชนและในการพิจารณาคดีแก/ผูตองหาก็จะตองทําตามวิธีการที่กฎหมาย
บัญญัติไว และหลักประกันความเปนกฎหมายสูงสุดของกฎหมายอีกประการหนึ่ง คือการท่ีมีกฎหมายที่มีการ
ควบคมุ มิใหกฎหมายขดั ตอ/ รัฐธรรมนญู อีกดวย โดยองคก% รที่จะทาํ หนาที่ควบคุมกฎหมายมิใหขัดต/อรัฐธรรมนูญ
อีกดวย โดยองค%กรท่ีจะทําหนาท่ีควบคุมกฎหมายมิใหขัดต/อรัฐธรรมนูญ อาจจะเปนองค%กรการเมือง ศาล
ยุตธิ รรมธรรมดา หรือศาลรัฐธรรมนูญ หรือคณะตุลาการรฐั ธรรมนูญ ซ่ึงจัดตั้งขึ้นเปนพิเศษก็ได ทั้งน้ีสุดแลวแต/
แนวความคิดเห็นและประเพณีนิยมทางการเมืองของแต/ละประเทศ เพื่อใหความเปนกฎหมายสูงสุดของ
รัฐธรรมนูญ ซ่ึงวางหลักแห/งกฎหมายและหลักประกันสิทธิและเสรีภาพของประชาชน จะไดรับการปฏิบัติและ
เกิดผลอย/างจรงิ จัง

4) หลักการเสียงขางมาก หลักการดังกล/าวน้ีถือไดว/าเปนวิธีการปฏิบัติในระบอบประชาธิปไตย เพ่ือ
ตัดสินใจในปKญหาต/าง ๆ ซึ่งหลักการเสียงขางมากนี้ถือว/าการตัดสินใจทั้งหลายของรัฐบาลในระบอบ
ประชาธิปไตย จะตองเปนไปตามความปรารถนาของคนส/วนใหญ/แต/หลักการเสียงขางมากในระบอบ
ประชาธปิ ไตยน้ี สทิ ธขิ องเสียงขางนอยก็จะตองไดรับการเคารพ โดยในวันขางหนาเสียงขางนอยอาจจะกลายเปน
เสียงขางมากก็ได ฉะนั้นระบอบประชาธิปไตยจึงถือว/าฝ9ายคานมีความสําคัญเท/า ๆ กับฝ9ายรัฐบาล ซึ่งทําหนาที่
บริหารและเพื่อควบคมุ เสยี งขางมาก หรอื เพอื่ ที่เขามาแทนที่ฝ9ายเสียงขางมากในวันขางหนา ซึ่งตัวอย/างหลักการ
ดังกล/าวนมี้ ีหลายประเทศ เช/น ในฝรง่ั เศส อังกฤษ อสิ ราเอล เปนตน28

อมร รักษาสัตย ไดกล/าววา/ หลกั การของประชาธิปไตยทีส่ /วนมากเหน็ ความสาํ คัญมีดงั น้ี
1) ประชาชนเปนเจาของอาํ นาจอธิปไตย เปนผูทรงอํานาจสูงสดุ
2) รฐั บาลไดอาํ นาจมาจากประชาชนหรือโดยความยนิ ยอมของประชาชน
3) ในประเทศขนาดใหญ/ในสมัยท่ีตองใชประชาธิปไตยทางออมน้ันจะตองมีการเลือกตั้งผูแทนและ
พนกั งานของรัฐอยา/ งบรสิ ทุ ธ์ิยตุ ธิ รรม โดยประชาชนใชสทิ ธิเลือกตั้งไดอยา/ งอสิ ระ
4) สถาบันการเมอื งทท่ี ําหนาที่ตัดสนิ ใจทางการเมอื ง หรือวางนโยบายสาธารณะตองต้ังข้ึนดวยวิถีทาง
แหง/ การแขง/ ขันเพ่อื ใหไดรับคะแนนเสียงจากการเหน็ ชอบของประชาชน
5) ประชาชนตองมีสว/ นรว/ มในการปกครองประเทศตลอดเวลา โดยผ/านกลไกต/างๆ หรือใชสิทธิแสดง
บทบาทตา/ งๆ ไดโดยตรง
6) รัฐบาลตองไดรับผิดชอบต/อประชาชน ประชาชนมีสิทธ์ิติชมควบคุมการทํางานของรัฐบาล
ตลอดเวลาและมสี ทิ ธิเ์ ปลี่ยนแปลงตามวธิ กี ารกาํ หนด

28สุขุม นวลสกลุ และวศิ ิษฐ% ทวีเศรษฐ, การเมืองและการปกครองไทย, พิมพค% ร้งั ที่ 14, อางแลว, หนา 22.

20

7) อํานาจในการปกครองประเทศ ตองไม/อย/ูในกํามือของคนคนเดียวหรือกล/ุมเดียว ตองมีการแบ/ง
อํานาจปกครองประเทศ อยา/ งนอยในระดับเดยี ว

8) รัฐบาลตองมีอํานาจจํากัด มีการแบ/งและกระจายอํานาจ มีการตรวจสอบ และถ/วงดุลหรือคาน
อํานาจซง่ึ กนั และกนั

9) หนาที่หลกั ของรฐั บาล คอื การสง/ เสรมิ ปจK เจกชน เสรีภาพ ความเสมอภาค ภราดรภาพของพลเมือง
10) การตดั สนิ ใจสาํ คญั ตองเปนไปตามเสยี งขางมาก โดยคาํ นึงถงึ สิทธขิ องฝ9ายขางนอย
11) ประชาชนมีความเสมอภาคในดานต/างๆ โดยเฉพาะความเสมอภาคในสายตาดานกฎหมาย และ
ความมีโอกาสทัดเทียมกันในดานตา/ งๆ ทกุ คนมีศกั ดิศ์ รแี ละไม/มีอภสิ ิทธ์ิเหนือผูอ่นื
12) ประชาชนมีสิทธิเสรีภาพต/างๆ อย/างกวางขวางโดยรัฐบาลใหหลักประกัน และคุมครองการใช
สทิ ธเิ สรภี าพพื้นฐานท่ีสําคญั
13) ประชาชนตองมีอิสระในการพูด การพิมพ% การแสดงความคิดเห็นการร/วมชุมชน การต้ังพรรค
การเมอื งเพ่อื ใหสามารถมีส/วนร/วมในการปกครองไดจรงิ และอย/างมีขอมูลข/าวสาร
14) รัฐบาลตองใชหลักการปกครองโดยกฎหมาย หรือหลักเนติธรรม ไม/ใชอํานาจตามอําเภอใจ เช/น
บุคคลถกู จับคมุ ขงั หรอื ถกู ลงโทษได ก็เฉพาะเม่ือมีกฎหมายกําหนดว/า มีความผิดและจะตองไดรับการพิจารณา
โดยรวดเร็ว เปxดเผยโดยคณะตลุ าการท่ไี มล/ ําเอยี ง ฯลฯ29

กระมล ทองธรรมชาติ กล/าวถึง ลักษณะสําคัญของระบอบประชาธิปไตยถือว/าเปนลักษณะ สากล
จะตองประกอบดวยหลักการสําคัญอย/างนอย 5 ประการ คอื

1. หลักอํานาจอธปิ ไตยของปวงชน การปกครองระบอบประชาธิปไตย ถือว/าประชาชนมีอํานาจ
ในการกําหนดตัวผูปกครอง ท้ังการแต/งตั้งและถอดถอน ท้ังน้ีโดยผ/านกระบวนการเลือกตั้ง หลักการนี้เปน
เคร่ืองมือของประชาชนในการเลือกผูปกครอง ผูใดตองการจะเขามาทําหนาท่ีในการบริหารประเทศจะตอง
เสนอตัวเขามาแข/งขันใหประชาชนพิจารณา ทั้งในเร่ืองความรูความสามารถและคุณธรรมทางการเมือง ผูที่
ไดรับความไววางใจจากประชาชนใหเขาไปทําหนาท่ีปกครองหรือบริหารประเทศ จะถูกควบคุม กํากับ และ
ตรวจสอบจากประชาชนอย/างใกลชดิ โดยผ/านกระบวนการมีสว/ นร/วมทางการเมืองของประชาชนผูนําที่มีความรู
และความสามารถแกไขปญK หาใหกบั ประชาชนไม/ว/าจะเปนปญK หาความยากจน ความไม/รู ความเจ็บไขไดป9วยได
ลุลว/ งหรอื ใหดีข้ึน จะไดรับความไววางใจจากประชาชนใหบริหารประเทศต/อไป แต/ถาหากผูนําที่ไดรับเลือกตั้ง
เขามาไม/สามารถใชความรูในการแกไขปKญหาของประชาชนไดดีข้ึนผูนําเช/นนี้จะถูกขจัดออกไปอาจจะโดยการ
อภิปรายไมไ/ ววางใจ การลงประชามติขบั ไล/ หรอื การไม/ไดรับเลือกต้งั ใหกลับเขาไปมีอาํ นาจใหม/

หลักอํานาจอธิปไตยของปวงชน จะเปนหลักประกันใหประชาชนสามารถสรรหาผูนําท่ีมีคุณธรรม
และความรูความสามารถในการบริหารประเทศ ซ่ึงจะเปนหัวใจสําคัญในการเสริมสรางความอย/ูดีกินดีใหกับ
ประชาชน ท้ังน้ีเพราะผูนําที่มีคุณธรรมและความรูความสามารถ ย/อมม/ุงม่ันที่จะแกไขปKญหาใหกับประชาชน
อย/างจริงจัง จนก/อใหเกิดความอย/ูดีกินดีแก/ประชาชนในที่สุดในทางตรงกันขามถาผูนําไม/สามารถแกไขปKญหา
และเสรมิ สรางความอย/ดู กี นิ ดีใหกบั ประชาชนไดประชาชนก็มีอํานาจที่จะเปล่ยี นผูนาํ ไดตลอดเวลา

29อมร รกั ษาสัตย,% ประชาธปิ ไตยและรัฐธรรมนญู ฉบับประชาชน, อางแลว, หนา 28.

21

2. หลักเสรีภาพ การปกครองในระบอบประชาธิปไตย ถือว/าสิทธิเสรีภาพเปนส่ิงจําเปนสําหรับ
ประชาชน รุสโซ ถึงกับกล/าวว/า “การปราศจากเสรีภาพเท/ากับการปราศจากความเปนมนุษย%” หรืออาจกล/าว
ไดวา/ ถามนุษยป% ราศจากเสรภี าพกป็ ราศจากจากพลังในการสรางสรรค% แตเ/ สรีภาพในระบอบประชาธิปไตยไม/ใช/
เสรีภาพอันบริบูรณ% ทั้งนี้เพราะถาคนทุกคนมีเสรีภาพอย/างสมบูรณ% สังคมย/อมสับสนว/ุนวาย เพราะคนที่
แข็งแรงกว/าหรือมีอํานาจเหนือกว/า จะใชเสรีภาพในการเอารัดเอาเปรียบบุคคลที่อ/อนแอกว/าหรือดอยกว/า
ดังนั้นเสรีภาพในระบอบประชาธิปไตยจึงเปนเสรีภาพที่ตองมีหลักประกัน หลักประกันท่ีว/าก็คือ การไม/ละเมิด
ซึ่งกันและกนั เมอ่ื บคุ คลเคารพเสรีภาพซึ่งกนั และกนั ตามทีก่ ฎหมายกําหนด สังคมก็จะดาํ รงอย/ูอย/างสงบสขุ

เสรีภาพในระบอบประชาธิปไตย ครอบคลุมทั้งเสรีภาพทางการเมือง ไดแก/ การใชสิทธิในการ
กาํ หนดผปู กครอง การวิพากษ%วิจารณ%ทางการเมือง การผลักดันการตัดสินใจทางการเมืองของรัฐบาล และการ
ชุมนุมเคล่ือนไหวทั้งเพื่อการคัดคานหรือสนับสนุนการตัดสินใจของรัฐบาลตลอดจนเพื่อเรียกรองต/าง ๆ เพื่อ
แสดงออกซ่ึงความตองการของประชาชน นอกจากนี้ยังหมายถึงเสรีภาพในการเผยแพร/ขอมูล ความคิด
ความเห็นต/าง ๆ ทางการเมือง รวมทั้งการขุดคุยเปxดโปงพฤติกรรมอันไม/สุจริตของนักการเมืองหรือผูปกครอง
ดวย ดังน้ันเสรีภาพทางการเมืองจึงเปนเสมือนกลไกหรือเคร่ืองมือของประชาชนในการควบคุม กํากับ และ
ตรวจสอบใหผปู กครองละเวนการประพฤตมิ ชิ อบทง้ั ปวง

เสรีภาพในการนับถือศาสนา ระบอบประชาธิปไตยถือว/าประชาชนมีสิทธิภาพขั้นพื้นฐานท่ีจะเช่ือ
หรือยอมรับนับถือศาสนาใดก็ไดท่ีไม/ละเมิดต/อกฎหมายและศีลธรรมอันดีของประชาชนเพราะโดยหลักการ
พ้นื ฐานท่วั ไป ศาสนาท้งั มวลลวนสัง่ สอนอบรมใหมนษุ ย%กระทําดลี ะเวนความชั่ว เพ่ือใหสังคมอยู/อย/างสงบสุข

เสรีภาพในการประกอบอาชีพ ระบอบประชาธิปไตยถือว/าบุคคลย/อมมีเสรีภาพในการเลือก
ประกอบอาชีพสุจรติ ไดตามความสมัครใจของตน หรอื ตามความถนัดของตนหลักการขอนี้เปนหลักการสําคัญที่
ก/อใหเกดิ ความคิดสรางสรรค%ในการประดิษฐ%คิดคนวิทยาการต/าง ๆ อันนํามาซ่ึงความกาวหนาและความผาสุก
ของคนในโลก

เสรีภาพในการเปSนเจาของทรัพยสิน เมื่อประชาชนมีเสรีภาพในการประกอบอาชีพประโยชน%อัน
เกิดจากการประกอบอาชีพโดยสุจริตจึงควรเปนของประชาชน ดังน้ันการเปxดโอกาสใหประโยชน%มีเสรีภาพใน
การเปนเจาของทรัพย%สินท่ีหามาไดโดยชอบ จะส/งเสริมการเติบโตและการพัฒนาเศรษฐกิจของสังคมให
กาวหนามากย่งิ ขึน้ ทั้งน้เี พราะสอดคลองกบั ธรรมชาติของมนุษย%ทําใหประชาชนแสดงความเปนเจาของอํานาจ
อธิปไตยไดอย/างแทจริง ตลอดจนสามารถใชสิทธิเสรีภาพในการควบคุม กํากับ และตรวจสอบการทํางานของ
ผูปกครองไดอย/างมีประสิทธิภาพในทางตรงกันขาม ในสังคมใดถาประชาชนส/วนใหญ/ไม/ไดรับโอกาสอย/างเท/า
เทยี มกันในดานการศึกษา กล/าวคอื มคี นเพียงกล/มุ นอยทม่ี ีโอกาสไดรับการศึกษาสูง โดยเฉพาะชนช้ันปกครองที่
มีอภิสิทธิ์เหนือกว/า คนส/วนใหญ/ที่ดอยโอกาสเหล/าน้ีมักจะตกเปนเหย่ือของชนชั้นปกครองที่อภิสิทธ์ิเหนือกว/า
คนสว/ นใหญท/ ด่ี อยหลกั การปกครองในระบอบประชาธิปไตย จึงมุ/งเนนในเร่ืองคุณค/าและความสําคัญของความ
เสมอภาคของประชาชนที่จะไดรับโอกาสอย/างเท/าเทียมกันในการรับบริการของรัฐบาล เพื่อใหประชาชนมี
สมรรถนะในการดาํ รงชีวติ อย/างมคี ุณภาพเสมอหนากัน

3. หลักความเสมอภาค ความเสมอภาคในระบอบประชาธิปไตยหมายถึง ความเสมอภาคเท/าเทียม
กันในเรื่องของ “โอกาส” ไม/ใช/ความเท/าเทียมกันเร่ือง“ความสามารถ” เพราะเร่ืองของความสามารถของ
มนษุ ย%นอกจากจะขึน้ อยูก/ บั สง่ิ แวดลอมแลว ยังขึ้นอยกู/ ับลักษณะทางพันธุกรรมอีกดวย ซึ่งเรื่องของพันธุกรรมที่
ทาํ ใหความสามารถของมนุษย%แตกต/างกัน เปนเรอ่ื งที่อย/ูนอกเหนือการควบคุมของมนุษย%แต/เรื่องโอกาสถือเปน
เร่ืองของสิ่งแวดลอมท่ีมนุษย%ควรไดรับอย/างเสมอภาคเท/าเทียมกัน ความเสมอภาคในโอกาส นอกจากจะ
หมายถงึ โอกาสท่จี ะไดรบั การคมุ ครองอยา/ งเสมอภาคกันตามกฎหมายแลว ยังหมายถึง โอกาสท่ีประชาชนจะ

22

ไดรับบริการจากรัฐอย/างเท/าเทียมกันอกี ดวย ทง้ั บรกิ ารในเรอื่ งการศึกษา การสาธารณสขุ สวัสดิภาพ สวัสดิการ
และสงิ่ อาํ นวยความสะดวกตา/ ง ๆ

การไดรับโอกาสท่ีเท/าเทียมกันในการรับ บริการต/าง ๆ จากรัฐดังกล/าว จะเสริมสรางใหบุคคลมี
สมรรถนะที่จะดํารงชีวิตอย/ูในสังคมไดอย/างมีคุณภาพ และสามารถปกปoองตนเองใหพนจากการเอารัดเอา
เปรียบของผูอ่ืน หลักการนี้จะเสริมสรางใหประชาชนมีสมรรถนะท่ีจะเขามีส/วนร/วมทางการเมืองอย/างเสมอ
ภาคกัน สามารถท่ีจะเรียกรอง ผลักดันการตัดสินใจของรัฐบาลเพ่ือใหสนองตอบต/อประโยชน%ของประชาชน
ส/วนใหญ/ไดอย/างแทจริง สังคมส/วนใหญ/ไดรับการศึกษาจนสามารถพัฒนาสมรรถภาพในการใชเหตุใชผลอย/าง
เปนวทิ ยาสาสตรไ% ด จะทาํ ใหประชาชนแสดงความเปนเจาของอํานาจอธปิ ไตยไดอยา/ งแทจริง ตลอดจนสามารถ
ใชสิทธิเสรีภาพในการควบคุม กํากับ และตรวจสอบการทํางานของผูปกครองไดอย/างมีประสิทธิภาพในทาง
ตรงกันขาม ในสังคมใดถาประชาชนส/วนใหญ/ไม/ไดรับโอกาสอย/างเท/าเทียมกันในดานการศึกษากล/าวคือ มีคน
เพียงกลุ/มนอยทม่ี ีโอกาสไดรับการศึกษาสูง แต/คนส/วนใหญ/ไม/มีโอกาสหรือมีโอกาสเพียงระดับอ/านออกเขียนได
ไม/สามารถท่ีจะอธิบายปรากฏการณ%ต/าง ๆ ดวยเหตุผลท่ีเปนวิทยาศาสตร% สังคมเช/นนี้คนส/วนใหญ/ที่มีความรู
นอยจะถูกเอารัดเอาเปรยี บจากคนสว/ นนอยทม่ี ีการศึกษาสูง โดยเฉพาะชนช้ันปกครองที่มีอภิสิทธ์ิเหนือกว/า คน
ส/วนใหญ/ที่ดอยโอกาสเหล/านี้มักจะตกเปนเหยื่อของชนชั้นสูงท้ังในทางเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง ดังนั้น
หลักการปกครองในระบอบประชาธิปไตยจึงมุ/งเนนในเร่ืองคุณค/าและความสําคัญของความเสมอภาคของ
ประชาชนท่ีจะไดรับโอกาสอย/างเท/าเทียมกันในการรับบริการของรัฐ เพ่ือใหประชาชนมีสมรรถนะในการ
ดํารงชีวติ อยา/ งมคี ุณภาพเสมอหนากนั

4. หลักกฎหมาย ตามปรัชญาของหลักกฎหมายถือว/าชนช้ันใดเปนผูบัญญัติกฎหมายย/อมเพ่ือ
ประโยชนข% องชนช้ันนั้น ดงั นนั้ เพอ่ื เปนหลักประกันว/ากฎหมายที่บัญญัติใชในสังคมจะตองสนองตอบประโยชน%
ของประชาชนส/วนใหญ/ของประเทศ การปกครองในระบอบประชาธิปไตย จึงถือว/าหลักกฎหมายจะตอง
ประกอบดวย

ประการแรก ที่มาของกฎหมายตองชอบธรรม น่ันคือกฎหมายตองมาจากการบัญญัติของตัวแทนที่
ไดรับมอบหมายจากประชาชน หรอื กล/าวใหชัดไดว/า ตองบัญญตั ิโดยสภา

ผูแทนราษฎรทปี่ ระชาชนเปนผเู ลือกต้ังเขามาเท/านั้น เพราะผูแทนทไ่ี ดรบั เลอื กตง้ั มาจากประชาชนมี
หนาที่จะตองบัญญัติกฎหมาย เพ่ือสนองตอบประโยชน%และความตองการของประชาชนมิฉะนั้นจะไม/ไดรับ
ความไววางใจจากประชาชนอีกตอ/ ไป

ประการท่ีสอง กฎหมายท่บี ญั ญตั ิจะตองบังคับใชกบั ประชาชนอยา/ งเสมอภาค และเท/าเทียมกัน โดย
ไมเ/ ลอื กชน้ั วรรณะ กล/าวคอื ถามีผูใดละเมิดไมว/ /าผลู ะเมิดจะยากดีมีจนอย/างไรจะตองไดรบั โทษอย/างเดียวกัน

ประการทส่ี าม ประชาชนจะตองไดรับการคุมครองจากกระบวนการทางกฎหมายอย/างเท/าเทียมกัน
กล/าวคือ ทั้งโจทย% และจําเลยตองมีสิทธิท่ีจะปกปoองตนเองตามกระบวนการยุติธรรมทั้ง 3 ศาล ไดแก/ ศาล
ช้ันตน ศาลอุทธรณ% และศาลฎีกา ทั้งนี้เพ่อื เปนหลกั ประกนั ความยุตธิ รรมตามกฎหมาย

5. หลักเสียงขางมาก เน่ืองจากการปกครองในระบอบประชาธิปไตยมุ/งเนนที่จะสนองความ
ตองการของคนสว/ นใหญใ/ นสงั คม ดงั น้ันการตดั สินใจใด ๆ ทางการเมืองตองยึดหลกั เสียงขางมากเปนเกณฑ%

อย/างไรก็ตามเพ่ือปoองกนั มใิ หผทู ีค่ วบคมุ เสยี งสว/ นใหญใ/ นทางการเมือง เช/น ในสภาผู แทนราษฎรใช
เสียงขางมากไปในทางตรงกันขามกับความตองการของประชาชนดังท่ีเรียกว/า “เผด็จการรัฐสภา” หรือพวก
มากลากไปหลักของเสียงขางมากจึงกําหนดใหเคารพเสียงขางนอยโดยเปxดโอกาส ใหเสียงขางนอยสามารถ
วิพากษ%วิจารณ%ขอเสนอของฝ9ายเสียงขางมากไดอย/างเต็มที่ท้ังน้ีเพื่อสะทอนใหประชาชนเห็นว/า การตัดสินใจ
หรือการลงมติของฝ9ายเสียงขางมากเปนไปโดยสุจริตใจ เพื่อประโยชน%ของประชาชนส/วนใหญ/อย/างแทจริง

23

หรอื ไม/ แมว/าการแสดง ความคิดเห็นของฝา9 ยเสยี งขางนอยในที่สุดเมื่อลงมติจะตองแพ แต/ถาฝ9ายเสียงขางนอย
ทําใหประชาชนเชื่อหรือเขาใจไดว/าฝ9ายเสียงขางมากมิไดตัดสินใจเพื่อประโยชน%ของประชาชนส/วนใหญ/แต/ม/ุง
เพื่อประโยชน%ของพรรคพวกตน กรณีเช/นนี้ประชาชนมีสิทธิท่ีจะปฏิเสธการตัดสินใจของรัฐบาลได โดยอาจ
รวมตัวกันเรียกรองใหรัฐบาลทบทวนการตัดสินใจใหม/หรืออาจรุนแรงถึงการชุมนุมขับไล/รัฐบาลที่ประพฤติมิ
ชอบก็ได ลักษณะเช/นนี้เรียกว/าประชาชนใช “พลังนอกสภา” เพ่ือควบคุมการใชเสียงขางมากมิใหกลายเปน
พวกมากลากไปหรือเผด็จการรัฐสภา และเพ่ือประกันว/าการตัดสินใจของรัฐบาลจะตองเปนไปเพ่ือสนองตอบ
ตอ/ ประโยชนข% องประชาชนสว/ นใหญ/อยา/ งแทจรงิ 30

วรวิทย มมี าก และชีวนิ ทร ฉายาชวลติ ไดกลา/ วว/า หลกั การของประชาธิปไตยตองประกอบดวย

1) หลักความเสมอภาค ไดแก/ ความเสมอภาคทางการเมือง ความเสมอภาคทางเศรษฐกิจหมายถึง
ประชาชนทกุ คนสามารถเขาไปมสี /วนร/วมทางการเมอื ง ทางเศรษฐกจิ ไดทดั เทยี มกนั

2) หลักสทิ ธแิ ละเสรภี าพ เปนเรอื่ งของผลประโยชนท% ีบ่ ุคคลไดรบั ตามกฎหมาย เช/น สิทธิในทรัพย%สิน
สิทธิทางการศกึ ษา และการรกั ษาพยาบาล เปนตน

3) หลักนิติธรรม หมายถึง การใชกฎหมายเปนหลักในการบริหารประเทศ บุคคลตองอยู/ภายใต
กฎหมาย

4) หลักการยอมรบั เสียงสวนใหญและเคารพเสียงสวนนอย ความคิดเห็นของบุคคลในสังคมแตกต/างกัน
ได เม่อื มีการตัดสนิ ใจ บุคคลย/อมมีมติของเสียงขางมากบนรากฐานของเหตุและผล

5) การมีสวนรวมทางการเมือง ในรปู แบบต/างๆ ดงั น้ี
- การมีสว/ นรว/ มในรปู แบบของกลุม/ ผลประโยชน%
- การมสี ว/ นรว/ มในรูปแบบของพรรคการเมอื ง
- การมีส/วนร/วมในรปู แบบของการไปใชสิทธิเลอื กตงั้
- การมีส/วนร/วมในรูปแบบการแสดงออก ความคิดเห็น การพูด การเขียน การโฆษณา การ

พมิ พ%
- การมสี /วนร/วมในกจิ กรรมทางประชาธปิ ไตย31

วิสุทธ์ิ โพธิแทน ไดกล/าวว/าหลักการของประชาธิปไตย ท่ีเห็นว/ามีความสําคัญ คือ เชื่อในอํานาจอธิปไตย
ของปวงชน (Popular sovereignty) ซ่ึงถือว/าความตองการของปวงชนเพ่ือผลประโยชน%ร/วมกันของสังคม เปน
สิ่งจําเปนท่ีจะตองดําเนินตามอํานาจอธปิ ไตยของปวงชน ซึง่ แสดงใหเหน็ ไดจาก

1) การเลือกต้ัง (Election) ประชาชนจะเลือกคนท่ีจะไปทําหนาที่ “ปกครอง” แทนตน
องค%การในการปกครองสูงสุดของประเทศนั้น คือ รัฐบาล (Government) เนื่องจากการเลือกตั้งเปนวิถีทางเดียวท่ี
จะเลือกผูปกครองตามเจตจํานงของประชาชน ระบอบประชาธิปไตยจึงจะขาดการเลือกต้ังไม/ไดและการปกครอง
จะตองปกครองไปตามกฎหมายหรือเปนไปตามหลักนิติธรรม (The rule of law) กฎหมายในระบอบประชาธิปไตย
น้นั เปนขอกาํ หนดของสังคมท่ีถือว/าเปนสิ่งสะทอนใหเห็นเจตจํานงของปวงชน สําหรับการเลือกต้ังท่ีจะเรียกว/าเปน
ประชาธปิ ไตยนั้นจะตองมหี ลักเกณฑ% ดงั น้ี

1.1) เปนการเลือกตง้ั ทเี่ ปนไปโดยอิสระ (Free Election)

30กระมล ทองธรรมชาติ, การเมอื งการปกครอง, (กรงุ เทพมหานคร :โรงพิมพไ% ทยวฒั นาพานิช, 2540), หนา 7-9.
31วรวิทย% มีมาก และชีวินทร% ฉายาชวลิต, หนาทพ่ี ลเมืองในระบอบประชาธิปไตย, อางแลว, หนา 47.

24

1.2) มกี ารลงคะแนนเสียงเปนการลบั (Secret Voting)
1.3) การเลอื กตองเปนไปอย/างแทจริง (Genuine Election) คือ มีทางเลือกจากผูสมัครหลาย
คนและไม/ทาํ การคดโกงดวยวิธีการต/าง ๆ
1.4) เปนการเลือกท่ีกําหนดระยะเวลา (Periodical Election) คือกําหนดไวว/าผูท่ีไดรับเลือก
จะอย/ูในตําแหน/งไดนานเทา/ ไร ถึงจะเลือกกันใหม/ (เท/าทเ่ี ปนอยทู/ ่วั ไปมีระยะเวลาตั้งแต/ 2-5 ปw)
1.5) ผูที่ไปเลือกต้ังและสมัครรับเลือกตั้ง มีสิทธิเสมอภาคและใชสิทธิไดท่ัวถึง (Equal and
Universal Suffrage )
2) การมีสวนรวมทางการเมืองอยางอื่นในระบอบประชาธิปไตยนั้น ประชาชนจะตองสนใจ
เรอื่ งราวทอ่ี ย/ลู อมรอบตัวเอง เฉพาะอย/างย่ิงสนใจในเรื่องการเมือง เช/น คอยติดตามดูว/าบทบาทของรัฐบาลและฝ9าย
ต/างๆ ในวงการปกครองและบริหารเปนไปอย/างไร และอาจมีการแสดงความคิดเห็นเปนคร้ังคราวโดยผ/านองค%กร
ต/างๆ เช/น ทางเจาหนาที่ของรัฐ สื่อมวลชนต/างๆ พรรคการเมือง (Political Parties) กล/ุมผลประโยชน%(Interest
Group) หรือกล/ุมอิทธิพล (Pressure Groups) ต/างๆ ตามวิถีทางของกฎหมายและความควรไม/ควร ย/อมเปนการ
สนับสนุนการปกครองในระบอบประชาธิปไตย เปนอย/างดี ดังน้ัน ประชาชนในระบอบประชาธิปไตยจึงควรตอง
สนใจในพรรคการเมือง และกลม/ุ ผลประโยชน% โดยเขามามสี ว/ นรว/ มในลักษณะตา/ งๆ พอสมควร และโดยรูขอเทจ็ จริง
3) การถือหลักตัดสินใจโดยเสียงขางมาก ที่เคารพสิทธิเสียงขางนอย เนื่องจากมนุษย%เรา
ตา/ งจิตต/างใจ จะหาความเปนเอกฉันท%ในทุกเร่อื งน้นั ลาํ บาก
4) เช่อื ในหลกั เสรีภาพ เสรีภาพ ในระบอบประชาธปิ ไตย ไม/ไดหมายความว/าทําอะไรได แต/
หมายถึง การที่บุคคลสามารถกระทําหรืองดเวนการกระทําสิ่งหนึ่งส่ิงใดก็ไดท่ีไม/ละเมิดผูอื่น ซึ่งถูกกําหนดโดย
กฎหมาย ท่ีไดรบั ความยนิ ยอมเห็นชอบจากประชาชนโดยตรงหรือโดยออม
5) เช่ือในหลักเสมอภาค เสมอภาคในที่นี้หมายถึง ความเสมอภาคพ้ืนฐานท่ีพอจะทําให
ประชาชนในสังคมเดียวกันเท/าเทียมกันไดใน ประเด็นสําคัญ มิไดหมายความว/า เท/าเทียมกันทุกเร่ือง ซึ่งเปนไป
ไม/ได ความเสมอภาคที่สําคัญ เช/น เสมอภาคตามกฎหมาย ท่ีกฎหมายจะตองใชกับทุกคน โดยเสมอกัน และโดย
เสมอกัน และโดยยุติธรรม เสมอภาคในโอกาสท่ีจะใชความสามารถ ที่ตนมีในทางสุจริตไดเต็มท่ี เสมอภาคในการ
ไดรับหลักประกันความมัน่ คงทางเศรษฐกจิ ในอตั ราหน่ึง
6) เชือ่ ในหลกั เหตุผลและหลกั ภราดรภาพของมนษุ ย คอื จะตองยึดเหตผุ ลเปนสาํ คัญนอกจากนั้น
ยงั ตองรักใคร/ ใหความเคารพซึ่งกนั และกนั ในสงั คม จึงจะร/วมมอื กันทาํ ประโยชนแ% ก/สงั คมสว/ นรวมได
7) มีรัฐบาลและกลไกของรัฐบาล ท่ีสอดคลองและดําเนินการตามหลักเกณฑ% สําคัญ ๆ32

ซิกมันด นอยมันน (Sigmund Neumann)ไดกล/าวไวว/า หลักการท่ีเกี่ยวของกับประชาธิปไตย ท่ี
เรียกวา/ ทศบญั ญตั ิ หรอื หลักสบิ ประการ ไวดงั นี้

1) อาํ นาจสูงสดุ (อธปิ ไตย) มาจากราษฎร
2) ขัน้ ตอนการเลือกผูนําเปนไปอย/างเสรี
3) ผูนํามีความรับผดิ ชอบ
4) ระบอบความเสมอภาค (ของราษฎรโดยกฎหมาย) ยอมรบั
5) สนบั สนนุ พรรคการเมอื งท่ีมมี ากกวา/ หนึ่ง
6) พึงเห็นความหลากหลายในชีวิตประจําวัน

32วิสุทธ์ิ โพธิแท/น,อะไรนะ...ประชาธปิ ไตย?, อางแลว,หนา 23-26.

25

7) ไมก/ ีดกันกล/มุ สําคัญๆ จากการมสี ว/ นร/วมในการบรหิ าร
8) เนนการมที ัศนคตแิ บบประชาธปิ ไตย
9) ใหสาํ นึกเปนพลเมอื งดี
10) มีศรัทธาในมนษุ ยท% กุ คน หรือมีสทุ รรศนียต% /อโลก33

เฮนรี่ เมโย(Henry Mayo) ไดกล/าวไวว/า 4 หลักการแห/งประชาธิปไตย คือ
1) การควบคมุ ผูวางนโยบายโดยประชาชน
2) ความเสมอภาค
3) เสรภี าพทางการเมืองหรือประสิทธผิ ลในการควบคมุ โดยประชาชนหลักแห/งเสียงสว/ นมาก
4) หลักแห/งเสยี งสว/ นมาก34

วทิ ยากร เชียงกูล ไดกลาววา หลักการประชาธปิ ไตย ระบอบประชาธิปไตย อยูบ/ นรากฐาน
หลกั การที่สาํ คัญ 5 ประการ คอื

1) หลกั การอํานาจอธิปไตยเปSนของปวงชน ประชาชนแสดงออกซง่ึ การเปนเจาของโดยใชอํานาจท่ี
มีตามกระบวนการเลือกต้ังอย/างอิสระและทั่วถึงในการใหไดมาซึ่งตัวผูปกครองและผูแทนของตน รวมทั้งประชาชนมี
อํานาจในการคัดคานและถอดถอนผูปกครองและผูแทนท่ีประชาชนเห็นว/า มิไดบริหารประเทศในทางที่เปน
ประโยชนต% อ/ สงั คมส/วนรวม เช/น มีพฤตกิ รรมร่ํารวยผิดปกติ

2) หลักเสรีภาพ ประชาชนทุกคนมีความสามารถในการกระทําหรืองดเวนการกระทําอย/าง
ใดอยา/ งหน่งึ ตามทบ่ี ุคคลตองการ ตราบเท/าทีก่ ารกระทาํ ของเขาน้ัน ไม/ไปละเมิดลิดรอนสิทธิเสรีภาพของบุคคล
อ่ืน หรอื ละเมิดต/อความสงบเรียบรอยของสังคมและความมนั่ คงของประเทศชาติ

3) หลักความเสมอภาค การเปxดโอกาสใหประชาชนทุกคนสามารถเขาถึงทรัพยากรและ
คุณค/าต/างๆของสังคมที่มีอย/ูจํากัดอย/างเท/าเทียมกัน โดยไม/ถูกกีดกันดวยสาเหตุแห/งความแตกต/างทางช้ัน
วรรณะทางสังคม ชาติพันธุ% วฒั นธรรมความเปนอยู/ ฐานะทางเศรษฐกจิ หรอื ดวยสาเหตอุ ่นื

4) หลักการปกครองโดยกฎหมายหรือหลักนิติธรรม การใหความคุมครองสิทธิขั้นพื้นฐาน
ของประชาชนท้ังในเรื่องสิทธิเสรีภาพในทรัพย%สิน การแสดงออก การดํารงชีพ ฯลฯ อย/างเสมอหนากัน โดย
ผปู กครองไมส/ ามารถใชอํานาจใดๆลิดรอนเพิกถอนสิทธิเสรีภาพของประชาชนได และไม/สามารถใชอภิสิทธิอยู/
เหนือกฎหมาย หรือเหนือกว/าประชาชนคนอ่นื ๆได

5) หลักการเสียงขางมาก (Majorityrule) ควบคูไปกับการเคารพในสิทธิของเสียงขาง
นอย (Minority Rights)การตัดสินใจใดๆทส่ี /งผลกระทบต/อประชาชนหมู/มาก ไม/ว/าจะเปน การเลือกต้ังผูแทน
ของประชาชนเขาสู/ระบบการเมือง การตัดสินใจของฝ9ายนิติบัญญัติ ฝ9ายบริหาร หรือฝ9ายตุลาการ ย/อมตอง
ถือเอาเสียงขางมากท่ีมีต/อเรื่องนั้นๆ เปนเกณฑ%ในการตัดสินทางเลือก โดยถือว/าเสียงขางมากเปนตัวแทนท่ี
สะทอนความตองการ/ขอเรียกรองของประชาชนหมู/มาก หลักการน้ี ตองควบค/ูไปกับการ เคารพและคุมครอง
สิทธิเสียงขางนอยดวย ท้ังน้ีก็เพื่อเปนหลักประกันว/า ฝ9ายเสียงขางมากจะไม/ใชวิธีการพวกมากลากไปตาม
ผลประโยชน%ความเห็นหรือกระแสความนิยมของพวกตนอย/างสุดโต/ง แต/ตองดําเนินการเพ่ือประโยชน%ของ
ประชาชนท้ังหมด เพ่อื สรางสังคมท่ปี ระชาชนเสยี งขางนอย รวมทั้งชนกลุ/มนอย ผูดอยโอกาสต/างๆ สามารถอยู/

33Sigmund Neumann, The Future in Perspective, อางใน จิรโชค วีระสัย,รัฐศาสตรท่ัวไป, อางแลว, หนา
287.

34Henry Mayo, Introduction to Marxist Theory,อางใน จิรโชค วีระสัย, รัฐศาสตรทั่วไป, อางแลว, หนา
282.

26

ร/วมกันไดอย/างสันติสุข โดยไม/มีการเอาเปรียบกันและสรางความขัดแยงในสังคมมากเกินไป คานิยม ทัศนคติ
ทีส่ งเสริมประชาธิปไตย ระบอบประชาธิปไตย นอกจากจะเปนระบอบการเมืองแลว ยังเปนระบอบเศรษฐกิจ
สังคม วัฒนธรรมดวย ดังนั้นจึงไม/ใช/อย/ูที่รัฐธรรมนูญ กฎหมาย การเลือกตั้ง และการต/อรองทางการเมือง
เทา/ นัน้ หากอยทู/ ่ีสมาชิกในสังคมจะตองชว/ ยกนั หลอ/ หลอม สรางคา/ นยิ ม วิถชี ีวติ ทีเ่ ปน

6) ประชาธิปไตย มาต้ังแตในครอบครัว โรงเรียน ที่ทํางาน ชุมชน เพื่อจะนําไปส/ูหรือการปกปoอง
ระบอบประชาธปิ ไตย ท้ังทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม35

สรุป หลักการทางประชาธิปไตยคือ ประชาชนทุกคนมีสิทธิเสรีภาพ และความเสมอภาค ภายใต
กฎหมายทบ่ี ัญญัตขิ ึ้นมาเปนเสยี งส/วนใหญ/ของประชาชนเพอื่ ใหคนจํานวนมากรบั ประโยชน%สงู สุด

2.6 อดุ มการณทางประชาธิปไตย

การปกครองระบอบประชาธิปไตย นอกจากจะประกอบไปดวยรูปแบบการปกครองท่ีเปน
ประชาธิปไตยแลว ยังเก่ียวโยงไปถึงอุดมการณ%ของสังคม ตลอดจนวิถีชีวิตของประชาชนในประเทศน้ันๆ ดวย
ว/า จะตองเปนประชาธิปไตยโดยแทจริง จึงจะสามารถจรรโลงความเปนประชาธิปไตยไดตลอดรอดฝK€งและยัง
ผลประโยชน%ท่ีไดใหเปนของประชาชนส/วนใหญ/ในแผ/นดิน ไดอย/างแทจริง ซึ่งมีนักวิชาการไดกล/าวถึงลักษณะ
อดุ มการณข% องประชาธปิ ไตยดังน้ี

สมบรู ณ สุขสาํ ราญ ไดกลา/ วไววา/ “อดุ มการณข% องประชาธิปไตยควรจะตองมลี กั ษณะดงั ต/อไปนี้

1) มีความศรัทธาในความสามารถของมนุษย ศรัทธาในสติปKญญาในการที่มนุษย%สามารถ
ทํางานร/วมกันและความสามารถของมนุษย%ในการรูจักใชเหตุผลและยึดหลักเหตุผลดวยวิธีทดลองคนควาแบบ
วิทยาศาสตร%

2) เช่ือในสิทธิเสรีภาพท่ีแสดงความคิดเห็น ยอมใหทุกฝ9ายเสนอขอเท็จจริง เหตุผลและ
ความคิดเก่ียวกับปKญหาที่กําลังพิจารณาเสียก/อนจึงร/วมกันตัดสินใจ ซึ่งถือว/าเปนวิธีที่ดีที่สุด ซ่ึงเสรีภาพทาง
ความคดิ การพูด การพมิ พ% และการรวมกลม/ุ จดั ตัง้ สมาคมตลอดจนพรรคการเมือง

3) เช่ือวามนุษยทุกคนมีความเทาเทียมกัน มีความเสมอภาคตามกฎหมายและทางการ
เมอื งกล/าวคอื ทกุ คนควรไดรับการปฏบิ ัติจากเจาหนาที่ของรัฐและกฎหมายโดยเท/าเทียมกัน โดยไม/แยกว/าเพศ
ใด มกี ําเนิดอย/างไร และมฐี านะทางเศรษฐกจิ สังคมเช/นใด

4) ใหเอกชนทํากิจกรรมและดําเนินชีวิตในดานตางๆ ดวยตนเอง โดยรัฐแทรกแซงนอย
ทสี่ ุด รฐั จะเขามาแทรกแซงในวิธีการจัดระเบียบสังคมของคนก็ต/อเม่ือกิจกรรมนั้นเอกชน ไม/สามารถจัดทําเอง
ไดเท/านนั้

5) เชื่อวารัฐเปSนเพียงอุปกรณท่ีชวยใหคนบรรลุถึงความสมบูรณขอสงรัฐ รัฐอยู/ไดก็ดวย
เปoาหมายท่ีจะคุมครองชีวิต ทรัพย%สิน ดังนั้น ประชาชนมีสิทธิท่ีจะทําการต/อตานรัฐบาลท่ีไม/สามารถ ปฏิบัติ
ตามจดุ มุง/ หมายดงั กล/าวได

35วทิ ยากร เชยี งกูล, “หลกั การของระบอบประชาธปิ ไตย”,26 มถิ นุ ายน2007,

<http://witayakornclub.wordpress.com/democratic/> (21 January 2011)

27

6) เคารพในการตดั สินหรือมตขิ องเสยี งสวนมาก และพิทักษ%ความคิดเห็นและผลประโยชน%
ของเสียงสว/ นนอย

7) เช่ือวาอํานาจการปกครองของรัฐบาลเกิดขึ้นจากการยินยอมของประชาชน รัฐบาลท่ี
ชอบธรรม คือรฐั บาลที่เปนตวั แทนของประชาชนทําเพ่ือประโยชนข% องประชาชนเปนหลกั ”36

วิสุทธ์ิ โพธิแทน ไดกล/าวไวว/า “อุดมการณ%ประชาธิปไตย เปนเช/นเดียวกับอุดมการณ%ทางการเมือง
อื่นๆ ท่ีม/ุงจะสรางระบอบการปกครองเพื่อนําไปสู/สังคมที่เจริญรุ/งเรือง เปนระเบียบเรียบรอยและสงบสุขอัน
เปนเปoาหมายบั้นปลาย แต/อุดมการณ% ประชาธิปไตยมีแนวทางอันเปนกฎเกณฑ%ที่แตกต/างจากอุดมการณ%ทาง
การเมอื งอนื่ ๆ อันเปนลักษณะจาํ เพาะของประชาธิปไตยดงั นี้

1) คนสวนใหญหรือท้ังหมดของประเทศ จะตองมีความตองการประชาธิปไตย เน่ืองจากไม/
มีหลักหลักประกันอันใดที่จะรักษาระบอบการปกครองประชาธิปไตยไวไดดีเท/ากับการที่มีคนส/วนใหญ/หรือ
ท้ังหมดตองการ ทั้งนี้ธรรมชาติของมนุษย%ท่ีตองการสิ่งใดก็พยายามที่จะหาใหไดเม่ือไดมาแลวก็ตองรักษาไว
พรอมกับทํานบุ าํ รงุ ใหอยใู/ นสภาพดีอย/ูเสมอเช/นเดียวกนั กับระบบการเมืองประชาธปิ ไตย

2) คนสวนใหญหรือท้ังหมดในสังคม มีโอกาสเขามามีส/วนร/วมในกิจการของสังคมอย/าง
กวางขวางทั้งในการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม เน่ืองจากประชาชนเปนหัวใจสําคัญของประชาธิปไตย หลัก
สาํ คัญคือ ประชาชนจาํ ตองมีสว/ นรว/ มไม/ทางใดกท็ างหน่ึง ไม/ว/าโดยตรงหรือโดยออม ในกระบวนการตัดสินใจที่
มีผลกระทบต/อคนในสังคม หากประชาชนเขามีส/วนร/วมทางการเมืองไดสูงและท่ัวถึงตามหลักเกณฑ%ของ
ประชาธิปไตยแลว การมีส/วนร/วมในดานอ่ืนก็จะตามมา เพราะเรื่องของการเมืองน้ันสามารถครอบคลุมไปทุก
ดาน เปรียบเสมือนผูนําทางหรือผูถือหางเสือเรือ การเขามามีส/วนร/วมของประชาชนน้ัน จําเปนตองดูความ
เหมาะสมกับบทบาทและหนาท่ีของตนตามสถานภาพ และสถานการณ%จึงจะทําใหมีส/วนร/วมในทางการเมือง
นัน้ มีประสทิ ธภิ าพสามารถรกั ษาสง/ เสริมระบอบประชาธปิ ไตยใหเจริญกาวหนาไปได

3) การถือหลักการปกครองโดยเสียงขางมาก ท่ีเคารพสิทธิของเสียงขางนอย หลักเกณฑ%
เสียงขางมากจึงมีอยู/ว/าการตัดสินใจใดๆ ของกลุ/มไม/ว/าจะเปนกลุ/มขนาดเล็กหรือใหญ/ หากไม/อาจหาเสียงเห็น
พองเปนเอกฉันท%ได ก็ใหใชเสียงขางมากเปนเสียงตัดสิน ในขณะเดียวกันการตัดสินใจ โดยเสียงขางมากนั้น
ยอ/ มตองเคารพสิทธิขั้นพื้นฐานของเสียงขางนอยน้ันดวย เพราะถาหากเปนการตัดสินใจโดยล/วงละเมิดสิทธิขั้น
พื้นฐาน ของเสียงขางนอยแลวย/อมมีลักษณะเผด็จการ ซึ่งเท/ากับเปนการละเมิดหลักการประชาธิปไตยน่ันเอง
สิทธิเสรีภาพของเสียงขางนอย มีดังนี้ เสรีภาพในการคิดและแสดงออก สิทธิในการเปนพลเมืองของรัฐ สิทธิ
พ้นื ฐานในการนบั ถือศาสนา สทิ ธิในการออกเสียง สิทธใิ นการเคล่อื นไหว และสิทธิในการชุมนมุ กนั เปนตน

4) คนในสังคมมีเสรีภาพในอัตราหนึ่ง เสรีภาพในระบอบประชาธิปไตยอาจนิยามไดว/าเปน
ความสามารถของบุคคลท่ีจะกระทําหรืองดเวนกระทําการส่ิงหน่ึงสิ่งใดก็ไดตามกฎหมายกําหนดและกฎหมาย
นนั้ ออกโดยไดรับความยินยอมจากประชาชน ไมว/ า/ โดยตรงหรือโดยออม

5) คนในสังคมมีความเสมอภาคในอัตราหน่ึง ความเสมอภาคในระบอบประชาธิปไตยไม/ได
หมายความว/า มนุษย%ทุกคนจะตองเท/าเทียมกันหรือเหมือนกันหมดในทุกดาน ซ่ึงเปนส่ิงท่ีเปนไปไดนอกจาก

36สมบูรณ% สุขสําราญ, การเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตย, (กรุงเทพมหานคร : บริษัทสารมวลชน
จาํ กดั , 2525), หนา 3.

28

มนุษย%มคี วามแตกต/างทางดานกายวภิ าคแลว ยังเนนที่ความเสมอภาคในสิ่งที่มนุษย%ปุถุชนสามารถจะเสมอภาค
กันได และเปนความเสมอภาคที่สรางความเปนธรรมใหแกท/ ุกฝ9ายใหไดมากที่สุด”37

สุขุม นวลสกลุ ไดกล/าวถงึ อดุ มการณท% างประชาธปิ ไตย ไวดงั นี้
การปกครองระบอบประชาธิปไตยเปนระบอบการเมืองที่ยึดหลักการประชาธิปไตยเปนเจาของ

อํานาจสูงสุดในการปกครองประเทศ เปนระบอบการปกครองที่ยกย/องคุณค/าและเคารพในศักดิ์ศรีของมนุษย%
และเชิดชหู ลกั เสมอภาค และเสรภี าพของมนษุ ย% แยกพิจารณาหลกั การประชาธิปไตยได 3 ประเดน็ คอื

1) อุดมการณ%ประชาธิปไตย ยึดหลักความสําคัญเรื่องความเสมอภาค และสิทธิเสรีภาพ
เคารพศักดศิ์ รีของมนษุ ยว% /ามีความเสมอภาคเท/าเทยี มกัน

2) การปกครองแบบประชาธิปไตยอํานาจสูงสุดในการกําหนดการปกครองอยู/ที่ประชาชน
การเลือกต้ังจะตองใชสิทธิกับพลเมืองทุกคนโดยเสรี และการปกครองโดยเสียงขางมากแต/สิทธิขั้นพ้ืนฐานของ
เสียงขางนอยจะตองไดรับการเคารพจะละเมิดหรอื กาวก/ายไม/ได

3) วถิ ีชีวติ ลกั ษณะวถิ ีชวี ิตแบบประชาธปิ ไตย จาํ แนกไดดงั น้ี
3.1) เคารพเหตุผลมากกวา/ บคุ คล ไมเ/ คร/งคดั เรอื่ งอาวุโสมากนกั
3.2) รจู กั การประนปี ระนอม
3.3) มีระเบียบวินยั
3.4) มีความรับผิดชอบต/อสว/ นรวม38

อมร รักษาสัตย ไดกล/าวว/า อุดมการณ%ทางประชาธิปไตยเปนแนวคิด อุดมการณ%ความเพอฝKน ความ
ปรารถนาในรูปแบบการปกครอง และเปนวิถีชีวิตของพลโลกหลายชาติหลายภาษามาหลายพันปw จึงมีแม/แบบ
รูปแบบและการผันแปรอย/างมากมายจนกระทั่งนักปราชญ%อย/างลาสก้ีและชานเดอรี เห็นว/าเปนเรื่องยากมาก ที่จะ
ใชคาํ จาํ กัดความหรือความหมายทช่ี ัดเจนและครอบคลุมทุกประเด็น39

ชูวงศ ฉายะบุตรและคณะ ไดกล/าวว/า อุดมการณ%ทางการเมือง คือ ระดับความคิดทางการเมืองอย/าง
หนง่ึ สาํ หรบั อดุ มการณท% างประชาธปิ ไตย เปนท่ยี อมรบั กนั อย/างกวางขวาง มหี ลกั การสาํ คญั คือ

1) หลักมนุษยเปSนผูมีสติป‚ญญา รูจักใชเหตุผล รูดีรูชั่ว และสามารถปกครองตนเองได
ประชาธิปไตยเปนระบบท่ีสมาชิกจะตองแสดงออกซ่ึงเหตุผล เพ่ือใหไดมาซึ่งขอสรุปท่ีเปนที่ยอมรับ เช่ือกันว/า
ถาการดําเนินการใดๆ เปนไปตามหลักการแห/งเหตุผลแลว ย/อมจะส/งผลใหเกิดการพัฒนาคุณภาพชีวิตของ
สังคมอยา/ งไม/มีขดี จํากัด

2) หลักสิทธิเสรีภาพ คําวา “สิทธิ” หมายถึง อํานาจอันชอบธรรม “เสรีภาพ” หมายถึง ความมี
อิสระท่ีจะทําการใดๆ แต/การใชเสรีภาพจะตองไม/ไปละเมิดสิทธิและเสรีภาพของผูอ่ืนดวย เสรีภาพในสังคม

37วิสุทธ์ิ โพธิแท/น, ประชาธิปไตย : แนวความคิดและตัวแปรแบบประชาธิปไตยในอุดมคติ,(กรุงเทพมหานคร :
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร%, 2524), หนา 34 - 40.

38สุขุม นวลสกุล, การเมืองและการปกครองไทย, อางแลว, หนา 11.
39อมร รักษาสัตย,% ประชาธิปไตยและรัฐธรรมนญู ฉบบั ประชาชน, อางแลว, หนา 29.

29

ประชาธิปไตยมีขอบเขตจํากัดในระดับหนึ่ง ส่ิงที่จะมาเปนตัวจํากัดเสรีภาพ คือ กฎหมายขอบังคับ
ขนบธรรมเนยี ม ประเพณี40

ชัยอนันต สมุทวณิช ไดกล/าวไวว/า “ระบบความเชื่อที่เรียกว/า อุดมการณ%ของประชาธิปไตยน้ัน
จะตองมีลักษณะดงั น้ี

1) ความเช่อื ในระบอบประชาธิปไตย ที่ไดรับการยอมรับร/วมกันในกลุ/มชุมชน
2) ความเชื่อที่ช/วยยึดเหน่ียวกลุ/มคนเขาไวดวยกัน มีการรวมกล/ุมกันทํากิจกรรมเพื่อสาธารณประโยชน%
การมีส/วนร/วมของประชาชน”41
ทินพันธ นาคะตะ ไดกลา/ วไวว/า “อดุ มการณ%แบบประชาธิปไตย ควรมลี กั ษณะดังน้ี
1) มีความตองการการปกครองแบบประชาธิปไตยมากกว/าแบบอื่น รวมทั้งเห็นดวยกับหลักการปกครอง
แบบประชาธิปไตยและการสนับสนนุ หลกั การปกครองดวย
2) ยดึ ม่นั ในความสําคัญและศักดศิ์ รขี องบคุ คล จะตองมีความเชื่อม่ันในความเสมอภาคของบุคคล รวมท้ังรูจัก
เคารพสิทธิเสรภี าพของผูอื่นในการพูดในการแสดงความคดิ เหน็ หรือรสนยิ มของคนก็ตาม
3) ตองเคารพในกติกาของการปกครอง คือ ใชวิธีตัดสินปKญหาดวยเสียงขางมาก ใหความคุมครองสิทธิของ
ฝา9 ยเสยี งขางนอย การปฏิบัติตอ/ กนั อย/างยุตธิ รรม การยึดถือระเบยี บ วิธกี ารตามกฎหมาย
4) สนใจในการมสี ว/ นร/วมในกิจกรรมทางการเมืองและการปกครอง
5) มีความสํานกึ ในหนาท่พี ลเมอื งของตน และมคี วามเชอ่ื มัน่ ในตนเอง
6) มองโลกในแง/ดี มีความไววางใจในสง่ิ แวดลอมของมนุษย%
7) รจู กั การวิพากษว% ิจารณอ% ย/างมเี หตุผลและในทางสรางสรรค%
8) ไมม/ จี ติ ใจเปนเผด็จการ”42
สรปุ อดุ มการณท% างประชาธิปไตยตองมีความเชื่อม่ันและใหความสําคัญในศักด์ิศรีของบุคคล เชื่อใน
สติปKญญาและความสามารถของมนุษย%ที่จะใชเหตุผลในการพิจารณาตัดสินปKญหา ความตองการหรือ
ผลประโยชน%ของมนุษย%เอง โดยไม/ตองใหผูอ่ืนมาคอยชักนํา เช่ือมั่นในความเสมอภาคของบุคคล เชื่อใน
หลักการปกครองดวยเสียงขางมากและเคารพในสิทธิของเสียงขางนอย เช่ือว/ามนุษย%มีสิทธิเสรีภาพ เช่ือว/า
อํานาจการปกครองของรัฐบาลเกดิ จากความยินยอมของประชาชน ประชาชนเปนเจาของอาํ นาจ

40ชูวงศ% ฉายะบุตรและคณะ, หนาท่ีพลเมือง วัฒนธรรมในการดําเนินชีวิตในสังคม, (กรุงเทพมหานคร : ไทย
วัฒนาพานิช, 2545), หนา 9.

41ชัยอนันต% สมทุ วณิช, อดุ มการณทางการเมอื ง, (กรุงเทพมหานคร : บรรณกจิ , 2523), หนา 15.
42ทินพันธ% นาคะตะ, ศาสตรและศิลปƒการเมืองการบริหารไทย, (กรุงเทพมหานคร : โครงการเอกสารและตํารา
สมาคมรัฐประศาสนศาสตร% นดิ า, 2541 ), หนา 251.

30

ชัยอนนั ต สมทุ วณชิ

31

บทที่ ๓
แนวคดิ เกยี่ วกับวัฒนธรรมทางการเมือง

๓.๑ ความหมายเกีย่ วกบั วัฒนธรรมทางการเมอื ง (Political Culture)

ความหมายของวัฒนธรรมทางการเมืองในความหมายอย/างกวางๆหมายถึงแบบในการคิดการกระทํา
เร่ืองทางการเมืองท่ีมีลักษณะเปนพฤติกรรมทางการเมืองร/วมกันมีความตองการความคิดทางการเมืองที่มี
ผลกระทบต/อความเชื่อค/านิยมปทัสถานและพฤติกรรมของคนในกระบวนการหรือวิถีทางการเมืองนั้นๆ
นอกจากนี้วัฒนธรรมทางการเมืองนั้นจําเปนตองมีอย/ูในทุกรูปแบบการปกครองจะแตกต/างไปตามวัฒนธรรม
ทางการเมืองของการปกครองระบอบนั้นๆและวฒั นธรรมทางการเมอื งยังเปนสงิ่ ทล่ี อกเลียนแบบนําไปใชในการ
พัฒนาการเมืองตามความเหมาะสมไดนักรัฐศาสตร%และนักวิชาการไดใหความหมายของ “วัฒนธรรมทาง
การเมอื ง”ไวมากมายดังนี้

สัญญา สัญญาวิวัฒน ไดใหความหมายของวัฒนธรรมไวว/าหมายถึง “ลักษณะท่ีแสดงออกถึงความ
เจริญงอกงามความเปนระเบียบเรียบรอยความกลมเกลียวกาวหนาของชาติการกระทําหรือในวิถีชีวิตทุกดาน
ของมนุษย%รวมท้ังดานการเมือง”43

Almond ใหนิยามของวัฒนธรรมทางการเมืองว/า “Political Culture is the pattern of
individual attitudes and orientations towards politics among members of a political system”
ความหมายคือ “วัฒนธรรมทางการเมืองเปนรูปแบบของบุคคลและทัศนคติที่มีต/อการเมือง Orientations
ระหว/างสมาชิกของระบบการเมือง” วัฒนธรรมทางการเมืองจึงหมายถึงรูปแบบของทัศนคติส/วนบุคคลและ
ความโนมเอยี งของบคุ คลทีม่ ีตอ/ การเมอื งในฐานะท่บี ุคคลนัน้ เปนสมาชิกของระบบการเมือง44

Almond and Powell ไดใหความหมายว/า วัฒนธรรมทางการเมืองคือแบบแผนของทัศนคติและ
การปรับแนวคิดหรือการปรับทิศทางการเมือง(Political Orientation) ของบุคคลซึ่งเปนสมาชิกของระบบ
การเมืองอันจะก/อใหเกิดกิจกรรมทางการเมืองการปรับแนวคิดหรือการปรับทิศทางการเมืองมี 3 ดานคือการ
รบั รูความรูสึกและการประเมนิ คา/ 45

43สัญญา สัญญาวิวัฒน%, สังคมวิทยาการเมือง, พิมพ%คร้ังท่ี 2, (กรุงเทพมหานคร : เจาพระยาการพิมพ%, 2532),
หนา 183.

44ฌานทิ ธ์ิ สันตะพนั ธ,%ุ “รฐั ธรรมนญู ท่แี ทจริงซ่ึงไมเ/ คยถกู ยกเลิก”, 11 ธันวาคม 2549,

<http://www.pub-law.net/publaw/view.aspx>( 1 August 2011 )
45Almond and Powell, Comparative Politice : A Developmental Approach,อางใน ธีรวุฒิ
โศภิษฐิกุล, การเมืองการปกครองของไทย, พิมพ%คร้ังที่ 2, (กรุงเทพมหานคร : หางหุนส/วนจํากัดจตุพรหม, 2543), หนา
100.

32

Manheim ไดใหความหมายวัฒนธรรมทางการเมืองว/า เปนแบบแผนของความเชื่อและทัศนคติ
ร/วมกันของบุคคลในสังคมเกี่ยวกับเปoาหมายทางการเมืองอย/างเดียวกันซ่ึงปรากฏขึ้นในระบบการเมืองน้ันๆว/า
หมายถึงการมีผลประโยชน%ร/วมกันในขั้นพื้นฐานและการประเมินค/าท่ีเหมือนกันตลอดจนการเห็นพองตองกัน
จากการไดรบั ประสบการณท% างประวัติศาสตร%อยา/ งเดียวกนั 46

Lucien W. Pye กล/าวถงึ วัฒนธรรมทางการเมืองใน 4 ความหมาย ไดแก/
1. วัฒนธรรมทางการเมืองเกี่ยวของกับความไววางใจ หรือความไม/ไววางใจของบุคคลต/อบุคคลอื่น
หรอื ตอ/ สถาบนั ทางการเมือง เช/น การมีความศรัทธาหรือความเชือ่ ม่ันต/อสถาบนั หรือผนู ําทางการเมือง
2. วัฒนธรรมทางการเมืองเกี่ยวของกับทัศนคติต/ออํานาจทางการเมืองซ่ึงจะสะทอนถึงการยอมรับ
และความสัมพันธ%ระหว/างผูปกครองและผูถูกปกครอง หรือผูนํากับประชาชนท่ัวไปซึ่งทัศนคตินี้ส/งผลโดยตรง
ตอ/ การทีป่ ระชาชนใหความรว/ มมอื หรือตอ/ ตานอาํ นาจทางการเมืองของผปู กครอง
3. วัฒนธรรมทางการเมืองเก่ียวของกับเสรีภาพและการควบคุมบังคับทางการเมือง กล/าวคือ
วัฒนธรรมทางการเมืองในสังคมนั้นใหการยอมรับหรือเคารพต/อเสรีภาพของประชาชนมากนอยเพียงใดหรือ
มุ/งเนนการใชอาํ นาจบงั คับเพื่อใหเกิดความเปนระเบยี บเรยี บรอยของสังคม
4. วัฒนธรรมทางการเมืองเกี่ยวของกับความจงรักภักดีและยึดมั่นในสังคมการเมืองของบุคคล กล/าวคือ
วัฒนธรรมทางการเมืองช/วยสรางเอกลักษณท% างการเมืองใหแก/บุคคลในสังคมที่จะยึดม่ันร/วมกันและพรอมท่ีจะ
ต/อสู ปกปoองรกั ษาไวซึ่งเอกลักษณ%นั้นใหคงอย/ูต/อไปอาจจะโดยการยอมเสียสละประโยชน%ส/วนตนเพ่ือส/วนรวม
หรอื สละผลประโยชนร% ะยะส้ันเพอ่ื ผลประโยชนร% ะยะยาว เปนตน47

Milton Yinger ไดสรปุ วา/ วฒั นธรรมทางการเมือง หมายถงึ ทศั นคตแิ ละการอบรมท่ีบุคคลแต/ละคน
ไดรับจากระบบการเมืองน้ันๆ ซ่ึงประกอบดวย ความรูสึกนิยมหรือไม/นิยมในระบบการเมือง และการประเมิน
ค/าตอ/ เหตกุ ารณท% างการเมือง48

Sidney Verba ไดใหความเห็นว/า วัฒนธรรมทางการเมือง หมายถึง ระบบความเช่ือที่เก่ียวกับแบบ
แผนของกิจกรรมทางการเมือง และสถาบันทางการเมือง ไม/ไดหมายความถึง สิ่งต/างๆ ทางการเมืองที่เกิดขึ้น
ทง้ั มวล แต/หมายถึงสง่ิ ทีป่ ระชาชนเชือ่ ในสิง่ ทเี่ กิดข้ึน ซึ่งความเชื่อเหล/านี้อาจจะอย/ูในหลายลักษณะ เช/น ความ
เช่ือในแง/ประจกั ษ%ในวิถีชีวิตทเี่ ปนจริงในทางการเมือง หรอื อาจจะเปนความเชือ่ ในเปาo หมาย หรือค/านิยมซ่ึงควร
จะเขามาใชปฏบิ ตั ิกเ็ ปนได49

46Manheim, The Politics Within, อางในสิทธิพันธ% พุทธหุน, ทฤษฎีพัฒนาการเมือง, (กรุงเทพมหานคร :
มหาวิทยาลยั รามคาํ แหง, 2544), หนา 109.

47Lucien W. Pye, Aspects of Political Development, อางใน กนก วงศ%ตระหง/าน, วัฒนธรรมทาง
การเมืองในระบอบประชาธปิ ไตย, (นนทบุรี : มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, 2532), หนา 593.

48Milton Yinger, Society and the individual, อางใน สทิ ธพิ ันธ% พุทธหุน, ทฤษฏีพฒั นาการเมือง, พิมพ%ครั้ง
ท่ี 7, อางแลว, หนา 125.

49Sidney Verba, Political Culture and Political Development, อางใน เรื่องเดยี วกนั , หนา 125.

33

Gabriel A Almond กบั G. Bingham Powell Jr. ไดใหความหมายของวฒั นธรรมทางการเมืองไว
ว/า เปนแบบแผนทัศนคติ และความโนมเอียงต/อการเมืองของบุคคลแต/ละคนที่เปนสมาชิกของระบบการเมือง
ใดๆ แบบแผนของทัศนคติและความโนมเอียงนี้เปนเรอ่ื งเชงิ อตั วสิ ยั ซง่ึ จะเปนฐานท่ีสําคัญอันก/อใหเกิดกิจกรรม
ทางการเมืองขึน้ 50

ลขิ ติ ธีรเวคนิ อธบิ ายวฒั นธรรมทางการเมอื งในประเด็นตา/ งๆ คือ
1.วฒั นธรรมทางการเมอื งเปนแบบในการคดิ เร่ืองการเมอื งหรอื อาํ นาจของคนในสังคมหนึ่ง ซ่ึงเปนทง้ั
ความรู ความเช่ือ อดุ มการณ% คา/ นยิ มทางการเมอื ง
2. เปนแบบในการกระทาํ หรือดาํ เนนิ การทางการเมือง
3. เปนส/วนท่ีเปนวัฒนธรรมทางสญั ลักษณ%51

สรุป วัฒนธรรมทางการเมือง หมายถงึ ตัวแบบในการคิดการกระทําเร่ืองทางการเมืองท่ีมีลักษณะ
เปนพฤติกรรมทางการเมืองร/วมกัน มีความตองการความคิดทางการเมืองที่มีผลกระทบต/อความเชื่อค/านิยม
ปทัสถาน และพฤติกรรมของคนในกระบวนการหรือวิถีทางการเมืองนั้น ๆ แสดงถึงความคิด ความรู ความ
เขาใจ อีกทั้งความรูสึกของบุคคลต/อการเมืองและความคิด ความรูความเขาใจ ความรูสึกนี้เปนปKจจัยสําคัญท่ี
บคุ คลน้นั จะใชในการประเมนิ ตดั สนิ ใจ หรอื แสดงความคดิ เห็นตลอดจนการกระทําทางการเมอื งของตน

๓.๒ ลักษณะสาํ คัญของวัฒนธรรมทางการเมือง

ไดมผี ูท่ใี หความหมายของลักษณะสําคัญของวฒั นธรรมทางการเมือง ดงั น้ี

สมบัติ ธํารงธัญวงศ กล/าวว/าวัฒนธรรมทางการเมืองเปนแบบแผนต/างๆอันแตกต/างกันของความ
ขัดแยงทางดานการเมืองลักษณะวัฒนธรรมทางการเมืองที่เด/นๆไดแก/ความรูสึกหรือการอบรมสั่งสอนท่ีมีต/อ
ระบบการเมอื งและมีต/อบคุ คลอนื่ 52

พรอมั รินทร พรหมเกดิ กล/าววา/ ลักษณะวัฒนธรรมทางการเมืองระบอบประชาธิปไตยตามที่ไดกล/าว
มาแลวจะส/งเสริมใหการพัฒนาองค%ประกอบของการพัฒนาทางการเมืองมีประสิทธิภาพมากยิ่งข้ึนดังน้ัน
วัฒนธรรมทางการเมืองกับการพัฒนาทางการเมืองจึงมีส/วนเสริมสรางซึ่งกันและกันจนไม/อาจแยกออกจากกัน
ไดการพัฒนาทางการเมืองในระบบประชาธิปไตยจะสําเร็จไดเม่ือมีการเสริมสรางวัฒนธรรมทางการเมือง

50Gabriel A Almond and G. Bingham Powell Jr, Comparative Politics: A Developmental
Approach,อางใน เร่ืองเดยี วกนั , หนา 125.

51ลิขิต ธีรเวคิน, การเมืองการปกครองของไทย, พิมพ%ครั้งท่ี 3, (กรุงเทพมหานคร:มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร%,
2539), หนา 116.

52สมบัติ ธํารงธัญวงศ,% วัฒนธรรมทางการเมืองของชนชั้นกลางในสังคมไทย, พิมพค% รั้งท่ี 2, (กรุงเทพมหานคร :
สนุ ทรออฟเซ็ท, 2538), หนา 21.

34

ระบอบประชาธิปไตยในหม/ูประชาชนถาประชาชนยังคงมีวัฒนธรรมทางการเมืองแบบอํานาจนิยมหรือเผด็จ
การกไ็ ม/อาจพฒั นาการเมืองใหเปนประชาธิปไตยได53

สรปุ ลกั ษณะวฒั นธรรมทางการเมอื ง เปนแบบแผนลกั ษณะตา/ ง ๆ ของวัฒนธรรมของแต/ละสังคมซ่ึง
ไดถือปฏิบตั กิ ันมาอยา/ งต/อเนื่อง และเปนประเพณเี กีย่ วกับการปฏิบตั ขิ องในสังคม น้ัน ๆ

๓.๓ รปู แบบของวัฒนธรรมทางการเมอื ง

Almond และ Verba ไดจําแนกวฒั นธรรมทางการเมอื งโดยใชแนวทางในการคนหาความโนมเอียง
ทางการเมืองของบุคคลโดยวดั จากปจK จยั 4 ประการ คือ

1. บุคคลน้ันมีความรูเก่ียวกับชาติของเขา และเกี่ยวกับระบบการเมืองของเขาโดยท่ัวไป อย/างไร
ตลอดจนเขามคี วามรูต/อลกั ษณะทั่วๆ ไป ของระบบอย/างไร เขามีความคิดเห็นหรือการตัดสินใจว/าระบบอย/างน้ี
เปนอยา/ งไร

2. บุคคลผูนั้นมีความรูเกี่ยวกับโครงสรางทางการเมืองและบทบาทของการเมืองของชนช้ันปกครอง
อย/างไร เขามีความรสู ึกและความคดิ ต/อโครงสรางบทบาทของผูนําและนโยบายของรัฐบาลอย/างไร

3. บุคคลนน้ั มีความรูสกึ เกย่ี วกบั การบรหิ ารงานของรฐั เปนอย/างไร มีความรูเกี่ยวกับสถาบัน ตัวบุคคล
และกระบวนการตัดสนิ ใจ ท่เี ก่ยี วกบั การบริหารน้ันเปนอย/างไร และมีความรูสึก ความคิดเห็นต/อเจาหนาท่ีของ
รัฐเปนอย/างไร

4. บุคคลผูนั้นมองตนเองในฐานะท่ีเปนสมาชิกคนหนึ่งในระบบการเมือง เขามีความรูเกี่ยวกับสิทธิ
เสรีภาพ หนาท่ีและวิธีการต/างๆ ท่ีจะทําใหมีอิทธิพลต/อการตัดสินใจทางการเมืองตลอดจนความรูของเขาว/า
สามารถกอ/ ใหเกิดการเปล่ียนแปลงในนโยบายของการตดั สนิ ใจของรัฐบาลหรือไม/อยา/ งไร

จากปKจจัย 4 ขอน้ี Almond และ Verba นํามาใชวัดความโนมเอียงทางการเมืองของประชาชน ท่ีมี
ต/อการเมืองว/าเปนแบบใด และเขาไดสรุปความแตกต/างของความโนมเอียงท่ีมีต/อระบบการเมืองและสามารถ
กําหนดรปู แบบของวัฒนธรรมทางการเมืองออกเปน 3 ประเภท คือ

1. วฒั นธรรมทางการเมืองแบบคับแคบ (Parochial Political Culture) เปนวัฒนธรรมทางการเมือง
ของสังคมดั้งเดิมท่ียังไม/มีบทบาททางการเมือง ไม/มีความรู ความเขาใจ และความผูกพันที่ตนมีต/อระบบ
การเมือง โดยท่ัว ๆ ไป จึงไม/มีความคิดที่จะมีส/วนร/วมทางการเมือง รวมทั้งไม/ไดต้ังความคาดหวังหรือขอ
เรียกรองจากระบบการเมือง วัฒนธรรมทางการเมืองแบบน้ีมักปรากฏในสังคมจารีตประเพณีแบบด้ังเดิมหรือ
ชนเผ/าทมี่ ีการปกครองอย/างงา/ ย ๆ ไม/สลบั ซบั ซอน

2. วัฒนธรรมทางการเมืองแบบไพร/ฟoา (Subject Political Culture) เปนวัฒนธรรมที่สมาชิกของ
สงั คมมีความรู ความเขาใจระบบการเมืองโดยท่ัวไป ในลักษณะยอมรับอํานาจรัฐ เคารพเช่ือฟKงและปฏิบัติตาม
กฎหมาย แต/ไม/เรียกรอง ไม/เขาไปมีส/วนร/วมทางการเมืองเพราะถือว/าการเมืองเปนเร่ืองของผูมีอํานาจหรือ
บารมี ประชาชนเปนผูอยูใ/ ตบังคับบญั ชา มหี นาทีต่ องปฏิบัตติ ามคําสั่งหรอื นโยบายเท/านั้น

3. วัฒนธรรมทางการเมืองแบบมีส/วนร/วม (Participant Political Culture) คือ วัฒนธรรมทาง
การเมืองของสังคมท่ีประชาชนมีความรู ความเขาใจ มีความผูกพันต/อระบบการเมืองจะเรียกรองหรือเขาไปมี

53พรอมั รนิ ทร% พรหมเกดิ , การเมือง, (ขอนแกน/ : คลงั นานาวิทยา, 2539), หนา 77-78.

35

ส/วนร/วมทางการเมืองในรูปแบบต/าง ๆ เพ่ือใหระบบการเมืองตอบสนองขอเรียกรอง ซ่ึงประชาชนจะมี
ความรูสึกวา/ เขาสามารถท่จี ะก/อใหเกิดการเปล่ียนแปลงในทางการเมืองได54

พรอมั รินทร พรหมเกิด ไดอธบิ ายไวสอดคลองกนั วา/ วฒั นธรรมทางการเมืองแต/ละแบบใหการยกย/อง
บุคคลไม/เหมือนกันบางวัฒนธรรมคนจะมี“อํานาจเปนที่ยอมรับของคนอ่ืนได” จะตองเปนคนท่ีซ่ือสัตย%มีความ
เสียสละมีประสบการณ%มีสติปKญญาและเปนผูมีความสามารถสูงรวมท้ังมีประวัติที่ไม/ด/างพรอยแต/สําหรับ
สงั คมไทยแลวอํานาจเปนเรอื่ งของการใหคุณใหโทษโดยแทไมใ/ ชอ/ ํานาจทางปญK ญาหรืออํานาจแห/งความซ่ือสัตย%
(อย/างเช/นในบางสังคม) ผูมีอํานาจหรือบุคคลท่ีสังคมยกย/องว/ามีลักษณะของความเปนผูนํานั้นบางคนไม/มี
คุณสมบัติที่เกี่ยวของกับความรูความสามารถความดีงามและความซ่ือสัตย%สุจริตหรือการมีอุดมการณ%แต/อย/าง
ใดเลยแต/ทว/าเขามักเปนบุคคลท่ีมีเงินหรือมีอํานาจใหคุณใหโทษไดสามารถช้ีเปนช้ีตายรวมท้ังสามารถเปนร/ม
เงาปกปอo งบุคคลทอี่ ยู/ใตการบังคบั บญั ชาและสมุนบริวารไดคนไทยยอมรับในความไม/เท/าเทียมกันของบุคคลใน
สังคมถือวา/ เปนเรือ่ งบุญกรรมของแตล/ ะบคุ คลเมื่อเปนผนู อยกต็ องเปนผูนอยทด่ี ีไม/ไดเถียงในอํานาจมีหนาท่ีตอง
เคารพเช่ือฟKงผูใหญ/โดยไม/มีเง่ือนไขและหวังผลที่จะไดรับความคุมครองช/วยเหลือจากผูใหญ/เปนการตอบแทน
ในทางกลับกนั เมือ่ เปนผูใหญ/กค็ าดหวังทีจ่ ะไดรับปรนนบิ ัติหรอื การปฏบิ ัติจากผนู อยในลกั ษณะเดยี วกนั 55

สมบตั ิ ธาํ รงธญั วงศ ไดแบ/งรปู แบบของวัฒนธรรมทางการเมืองได 2 แบบ ดังน้ี
1.วฒั นธรรมทางการเมืองแบบอาํ นาจนยิ ม (Autoritative political culture) เปนลักษณะวัฒนธรรม
ทางการเมอื งทีเ่ กดิ ข้นึ ภายใตสังคมที่มีการปกครองแบบอาํ นาจนิยมหรือแบบเผด็จการ ซ่ึงอํานาจปกครองความ
ตองการ ข้ึนอย/ูกับผูปกครอง ประชาชนจะถูกตัดขาดออกจากการมีส/วนร/วมทางการเมือง การมีส/วนร/วม
ทางการเมืองเกิดข้ึนไดเฉพาะในกรณีที่เปนคําสั่งของผูปกครอง เพื่อแสดงการสนับสนุนเจตนารมณ%ของ
ผูปกครองเท/านั้น นอกจากน้ีประชาชนจะถูกปลูกฝKงใหเช่ือว/าประชาชนที่ดีจะตองเช่ือฟKง และปฏิบัติตาม
กฎระเบียบท่ีผูปกครองกําหนด ประชาชนท่ีดีตองไม/เรียกรอง ท่ีก/อใหเกิดความสับสนว/ุนวายต/อประเทศ หาก
ฝ9าฝ”นจะมีโทษรายแรง ทําใหประชาชนเกรงกลัวต/อการแสดงออกทางการเมือง โดยเฉพาะการคัดคาน
ผูปกครอง
ระบอบการปกครองลักษณะน้ีมักกระตุนใหประชาชนมอบความรับผิดชอบทุกอย/างไวที่ผูนํา เช/น เช่ือ
ผูนําชาตพิ นภัย หรือ ขาพเจาขอรับผิดชอบแต/เพียงผูเดียว เปนตน นอกจากน้ียังส/งเสริมใหประชาชนยึดถือตัว
บุคคลมากกว/าหลักของเหตุผล นับถือระบบอาวุโสมากกว/าความรูความสามารถของบุคคล นิยมระบบเจาขุน
มูลนาย ถือว/าการเปนเจานายเปนเร่ืองของบุญวาสนาจะแข/งขันไม/ได ซ่ึงจะพบในประเทศที่เพิ่งเปล่ียนแปลง
ระบอบอํานาจนิยมไปเปนระบอบประชาธิปไตย โดยเฉพาะประเทศที่ประชาชนส/วนใหญ/ยากจน และความรู
นอย เพราะไมไ/ ดรับโอกาสในการเรียนรูและเขาใจระบอบประชาธิปไตย ก็จะยังคงยึดถือค/านิยมแบบเดิม และ
จะเปนอุปสรรคต/อการพฒั นาระบอบประชาธิปไตย รวมทั้งเปนสาเหตุใหการปกครองระบอบประชาธิปไตยขาด
ความมัน่ คง โดยอาจเกดิ การปฏวิ ัตริ ัฐประหาร

54G.A. Almond and S. Verba, The Civic Culture, อางใน วรรณธรรม กาญจนสุวรรณ, การเมืองการ
ปกครองไทยตามรฐั ธรรมนญู ฉบบั ประชาชน, (กรุงเทพมหานคร : วี.เจ.พร้ินต้งิ , 2544), หนา 160.

55เร่ืองเดยี วกนั , หนา 109.

36

2.วัฒนธรรมทางการเมืองแบบประชาธิปไตย (Democratic political culture) เปนวัฒนธรรมทาง
การเมืองท่ีเกิดขน้ึ ในสังคมท่ปี กครองดวยระบอบประชาธปิ ไตย โดยมีลกั ษณะสําคญั หลายประการ ไดแก/

ก) ประชาชนจะตองยึดมั่นและศรัทธาการปกครองระบอบประชาธิปไตย ซ่ึงประกอบดวย
หลักการสําคัญ 5 ประการ คือ หลักอํานาจอธิปไตยของปวงชน หลักเสรีภาพ หลักความเสมอภาค หลัก
กฎหมาย และหลักเสยี งขางมาก

ข) บุคคลจะตองใจกวาง ยอมรับในความคิดเห็นที่แตกต/างของผูอ่ืน โดยไม/ยึดมั่นในความคิดของ
ตนเปนใหญ/

ค) บคุ คลจะตองมคี วามไววางใจและยอมรับความสามารถของบคุ คลอ่นื
ง) บคุ คลจะตองเหน็ คณุ ค/าของการมสี ว/ นรว/ มทางการเมือง
จ) บุคคลจะตองเคารพกติกาและกฎระเบียบทีเ่ ปนประชาธปิ ไตย
ฉ) บุคคลจะตองใหความสนใจและติดตามกิจกรรมทางการเมือง การปกครองอย/างต/อเน่ือง
ตลอดเวลา
ช) บคุ คลจะตองมีความกลาหาญในการวิพากษ%วจิ ารณท% างการเมืองอย/างสรางสรรค%56
จากแนวความคิดดังกล/าวจะเห็นไดว/าประเภทและรูปแบบของวัฒนธรรมทางการเมืองมีความ
หลากหลายยากต/อการตัดสินถึงความถูกตองว/าส่ิงใดผิดหรือถูกท้ังนี้ขึ้นอย/ูกับความเหมาะสมกับสถานการณ%
และระบอบการปกครองของสังคมนั้น ๆ ซ่ึงวัฒนธรรมทางการเมืองควรคํานึงถึงความเขาใจความแตกต/าง
ระหว/างวัฒนธรรมเช/นความแตกต/างระหว/างสากลนิยมกับนานาชาตินิยมการใหความสําคัญต/อองค%การหรือ
สถาบันการปกครองในรปู แบบน้ัน ๆ อันจะนําไปส/ูนโยบายหรือวัฒนธรรมทางการเมืองท่ีถูกตองและเปนธรรม
โดยสว/ นใหญ/จะยอมรบั วัฒนธรรมแบบมีส/วนร/วมในการปกครองอันเปนที่มาของวัฒนธรรมแบบประชาธิปไตย
ดวยเหตุน้ีโครงสรางของระบบการเมืองในสังคมทั้งหลายจึงมีรูปแบบผสมในแง/ของวัฒนธรรมการเมืองไม/มี
ระบบการเมอื งใดทมี่ ีลักษณะทนั สมยั โดยสมบรู ณ%หรือลาหลังดอยพัฒนาโดยแทสังคมอุตสาหกรรมบางแห/งอาจ
มีระบอบการเมืองระบอบประชาธิปไตยแต/สังคมอุตสาหกรรมอีกหลายแห/งก็มีระบอบการเมืองแบบเผด็จการ
แมแต/ในระบอบการเมอื งระบอบประชาธปิ ไตยของอังกฤษและสหรัฐอเมริกาเองก็ตามปKจเจกบุคคลภายในชาติ
มไิ ดมีวัฒนธรรมทางการเมอื งแบบมสี ว/ นรว/ มเหมอื นกนั ท้งั หมดระบบการเมืองของสองชาติดังกล/าวจึงมีลักษณะ
อํานาจนิยมแฝงตวั อยูก/ บั ลักษณะเดน/ ของประชาธิปไตยดวย

สรุป รูปแบบของวัฒนธรรมทางการเมือง มีหลายรูปแบบท้ังน้ีข้ึนอยู/กับความเหมาะสมกับ
สถานการณ%และระบอบการปกครองของสังคมนั้น ๆ อันจะนําไปสู/นโยบายหรือวัฒนธรรมทางการเมืองที่
ถูกตองและเปนธรรม ซ่ึงวัฒนธรรมทางการเมืองสังคมไทยในปKจจุบัน มีวัฒนธรรมทางการเมืองแบบผสม คือ
แบบไพรฟ/ าo มสี ว/ นรว/ มการเมืองแบบน้ีจึงแฝงไวดวยระบบอุปถัมภ% และความสัมพันธ%ในเชิงอํานาจภายใตระบบ
ศักดินา หรือเรียกอีกอย/างหน่ึงว/าผสมระหว/างอิสระนิยมกับอํานาจนิยม ซ่ึงแนวคิดดังกล/าวถูกปลูกฝKงมานาน
นับแตอ/ ดตี ผ/านกระบวนการกลอ/ มเกลาทางการเมืองตั้งแต/ครอบครวั จนกระทั่งถึงระบบการเมือง

56สมบัติ ธํารงธัญวงศ%, การเมือง : แนวคิดการพัฒนา, พิมพ%คร้ังท่ี 4, (กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ%เสมาธรรม,
2548), หนา 315 – 318.

37

๓.๔ ประเภทของวัฒนธรรมทางการเมอื ง

ณัฐพล ขันธไชย ไดกล/าวว/า “แนวคิดวัฒนธรรมทางการเมืองที่นิยมแบ/งประเภทวัฒนธรรมทาง
การเมืองออกตามระบบการปกครองที่เปนที่รูจักกันดีในโลกปKจจุบัน คือ วัฒนธรรมทางการเมืองระบอบ
ประชาธิปไตย และวัฒนธรรมทางการเมืองระบอบเผด็จการ สําหรับลักษณะของผูที่มีวัฒนธรรมทางการเมือง
แบบประชาธปิ ไตยนั้นมีตวั แสดงท่ีสําคัญ 2 ประการคือ

๑) ความเช่อื ในหลกั สิทธคิ วามเสมอภาค เสรีภาพ และภราดรภาพ ของประชาธปิ ไตยเสรีนิยมกล/าวคือ
เช่ือในหลักการภราดรภาพที่ว/ามนุษย%ทุกคนลวนเปนพี่นองกัน การมองคนแง/ดีมีศรัทธาต/อมนุษย%ดวยกัน
ร/วมมือและพึ่งพาอาศัยกันในสังคม เชื่อในหลักเสรีภาพที่ว/ามนุษย%ทุกคนมีเสรีภาพท่ีจะแสดงความคิดเห็น ให
ความสําคัญแก/การเชื่อมั่นในหลักเกณฑ% และวิธีหาเหตุผลแบบวิทยาศาสตร%และความเชื่อในหลักความเสมอ
ภาค คือ เช่ือว/ามนษุ ย%ทุกคนมีความเท/าเทยี มกันโดยพนื้ ฐานทางกฎหมายและการเมือง

๒) ความเชอ่ื ในระบบกลไก กตกิ า และแนวทางปฏบิ ัติต/าง ๆ ของระบอบประชาธปิ ไตยเสรีนิยมในส/วน
ของวฒั นธรรมทางการเมืองแบบเผด็จการจะมีลกั ษณะตรงกนั ขาม”57

สรุป ประเภทของวัฒนธรรมทางการเมือง คือ ระบบกลไก กติกาและแนวทางปฏิบัติต/าง ๆ ของ
วัฒนธรรมทางการเมืองท่ีมีอย/ู ซึ่งใหความสําคัญแก/การเช่ือมั่นในหลักเกณฑ% ของวัฒนธรรมทางการเมืองแบบ
ตา/ งนั้น

๓.๕ วัฒนธรรมทางการเมืองของไทย

เม่ือกล/าวถึงวัฒนธรรมทางการเมืองของไทยว/าเปนส่ิงท่ีไดรับอิทธิพลมาจากวัฒนธรรมและ
กระบวนการถ/ายทอดวัฒนธรรมของสงั คม จึงไดมีนักวิชาการหลายท/านไดกล/าวถึงวัฒนธรรมทางการเมืองไทย
ไวดงั นี้

ทนิ พนั ธุ นาคะตะ ไดกล/าวถงึ วัฒนธรรมทางการเมอื งไทยไวดังน้ี

๑. อํานาจนิยม คนไทยส/วนใหญ/ชอบการใชอํานาจเด็ดขาด เคารพเชื่อฟKงและอ/อนนอมต/อผูมีอํานาจ
รวมท้ังมอบอํานาจและความรับผิดชอบในทุกอย/างไวท่ีผูนํา ซึ่งจะเห็นไดจากการปกครองในทุกระดับ นับแต/
ครอบครวั ไปจนถึงระดับชาตจิ ะนยิ มการใชอาํ นาจบังคับใหมีการปฏิบตั ติ ามมากกวา/ การใชเหตุผล หลักการหรือ
การรับฟKงความคิดเห็นของผูมีส/วนเกี่ยวของ นิยมการรวบอํานาจไวที่ผูนํา การทํางานจึงมีลักษณะสั่งการจาก
เบ้ืองบนลงมามากกว/าจะมีการเรม่ิ จากเบ้ืองลา/ ง

๒. นิยมระบบเจานายกบั ลกู นอง สังคมไทยคนส/วนใหญ/จะอย/ูในกล/ุมพวกพอง ผูนําหรือเจานายตอง
สามารถใหความคมุ ครองและใหผลประโยชน%แก/ลูกนองได ส/วนลูกนองจะตองตอบแทนดวยการสนับสนุนและ
ใหบริการแก/เจานาย ในความสัมพันธ%ทางการเมืองคนไทยจึงนิยมนับถือผูมีอํานาจเพ่ืออาศัยบารมีปกปoอง
ผลประโยชน%สว/ นตัวและยดึ ถอื ระบบพวกพอง

57ณัฐพล ขันธไชย, อุดมการณประชาธิปไตยของสมาชิกสภาผูแทนราษฎร, (กรุงเทพมหานคร : วารสารพัฒนบริหาร
ศาสตร%, 2519), หนา 152 – 192.

38

๓. ยึดมนั่ ในตัวบุคคลมากกวาหลักการ โดยการช/วยเหลือกันเปนการส/วนตัวมีความสําคัญมาก การ
รวมกล/ุมในทางการเมืองหรือสังคมจึงตองอาศัยบุคลิกภาพของผูนําเปนหลัก คนไทยยังสนใจกับส่ิงท่ีเปนไปได
ในทางปฏิบัติมากกว/ายึดมั่นในอุดมการณ% โดยปรับตัวเขากับส่ิงแวดลอมหรือสภาพความเปนจริงไดไม/ยาก
โดยเฉพาะเก่ียวกบั เร่อื งทต่ี นทําไดหรอื ใหผลประโยชนแ% ก/ตนอยา/ งชดั เจน เช/น ในการเลอื กต้ัง บุคคลจะคํานึงถึง
คุณสมบตั ิสว/ นตัวของผสู มัครมากกว/านโยบายหรืออดุ มการณ%ของพรรคการเมือง

๔. มีการจัดลําดับฐานะในความสัมพันธระหวางบุคคล ระบบเจาขุนมูลนายทําใหมีการแบ/งช้ัน
วรรณะกันระหว/างคนไทย ทําใหคนไทยมีสิทธิไม/เท/าเทียมกัน ถือว/าทุกคนตองรูจักที่ต่ําท่ีสูง ไม/ควรตีตนเสมอ
ผใู หญ/ คนไทยยึดถือสง่ิ ท่ีตดิ ตัวคนมา เช/น คุณสมบัติที่มีอยู/ตามชาติวุฒิ วัยวุฒิ และคุณวุฒิมากกว/าความสําเร็จ
ของบคุ คล ดังนั้น การดํารงตาํ แหน/งทางการเมอื งจึงถืออาวโุ สมากกวา/ ผลงานและความสามารถ

๕. ความเปSนอิสระนิยม คนไทยรักความเปนอิสระ ชอบทําสิ่งต/าง ๆ ดวยตนเอง ไม/ชอบ การถูก
บังคับหรืออย/ูภายใตการบังคับบัญชาของผูอ่ืน คนไทยส/วนมากขาดระเบียบหรือกฎเกณฑ% ในการดําเนินชีวิต
ไม/ชอบอย/ูภายใตกฎเกณฑ%หรือกฎหมายของสังคม นอกจากน้ีคนไทยไม/ชอบการรวมกลุ/ม โดยยึดถือหลักต/าง
คนต/างอย/ู การรวมกลุ/มในทางการเมืองเพ่ือใหบรรลุวัตถุประสงค%อย/างหนึ่งอย/างใดจึงเปนไปไดยาก ความ
รับผดิ ชอบต/อสงั คมส/วนรวมจึงมีนอย

๖. การยึดมั่นในประเพณีด้ังเดิม คือ ยึดม่ันในความเช่ือ ค/านิยม ทัศนคติ และประเพณีแบบเก/า ๆ
อยู/ เช/น มีการปรึกษาหมอดูเพื่อหาฤกษ%ในการทํารัฐประหารหรือสมัครรับเลือกตั้ง รวมทั้งการถือว/าการเมือง
เปนเรื่องของหลวง ประชาชนทั่วไปไม/ควรมีส/วนเกี่ยวของ ทั้งยังมีความคิดอ/านค/อนขางแคบ คือ ยังผูกพันต/อ
กลม/ุ เดมิ ๆ ของตน เช/น ทองถนิ่ สถาบัน หรอื พวกพองของตนมากกวา/ ต/อสงั คมสว/ นรวม

๗. ความเฉ่ือยชา ไม/กระตือรือรนหรือสนใจต/อกิจกรรมทางการเมือง คนไทยโดยทั่วไปจะพอใจใน
สถานภาพที่เปนอยู/ของตนเอง ยอมรับสภาพท่ีเสียเปรียบของตนเอง ไม/ชอบจริงจังกับชีวิตและงาน ขาดการ
ม/ุงมั่นในเรื่องความสําเร็จของงาน ชอบความรื่นเริงสนุกสนาน ซ่ึงอาจ มีแฝงอยู/ในกิจกรรมต/าง ๆ แมแต/ใน
กิจกรรมทางการเมือง การประทวงหรอื นัดหยุดงานก็จะมกี ารละเล/นต/าง ๆ อย/ูเสมอ ส/วนความคิดเห็นเกี่ยวกับ
การเมอื งคนสว/ นใหญ/เหน็ ว/าเปนส่งิ สกปรก ทไี่ ม/กอ/ ใหเกิดผลดกี ับตนเอง

๘. ขาดความเช่อื มนั่ ในตนเอง มองโลกในแง/รายและขาดความไววางใจผูอื่น คนไทยจํานวนมากขาด
ความเชื่อม่ันในตนเองในการแกไขปKญหา หากถูกเอาเปรียบจากกลุ/มบุคคลท่ีมีอิทธิพลหรือผูใชอํานาจทาง
กฎหมายท่ีไม/เปนธรรม เม่ือมีปKญหาเกิดขึ้นจึงตองแสวงหาคําแนะนํา ไม/คิดว/าปKญหาต/าง ๆ ที่เกิดข้ึนจะมี
ทางแกไขได58

ชัยอนันต สมุทวณิช กล/าวว/าอย/างไรก็ตามวัฒนธรรมทางการเมืองของคนไทยไม/สนับสนุนให
ประชาชนเขามามีส/วนร/วมทางการเมืองเพราะประชาชนโดยท่ัวไปยังมีความเช่ือว/าการเมืองหรือการบริหาร
ประเทศเปนเร่ืองของคนกลุ/มนอยบางกลุ/มเท/านั้นประการหนึ่งคนไทยยังเห็นว/าการเมืองเปนเร่ืองของ
ผลประโยชนอ% ย/างชดั แจงจนเกินไปความรสู ึกเช/นนที้ ําใหประชาชนขาดความศรทั ธาหรือความกระตือรือรนที่จะ
เขามามีส/วนร/วมทางการเมืองแต/เขามาเมื่อมีวัตถุประสงค%อย/างอื่นไม/ใช/เปนเรื่องของสํานึกทางการเมืองซึ่ง
ลักษณะของวัฒนธรรมทางการเมืองของประชาชนไทยอีกประการหนึ่งที่ไม/สนับสนุนการมีส/วนร/วมทางการ
เมืองคือการยอมรับในอํานาจนิยมของความเปนขาราชการซึ่งประชาชนโดยทั่วไปมองว/าขาราชการเปนชนช้ัน

58ทนิ พนั ธุ% นาคะตะ, วถิ ชี วี ิตไทย : วัฒนธรรมทางการเมืองของคนรุนใหม, (กรุงเทพมหานคร : สหายบล็อกการ
พิมพ,% 2546), หนา 197-205.

39

ผูนําเมือ่ ขาราชการแนะนําหรือชักจูงในทางใดประชาชนจึงมักปฏิบัติตามโดยไม/โตแยงซึ่งการปฏิบัติดังกล/าวไม/
สอดคลองกบั หลกั การของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตย59

การเสริมสรางใหประชาชนมีวัฒนธรรมทางการเมืองแบบประชาธิปไตย ขาราชการในแต/ละทองถิ่น
ตองเปนผูทม่ี ีวฒั นธรรมทางการเมอื งแบบประชาธิปไตยดวยโดยจะตองเร่ิมตนใหประชาชนมีความรูความเขาใจ
เกี่ยวกับหลักสําคัญของระบอบประชาธิปไตยการใหขอมูลข/าวสารที่เพียงพอการใหการศึกษาและสรางความ
เขมแข็งทางวัฒนธรรมที่จะทําใหเกิดจิตสํานึกทางการเมืองซึ่งจะพัฒนาไปสู/ความรูสึกศรัทธาเชื่อมั่นในระบอบ
ประชาธิปไตยและประเมินค/าดวยการตัดสินใจยอมรับการปกครองระบอบประชาธิปไตยเปนอุดมการณ%ทาง
การเมอื งของตนซึง่ ความรูและสิ่งศรัทธาเหล/านี้จะนําไปสู/การเผยแพร/และถ/ายทอดใหนิยมยึดถือปฏิบัติร/วมกัน
จนเปนแบบแผนพฤตกิ รรมทางการเมืองในทีส่ ดุ

สรุป วัฒนธรรมทางการเมืองของคนไทย ส/วนมากเปนแบบระบบอุปถัมภ% ซึ่งไดกลมกลืนมากับวิถี
ชีวิตของคนไทยมาเปนเวลาชานานแลวไดแทรกซึมอย/ู ในองค%การท้ังภาครัฐและเอกชน ซึ่งส/วนใหญ/ใน
สังคมไทยผูกพันกับการใหความ ช/วยเหลือ หรืออุปถัมภ%ซ่ึงกันและกันรัฐท่ีอาศัยกฎหมายเปนหลักในการ
ปกครองประเทศ เนื่องจากระบบอุปถัมภ% แมบางทีอาจจะอางอิงโดยหลักคุณธรรม แต/ก็ไม/ไดอางจากระเบียบ
หรือหลักกฎหมาย ถาหากผูคนยึดถือแต/ระบบอุปถัมภ%เล/นพรรคเล/นพวก หรือเอาประโยชน%เพ่ือพวกพองของ
ตนแต/ฝา9 ยเดยี ว โดยไม/สนใจตัวบทกฎหมายแลว อาจจะทําใหกฎหมายขาดความศักด์ิสิทธิ์จนเกิดความว/ุนวาย
ในสังคม และสง/ ผลใหเกิดปญK หาอน่ื อีกมากมาย

๓.๖ องคประกอบวฒั นธรรมประชาธิปไตย

Daniel Wit ไดกล/าวถึงวัฒนธรรมประชาธปิ ไตยว/าประกอบดวย
๑. การมีทัศนคติท่ีดีท่ีแต/ละคนมีต/อเพ่ือนมนุษย%ดวยกันซ่ึงเปนการมองโลกในแง/ดีโดยมีพื้นฐานจาก
ความเช่ือท่ีว/ามนุษย%สามารถเอาชนะส่ิงแวดลอมไดและเอาชนะความสามารถสนองตอบความตองการของแต/
ละคนได
๒. การมีทัศนคติที่ว/ารัฐบาลเปนเครื่องมือของสังคมกล/าวคือรัฐบาลสามารถตอบสนองความตองการ
ของแตล/ ะคนไดการเมืองจงึ เปนส่ิงจําเปนมิใช/สง่ิ สกปรกรวมท้ังยงั เปนเรื่องของประชาชนโดยตรงอีกดวย
๓. การมีความเชื่อที่ว/าสิทธิและเสรีภาพเปนส่ิงศักด์ิสิทธ์ิท่ีติดมาพรอมๆกับความเปนมนุษย%ความ
คิดเหน็ ของแตล/ ะคนจงึ เปนสงิ่ สาํ คญั ทส่ี ุด
๔. การมีทัศนคติที่ว/าประชาชนสามารถลมลางรัฐบาลไดถารัฐบาลกระทําตนเปนนายของประชาชน
และไมท/ าํ ตามความประสงคข% องมวลชน60

59ชัยอนันต% สมุทวณิช, คูมือการเรียนการสอนพลเมือง : การบูรณาการการเรียนรูจากประสบการณจริงตาม
แนวทางรฐั ธรรมนูญและพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ, (กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ%คุรุสภาลาดพราว, 2545), หนา
51-53.

60Daniel Wit, Comparative Political Institutions Study Modern Democratic and
DictatorialSystems, อางใน เร่ืองเดยี วกัน, หนา 19.

40

Walter A. Rosenbaumแบ/งองค%ประกอบร/วมของวัฒนธรรมทางการเมือง ซ่ึงจะมีความสําคัญโดย
เปนพื้นฐานในการสรางระเบียบแบบแผนทางการเมืองของคนในชาติหนึ่งๆ ส/วนประกอบท่ีเปนแก/นของ
แนวโนม ทัศนคติ หรอื ความโนมเอยี ง ทม่ี ีต/อปKจจยั ตา/ งๆในทางการเมอื งนี้ประกอบดวย

๑. ความโนมเอียงทมี่ ตี /อโครงสรางของการปกครองแบ/งออกได 2 ประเภท คอื
๑.๑ ความโนมเอยี งทมี่ ตี อ/ ระบอบการปกครอง (Regime Orientation) เปนความรูสึกท่ีเปนปKจเจก

ชน ประเมนิ คา/ และสนองตอบตอ/ สถาบนั การปกครองหลกั ของสงั คมเปนอย/างไร
๑.๒ ความโนมเอียงที่มีต/อปKจจัยนําเขาและปKจจัยผลผลิต (Orientation Towards

Governmental Inputs and Outputs) เปนเร่ืองที่ปKจเจกชนรูสึกและสนองตอบขอเรียกรองต/างๆ ซึ่งม/ุงหวัง
จะใหไดมาซง่ึ นโยบายสาธารณะและการตดั สนิ นโยบายโดยรฐั บาลโดยจะข้นึ อยู/กบั ความรูความเขาใจของบุคคล
เก่ยี วกับการดําเนินการหรือกระบวนการเรยี กรองต/อรฐั บาล

๒. ความโนมเอียงทม่ี ีตอ/ สิง่ ต/าง ๆ ในระบอบการเมือง แบ/ง ออกไดเปน 2 ประการ คือ
๒.๑ ความเปนอันหนึ่งอันเดียวกันทางการเมือง(Political Identification) เปนความรูสึกท่ีมีต/อ

หนว/ ยทางการเมอื งเชน/ ชาติ รฐั เมอื ง ชุมชน โดยรูสึกว/าตนเปนส/วนหนง่ึ ในสงั คมทจี่ ะตองมีความจงรักภักดี ผูก
ผัน มภี าระหนาท่ี

๒.๒ ความไววางใจทางการเมือง(Political Trust) คือ ขอบเขตของทัศนคติที่อดกลั้น ร/วมมือ ใจ
กวาง ในการทํางานร/วมกับผูอื่น ในฐานะท่ีตนเปนพลเมือง เฉพาะอย/างยิ่ง ความไววางใจทางการเมืองน้ี
แสดงออกถงึ ความเช่อื ของบุคคลวา/ บุคคลอน่ื หรือกลมุ/ อืน่ มคี วามหายตอ/ เขาในทางที่ดีในชวี ติ ทางการเมือง

๓. ความโนมเอยี งท่มี ตี อ/ กจิ กรรมทางการเมอื งแบง/ ออกไดเปน 2 ประการ คอื
๓.๑ ความมีสมรรถนะทางการเมือง(Political Competence) คือ บุคคลท่ีเขามีสวนร/วมทาง

การเมอื งในฐานะที่ตนเปนพลเมอื งบอ/ ยคร้งั เพียงใด และใชทรัพยากรทางการเมือง(Political Resources) ร/วม
ทง้ั การประเมนิ คา/ ในความรสู กึ เก่ียวกบั ทรัพยากรทางการเมืองอยา/ งไร

๓.๒ ความรูสึกสัมฤทธิ์ผลทางการเมือง(Political Efficacy) คือ ความรูสึกว/ากิจกรรมทางการ
เมืองของปKจเจกบุคคลสามารถจะทําใหมีผลกระทบต/อกระบวนการทางการเมืองซึ่งหมายถึง ความเช่ือว/าการ
เปล่ียนแปลงทางการเมืองน้ัน เปนส่ิงท่ีเปนไปได อันหมายถึง บุคคลที่มีความสํานึกในประสิทธิภาพทาง
การเมอื ง61

สรุป องคป% ระกอบวฒั นธรรมประชาธปิ ไตย เกิดจากทัศนคติ ความเชื่อ แต/ละบุคคล หรือความโนม
เอยี งส/วนบุคคลทม่ี ตี /อระบอบการเมอื ง การปกครอง ทางการเมือง เชน/ ความรูสึก ความรูความเขาใจของบุคคล
ทม่ี ีตอ/ การดาํ เนินงานของรฐั บาล การมีส/วนร/วมทางการเมือง การยอมรบั และปฏิบตั ติ ามกฎระเบยี บของสังคม

๓.๗ ลักษณะวฒั นธรรมทางการเมอื งแบบประชาธิปไตย

จรูญ สุภาพ กล/าวว/า การเมืองไทยกับประชาธิปไตยซ่ึงการเขามามีส/วนร/วมทางการเมืองของ
ประชาชนก็คือพฤติกรรมทางการเมืองของสมาชิกในสังคมการเมืองซึ่งจะมีบทบาทมากหรือนอยจึงขึ้นอย/ูกับ
“วัฒนธรรมทางการเมือง”(Political Culture) ของคนในสังคมประเทศน้ันดวยเน่ืองจากวัฒนธรรมการเมืองมี
บทบาทสาํ คญั ต/อระบบการเมอื งประชาธปิ ไตยนั้นมีอะไรบางดังน้ันการปกครองในระบอบประชาธิปไตยคือการ

61Walter A. Rosenbaum, Political Culture,อางในวรรณธรรม กาญจนสุวรรณ, การเมืองการปกครองไทย
ตามรัฐธรรมนูญฉบบั ประชาชน, อางแลว, หนา 149.

41

ปกครองท่มี อี ํานาจอธปิ ไตยสูงสุดประกอบดวยอาํ นาจสภานิติบญั ญตั บิ รหิ ารและตุลาการซึ่งเปนอํานาจของปวง
ชนดงั นนั้ ประชาธิปไตยจงึ มคี วามเกย่ี วของกับประชาชนในดานการจัดระเบียบการจัดการปกครองประเทศและ
วิถีชีวิตในการดํารงอย/ูร/วมกันอย/างยอมรับสิทธิเสรีภาพความสําคัญและประโยชน%และใชอํานาจทางการเมือง
แทนซึ่งหมายถึงความสามารถท่ีจะกาํ หนดและบงั คับใชสทิ ธิและหนาท่ีไดอย/างถูกตองชอบธรรมตามอุดมการณ%
ประชาธิปไตย62

Almond, A. Gabriel และVerba, Sidney ไดเสนอลักษณะวัฒนธรรมทางการเมืองแบบ
ประชาธิปไตยไวว/าวัฒนธรรมที่สอดคลองกับประชาธิปไตยนอกจากจะมีลักษณะของการมีส/วนร/วม
(Paticipant Political Culture) สูงแลวยังตองมีความผสมกลมกลืนในสังคมระหว/างกล/ุมท่ีมีวัฒนธรรมทาง
การเมืองแบบต/าง ๆเพื่อสรางและธํารงไวซ่ึงดุลยภาพของพลังและกลไกทางการเมือง ประชาธิปไตยที่สําคัญ
ท่ีสุดประชาชนส/วนใหญ/มีความสํานึกในความสามารถทางการเมืองของตนกล/าวคือเชื่อว/าตนสามารถเขาไปมี
ส/วนร/วมทางการเมืองและจะพยายามเขาไปมีส/วนร/วมทางการเมืองอย/างกระตือรือรนและตามช/องทางที่
เหมาะสมซึ่งลักษณะท่ีเรียกว/า“Civic Culture” ถือว/าเปนส/วนผสมของทัศนคติความเชื่อ 2 อย/างควบค/ูกันไป
คือการเคารพเช่ือฟKงยอมรับในอํานาจอย/างหน่ึงและความเปนอิสระอย/างม่ันคงอีกอย/างหนึ่งวัฒนธรรม
ประชาธิปไตยเปนส/วนหนึ่งของวัฒนธรรมทางการเมืองแบบมีส/วนร/วมท่ีมีแบบแผนเปนลักษณะเฉพาะตนโดย
เนนการมสี /วนร/วมของประชาชน63

ทินพันธ นาคะตะ ไดสรุปถึงลักษณะของวัฒนธรรมทางการเมืองแบบประชาธิปไตยไว 8 ประการ
ดงั น้ี

๑. มีความเชื่อมั่นศรัทธาตอหลักการปกครองแบบประชาธิปไตย ประชาชนในสังคมนั้นจะตองมี
จิตใจสนับสนุนหลักการปกครองแบบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย%ทรงเปนประมุขมีหลักการท่ีถือว/า
อาํ นาจอธปิ ไตยเปนของประชาชนเพราะยดึ มนั่ ในความสาํ คัญความเสมอภาคและเสรีภาพของบุคคลมีวิธีการให
ประชาชนไดใชอาํ นาจดงั กล/าวโดยมีขอกาํ หนดต/างๆใหเกิดการใชอํานาจน้ันเช/นรัฐธรรมนูญการเลือกต้ังรวมทั้ง
มวี ตั ถปุ ระสงค%ในการปกครองเพอื่ ผลประโยชนข% องประชาชน

๒. ยึดมั่นและเช่ือถอื ในหลกั ความสําคัญและศักดิ์ศรขี องบคุ คล ทัง้ ผูนาํ และประชาชนจะตองยึดม่ัน
ในความสําคัญและศักดิ์ศรีของบุคคลจะตองมีความเชื่อมั่นในความเสมอภาคของบุคคลรวมท้ังรูจักเคารพสิทธิ
เสรีภาพของผูอืน่ ในการพดู ในการแสดงความคิดเห็นและในการแสดงออกแมว/าสิ่งนั้นจะขัดแยงหรือคัดคานกับ
ความคิดเห็นหรือรสนิยมของตนก็ตามคนท่ีมีจิตใจเปนประชาธิปไตยจะตองยอมรับหรือมีความอดกล้ันในเร่ือง
ความแตกต/างในการประพฤติปฏิบัติของผูอ่ืนตราบใดที่บุคคลผูนั้นไม/ละเมิดศีลธรรมหรือสิทธิเสรีภาพของผูใด
ทง้ั นีเ้ พราะคนเราย/อมมผี ลประโยชนค% วามเชื่อและเหตผุ ลต/างๆกัน

๓. เคารพในกติกาของการปกครองแบบประชาธิปไตย คือหลักการตัดสินดวยเสียงขางมากโดยมี
ขอผูกพันท่ีจะตองไดรับการปฏิบัติตามจากทุกๆฝ9ายทั้งนี้จะตองใหความคุมครองในสิทธิเสรีภาพของเสียงส/วน
นอยดวยเพ่ือเปนหลักประกันว/าการแกปKญหาน้ันๆกระทําไปเพื่อผลประโยชน%ส/วนรวมและใหเปนไปตามหลัก
ที่ว/าแต/ละคนมีสิทธิมีเสียงเท/ากันส/วนบุคคลท่ีไม/เห็นดวยกับเสียงขางมากจะถือว/าเปนฝ9ายตรงกันขามหรือจะ

62จรญู สุภาพ, การเมอื ง, (กรุงเทพมหานคร : ไทยวัฒนาพานิช, 2530), หนา 53.

63G.A. Almond & S. Verba, The Civic Culture : Political Attitudes and Democracy in Five
Nations, อางใน ทรงกด พิลาชยั , “วัฒนธรรมทางการเมืองแบบประชาธิปไตยของขาราชการเรือนจําจังหวัดมหาสารคาม”,
สารนิพนธรฐั ศาสตรมหาบณั ฑิต, (บนั ฑติ วิทยาลยั : มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม, 2554), หนา 19.

42

ขจัดออกนอกสงั คมไม/ไดเชน/ จะหามการวิพากษ%วจิ ารณข% องฝ9ายนั้นไม/ไดย่ิงกว/าน้ันกติกาของการปกครองแบบน้ี
ยังรวมถึงการปฏบิ ัตติ อ/ กันอยา/ งยตุ ธิ รรมการยดึ ถอื ระเบียบวิธีการตามกฎหมายและการเคารพสิทธิของบุคคลท่ี
จะไดรับการพจิ ารณาคดีโดยยุตธิ รรมอกี ดวย

๔. การมีสวนรวมในกิจกรรมทางการเมืองและการปกครอง โดยติดตามข/าวสารของบานเมือง
พูดคุยถึงปKญหาของบานเมืองกับผูอื่นในทางสรางสรรค%และพยายามมีส/วนร/วมในการตัดสินใจหรือในการ
กําหนดนโยบายของทางราชการเชน/ การออกเสยี งเลอื กต้ังเปนตน

๕. มีความสํานึกในหนาที่พลเมืองของตนและมีความเช่ือม่ันในตนเอง กล/าวคือตองเชื่อม่ันว/าตน
สามารถเขาไปมีส/วนร/วมในการตัดสินใจหรือการกําหนดนโยบายของรัฐบาลการใชสิทธิออกเสียงเลือกตั้ง
เน่อื งจากการปฏิบตั ิเชน/ วา/ น้ีเปนประโยชนต% /อสงั คมโดยส/วนรวม

๖. มองโลกในแงดี สงิ่ นีน้ บั วา/ มคี วามจําเปนต/อความสําเรจ็ ของการปกครองแบบประชาธิปไตยอยู/ไม/
นอยเพราะตามธรรมดาการเมืองเปนเรื่องของความร/วมมือร/วมใจกันแมจะมีความขัดแยงกันอยู/ดวยก็ตาม
ความสําเร็จในการดําเนินงานของสถาบันทางการเมืองต/างๆส/วนหน่ึงย/อมตองอาศัยการมีความไววางใจซึ่งกัน
และกันโดยเฉพาะอย/างย่ิงจะตองมีความเชื่อม่ันว/าการปกครองแบบประชาธิปไตยจะช/วยแกปKญหาต/างๆของ
สงั คมไดดกี วา/ การปกครองแบบอ่นื ทั้งฝ9ายผูนําและฝ9ายประชาชนจะตองมีความเช่ือว/าคนเราจะปกครองตัวเอง
ไดการมองโลกในแง/ดีย/อมช/วยใหมนุษย%มีความหวังไดว/าเรามีความสามารถที่จะเอาชนะสิ่งแวดลอมและฟKนฝ9า
อุปสรรคทั้งหลายไปไดดวยระบอบประชาธปิ ไตยซึง่ มักจะเปนไปอย/างเชือ่ งชาแต/มีความมัน่ ใจได

๗. วพิ ากษวิจารณอยางมีเหตุผลและเปนS ไปไดในทางสรางสรรค โดยเฉพาะตอ/ การใชอํานาจหนาที่
และการปฏิบัติของทางราชการเพราะถาปล/อยใหฝ9ายหลังนี้ทําอะไรไดโดยไม/มีการคัดคานการควบคุมการ
ตรวจสอบหรอื การเหนยี่ วร้งั แลวอาจทาํ ใหฝ9ายหลังน้นั เหลิงอาํ นาจปฏบิ ตั ิตามอําเภอใจและเกิดการผิดพลาดขึ้น
ไดโดยง/ายในประเทศเผด็จการคนส/วนมากมักจะมอบความไววางใจใหแก/ผูมีอํานาจโดยส้ินเชิงและปราศจาก
การโตแยงหรอื การวพิ ากษ%วิจารณใ% ดๆ

๘. ไมมจี ิตใจเปนS เผดจ็ การเพราะหากคนสว/ นใหญ/ในสังคมมีจติ ใจเปนเผด็จการก็ยากท่ีการปกครอง
แบบประชาธปิ ไตยในประเทศน้ันจะประสบความสําเร็จไดเพราะผูมีจิตใจเปนเผด็จการจะมอบความรับผิดชอบ
ทุกอย/างไวที่ผูนําชอบการใชอํานาจเด็ดขาดอ/อนนอมยอมจํานนต/อผูท่ีนิยมอํานาจระบบเจาขุนมูลนายไม/
ยอมรับความเสมอภาคของบุคคลไม/ยอมรับความแตกต/างของผูอ่ืนในการใชสิทธิเสรีภาพของเขาและยึดมั่นใน
คา/ นยิ มแบบดัง้ เดมิ รวมท้ังการมีความคดิ อา/ นทีต่ รงกนั ขามกบั จิตใจแบบประชาธปิ ไตยท่ีกล/าวมาแลว64

๓.๘ บคุ ลิกภาพประชาธปิ ไตย

พรอัมรินทร พรหมเกดิ ไดอธบิ ายถึงบคุ ลิกภาพของผูท่มี ีวัฒนธรรมทางการเมืองระบอบ
ประชาธิปไตยดังนี้

๑. ความเช่ือม่ันศรัทธาต/อหลักการปกครองระบอบประชาธิปไตยกล/าวคือมีความตองการใหมีการ
ปกครองในระบอบประชาธิปไตยเห็นดวยกับการปกครองแบบนี้ว/าเปนการปกครองของประชาชนโดย
ประชาชนและเพ่ือประชาชนและมีความเคารพในกติกาของการปกครองระบอบประชาธิปไตยเช/นใชวิธีการ
ตัดสนิ ปKญหาดวยเสียงขางมากโดยมีขอผกู พนั ใหทุกฝ9ายปฏบิ ตั ติ ามขณะเดียวกนั ก็ใหความคุมครองสิทธิของฝ9าย
ทม่ี ีเสยี งขางนอยตลอดทัง้ การปฏบิ ตั ิตอ/ กันอยา/ งยตุ ธิ รรมตามกฎหมาย

64ทนิ พันธ% นาคะตะ, วถิ ีชวี ติ ไทย : วัฒนธรรมทางการเมอื งของคนรนุ ใหม, อางแลว, หนา 197-205.