แนวคิดทฤษฎีทางรัฐศาสตร์

43

๒. มีความไววางใจเพ่ือนมนุษย%และการมองโลกในแง/ดีกล/าวคือเปนผูท่ีมีทัศนะและมองโลกในแง/ดีมี
ความไววางใจเพ่ือนมนุษย%และมีความเชื่อม่ันในตัวเจาหนาที่และสถาบันของทางราชการส่ิงน้ีนับว/าเปนความ
จาํ เปนต/อความสําเรจ็ ของการปกครองระบบประชาธปิ ไตยอยู/ไม/นอยเพราะการเมืองเปนเร่ืองของความร/วมมือ
ร/วมใจกันและไววางใจซึง่ กนั และกันซ่ึงจะนําไปสู/ความสําเร็จของการดําเนินงานของสถาบันทางการเมืองต/างๆ
ไดประชาชนจะตองเช่ือมั่นและศรัทธาว/าการปกครองระบอบประชาธิปไตยจะช/วยแกปKญหาและภาวะวิกฤติ
ต/างๆของสังคมไดดกี วา/ ระบบการปกครองอ่ืนๆตองมีความเชอื่ มนั่ วา/ มนษุ ยส% ามารถปกครองตนเองได

๓. มีความเช่ือมั่นในศักด์ิศรีและความเสมอภาคกล/าวคือตองมีความเชื่อและยึดม่ันในคุณค/าและ
ศกั ด์ิศรขี องบคุ คลมีความเชอื่ มั่นในความสามารถของผูอ่ืนและความเสมอภาคของมนุษย%รวมท้ังรูจักเคารพสิทธิ
เสรีภาพของบุคคลอื่นท้ังในการพูดการเขียนการแสดงความคิดเห็นและการแสดงออกอื่นๆแมว/าส่ิงนั้นจะ
ขัดแยงกับความคิดเห็นของตนก็ตามคนที่มีจิตใจเปนประชาธิปไตยจะตองมีความอดกลั้นต/อความหลากหลาย
ในพฤตกิ รรมผอู ื่นตราบใดทีบ่ ุคคลนั้นยังไมล/ ะเมิดศลี ธรรมและเสรีภาพของผใู ด

๔. ตองเปนผูมีความสํานึกในหนาที่พลเมืองของตนและมีความเชื่อมั่นในตัวเองอาทิมีการปฏิบัติตนใน
ฐานะที่เปนพลเมืองในระบอบประชาธิปไตยที่ดีไดแก/การไปใชสิทธิออกเสียงเลือกต้ังมีความเชื่อมั่นอย/ูเสมอว/า
จะตองเขาไปมีส/วนร/วมในการตัดสินใจหรือกําหนดนโยบายของรัฐบาลโดยเหตุความสําคัญของการปฏิบัติ
เช/นน้นั ว/าเปนประโยชนต% อ/ สงั คมรวมทง้ั การปฏิบตั ติ ามกฎหมายการบาํ เพ็ญประโยชนต% /อสังคมและการเสียภาษี
เปนตน

๕. ตองรูจักการแสดงความคิดเห็นการแสดงออกซ่ึงรวมทั้งตองรูจักการวิพากษ%วิจารณ%อย/างมีเหตุผล
และในทางสรางสรรค%โดยเฉพาะอย/างยิ่งต/อการใชอํานาจของขาราชการและผูมีอํานาจทางการเมืองอย/ูเสมอ
โดยการตรวจสอบคดั คานและเหนย่ี วรัง้ มิฉะนนั้ อาจนําความหายนะมาส/ูสังคมได

๖. ในประการสุดทายจะตองเปนผูทไ่ี ม/มจี ิตใจเปนเผด็จการกล/าวคอื ในสังคมใดหากคนส/วนใหญ/มีจิตใจ
ดังกล/าวก็เปนการยากที่จะทําใหการปกครองระบอบประชาธิปไตยประสบความสําเร็จลงไดผูท่ีมีจิตใจแบบ
เผด็จการนั้นคือผูที่มอบความรับผิดชอบในทุกสิ่งทุกอย/างไวกับผูนําชอบการใชอํานาจเด็ดขาดการอ/อนนอม
ยอมจํานนต/อผูมีอาํ นาจโดยปราศจากการโตแยงหรือวิพากษว% จิ ารณ%ฯลฯนิยมระบบเจาขุนมูลนายการไม/ยอมรับ
ความเสมอภาคของบุคคลการไม/ยอมรับความแตกต/างของผูอื่นในการใชสิทธิเสรีภาพของเขาและการยึดมั่นใน
ค/านิยมแบบเดิมรวมท้ังการมีความคิดอ/านท่ีตรงขามกับการมีจิตใจแบบประชาธิปไตยดังท่ีกล/าวมาแลวขางตน
นอกจากนี้ยังมีแนวคิดวัฒนธรรมทางการเมืองที่นิยมแบ/งประเภทวัฒนธรรมทางการเมืองออกตามระบบการ
ปกครองที่เปนท่ีรูจักกันดีในโลกปKจจุบันคือวัฒนธรรมทางการเมืองแบบประชาธิปไตยและวัฒนธรรมทาง
การเมืองแบบเผด็จการสําหรับลักษณะของผูที่มีวัฒนธรรมทางการเมืองแบบประชาธิปไตยนั้นมีตัวแสดงที่
สาํ คัญ 2 ประการคือ

๑. ความเช่ือในหลักสิทธิความเสมอภาคเสรีภาพและภราดรภาพของประชาธิปไตยเสรีนิยมกล/าวคือ
เชื่อในหลักการภราดรภาพที่ว/ามนุษย%ทุกคนลวนเปนพ่ีนองกันการมองคนในแง/ดีมีศรัทธาต/อมนุษย%ดวยกัน
ร/วมมือและพ่ึงพาอาศัยกันในสังคมเช่ือในหลักเสรีภาพที่ว/ามนุษย%ทุกคนมีเสรีภาพท่ีจะแสดงความคิดเห็นให
ความสาํ คัญแก/การเช่ือมนั่ ในหลกั เกณฑแ% ละวธิ หี าเหตุผลแบบวทิ ยาศาสตร%และความเชื่อในหลักความเสมอภาค
คือเชอื่ วา/ มนุษย%ทกุ คนมีความเทา/ เทียมกนั โดยพืน้ ฐานทางกฎหมายและการเมอื ง

๒. ความเชื่อในระบบกลไกกติกาและแนวปฏิบัติต/างๆของการปกครองระบอบประชาธิปไตยเสรีนิยม
ในส/วนของวัฒนธรรมทางการเมืองแบบเผด็จการจะมีลักษณะตรงกันขามวัฒนธรรมทางการเมืองแบบ
ประชาธิปไตยมีความสอดคลองใกลเคียงกับวัฒนธรรมการมีส/วนร/วมมากที่สุดลักษณะการมีส/วนร/วมทางการ
เมืองที่สําคัญของประชาชนในประเทศประชาธิปไตยแบ/งไดเปน 4 รูปแบบคือการเขามามีส/วนร/วมในกลุ/ม

44

ผลประโยชนก% ารเขามามีส/วนร/วมในพรรคการเมืองการเขามามีส/วนร/วมในการเลือกตั้งการเขามามีส/วนร/วมใน
การแสดงความคดิ เหน็ และวิพากษว% ิจารณร% ฐั บาลความรูความเขาใจของประชาชนเกี่ยวกับการปกครองระบอบ
ประชาธิปไตยถือว/ามีความสําคัญและมีความเก่ียวกับการเขามามีส/วนร/วมในกิจกรรมต/างๆทางการเมืองเปน
อย/างยิ่งเพราะถาหากประชาชนมีความรูความเขาใจทางการเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตยดีมาก
เทา/ ใดก็จะทําใหการเขามามสี ว/ นรว/ มในทางการเมอื งมีมากยง่ิ ขน้ึ เทา/ นั้น65

ชัยอนันต สมุทวณิช อธิบายถึงบุคลิกภาพท่ีเปนประชาธิปไตย ซึ่งเกิดจากทัศนคติความเช่ือและ
ค/านยิ มทางการเมอื งท่สี นบั สนนุ ระบอบการเมืองแบบประชาธิปไตยไวดงั นี้

๑. มีความคดิ เห็นเปนของตนเองโดยใชเหตผุ ลไมเ/ ช่ือคนง/าย
๒. สามารถปรบั ตวั ใหเขากับสถานการณ%ใหม/ ๆ ไดงา/ ย
๓. มคี วามรบั ผดิ ชอบผูกพันในส่งิ ทต่ี นไดกระทําลงไป
๔. ไมม/ อี คตจิ ากผทู มี่ คี วามแตกต/างไปจากตนเองในเร่ืองเช่อื ชาติ ศาสนา ฯลฯ
๕. ไม/กลา/ วหาผอู ืน่ โดยไม/มีเหตผุ ล
๖. มองโลกในแง/ดี มีศรทั ธาและความหวงั ตอ/ ชวี ติ
๗. ไม/ยอมกมหัวใหอํานาจบาตรใหญ/66

กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ไดอธิบายถึงบุคลิกภาพของผูท่ีมีวัฒนธรรมทางการเมือง
ระบอบประชาธปิ ไตย ดงั นี้

๑. ความเชื่อม่ันศรัทธาต/อหลักการปกครองระบอบประชาธิปไตย กล/าวคือ มีความตองการใหมีการ
ปกครองในระบอบประชาธิปไตย เห็นดวยกับการปกครองแบบน้ีว/าเปนการปกครองของประชาชน โดย
ประชาชน และเพือ่ ประชาชน และมคี วามเคารพในกตกิ าของการปกครองระบอบประชาธิปไตย เช/น ใชวิธีการ
ตัดสินปKญหาดวยเสียงขางมาก โดยมีขอผูกพันใหทุกฝ9ายปฏิบัติตาม ขณะเดียวกันก็ใหความคุมครองสิทธิของ
ฝ9ายที่มเี สยี งขางนอย ตลอดทง้ั การปฏิบัติต/อกนั อย/างยุติธรรมตามกฎหมาย

๒. มีความไววางใจเพอ่ื นมนุษย%และการมองโลกในแง/ดี กล/าวคือ เปนผูท่ีมีทัศนะและมองโลกในแง/ดี มี
ความไววางใจเพือ่ นมนษุ ย% และมีความเชือ่ ม่นั ในตัวเจาหนาทแี่ ละสถาบันของ ทางราชการ ส่ิงน้ีนับว/าเปนความ
จาํ เปนตอ/ ความสําเร็จของการปกครองระบบประชาธปิ ไตยอย/ูไม/นอยเพราะการเมืองเปนเรื่องของความร/วมมือ
ร/วมใจกันและไววางใจซึ่งกันและกัน ซ่ึงจะนําไปสู/ความสําเร็จของการดําเนินงานของสถาบันทางการเมืองต/าง
ๆ ได ประชาชนจะตองเชื่อม่ันและศรัทธาว/าการปกครองระบอบประชาธิปไตย จะช/วยแกปKญหาและภาวะ
วกิ ฤตติ า/ งๆของสงั คมไดดกี ว/าระบบการปกครองอ่ืน ๆ ตองมคี วามเชอื่ มั่นว/ามนษุ ยส% ามารถปกครองตนเองได

๓. มีความเช่ือมั่นในศักดิ์ศรีและความเสมอภาค กล/าวคือ ตองมีความเชื่อและยึดมั่นในคุณค/าและ
ศักด์ิศรีของบุคคล มีความเช่ือมั่นในความสามารถของผูอ่ืน และความเสมอภาคของมนุษย%รวมท้ังรูจักเคารพ
สทิ ธิเสรภี าพของบุคคลอน่ื ทง้ั ในการพดู การเขยี น การแสดงความคิดเห็น และการแสดงออกอ่ืน ๆ แมว/าสิ่งนั้น
จะขัดแยงกับความคิดเห็นของตนก็ตามคนท่ีมีจิตใจเปนประชาธิปไตยจะตองมีความอดกลั้นต/อความ
หลากหลายในพฤติกรรมผอู น่ื ตราบใดทบี่ คุ คลน้นั ยังไมล/ ะเมิดศลี ธรรมและเสรีภาพของผูใด

65พรอัมรนิ ทร% พรหมเกิด, การเมือง, อางแลว, หนา 116-125.

66ชัยอนันต% สมุทวณิช, วัฒนธรรมทางการเมืองกับระบบการเมืองแบบประชาธิปไตย,วัฒนธรรมทางการ
เมอื งไทย, (กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พแ% สงรงุ การพมิ พ%, 2530), หนา 96.

45
๔. ตองเปนผูมีความสํานึกในหนาที่พลเมืองของตน และมีความเช่ือม่ันในตัวเอง อาทิมีการปฏิบัติตน
ในฐานะท่ีเปนพลเมืองในระบอบประชาธิปไตยท่ีดี ไดแก/ การไปใชสิทธิออกเสียงเลือกตั้ง มีความเช่ือม่ันอย/ู
เสมอว/าจะตองเขาไปมีส/วนร/วมในการตัดสินใจ หรือกําหนดนโยบายของรัฐบาล โดยเหตุความสําคัญของการ
ปฏิบัติเช/นนั้นว/า เปนประโยชน%ต/อสังคม รวมท้ังการปฏิบัติตามกฎหมาย การบําเพ็ญประโยชน%ต/อสังคม และ
การเสยี ภาษี เปนตน
๕. ตองรจู กั การแสดงความคิดเหน็ การแสดงออกซ่ึงรวมทั้งตองรูจักการวิพากษ%วิจารณ% อย/างมีเหตุผล
และในทางสรางสรรค% โดยเฉพาะอย/างยิ่งต/อการใชอํานาจของขาราชการและผูมีอํานาจทางการเมืองอย/ูเสมอ
โดยการตรวจสอบคดั คานและเหน่ยี วรง้ั มฉิ ะน้นั อาจนําความหายนะมาสูส/ ังคมได
๖. ในประการสุดทาย จะตองเปนผูที่ไม/มีจิตใจเปนเผด็จการ กล/าวคือ ในสังคมใดหากคนส/วนใหญ/มี
จติ ใจดังกล/าว ก็เปนการยากที่จะทําใหการปกครองระบอบประชาธิปไตย ประสบความสําเร็จลงได ผูที่มีจิตใจ
แบบเผดจ็ การนน้ั คือ ผทู มี่ อบความรับผดิ ชอบในทุกส่ิงทุกอย/างไวกับผูนํา ชอบการใชอํานาจเด็ดขาด การอ/อน
นอมยอมจํานนต/อผูมีอํานาจโดยปราศจากการโตแยง หรือวิพากษ%วิจารณ% ฯลฯ นิยมระบบเจาขุนมูลนาย การ
ไม/ยอมรับความเสมอภาคของบุคคลการไม/ยอมรับความแตกต/างของผูอื่นในการใชสิทธิเสรีภาพของเขา และ
การยึดม่ันในค/านิยมแบบเดิมรวมทั้งการมีความคิดอ/านที่ตรงขามกับการมีจิตใจแบบประชาธิปไตย ดังท่ีกล/าว
มาแลวขางตน67
สรปุ บุคลกิ ภาพประชาธิปไตยเปนทศั นคตคิ วามเช่ือและค/านิยมทางการเมือง ซึ่งเปนแนวทางในการ
พฒั นาทกั ษะการทาํ งานร/วมกันของขาราชการ และประชาชนท่ัวไป อันเปนการส/งเสริมใหมีระบบกลไก กติกา
และแนวปฏิบัติต/าง ๆ ใหเกิดคุณภาพและประสิทธิภาพมากขึ้นสอดคลองกับวัฒนธรรมทางการเมืองแบบ
ประชาธิปไตย

67กรมการปกครองกระทรวงมหาดไทย, การเมืองการปกครอง, (กรุงเทพมหานคร : ม.ป.พ., 2536), หนา 6.

46

บทท่ี 4

ทฤษฎีเก่ียวกับภาวะผูนํา

4.1 ความหมายเกย่ี วกับภาวะผนู ํา

มนี ักวิชาการหลายท/าน ไดใหความหมายเก่ยี วกบั ภาวะผูนาํ ไวดงั น้ี

พ.ท.หญิง ศิริพร พูนชัย กลา/ ววา/ “ภาวะผูนําเปนความสามารถดานอิทธิพลต/อบุคคลในกลุ/มเพื่อนําไปสู/
ความสําเร็จตามเปoาหมาย ใชกระบวนการสั่งการ การมีอิทธิพลต/อผูอื่น การมีปฎิสัมพันธ% โดยถ/ายทอดแนวคิดไปสู/
การปฏิบัติ ดังนั้นอาจกล/าว ไดว/าภาวะผูนําเปนการมีปฎิสัมพันธ%ท่ีไม/หยุดน่ิงของกระบวนการ 3 อย/าง ที่มีความ
เกี่ยวเน่ืองและมีอิทธิพลต/อกัน ไดแก/ ผูนํา (Leaders) ผูตาม (Follows) และสถานการณ% (Situations) อันนําไปสู/
การบรรลผุ ลสาํ เรจ็ ตามเปoาหมาย68

พรอัมรินทร พรหมเกิด ไดอภิบายว/า “ภาวะผูนําหรือความเปนผูนํา คือ ความสามารถของบุคคลหน่ึงท่ี
จะจงู ใจหรือใชอิทธพิ ลตอ/ บคุ คลอน่ื ไมว/ /าจะเปนผรู /วมงานหรือผูใตบังคับบัญชา โดยกระบวนการส่ือความหมายหรือ
การตดิ ต/อสือ่ สาร เพื่อใหเขาร/วมการกระทําสิ่งต/าง ๆ ตามตองการ โดยมีความสําเร็จหรือองค%กรเปนเปoาหมาย”69

ศิริวรรณ สุรินทะ ไดใหความหมายว/า “ภาวะผูนํา คือ กระบวนการที่บุคคลใดบุคคลหน่ึง แสดง
พฤติกรรมมีอิทธิพลของตนหรือกล/ุมตนเหนือสมาชิกคนอ่ืน ๆ โดยการกระตุน ชี้นํา และผลักดันใหบุคคลอื่น หรือ
กล/ุมบุคคลอ่ืน มีความกระตือรือรนในการกระทําส่ิงต/าง ๆ ตามตองการ โดยมีความสําเร็จของกลุ/มหรือองค%กรเปน
เปาo หมาย”70

4.2 ทฤษฏีเก่ยี วกับภาวะผนู าํ

นักวิชาการหลายท/านไดทําการศึกษาเกี่ยวกับผูนําและไดเสนอทฤษฎีภาวะผูนํา ไวอย/างหลากหลาย
ซง่ึ มสี ว/ นทีค่ ลายคลึงและแตกต/างกัน จงึ นําเสนอเพือ่ เสริมความรูและความเขาใจในทฤษฎภี าวะผนู ํา ดงั ตอ/ ไปนี้

ก) ทฤษฎีภาวะผนู ําเชิงพฤติกรรม(Leadership Behavioral)
วิเชียร วิทยอุดม กลา/ วไววา/ นักวจิ ยั สว/ นใหญ/หนั เหการศึกษาภาวะผูนําท่ีมุ/งเนนดานคุณลักษณะไปสู/
การศึกษาภาวะผูนําในเชิงกระบวนการและกิจกรรมของผูนําซึ่งสามารถมองเห็นไดชัดเจน ซึ่งเรียกว/า
การศกึ ษาภาวะผนู าํ เชิงพฤติกรรม โดยพิจารณาว/า มีพฤติกรรมใดบางที่ผูนําที่ประสบความสําเร็จแตกต/างจาก

68พ.ท.หญงิ ศิรพิ รพูนชัย, “ผูนาํ และภาวะผูนาํ การพัฒนาภาวะผูนําและบทบาทของผูบริหาร”, กรุงเทพมหานคร : วิทยาลัย
พยาบาลกองทัพบก, 2547, (อัดสาํ เนา)

69พรอัมรนิ ทร% พรหมเกิด, สงั คมวิทยาการเมอื ง, (ขอนแก/น : โรงพิมพค% ลังนานา, 2545), หนา 239 .
70ศิริวรรณ สุรินทะ, “คุณลักษณะของผูนําทางการเมืองท่ีพึงประสงค%ของประชาชน : กรณีเฉพาะกรณีอําเภอเมือง
ขอนแก/น จังหวัดขอนแก/น”, สารนิพนธศาสนศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย),
2549, หนา 14.

47

ผนู ําท่ีไม/ประสบความสําเร็จ ที่จะกล/าวถงึ ในทนี่ มี้ ี 3 ทฤษฎี ไดแก/ การศึกษาภาวะผูนําที่มหาวิทยาลัยโอไฮโอส
เตรท (Ohio state studies) การศึกษาภาวะผูนําท่ีมหาวิทยาลัยมิชิแกน (University of Michigan studies)
และทฤษฎีตาขา/ ยภาวะผูนาํ (Leadership grid)

1) การศึกษาภาวะผูนําท่ีมหาวิทยาลัยโอไฮโอสเตรท (Ohio state studies) คณะนักวิจัยของ
มหาวิทยาลัยโอไฮโอสเตรท ในสหรัฐ ไดสรุปผลการวิจัยโดยจําแนกพฤติกรรมของผูนําออกเปน 2 มิติ ไดแก/
ผูนําท่มี ุง/ งาน กับผนู าํ ที่มุง/ คน

1.1) พฤติกรรมของผูนําที่มุ/งดานกิจสัมพันธ% (Initiating structure) เปนพฤติกรรมของผูนําที่
แสดงออกต/อผตู ามโดยมง/ุ ที่ความสาํ เรจ็ ขององคก% ารในเร่ืองเก่ียวกับการจัดโครงสรางของงานและองค%การ การ
กําหนดคุณลักษณะของงานท่ีตองการ เปนตน ซึ่งเปนพฤติกรรมของผูนําท่ีมุ/งความสําเร็จของงาน โดยผูตามมี
โอกาสไดเรียกรองหรือเสนอเงอ่ื นไขการทํางานไดนอยมาก

1.2) พฤติกรรมของผูนําที่มุ/งมิตรสัมพันธ% (Consideration) เปนพฤติกรรมของผูนําที่แสดงถึง
ความรูสึกไวต/อการรับรูต/อผูตามในแง/ใหการยอมรับถึงความรูสึก ความคิด การใหความไววางใจ การแสดง
ความเอ้ืออาทรหว/ งใยตอ/ ปญK หาและความตองการของลูกนอง71

ศิรวิ รรณ เสรีรัตนและคณะกล/าวถงึ การศกึ ษาภาวะผนู าํ ทม่ี หาวทิ ยาลัยมิชิแกน (The University of
Michigan studies) ในขณะเดยี วกนั กับการศึกษาภาวะผูนําท่ีโอไฮโอสเตรทน้ัน คณะนักวิจัยของมหาวิทยาลัย
มชิ ิแกน ก็ไดทําการวิจัยเช/นกัน โดยจําแนกพฤติกรรมของผูนําออกเปน 2 แบบ ไดแก/ พฤติกรรมของผูนําที่มุ/ง
ผลผลติ (Production oriented) กบั พฤติกรรมของผูนาํ ทีม่ /ุงคนงาน (Employee oriented) ดังน้ี

1) ผูนําท่ีมุ/งผลผลิต (Production-centered leaders) เปนผูนําท่ีแสดงพฤติกรรมต/าง ๆ ที่เกี่ยวกับ
กระบวนการที่นําไปสก/ู ารผลติ เช/น พฤติกรรมในการกําหนดของมาตรฐาน การจัดแบ/งงาน การอธิบายข้ันตอน
และวธิ กี ารทํางาน การนิเทศตรวจสอบการปฏบิ ตั ิงานของคนทัง้ นีเ้ พื่อประกันความสาํ เร็จของงาน

2) ผูนาํ ทีม่ /ุงคนงาน (Employee-centered leaders) เปนผูนาํ ทแี่ สดงพฤตกิ รรมต/อพนักงานดวยการ
กระตุนใหเขามามีส/วนร/วมในการกําหนดเปoาหมายการทํางาน การตัดสินใจที่เก่ียวกับการทํางาน พฤติกรรม
ของผูนําจะแสดงออกดวยการไววางใจ เคารพต/อกนั ใชวิธีจงู ใจตอ/ การทาํ งานเพอื่ ใหไดผลผลติ ออกมาสงู 72

ณัฐนที ศรีทอง กล/าวถึง พฤติกรรมของผูนําท่ีม/ุงผลผลิตและมุ/งคนงาน จึงมีความคลายคลึงกับ
พฤติกรรมม/ุงกิจสัมพันธ%และม/ุงมิตรสัมพันธ%ท่ีกล/าวมาแลวตามลําดับ สิ่งที่เปนขอแตกต/างกันก็คือ แนวคิดตาม
การศึกษาที่มิชิแกน ระบุว/าผูนําจะตองมีพฤติกรรมเปนเพียงอย/างใดอย/างหน่ึง ระหว/างพฤติกรรมท่ีม/ุงผลผลิต
หรือพฤติกรรมที่มุ/งคนงาน จึงเปนแนวคิดเชิงมิติเดียว (One dimension) ส/วนแนวคิดของการศึกษาที่มหา
วทิ ยาลับโอไฮโอสเตรท เปนแนวคิดแบบสองมิติ โดยถือว/าผูนําแต/ละคนจะแสดงพฤติกรรมทั้งมิติม/ุงกิจสัมพันธ%
และมุ/งมติ รสัมพันธ%เกดิ เปนผูนาํ 4 แบบดังกลา/ วมาแลว

ทฤษฎีตาข/ายภาวะผูนํา (Leadership grid) เดิมเรียกว/า ตาข/ายการบริหาร (Managerial grid) ซึ่ง
เบลคและมูตัน (Blake and Mouton) แห/งมหาวิทยาลัยเท็กซัส ไดพัฒนาจากแนวคิดจากการศึกษาของ
มหาวิทยาลัยโอไฮโอสเตรท โดยนํา พฤติกรรมของผูนําท้ังสองดานมาจัดตารางตาข/ายสองมิติ โดยแต/ละดาน

71วิเชียร ทรัพย%อุดม, ภาวะผูนํา LEDERSHIP ฉบับกาวลํ้ายุค, (กรุงเทพมหานคร : รําไทยเพรส, 2550), หนา
65-67.

72ศิริวรรณ เสรีรัตน%และคณะ, พฤติกรรมองคการ, (กรุงเทพมหานคร : ธีระฟxล%ม และไซเท็กซ%, 2541), หนา
198.

48

แบ/งเปน 9 ระดับ เกิดเปนตาราง ตาข/ายแทนพฤติกรรมของผูนําข้ึน 81 ช/อง หรือ 81 แบบ แต/ที่เปนแบบ
พฤติกรรมสาํ คญั ของผนู าํ มี 5 แบบดงั รปู ภาพท่ี 2.1

H igh

9 1,9 9 ,9

C ountry C lub M anag em ent Team Management
8! # # $ %& '

2: ; ก55' <'$! (Concern for People) 7

6

5 5,5

M id dle of the R oad M anagem ent
4 # # 2 # ก4 ! 56 $ $

3 A uthority-C om p liance
Im p overished M anag em ent M anagement
## $
2 ##/ /
9 ,1
1 1,1

1 23456789 H igh
Low
2 : ; ก 5 5 ' '< $ @ @; (C o n c e rn fo r R e s u lts )

แผนภมู ทิ ่ี 2.1 : แสดงตาขายแบบภาวะผนู ํา
1) ผูนาํ แบบเอาแตง/ านหรอื แบบ หรอื แบบ 9, 1 (Authority-compliance)
ผูนําแบบ 9, 1 เนนหนักท่ีความสําคัญของงานแต/จะใหความสําคัญของผูปฏิบัติงานนอยมาก โดย
มองคนว/าเปนเพียงเครื่องมืออย/างหนึ่งในการทํางานใหงานสําเร็จ ถือว/าการส่ือสารกับลูกนองเปนเร่ืองท่ีไม/
จําเปน ยกเวนกรณีท่ีตองออกคําส่ังใหปฏิบัติงานเท/านั้น เปนผูนําท่ีผลิตดันทุกอย/างใหเกิดผล คนอ่ืนจึงเปน
เพียงเครื่องมือไปส/ูจุดหมายปลายทาง พฤติกรรมของผูนําแบบ 9, 1 ท่ีเห็นบ/อยก็คือการควบคุม ใชอํานาจ
และบีบบงั คบั กดดนั ใหคนทํางานหนักไปส/เู ปาo หมายท่ีตนตองการ
2) ผูนาํ แบบท่ีเอาแต/น้ําใจคน หรือแบบ 1, 9 (Country club)
ผูนาํ แบบ 1, 9 เปนผูนําท่ีไม/ใหความสําคัญต/องาน (Low concern for task) แต/จะใหความสําคัญ
ต/อความสัมพันธ%ระหว/างบุคคลสูง (High concern for people) ไม/เนนความสําคัญของงานมากนัก แต/
พยายามทําใหลูกนองเกิดความพึงพอใจและมีความรูสึกที่ดี จะพยายามเอาใจใส/ดูแลใหความตองการส/วนตัว
และดานสังคมของลูกนองบรรลุผล พยายามสรางบรรยากาศเชิงบวกข้ึนในท่ีทํางานดวยวิธีตกลงรอมชอม อย/ู
กันแบบสบายๆ พยายามหลักเล่ียงการเกิดขัดแขงและเต็มใจใหความช/วยเหลือเอื้อประโยชน%แก/ลูกนองอย/าง
เตม็ ท่ี

3) ผนู ําแบบย่าํ แย/ หรอื แบบ 1, 1 (Impoverished)

49

ผนู ําแบบ 1, 1 เปนผนู ําที่ไม/ใส/ใจใหความสําคญั ทั้งดานงานและคน ชอบแสดงตัวว/าเปนผูนําแต/ไม/มี
พฤติกรรมแสดงออกใหเห็นถึงการเปนผูนํา ขาดความรับผิดชอบ ละท้ิงงาน เล้ียงปKญหา เลี้ยงการพบปะคน
แสดงความเฉยเมย ไมย/ อมผกู พนั หรือรบั ปากใด ๆ ถอนตัวจากกิจกรรมต/าง ๆ อย/ูแบบคนไรอารมณ%

4) ผูนาํ แบบพบกันครงึ่ ทาง หรือแบบ 5, 5 (Middle of the road)
ผูนําแบบ 5, 5 จะมีลักษณะประนีประนอม มีเปoาหมายของงานในระดับปานกลางไม/สูงนัก
เช/นเดียวกับดานความสัมพันธ%ระหว/างบุคคลก็อย/ูระดับปานกลาง เปนผูพยายามหาจุดสมดุลระหว/าง
ผูปฏิบตั งิ านกับการทําใหงานสาํ เร็จเกิดความพอดีทั้งสองดาน แต/อยู/ในลักษณะท่ีไดท้ังสองดานแค/พอประมาณ
เท/าน้ัน พฤติกรรมของผูนําแบบ 5,5 ก็คือ ชอบการประนีประนอม ไม/ชอบความขัดแยง แกปKญหาแบบใชไม
นวม บางครั้งก็ยอมเสียคําพูดเพ่ือใหงานคืบหนาหรือแกขอขัดแยงได ขอยุติในการแกปKญหาจึงมีลักษณะแบบ
เฉพาะกจิ ท่ไี มถ/ าวร
5) ผนู าํ แบบทํางานเปนทีม หรือแบบ 9, 9 (Team management)
ผูนาํ แบบ 9, 9 มุ/งเนนความสําคัญทั้งดานงานและดานคน โดยส/งเสริมสนับสนุนใหผูปฏิบัติงานเขา
มามีส/วนร/วมในกระบวนการทํางานและการสรางวิธีการทํางานแบบทีมขึ้นในองค%การ พยายามใหความใส/ใจ
ดูแลทกุ ขส% ขุ ตอบสนองตอ/ ความตองการของผูปฏิบตั งิ านเพีอ่ ใหเกิดความรกั ผูกพันต/องาน วลีที่บ/งชี้ลักษณะผูนํา
แบบ 9, 9 ไดแก/ กระตุนการมีส/วนร/วมปฏิบัติการอย/างมุ/งมั่น จัดลําดับความสําคัญชัดเจน เปxดใจกวาง มี
ความเปxดเผยมองทะลปุ รุโปร/งและสนกุ กับงานผูนําแบบ 9, 9 น้ีถือวา/ เปนผนู ําทีม่ ีประสิทธิผลสูงสุด บางทีเรียก
ผูนําแบบนี้ว/า “High-high leader”73

ข) ทฤษฎคี ณุ ลักษณะของผูนํา (Trait Theory)

ศิริวรรณ เสรีรัตนและคณะ ไดกล/าวว/า ทฤษฎีคุณลักษณะของผูนําเปนทฤษฎีที่อธิบายถึง
คุณลักษณะท่ีมีอย/ูอย/างถาวรของผูนําท่ีมีอย/ูในตัวและติดตัวเสมอ ไม/ว/าจะอย/ูในสภาวะใดหรือพื้นฐานสังคมใด
ซง่ึ เนนไปที่ลักษณะทางกายภาพ ลกั ษณะสว/ นบคุ คลและความสามารถของผนู ํา

เม่ืออดีตนายกรัฐมนตรีของอังกฤษ นางมาร%กาเรตแททเชอร% อยู/ในตําแหน/ง นางไดรับกล/าวขานไปทั่วโลก
ว/าเปนหญิงเหล็ก หัวใจสิงห% มีความเชื่อม่ันตนเองสูง มุ/งมั่นและตัดสินใจที่เฉียบขาด คําอธิบายเช/นน้ีก็คือ
คุณลักษณะ (Traits) ที่คนท่ัวไปมีต/ออดีตนายกรัฐมนตรีผูนั้น และเปนคํายืนยันถึงความสําคัญของทฤษฎี
คุณลักษณะของผูนํานั่นเอง มีการกล/าวถึงคุณลักษณะของผูนําคนอื่น เช/น อดีตประธานาธิบดีเนลสัน แมนเดลา
ของอัฟริกาใต ว/าเปนผูนําโดยบารมีหรือผูนําโดยเสน/หา (Charismatic leaders) เปนตน ไดมีการศึกษาคนควาใน
ตะวันตกต้ังแต/ทศวรรษ 1930 เรื่อยมาเก่ียวกับคุณลักษณะ ดานบุคลิกภาพ ดานสังคม ร/างกายและดาน
สติปKญญาเพื่อหาคําตอบว/า คนที่เปนผูนํามีอะไรแตกต/างกับคนท่ีไม/เปนผูนํา โดยพบว/าคุณลักษณะสําคัญของ
คนเปนผนู ํามีอย/ู 6 ประการ ไดแก/

1)ความมพี ลงั และความทะเยอทะยาน (Energy and ambition)
2)ความปรารถนาทจี่ ะนําผอู ื่น (The desire to lead)
3)ความซ่อื สตั ยม% ีจริยธรรมยึดมน่ั หลกั การ (Honesty and integrity)
4)ความเช่ือมัน่ ตนเอง (Self-confidence)
5)ความเฉลียวฉลาด (Intelligence)

73ณัฐนที ศรีทอง, การเพ่ิมศักยภาพภาวะความเปSนผูนําในงานพัฒนาชุมชน, (กรุงเทพมหานคร : โอเดียนสโตร%, 2552),
หนา 110-112.

50

6)ความรอบรใู นงาน (Job-relevant knowledge)74
ทฤษฎีคุณลักษณะของผูนําเปนทฤษฎีที่อธิบายถึงคุณลักษณะท่ีมีอยู/อย/างถาวรของผูนําท่ีมีอย/ูในตัว
และติดตัวเสมอ ไม/ว/าจะอย/ูในสภาวะใดหรือพ้ืนฐานสังคมใด ซ่ึงเนนไปที่ลักษณะทางกายภาพ ลักษณะส/วน
บคุ คลและความสามารถของผูนาํ

ค) ทฤษฎีภาวะผนู าํ เชงิ สถานการณ (Contingency Leaders Theory)
ภาวะผูนําเปนกระบวนการท่มี ีความสลับซบั ซอนทเี่ กดิ ข้ึนจากความสัมพันธ%ทางสังคม โดยมีผลกระทบ
มาจากปKจจัยแวดลอมต/างๆ ซ่ึงรวมเรียกว/า สถานการณ% (Situation) ที่ประกอบดวย ลักษณะของ
ผูใตบงั คบั บัญชา ลกั ษณะของงานทีต่ องปฏิบตั ิ และธรรมชาติขององค%การ มีทฤษฎีภาวะผูนําหลายทฤษฎีซึ่งให
ความสาํ คญั ของสถานการณ% ดงั จะกล/าวเปนตวั อยา/ งเพยี ง 2 ทฤษฎี ไดแก/ทฤษฎีสถานการณ%ของฟwดเลอร% และ
ทฤษฎวี ถิ ที าง-เปาo หมาย

ทฤษฎีสถานการณของฟดv เลอร (Fiedler)
ทฤษฎีสถานการณ%ของฟwดเลอร%(Fiedler Contingency Theory) ซ่ึงประกอบดวยหลักการสําคัญอยู/
3 ประการคอื
1) แบบภาวะผูนํา (Leadership style) ฟwดเลอร%เชื่อว/า ผูนําจะมีบทบาทภาวะผูนําเปนแบบใดแบบหนึ่ง ไดแก/ แบบ
ภาวะผูนําท่ีม/ุงงาน (Task-oriented leadership) หรือแบบภาวะผูนําที่มุ/งความสัมพันธ% (Relationship-oriented
leadership) ซึ่งสามารถวัดจากบุคลิกภาพและแรงจูงใจของผูน้ัน โดยไดพัฒนาแบบทดสอบบุคลิกภาพฉบับย/อข้ึน
เรียกว/า “แบบวัดเพ่ือนร/วมงานท่ีพึงประสงค%นอยที่สุด” (Least Preferred Co-Worker scale) หรือเรียกย/อ ๆ
วา/ แบบวัดแอลพซี ี (LPC) ซง่ึ เปนการวดั ทม่ี ลี ักษณะของการจําแนกความหมาย ซึ่งประกอบข้ึนดวยคําคุณศัพท%
ทีม่ คี วามหมายตรงกันขามจาํ นวน 18 คู/ แตล/ ะค/ูแบง/ ออกเปน 8 คะแนน ดังตัวอย/าง

น/าพงึ พอใจ 8 7 6 5 4 3 2 1 ไม/นา/ พึงพอใจ
เปนมิตร 8 7 6 5 4 3 2 1 ไม/เปนมิตร
ไมย/ อมรับ 1 2 3 4 5 6 7 8 ยอมรับ
เครียด 1 2 3 4 5 6 7 8 ผอ/ นคลาย

คะแนนแอลพีซที ไี่ ดจะเปนเคร่อื งบง/ ช้ีแบบภาวะผูนํา กล/าวคือ ถาผูตอบไดคะแนนแอลพีซีต่ํา แสดงว/า
ผูน้นั เปนบคุ คลท่มี ีแรงจงู ใจมงุ/ งาน (Task-motivated) แต/ถาไดคะแนนแอลพีซสี งู กแ็ สดงว/าผูตอบมีแรงจูงใจม/ุง
ความสมั พนั ธ% (Relationship-motivated)

2) การควบคุมสถานการณ% (Situation control)ฟดw เลอร%ไดกําหนดใหสถานการณ%ประกอบดวย 3 ตัว
แปร ไดแก/ ความสัมพันธร% ะหวา/ งผูนํากับสมาชิก โครงสรางของงาน และอํานาจในตาํ แหนง/

2.1) ความสัมพันธ%ระหว/างผูนํากับสมาชิก (Leader-member relations) ไดแก/ ระดับของการให
ความนบั ถือ ความเชอ่ื มนั่ และความไววางใจทผี่ ตู ามมีตอ/ ผูนํา ซงึ่ สะทอนถงึ การยอมรบั ในตัวผนู ํา

2.2) โครงสรางของงาน (Task structure) กล/าวคือ งานท่ีมีโครงสรางชัดเจน ตองระบุภารกิจชัดเจน
มีวิธีทํางานเพียงวิธีเดียว มีวิธีแกปKญหาท่ีชัดเจน สามารถตรวจสอบไดทุกข้ันตอนโดยแต/ละคนรูบทบาทหนาท่ี
แน/นอนว/าตองทําอะไร ทําดวยวิธีใด เปนตน ตรงกันขามกรณีท่ีโครงสรางของงานไม/ชัดเจน ไดแก/ งานมี
เปoาหมายคลุมเครือ มีวิธีทํางานไดหลายวิธี ขาดวิธีแกปKญหาท่ีแน/นอน ขาดขอมูลปoอนกลับ ความไม/ชัดเจน

74ศริ ิวรรณ เสรรี ัตนแ% ละคณะ, พฤตกิ รรมองคการ, อางแลว, หนา 197.

51

เหล/านีจ้ งึ ยากต/อการปฏิบัติงานของท้ังผูนําและผูตาม ดังนั้นถาโครงสรางงานชัดเจน ผูนําย/อมสามารถควบคุม
ทศิ ทางการทํางานของกลุม/ ไดง/ายขนึ้

2.3) อํานาจในตําแหน/ง (Position power) หมายถึง อํานาจท่ีมากับตําแหน/งท่ีผูดํารงอย/ูอย/างเปน
ทางการ ซึ่งสามารถดูไดจากการท่ีผูน้ันมีอํานาจเบ็ดเสร็จในการใหคุณใหโทษดวยตนเอง หรือตองเสนอการให
คุณใหโทษแก/ลูกนองต/อผูบังคับบญั ชาของตน หรอื สามารถเสนอแนะการโยกยาย แตง/ ต้ังการดํารงตําแหน/งของ
ลูกนองต/อผบู งั คบั บญั ชาของตนไดมากเพยี งไร ส่ิงเหล/าน้ีบง/ ช้ีถึงอาํ นาจในตําแหน/ง

ฟwดเลอร%ไดนําองค%ประกอบในการควบคุมสถานการณ%ท้ัง 3 ดาน แต/ละดานแบ/งเปน ดี กับไม/ดี รวม
เปน 6 ดาน ดงั นี้

- ความสัมพันธร% ะหว/างผนู ํากบั สมาชกิ แบ/งเปน ดี กับ ไมด/ ี
- โครงสรางของาน แบง/ เปน ชดั เจน กับ ไมช/ ดั เจน
- อาํ นาจในตาํ แหนง/ แบ/งเปน มาก กบั นอย
จากตัวแปรท้ังหกนี้เม่ือนํามาคละสลับกันจะไดสถานการณ%เฉพาะขึ้นมา 8 สถานการณ%ซึ่ง ผูนํา
สามารถควบคุมไดตัง้ แตร/ ะดบั งา/ ย ปานกลาง และ ยาก ดงั แสดงในตารางต/อไปน้ี

ตารางท่ี 2.2 การจําแนกการควบคมุ สถานการณในทฤษฎีสถานการณของฟดv เลอร

สถานการณ ความสมั พนั ธระหวาง โครงสราง อาํ นาจ ระดับของ
ผนู ํากับสมาชิก ของงาน ในตําแหนง การควบคมุ
ชดั เจน
1 ดี ชดั เจน มาก สงู มาก
ไมช/ ัดเจน นอย สงู
2 ดี ไมช/ ดั เจน มาก สูง
3 ดี ชดั เจน นอย
ชัดเจน มาก ปานกลาง
4 ดี ไม/ชัดเจน นอย ปานกลาง
ไมช/ ัดเจน มาก ปานกลาง
5 ไม/ดี นอย
นอย
6 ไม/ดี นอย

7 ไมด/ ี

8 ไมด/ ี
ท่ีมา : Hoy &miskel,1991 , p. 27875

จากตารางดังกล/าว สถานการณ%ที่ 1 เปนสถานการณ%ที่เอ้ือต/อผูนํามากท่ีสุด เนื่องจากมีความสัมพันธ%
ท่ีดีกับสมาชิก มีโครงสรางของงานท่ีชัดเจน และผูนํามีอํานาจในตําแหน/งสูงมากในทางตรงกันขามใน
สถานการณ%ที่ 8 เปนสถานการณ%ที่เอ้ือต/อผูนําตํ่าสุด หรือกล/าวอีกนัยหนึ่งก็คือ ผูนํามีระดับการควบคุม
สถานการณไ% ดนอยมาก เน่ืองจากผูนํามีความสัมพันธ%ที่ไม/ดีกับสมาชิก ท้ังงานก็มีโครงสรางไม/ชัดเจน และผูนํา
มีอํานาจในตําแหน/งนอยอีกดวย ส/วนสถานการณ%ที่ 2-6 จะอย/ูตรงกลางระหว/างสถานการณ%ท้ังสองดังกล/าว
แลว กล/าวโดยสรุป สถานการณ%ทั้งแปดที่ฟwดเลอร%กําหนดขึ้นในตนแบบจะเปนตัวบ/งช้ีว/าแต/ละสถานการณ%
เหลา/ นี้จะมีระดบั ความงา/ ยหรอื ยาก) ตอ/ ผูนําในการใชอิทธพิ ลเพ่อื ใหเกิดประสิทธิผลแตกต/างกันเปนลําดับ โดย

75Fiedler, Contingency Theory, อางใน ณัฐนที ศรที อง, การเพมิ่ ศกั ยภาพภาวะความเปSนผนู าํ ในงานพัฒนาชุมชน,
อางแลว, หนา 154.

52

เริม่ จากสถานการณท% ี่ 1 ทผี่ นู าํ ควบคุมไดง/ายหรือเอื้อต/อผูนํามากที่สุดแลว ลดหล่ันลงไปตามลําดับตั้งแต/ 2-8
โดยมสี ถานการณท% ่ี 8 ท่ีควบคุมไดยากท่ีสดุ ซ่ึงเปนสถานการณ%ทไี่ ม/เอื้อหรือเอ้ือต/อผูนํานอยทสี่ ดุ

3) ความสอดคลองระหว/างแบบภาวะผูนํากับสถานการณ%ในการหาคําตอบว/าภาวะผูนําแบบใดจะมี
ประสิทธิผลในสถานการณ%ใดน้นั ฟwดเลอรไ% ดรวบรวมขอมูลจากการศึกษาหาความสัมพันธ%ระหว/างแบบภาวะผูนํากับ
ประสิทธิผลของกล/ุม ในแต/ละสถานการณ% ตามแบบภาวะผูนําที่ทําใหกล/ุมมีประสิทธิผลสูงสุดข้ึนอย/ูกับ
สถานการณ%ท่ีเอ้ือต/อผูนํา หรือสถานการณ%ท่ีง/าย-ยากต/อการควบคุมหรือปกครอง จากผลการวิจัย ฟwดเลอร%จึง
สรปุ สาระสาํ คญั ของทฤษฎสี ถานการณข% องเขาไวดงั นี้

3.1) ในสถานการณ%ท่ีตองควบคุมมาก ผูนําแบบม/ุงงาน (มีแอลพีซีตํ่า) จะมีประสิทธิผลสูงกว/าผูนํา
แบบมง/ุ ความสัมพันธ%

3.2) ในสถานการณ%ที่ตองควบคุมปานกลาง ผูนําแบบมุ/งสัมพันธ% (มีแอลพีซีสูง) จะมีประสิทธิผลสูงกว/า
ผูนาํ แบบมุ/งงาน

3.3) ในสถานการณ%ท่ีควบคมุ นอย ผูนาํ แบบม/งุ งาน (มแี อลพีซีตา่ํ ) จะมปี ระสทิ ธิผลสูงกวา/ ผนู าํ แบบ
มง/ุ ความสัมพนั ธ%76

ง) ทฤษฎีวถิ ีทาง - เปา‘ หมาย (Path - Goal Leadership Theory)

สรอยตระกูล อรรถมานะ ไดกล/าวว/า ทฤษฎีวิถีทาง-เปoาหมายเปนทฤษฎีท่ีใชอธิบายว/า ผูนําจะสามารถ
ช/วยเหลือผใู ตบังคับบัญชาใหเดนิ ไปตามวิถีทางเพื่อไปสู/เปoาหมาย โดยผูนําเลือกใชพฤติกรรมที่เห็นว/าเหมาะสมท่ีสุด
กับความตองการของผูใตบังคับบัญชาและสถานการณ%การทํางานของผูใตบังคับบัญชาน้ัน ซ่ึงผูนําจะเลือกใชแบบ
ภาวะผูนํา (Leadership Style) ท่ีเหมาะสมที่สามารถเพ่ิมความคาดหวังในความสําเร็จและความพึงพอใจในงานแก/
ผใู ตบงั คับบัญชา

มโนทัศน%ของทฤษฎีวิถีทาง-เปoาหมายค/อนขางมีความซับซอน เพ่ือใหเกิดความเขาใจไดง/ายขึ้นจึงแบ/ง
ทฤษฎีดังกล/าวออกเปนส/วนย/อย เพ่ือระบุองค%ประกอบต/าง ๆ ของทฤษฎีวิถีทาง-เปoาหมายไดแก/ 1) พฤติกรรม
ผูนํา (Leader Behaviors) 2) คุณลักษณะส/วนบุคคลของผูใตบังคับบัญชา (Subordinate Characteristics) 3)
คุณลักษณะของงาน (Task Characteristics) และ 4) การจูงใจ (Motivation) ทฤษฎีวิถีทาง – เปoาหมายเชื่อว/า
พฤติกรรมแต/ละแบบของผูนําจะมีผลต/อแรงจูงใจของผูใตบังคับบัญชาแตกต/างกัน แต/ทั้งน้ียังขึ้นอยู/กับคุณลักษณะ
ส/วนบคุ คลของผูใตบังคับบัญชาและคุณลักษณะของงานอีกดวย77

House and Mitchell แบ/งประเภทพฤติกรรมของผูนําตามทฤษฎีวิถีทาง -เปoาหมาย ออกเปน 4
ประเภท แต/ละประเภทแทนไดดวยแบบภาวะผูนํา (leadership style) ไดแก/ ภาวะผูนําแบบสนับสนุน ภาวะผูนํา
แบบสัง่ การ ภาวะผนู ําแบบมง/ุ ความสําเร็จของงาน และภาวะผนู ําแบบใหมีส/วนร/วม

1) ภาวะผูนําแบบสนับสนุน (Supportive leadership) คือ ผูนําใหการสนับสนุนและมีพฤติกรรมท่ีเปน
มิตรท่ีผูใตบังคับบัญชาสามารถเขาถึงไดง/ายเปนผูนําที่ใส/ใจในสวัสดิการความเปนอย/ูและความตองการในฐานะ
ความเปนมนุษย%ของผูใตบังคับบัญชา ผูนําจะแสดงพฤติกรรมใหการสนับสนุนในการสรางบรรยากาศท่ีดีของการ
ทาํ งานของผใู ตบังคับบัญชา รวมท้งั ใหการปฏิบัติอย/างเสมอภาคและใหการนับถือต/อศักดิ์ศรีของผูใตบังคับบัญชา

76Fiedler, F.E., A Theory of Leadership Effectiveness, อางใน, เรอื่ งเดียวกนั , หนา 151 - 156.
77สรอยตระกูล อรรถมานะ, พฤติกรรมองคการ : ทฤษฎีและการประยุกต, (กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ%
มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร,% 2550), หนา 271-274.

53

2) ภาวะผูนําแบบส่ังการ (Directive leadership) คือ ผูนําที่ปฏิบัติต/อผูใตบังคับบัญชา ดวยการใชคําส่ัง
เกี่ยวกับการทํางาน รวมทั้งแจงความคาดหวังใหทราบ บอกถึงวิธีทํางาน ตลอดจนกําหนดเวลาทํางานสําเร็จให
ผูใตบังคับบัญชาทราบ ผูนําแบบส่ังการจะกําหนดมาตรฐานของการทํางานพรอมกับกฎระเบียบต/าง ๆ ที่ชัดเจนแก/
ผใู ตบังคบั บัญชา

3) ภาวะผูนําแบบมุ/งความสําเร็จของงาน (Achievement - oriented Leadership) เปนพฤติกรรมที่ผูนํา
กําหนดเปoาหมายที่ทาทาย สรางความมีมาตรฐานดานความเปนเลิศสูง (High standard of excellence) แก/
ผูใตบังคับบัญชา และแสวงหาวิธีการปรับปรุงการปฏิบัติงานอย/างต/อเน่ือง รวมท้ังการตั้งความคาดหวังต/อ
ผใู ตบงั คบั บัญชาดวยการแสดงความม่ันใจวา/ ผูใตบังคับบญั ชาจะสามารถปฏิบัตงิ านทม่ี ีมาตรฐานสูงไดสําเรจ็

4) ภาวะผูนําแบบมีส/วนร/วม (Participativeleadership) เปนผูนําท่ีแสดงพฤติกรรมต/อผูใตบังคับ บัญชา
ดวยการขอคําปรึกษาก/อนท่ีจะตัดสินใจ รวมถึงพฤติกรรมที่เกี่ยวกับการขอความคิดเห็นและขอเสนอแนะกระตุนให
มีส/วนร/วมในการตัดสินใจและมีการประชุมกับผูใตบังคับบัญชาในที่ทํางานบ/อยๆ ผูนําแบบใหมีส/วนร/วมจะกระตุน
ใหเกดิ การอภปิ รายของกล/ุมและเขียนขอเสนอแนะต/าง ๆ ขึ้นในทที่ าํ งาน

ผูนาํ อาจใชแบบผูนําแบบใดแบบหนึ่งหรือหลายแบบกับผูใตบังคับบัญชา และในสถานการณ%ต/าง ๆ ก็
ได ทฤษฎีวิถีทาง - เปoาหมาย จึงมิใช/ทฤษฎีแนวคิดแบบคุณลักษณะ (Trait approach) ท่ีเช่ือว/าผูนํามีแบบ
ภาวะผูนําท่ีแน/นอนตายตัวเพียงแบบเดียวเท/านั้น แต/ผูนําจะตองปรับแบบภาวะผูนําของตนใหเขากับ
สถานการณ%และความตองการดานแรงจูงใจของผูใต บังคับบัญชา กล/าวคือ ถาผูใตบังคับบัญชาตองการภาวะ
ผูนําแบบใหมีส/วนร/วมในช/วงหนึ่งของการทํางาน แต/อีกช/วงหน่ึงอาจตองการภาวะผูนําแบบสั่งการแทน ผูนํา
ตองสามารถเปลย่ี นแบบภาวะผนู ําของตนไดตามตองการ โดยสรุปก็คือ สถานการณ%ท่ีแตกต/างกันย/อมตองการ
พฤติกรรมแบบผูนําท่ีต/างกัน นอกจากนี้ในบางเหตุการณ%ผูนําอาจจําเปนตองใชการผสมของแบบภาวะผูนํา
ต/างๆ เขาดวยกนั อยา/ งเหมาะสมมากกว/าการเลือกใชแต/แบบภาวะผนู าํ เดมิ อยต/ู ลอดเวลา78

จากการศกึ ษาทฤษฎภี าวะผนู าํ สามารถสรุปไดวา/ ทฤษฎภี าวะผนู าํ มกี ารเปลี่ยนแปลงจากทฤษฎีภาวะ
ผูนําเชิงคุณลักษณะ ซ่ึงเชื่อในปKจจัยส/วนบุคคลและสภาพแวดลอม มาส/ูความเช่ือทฤษฎีภาวะผูนําเชิง
พฤติกรรมเกี่ยวกับงานและคน เขาสค/ู วามเช่ือในทฤษฎภี าวะผูนําตามสถานการณ% ที่เนนการมีส/วนร/วม และใน
ปKจจุบันมีความเช่ือในทฤษฎีภาวะผูนําเชิงบูรณาการท่ีเนนใหผูนําตองมีวิสัยทัศน%ท่ีกวางไกลและมีการ
เปลยี่ นแปลงใหเกดิ ส่ิงใหม/ๆ โดยอาศัยท้ังคุณลักษณะ พฤติกรรมและสถานการณ% ตามหลักทฤษฎีอ่ืน ๆ นํามา
ประยกุ ต%ใชใหเหมาะสมกับองค%กรนนั้

4.3 ประเภทของผนู ํา

นักวิชาการต/างแบ/งประเภทของผูนําไวแตกต/างกันออกไปบาง แต/สาระสําคัญมีความสอดคลองกัน
อย/างมาก ประเภทของผนู าํ ประกอบดวย ดังนี้

Edwin B. Filppo ไดแบง/ ผูนาํ ออกเปนประเภทใหญ/ ๆ ได 2 ประเภท คือ
1) ผูนําประเภทนิเสธ (Negative Leadership) หมายถึง ผูนําท่ีมีลักษณะเผด็จการใชวิธีการบริหาร
แบบรวมอํานาจศูนย%รวมอํานาจอยู/ท่ีตัวผูนํา การใชอํานาจของผูนําเปนไปในลักษณะที่ทําใหผูใตบังคับบัญชา

78House and Mitchell, Path - Goal Theory of Leadership, อางใน สรอยตระกลู อรรถมานะ, พฤติกรรมองคการ :
ทฤษฎแี ละการประยกุ ต, (กรุงเทพมหานคร : สาํ นักพิมพ%มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร,% 2550), หนา 271-274.

54

หรือผูร/วมงานเกิดความเกรงกลัว จําเปนตองปฏิบัติตามแนวทางท่ีผูนําตองการ โดยอาศัยอํานาจหนาท่ี
(Authority) เปนเครือ่ งมอื

2) ผูนําประเภทปฏิฐาน (Positive Leadership) หมายถึง ผูนําท่ีมีลักษณะประชาธิปไตยใชวิธีการ
บริหารแบบกระจายอาํ นาจ ใหอิสรเสรีภาพแกผูใตบังคับบัญชาหรือผูร/วมงานในการแสดงความคิดเห็น การใช
อํานาจของผูนําเปนไปในลักษณะที่ม/ุงก/อใหเกิดความเล่ือมใสและศรัทธาในการปฏิบัติงาน และ
ผใู ตบงั คับบัญชาเห็นชอบในเหตผุ ลดวย โดยอาศยั อํานาจบารมี (Power) เปนเคร่ืองมอื 79

สุเทพ พงศศรีวฒั น ไดแบ/งผนู ําออกเปน 3 ประเภท คอื
1) ผูนําตามกฎหมาย (Logal leaders) หมายถึงผูดํารงตําแหน/งผูนําหรือหัวหนาโดยกฎหมาย คือ
ระเบียบแบบแผนขององค%การ เช/น ปลัดกระทรวง อธิบดี ผูอํานวยการกองผูจัดการหรือตําแหน/งอ่ืนๆ ที่มี
หนาที่ปกครองบังคับบัญชาคน ผูที่ดํารงตําแหน/งดังกล/าวจะมีอํานาจหนาที่ความรับผิดชอบตามท่ีกฎหมาย
กําหนดไว ผูนาํ ประเภทนี้เปนผูนาํ ทม่ี ีองคก% ารแตง/ ตงั้ โดยพจิ ารณาถงึ ความรคู วามสามารถและความเหมาะสม
2) ผูนําที่เกิดจากบารมีส/วนตัว (Charismatic Leaders) ผูนําประเภทนี้เปนผูนําเพราะมีคุณสมบัติ
เปนผูนําหรือเกิดมาเพ่ือเปนผูนํา โดยท่ีเขาไดรับตําแหน/งผูนําจากการท่ีมีคุณสมบัติพิเศษในการนําคน เช/น
บุคลิกภาพดึงดูดใจคน มีความสามารถในการพูด มีความเฉลียวฉลาด มีคุณธรรม เปนตน แต/คุณสมบัติพิเศษ
เหล/านี้จะตองมีเหนือบุคคลท่ัวไปและผูนําประเภทน้ีไม/จําเปนจะตองมีตําแหน/งอยู/ในองค%การแต/เขาก็สามารถ
ครองใจผอู นื่ โดยอาศยั บคุ ลิกภาพและอํานาจจําบงั ซึ่งมอี ยู/ในเรอื นภายและเรือนใจ
3) ผูนําเปนสัญลักษณ% (Symbolic Leaders) ผูนําประเภทนี้โดยตําแหน/งหนาท่ีความรับผิดชอบหรือ
คุณสมบตั ิส/วนตัวเปนเพียงสัญลักษณ%ของกลุ/มหรือเปนสัญลักษณ%ของคนทั้งหลายซึ่งคนทั่วไปตองเคารพนับถือ
เช/น องค%กระมหากษัตริย% สมเด็จพระสังฆราช ประธานสภาผูแทนราษฎร เปนตน ผูที่อยู/ในสถานภาพดังกล/าว
จะเปนผูนาํ ทางสัญลักษณ%ในทันทที นั ใดที่ไดดาํ รงตําแหนง/ นนั้ 80
สญั ญา สญั ญาววิ ฒั น แบ/งผนู าํ ทองถ่ินออกเปน 2 ประเภท คือ
1)ผนู าํ ทเ่ี ปนทางการไดแก/ คณะกรรมการพฒั นาหมู/บานกํานนั ผูใหญบ/ านและคณะกรรมการพฒั นาตําบล
2) ผนู าํ แบบไม/เปนทางการ ไดแก/ ผูทม่ี อี ายุ ผทู มี่ ีความรูดี ผทู ่มี ฐี านะดี ขาราชการบาํ นาญ เปนตน81

จีรพรรณ กาญจนจติ รา แบง/ ประเภทผูนําในชนบทเปน 2 ประเภท คอื
1) ผูนําเปนทางการ (Formal Leadership) ไดแก/ ผูมีอํานาจหนาท่ี (Authority) โดยไดรับการ
คดั เลือกหรอื แต/งต้งั จากทางราชการ โดยหน/วยงานของทางราชการต/าง ๆ เปนผูเขาไปดําเนินการคัดเลือกและ
แตง/ ตั้ง แบ/งออกเปน 2 ประเภท คอื

1.1) ตําแหนง/ กํานัน ผูใหญบ/ าน
1.2) คณะกรรมการต/างๆ ของชุมชน เช/น กลุ/มชาวนา คณะกรรมการพัฒนาหมู/บาน
คณะกรรมการสภาตาํ บล ตลอดจนขาราชการประเภทต/างๆ รวมทั้งพัฒนากร ผูนําประเภทน้ีมีตําแหน/งอํานาจ
หนาทที่ างราชการคํ้าจนุ อย/ู ตําแหน/งเหลา/ นีเ้ ปนไปโดยการเลอื กตง้ั แต/งตัง้ และประกาศอยา/ งเปนทางการ

79Flippo, E.B., Management : A Behavioral Approach, อางใน วิเชียร วิทยอุดม, ภาวะผูนํา
LEADERSHIPฉบบั กาวลา้ํ ยคุ , อางแลว, หนา 13.

80สเุ ทพ พงศศ% รีวฒั น%, ภาวะผูนาํ : ศาสตรและศลิ ปสƒ ูความเปนS ผนู ําทส่ี มบูรณ, อางแลว, หนา 32.
81สัญญา สัญญาวิวัฒน%, ทฤษฎีสังคมวิทยา, (กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ%จุฬาลงกรณ%มหาวิทยาลัย, 2540),
หนา 208.

55

2) ผูนําแบบไม/เปนทางการ (Informal Leadership) ผูนําชนิดนี้เกิดจากการปะทะสังสรรค%ของ
ชาวบานอย/างไม/เปนทางการมาเปนเวลาชานาน ลักษณะของกลุ/มในหมู/บานเปนกลุ/มแบบปฐมภูมิ (Primary
Group) จึงมีความใกลชนิดสนิทสนมซ่ึงกันและกัน มีการติดต/อแบบตัวต/อตัวในระหว/างชาวบานดวยกันเอง
และผลทต่ี ามมากค็ อื ไดมกี ารพัฒนาของกลุ/มแบบไม/เปนทางการเกิดขึ้น แต/ละกลุ/มเหล/าน้ีก็จะมีศูนย%กลางอยู/ท่ี
บุคคลใดบุคคลหน่ึงผูซึ้งไดกลายเปนผูนําแบบไม/เปนทางการในหม/ูบานนั้นซึ่งไดแก/ ผูเฒ/าผูแก/หรือสมาชิกที่
อาวโุ สทีส่ ุดของครอบครัวขยาย พระภกิ ษุ สามเณร ชาวนาท่ีฐานะม่ังค่ัง สมาชิกท่ีมีช่ือเสียงของกล/ุมต/างๆ และ
ผูที่มีความรูความสามารถพิเศษจนไดรับการยกย/องว/ามีความเช่ียวชาญในอาชีพที่ตนทําอย/ู เช/น หมอแผน
โบราณ ผูนําแบบไม/เปนทางการเปนผูท่ีมีประสิทธิภาพและช/วยเช่ือมโยงหรือเปนตัวประสานกับผูนําแบบเปน
ทางการ เช/น คณะกรรมการหม/ูบาน คณะกรรมการสภาตําบล มีความเห็นอกเห็นใจและใหความช/วยเหลือแก/
ชาวบานเปนอย/างดี ผูนําแบบไม/เปนทางการจะถ/ายทอดความเดือดรอนของชาวบานใหผูนําแบบเปนทางการ
ทราบ เพอื่ หาแนวทางแกไขตอ/ ไป82

Reddin ไดแบ/งผูนําออกเปนสองประเภทแต/ละประเภทก็แบ/งย/อยออกไปอีกประเภทละส่ีแบบ
รวมทัง้ สองประเภทก็มี 8 แบบดวยกนั คอื ประเภทแรกจะเปนผนู าํ ไม/ใหผลดีมีอยู/ 4 แบบดวยกันคอื

1. ผูนําแบบหนีงาน (Deserter) มักเปนผูขาดความรับผิดชอบในการงานทุกอย/างไม/ค/อยสนใจในงาน
ของตนและของลูกนองไม/มีสมั พันธภาพหรอื มนษุ ยสมั พนั ธก% ับผูรว/ มงานงานคั่งคางและทําใหงานอ่ืนที่เกี่ยวเนื่อง
ดวยหยดุ ชะงกั

2. ผูนําแบบเผด็จการ (Autocrat) แบบน้ีสั่งงานทุกอย/างไม/ฟKงเสียงลูกนองลูกนองจะคัดคานจะเห็น
ดวยหรือไมก/ ็ไม/สนใจผนู ําแบบนีม้ กั มุง/ แตค/ วามสาํ เร็จในงานแตอ/ ย/างเดยี วแตข/ าดมนษุ ยสัมพนั ธ%ทด่ี ีกับคนอื่น

3. ผนู าํ แบบพอ/ พระหรอื นกั บญุ (Missionary) ผนู าํ แบบน้จี ะไมก/ ลาดุลกู นองเพราะกลวั ลกู นองจะโกรธ
กลัวลกู นองจะเสยี ใจกลัวสมั พันธภาพระหว/างนายกับลูกนองจะขาดจึงปล/อยใหลูกนองทําอะไรก็ไดตามใจชอบ
หวั หนาแบบนี้มง/ุ ถงึ สัมพนั ธภาพกับผูรว/ มงานเหนือส่งิ อ่ืน

4. ผนู าํ แบบประนีประนอม (Compromiser) ผูนําแบบน้ีจะเอาทั้งงานและท้ังน้ําใจคนแต/บางทีมักจะ
ปรากฏอย/ูเสมอๆว/าถาจะเอางานจะตองเสียนํ้าใจถาจะใหไดนํ้าใจก็จะตองเสียงานตองเลือกเอาอย/างใดอย/าง
หนึ่งจะเอาท้ังสองอย/างไม/ไดผูนําแบบน้ีม/ุงหวังทั้งผลงานและสัมพันธภาพอันดีกับผูร/วมงานแต/ไม/สามารถจะ
ผสานท้ังสองประการใหกลมกลนื ไดงานจงึ ไมค/ /อยไดผลประเภทท่ีสองผูนาํ แบบใหผลดีมีอยู/ 4 แบบดวยกันคอื

1. ผูนําแบบเจาระเบียบ (Bureaucrat) ผูนําประเภทน้ีจะรักษากําหนดกฎระเบียบแบบแผนงานโดย
เคร/งครัดไม/ยอมใหตนเองหรือลูกนองออกนอกกฎเกณฑ%หรือระเบียบแบบแผนขาดการยืดหย/ุนแต/มักประสบ
ผลสําเร็จในการดาํ เนินงานตามคําส่ังกฎและระเบียบแบบแผนอย/างเคร/งครัดแต/ไม/ค/อยไดรับสัมพันธไมตรีอันดี
จากลูกนอง

2. ผูนําแบบเผด็จการท่ีมีศิลปะ (Benevolent Autocrat) ผูนําแบบนี้มุ/งถึงผลงานเปนสําคัญเหนือส่ิง
อื่นใดเด็ดขาดมักจะประสบผลสําเร็จกาวหนาในการงานอย/ูเสมอไม/ผิดพลาดหัวหนาประเภทนี้มีท้ังกุศโลบาย
และศิลปะในตนเองท้ังน้ีเพราะมีท้ังความรูและประสบการณ%ในงานเปนอย/างดีสามารถโนมนาวหรือชักจูงให
ผูร/วมงานหรือลูกนองทํางานต/างๆใหบรรลุเปoาหมายตามที่ตองการไดเสมอผูนําประเภทนี้มีคุณภาพและ
ความสาํ เร็จในงานสูงมากพอควร

82จรี พรรณ กาญจนจติ รา, การพัฒนาชมุ ชน, (กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ%ชวนพิมพ%, 2543), หนา 23-25.

56

3. ผนู าํ แบบนกั พฒั นา (Developer) ผูนําแบบนไี้ ม/ชอบวธิ ีเผดจ็ การรุนแรงแตท/ าํ งานโดยละมุนละม/อม
มุ/งความคิดริเริ่มสรางสรรค%และการทํางานท่ีเปนทีมเปนที่เช่ือถือไววางใจแก/ผูร/วมงานและสามารถใชศิลปะใน
การจงู ใจใหผูใตบงั คับบญั ชาปฏบิ ัตไิ ด

4. ผูนาํ แบบนกั บริหาร (Executive) ผูนําแบบน้ีจัดเปนแบบท่ีดีอีกแบบหนึ่งท่ีมีความกระตือรือรนเอา
ใจใส/ในงานมีความคิดริเริ่มกลาเสี่ยงกลาตัดสินใจตลอดจนติดตามผลงานใหมีความกาวหนาอย/ูเสมอสนใจ
วิชาการใหมๆ/ และปรบั ปรุงตนเองใหเหมาะสมผลงานอย/ใู นระดับสงู 83

สรุป ผูนําแต/ละคนจะมีลักษณะที่แตกต/างกันออกไป และจะแตกต/างกันไปตามคุณลักษณะของคนที่
จะมาเปนผูนํา ซึ่งข้ึนอย/ูกับคุณสมบัติในตัวของบุคคลน้ัน และสภาวการณ%ในขณะนั้นที่เปนอย/ูว/าตองการผูนํา
แบบไหนจงึ จะมคี วามเหมาะสมและทําใหองค%กรน้ันมีประสิทธิภาพในการทํางานลักษณะของความเปนผูนําจึง
นับไดว/าเปนปKจจัยอันสําคัญอย/างหน่ึงสําหรับผูบริหารที่ควรจะตองมีและความรูจักนําไปใชตามสถานการณ%ที่
เหมาะสม เพอ่ื จะไดเกิดการเปล่ยี นแปลงตอ/ พฤตกิ รรมของตนใหเหมาะสมกับชนิดและประเภทขององค%การน้ัน
ๆ ได ทั้งยังเปนเครือ่ งนําทางในการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมเพื่อใหไดมาซึ่งความสําเร็จในการบริหารงาน ดังนั้น
ในการศึกษาแบบของผูนํานั้น จะทําใหเราสามารถช/วยใหวิเคราะห%ถึงพฤติกรรมของผูนําและลักษณะการ
ดาํ เนนิ งานขององค%การไดเปนอย/างดี

4.4 คณุ ลกั ษณะของผนู าํ ท่ปี ระสบความสาํ เร็จ

ผูนําน้ันมีจํานวนมากแต/ท่ีประสบความสําเร็จไดน้ันมีนอยราย ซึ่งอาจเปนเพราะผูนําเหล/าน้ันมี
คณุ สมบัตบิ างอย/างทีเ่ ปนปจK จยั เก้อื หนนุ ใหประสบความสําเร็จนนั่ เอง

เทพนม เมืองแมน และสวาง สุวรรณ ไดสรุปคุณลักษณะของผูนําที่คลายกับว/าจะเปนผูนําที่
ประสบความสาํ เร็จ ดงั น้ี

1) การมีสติปKญญา (Intelligence) ว/าบุคคลในระดับหัวหนาจะมีสติปKญหาเฉลียวฉลาดกว/า ผูเปน
ลูกนองและทนี่ /าสนใจคือ พบว/าคนที่เปนหวั หนาจะมีสตปิ ญK ญามากกว/าลูกนองไมม/ ากนัก

2) มีความจัดเจนและกวางในสังคม (Social Maturity and Breadth) คนที่เปนหัวหนาจะมีอารมณ%
มัน่ คง เปนผูใหญ/ มคี วามสนใจ และมีกจิ กรรมต/าง กวางขวางกวา/ มีความเช่อื ม่นั ในตนเอง

3)มแี รงกระตนุ ภายในและปรารถนาจะทํางานใหสาํ เรจ็ (InnerMotivationand Achievement Drive) คนท่เี ปน
หวั หนามคี วามสัมพนั ธ%กบั แรงกระตุนจูงใจค/อนขางสูงมากต/อความสําเร็จของงาน แรงกระตุนน้ีเกิดจากภายใน
ตวั เขาเองมากกวา/ จะเกิดจากรางวลั ภายนอก

4) ทศั นคติทางมนษุ ยสัมพันธ% (Human Relation Attitude) หัวหนาหรอื ผูประสบความสําเร็จในการ
ทํางานจะตระหนักถึงความมีคุณค/าและศักดิ์ศรีของลูกนอง และสามารถที่จะรับความจริงถึงคุณค/าน้ี กล/าวอีก
นัยหนง่ึ คอื เปนคนทมี่ องเห็นคณุ ค/าของลกู นองมากกว/าจะตองการใหงานเสร็จเพียงอย/างเดยี ว84

83Reddin,Managerial Effectiveness, อางในศิริพรพงศ%ศรีโรจน%, องคการและการจัดการ, พิมพ%ครั้งท่ี6,
(กรงุ เทพมหานคร :หางหนุ สว/ นจาํ กดั เทคนคิ 19 สํานกั วชิ าการมหาวทิ ยาลัยธุรกจิ บัณฑิตย%,2540), หนา 209.

84เทพนม เมืองแมน และสว/าง สุวรรณ, พฤติกรรมองคการ, (กรุงเทพมหานคร : ไทยวัฒนาพานิช, 2540), หนา
189.

57

Ordway Teadเสนอแนวคิดในเร่อื งคณุ สมบตั ิของผูนําทางการเมืองที่ดี มดี งั นี้ คือ
1. มพี ลงั กายและพลงั ประสาททเี่ ขมแขง็
2. รูจุดมง/ุ หมายและหนทางท่ีจะนําประเทศ
3. ความกระตือรอื รน
4. ความเปนมติ รและความรัก
5. ความซื่อสตั ย%
6. ความกลาตดั สินใจ
7. สตปิ Kญญาความรอบรู
8. ความเปนครทู ี่ดี
9. ศรัทธาและความเช่อื มนั่
10. มีทักษะเร่ืองใดเรื่องหนึ่งเปนพิเศษ85

John W. Gardnerเสนอแนวคิดเรอื่ งคุณสมบัติของผูนําทางการเมืองทดี่ ี มีดังนี้ คือ
1. มพี ลังวังชาและความแข็งแกรง/ ของร/างกาย
2. ความฉลาดปราดเปรอ่ื งและการวินจิ ฉยั ท่ดี ี
3. ความเต็มใจและความกระตือรอื รนท่ีจะทําหนาท่ีดวยความรบั ผดิ ชอบ
4. ความสามารถในการปฏบิ ัตภิ ารกิจ
5. เขาใจผตู ามและความตองการของพวกเขา
6. ทกั ษะในการจัดการกบั คน
7. ความม/ุงมนั่ และความตองการท่จี ะบรรลผุ ล
8. มคี วามสามารถในการจงู ใจ
9. มีความกลาหาญ เดด็ เดย่ี ว มนั่ คง
10. ความสามารถในการพิชิต หรือไดรบั ความไววางใจ
11. มคี วามสามารถในการจัดการ ตดั สินใจ และกาํ หนดลําดบั ความสําคัญ
12. มคี วามม่นั ใจและเช่ือม่นั ในตนเอง
13. ความสามารถในการปรับตัวและมคี วามยดื หยน/ุ 86

เกษรา ดวงมณี ไดสรุปแนวคิดเก่ียวกับคุณลักษณะดานการเปนผูนําที่ประสบความสําเร็จหลาย
ดาน ดังน้ี

1. บคุ คลที่ดาํ รงตาํ แหน/งผูนาํ ตองมีคณุ สมบัติเหนือกว/าสมาชิกในกล/ุมในดานสติปKญญา ผลการศึกษา
เล/าเรยี น ความรบั ผิดชอบ การมีสว/ นรว/ มในกิจกรรม และสงั คม สถานะทางสังคมและเศรษฐกจิ

2. บุคคลที่ดํารงตําแหน/งผูนําตองมีคุณลักษณะ ดังต/อไปน้ี การรูจักเขาสมาคม มีความคิดริเร่ิม มี
ความเพียรพยายาม รูจักวิธีท่ีจะทํางานใหสําเร็จ มีความเช่ือมั่นในตนเอง ตื่นตัวและหย่ังรู เหตุการณ% มีความ
รว/ มมอื เปนทนี่ ยิ มของปวงชน มีความสามารถในการปรบั ตวั มคี วามสามารถในการพดู

85Ordway Tead,คุณสมบัติของผูนําทางการเมืองท่ีดี, อางใน, พรอัมรินทร% พรหมเกิด, สังคมวิทยาการเมือง,
(ขอนแกน/ : โรงพมิ พ%คลังนานา, 2545), หนา 239.

86John W. Gardner,John W. Gardner on Leadership, อางใน, พรอัมรินทร% พรหมเกิด, สังคมวิทยา
การเมอื ง, (ขอนแก/น : โรงพิมพ%คลังนานา, 2545), หนา 239.

58

3. คุณลักษณะที่มีความสัมพันธ%สูงกับการเปนผูนําคือ ความคิดริเร่ิม การเปนที่นิยมของปวงชน
ความสามารถในการเขาสังคม การตัดสินใจ ความปรารถนาท่ีจะทําใหดีท่ีสุด การท่ีอารมณ%ขัน และมีความ
รว/ มมอื กับผูอนื่ ความสามารถทางการศึกษา

4. องคป% ระกอบทีม่ คี วามสมั พนั ธ%กบั การเปนผูนาํ แยกออกเปน 6 ดาน คอื
4.1 ดานสมรรถนะ ประกอบดวย มีไหวพริบปฏิภาณ สามารถแกไขเหตุการณ%เฉพาะหนาได

ทันที มีความกระตือรือรน ต่ืนตัวในการทํางาน มีความสามารถในการส่ือสาร มีความคิดริเร่ิมสรางสรรค% มี
ความสามารถในการตดั สนิ ใจและมีความสขุ มุ รอบคอบ

4.2 ดานความสําเร็จ ประกอบดวย จบการศึกษาอย/างนอยปริญญาตรี มีความรู
ความสามารถดานการเมอื งการปกครอง เปนที่ยอมรับของบุคคลในสังคม ชีวิตครอบครัวปกติสุข และประสบ
ความสาํ เร็จในหนาท่ีการงานก/อนดํารงตาํ แหน/ง

4.3 ดานความรับผิดชอบ ประกอบดวย มีความรับผิดชอบต/อผลท่ีเกิดจากการตัดสินใจ
วินิจฉัยสั่งการของตนหรือคณะรัฐมนตรี เปนที่พึ่งพิงของประชาชนได มีความม/ุนม่ันในการทํางาน ยึดถือ
หลักการมากกว/าตัวบุคคลและยึดมัน่ ในความถูกตองตามหลักกฎหมายและศลี ธรรม

4.4 ดานการมีส/วนร/วม ประกอบดวย มีส/วนร/วมในการวางแผน มีส/วนร/วมในการ
ปฏิบตั ิงาน มีส/วนร/วมในกิจกรรมของสังคม ใหความร/วมมือกับขาราชการประจํา และมีความสามารถในการ
ปรบั ตัว

4.5 ดานสถานภาพ ประกอบดวย มีฐานะทางการเงินที่ม่ันคง เปนแบบอย/างท่ีดีในสังคม
เปนที่ช่ืนชอบของคนในสังคม

4.6 ดานสถานการณ% ประกอบดวย มีสภาพจิตใจมั่นคง ควบคุมอารมณ%ในสถานการณ%
ตา/ งๆ ไดดี ปฏบิ ัติตนไดเหมาะสมกบั สถานการณ% และความเขาใจถงึ ความตองการของประชาชน

ลักษณะของผูนําท้ัง 6 สไตลระดับ Emotional Intelligence ในตัวคุณจะส/งผลต/อการเปนผูนํา
ประเภทใดประเภทหนง่ึ ใน 6 ประเภทน้ี

1. ผูนําที่เนนเรื่องวิสัยทัศน% (Visionary Leader) ผูนําประเภทนี้มักจะไม/บอกรายละเอียดใหกับ
ลูกนองมากนักว/าตองทําอย/างไรใหได End Result เขาจะใหลูกนองเลือกวิธีการในการไปสู/ End Result เอง
ทั้งน้ีผูนําประเภทนี้ตองมีความแน/ใจว/า End Result ที่ท/านตองการนั้นจะตองยังประโยชน%ใหกับองค%กรจริงๆ
ไม/ใชเ/ พือ่ ตัวทา/ นเอง และ Vision นัน้ ๆ ที่ทา/ นเสนอตองสามารถเปนจริงได

2. ผูนําที่เปนนักสอนผูนําประเภทน้ีจะชอบสอนเพ่ือพัฒนาศักยภาพของลูกนองแต/ทั้งน้ีท/านก็ตองดู
อารมณ%ของลูกนองดวยว/า ณ ตอนนั้นเขาพรอมที่จะรับในส่ิงที่ท/านสอนหรือไม/ท/านตองม่ันใจว/าไม/ใช/เปนการ
ยัดเยียดสอน

3. ผูนาํ ประเภททช่ี อบการประนีประนอมผูนําประเภทนี้จะชอบเอา Idea ของทุกคนมารวมๆ กันเปน
ขอสรปุ แทนท่จี ะหาIdeaที่ยงั ประโยชน%สูงสุดกับองค%ทั้งนี้เพราะผูนําประเภทน้ีไม/ตองชี้ถูกชี้ผิดใครแต/ขอเสียคือ
จะทาํ ใหองค%กรไม/มีพลังขับเคลื่อนมากนัก วิธีแกคือท/านตองมีการสราง Vision และ Set Goal ใหองค%กร เพื่อ
เปนการสราง Drive ใหตนเองและลูกนอง

4. ผูนําประเภท ประชาธิปไตยผูนําประเภทนี้จะชอบฟKง และใหทุกคนไดแสดงความเห็นเนื่องมาจาก
ตัวผูนําเองยังไม/มีความรูในงานนั้นๆ มากนักจึงใหพนักงานทุกคนเสนอแนวคิดออกมาเพื่อเปนการเรียนรูงาน
แบบรวดเรว็ (วิธีน้ีดสี าํ หรบั ผนู ําทเ่ี พง่ิ ยายงานใหม)/

59

5. ผูนําประเภท ชอบใหผูอื่นทําตามตนเองผูนําประเภทนี้จะชอบ Set standards ในการทํางานให
ลูกนอง ซึ่งขอควรระวังก็คือ ตองไม/ภายในองค%เกิด Pressure มากเกินไป โดยผูนําควรดู Office Politic เปน
องคป% ระกอบดวยว/าควรใหเกดิ Pressure ในองคก% รมากนอยเพียงใด

6. ผูนําประเภทท่ีชอบใชอํานาจผูนําประเภทน้ีจะชอบชี้ผิดถูกใหกับลูกนอง คือเก/งในการจับผิดผูแต/ง
กล/าวว/าผูนําประเภทน้ีเปนประเภทท่ีแย/ท่ีสุดเราควรหาวิธีการท่ีนุ/มนวลเพ่ือใหไดผลตามที่ตองการแทน
วิธีการใชอํานาจโดยอาจใชการโนมนาวหรือการสรางวิถีปฏิบัติของกลุ/มใหอีกฝ9ายไม/กลากระดางกระเดื่องจน
ยอมทําตามเอง87

ศริ ิพงษ เศาภายน ไดสรุปเกีย่ วกับคุณลกั ษณะของผนู าํ ทปี่ ระสบความสาํ เร็จออกเปน 3 กลมุ/ คอื
กลุมแรก ผูนําที่ใชศึกษาจะไดรับการประเมินในการปฏิบัติจริงในองค%การ ท้ังน้ีเนื่องจากประสิทธิผล
ของงานอาจไดรับอิทธิพลจากองค%ประกอบอื่นๆ มากหมายจึงตองประเมินผลงานขณะท่ีอย/ูในองค%การเท/าน้ัน
ผลการศึกษาชี้ใหเห็นว/าคุณลักษณะของผูนํามีความสัมพันธ%กับการปฏิบัติงานในหน/วยงานนั้น ๆ เมื่อ
ส/วนประกอบของงานไดรับการตรวจสอบอย/างเหมาะสม
กลุมทีส่ อง เปนการศึกษากบั พนกั งานและหัวหนางาน โดยใหประเมินประสิทธิผลของผูนําดวยตนเอง
ว/าคุณลักษณะของผูนําแบบใดที่พนักงานเห็นว/าสําคัญท่ีสุด ผลการวิจัยช้ีใหเห็นว/า การใหเกียรติหรือการให
ความไววางใจเพียงสิ่งเดียงท่ีพนักงานเห็นว/าเปนลักษณะของภาวะผูนําที่สําคัญที่สุด เมื่อนําความเห็นของ
พนักงานและหัวหนางานมาหาความสัมพันธ%กัน พบว/ามีค/ามีประสิทธิสัมพันธ%กันท่ียอมรับได (ค/า r = 0.50)
อย/างไรก็ตามการใหระดบั ของหัวหนางานภาพกวาง ๆ มักไดรับอิทธิพลจากการตัดสินโดยการเปรียบเทียบเชิง
เทคนคิ
กลมุ ท่สี าม ใชวิธีการนิยมคําว/าประสิทธิผลโดยการจัดระดับการปฏิบัติจากระดับตํ่าขึ้นมาแลวใหคนที่
ถกู ใหออกจากงาน หรือไมไ/ ดรบั การเลือ่ นระดบั เปนผูประเมินผลการศึกษาพบว/าภาวะผูนําที่ไม/พบความสําเร็จ
เก่ียวของกับความกาวราว ขาดความไวเน้ือเชื่อใจ ควบคุมมากเกินไป ละทิ้งงานบริหารแบบเจาะบึก ความไม/
คงทีข่ องอารมณ% หยาบคายไมส/ ามารถตดั สนิ ใจได88
สรุป คุณลักษณะของผูนําที่ประสบความสําเร็จไดน้ัน นอกจากจะมีสติปKญญาที่ดี มีมนุษยสัมพันธ%
แลวยังตองสามารถซอ้ื ใจของผตู ามได ดวยความเขาใจ ความเหน็ ใจ เปนตน

87เกษรา ดวงมณ,ี “คณุ ลกั ษณะนกั การเมืองทองถิ่นในความคาดหวังของคณะกรรมการชุมชนในเขตเทศบาลตําบล
แหลมฉบงั จังหวดั ชลบรุ ี”, ป‚ญหาพเิ ศษรฐั ศาสตรมหาบณั ฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยบูรพา), 2546, หนา 28.

88ศิริพงษ%เศาภายน, หลักการบริหารการศึกษา : ทฤษฎีและแนวปฏิบัติ, (กรุงเทพมหานคร : บริษัทบุŸคพอยท%,
2551), หนา 124 - 125.

60

61

บทที่ ๕

แนวคิดเกย่ี วกับการเลือกตั้ง

การเลือกตั้งเปนองค%ประกอบที่สําคัญในการปกครองระบอบประชาธิปไตย เพราะเปนการเปxด
โอกาสใหประชาชนที่ตองการเสนอตวั เขารับใชสว/ นรวมไดสมัครเขารับการเลือก รวมทั้งประชาชนที่ไม/สามารถ
เขาไปใชสทิ ธใิ ชเสยี งในสภา ก็สามารถเลือกตัวบุคคลเขาไปใชสิทธิแทนตนไดตามระบอบประชาธิปไตยนับเปน
การมีส/วนร/วมทางการเมืองของประชาชนท้ังประเทศท่ีสามารถใชสิทธ์ิไดอย/างเสรีภาพการเลือกตั้งเปนการ
แสดงเจตนารมณ%ของประชาชนในการเลอื กผูแทนเขาไปทําหนาที่แทนตน การเลือกต้ังจึงถือว/าเปนหัวใจสําคัญ
ของการปกครองระบอบประชาธิปไตย ท่เี ปดx โอกาสใหประชาชนเขามามีสว/ นรว/ มทางการเมืองการปกครองโดย
มีสิทธิเลือกผูแทนเขาไปกําหนดนโยบายในการบริหารประเทศ จึงเปนการแสดงใหเห็นว/าอํานาจอธิปไตยเปน
ของประชาชนอย/างแทจริง

๕.๑ ความหมายของการเลือกต้ัง

พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายไวว/า “การเลือกต้ังหมายถึง การ
เลือกบุคคลเพ่ือเปนตัวแทนตนกรณีต/างๆ ตามท่ีกฎหมายกําหนด เช/น การเลือกต้ังสมาชิกสภาผูแทนราษฎร
การเลอื กตง้ั สมาชิกสภาเทศบาล เปนตน”89

กระมล ทองธรรมชาติ ใหความหมายไวว/า “การเลือกตั้ง หมายถึง กระบวนการทางการเมืองท่ีเปน
กิจกรรมทางการเมือง ที่แสดงถึงการมีส/วนร/วมทางการเมืองของประชาชนผูเปนเจาของอํานาจอธิปไตย ดวย
การไปใชสิทธิ์ออกเสียงเลือกต้ังผูแทนของตน เพื่อทําหนาที่ในรัฐสภาและในรัฐบาล เปนกลไกแสดงออกซ่ึง
เจตจาํ นงของประชาชน ทเี่ รยี กรองและสนบั สนนุ ใหมกี ารปฏิบตั ิ จัดทาํ หรือละเวนการกระทําอย/างใดอย/างหน่ึง
ในทางการเมอื ง และการตัดสินใจในนโยบายสาธารณะทมี่ ีผลกระทบตอ/ ประชาชน”90

วิสุทธิ์ โพธิแทน ใหความหมายไวว/า “การเลอื กตัง้ หมายถงึ การที่บุคคลไดเลือกบุคคลหน่ึงหรือบุคคล
จํานวนหนึ่งจากหลาย ๆ คน หรือเลือกจากบัญชีรายช่ือผูเขาสมัครรับเลือกต้ังบัญชีหนึ่ง หรือบัญชีจํานวนหน่ึง
จากบญั ชีรายช่ือหลายๆ บัญชี เพ่อื ใหไปกระทาํ การอนั หนง่ึ อนั ใดแทนตน”91

89ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถานพ.ศ.2542,(กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพ%นานมีบุŸคส%
พับลเิ คช่ันส% จํากดั , 2546), หนา 75.

90กระมล ทองธรรมชาต,ิ ระบบการเลือกตั้ง, อางใน เอกสารการสอนชุดวิชา สถาบันและกระบวนทางการเมืองไทย
หนว/ ยที่ 1- 8 พิมพค% รงั้ ท่ี 2, (นนทบุรี : สาํ นักพิมพม% หาวิทยาลยั สโุ ขทัยธรรมาธิราช, 2545), หนา 535.

91วสิ ุทธิ์ โพธิแท/น, ระบบการเลือกตั้ง, อางใน เอกสารการสอนชุดวิชา สถาบันและกระบวนทางการเมืองไทย หน/วย
ที่ 1- 8 พิมพ%ครัง้ ท่ี 2, (นนทบรุ ี : สํานกั พมิ พม% หาวทิ ยาลยั สุโขทยั ธรรมาธริ าช, 2545), หนา 535.

62

เดวิด บัทเลอร (David Butler) ใหความหมายไวว/า “การเลือกตั้งเปนรูปแบบหน่ึงของการมีส/วน
รว/ มทีเ่ ปดx โอกาสใหแกส/ ามญั ชนโดยท่วั ไปและมสี ิทธทิ ี่จะมสี /วนร/วมทั่วๆ ไปในกิจการสาธารณะของการเลือกต้ัง
ครั้งนี้ไดกลายเปนสัญลักษณ%อย/างหน่ึงที่แสดงใหเห็นถึงความเปนพลเมือง โดยการต/อสูแข/งขันในการรณรงค%
เพอื่ ชยั ชนะในการดาํ รงตําแหน/งทางการเมอื ง ใหเกิดความคาดหวงั ท่ีเปนท่พี อใจ”92

พรศักดิ์ ผองแผว ใหความหมายไวว/า “การเลือกตั้งเปนกิจกรรมที่สําคัญย่ิงในกระบวนการทาง
การเมืองและการปกครอง เพราะการเลือกต้ังเปนการแสดงออกซ่ึงเจตจํานงของประชาชนในการปกครอง
ประเทศ เจตจาํ นงดงั กลา/ วปรากฏอย/ูในลกั ษณะของการเรียกรอง (demand)หรือสนับสนุน (support) ต/อการ
ตัดสินใจทัง้ หลายในระบบการเมือง”93

พิมล จรรยนามวัฒน ใหความหมายไวว/า “การเลือกตั้ง หมายถึง การที่ประชาชนมีส/วนร/วม
ทางการเมอื งโดยการออกเสียงลงคะแนนตามความเห็นของตนเองโดยอิสระว/าจะเลือกผูใดเปนผูแทนของตนเขา
ไปใชอํานาจอธิปไตยบริการกิจการของประเทศ ผูที่จะไดรับการเลือกต้ังนั้นจะเปนผูสมัครใจเสนอตัวเขามาให
ประชาชนเลือกและผูที่ไดรับเลือกดวยคะแนนเสียงส/วนใหญ/จะเปนผูที่ไดรับการยอมรับว/าเปนผูแทนของ
ประชาชนทั้งหมด มีสิทธิตามที่ไดรับมอบหมายจากประชาชนใหเขาร/วมเปนคณะบุคคลดําเนินการบริหารและ
ปกครอง”94

สรปุ การเลือกตัง้ (Election) หมายถงึ กิจกรรมทางการเมืองที่ประชาชนผูเปนเจาของอํานาจอธิปไตย
ไดมีส/วนร/วมทางการเมือง (Political Participation) เปนกระบวนการทางประชาธิปไตยแบบทางออม (indirect
democracy) ท่ีเปxดโอกาสใหประชาชนไดเลือกตัวแทนของตนเขามาดํารงตําแหน/งต/างๆ โดยส/วนใหญ/จะหมายถึง
ตําแหน/งทางการเมือง และการเลือกต้ังเปนกระบวนการสรรหาตัวผูปกครองกระบวนการหน่ึง ในรัฐเสรี
ประชาธิปไตย การเลือกตั้งถือเปนกระบวนการแต/งตั้งผูซ่ึงจะเขาไปดํารงตําแหน/งทางการเมือง โดยผูมีสิทธิออก
เสียงลงคะแนน ซึ่งถือว/าเปนองค%กรผูแต/งตั้งแสดงเจตนาออกเสียงลงคะแนนใหแก/ผูสมัครรับเลือกตั้ง คะแนนเสียง
ดังกล/าวจะไดรับการนับและนํามาคํานวณเพ่ือใหไดผลว/าบุคคลใด จะเปนผูไดรับแต/งต้ังใหดํารงตําแหน/งทาง
การเมือง การเลือกต้ังเปนวิธีการหน่ึงในหลายวิธีการในการท่ีจะใหประชาชนเขามามีส/วนร/วมในกระบวนการ
ตดั สนิ ใจทางการเมืองเคียงคู/ไปกับวิธีการอ่ืนๆ เช/น การใหประชาชนมาออกเสียงแสดงประชามติในการตัดสินใจทาง
การเมืองที่สําคัญ เปนตน

วัชรา ไชยสาร ไดใหความหมายการเลือกต้ังไวว/า “เปนกิจกรรมทางการเมืองท่ีประชาชนผูเปน
เจาของอํานาจอธิปไตยไดมีส/วนร/วมทางการเมือง (Political Participation) อันเปนกลไกท่ีแสดงออกซึ่ง
เจตจํานงของประชาชนท่เี รยี กรองหรอื สนบั สนุนใหมีการกระทําหรือละเวนการกระทําอย/างใดอย/างหน่ึงในทาง
การเมอื งหรือการตัดสนิ ใจในนโยบายสาธารณะท่ีจะมีผลกระทบต/อประชาชน โดยประชาชนท่ัวไปเลือกผูแทน
หรือพรรคการเมืองท่ีมีอุดมการณ%นโยบาย และวิสัยทัศน%ท่ีสอดคลองกับตนดวยความคาดหวังว/าผูแทนหรือ

92David Butler and others, Democracy at the Polls,อางใน วัชรา ไชยสาร, ระบบการเลือกตั้งกับการ
เมอื งไทยยุคใหม, (กรุงเทพมหานคร :สาํ นกั พมิ พน% ิตธิ รรม, 2544), หนา 7.

93พรศักด์ิ ผ/องแผว, ขาวสารการเมืองของคนไทย, อางใน วัชรา ไชยสาร, ระบบการเลือกตั้งกับการเมืองไทยยุค
ใหม, อางแลว, หนา 8.

94พิมลจรรย%นามวัฒน% , แนวคิดการการคัดสรรผูนําของรัฐ, อางใน วัชรา ไชยสาร, ระบบการเลือกต้ังกับการ
เมอื งไทยยุคใหม, อางแลว, หนา 9.

63

พรรคการเมืองท่ตี นเลือกใหไปใชอํานาจอธิปไตยแทนตนนั้น จะนําอุดมการณ%และนโยบายไปเปนแนวนโยบาย
ในการบริหารประเทศ และทําหนาที่พิทักษ%ผลประโยชน%ของตนเอง การเลือกต้ังจึงเปนกระบวนการแสวงหา
ทางเลอื กในการเมืองปกครองของประชาชนน่ันเอง”95

สุขมุ นวลสกุล ใหทศั นะวา/ การเลือกต้ังคอื “กระบวนการคัดเลือก หรือสรรหาผูปกครอง โดยสันติวิธี
และตามความเห็นของเสียงสว/ นใหญ/ และการเลอื กต้งั คือ วิธกี ารที่จะใหคนสว/ นใหญ/ไดมีส/วนร/วมหรือมีบทบาท
ในการปกครองประเทศตามระบอบประชาธิปไตยท่ีถือว/า อํานาจอธิปไตยเปนของประชาชน ดังนั้น การ
เลือกตั้งนับว/าเปนหัวใจสําคัญของประชาธิปไตย เพราะผลการเลือกตั้งจะตัดสินว/าบุคคลหรือกลุ/มบุคคลใด
ไดรับความไววางใจจากประชาชนใหเปนผูปกครอง การเลือกตั้งจะแสดงใหเห็นว/าประชาชนผูเปนเจาของ
อํานาจอธิปไตยเลือกจะใชทางสายใดเปนทางออกเพ่ือความสุขของสังคม การใหโอกาสแก/ผูสมัครรับเลือกต้ัง
เผยแพร/นโยบายหรืออุดมการณ%ของตนสู/ประชาชนเปนเร่ืองจําเปน เพ่ือประชาชนจะไดมีโอกาสไดรับทราบ
นโยบายและใชวิจารณญาณเลือกหรือตัดสินว/าสิ่งใดดีหรือเหมาะสมกับสังคมท่ีอาศัยอย/ู หลักประกันในการที่
จะใหโอกาสแก/ผูสมัครหาเสียงไดโดยอิสระและปลอดภัยจึงเปนเร่ืองสําคัญ ถาตองการใหการเลือกตั้งเปน
ประชาธิปไตยอย/างแทจริง รวมท้ังการควบคุมดูแลใหการเลือกตั้งเปนไปอย/างบริสุทธ์ิ ยุติธรรมและอย/ูใน
ขอบเขตของกฎหมาย ประชาชนสามารถใชสทิ ธิไดโดยเสรีตามวิจารณญาณของตนเอง และไม/ตกอย/ูในอิทธิพล
หรืออํานาจเงินของผูสมัครรับเลือกตั้งคนใดคนหน่ึง จะมีส/วนช/วยใหไดผูแทนท่ีดี ซ่ึงจะทําใหระบอบ
ประชาธิปไตยดําเนนิ ไปดวยดแี ละเปนท่ศี รทั ธาของประชาชนดวย”96

สรปุ การเลือกตัง้ หมายถึง รูปแบบหนึง่ ของการมสี /วนร/วม เปนสญั ลกั ษณ%อยา/ งหนึ่งทแ่ี สดงใหเห็นถึง
ความเปนพลเมอื ง ที่เปดx โอกาสใหแก/ประชาชนท่ัวไป มีสทิ ธิทจี่ ะเขาไปมีส/วนรว/ ม ในกจิ กรรมทางการเมือง และ
กจิ กรรมสาธารณะ

๕.๒ ประเภทของการเลอื กตัง้

การเลือกตั้งถือวา/ เปนหวั ใจสาํ คญั ของการปกครองระบอบประชาธิปไตย ท่ีเปxดโอกาสใหประชาชนเขา
มามีส/วนร/วมทางการเมืองการปกครองโดยมีสิทธิเลือกผูแทนเขาไปบริหารประเทศ นักวิชาการจึงไดแบ/ง
ประเภทของการเลอื กตั้งไวดังนี้

คณาจารยภาควิชารัฐศาสตร-รัฐประศาสนศาสตร สถาบัน OPINION ไดกล/าวไวว/า “ในการแบ/ง
ประเภทของการเลือกตั้ง มีการแบ/งไดหลายประเภทขึ้นอยู/กับเกณฑ%ที่นํามาพิจารณาในที่น้ีขอแบ/งออกเปน 2
ประเภท โดยแยกพจิ ารณาจากวธิ กี ารออกเสยี งลงคะแนน คอื

1) การเลือกตั้งทางตรง เปนการเลือกตั้งที่ผูมีสิทธิเลือกต้ังมีการออกเสียงลงคะแนนเลือกผูสมัครรับ
เลือกต้ังโดยตรง กล/าวคือ ไม/ตองมีการเลือกผูใดไปทําหนาท่ีแทน เช/น การเลือกต้ังสมาชิกสภาผูแทนราษฎร
ของไทยในปKจจุบัน

2) การเลือกตั้งทางออม เปนการเลือกตั้งท่ีผูมีสิทธิเลือกตั้งมีการออกเสียงเลือกบุคคลข้ึนเปนตัวแทน
ช้ันหน่ึงก/อน เพ่ือใหผูแทนนี้ไปออกเสียงลงคะแนนเลือกผูสมัครรับเลือกตั้งอีกครั้งหน่ึง ในการเลือกต้ัง

95วัชรา ไชยสาร, ระบบการเลอื กต้งั กับการเมอื งไทยยคุ ใหม, (กรงุ เทพมหานคร : นติ ิธรรม, 2544), หนา 10-11.
96สุขุม นวลสกุล, ประชาธิปไตย THAI THAI, (กรงุ เทพมหานคร : เออ้ื อาทร, 2540), หนา 67.

64

สมาชิกสภาผแู ทนราษฎรของไทยทใ่ี ชการเลอื กตัง้ ทางออมมเี พียงคร้ังเดียวเทา/ นั้นคอื การเลือกตั้งท่ัวไปคร้ังแรก
เม่ือวันท่ี 15 พฤศจิกายน พ.ศ.2476 โดยราษฎรผูมีสิทธิเลือกต้ังจะทําการเลือกผูแทนตําบลก/อน เพ่ือให
ผูแทนตําบลไปทําการเลือกผูแทนราษฎรใน แตล/ ะจังหวัดคร้งั หน่ึง

การเลือกต้ัง เปนกิจกรรมทางการเมืองที่สําคัญของระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตยเปนวิธีการ
คัดเลือกบุคคลโดยการลงคะแนนเสียงเพื่อใหไดผูแทนของปวงชนไปทําหนาที่ในรัฐสภาหรือใชอํานาจอธิปไตย
แทนตน ประโยชนข% องการเลือกต้งั มีดังน้ี

1) ใหประชาชนมีสว/ นรว/ มในการปกครอง
2) ไดเปล่ยี นแปลงอาํ นาจทางการเมอื งโดยสนั ติวธิ ี
3) ไดตวั แทนของประชาชนไปทําหนาที่รักษาผลประโยชน%และพัฒนาความเจริญกาวหนาใหแก/สังคม
ประเทศชาติ”97

สรุป ประเภทของการเลือกต้ัง แบ/งไดหลายประเภทข้ึนอยู/กับเกณฑ%ที่จะนํามาพิจารณา เช/น
พิจารณาจากวิธีการออกเสียงลงคะแนน จะแบ/งออกเปน 2 ประเภท คือ การเลือกต้ังทางตรง เปนการ
เลือกต้ังที่ผูมีสิทธิเลือกต้ังมีการออกเสียงลงคะแนนเลือกผูสมัครรับเลือกตั้งโดยตรง และ การเลือกตั้งทางออม
เปนการเลอื กตัง้ ทีผ่ มู สี ทิ ธเิ ลอื กต้งั มีการออกเสียงเลือกบุคคลข้ึนเปนตัวแทนชั้นหน่ึงก/อน เพื่อใหผูแทนน้ีไปออก
เสยี งลงคะแนนเลอื กผูสมัครรบั เลือกต้ังอกี คร้งั หน่งึ

๕.๓ ความสาํ คญั ของการเลือกตงั้

การเลือกต้ัง มีความสําคัญในทางการเมืองอย/างยิ่งถือเปนกลไกการใชอํานาจอธิปไตยหรือการมีส/วน
ร/วมทางการเมือง (Political Participation) ของประชาชนผูเปนเจาของอํานาจอธิปไตยโดยการไปใชสิทธิ
เลือกตัง้ ผแู ทนทมี่ ีนโยบายตรงกบั ความตองการของตนเอง ใหไปใชอํานาจอธิปไตยแทนตนดวยความชอบธรรม
เพ่ือลดภาวะความตึงเครียด ขจดั ความขัดแยง หรือการสืบต/ออํานาจและเปนกลไกที่จะควบคุมใหผูแทนที่ดํารง
ตําแหน/งจากการเลือกตั้งตระหนักอยู/เสมอว/าตองมีความรับผิดชอบต/อประชาชน เพราะประชาชนเปนผู
กําหนดอนาคตของการเมืองของตนดวยการเลอื กหรือไม/เลือกตนกลับมาทําหนาท่ีผูแทนอีก ดังน้ัน การเลือกต้ัง
จงึ มีผลต/อการพัฒนาเลอื กนโยบายสาธารณะ เลอื กระบบเศรษฐกิจ ซึ่งปKจจัยต/างๆ เหล/านี้จะเอ้ือต/อการธํารงไว
และบูรณาการทางการเมืองที่พึงปรารถนา และส/งเสริมใหประชาชนมีส/วนร/วมทางการเมืองในระบบ
ประชาธปิ ไตยมากข้นึ

วัชรา ไชยสาร ไดกล/าวไวว/า “การเลือกต้ังมี ความสําคัญต/อการปกครองในระบอบประชาธิปไตย
ดังน้ี

1) การเลือกต้ังเปนกระบวนการทางการเมืองอย/างหน่ึงซึ่งเปนการแสดงออกถึงการเขาไปมีส/วนร/วมทางการ
เมอื งการปกครองของประชาชน ผเู ปนเจาของอธิปไตย โดยการไปใชสิทธิออกเสียงเลือกผูสมัครรับเลือกต้ังเปนตัวแทน
ของตน เพ่ือทําหนาที่ในรัฐสภาและคณะรัฐบาลเปนการระดมประชาชนเขาสู/ระบอบการปกครอง เพ่ือสรางความชอบ
ธรรมใหกับรูปแบบการปกครองและตวั ผูปกครอง

97คณาจารยภ% าควิชารัฐศาสตร%–รัฐประศาสนศาสตร% สถาบัน OPINION, คูมือรัฐศาสตร–รัฐประศาสนศาสตร, อาง
แลว, หนา 68.

65

2) การเลือกตั้งเปนการเช่ือมโยงเจตจํานงของประชาชนเขากับนโยบายสาธารณะเปนกระบวนการ
กล/อมเกลาทางการเมืองท่ีสําคัญ เปxดโอกาสใหองค%กรทางการเมืองต/างๆ ไดเขาไปกระตุนใหประชาชนไปใช
สทิ ธเิ ลอื กแนวนโยบายและทางออกใหกับสงั คม

3) การเลือกต้ังเปนวิธีการอย/างหน่ึงในการเลือกสรรผูปกครอง เขามาทําหนาที่ในการปกครองประเทศ
เปนการสืบทอดอํานาจทางการเมืองโดยสันติวิธี เปนการลดความตึงเครียดทางการเมืองและสังคม ก/อใหเกิด
บูรณาการของชาติ เปนตน”98

ณัฐกร วิทิตานนท และ ธรี ะวฒั น ปาระมี กล/าวถึง การเลือกต้ังว/า เปนกลไกการใชอํานาจอธิปไตยหรือ
การมีส/วนร/วมทางการเมือง (Political Participation) ของประชาชนผูเปนเจาของอํานาจอธิปไตย โดยการไปใช
สิทธิเลือกตั้งเลือกผูแทนที่มีนโยบายตรงกับความตองการของตนเอง ใหไปใชอํานาจอธิปไตยแทนตนดวย
ความชอบธรรม เพื่อลดภาวะความตึงเครียด ขจัดความขัดแยง หรือการสืบต/ออํานาจและเปนกลไกท่ีจะควบคุมให
ผูแทนท่ดี าํ รงตําแหน/งจากการเลือกตงั้ ใหตระหนักอยู/เสมอว/าตองมีความรับผิดชอบต/อประชาชน เพราะประชาชน
เปนผูกําหนดอนาคตทางการเมืองของตน ดวยการเลือกหรือไม/เลือกตนกลับมาทําหนาท่ีผูแทนอีก ดังน้ัน การ
เลือกต้ังจึงมีผลต/อการพัฒนาทางการเมือง โดยประชาชนจะสํานึกถึงความจําเปนในการปฏิบัติหนาท่ีพลเมืองซ่ึง
ตองมีส/วนร/วมในการเลือกผแู ทนเลือกรฐั บาล เลอื กรปู แบบและวธิ กี ารดําเนินการปกครอง เลือกนโยบายสาธารณะ
เลือกระบบเศรษฐกิจ ซึ่งปKจจัยต/างๆเหล/านี้จะเอ้ือต/อการธํารงไวและบูรณาการทางการเมืองที่พึงปรารถนา และ
ส/งเสรมิ ใหประชาชนมีส/วนรว/ มทางการเมืองในระบอบประชาธปิ ไตยมากขน้ึ

ดังนั้น เพื่อใหการเลือกต้ังเปนไปตามเจตนารมณ%ของประชาชนและบรรลุวัตถุประสงค%ของแต/ละ
ประเทศ จึงตองพัฒนาปรับปรุงหรือปฏิรูประบบและกระบวนการการเลือกตั้งใหสอดคลองกับสภาพแวดลอม
ทางการเมือง สงั คมและเศรษฐกิจในปKจจุบัน99

เชาวนะ ไตรมาศ กล/าวว/า การเลือกต้ังเปนกลไกการใชอํานาจอธิปไตยหรือการมีส/วนร/วมทางการ
เมืองของประชาชนผูเปนเจาของอํานาจอธิปไตยโดยการไปใชสิทธิเลือกตั้งผูแทนที่มีนโยบายตรงกับความ
ตองการของตัวเองใหไปใชอํานาจอธิปไตยแทนตนเองดวยความชอบธรรมเพื่อลดความตึงเครียดขจัดความ
ขดั แยงหรอื สืบทอดอาํ นาจและเปนกลไกท่คี วบคมุ ใหผูแทนทดี่ ํารงตําแหนง/ จากการเลือกต้ังตระหนักอยู/เสมอว/า
ตองมคี วามรบั ผดิ ชอบต/อประชาชนเพราะประชาชนเปนผูกําหนดอนาคตทางการเมืองของตนดวยการเลือกตั้ง
หรือไม/เลือกตนกลับมาทําหนาท่ีผูแทนอีกต/อไป ดังน้ัน การเลือกตั้งถือเปนเคร่ืองมือสําคัญของการเมืองใน
ระบอบประชาธิปไตยเน่ืองจากการเลือกต้ังมีหนาท่ีและมีผลกระทบต/อระบบการเมืองหลายประการ
นอกเหนือจากการเปนชอ/ งทางในการเขาสู/อาํ นาจของผูปกครองดังนี้

2) การเลือกต้ังช/วยสรางความชอบธรรมทางการเมืองในการหาทางออกใหกับการตัดสินใจในทางเลือก
เก่ียวกับชะตากรรมของประเทศและประชาชนในกรณีท่ีรัฐบาลเกิดความผิดพลาดในการตัดสินใจเร่ืองสําคัญของ
ประเทศหรือดําเนินนโยบายในการบริหารประเทศหรือกรณีเรื่องสําคัญท่ีชะตากรรมของประเทศชาติและประชาชน
ตกอยูใ/ นหวงอันตรายไม/สามารถสรางฉันทามตใิ นการกําหนดทางเลอื กไดโดยรฐั บาลโดยลําพังจึงจําเปนตองอาศัยการ
อางอิงการเมืองของประชาชนเปนเคร่ืองตัดสินใจการตกลงใจแทนรัฐบาลและรัฐบาลขาดความเชื่อม่ันในความชอบ
ธรรมทางอํานาจการเลือกต้ังหรือเปนการถ/ายโอนภาระความรับผิดชอบและอํานาจการตัดสินใจไปใหกับประชาชน
โดยตรง

98วัชรา ไชยสาร, ระบบการเลอื กตั้งกับการเมืองไทยยคุ ใหม, อางแลว, หนา 10 – 11.
99ณฐั กร วทิ ิตานนท% และ ธรี ะวัฒน% ปาระมี, คูมอื การเลือกต้งั ทองถิ่นไทย, อางแลว, หนา 63.

66

3) การเลือกตัง้ ชว/ ยนําร/องทิศทางการเมืองชว/ ยสรางความสอดคลองในการเปลี่ยนแปลงใหวิวัฒนาการ
ทางการเมืองการปกครองเนอ่ื งมาจากการเลอื กต้งั เปนกจิ กรรมทางการเมืองที่เชื่อมโยงการผลึกปฏิสัมพันธ%ร/วม
ระหว/างประชาชนกับผูปกครองโดยประชาชนเปนฝ9ายท่ีไดรับโอกาสในการริเริ่มสรางสรรค%แนวทางใหม/ๆใน
การตอบสนองความตองการของประชาชนไม/ว/าในเร่ืองมาตรการนโยบายหรือบุคลากรทางการเมืองที่ผ/านการ
คัดสรรจากกระบวนการแข/งขันทท่ี าํ ใหเกิดการผลิตซา้ํ ซึง่ ผลผลิตใหม/ๆการเมืองท่ีแตกต/างไปจากเดิมโดยเฉพาะ
การกอ/ ตัวขององคก% รอํานาจทางการเมืองไม/ว/าฝ9ายนิติบัญญัติหรือฝ9ายบริหารและ/หรือฝ9ายรัฐบาลกับฝ9ายคาน
กต็ ามซึง่ ยอ/ มจะสง/ อทิ ธพิ ลต/อการเปล่ยี นแปลงทิศทางการเมอื ง

4) การเลือกต้ังช/วยสรางอิทธิพลและความสําคัญทางการเมืองของประชาชนการเลือกต้ังเปนการใช
อํานาจทางการเมืองโดยตรงของประชาชนซึ่งจะส/งอิทธิพลต/อการไดมาซ่ึงอํานาจทางการเมืองของผูปกครอง
การเลอื กต้ังทว่ั ไปจงึ เปนการใชอทิ ธิพลทางการเมืองของประชาชนส/วนใหญ/จํากัดควบคุมและสลายการควบคุม
อิทธิพลสูงสุดทางการเมืองขององค%กรอํานาจและกลุ/มผูกขาดเฉพาะกล/ุมเพ่ือใหกระบวนการแข/งขันเขาสู/
อํานาจทางการเมอื งผูปกครองสมั พันธ%สอดคลองกับความตองการและความรบั ผิดชอบตอ/ ประชาชนส/วนใหญ/

5) การเลือกตั้งช/วยสรางสันติภาพในการต/อสูแข/งขันทางการเมืองการเลือกต้ังเปนกลไกช/วยจัด
ระเบียบการต/อสูทางการเมืองใหอยู/ในกรอบของกฎเกณฑ%กติกาแทนการใชกําลังรุนแรงกํากับการแข/งขันทาง
อํานาจใหอยู/ในครรลองของสนั ตวิ ธิ ที ก่ี ลุม/ อํานาจฝ9ายต/างๆใหการยอมรับร/วมกันไดท้ังในการเขาสู/อํานาจการใช
อาํ นาจและการพนจากอํานาจ

6) การเลือกตง้ั ชว/ ยใหประชาชนไดคดั สรรกลั่นกรองผแู ทนและผูปกครองที่ตองการเลือกต้ังเปxดโอกาส
ทางการเมืองใหแก/ประชาชนในการพิจารณาตัดสินใจเปลี่ยนแปลงและคัดสรรผูแทนหรือผูปกครองใหม/ให
สนองตอบตามความตองการท่ีเปล่ียนแปลงใหม/ๆไดรวมทั้งกระตุนใหเกิดบรรยากาศการแข/งขันทางอํานาจใน
ระหวา/ งกล/ุมอํานาจและผปู กครองซึง่ จะส/งผลใหประชาชนไดรบั โอกาสในการเลือกผูปกครองและผูปกครองเอง
กจ็ ะแข/งขันกันสนองตอบตามความตองการของประชาชนมากยิง่ ขน้ึ

7) การเลือกตัง้ ส.ส. ประชาชนจะไดท้งั ผูแทนทําหนาทน่ี ิติบญั ญัติและบรหิ ารพรอมกัน100

สุพล ดวยต้ังใจ ไดกล/าวถึงการเลือกตั้งว/า เปนทั้งสิทธิและหนาที่ของพลเมืองที่สําคัญยิ่งใน
กระบวนการทางการเมืองและการปกครองในระบอบประชาธิปไตย เพราะการเลือกตั้งเปนการแสดงออกซึ่ง
ความตองการของประชาชนท่ีจะสนับสนุนหรือคัดคานการตัดสินใจของผูนําในระบบการเมือง การเลือกต้ังถือ
เปนการมีสว/ นรว/ มทางการเมืองที่สําคัญอีกรูปแบบหน่ึง ไม/ว/าประเทศท่ีปกครองโดยระบอบประชาธิปไตยหรือ
ระบอบเผด็จการ รัฐบาลมักจะอางว/าประเทศของตนไดมีการเปxดโอกาสใหประชาชนไดมีส/วนร/วมในการ
ปกครองประเทศดวยการมีสิทธิออกเสียงเลือกต้ัง จะเห็นไดว/า ความสําคัญของการเลือกต้ังนั้นตองมีการออก
เสยี งเลอื กต้งั อนั เปนสิทธขิ ั้นพ้นื ฐานของมนุษย% ดังปรากฏในปฏญิ ญาสากลว/าดวยสิทธมิ นุษยชน ขอ 21(1) ว/า

เจตจาํ นงของประชาชนเปนมูลฐานแห/งอํานาจรัฐบาลของผูปกครอง เจตจํานงดังกล/าวตองแสดงออก
โดยการเลือกตั้งอันสุจริต ซึ่งจัดขึ้นเปนคร้ังคราวตามกําหนดเวลา ดวยการลงคะแนนเสียงอย/างทั่วถึง โดยถือ
หลักคนละหนึ่งเสียงเท/านั้น โดยกระทําเปนการลับดวยวิธีการต/างๆ เพื่อท่ีจะประกันใหการลงคะแนนเสียง
เลือกตั้งเปนไปโดยเสรนี อกจากนใ้ี นวถิ ที างทางการเมืองการเลือกต้งั ยังมีความสําคญั ดังต/อไปนี้

1) เปนวิธีการที่ทําใหประชาชนไดเขาไปมีส/วนร/วมในการปกครองตนเองตามหลักการประชาธิปไตย
โดยประชาชนใชตัวแทนของตนทไ่ี ดมาจากการเลอื กตง้ั น้นั ไปทาํ หนาท่ีแทนตน

100เชาวนะ ไตรมาศ,ขอมลู พืน้ ฐาน 66 ปv ประชาธิปไตยไทย, (กรุงเทพมหานคร : บริษัทสุขุมและบุตร จํากัด, 2542),
หนา 15 – 17.

67

2) เปนวิธีการที่ใชเปล่ียนอํานาจทางการเมืองการปกครองท่ีทันสมัยและเปนไปอย/างสันติวิธี ซึ่งแตกต/าง
จากมนุษยใ% นสมยั โบราณท่ีใชกําลังใชอาวุธเขาต/อสูกัน เพอ่ื แก/งแย/งอาํ นาจทางการปกครอง

3) ปอo งกันไม/ใหเกดิ การปฏิวัตริ ฐั ประหาร เมื่อรัฐบาลไม/สามารถบริหารประเทศหรือแกไขปKญหาต/างๆ
ใหลุล/วงไปไดก็จะคืนอํานาจแก/ประชาชน ดวยการยุบสภาผูแทนราษฎรเพื่อจัดการเลือกตั้งใหม/ใหประชาชน
ตัดสินใจวา/ สมควรจะเลือกใครเปนผบู รหิ ารประเทศต/อไป

4) เปนวิธีการทจี่ ะทําใหเกิดการหมุนเวียนเปล่ียนอํานาจเพ่ือเปxดโอกาสใหบุคคลอื่นหรือกลุ/มอ่ืนไดเขามา
ใชอํานาจบริหารประเทศ ทําใหประชาชนไดมีโอกาสเปล่ียนตัวสมาชิกสภาผูแทนราษฎร เปลี่ยนรัฐบาลเมื่อไม/
พอใจการทํางานของรัฐบาลเดิม เปนวิธีการสรางความถูกตองและอํานาจใหกับความชอบธรรมในการใชอํานาจ
ทางการเมอื งใหกับบุคคลทจี่ ะมาทําหนาที่เปนคณะรฐั บาล101

๕.๔ หลกั เกณฑเก่ยี วกับการเลือกตง้ั

การเลือกตั้งจะมีคุณค/าสมควรแก/การยกย/องว/าไดดําเนินไปตามครรลองของระบอบ
ประชาธิปไตย และถือว/าเปนฐานที่มาของความชอบธรรมในอํานาจของรัฐบาลและผูปกครองจะตองดําเนินไป
ตามหลักเกณฑท% ี่ไดรับการยอมรบั เปนสากลซง่ึ นักวิชาการไดใหหลกั เกณฑ%ในการเลือกตง้ั ดงั นี้

สาธิต ปhตุเตชะ ไดกล/าวไวว/า หลักเกณฑ%เก่ียวกับการเลือกตั้งในระบอบประชาธิปไตย ควรมี
หลกั เกณฑด% ังน้ี

1) หลักความเปนอิสระแห/งการเลือกตั้ง หมายความว/า การเลือกต้ังตองกระทําโดยเสรีไม/มีการบังคับกดขี่
จางวานหรือใชอิทธิพลใดๆ ซึ่งหมายความว/า เปนหนาท่ีของรัฐท่ีจะคอยเฝoาดูและดําเนินการใหการเลือกต้ังเปนไป
โดยเสรี ปราศจากการบีบบังคับข/มขู/ดวยประการใดๆ ไม/ว/าการใชอามิสสินจาง หรือใชอิทธิพลบีบบังคับ รัฐเองก็
ตองไม/กดข่ี จางวาน หรือใชอิทธิพลบังคับใหราษฎรไปเลือกตั้ง การเลือกตั้งที่ปราศจากอิสระ ผูปกครองจะอางว/า
ตนมอี ํานาจโดยชอบธรรมไม/ได

2) หลักการเลือกตั้งตามกําหนดเวลา (Periodic Election) หมายความว/า เม่ือเลือกต้ังไปแลวก็ตอง
เลือกใหม/อีก โดยกาํ หนดระยะเวลาแน/นอน เช/น 3 ปw หรือ 5 ปw เพือ่ ใหประชาชนมีโอกาสตรวจสอบการปฏิบัติ
หนาที่ของผูแทนราษฎรว/าปฏิบัติตามเจตนารมณ%ของประชาชนหรือไม/เพ่ือใหประชาชนมีโอกาสเปลี่ยนแปลง
ตัวผูแทนราษฎรคนเดมิ หรอื เลอื กผูสมัครรับเลือกต้ังคนใหมแ/ ละเพื่อใหประชาชนสามารถควบคุมผูแทนของตน
ได

3) หลักการเลือกตั้งอย/างแทจริง (Genuine Election) หมายถึง การเลือกต้ังที่บริสุทธิ์เปนไปตามตัว
บทกฎหมาย ปราศจากการครอบงําและเล/ห%กลทางการเมือง ปราศจากการใชอิทธิพลทางการเมืองทาง
เศรษฐกจิ และสถานภาพทางสงั คม วิธที จ่ี ะทําใหการเลือกตั้งเปนการเลือกต้งั อย/างแทจริง คือ

3.1) จัดใหราษฎรจัดการเลือกต้ังของตัวเองใหมากท่ีสุด โดยการใหราษฎรมีส/วนร/วมในการ
เลอื กต้งั เชน/ เปนกรรมการตรวจนบั คะแนน เปนตน

3.2) จดั ใหมวี ิธีการคัดคานการเลอื กต้งั

101สพุ ลดวยตั้งใจ,พระราชบัญญตั ิแผนการศกึ ษาแหงชาติ พ.ศ.2542 ฉบับปฏิรูปการศึกษา, (กรุงเทพมหานคร :
บรษิ ัท Science Center, 2542),หนา 5.

68

4) หลักการออกเสียงท่ัวไป (universal suffrage) หมายถึง การใหสิทธิเลือกตั้งแก/ประชาชนท่ัวไป
โดยไม/มีการกีดกันหรือจํากัดสิทธิบุคคลหน่ึงบุคคลใดเปนพิเศษ เน่ืองจาก เพศ ผิว สถานภาพทางเศรษฐกิจ
สงั คม ตราบใดที่ประชาชนผูน้ันไม/ขาดคุณสมบัติการมีคุณสมบัติเปนผูมีสิทธิเลือกต้ังมักจะคํานึงถึงคุณสมบัติที่
สาํ คัญ 7 ประการ คือ

4.1) อายุ ประเทศตา/ งๆ มกั จะกําหนดอายุข้นั ตา่ํ ของการมีสิทธิเลือกต้ังไว 18 ปw หรือ 20 ปw
เปนตน

4.2) ความเปนพลเมือง หมายถึง การเปนสมาชิกรัฐหน่ึงๆ และเปนสมาชิกนั้นนํามาซึ่งสิทธิ
และหนาทีท่ างการเมอื ง

4.3) การมีถ่นิ ทอ่ี ย/ู หมายถึง การกาํ หนดระยะเวลาข้ันตาํ่ ในการมีถนิ่ ที่อย/ู ภายในเขตเลอื กตง้ั
4.4) การรหู นงั สือ เงื่อนไขนไ้ี มเ/ ปนท่ียอมรบั กนั ท่ัวไป
4.5) คุณสมบัติเก่ียวกับความประพฤติ หมายถึง การจํากัดสิทธิบุคคลบางประเภทที่มีความ
ประพฤติเสื่อมเสียอย/างรายแรงจนถูกศาลตัดสนิ ลงโทษ หรอื ตดั สทิ ธิ์ในการเลอื กตั้ง
4.6) คณุ สมบตั ิเกีย่ วกบั สภาพความสมบรู ณข% องจิตใจ ประเทศต/างๆ มักจะไม/ใหสิทธิเลือกต้ัง
แกบ/ ุคคลทีม่ ีความเจ็บป9วยทางจิตใจ เช/น คนวิกลจริตจิตไมส/ มประกอบ เปนตน
4.7) คุณสมบัติเกี่ยวกับสถานภาพทางสังคมบางประการ เช/น นักพรต นักบวช ซึ่งสังคมถือ
วา/ ไม/ควรมีสว/ นร/วมทางการเมอื ง เพราะจะไมเ/ ปนผลดีตอ/ สถานภาพของตวั เขาเอง
5) หลักการเลือกตั้งอย/างเสมอภาค (equal suffrage) หมายถึง การมีสิทธิในการเลือกต้ังของ
ประชาชน มคี วามสาํ คญั และไดรับการยอมรบั โดยเท/าเทยี มกัน ไมว/ /าผูเลือกตัง้ จะมีสถานภาพทางเศรษฐกิจและ
สงั คมอย/างไร หลกั การท่ใี ชเปนมาตรการในการใหความเสมอภาคคือ การใชผูมีสิทธิออกเสียงเลือกต้ังคนหน่ึงๆ
มีคะแนนเสียงเพยี งหนึ่งคะแนน (one man one vote) และคะแนนเสยี งทุกคะแนนมคี วามสําคญั เท/าเทยี มกนั
6) หลักการลงคะแนนเสียงลับ (secret vote) หมายถึง การออกเสียงเลือกต้ังของประชาชนเปนเอก
สิทธิ์ของผูเลือกต้ังโดยเด็ดขาด เอกสิทธิ์นี้จะไดรับการพิทักษ%ปกปoองโดยการออกเสียงลับ โดยผูออกเสียงไม/
จําเปนตองบอกผูอ่ืนว/าตนเลือกใคร ซ่ึงจะกระทําโดยวิธีใหเอาบัตรลงคะแนนผนึกในซองแลวมอบใหกรรมการ
ตรวจคะแนนหรอื ใสใ/ นหบี บตั รเลือกตง้ั เอง
7) หลักการวิธีการลงคะแนนเสียงอิสระอย/างอื่น (free voting procedure) หมายถึงการท่ีจะไม/ใช
วิธีการลงคะแนนเสยี งโดยลบั ดงั กลา/ ว แลวก็ตองใชวิธกี ารลงคะแนนเสยี งอยา/ งอิสระอย/างอ่ืน102

สรุป การเลือกต้ัง มีความสําคัญในทางการเมืองอย/างยิ่งถือเปนกลไกการใชอํานาจอธิปไตยหรือการมี
ส/วนร/วมทางการเมือง (Political Participation)) ของประชาชนผูเปนเจาของอํานาจอธิปไตย โดยการไปใชสิทธิ
เลอื กตง้ั ผแู ทนที่มนี โยบายตรงกับความตองการของตนเอง ใหไปใชอาํ นาจอธิปไตยแทนตนดวยความชอบธรรม

บุญศรี มวี งษอุโฆษ ไดกลา/ วถึงหลกั เกณฑใ% นการเลอื กตง้ั ประกอบดวย
1) หลกั อสิ ระแหง/ การเลือกต้งั คอื ผูเลือกตงั้ มีอสิ ระปราศจากอทิ ธพิ ลข/มขู/

102สาธิต ปxตุเตชะ, “ปKจจัยท่ีมีผลต/อการเลือกตั้งสมาชิกสภาผูแทนราษฎรเขต 1 จังหวัดระยอง”, ภาคนิพนธรัฐ
ประศาสนศาสตรมหาบณั ฑิต, (บัณฑติ วิทยาลยั : มหาวทิ ยาลัยบรู พา), 2542, หนา 7– 9.

69

2) หลักการเลือกต้ังตามกําหนดระยะเวลา คือ ผูที่ไดรับเลือกเขามาทําหนาท่ีบริหารประเทศจะอย/ูใน
อาํ นาจในระยะเวลาทกี่ าํ หนดไว เมือ่ ครบกาํ หนดก็พนตาํ แหนง/ ไปแลวมกี ารเลอื กตั้งใหม/

3) หลักการเลอื กตัง้ อยา/ งแทจรงิ หมายถงึ การจัดการเลอื กต้งั ท่ีบริสทุ ธ์ิ ยุตธิ รรม
4) หลกั การออกเสยี งโดยทั่วไป ไมม/ ีการกักกันหรือจํากัดสทิ ธิบุคคลใดหรือกล/มุ ใดเปนพเิ ศษ
5) หลักการเลอื กต้ังอย/างเสมอภาค ผมู สี ิทธิเลอื กตงั้ ทุกคนมีคะแนนเสียงทม่ี ีนํ้าหนักเทา/ กนั
6) หลกั การลงคะแนนเสยี งลบั เปนการใหเสถียรภาพท่ีจะลงคะแนนโดยไม/จําเปนตองบอกผูอื่นว/า
เลือกใคร
7) หลักการกําหนดอายุขั้นต่ํา การกําหนดอายุข้ันต่ําไวก็ดวยเหตุผลที่ว/า การใหผูมีอายุต่ํากว/าท่ี
กําหนดไปใชสทิ ธิ์เลอื กต้ังก็อาจจะขาดความรู ความเขาใจ และประสบการณ%ทางการเมือง ซึ่งอาจจะทําใหการ
วินิจฉัยขาดเหตผุ ล
8) หลักความเปนพลเมอื ง เกือบทกุ ประเทศจะสงวนสทิ ธิ์การเลือกต้งั ไวแก/พลเมืองของตน103

สรุป หลักของการเลือกต้ัง คือ บุคคลที่มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้งเปนบุคคลทั่วไปท่ีอายุเขาตามเกณฑ%ที่
กฎหมายกําหนดมีการกําหนดการเลือกตั้งแต/ละครั้งและสามารถเขาไปเลือกต้ังในคูหาเลือกตั้ง และไม/จําเปน
จะตองบอกใหคนอื่นทราบว/าตัวเองเลือกต้ังใคร ผูท่ีเลือกตั้งทุกคนมีสิทธิในการออกเสียงไดเพียง 1 เสียงเท/ากัน
และตองมกี ารดูแลการเลือกต้งั ไม/ใหมีการทุจริต

๕.๕ แนวทางแกไขเกย่ี วกบั ปญ‚ หาการเลอื กตั้ง

สํานักนายกรฐั มนตรีไดกล/าวถงึ แนวทางแกไขเกย่ี วกับปKญหาการเลือกต้งั โดยวิธีการ ดังนี้ ใหมีการสนธิ
กําลังระหว/างทหาร ตํารวจ พลเรือนและอาสาสมัครดานความปลอดภัยเพื่อใหการคุมครองประชาชนและ
เจาหนาที่จัดการเลือกต้ังขอรับการสนับสนุนดานบุคลากรและสถานที่จากหน/วยงานของรัฐในการจัดการ
เลือกตั้งตลอดจนใหส/วนราชการ รัฐวิสาหกิจและทองถิ่นสนับสนุนเก่ียวกับสถานที่ปxดประกาศและสถานท่ีปxด
แผ/นปoายเกี่ยวกับการเลือกต้ังสถานที่สําหรับใหผูสมัครและพรรคการเมืองใชในการโฆษณาหาเสียงและ
ออกอากาศทางวทิ ยุกระจายเสยี งและวิทยโุ ทรทัศนข% องรฐั สาํ หรับผูสมคั รและพรรคการเมืองใหเพียงพอและเท/า
เทียมกัน และใหคณะรัฐมนตรีขาราชการ พนักงาน ลูกจางของรัฐ รัฐวิสาหกิจวางตัวเปนกลางทางการเมือง
ฯลฯ

อํานาจหนาที่ภายใตกรอบนโยบายท่ีรัฐบาลไดรับการรองขอจาก กกต. ดังนี้ 1) กําหนดนโยบายและวาง
แผนการดําเนนิ การตามวาระแห/งชาติว/าดวยการรณรงค%และแกไขปKญหาการซื้อสิทธิขายเสียง 2) ส/งเสริมการเรียนรู
ประชาธิปไตยใหกับประชาชนทุกภาคส/วนและรณรงค%ใหการเลือกตั้งปราศจากการซ้ือสิทธิขายเสียงและต้ังอยู/บน
พ้ืนฐานของความสุจริตเท่ียงธรรมและความสมานฉันท% 3) สรางความรูความเขาใจ ค/านิยมและจิตสํานึกที่ดีให
ประชาชนและทําใหตระหนักถึงผลกระทบอันจะเกิดจากการซ้ือสิทธิขายเสียงและมีส/วนร/วมในการรณรงค%แกไข
ปKญหาการซื้อสิทธิขายเสียง 4) ส/งเสริมใหขาราชการและพนักงานของรัฐวางตัวเปนกลาง 5) ประเมินผลและ
ติดตามผลการดําเนินงานและใหรายงานปKญหาและอุปสรรคต/อคณะรัฐมนตรี 6) ใหส/วนราชการ รัฐวิสาหกิจ และ
หน/วยงานของรัฐสนับสนุนการดําเนินงานของคณะกรรมการอย/างเต็มความสามารถและรวดเร็วเพื่อใหการ
ดําเนินงานดังกล/าวบรรลุเปoาหมาย และ 7) แต/งตั้งที่ปรึกษา คณะอนุกรรมการและคณะทํางานเพื่อช/วยเหลือการ

103บญุ ศรี มวี งษอ% ุโฆษ, กฎหมายรัฐธรรมนญู , (กรุงเทพมหานคร : มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร%, 2551), หนา 21 - 29.

70

ปฏิบัติงาน ตามที่เห็นสมควรพรอมกันน้ีที่ประชุมไดมีการกําหนดกรอบยุทธศาสตร%ในการรณรงค%และแกไขปKญหา
การซอื้ สิทธิขายเสียงเพ่ือสนับสนุน กกต. ซ่งึ มี 2 ยุทธศาสตร% 6 แนวทางดังนี้

ยทุ ธศาสตรท่ี 1 สง/ เสริมและสนับสนุนการรณรงค%และประชาสมั พนั ธ%การเลอื กตงั้ มี 4 แนวทางคอื
แนวทางที่ 1. การนอมนําพระบรมราโชวาท ของพระบาทสมเด็จพระเจาอย/ูหัวในพิธีเปxดงาน

ชุมนุมลูกเสือแห/งชาติ ณ ค/ายลูกเสือวชิราวุธ จังหวัดชลบุรีเม่ือวันท่ี 11 ธันวาคม 2512 มาเปนแนวทางใน
การดําเนินงานคือ “...ในบานเมืองน้ันมีท้ังคนดีและคนไม/ดี ไม/มีใครจะทําใหคนทุกคนเปนคนดีไดทั้งหมดการ
ทําใหบานเมอื งมีความปรกตสิ ขุ เรยี บรอย จงึ มิใช/การทําใหทุกคนเปนคนดีหากแต/อย/ูท่ีการส/งเสริมคนดี ใหคนดี
ไดปกครองบานเมอื งและควบคุมคนไมด/ ีไม/ใหมีอํานาจ ไมใ/ หกอ/ ความเดอื ดรอนว/นุ วายได...”

แนวทางท่ี 2. การใหความรทู างการเมอื งการปกครองระบอบประชาธิปไตยแกป/ ระชาชน
แนวทางที่ 3 การส/งเสรมิ ใหประชาชนไปใชสทิ ธลิ งคะแนนเสียงเลอื กต้ัง
แนวทางที่ 4 การส/งเสรมิ ใหประชาชนเลอื กคนดแี ละคนเก/งเขามาบริหารประเทศ

ยุทธศาสตรท่ี 2 การส/งเสริมและสนับสนุนการรณรงค%และแกไขปKญหาการซื้อสิทธิขายเสียงมี 2
แนวทางคอื

1) การส/งเสริมและสนับสนุนและการรณรงค%และแกไขปKญหาการซ้ือสิทธิขายเสียงของ
คณะกรรมการการเลือกตัง้ ท่ีวางแนวทางไว

2) การสง/ เสรมิ ขาราชการและพนักงานของรัฐใหวางตัวเปนกลางในการเลือกตง้ั 104

สภาพัฒนาการเมือง จากการประชุมสัมมนาหัวขอเรื่อง ปฏิรูปประเทศไทย:ปฏิรูปการเลือกตั้ง สราง
คนดีเขาสภา ไดสรปุ วา/ การแกไขในการเลอื กตง้ั นั้น ทําได ดงั นี้

ในการคัดเลือกคนดีเขาสภาน้ันคนท่ีลงสมัครรับเลือกต้ังควรที่จะใหพรรคการเมืองหรือสาขาพรรค
การเมืองส/งชื่อผูสมัครรับเลือกต้ังเขารับการอบรมในส/วนของคุณธรรมจริยธรรมของการเปนนักการเมืองท่ีดี
รวมทั้งขอมูลทางกายภาพของสังคมไม/ว/าจะเปนประเพณีวัฒนธรรมของสังคมทั้งนี้เพื่อใหผูสมัครรับเลือกต้ังได
เขาใจถ/องแทเกี่ยวกับขอมูลทางกายภาพของสังคมท่ีตนอาศัยอย/ูรวมไปถึงส/งไปอบรมที่วิทยาลัยการเมืองการ
ปกครองที่สถาบันพระปกเกลาฯเพราะเม่ือผูสมัครรับเลือกต้ังไดผ/านการฝ‰กอบรมมาแลวย/อมมีความเขาใจใน
สงั คมของตนเองเปนอย/างดที ําใหสส.ตอบสนองความตองการของประชาชนไดอย/างแทจริงดังนั้นสรุปแลวคือผู
ที่ลงสมัครรับเลือกตั้งในแต/ละเขตแต/ละชุมชนควรเปนผูท่ีผ/านการฝ‰กอบรมมาเสียก/อนท้ังน้ีเพ่ือใหทราบถึง
ความตองการของประชาชนในชมุ ชนอยา/ งแทจรงิ

1) การแกไขปญ‚ หาการเมอื งและแนวทางแกไข

สรุปสาระสาํ คญั ดังน้ี
1.1) หามแจกเงิน แจกของ หรือกระทําการใดๆท่ีส/อไปในทางหาคะแนนนิยมโดยการเอาใจ

ราษฎรในทางที่ผิดทาํ นองคลองธรรมท้ังนี้ทง้ั เวลากอ/ นเลือกต้งั และหลังเลือกต้งั
1.2) โปสเตอร%มีไดขนาดเดยี ว
1.3) การปราศรัยหาเสียง ใหทําไดในท่ีชุมชนหรือหองประชุม จะโฆษณาไปตามทองถนนไม/ได

ผิดกฎหมาย

104สํานักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี สํานักนายกรัฐมนตรี,“แนวทางแกไขเกี่ยวกับปKญหาการเลือกตั้ง”,
กรุงเทพมหานคร : กลุ/มยุทธศาสตร%และแผนการประชาสัมพันธ% สาํ นักโฆษก, 2550, (อัดสาํ เนา).

71

1.4) ระยะเวลาในการหาเสียงเลือก ส.ว./ผูว/าราชการจังหวัด ใหเวลา 17 วันนายกเทศมนตรี
14 วัน, ส.ส. 12 วัน ท่ีใหเวลานอยเพราะเขาถือว/าคนดีนั้นเขาเปนผูทําดีมาโดยตลอดแลวไม/ใช/มาดีตอนหา
เสยี ง

1.5) ใหมศี าลเลือกตั้งคดเี ลือกตงั้ เปนคดอี าญายอมความไมไ/ ด
1.6) ผูสมัครที่ทําผิดกฎหมายใหรวมถึงผูเก่ียวของดวย เช/น ญาติพี่นอง เลขา ที่ปรึกษาถูกลงโทษ
หมดแลวแต/ใครเก่ียวของกับการเลือกตั้งมากนอยเพยี งใด กร็ บั โทษเทา/ น้นั
1.7) ผูทําผิดกฎหมายเลือกต้ังตอง "เขาคุก" อย/างเดียวไม/มีการปรับท่ีสําคัญตองมีการลงโทษท่ี
เดด็ ขาดเพื่อใหเปนตวั อยา/ งและเพ่ือการปoองปราม (Deterrence) โดยเฉพาะอย/างย่ิงโทษการจําคุกเพราะในแง/
หนง่ึ คนที่โกงการเลือกต้ังคือคนที่ทําลายระบอบการเมืองการปกครองซึ่งเท/ากับเปนการทําลายประเทศชาติจึง
เปนการกระทําที่เปนภัยรายแรงตอ/ สังคมโดยรวม
1.8) การเปดx โอกาสใหสามารถดกั ฟงK โทรศัพท% ในผสู มัคร หรือผเู กยี่ วของ
1.9) ใหมีการลงชือ่ ในบตั รเลือกต้งั เพ่ือปoองกนั การสับเปลยี่ นบัตร หรอื หีบบัตรหรอื บัตรผี
1.10) ใหมีงบประมาณสําหรับเครือข/ายภาคประชาชนร/วมตรวจสอบการเลือกตั้งเพื่อปoองกัน
การโกงคะแนน
1.11) ใหนับคะแนนหนาหน/วยเลือกตั้งและแจงคะแนนไวทุกหน/วยเลือกตั้งหลังนับคะแนน เพื่อ
ปอo งกันการโกงคะแนน
1.12) งบเลือกตัง้ ไมเ/ กนิ หาหมืน่ บาทต/อครงั้ รวมถงึ ผวู า/ ราชการ กทม
1.13) หามส่ือเชียร%หรือเสนอข/าวคนใดคนหน่ึงมากกว/าผูอ่ืนๆเพ่ือปoองกันการสรางกระแสให
เลือกคนใดคนหนึ่งทน่ี ายทุนกําหนด
1.14) มีการเลือกตง้ั กกต จงั หวดั โดยบตั รเลอื กตงั้ ตองมีลายเซ็นต%ผเู ลือกต้ัง

- ใหมีการลงช่อื ในบัตรเลือกตง้ั เพ่ือปอo งกนั การสบั เปลยี่ นบัตรหรือ หีบบัตรหรือบตั รผี
- ใหมีงบประมาณสําหรับเครือข/ายภาคประชาชนร/วมตรวจสอบการเลือกตั้งเพื่อปoองกันการ
โกงคะแนน
- ใหนับคะแนนหนาหน/วยเลือกต้ังและแจงคะแนนไวทุกหน/วยเลือกต้ังหลังนับคะแนน เพ่ือ
ปอo งกันการโกงคะแนน
- งบเลอื กตัง้ ไม/เกิน หาหมน่ื บาทตอ/ คร้ัง รวมถึงผวู /า ราชการ กทม
- หามส่ือเชียร%หรือเสนอข/าวคนใดคนหน่ึงมากกว/าผูอ่ืนๆเพื่อปoองกันการสรางกระแสใหเลือก
คนใดคนหน่งึ ที่นายทุนกําหนด
- การเปดx โอกาสใหสามารถ ดกั ฟKงโทรศัพท% ในผูสมัคร หรือผูเก่ยี วของ
- มีการเลอื กตั้งกกต จงั หวัด โดยบัตรเลอื กตั้ง ตองมลี ายเซ็นตผ% ูเลือกตงั้
- มีการจับฉลากคณะกรรมการประจําหน/วย ก/อนวันเลือกตั้ง 1วันโดยไม/ใหรูกัน สลับ
คณะกรรมการนบั คะแนน กบั ลงคะแนน คนละถิน่ กัน
2) การควบคุมคาใชจายในการหาเสยี งเลือกตงั้
การควบคุมค/าใชจ/ายในการเลือกต้ังควรจะมีอย/ูแต/ตองแกไขเรื่องคนกับระบบควบค/ูกันไป และอีก 1
วธิ ี คือ ประชาชนตองกําหนดกรอบคอื หากผิดสญั ญาหรอื ทําไมไ/ ด สมควรทจี่ ะลาออก
- ค/าใชจ/ายในการเลอื กตั้งเปนปKญหาท่ีทําใหคนดีไม/สามารถเขาสภาได
- การลดค/าใชจ/ายเลอื ก สว.เปนการแกไขวิธหี นง่ึ
- ปKจจยั ความสาํ เรจ็ ในการแกปญK หา คือ ประชาชน

72

- การจํากัดค/าใชจ/ายอาจถูกบิดเบือนไปใชระบบหัวคะแนนท่ีมีความแยบยลยิ่งข้ึนทุกวันตองมี
หลกั ฐานค/าใชจ/ายทีต่ รวจสอบได

- พรรคมเี งินอยแู/ ลว รฐั ไมค/ วรสนับสนนุ อกี
3) การเพม่ิ ศกั ยภาพของประชาชนในการป‘องปรามสกัดกนั้ คนไมดไี มใหเขาสภา
ใหมีกฎหมายจัดตั้งองค%กรเพ่ือสนับสนุนการตรวจสอบการเลือกตั้งโดยภาคประชาชนโดยเฉพาะต/างหาก
จากคณะกรรมการการเลือกต้ัง จัดใหประชาชนเปนผูตรวจสอบการเลือกต้ังโดยจัดตั้งเปนองค%กรภาคประชาชน
ออกโดย พรบ. ตรวจสอบการเลือกตั้งโดยองค%กรท่ีจะตรวจสอบการเลือกต้ังในระยะแรกควรให สพม.เปน
ผูสนับสนุนการเลือกตั้งและมาควบคุมดูแลจนกว/าจะมีกฎหมายออกมาอย/างเปนรูปธรรมอีกท้ังในส/วนของ
ประชาชนทัว่ ทุกประเทศควรมกี ารปฏิรปู คนคือใหมีความรูเรื่องการเลือกตั้งและระบบความคิดและทัศนคติของคน
ควบคไ/ู ปพรอมๆกัน
4) บทบาทในการสนับสนุนของภาครัฐในการคัดเลอื กคนดีเขาสภา
ไม/เห็นดวยท่ีจะใหภาครัฐเขามาสนับสนุนในการเลือกต้ังแต/ตองการใหภาคประชาชนเขามามีส/วนร/วม
มากๆในการคัดเลอื กคนดเี ขาสภาคณะกรรมการการเลอื กต้งั ทกุ ระดบั ต้ังแต/ระดับชาติถึงกรรมการประจําหน/วย
เลือกตั้งขอใหมีเจาหนาที่รัฐนอยที่สุดเฉพาะที่จําเปนเท/าน้ันและมีการจับฉลากยายประจําหน/วยเลือกตั้ง
กรรมการเลือกต้ังประจาํ จงั หวดั ใหเลอื กจากประชาชนท้งั จังหวดั ไมใ/ ช/จากตัวแทนจากภาครฐั เพียงไมก/ ี่คน105

สยาม ดาํ ปรีดา ไดกลา/ วถึง ปญK หาการทจุ ริตมีผูเก่ียวของมากมาย เช/น ประชาชนทั่วไป นักการเมือง
และขาราชการ การแกปKญหาตองแกท่ีบุคคลเหล/านี้ โดยการสรางค/านิยม ใหรูจักผิด ถูก ทําใหเปนคนมี
ศีลธรรม จริยธรรม รวมทั้งการบังคับใชกฎหมายอย/างเสมอภาคกันและใชอย/างจริงจัง กฎหมายคือ กฎหมาย
ไม/ใช/เครื่องแสวงหาผลประโยชน% พฤติกรรมของผูมีสิทธิออกเสียงเลือกตั้ง มีท้ังไปลงคะแนนและไม/ไป
ลงคะแนน แต/ละคนต/างมีขออางต/างกัน การแกไขมีท้ังการใหความรู การใหเห็นความสําคัญของการเลือกต้ัง
การรูจักการเสียสละประโยชน%ส/วนตัว เพื่อประโยชน%ส/วนรวม แมรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540 จะกําหนดให การ
เลือกต้ังเปนหนาทก่ี ต็ าม แต/กอ็ าจมบี างคนยอมเสียสิทธิเมื่อไม/ไปเลือกตั้ง ฉะน้ัน ทําอย/างไรจะใหคนมีจิตสํานึก
ทางการเมอื งปญK หาคณะกรรมการเลือกตั้ง (กกต.) ตองแกไขใหมีความโปร/งใส ตรวจสอบไดในการสรรหาหรือ
การรับสมัคร และในขั้นการคัดเลือกโดยวุฒิสภา ประชาชนตองช/วยกันตรวจสอบอย/างสม่ําเสมอ ท้ัง กกต.
กลาง และ กกต.จังหวัด ส/วนพรรคการเมืองจะตองรณรงค%ใหประชาชนสนใจการเมืองโดยเฉพาะการเลือกต้ัง
จําตองทํากิจกรรมใหความรูแก/ประชาชนเก่ียวกับการเมืองอย/างสม่ําเสมอ และสนับสนุนการเขาเปนสมาชิก
พรรคการเมืองใหมากท่ีสุดเท/าที่จะทําได ประการสุดทาย สรางจิตสํานึกใหตระหนักถึงความสําคัญของการ
เลือกตั้งไมว/ /าระดับชาติ หรือระดบั ทองถ่ิน106

105สภาพัฒนาการเมือง, “ปฏิรูปประเทศไทย : ปฏิรูปการเลือกต้ัง :สรางคนดีเขาสภา”, กรุงเทพมหานคร : สถาบัน
บณั ฑติ บริหารศาสตร%, 2553, (อดั สําเนา).

106สยาม ดําปรีดา, สังคมกบั การปกครอง, (กรุงเทพมหานคร : ไทยรายวนั , 2549), หนา 271.

73
สรุป การแกไขปKญหาในการเลือกต้ังสิ่งสําคัญท่ีสุดคือ ใหสตรีเขามามีส/วนร/วมใหมากที่สุด เพ่ือให
สทิ ธิและโอกาสไปส/สู ตรอี ยา/ งทัว่ ถึงและยุตธิ รรม ยกระดบั คณุ ภาพชีวิตสตรีใหดีขึ้นเท/าเทียมกบั เพศชาย

อริสโตเติลและเพลโต

74

บทที่ ๖
แนวคิดเก่ียวกบั การกระจายอํานาจและการปกครองสวนทองถิน่

การกระจายอํานาจใหทองถ่ินปกครองตนเอง เปนเปoาหมายสําคัญอย/างหน่ึงของรัฐในการท่ีกระจาย
อํานาจจากส/วนกลางใหทองถิ่นพ่ึงตนเอง และตัดสินใจในกิจการของทองถิ่นไดเอง ส/งเสริมใหองค%กรปกครอง
ทองถิ่นมีส/วนร/วมในการดําเนินการตามแนวนโยบายพ้ืนฐานแห/งรัฐ พัฒนาเศรษฐกิจทองถิ่น และระบบ
สาธารณูปโภค และสาธารณูปการ ตลอดทั้งโครงสรางพื้นฐานสารสนเทศในทองถ่ิน ใหทั่วถึงและเท/าเทียมกันทั่ว
ประเทศ

๖.๑ ความหมายของการกระจายอํานาจ

ความหมายของ “การกระจายอํานาจ” มีนักวิชาการหลายท/านไดใหความหมายของการกระจาย
อาํ นาจ ไวดังนี้

โกวิทย พวงงาม ไดใหความหมายว/า “การกระจายอํานาจ (Decentralization)หมายถึงระบบการ
บรหิ ารประเทศท่ีเปxดโอกาสใหทองถ่ินต/าง ๆ มีอํานาจในการจัดการดูแลกิจการหลาย ๆ ดานของตนเอง ไม/ใช/
ปล/อยใหรัฐบาลกลางรวมศูนย%อํานาจในการจัดการกิจการแทบทุกอย/างของทองถิ่น กิจการท่ีทองถิ่นมีสิทธิ
จัดการดูแลมักจะไดแก/ ระบบสาธารณูปโภค การศึกษาและศิลปวัฒนธรรม การดูแลชีวิตทรัพย%สิน และการดูแล
รักษาสิ่งแวดลอม ส/วนกิจการใหญ/ ๆ 2 อย/างทีร่ ฐั บาลกลางควบคุมไวเด็ดขาดก็คือการทหาร และการตา/ งประเทศ

ขอบเขตของการดูแลกิจการในทองถิ่นแต/ละประเทศต/างกันไปในรายละเอียดตามลักษณะเฉพาะของแต/
ละประเทศ แต/ส/วนที่เหมือนกันและมีความสําคัญอย/างย่ิงก็คือ รัฐบาลกลางมิไดรวมศูนย%อํานาจดูแลจัดการแทบ
ทุกอย/างไวท่ีตัวเอง แต/ปล/อยใหทองถิ่นมีบทบาทและอํานาจในการกําหนดลักษณะต/าง ๆ ในทองถิ่นของตนในแง/
น้ีการจัดการบรหิ ารประเทศดังกล/าวนบั ว/าเปนส่ิงท่ีมีเหตุผล ท้ังน้ีเพราะประเทศหน่ึง ๆ มีชุมชนมากมายรวมกัน มี
อาณาบริเวณกวางใหญ/ มีประชากรจํานวนมาก และแต/ละชุมชนก็มีปKญหาต/าง ๆ มากมายแตกต/างกัน ยากนักท่ี
คนในทองถ่นิ จะเขาใจอยา/ งลกึ ซึ้ง และสามารถจดั เวลาไปดูแลและแกไขกิจการทุกอย/างไดมีประสิทธิภาพ

การเปดx โอกาสใหแตล/ ะทองถ่นิ ดแู ลจัดการปKญหาระดับทองถิ่นจึงมีคุณประโยชน%สําคัญอย/างนอย 5 ดาน
คือ

1) แบง/ เบาภาระของรัฐบาลกลาง
2) ทําใหปKญหาในแต/ละทองถิ่นไดรับการแกไขปรับปรุงไดอย/างมีประสิทธิภาพ และเปนไปตามความ
ตองการของคนในทองถ่นิ น้นั ๆ
3) ส/งเสริมใหคนแต/ละทองถิ่นไดแสดงความสามารถพัฒนาบทบาทของตนเองในการดูแลรับผิดชอบ
ทองถิ่นของตน
4) เปนพนื้ ฐานสําคญั ของคนในทองถ่ินในการกาวข้ึนไปดูแลแกไขปญK หาระดบั ชาติ
5) เสริมสรางความม่ันคงและเขมแข็งใหแก/ชุมชนและทั้งประเทศ เนื่องจากปKญหาต/าง ๆ ไดรับการแกไข
สังคมมีความมัน่ คงเจริญกาวหนา ประชาชนมคี ณุ ภาพและมบี ทบาทในการจดั การดูแลสงั คมของตวั เอง
การเปดx โอกาสใหประชาชนในแตล/ ะทองถ่ินไดดูแลบานเมืองของตนเอง จัดการแกไขปKญหาบานเมืองของ
เขาเอง ในเชิงปรัชญาก็เปนสิ่งที่สอดคลองกับหลักการของแนวคิดที่เรียกว/า บริบททางสังคม (Social context) ที่
มองเห็นความสัมพันธ%ระหว/างคนกับส่ิงแวดลอมรอบตัวเขา คนที่อย/ูท่ีห/างไกลจากทองถ่ินหนึ่งย/อมไม/สามารถ

75

เขาใจทองถิ่นไดดีเท/ากับคนในทองถิ่น และแมว/าจะมีคนบางคนจากทองถ่ินมีความสามารถในการมองปKญหาต/าง
ๆ ของทองถ่ินอ่ืนไดชัดเจน ในท่ีสุดแลวการผลักดันใหคนในทองถิ่นของตนเองสนใจ และรับรูปKญหาของตน รูสึก
รับผิดชอบ ห/วงใยและหวงแหนทองถิ่นของตน ย/อมเปนเง่ือนไขสําคัญยิ่งที่จะทําใหทองถิ่นนั้นมีคนดูแลรักษา
ตอ/ ไป”107

พิเชษฐ วงศเกียรต์ิขจร ไดกล/าวว/า กรอบแนวคิดการกระจายอาํ นาจ มีอย/ู 3 ประการ คอื

1) มีความเปนS อิสระในการกําหนดนโยบายการปกครอง การบริหารจัดการบรหิ ารงานบุคคลและ
การเงินการคลังของตนเอง ซึ่งยังคงความเปนรัฐเดี่ยวและความมีเอกภาพของประเทศ ตลอดจนส/งเสริมให
ประชาชนมีส/วนร/วมในทางการเมอื งการปกครองทองถิน่ ภายใตระบอบประชาธิปไตย

2) การบริหารราชการแผนดินและราชการสวนทองถ่ิน รัฐตองกระจายอํานาจใหทองถ่ิน
พ่ึงตนเองและตดั สินใจในกจิ การไดมากข้ึน โดยเพมิ่ บทบาทใหทองถนิ่ ดาํ เนนิ การของตนเอง โดยราชการบริหาร
ส/วนกลางและส/วนภูมิภาคใหการสนับสนุนดานเทคนิควิชาการและตรวจสอบติดตามประเมินผล แต/จะดูแล
เพียงดานนโยบายและดานกฎหมายเทา/ ทีจ่ าํ เปน

3) ประสทิ ธภิ าพการบริหารองคกรปกครองสวนทองถิ่น รัฐตองกระจายอํานาจใหองค%กรปกครอง
ส/วนทองถิน่ เพื่อใหประชาชน ไดรบั การบรกิ ารสาธารณะดีข้ึนกว/าเดิมมีคุณภาพมาตรฐาน การบริหารจัดการ มี
ความโปร/งใส มีประสิทธิภาพ รับผิดชอบต/อผูใชบริการใหมากข้ึน รวมท้ังส/งเสริมใหประชาชน ภาคประชา
สังคม และชุมชนมสี ว/ นร/วมในการตัดสินใจรว/ มดาํ เนินงานและติดตามตรวจสอบ

การกระจายอํานาจจึงเปนมาตรการตรวจสอบที่เพ่ิมประสิทธิภาพในการบริหารจัดการร/วมกันจาก
ส/วนกลางและองค%กรปกครองส/วนทองถ่ิน ซ่ึงเปนเรื่องจําเปนสําหรับการปกครองในยุคโลกาภิวัตน%ที่ประเทศ
ต/าง ๆ ที่ปกครองในระบอบประชาธิปไตยใหความสําคัญและสนใจท่ีจะนําไปใชเปนนโยบายและหลักการใน
การบริหารพฒั นาประเทศ108

ธิติภพ ชยธวัช อธิบายว/าการนําแนวคิดเร่ืองการกระจายอํานาจมาใช 3 กรณี ซึ่งแยกออกจากกัน
ไดดงั น้ี

1) มีการกระจายอํานาจหนาที่ในการตัดสินใจอย/างเปนทางการลงสู/ระดับล/างตามสายการบังคับ
บัญชา การกระจายอํานาจในความหมายนี้มีความหมายกับคําว/า “การมอบหมายภารกิจและอํานาจหนาที่ใน
การตัดสินใจ (Delegation)” โดยมีขอสมมติฐานว/าผูบริหารทั้งองค%การใหอํานาจหนาท่ีในการตัดสินใจบาง
ขอบเขตแก/ผูใตบังคับบัญชา ปรัชญาของการมีส/วนร/วมซ่ึงมาจากการมอบหมายภารกิจและอํานาจหนาท่ีของ
ผูบงั คบั บัญชาจะแผ/กระจายไปทว่ั ทัง้ องคก% าร

2) การกระจายอํานาจหนาที่อย/างไม/เปนทางการ (Informal decision-making authority) ในแนว
ดานขาง (Sideways) จากผบู รหิ ารในฝ9ายปฏิบตั กิ ารไปยังฝ9ายใหคําปรึกษาและผูเชยี่ วชาญ

107โกวิทย% พวงงาม, การปกครองทองถนิ่ ไทย : หลักการและมิติใหมในอนาคต, อางแลว, หนา 29.
108พิเชษฐ% วงศ%เกียรติ์ขจร,การบริหารการพัฒนาองคการปกครองทองถ่ิน (อปท) ในยุคโลกา ภิวัตน,
(กรุงเทพมหานคร : สาํ นกั พิมพป% ญK ญาชน, 2552), หนา 17.

76

3) การกระจายการบริการและทรัพยากรต/าง ๆ ตามพ้ืนที่ภูมิศาสตร% ยกตัวอย/าง เช/น บริษัทอาจสราง
โกดังไวในแต/ละจังหวัด ซ่ึงเปนการกระจายการบริการและทรัพยากรตามสถานท่ีต้ัง และใหมีศูนย%เครือข/าย
คอมพวิ เตอร%ท่สี าํ นักงานใหญ/ เพ่ือทําหนาที่ตัดสินใจซ่ึงมีผลต/อโกดังแต/ละแห/ง109

สรุป การกระจายอํานาจ หมายถึง การที่รัฐตองกระจายอํานาจใหทองถิ่นพ่ึงตนเอง โดยการถ/ายโอน
อํานาจหนาท่ี ความรับผิดชอบและการตัดสินใจจากส/วนกลางหรือศูนย%รวมอํานาจไปสู/ส/วนต/าง ๆ ขององค%กร
โดยใหทุกส/วนขององค%กรไดมีส/วนร/วมในการตัดสินใจ การบริหารและกระบวนการทางกฎหมายที่จะมอบ
อํานาจขั้นตนและความรับผิดชอบใหแก/ทองถิ่นในการตัดสินใจเกี่ยวกับ การบริหารงาน งานบุคลากร งาน
งบประมาณ และงานบรหิ ารทว่ั ไป เพ่อื ใหชมุ ชนมอี ิสระในการบริหารจดั การและตัดสินใจในกิจการทองถน่ิ

๖.๒ หลักในการกระจายอํานาจ

ตามกรอบกฎหมายว/าดวยการการกําหนดแผนและขั้นตอนการกระจายอํานาจใหแก/องค%กรปกครอง
ส/วนทองถิ่น โดยหลักการตองการใหองค%กรปกครองสว/ นทองถ่ินสะทอนปKญหาความตองการของประชาชน มา
เปนกรอบในการกําหนดนโยบาย อันจะทําใหองค%กรปกครองส/วนทองถิ่นสามารถดําเนินกิจการสาธารณะท่ี
ตอบสนองความตองการของประชาชนในทองถิ่นดีขึ้น และทําใหประชาชนเขามามีส/วนร/วมในการบริหารงาน
ขององค%กรปกครองส/วนทองถน่ิ

สํานักงานคณะกรรมการกระจายอํานาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถิ่น ไดกําหนดหลักในการ
กระจายอาํ นาจ ไวดงั นี้

1) ดานความเปนอสิ ระในการกําหนดนโยบายและการบริหารจัดการ องค%กรปกครองส/วนทองถิ่นย/อม
มีอสิ ระในการกําหนดนโยบายการปกครอง การบริหารจัดการ การบริหารงานบุคคล และการเงินการคลังของ
ตนเอง โดยยังคงรักษาความเปนรัฐเด่ียวและความมีเอกภาพของประเทศ การมีสถาบันพระมหากษัตริย%เปน
ประมขุ และความมั่นคงของชาติเอาไวได ตลอดจนการส/งเสริมใหประชาชนมีส/วนร/วมในการเมืองการปกครอง
ทองถ่ินภายใตระบอบประชาธิปไตย

2) ดานการบริหารราชการแผ/นดินและการบริหารราชการส/วนทองถ่ิน รัฐตองกระจายอํานาจให
องค%การปกครองส/วนทองถ่ินพ่ึงตนเองและตัดสินใจในกิจการของตนเองไดมากข้ึน เพ่ือใหบรรลุวัตถุประสงค%
ตามรัฐธรรมนูญแห/งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช 2550 และพระราชบัญญัติกําหนดแผนและข้ันตอนการ
กระจายอํานาจใหแก/องค%กรปกครองส/วนทองถิ่น พ.ศ. 2542 โดยรัฐตองจัดระบบการบริหารราชการ
ส/วนกลาง ส/วนภูมิภาค และส/วนทองถน่ิ ใหมขี อบเขต อาํ นาจหนาท่ี และความรบั ผดิ ชอบที่ชัดเจนเหมาะสมแก/
การพฒั นาประเทศและสง/ เสริมใหองคก% รปกครองส/วนทองถิ่นเปนหน/วยงานหลักในการจัดทําบริการสาธารณะ
โดยปรับลดบทบาทภารกิจและลดการกํากับดูแลของราชการบริหารส/วนกลางและราชการบริหารส/วนภูมิภาค
และเพ่ิมบทบาทใหสว/ นทองถ่ินดาํ เนินการแทน เพ่อื ใหราชการบริหารสว/ นกลางและราชการบริหารส/วนภูมิภาค
รับผิดชอบในภารกิจมหภาค โดยพิจารณาในยุทธศาสตร%เชิงรุกมากกว/าเชิงรับในระดับชาติไดมากขึ้น และ
ภารกิจที่เกินขีดความสามารถขององค%กรปกครองส/วนทองถิ่นจะดําเนินการได และใหการสนับสนุนส/งเสริม
ดานเทคนิค วิชาการ กําหนดมาตรฐานและตรวจสอบตดิ ตามประเมนิ ผล

3) ดานประสิทธิภาพการบริหารขององค%กรปกครองส/วนทองถิ่น รัฐตองกระจายอํานาจใหองค%กร
ปกครองส/วนทองถ่ินมีอิสระมากข้ึน ลดการกํากับดูแล การดําเนินการมีคุณภาพมาตรฐาน การบริหารจัดการ

109ธิตภิ พ ชยธวชั , คัมภีรการบรหิ าร, (กรุงเทพมหานคร : สาํ นักพมิ พม% ีโชค, 2547), หนา 91.

77

ขององคก% รปกครองส/วนทองถิ่นเปนไปตามหลกั ธรรมาภิบาล มีความโปรง/ ใส มีประสิทธิภาพ และรับผิดชอบต/อ
ผูใชบรกิ ารมากขึ้น รวมทงั้ สง/ เสรมิ ใหประชาชน ภาคประชาสังคม และชมุ ชนมีส/วนร/วมในการดําเนินการต/าง ๆ
รวมทงั้ ร/วมตรวจสอบตดิ ตามประเมินผล และสุดทายประชาชนตองมคี ุณภาพชีวิตทด่ี ีและทัว่ ถงึ มากขน้ึ 110

ณัฐกร วิทิตานนท และธีระวัฒน ปาระมี กล/าวว/า “หลักการกระจายอํานาจเปนวิธีท่ีรัฐมอบ
อาํ นาจปกครองบางส/วนใหแก/องคก% ารอืน่ ทม่ี ไิ ดเปนส/วนหนึง่ ของราชการกลาง จัดทําบริการสาธารณะบางอย/าง
โดยมีอิสระตามสมควร ไม/ตองขึ้นอยู/ในการบังคับบัญชา เพียงแต/ข้ึนอยู/กับราชการบริหารส/วนกลางเท/าน้ัน
หรืออกี นัยหน่ึงก็คือ รฐั มอบอํานาจในการปกครอง ซึง่ เจาหนาทีร่ าชการบริหารส/วนกลางเปนผูดําเนินการอย/ูใน
ทองถ่ิน หรือ องค%การอันมิใช/เปนส/วนหน่ึงของราชการบริหารส/วนกลางรับไปดําเนินการเอง กล/าวโดยสรุป
หลักการกระจายอํานาจปกครอง จึงหมายถึงการกระจายอํานาจในทางปกครองประเทศจากส/วนกลาง
บางอยา/ งโอนไปใหประชาชนในทองถ่นิ ฝก‰ หัดจัดทํา ซ่ึงถอื ว/าเปนการปกครองทองถน่ิ ของตนเอง”111

David Wilson and Chris Game กล/าวว/า การกระจายอํานาจสามารถดําเนินการไดในหลาย
แนวทางและหลายระดับความเขมขน ซึ่งบง/ ช้ีใหเห็นถงึ ความสัมพันธ%กับการปกครองตนเองของทองถ่ินว/ามีมาก
นอยเพียงใด ดังน้ี

1) การกระจายอํานาจดานการบริหาร (Administrative Decentralization) หรือ การมอบอํานาจ
(Delegation)การกระจายอํานาจในลักษณะน้ี การตัดสินใจในนโยบายหลัก ๆ ท้ังหมดต/างลวนดําเนินการโดย
การบริหารราชการส/วนกลาง ขาราชการไดรับการแต/งตั้งจากส/วนกลางเช/นเดียวกันทองถิ่นมีหนาที่เพียง
ใหบรกิ ารและตัดสินใจในเร่อื งของการบริหารงานโดยทัว่ ไป

2) การกระจายอํานาจดานหนาที่ (Functional Decentralization)การกระจายอํานาจลักษณะนี้
การบริหารราชการส/วนกลางดําเนินการจัดต้ังหน/วยงานกึ่งอํานาจอิสระ (Semi-independent) เพ่ือทําหนาท่ี
ใหบรกิ ารเฉพาะบางดาน ลกั ษณะเช/นน้ี เทยี บเคียงไดกบั การบริหารราชการส/วนภูมิภาคในกรณีของไทย ที่การ
บรหิ ารราชการสว/ นกลางมอบหมายใหหน/วยงานในการบริหารราชการส/วนภูมิภาคเปนผูดําเนินงานกระจายไป
ยังจังหวัดหรืออําเภอต/าง ๆ เช/น กระทรวงสาธารณสุขจังหวัด ทําหนาที่ในการใหบริการดานสาธารณสุขใน
ทองถ่นิ ตา/ งๆ

3) การกระจายอํานาจดานการเมือง (Political Decentralization) หรือ การถ/ายโอนอํานาจ
(Devolution)การกระจายอํานาจลักษณะน้ี การบรหิ ารราชการส/วนกลางมอบอาํ นาจการตัดสินใจในดานต/างๆ
อย/างกวางขวางใหกับองค%กรปกครองส/วนทองถ่ิน ซึ่งมีอํานาจอิสระ ในการบริหารงานมีผูบริหารที่มาจากการ
เลอื กตง้ั ของประชาชนเพื่อดาํ เนนิ การใหบริการแก/ทองถิ่นอย/างเปนอิสระในการแกไขปKญหาและพัฒนาทองถ่ิน
บนพืน้ ฐานของทองถนิ่ เอง112

110สํานักงานคณะกรรมการการกระจายอํานาจใหแก/องค%กรปกครองส/วนทองถ่ิน, แผนการกระจายอํานาจใหแก
องคกรปกครองสวนทองถนิ่ , (กรุงเทพมหานคร : สํานักงานปลดั สํานักนายกรฐั มนตร,ี 2551), หนา 15.

111ณัฐกร วิทติ านนท% และธีระวฒั น% ปาระมี,คมู อื การเลอื กตงั้ ทองถน่ิ ไทย,(เชยี งราย:โรงพิมพ%โพธิท์ อง, 2549), หนา 90.

112David Wilson and Chris Game, Local Government in The United Kingdom, อางใน เรือ่ งเดยี วกัน.

78

บูฆอรี ยหี มะ กล/าวว/า หลกั การกระจายอํานาจมี 2 ลกั ษณะ ดังนี้
1) การกระจายอํานาจทางพื้นที่ (Decentralization by Territory) คือ การท่ีรัฐมอบอํานาจในการ
จัดทาํ บริการสาธารณะใหองคก% รปกครองส/วนทองถิ่นจัดทํา ทั้งน้ี การจัดทําบริการสาธารณะท่ีไดรับมอบหมาย
จะถกู จํากัดขอบเขตโดยพื้นที่หรืออาณาเขตขององค%กรปกครองส/วนทองถิ่นนั้นๆ เพื่อตอบสนองความตองการ
ของประชาชนในทองถิ่นน้ัน ๆ การจัดระเบียบการบริหารราชการลักษณะน้ีเรียกว/า การบริหารราชการส/วน
ทองถ่นิ ซ่ึงถือเปนการกระจายอาํ นาจการปกครอง
2) การกระจายอํานาจทางภารกิจหนาท่ี (Decentralization by Function) หรือ การกระจาย
อาํ นาจทางเทคนิค คือ การที่รฐั มอบอํานาจในการจดั ทาํ บริการสาธารณะในบางเร่ืองบางอย/างใหแก/องค%กรของ
รัฐท่ีจัดตั้งขึ้นโดยเฉพาะเปนผูจัดทํา การกระจายอํานาจทางภารกิจหนาที่นี้ไม/ถือเปนการกระจายอํานาจ
ปกครองแต/อย/างใด เปนเพยี งการมอบใหองคก% รของรัฐไปจัดทาํ บรกิ ารสาธารณะ โดยแยกออกมาเปนนิติบุคคล
ต/างหากจากรัฐ มีทรัพย%สินของตนเองและมีผูบริหารของตนเอง โดยนิติบุคคลกระจายอํานาจน้ีจะตองอย/ู
ภายใตการกาํ กับดแู ลของรฐั เช/นเดียวกัน ซึง่ มีอยู/ 2 รปู แบบคอื รฐั วิสาหกิจและองคก% ารมหาชน113

ดเิ รก ถึงฝ–‚ง ไดกล/าววา/ “หลกั ในการกระจายอาํ นาจในการบริหาร (Decentralization) เปนวิธีการท่ี
รัฐโอนอํานาจในการบริหารกิจการบางส/วนใหแก/องค%การบริหารอื่น ๆ ท่ีอย/ูในเขตต/าง ๆ ไปดําเนินการโดย
ตนเอง ไม/ตองอย/ูในบังคับบัญชาโดยตรงของราชการส/วนกลาง เพียงแค/คอยกํากับเท/าน้ัน การจัดระเบียบ
บริหารตามหลักการกระจายอํานาจนี้เปนการลดอํานาจของราชการส/วนกลางสําหรับกิจการบางอย/างที่โอนให
ราชการส/วนทองถ่ินไปจัดทําเอง มิใช/เพียงแบ/งอํานาจเหมือนกับหลักการแบ/งอํานาจในการบริหารใหแก/
ราชการสว/ นภมู ิภาค”114

สรุป หลักการกระจายอํานาจ หมายถึงรัฐหรือส/วนกลางไดมอบอํานาจการปกครองบางส/วนเช/นการ
บริหารสาธารณะ การเลือกต้ังผูบริหารทองถ่ิน การบริหารการคลังทองถิ่น การบริหารบุคลากรทองถ่ิน ใหแก/
หน/วยงานหรือองค%กรที่มิไดเปนส/วนหนึ่งของการบริหารราชการส/วนกลาง ไปดําเนินการกันเอง หน/วยการ
บริหารส/วนกลางมีหนาท่ีเพียงใหการสนับสนุนและการกํากับดูแล ใหการบริหารราชการส/วนทองถ่ิน ปฏิบัติ
ตามกฎหมายอย/างถูกตอง

๖.๓ ลกั ษณะการกระจายอํานาจ

ลักษณะการกระจายอํานาจ คือ การโอนภารกิจการบริการสาธารณะบางเร่ืองจากรัฐหรือองค%กร
ปกครองสว/ นกลางไปใหชุมชนซ่ึงต้ังอย/ูในทองถ่ินต/าง ๆ ของประเทศ หรือ หน/วยงานบางหน/วยงานรับผิดชอบ
จดั ทําอยา/ งเปนอสิ ระจากการปกครองส/วนกลาง

ณัฐกร วิทิตานนท และธรี ะวัฒน ปาระมี กลา/ ววา/ ลกั ษณะสาํ คญั ของการกระจายอํานาจมดี ังนี้
1) มกี ารจดั ตงั้ องค%การขน้ึ เปนนติ บิ คุ คลเพ่ิมข้ึนจากส/วนกลาง องค%การส/วนทองถ่ินเหล/าน้ันมีเจาหนาท่ี
งบประมาณ และทรัพย%สินเปนของตนเองต/างหาก โดยไม/ข้ึนตรงต/อราชการบริหารส/วนกลาง ส/วนกลาง
เพยี งแตค/ วบคุมดแู ลใหปฏิบตั หิ นาทเี่ ปนไปตามกฎหมายเท/าน้นั เอง

113บูฆอรี ยีหมะ.การปกครองทองถ่ินไทย,(กรุงเทพมหานคร:โรงพิมพแ% ห/งจุฬาลงกรณ%มหาวทิ ยาลัย,2540), หนา 8.
114ดิเรก ถึงฝ€งK ,การบรหิ ารราชการไทยกับการเมอื ง,(กรงุ เทพมหานคร:ทเี คพร้ินติง้ ,2551), หนา 32.

79

2) มีการเลือกตงั้ สภาทองถนิ่ และผูบริหารทองถิ่นท้ังหมดหรือบางส/วน เพื่อเปxดโอกาสใหประชาชนใน
ทองถิน่ น้ันไดเขาไปมีส/วนรว/ มในการปกครองตนเองอย/างใกลชิด ถาไม/มีการเลือกต้ังคณะผูปกครองทองถ่ินเลย
กไ็ ม/นบั วา/ เปนการกระจายอํานาจปกครองใหแก/ทองถนิ่ อย/างแทจริง

3) มีอิสระในการปกครองตนเองไดตามสมควร การกระจายอํานาจปกครองนั้นตองกําหนดใหองค%การ
สว/ นทองถ่ินมีอํานาจอิสระในการบริหารงาน หรือ จัดทาํ กจิ การทไี่ ดรบั มอบหมายไดเองพอสมควร คือ มีอํานาจ
วนิ ิจฉยั และดาํ เนินการเองไดดวยงบประมาณและเจาหนาท่ีของตนเอง

4) งบประมาณและรายไดเปนของทองถ่ินของตนเอง ตามหลักการกระจายอํานาจปกครองนั้น
องคก% ารส/วนทองถิ่นจะตองมีงบประมาณของตนเองซึ่งแยกต/างหากจากส/วนกลาง โดยมีรายไดจากการจัดเก็บ
ภาษอี ากรคา/ ธรรมเนยี มต/าง ๆ และทรัพย%สนิ ตลอดจนเงนิ อุดหนุน เพอ่ื เปนค/าใชจ/ายในการดาํ เนนิ การตา/ งๆ

5) มีเจาหนาที่ปฏิบัติงานท่ีเปนเจาหนาที่ของทองถ่ินเอง นอกจากจะมีงบประมาณแยกออกเปน
สัดส/วนของตนเองแลว การกระจายอํานาจปกครองนั้น จะตองมีเจาหนาที่อันเปนพนักงานของตนเองเปนส/วน
ใหญ/หรือท้ังหมด เจาหนาท่ีเหล/านี้จะตองมิไดข้ึนต/อสังกัดกระทรวง ทบวง ในส/วนกลางโดยตรง แต/เปน
เจาหนาทขี่ องทองถนิ่ แต/ละแห/งนั้นนน่ั เอง115

ดเิ รก ถงึ ฝง‚– กล/าวว/า การกระจายอํานาจในการบริหารใหแกร/ าชการส/วนทองถิ่นมลี ักษณะสําคัญ ดงั น้ี
1) มีองคการบริหารซ่ึงเปSนนิติบุคคล แยกออกจากราชการส/วนกลาง เช/น องค%การบริหารส/วน
จงั หวดั เทศบาล เปนตน องค%การบริหารเหล/านี้มีงบประมาณ มีทรัพย%สิน มีเจาหนาท่ี และมีอํานาจท่ีจะจัดทํา
กิจการทไี่ ดรบั มอบหมายไดโดยอสิ ระตามสมควร ฉะน้ัน การท่ียกฐานะของทองถิ่นข้ึนเปนเทศบาล หรือ จัดต้ัง
องคก% ารบรหิ ารอ่ืนๆ ขน้ึ เปนนติ ิบคุ คลใหจดั ทาํ กิจการบางอย/างแยกจากราชการส/วนกลางย/อมเปนการกระจาย
อํานาจใหการบริหารทั้งสน้ิ
2) มีการเลือกต้ัง หลักการกระจายอํานาจในการบริหาร ถือว/าการเลือกตั้งผูบริหาร และสภา
ทองถ่ินเปนเรื่องสําคัญ โดยเฉพาะอย/างยิ่งสําหรับการกระจายอํานาจในการบริหารใหแก/ราชการส/วนทองถ่ิน
ต/างๆ ย/อมประกอบดวยผูบริหารและสภาทองถิ่นซึ่งไดรับเลือกจากประชาชนในทองถ่ินนั้นท้ังหมดหรือ
บางส/วน มิไดเปนเจาหนาที่ที่ราชการส/วนกลางแต/งตั้งใหไปประจําในแต/ละทองถ่ิน ถาไม/มีการเลือกต้ัง ก็ไม/
นับว/ามีการกระจายอํานาจในการบริหารใหแก/ราชการทองถ่ินอย/างแทจริง อย/างนอยที่สุดก็ควรมีการเลือกต้ัง
สมาชกิ ของสภาทองถ่ิน
3) องคการบริหารตามหลักการกระจายอํานาจ มีอํานาจอิสระ ที่เรียกว/า Autonomy ในการ
ปฏิบัติการตามหนาท่ีซ่ึงไดรับมอบหมายโดยไม/ตองขอคําส่ังจากราชการส/วนกลางก/อน แต/สามารถวินิจฉัยสั่ง
การและดําเนนิ การไดดวยงบประมาณและเจาหนาทขี่ องตนเอง ถาองค%การบริหารนั้นมีแต/เพียงเจาหนาที่เสนอ
ขอเสนอแนะหรือใหคําปรึกษา ไม/มีอํานาจในการวินิจฉัยสั่งการและดําเนินกิจการดวยตนเองได ก็ไม/ถือว/า มี
การกระจายอาํ นาจอยา/ งแทจรงิ 116

ชศู กั ด์ิ เทีย่ งตรง กล/าววา/ ลักษณะสาํ คญั ของการกระจายอํานาจ มีดงั ต/อไปน้ี

1) องค%การทไี่ มข/ ้นึ กบั การบงั คับบัญชาของราชการบริหารส/วนกลาง ก็คือ องค%การซึ่งเปนนิติบุคคล
(artificial person) ตามกฎหมาย กล/าวคือ องค%การท่ีเปนนิติบุคคลนี้จะมีงบประมาณของตนเอง มีความเปน

115ณัฐกร วิทิตานนท% และธีระวฒั น% ปาระมี, คูมือการเลอื กต้ังทองถ่นิ ไทย, อางแลว, หนา 90.
116ดเิ รก ถึงฝ€งK , การบริหารราชการไทยกับการเมือง, อางแลว, หนา 32.

80

อิสระและสิทธิต/างๆ ตามกฎหมายกําหนด เช/น มีทรัพย%สินและหนี้สินท่ีตองจัดการภายใตการควบคุมโดย
ราชการบริหารส/วนกลาง แต/ไม/ตองฟKงคําส่ังหรือคําบังคับบัญชา เช/นเดียวกับองค%การหรือหน/วยราชการอื่นท่ี
สังกดั ส/วนกลาง

2) องค%การที่เปนอิสระภายในขอบเขตแห/งกฎหมายที่กําหนดใหเปนนิติบุคคลน้ัน ตองมีเจาหนาท่ี
หรอื พนกั งานของตนเองเปนผูปฏิบัติงาน เพราะถาใหขาราชการที่สังกัดการบริหารราชการส/วนกลางไปปฏิบัติ
ตัวบุคคลที่ปฏิบัติงานเหล/าน้ันจะถูกบังคับบัญชาจากส/วนกลาง การเปนนิติบุคคลตามขอแรกก็จะไม/เปนอิสระ
ตามหลักการกระจายอํานาจปกครอง เพราะถาเปนตัวบุคคลถูก “บังคับบัญชา” เสียแลว ความเปนนิติบุคคลก็
จะไมเ/ กดิ ขึ้น แนวคิดท่ีตองการใหบุคคลที่จะมาปฏบิ ตั งิ านท้งั ระดับบริหารและธุรการในองค%การท่ีเปนนิติบุคคล
นี้ จงึ มงุ/ เนนตอ/ ไปถงึ การไดมาซง่ึ เจาหนาทีข่ ององค%การท้ังหมด และถาจะพิจารณากันตามความหมายของการ
กระจายอํานาจปกครองเพื่อการปกครองตนเองดวยแลว เจาหนาที่ระดับบริหารชั้นสูงก็ควรจะไดมาดวย
วธิ กี ารเลือกต้ังตามรูปแบบของประชาธิปไตย (democratically electedauthorities) เมื่อเปนเช/นนี้จึงทําให
เขาใจกันว/าเจาหนาทใ่ี นองค%กรตา/ ง ๆ ระดับทองถนิ่ หรือตามหลักการกระจายอํานาจจะตองมาจากการเลือกตั้ง
ตามระบอบประชาธิปไตยเสมอไป ปKญหาจึงเกิดข้ึนในลักษณะของงูกินหาง กล/าวคือ การพิจารณาตามแนวคิด
ของการเลือกตั้งตามแบบประชาธิปไตยทางตรง หรือการเลือกต้ังแบบทางออม การเลือกต้ังเจาหนาท่ีจะตอง
กระทาํ ทั้งหมด หรือกระทาํ เฉพาะบางส/วน ตลอดจนการ “แต/งตั้ง” น้ัน ควรพิจารณากันในขอบเขตกวางขวาง
เพียงใด เปนตน ซึ่งตามขอบเขตของการมีเจาหนาที่ของตนเองน้ันมักเปนสิทธิอํานาจขององค%การเองจะ
พจิ ารณากาํ หนดขน้ึ ว/าการไดมาซ่ึงเจาหนาทีท่ ุกระดบั นนั้ ควรจะประกอบดวยกรรมวิธีอย/างไร ดังน้ัน การไดมา
ซ่ึงเจาหนาท่ีขององค%การจึงเปนความเขาใจประเด็นหน่ึง ส/วนการไดมาซ่ึงเจาหนาที่ตามความหมายของการ
ปกครองตนเองจึงเปนประเด็นหน่ึงในการศึกษา อย/างไรก็ตาม ในการกระจายอํานาจเพื่อการปกครองทองถิ่น
ดวยตนเองน้ัน การเลือกต้ังเพื่อใหไดมาซึ่งคณะกรรมการหรือตัวบุคคลที่จะเขามากําหนดนโยบายการบริหาร
ทองถน่ิ น้นั นบั ว/าเปนส่ิงจาํ เปน117

สรุป ลักษณะสําคัญของการกระจายอํานาจ เปนการโอนอํานาจและความรับผิดชอบใหกับองค%การ
บริหารส/วนทองถ่ินอย/างเด็ดขาด ส/วนกลางจะแกไข หรือเปลี่ยนแปลงยกเลิกมิได ความสัมพันธ%ระหว/าง
ส/วนกลางกับองคก% ารบริหารส/วนทองถน่ิ มไิ ดเปนไปในรูปของสายการบังคับบัญชา ทั้งน้ี เพราะองค%กรปกครอง
สว/ นทองถน่ิ เปนนิตบิ คุ คลแยกออกจากส/วนกลาง

๖.๔ ความหมายของการปกครองทองถนิ่

ชูศักดิ์ เท่ียงตรง กล/าวถึงการปกครองทองถิ่นว/า“ หมายถึง การปกครองที่รัฐบาลมอบอํานาจหรือ
กระจายอํานาจไปใหหน/วยการปกครองที่เกิดขึ้นจากหลักการกระจายอํานาจใหมีอํานาจในการปกครองร/วม
รับผิดชอบท้ังหมด หรือแค/เพียงบางส/วนในการบริการภายในขอบเขตอํานาจหนาที่และอาณาเขตของงานท่ี
กําหนดไวตามกฎหมาย”118

117ชูศกั ด์ิ เทีย่ งตรง,การบริหารการปกครองทองถ่ิน,(กรุงเทพมหานคร:มหาวิทยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธริ าช,2541),หนา17.
118ชูศักด์ิ เที่ยงตรง, การบริหารการปกครองทองถ่ินไทย, พิมพ%คร้ังที่ 8, (กรุงเทพมหานคร : มหาวิทยาลัย
ธรรมศาสตร%, 2541), หนา 13.

81

อุทัย หิรัญโต ใหคํานิยามว/า “ การปกครองทองถ่ิน คือ การปกครองที่รัฐบาลมอบอํานาจให
ประชาชนในทองถ่ินใดทองถ่ินหน่ึงจัดการปกครองและดําเนินการเองบางอย/าง โดยดําเนินการกันเอง เพ่ือ
บําบัดความตองการของตน การบริหารงานของทองถิ่นมีการจัดเปนองค%การ มีเจาหนาท่ีซ่ึงประชาชนเลือกต้ัง
ขึ้นมาทั้งหมด หรือบางส/วน ท้ังน้ีมีความเปนอิสระในการบริหารงาน แต/รัฐบาลตองควบคุมตามวิธีการต/างๆ
ตามความเหมาะสม”119

ชูวงศ ฉายะบุตร ไดสรุปแนวความคิดของนักวิชาการ และนักปกครองท่ีเกี่ยวกับการปกครองส/วน
ทองถิ่นไวว/า “คํานิยามความหมายของการปกครองทองถิ่นไดมีผูใหความหมายหรือคํานิยามไวส/วนใหญ/มี
หลักการทสี่ าํ คญั คลายคลงึ กนั จะต/างกันคอื สาํ นวนและรายละเอียดปลกี ย/อย”120

เดเนียล วิท (Daniel Wit) ไดใหความหมายว/า“ การปกครองทองถิ่น หมายถึง การปกครองที่รัฐบาล
กลางใหอาํ นาจหรืกระจายอาํ นาจไปใหหนว/ ยปกครองทองถน่ิ เพื่อเปxดโอกาสใหประชาชนในทองถิ่น ไดมีอํานาจใน
การปกครองร/วมกนั ท้งั หมด หรือเพียงบางส/วนในการบริหารทองถ่ินตามหลักการท่ีว/า ถาอํานาจในการปกครองมา
จากประชาชนในทองถิ่นแลว รัฐบาลของทองถ่ินก็ย/อมเปนรัฐบาลของประชาชน โดยประชาชน เพ่ือประชาชน
การบริหารการปกครองทองถิ่นจึงจําเปนตองมีองค%กรปกครองของตนเอง อันเกิดจากการกระจายอํานาจของ
รัฐบาลกลาง โดยใหองค%กรอันมิไดเปนส/วนหนึ่งของรัฐบาลกลางมีอํานาจในการตัดสินใจ และบริหารงานภายใน
เขตอาํ นาจของตนเอง”121

วิลเล่ียม เอ รอบสัน (William A. Robson) กล/าวว/า “การปกครองทองถ่ินคือการปกครองส/วน
หนึ่งของประเทศ ท่ีรัฐต้ังขึ้น มีอํานาจในการปกครองตนเอง มีอํานาจอิสระในการปฏิบัติตามหนาที่พอสมควร
มีองค%กรที่ทําการปกครอง ทําหนาที่ใหเหมาะสมตามความประสงค%ของทองถิ่น แต/ตองไม/กระทบกระเทือนต/อ
อํานาจอธิปไตยของรัฐ เพราะการปกครองทองถิ่นมิใช/ชุมชนท่ีมีอํานาจอธิปไตย องค%กรปกครองส/วนทองถ่ินมี
สิทธติ ามกฎหมายและเหมาะสมกับทองถนิ่ ”122

ประทาน คงฤทธศิ กึ ษากร ไดใหความหมายว/า “การปกครองทองถ่ินเปนระบบการปกครองท่ีเปนผล
ต/อเน่ืองมาจากการปกครองของรัฐ และโดยนัยนี้จะเกิดการทําหนาที่การปกครองทองถิ่นน้ันๆ องค%การนี้ถูก
จัดต้ังและควบคุมโดยรัฐบาลแต/ก็มีอํานาจในการกําหนดนโยบายและควบคุมใหมีการปฏิบัติใหเปนไปตาม
นโยบายของตนเอง”123

119อุทัย หิรญั โต, หลกั การบริหารงานบคุ คล, (กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พส% ว/ นทองถิน่ , 2539), หนา 248-249.
120ชูวงศ% ฉายะบุตร, การปกครองทองถนิ่ ไทย, (กรุงเทพมหานคร : โอเดียนสโตร,% 2523), หนา 2.
121Wit,Daniel, A Comparative Survey of Local Government and Administration, อางในโกวิทย%
พวงงาม, การปกครองทองถิ่นไทย หลักการและมิติใหมในอนาคต, พิมพ%ครั้งท่ี 5, (กรุง เทพมหานคร : สํานักพิมพ%วิญ¢ูชน
จาํ กัด, 2548), หนา 28.
122William A Robson, A Comparative Survey of Local Government and Administration,อางในโกวิทย%
พวงงาม, การปกครองทองถิ่นไทย หลกั การและมติ ใิ หมในอนาคต, พมิ พค% ร้ังท่ี 5, หนา 29.
123ประทาน คงฤทธศิ ึกษากร, ทฤษฎกี ารปกครองทองถิ่น, (กรงุ เทพมหานคร : คณะรฐั ประ ศาสนศาสตร%, 2526),
หนา 7.

82

สรุป การปกครองทองถิ่น หมายถึง รูปแบบการปกครองรูปแบบหนึ่ง ท่ีรัฐเปนผูจัดต้ัง โดยการ
กระจายอํานาจการปกครอง เพ่ือใหประชาชนในทองถ่ิน ไดมีอํานาจในการปกครองร/วมกันทั้งหมด หรือเพียง
บางส/วน มีความเปนอิสระในการบริหารงาน แต/รัฐบาลตองควบคุมตามวิธีการต/างๆ ตามความเหมาะสมและ
ผูบรหิ ารทองถิน่ ตองมาจากการเลอื กตง้ั

๖.๕ วัตถปุ ระสงคของการปกครองทองถ่ิน

1) ชวยแบงเบาภาระของรัฐบาล เปนส่ิงที่เห็นไดชัดว/าในการบริหารประเทศจะตองอาศัยเงิน
งบประมาณเปนหลัก หากเงินงบประมาณจํากัดภารกจิ ท่ีจะตองบริการใหกับชมุ ชนตา/ งๆ อาจไม/เพียงพอ ดังน้ัน
หากจดั ใหมีการปกครองทองถน่ิ หน/วยปกครองทองถิน่ นัน้ ๆ กส็ ามารถมรี ายได มเี งินงบประมาณของตนองเพียง
พอที่จะดําเนินการสรางสรรค%ความเจริญใหกับทองถ่ินไดจึงเปนการแบ/งเบาภาระของรัฐบาลไดเปนอย/างมาก
การแบ/งเบาน้ีเปนการแบง/ เบาทง้ั ในดานการเงนิ ตัวบุคคล ตลอดจนเวลาทใี่ ชในการดําเนนิ การ

2) เพ่อื สนองตอบตอความตองการของประชาชนในทองถ่ินอยางแทจริง เน่ืองจากประเทศมีขนาด
กว/างใหญ/ ความตองการของประชาชนในแต/ละทองที่ย/อมมีความแตกต/างกัน การรอรับบริการจากรัฐบาลแต/
อย/างเดยี ว ไม/ตรงตามความตองการที่แทจริงและล/าชา หน/วยการปกครองทองถ่ินท่ีมีประชาชนในทองถ่ินเปน
ผบู ริหารเทา/ นั้นจึงจะสามารถตอบสนองความตองการนั้นได

3) เพอื่ ความประหยดั โดยที่ทองถิ่นแต/ละแห/งมีความแตกต/างกัน สภาพความเปนอย/ูของประชาชนก็
ต/างไปดวย การจัดต้ังหน/วยปกครองทองถ่ินข้ึนจึงมีความจําเปน โดยใหอํานาจหน/วยการปกครองทองถิ่นจัดเก็บ
ภาษีอากรซึ่งเปนการหารายไดใหกับทองถิ่นเพ่ือนําไปใชในการบริหารกิจการของทองถิ่น ทําใหประหยัด
งบประมาณของรัฐบาลที่จะตองจ/ายใหกับทองถ่ินทั่วประเทศ เปนอันมาก และแมจะมีการจัดสรรเงินงบประมาณ
จากรฐั บาลไปใหบาง แต/ก็มีเง่ือนไขทีก่ ําหนดไวอย/างรอบคอบ

4) เพอื่ ใหหนวยการปกครองสวนทองถน่ิ เปSนสถาบนั ทใี่ หการศึกษาการปกครองระบอบประชาธิปไตย
แกประชาชน จากการที่การปกครองทองถ่ินเปxดโอกาสใหประชาชนในทองถ่ินเลือกเขาไปทําหนาที่ฝ9ายบริหาร
หรือฝ9ายนติ ิบัญญัตใิ นหน/วยการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยในระดบั ชาติ124

๖.๖ ความสําคญั ของการปกครองทองถน่ิ

จากแนวคิดในการปกครองส/วนทองถิ่นเพื่อสนับสนุนวัตถุประสงค%ทางการปกครองของรัฐในอันท่ีจะ
รกั ษาความมนั่ คงและความผาสุกของประชาชน โดยยึดหลักการกระจายอํานาจปกครองและเพื่อใหสอดคลอง
กับหลักการประชาธิปไตย โดยมีประชาชนมีส/วนร/วมในการปกครองตนเอง ความสําคัญของการปกครอง
ทองถ่ินจงึ สามารถสรปุ ไดดงั นี้

1) การปกครองทองถิ่นคือรากฐานการปกครองระบอบประชาธิปไตย ( Basic Democracy ) เพราะ
การปกครองทองถน่ิ จะเปนสถาบันฝ‰กสอนการเมืองการปกครองใหแก/ประชาชน ใหประชาชนรูสึกว/าตนเองมี
ความเก่ียวพันกับส/วนไดส/วนเสียในการปกครองการบริหารทองถิ่น เกิดความรับผิดชอบ และหวงแหนต/อ
ประโยชน%อนั พงึ มตี อ/ ทองถิ่นทต่ี นอยู/อาศัย อนั จะนาํ มาซึ่งความศรัทธาเลื่อมใสระบอบประชาธิปไตยในทสี่ ดุ 125

124ชวู งศ% ฉายะบตุ ร, การปกครองทองถน่ิ ไทย, อางแลว, หนา 26
125ชูศกั ด์ิ เทีย่ งตรง, “บทบาทของคณะกรรมการบรหิ ารสว/ นทองถ่นิ กบั ความสัมพันธร% ะหว/างโรงเรียนกับชุมชนของ
เรยี นประถมศึกษา สงั กัดสํานักงานการประถมศึกษาจังหวัดสงขลา”, วิทยานิพนธการศึกษามหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย :
มหาวิทยาลยั ศรีนครินทรวโิ รฒสงขลา), 2518, หนา 156.

83

โดยประชาชนจะมีโอกาสเลือกตั้งฝ9ายนิติบัญญัติ ฝ9ายบริหาร การเลือกต้ังเปนการฝ‰กฝนใหประชาชน
ใชดุลพนิ ิจเลอื กผแู ทนทเ่ี หมาะสมสําหรับผูที่ไดรับเลือกต้ังเขาไปบริหารกิจการของทองถิ่น นับไดว/าเปนผูนําใน
ทองถ่ินจะไดใชความรู ความสามารถบริหารงานทองถ่ิน เกิดความคุนเคย มีความชํานิชํานาญในการใชสิทธิ
และหนาทข่ี องพลเมืองซง่ึ จะนําไปสู/การมสี ว/ นรว/ มทางการเมืองในระดับชาติต/อไป

2) การปกครองทองถ่ินทําใหประชาชนรูจักการปกครองตนเอง (Self Government) หัวใจของการ
ปกครองระบอบประชาธิปไตยประการหนึ่งคือ การปกครองตนเอง มิใช/เปนการปกครองอันเกิดจากคําสั่งเบ้ือง
บน การปกครองตนเอง คือ การที่ประชาชนมีส/วนร/วมในการปกครองซ่ึงผูบริหารทองถ่ินนอกจากจะไดรับ
เลือกตั้งมาเพ่ือรับผิดชอบบริหารทองถ่ิน โดยอาศัยความร/วมมือ ร/วมใจจากประชาชนแลว ผูบริหารทองถ่ิน
จะตองฟKงเสียงประชาชนดวยวิถีทางประชาธิปไตยต/างๆ เช/น เปxดโอกาสใหประชาชนออกเสียงประชามติ
(Referendum) ใหประชาชนมีอํานาจถอดถอน (Recall) ซ่ึงจะทําใหประชาชนเกิดความสํานึกในความสําคัญ
ของตนต/อทองถ่ิน ประชาชนจะมีสว/ นร/วมรับรถู ึงอปุ สรรค ปKญหา และชว/ ยแกไขปญK หาของทองถ่ินของตน126

นอกจากนนี้การปกครองตนเองในรูปแบบการปกครองทองถ่ินอย/างแทจริง หรือการกระจายไปใน
ระดบั ตํา่ สดุ คือ รากหญา ( Grass Root) ซ่ึงเปนฐานเสริมสําคัญยิ่งของการพัฒนาระบบการเมืองการปกครอง
ในระบอบประชาธิปไตย ความลมเหลวของประชาธิปไตยมีหลายองค%ประกอบ แต/องค%ประกอบสําคัญอันหนึ่ง
กค็ ือ การขาดรากฐานในทองถ่นิ 127

3) การปกครองทองถิ่นเปนการแบ/งเบาภาระรัฐบาล ซ่ึงเปนหลักการสําคัญของการกระจายอํานาจ
การปกครองทองถ่นิ มวี ตั ถปุ ระสงค%เนอื่ งจากความจําเปนบางประการ ดังน้ี128

3.1 ภารกจิ ของรัฐบาลมีกวางขวางขยายเพิ่มข้ึน เห็นไดจากงบประมาณที่เพิ่มขึ้น ในแต/ละปw
ตามความเจรญิ เติบโตของบานเมอื ง

3.2 รัฐบาลมิอาจจะดําเนินการตอบสนองความตองการของประชาชนในทองถ่ินไดทั่วถึง
เพราะแต/ละทองถิ่นมีปKญหาและความตองการต/างกัน การแกปKญหาหรือจัดโครงการในทองถ่ิน โดยรูปแบบที่
เหมือนกันย/อมไม/บังเกิดผลสูงสุด ประชาชนในทองถิ่นย/อมรูและเขาใจปKญหาดีกว/าบุคคลภายนอก จึงเปนผูท่ี
เหมาะสมท่ีจะแกไขปKญหาท่ีเกิดขึน้ มากท่ีสุด

ดังนั้นหากไมม/ ีหน/วยงานปกครองทองถนิ่ แลว รฐั บาลจะตองรับภาระดําเนินการทุกอย/าง หากไดจัดให
มีการปกครองทองถิ่นเพ่ือดําเนินการเองแลวภาระของรัฐบาลก็จะผ/อนคลายไป รัฐบาลจะมีหนาท่ีเพียงแต/
ควบคุมดูแลเท/าที่จําเปน เพื่อใหทองถิ่นมีมาตรฐานในการดําเนินงานยิ่งข้ึน การแบ/งเบาภาระทําใหรัฐบาลมี
เวลาที่จะดําเนินการในเรื่องท่ีสําคัญหรือกิจการใหญ/ๆ อันเปนประโยชน%ต/อประเทศชาติโดยรวม ความคับคั่ง
ของภาระหนาทีท่ ี่สว/ นกลางจะลดลง ความคลอ/ งตัวจะมีมากขน้ึ

(4) การปกครองทองถ่ินสามารถสนองความตองการของทองถิ่นตรงเปoาหมาย และมีประสิทธิภาพ
เนือ่ งจากทองถน่ิ มีความแตกตา/ งกนั ไม/ว/าทางสภาพภมู ศิ าสตร% ทรัพยากร ประชาชน ความตองการ และปKญหา
ย/อมแตกต/างกันออกไป ผูท่ีใหบริการ หรือแกไขปKญหาใหถูกจุด และความสอดคลอง กับความตองการของ
ประชาชนก็ตองเปนผูท่ีรูถึงปKญหา และความตองการของประชาชนเปนอย/างดี การบริหารจึงจะเปนไปอย/าง
รวดเรว็ และมปี ระสิทธิภาพ ไม/ตองเสียเวลาเสนอเรื่องขออนุมัติไปยังส/วนเหนือข้ึนไป ทองถ่ินจะบริหารงานให
เสร็จส้นิ ลงภายในทองถน่ิ นน่ั เอง ไมต/ องสนิ้ เปลอื งเวลา ค/าใชจา/ ยโดยไม/จาํ เปน

126อนนั ต% อนนั ตกลู , การปกครองสวนทองถนิ่ , (กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พ%บญุ วฒั นา. 2521), หนา 6 - 7
127ลิขิต ธีรเวคิน, การกระจายอํานาจและการมีสวนรวมในการพัฒนาชนบท, (กรุงเทพมหา นคร : สํานักพิมพ%
พัฒนาหลักสูตร, 2540), หนา 3.
128ชวู งศ% ฉายะบตุ ร, การปกครองทองถ่นิ ไทย, อางแลว, หนา 28 - 29

84

(5) การปกครองทองถ่ินจะเปนแหล/งสรางผูนําทางการเมือง การบริหารของประเทศในอนาคต ผูนํา
หน/วยการปกครองทองถ่ินย/อมเรียนรูประสบการณ%ทางการเมือง การไดรับเลือกต้ัง การสนับสนุน จาก
ประชาชนในทองถน่ิ ย/อมเปนพืน้ ฐานท่ดี ตี /ออนาคตทางการเมอื งของตน และยังฝ‰กฝนทักษะทางการบริหารงาน
ในทองถิ่นอีกดวย129

(6) การปกครองทองถิ่นสอดคลองกับแนวคิดในการพัฒนาชนบทแบบพ่ึงตนเองการปกครองทองถ่ิน
โดยยึดหลักการกระจายอาํ นาจทําใหเกดิ การพัฒนาชนบทแบบพึง่ ตนเอง ทั้งทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม
การดําเนินงานพัฒนาชนบทที่ผ/านมา ยังมีอุปสรรคสําคัญบางประการ คือ การมีส/วนร/วมจากประชาชนใน
ทองถ่ินอย/างเต็มที่ ซ่ึงการพัฒนาชนบทที่สัมฤทธิผลนั้น จะตองมาจากการริเริ่มช/วยตนเองของทองถ่ิน ทําให
เกิดความร/วมมือร/วมแรงกันโดยอาศัยโครงสรางความเปนอิสระในการปกครองตนเอง ซ่ึงตองมาจากการ
กระจายอาํ นาจอย/างแทจรงิ มิเชน/ นั้นแลว การพัฒนาชนบทจะเปนลักษณะ “หยิบยื่นยัดใส/ หรือกึ่งหยิบย่ืนยัด
ใส/” เกิดความคาดหวัง ทุกปwจะมี “ลาภลอย” แทนที่จะเปนผลดีต/อทองถิ่น กลับสรางลักษณะการพัฒนาแบบ
พงึ่ พาไม/ยอมชว/ ยตนเองเปนผลทางลบต/อการพฒั นาพนื้ ฐานระบอบประชาธปิ ไตย130

การกระจายอํานาจทําใหเกิดลักษณะการพ่ึงตนเอง ซ่ึงเปนหลักสําคัญของการพัฒนาชนบท การ
กระจายอํานาจมีขอพึงระวัง และไดกลายเปนจุดวิพากษ%วิจารณ%อยู/หลายประการ โดยเฉพาะอย/างย่ิง ในเรื่อง
ของขอบเขตการกระจายอํานาจ และการคํานึงถึงระดับความรูความสามารถของประชาชน ที่เปนปKญหาและ
ถกเถียงกันมาก และยาวนาน ตั้งแต/สมัยเปล่ียนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 กล/าวคือ ไดมีการถกเถียงถึง
ความพรอมของประชาชน ต/อการปกครองตนเองมาโดยตลอดจนถึงปKจจุบัน แต/ความสําคัญของการปกครอง
ทองถ่ินนั้น สามารถแบ/งออกไดเปน สองดาน คือดานการเมืองปกครอง และการบริหาร กล/าวคือ ในดาน
การเมืองการปกครองนั้นเปนการปูพื้นฐานของการปกครองระบอบประชาธิปไตย และการเรียนรูการปกครอง
ตนเอง ส/วนดานการบริหารนั้นเปนการแบ/งเบาภาระของรัฐบาลและประชาชนในทองถ่ินได สามารถแกไข
ปญK หาดวยตนเอง ดวยกลไกการบริหารต/างๆ ไม/ว/าจะเปน การบริหารงานบุคคล การบริหารงบประมาณ การ
บริหารจดั การ ฯลฯ

๖.๗ องคประกอบของการปกครองทองถิน่

ระบบการปกครองส/วนทองถิน่ จะตองมอี งค%ประกอบสาํ คัญ 8 ประการ ดังนี้
1) สถานะตามกฎหมาย ( Legal Status ) หมายความว/า หากประเทศใด กําหนดเร่ืองการปกครอง
ทองถ่ินไวในรัฐธรรมนูญของประเทศ การปกครองทองถิ่นในประเทศนั้นจะมีความเขมแข็งกว/าการปกครอง
ทองถ่ินที่จัดตั้งโดยกฎหมายอื่น เพราะขอความที่กําหนดไวในรัฐธรรมนูญน้ันเปน การแสดงใหเห็นว/าประเทศ
นัน้ มนี โยบายทจ่ี ะกระจายอย/างแทจรงิ
2) พื้นท่ีและระดับ ( Area and Level ) ปKจจัยท่ีมีความสําคัญต/อการกําหนดพ้ืนท่ีและระดับของ
หน/วยปกครองทองถิ่นมีหลายประการ เช/น ปKจจัยทางภูมิศาสตร% ประวัติศาสตร% เชื้อชาติ และความสํานึกใน
การปกครองตนเองของประชาชน จึงไดมีกฎเกณฑ%ท่ีจะกําหนดพื้นที่และระดับของหน/วยการปกครองทองถิ่น
ออกเปน 2 ระดับ คือ หน/วยการปกครองทองถ่ินขนาดเล็กและใหญ/ สําหรับขนาดของพ้ืนที่จากการพ้ืนที่จาก
ศึกษาขององค%การสหประชาชาติ โดยองค%การอาหารและเกษตรแห/งสหประชาชาติ (FAO) องค%การศึกษา

129วิญ¢ู อังคณารกั ษ%, การปกครองทองถ่ินกับพื้นฐานการพัฒนาประเทศ, (กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ%พัฒนา
หลกั สตู ร, 2518), หนา 98

130ลิขติ ธีรเวคิน, การกระจายอํานาจและการมีสวนรวมในการพัฒนาชนบท, อางแลว, หนา 4.

85

วิทยาศาสตร%และวัฒนธรรม (UNESCO) องค%การ อนามัยโลก (WHO) และสํานักกิจการสังคม ( Bureau of
Social Affaif) ใหความเห็นวา/ หนว/ ยการปกครองทองถน่ิ ท่ีมารถใหบริการ และบริหารงานอย/างมีประสิทธิภาพ
ได ควรมีประชากรประมาณ 50,000 คน แตม/ ีปKจจยั อืน่ ที่ตองพจิ ารณา เชน/ ประสิทธิภาพในการบริหารรายได
และบุคลากรเปนตน

3) การกระจายอํานาจและหนาที่ การท่จี ะกาํ หนดใหทองถิ่นมีอํานาจหนาท่ีมากนอยเพียงใดขึ้นอย/ูกับ
นโยบายทางการเมืองและการปกครองของรฐั บาลเปนสาํ คัญ

4) องค%การนิติบุคคลจัดตั้งขึ้น โดยผลแห/งกฎหมายแยกจากรับบาลกลางหรือรัฐบาลแห/งชาติ มี
ขอบเขตการปกครองท่ีแน/นอน มีอํานาจในการกําหนดนโยบาย ออกกฎขอบังคับ ควบคุมใหมีการปฏิบัติตาม
นโยบายน้นั ๆ

5) การเลือกตั้งสมาชิกองค%การหรือคณะผูบริหาร จะตองไดรับเลือกต้ังจากประชาชนในทองถ่ินน้ันๆ
ทั้งหมดหรือบางส/วน เพื่อแสดงถึงการเขามามีส/วนร/วมทางการเมืองการปกครองของประชาชน โดยเลือก
ผบู รหิ ารทองถ่ินของตนเอง

6) อิสระในการปกครองตนเอง สามารถใชดุลยพินิจของตนเองในการปฏิบัติกิจการภายในขอบเขต
ของกฎหมาย โดยไม/ตองขออนุมัติจาดรัฐบาลกลาง และไม/อยู/ในสายการบังคับบัญชาของหน/วยงานทาง
ราชการ

7) งบประมาณของตนเอง มีอํานาจในการจัดเก็บรายได จัดเก็บภาษี ตามขอบเขตที่กฎหมายให
อาํ นาจในการจัดเกบ็ เพอ่ื ใหทองถ่นิ มรี ายไดเพียงพอทีจ่ ะทํานบุ ํารุงทองถ่ินใหเจริญกาวหนา

8) การควบคุมดูแลของรัฐ เมื่อไดรับการจัดต้ังข้ึนแลวยังคงอยู/ในการกํากับดูแลจากรัฐ เพ่ือประโยชน%
และความมั่นคงของรัฐ และประชาชนโดยส/วนรวม โดยการมีอิสระในการดําเนินงานของหน/วยการปกครอง
ทองถน่ิ น้ัน ท้งั น้ีมไิ ดหมายความวา/ มอี ิสระเตม็ ทีท่ เี่ ดียว หมายถึงเฉพาะอิสระในการดําเนินงานเท/านั้น มิเช/นนั้น
ทองถิ่นจะกลายเปนรฐั อธิปไตยไป รัฐจงึ ตองสงวนอํานาจในการควบคุมดูแลอยู/ การปกครองทองถิ่นกําหนดข้ึน
บนพ้นื ฐานทฤษฎีการกระจายอาํ นาจและอุดมการณ%ประชาธิปไตย ซึ่งมุ/งเปxดโอกาสและสนับสนุนใหประชาชน
เขามามีส/วนร/วมในกระบวนการทางการเมือง และกิจกรรมการปกครองตนเองในระดับหน่ึง ซึ่งจะเห็นไดจาก
ลกั ษณะสําคัญของการปกครองทองถิ่นที่เนนการมอี ํานาจอสิ ระในการปกครองตนเอง ประชาชนในทองถ่ินจะมี
ส/วนรว/ มในการปกครองตนเองอยา/ งกวางขวาง

86

บทท่ี ๗
การมสี วนรวมทางการเมอื งของสตรี

การเขาไปสู/อํานาจทางการเมืองของสตรี มีค/อนขางจํากัดมาก เห็นไดจากจํานวนสตรี ที่เปน
สมาชิกสภาผูแทนราษฎรมีนอยกว/ารอยละ 6 ของจํานวนสมาชิกสภาผูแทนราษฎรท้ังหมด สาเหตุส/วนหน่ึง
เนื่องมาจากตัวสตรีเองเขาไปมีส/วนร/วมทางการเมืองนอย และอีกส/วนหนึ่งเปนเพราะความไม/เท/าเทียมกันใน
โอกาสทางการเมืองระหว/างสตรีกับชาย โอกาสที่จะชนะการเลือกตั้งในระดับชาติน้ัน ข้ึนอย/ูกับปKจจัยหลาย
ประการ ไดแก/ คุณสมบัติของผูสมัครรับเลือกตั้ง พรรคการเมืองที่สังกัด ทรัพยากร ท่ีจะสนับสนุน และจํานวน
ผูสมัครทเี่ ปนคู/แข/งขนั เพศของผสู มคั รอาจจะไม/ใช/ปKจจยั สําคญั ท่จี ะทําใหชนะการเลอื กตงั้

โคทม อารียา และคณะ กล/าวว/า หลังจากการเปล่ียนแปลงการเมืองการปกครองจากสมบูรณาญาสิทธิ
ราชเปนระบอบประชาธิปไตย ในปw พ.ศ. 2475 ความคิดเชิงประชาธิปไตยและเสรีนิยมไดนําไปสูการปรับเปลี่ยน
บทบาทและสถานภาพของผูหญิงมากขึ้น ในรัฐธรรมนูญฉบับแรกก็ไดกําหนดใหคนไทยท้ังชายและหญิงมีสิทธิใน
การลงสมัครรับเลือกต้ังและลงคะแนนเสียงเลือกตั้ง จากการศึกษาของโคทม อารียา และคณะ พบว/า สตรีไทยมี
การรวมกลุ/มเพ่ือเรียกรองสิทธิทางการเมืองเร่ือยมาต้ังแต/ก/อน ปw พ.ศ. 2475 โดยเนนการเรียกรองสิทธิในทาง
การเมืองที่เท/าเทียมกันของหญิงและชายแมว/าในช/วงเวลาดังกล/าวแนวคิดเร่ืองน้ียังคงเปนแนวคิดใหม/โดยเฉพาะ
ในภูมิภาคเอเชีย รูปธรรมประการหน่ึงคือการท่ีบทเฉพาะกาลในรัฐธรรมนูญฉบับปw 2517 ที่ระบุใหแกไข
กฎหมายอ่ืน ๆ ท่ีขัดตอ/ ความเท/าเทียมกันของชายและหญิงในทางการเมืองและการบริหารราชการ นอกจากน้ีการ
เรียกรองสิทธิสตรีอีกประการที่ถือไดว/ามีนัยสําคัญอย/างมากต/อบทบาทและสถานะของสตรี น่ันคือการเรียกรอง
สิทธิทางการศึกษาโดยใหสตรีมีโอกาสเลือกเรียนวิชาสามัญเช/นเดียวกับชาย ผลท่ีตามมาก็คือการที่สตรีมีความรู
ดานวชิ าชีพสามารถเขาสูต/ ลาดแรงงานเพ่ือทาํ งานไดอย/างเท/าเทยี มกับบุรุษ131

ถวิลวดี บุรีกุล กล/าวถึง สัดส/วนการมีส/วนร/วมทางการเมืองของผูหญิงในประเทศไทยยังลาหลังกว/า
ประเทศอื่น ๆ โดยเฉพาะเมื่อเปรียบเทียบกับประเทศท่ีพัฒนาแลว จากรายงานการพัฒนาคน ปw 2539 ของ
UNDP ระบุว/า โดยภาพรวมประเทศที่กําลังพัฒนาจะมีผูหญิงไดรับการเลือกต้ังเขาเปนสมาชิกสภาผูแทน
ราษฎรคิดเปนค/าเฉล่ียไดรอยละ 10.8 ในขณะที่ปKจจุบันประเทศไทยมีผูหญิงท่ีไดรับการเลือกต้ังเปน
สมาชิกสภาผแู ทนราษฎรตํ่ากวา/ คา/ เฉล่ยี ของประเทศกาํ ลังพัฒนาท้ังหลาย

ขอมูลเกย่ี วกับการพัฒนาผูหญิงไทยแสดงใหเห็นว/าสถานภาพของผูหญิงในทาง เศรษฐกิจ สังคม และ
การเมือง นับว/ามีความกาวหนากว/าในอดีต และเปนที่น/าสังเกตว/าปKจจุบันการรวมตัวทางการเมืองของกลุ/ม
ผูหญิงเริ่มมีความหลากหลาย จากในอดีตท่ีจํากัดวงอย/ูเฉพาะผูหญิงระดับสูงและผูหญิงท่ีมีการศึกษา มาส/ูการ
รวมกล/มุ ของผูหญิงในทุก ๆ ระดับ ซึ่งรวมถึงผูหญิงกล/ุมอาชีพต/างๆ โดยเฉพาะการท่ีกลุ/มผูหญิงไดมีโอกาสเขา
ดํารงตําแหน/งผูนําระดับชุมชนทองถิ่นท้ังในรูปของผูสมัครเปนกํานัน ผูใหญ/บาน และสมาชิกสภาทองถ่ิน เช/น
กรรมการสภาตําบลและสมาชิกองค%การบริหารสว/ นตําบล เปนตน132

131โคทม อารียา และคณะ, การมีสวนรวมในทางการเมอื งของสตร,ี (กรงุ เทพมหานคร : สาํ นกั งานคณะกรรมการ
สง/ เสรมิ และประสานงานสตรแี หง/ ชาติ, 2540), หนา 26.

132ถวิลวดี บุรีกุล, ผูหญิงไทยกับการเมืองหลังการมีรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2540,(สํานักวิจัย
และพฒั นา : สถาบันพระปกเกลา), 2544, หนา 48.

87

พรสม เปาปราโมทย กล/าวว/า สังคมท่ัวโลกต/างก็ใหความสําคัญต/อบทบาทของสตรีในฐานะที่เปน
ภรรยาและแม/ท่ีมีภาระหลักในการดูแลชีวิตความเปนอย/ูของครอบครัวการมีส/วนร/วมในกิจกรรมการเมืองหรือ
กิจกรรมสาธารณะเปนบทบาทท่ีสําคัญของบุรุษมาโดยตลอด แต/เมื่อเปนท่ีตระหนักมากข้ึนว/าขอบข/ายของ
การเมืองน้ันเกี่ยวของไม/เฉพาะแต/เร่ืองการพัฒนาในระดับชาติ แต/จะเช่ือมโยงไปถึงระดับการดําเนินชีวิตของ
ปKจเจกบุคคลดวยการใหความสนใจต/อการเมืองจึงเปนเรื่องท่ีสําคัญไม/เพียงแต/เฉพาะบุรุษหากแต/สตรีก็ตองเขาไป
มสี /วนร/วมอย/างเต็มที่ในจํานวนเท/า ๆกับบุรุษดวย เพราะจํานวนสตรีเปนครึ่งหนึ่งของประชากรท้ังหมดการมีส/วน
ร/วมทางการเมืองของสตรีน้ันอาจทําไดหลายส/วนท้ังทางตรงและทางออม ซ่ึงแมในภาพรวมจะยังอย/ูในระดับท่ีต่ํา
อยู/แต/ก็มีตัวอย/างท่ีแสดงใหเห็นว/าเม่ือสตรีเขาไปมีส/วนร/วมในการเมืองการบริหารแลวสามารถก/อใหเกิดการ
เปล่ียนแปลงในสังคมตามท่ีตองการไดในระดับหนึ่งในฐานะท่ีเปนสมาชิกส/วนหนึ่งของสังคม การตัดสินใจใดๆท่ี
เกิดข้ึนในสังคมน้ันย/อมมีผลกระทบต/อวิถีชีวิตของสมาชิกแต/ละคนในสังคมสตรีจึงตองเขาไปมีบทบาทในการ
ตัดสินใจเพื่อใหการจัดสรรและควบคุมทรัพยากรต/างๆ สอดคลองกับความตองการของตนเองดวยซึ่งความเสมอ
ภาคของสตรีและบุรุษในทางการเมืองมีสองประการ คือความเสมอภาคในการเปนผูแทนและความเสมอภาคใน
การไดรับประโยชน%จากการกําหนดนโยบายและแผนสตรีไทยมีสิทธิทางการเมืองท่ีจะออกเสียงและลงสมัครรับ
เลือกตั้งมากว/า 70ปwแลวภายหลังประเทศไทยไดเปลี่ยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธิปไตย เมื่อปw พ.ศ.
2475 มีการประกาศใชรัฐธรรมนูญฉบับแรกซ่ึงกําหนดใหสิทธิแก/ท้ังบุรุษและสตรีอย/างเท/าเทียมกันในการออก
เสียงเลือกต้ังซ่ึงนับเปนกาวสําคัญของการรับรองสิทธิของสตรีใหเขามามีส/วนร/วมทางการเมืองโดยท่ีใน
ขณะเดียวกันบางประเทศยังไม/ยินยอมใหสิทธิดังกล/าวแก/สตรีของตนเอง อย/างไรก็ตามหลังจากน้ันก็ยังมีการที่
กล/ุมสตรีเรียกรองใหมีการบรรจุหลักความเสมอภาคไวในรัฐธรรมนูญ ซึ่งต/อมาก็ประสบความสําเร็จคือมีการระบุ
หลกั การ “ชายและหญงิ มสี ทิ ธเิ ท/าเทียมกนั ”ไวในรฐั ธรรมนูญ พ.ศ. 2517

เหตุผลที่ตองส/งเสริมใหผูหญิงมีส/วนร/วมทางการเมือง การส/งเสริมสตรีใหเขาสู/ตําแหน/งทางการเมือง
มากขน้ึ โดยตัง้ เปoาหมายไวทร่ี อยละ 30 เปนเปoาหมายในอุดมคติเนือ่ งจากเช่ือว/าจํานวนสตรีรอยละ 30จะสราง
การเปลยี่ นแปลงในระบบไดซึ่งการทสี่ ตรมี ีส/วนรว/ มตัดสินใจทางการเมือง จะมขี อดหี ลายประการไดแก/

1) เพิ่มประสทิ ธิภาพทางการเมอื ง เนื่องจากผูหญิงมปี ระสบการณท% แี่ ตกต/างจากผูชายจึงมีมุมมองและ
ความสามารถทแ่ี ตกต/างกัน เชน/ การจดั ทาํ งบประมาณใชจ/ายเงินและการตรวจสอบการใชจ/ายถามีมุมมองของ
ท้ังหญงิ และชายจะทาํ ใหการใชจ/ายมีความละเอยี ดรอบคอบและการตรวจสอบการใชจา/ ยท่มี ีประสทิ ธภิ าพ

2) สรางความหลากหลายในการพัฒนาผูหญิงและผูชายมบี ทบาททีแ่ ตกตา/ งกนั ท้ังในครอบครัวและชุมชนจึง
มีปญK หาและความตองการทีแ่ ตกต/างกนั เชน/ ผหู ญงิ ตองมีหนาทหี่ ลักในเรอื่ งการตง้ั ครรภ% คลอดบุตร และเลยี้ งบตุ รจงึ
ใหความสนใจกับการจัดสรรทรัพยากรและบริการที่เกี่ยวของกับเร่ืองนี้เปนพิเศษ เช/นประเทศสวีเดนและนอร%เว มี
ผหู ญิงในรฐั สภาเกนิ รอยละ 30 มานานหลายปw สามารถพัฒนาระบบการดูแลเด็กและการประกอบอาชีพของผูหญิง
ใหดีข้ึน นอกจากนี้ประเทศอินเดียหลังจากมีกฎหมายกําหนดใหผูหญิงมีท่ีนั่ง 1 ใน 3 ของที่น่ังในองค%กรปกครอง
ทองถิ่น พบว/า ผูหญิงใหความสนใจกับประเด็นการพัฒนาที่แตกต/างจากผูชาย คือ สินเชื่อ อาชีพ สุขภาพ น้ํา
การศกึ ษา และความรนุ แรงในครอบครวั

3) สรางความเปนธรรมตามหลกั การเปนผูแทนในระบอบประชาธิปไตย เนื่องจากการปกครองระบอบ
ประชาธิปไตยเปนการปกครองโดยประชาชนทั้งมวล คือ ประชาชนทุกคนมีส/วนร/วมอย/างเท/าเทียมในการ
ตดั สินใจ แต/เนอ่ื งจากสังคมมีขนาดใหญ/และประชาชนมีจํานวนมากจึงใชวิธีการเลือกสรรผูแทนจํานวนหนึ่งมา
ทําหนาที่ตัดสินใจในเร่ืองสาธารณะแทนประชาชนส/วนใหญ/ การเปนผูแทนทางการเมืองจึงเปนเหมือนภาพ
จําลองขนาดเล็กของสังคมที่สะทอนคุณลักษณะทุกดานของผูมีสิทธิออกเสียงเลือกต้ัง เช/น องค%ประกอบของ

88

สังคมและการกระจายตามพ้ืนท่ี เมื่อสังคมมีผูหญิงเปนองค%ประกอบครึ่งหนึ่ง ผูหญิงจึงควรไดเปนผูแทนของ
ประชาชนตามสดั สว/ นนีด้ วย

4) การเปลี่ยนแปลงในทางสรางสรรค%ทางการเมืองจะเกิดข้ึนเม่ือมีผูหญิงจํานวนมากพอไดเขามา
ทํางานการเมอื ง เช/น ในอนิ เดีย หลงั จากมีผูหญงิ จาํ นวน 1 ใน 3 ของสมาชิกองคก% รปกครองทองถ่ินพบว/า การ
ทุจริตในองค%กรเหล/านี้ลดลงและผูหญิงจะมีวิธีการทํางานท่ีส/งเสริมการมีส/วนร/วมของประชาชนไดดีกว/า
เนือ่ งจากมลี กั ษณะการทาํ งานทร่ี ับฟงK และไม/มีพิธรี ีตองมาก133

๗.๑ ความหมายการมสี วนรวมทางการเมอื ง

การมีส/วนร/วมของประชาชน เปนส่ิงที่สําคัญมากสําหรับงานพัฒนาองค%การบริหารส/วนตําบลในดานต/าง
ๆ โดยอาจส/งผลใหงานที่ทําสําเร็จหรือลมเหลวต/อวัตถุประสงค%ที่ต้ังไวก็ได และไดมีผูใหแนวคิดและให
ความหมายเกี่ยวกับการมีส/วนร/วมไวมากมาย ดังน้ี

ถวิลวดี บุรีกุล ไดใหความหมายการมีส/วนร/วมว/าคือ “การพิจาณาถึงการมีส/วนช/วยเหลือโดยสมัครใจ
โดยประชาชนต/อโครงการใดโครงการหน่ึงของโครงการสาธารณะต/าง ๆ ที่คาดว/าจะส/งผลต/อการพัฒนาชาติแต/ไม/ได
หวงั วา/ จะใหประชาชนเปล่ยี นแปลงโครงการหรือวจิ ารณ%เน้ือหาของโครงการ”134

ม.ร.ว., พฤทธิสาน ชุมพล, และคณะกล/าวว/า ประชาธิปไตยแบบมีส/วนร/วม (Democracy,
participatory)เปนแนวคิดท่ีเนนการมีส/วนร/วมของประชาชนในกระบวนการทางการเมือง โดยถือกําเนิดมา
จากคําวา/ “ประชาธิปไตย”(Democracy)ในภาษากรีกไดจากการผสมคําว/า “demos” และ “kratos”แปลว/า
“ประชาชนคือผูปกครอง ดังนั้น แนวคิดของระบอบประชาธิปไตยแบบมีส/วนร/วมจึงใหความสําคัญกับการเปxด
โอกาสใหประชาชนและกล/ุมต/างๆ เขาไปมีส/วนร/วมในกระบวนการทํางานของรัฐบาลและผูใชอํานาจรัฐใน
ลักษณะที่มีปฏิสัมพันธ%โดยตรง เพื่อใหมีส/วนในการเสนอความคิดเห็น ต้ังแต/กระบวนการกําหนดนโยบาย
จนถึงกระบวนตัดสินใจ แต/อํานาจในการตัดสินใจข้ันสุดทายยังคงอยู/ที่เจาหนาท่ีรัฐ แต/ตรงขามกับระบอบ
ประชาธปิ ไตยแบบตัวแทนทจ่ี ํากัดบทบาทของประชาชนเพียงใชสทิ ธเิ ลือกตั้งเทา/ น้นั ”135

พัชรี สโิ รรส ไดกลา/ วว/า การมีส/วนร/วมของประชาชนคือ “กระบวนการซึ่งประชาชน หรือผูมีส/วนได
ส/วนเสีย ไดมีโอกาสแสดงทัศนะ แลกเปล่ียนขอมูลและความคิดเห็น เพื่อแสวงหาทางเลือกและการตัดสินใจ
ต/างๆเก่ยี วกับโครงการทเี่ หมาะสมและเปนที่ยอมรับร/วมกัน ทุกฝ9ายที่เก่ียวของจึงควรเขาร/วมในกระบวนการนี้

133พรสม เปาปราโมทย,% “แนวทางการส/งเสรมิ สตรีในการลงสมัครรับเลือกตัง้ เปนสมาชิกองค%การบริหารส/วนตําบล
: กรณีศกึ ษาสมาชกิ องค%การบริหารส/วนตําบลสตรีในจังหวัดสิงห%บุรี”, วารสารสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ,
ปทw ี่ 12 (มค - ธค2552) : 65 – 75.

134ถวิลวดี บุรกี ุล, การมสี วนรวมแนวคดิ ทฤษฎแี ละกระบวนการ, (กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ%พาณิชพระนคร จํากัด,
2548), หนา 1.

135ม.ร.ว., พฤทธิสาน ชุมพลและคณะ, คําและความคิดในรัฐศาสตรรวมสมัย เลม 2, (กรุงเทพมหานคร :
สํานักพมิ พ%แหง/ จฬุ าลงกรณ%มหาวิทยาลัย, 2551),หนา 83.

89

ตัง้ แต/เริ่มจนถึงการตดิ ตามและประเมินผล เพือ่ ใหเกิดความเขาใจและการรับรู เรียนรู การปรับเปล่ียนโครงการ
ร/วมกัน ซึง่ จะเปนประโยชน%ต/อทุกฝ9าย”136

วันรักษ ม่ิงมณีนาคิน กล/าวว/า การมีส/วนร/วมของประชาชนหมายถึง“การเขาร/วมอย/างแข็งขันและ
อยา/ งเต็มทีข่ องกล/มุ บุคคลผูมีส/วนไดส/วนเสียในทุกข้ันตอนของโครงการหรืองานพัฒนาชนบทโดยเฉพาะอย/างย่ิง
การมีสว/ นในอํานาจการตัดสินใจและหนาท่ีความรับผิดชอบการมีส/วนเขาร/วมจะเปนเคร่ืองมือประกันว/าสิ่งท่ีผูมี
สว/ นไดสว/ นเสียตองการมากท่ีสุดน้ันจักไดรับการตอบสนองและทําใหมีความเปนไปไดมากข้ึนว/าส่ิงที่ทําไปนั้นจะ
ตรงกับความตองการแทจริงและมนั่ ใจมากขึ้นว/าผเู ขารว/ มทุกคนจะไดรับประโยชน%เสมอหนากนั ”137

สรุป การมีส/วนร/วมหมายถึง การมีส/วนร/วมของประชาชนตามแนวทางการปกครองในระบอบ
ประชาธิปไตย ในการพัฒนาขีดความสามารถของตนในการจัดการควบคุมการใชและกระจาย
ทรัพยากรธรรมชาติตลอดจนปKจจัยการผลิตท่ีมีอยู/ในสังคมเพื่อใหเกิดประโยชน%ต/อการดํารงชีพทางเศรษฐกิจ
สังคม ซึ่งเปxดโอกาสใหประชาชนพัฒนาการรับรู สติปKญญา และความสามารถในการตัดสินใจ กําหนดชีวิต
ตนเอง ดงั นัน้ การมกี ารสว/ นรว/ มของประชาชนจึงเปนทั้งวิธีการและเปoาหมายในเวลาเดยี วกัน

๗.๒ รูปแบบการมสี วนรวมทางการเมือง

การมีส/วนร/วมทางการเมืองของประชาชนมีอย/ูมากมายหลายรูปแบบ และวิธีการแตกต/างกันไปใน
แต/ละระบบการเมืองและบริบทแวดลอมทางสังคมและวัฒนธรรมของแต/ละประเทศซึ่งมีผูทําการศึกษาและ
จําแนกรูปแบบไวหลายรปู แบบดงั น้ี

สทิ ธพิ ันธ พทุ ธหุน แบ/งกิจกรรมการมสี /วนร/วมทางการเมอื งไว ดังน้ี
1) กิจกรรมเกี่ยวกับพรรคการเมืองและการรณรงค%หาเสียง กิจกรรมน้ีไดแก/ ชักชวนใหผูอ่ืนไปลงคะแนน
เสียงเลอื กตง้ั ใหผูสมัครทีต่ นสนับสนุนการทํางานใหพรรคการเมือง หรือผูสมัครเขารับการเลือกต้ังอย/างกระตือรือรน
การใหความสนใจเขารว/ มประชุมหรือชมุ นุมทางการเมือง การใหเงินสนับสนุนพรรคการเมือง หรือผูสมัครเขารับการ
เลอื กตง้ั และการเขาเปนสมาชิกของชมรมทางการเมือง
2) การลงคะแนนเสียงเลือกต้ังทั้งในระดับชาติและระดับทองถ่ิน ถือว/า การลงคะแนนเสียงเลือกต้ัง
เปนรูปแบบการมีส/วนร/วมทางการเมืองทชี่ ดั เจนท่ีสุด และสามารถวดั ค/าของการเขาร/วมทางการเมืองท่ีใหความ
เทย่ี งมากท่ีสดุ
3) กิจกรรมของชุมชน ไดแก/ การทํางานร/วมกับบุคคลอื่นและการจัดตั้งกล/ุมขึ้นเพ่ือแกไขปKญหาต/างๆ
ของทองถนิ่ รวมทงั้ การเขารว/ มเปนสมาชิกในชุมชนหรือองค%การอย/างกระตือรือรน ในอันที่จะดําเนินการแกไข
ปญK หาทีเ่ กดิ ขึน้
4) การติดต/อกับเจาหนาท่ีของรัฐ หมายถึง การกระทําของบุคคลในลักษณะท่ีเปนการติดต/อกับ
เจาหนาที่ของรัฐบาล โดยมีจุดม/ุงหมายเพ่ือใหไดมาหรือปกปoองผลประโยชน%บางอย/างของจนหรือกล/ุมของตน
ปญK หาทส่ี นใจและนาํ ไปติดตอ/ กบั เจาหนาท่ขี องรฐั นั้น เปนสิง่ ที่มีผลกระทบโดยตรงต/อบุคคลน้ัน

136พัชรี สิโรรส, การมีสวนรวมของประชาชน, (กรุงเทพมหานคร : มหาวิทยาลัย ธรรมศาสตร%, 2546), หนา 10-
12.

137วันรกั ษ% ม่ิงมณนี าคนิ , การพัฒนาชนบทไทย,(กรงุ เทพมหานคร : มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร%, 2531), หนา 7.

90

5) การลอบบ้ี รวมถึงบุคคลท่ีพยายามติดต/อกับเจาหนาที่ของรัฐและผูนําทางการเมือง โดยหาทางท่ีจะมี
อิทธิพลต/อการตัดสินนโยบายประเด็นเร่ืองท่ีจะกระทบต/อประชาชนจํานวนมาก เปนกิจกรรมที่ม/ุงจะก/อใหเกิดแรง
สนับสนุนหรอื ตอ/ ตานพระราชบญั ญัติ หรือการตัดสนิ นโยบายของฝา9 ยบรหิ าร

6) การประทวง ซึ่งมีลักษณะใกลเคียงกับการใชความรุนแรง ซ่ึงเปนความพยายามท่ีจะสราง
ผลกระทบต/อการตดั สินนโยบายของรัฐบาล โดยการทํารายรา/ งกายหรือทรพั ยส% ิน

7) การเขาร/วมทางการเมืองในบทบาทของผูสื่อข/าวสาร หมายถึง การท่ีบุคคลจะติดตามข/าวสารเก่ียวกับ
การเมืองการปกครอง ส/งจดหมายแสดงความสนับสนุนต/อผูนําทางการเมืองในการดําเนินการที่เห็นว/าเหมาะสม
ถกู ตอง สง/ คาํ ประทวงตอ/ การดาํ เนินงานที่เห็นว/าไม/ดี รวมถึงการเขาร/วมพูดคุยถกเถียงปKญหาทางการเมือง การให
ข/าวสารการเมืองแก/เพื่อนบาน แสดงความคิดเห็นของตนเองต/อเจาหนาท่ีของรัฐ การเขียนจดหมายแสดงความ
คดิ เห็นไปยงั หนงั สอื พิมพ% และสอ่ื มวลชนต/าง138

จนั ทนา สทุ ธิจารี ไดแบง/ รูปแบบการมสี /วนร/วมทางการเมอื งในระบอบประชาธิปไตยเปน 2 รูปแบบ
คือ

1) การมีสวนรวมทางการเมืองแบบเปSนทางการโดยมีกฎหมายรองรับใหกระทําไดหรือตองกระทํา
วิธีการที่สาํ คัญและปฏบิ ตั ใิ ชทั่วไปในระบอบประชาธิปไตย มีดงั นี้

- การเลือกตง้ั ในระดบั ชาติ และทองถ่ิน ซึง่ การเลอื กตัง้ เปนรูปแบบการมีส/วนร/วมทางการเมืองท่ี
ชดั เจนที่สดุ สามารถวัดระดบั ประเมินคา/ พฤติกรรมการมีส/วนรว/ มทางการเมืองไดชัดเจนและแนน/ อน

- การใชสิทธิเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นทางการเมืองในประเด็นที่เกี่ยวของกับผลประโยชน%
สาธารณะของประชาชน เช/น การพูด การเขียน การอภิปราย และการมีส/วนร/วมในการแสดงความคิดเห็นดวย
วิธกี ารต/างๆ เปนส่ิงสาํ คญั ที่เปนชอ/ งทางการสื่อสารทางการเมือง

- การมีส/วนร/วมโดยการรวมตัวเปนกล/ุมผลประโยชน% หมายถึง การท่ีกลุ/มคนมารวมกันเพราะมี
อาชีพการงาน มผี ลประโยชน% หรอื ความม/ุงหมายอย/างใดอย/างหนึ่งร/วมกัน และใชพลังกล/ุมใหมีอิทธิพลต/อการ
กาํ หนดนโยบายของรฐั

2) การมีสวนรวมทางการเมืองแบบไมเปSนทางการ การมีส/วนร/วมทางการเมืองในลักษณะนี้ส/วน
ใหญ/จะเกดิ ในระบบการเมอื งแบบเผด็จการ ไม/ยอมรับและไม/เปดx โอกาสใหประชาชนมีส/วนร/วม มีกฎหมายหาม
ไวอย/างชัดเจน หรือบางประเทศที่เปนประชาธิปไตยจะมิไดหามแต/ไม/ไดระบุหรือไม/มีกฎหมายรองรับว/าให
กระทาํ ได

- การเดินขบวนหรือชุมนุมประทวง ถือว/าเปนการมีส/วนร/วมทางการเมืองอย/างหนึ่ง โดยท่ี
ประชาชนรวมตัวกันเพื่อแสดงความไมเห็นดวยกับนโยบายหรือการดําเนินการของรัฐบาลในเรื่องใดเร่ืองหน่ึง
ใหเปนไปตามความตองการของประชาชนผูชุมนุม

- การก/อความว/ุนวายทางการเมือง เช/น การนัดหยุดงาน งดใหความร/วมมือกับรัฐบาล หรือ
ละเมิดกฎหมายอางความบกพร/องของรัฐบาลเปนเหตุและวิธีน้ีอาจเกิดผลกระทบเปนความเสียหายต/อระบบ
เศรษฐกจิ สังคม และความมั่นคงทางการเมือง139

138สิทธพิ นั ธ% พทุ ธหนุ , ทฤษฎพี ัฒนาการเมือง, (กรุงเทพมหานคร : มหาวิทยาลยั รามคําแหง, 2539), หนา 10 – 15.

139จันทนา สุทธิจารี, การมีสวนรวมของประชาชนในการเมืองการปกครองตามรัฐธรรมนูญฉบับประชาชน,(
กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พ%วเี จพรนิ ต้งิ , 2544), หนา 24.

91

สขุ มุ นวลสกุล ไดแบ/งการมีส/วนร/วมทางการเมืองของประชาชนออกเปน 2 รูปแบบใหญ/ๆ สรุปได
ดงั นี้

1) การมสี ว/ นร/วมทางการเมืองแบบเปนทางการไดแก/
1.1) การใชสิทธิเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นในเร่ืองราวต/างๆ ที่เกี่ยวกับประโยชน%ส/วนรวม

อาจจะเปนการเสนอขอคดิ เหน็ เก่ยี วกับนโยบายของประเทศหรือทองถิ่น โดยการอภิปราย พูด เขียนหรือการพิมพ%
การกระทําต/างๆ เหล/านี้ถือไดว/าเปนการมีส/วนร/วมทางการเมืองท่ีสําคัญ อันจะส/งผลใหรัฐบาลตองรับฟKงและ
นาํ ไปปฏบิ ตั ิในอนั ท่จี ะเกิดประโยชน%แก/สว/ นรวมต/อไป

1.2) การรวมกลุ/มของผูที่มีประโยชน%ร/วมกันเพ่ือทําการรักษาและปกปoองผลประโยชน%ของกล/ุม
เอง หรืออาจจะมวี ตั ถุประสงค%เพ่ือปกปoองผลประโยชน%ของสาธารณะก็ได ก็ถือว/าการรวมกลุ/มนี้เปนการมีส/วน
ร/วมทางการเมอื งเชน/ กัน

1.3) การจัดต้ังและการเขามาเปนสมาชิกพรรคการเมือง ระบบพรรคการเมืองนับไดว/าเปน
องค%กรท่ีสําคัญ ท้ังน้ีพรรคการเมืองจัดตั้งก็เพื่อดําเนินกิจกรรมทางการเมืองตลอดจนเปนการรวมกลุ/มกันของ
บุคคลท่ีมีความคิดเห็นทางการเมืองคลายกัน หรือตรงกัน และมีวัตถุประสงค%จะนําอุดมการณ%ของกล/ุมหรือ
พรรคไปบริหารประเทศตามแนวทางของพรรค ดังนั้นหากประชาชนร/วมจัดต้ังไดก็ถือว/าเปนการมีส/วนร/วม
ทางการเมืองท่ีสําคญั ตลอดจนการเปนสมาชกิ พรรคการเมอื ง

1.4) การไปลงคะแนนเสียงเลือกต้ัง อํานาจอธิปไตยเปนของประชาชน ดังน้ันการไปใชสิทธิ
เลอื กตัง้ จึงเปนสิ่งทีม่ ีความสาํ คญั อยา/ งมาก เพราะหมายถึง ประชาชนตองการจะใหผูใดเขาไปใชอํานาจนี้แทน
ตน หรอื ทําหนาทใี่ นการรกั ษาผลประโยชน%ของตน นอกจากนัน้ การไปลงคะแนนเสียงเลือกตั้ง ยังเปนการแสดง
ความเปนผูมสี าํ นกึ ทางการเมืองสูง ตลอดจนมคี วามรคู วามเขาใจอยา/ งเพยี งพอในการมสี ว/ นรว/ มทางการเมือง

1.5) การช/วยรณรงค%หาเสียงในการเลือกต้ัง การช/วยผูสมัครหรือพรรคการเมืองหาเสียงก็ถือได
ว/ามีความสําคัญมาก เพราะเปนการมีส/วนร/วมทางการเมืองที่เขมขนกว/าการไปลงคะแนนเสียงเลือกต้ัง และ
การรณรงคห% าเสียงเลอื กตั้งนจ้ี ะดําเนินการอยเ/ู ฉพาะชว/ งการเลอื กตัง้

2) การมีส/วนร/วมทางการเมืองแบบไม/เปนทางการ ก็มีความสําคัญไม/นอยไปกว/าการมีส/วนร/วมแบบเปน
ทางการเลย เพราะถือไดว/าเปนส/วนหนึ่งของการพัฒนาระบอบการเมืองการปกครอง แต/บางทีบางสังคมอาจจะไม/
ยอมรบั ตลอดจนไม/เปxดโอกาสใหประชาชนเขามสี /วนร/วม ดังต/อไปนี้

2.1) การเดินขบวนประทวง เปนการแสดงออกของประชาชนในการไม/เห็นดวยกับการ
ดําเนินงานของรัฐบาลในเร่ืองใดเร่ืองหน่ึง เปoาหมาย ตลอดจนวัตถุประสงค%ในการประทวง แต/ละครั้งมีความ
แตกต/างกันออกไป เปนการแสดงพลังของประชาชนว/าพวกเขาตองการอะไร ตลอดจนอยากใหรัฐบาล
ตอบสนองพวกเขาอยา/ งไร

2.2) การกอ/ ความว/ุนวายทางการเมืองเปนการหยิบยกขอปกพร/องตา/ งๆของรัฐบาลมาเปนสาเหตุ
และมักจะเกิดจากการปลุกระดมของกล/ุมใดกล/ุมหนึ่งเปนการแสดงออกถึงพฤติกรรมที่ต/อตานรัฐบาลและมี
หลายรูปแบบเช/นการนัดหยดุ งานเปนตน

2.3) การใชความรุนแรงทํารายร/างกายและทรัพย%สิน ถือไดว/าเปนการก/อวินาศกรรม มีไดหลาย
รูปแบบ และเปนวิธีการท่ีคนส/วนมากไม/เห็นดวย แต/การมีส/วนร/วมแบบนี้สามารถส/งผลกระทบต/อการ
ดาํ เนินงานของรัฐบาลในเรอ่ื งนน้ั อย/ูมาก

2.4) การปฏวิ ัติ เปนการใชความรุนแรง และทําใหเกิดการเปล่ียนแปลงในระบอบการปกครอง และ
สังคมอย/างเฉียบพลัน ซึ่งการปฏิวัติน้ันอาจมีสาเหตุมาจากหลายๆ ประการ เช/น สาเหตุทางการเมือง เศรษฐกิจ

92

ตลอดจนการเรียกรองของประชาชนที่หมดความอดทน มีความกดดันสูง จึงตองก/อการจลาจล สรางความว/ุนวาย
นําไปสก/ู ารนองเลือด และนาํ ไปสกู/ ารปฏวิ ตั ใิ นทส่ี ุด140

สรุป รูปแบบของการมีส/วนร/วมทางการเมืองโดยท่ัว ๆ ไปมีสองรูปแบบคือ รูปแบบแรกการไป
ลงคะแนนเสียงเลือกต้ังเปนการมีส/วนร/วมทางการเมืองที่รูจักดีมากท่ีสุดรูปแบบหนึ่ง และเปนเง่ือนไขที่สําคัญ
มาก ถาไม/มีการเลือกต้ังประเทศนั้นก็มิใช/ประเทศที่มีการปกครองระบอบประชาธิปไตย และรูปแบบการ
รณรงคห% าเสยี งจะมี 2 ระยะเวลา คือการรณรงค%หาเสียงในระยะเวลาที่ไม/มีพรรคการเมือง ซึ่งจะใชบุคลิกและ
ความสามารถตลอดจนชื่อเสียงส/วนตัว ยังไม/มีการกําหนดนโยบายเปนส/วนรวมของกลุ/ม และการรณรงค%หา
เสยี งในระยะมีพรรคการเมอื ง

๗.๓ ปจ‚ จัยทีม่ อี ทิ ธิพลตอการยอมรับบทบาทการมีสวนรวมทางการเมืองของสตรี

สตรีกับบทบาททางการเมืองการปกครอง ไดศึกษาถึงพัฒนาการจากสังคมในอดีตจนถึงปKจจุบัน
จะพบว/าสตรมี ีบทบาททางการเมอื งการปกครองจาํ นวนนอยมากในสงั คมชว/ งตา/ งๆในอดีต

ทิพาภรณ พิมพสุทธ์ิ กล/าวว/า ปKจจัยที่เก่ียวของกับการยอมรับบทบาทการปกครองของสตรี มีการ
แบง/ เอาไวเปน 4 ประเภทคอื

1) ปKจจัยส/วนบุคคล ได แก/ เพศ อายุ ระดับการศึกษา ภมู ลิ าํ เนาเดิม สถานภาพสมรส เปนตน
2) การขัดเกลาทางสงั คม
3) อิทธพิ ลจากความคดิ ความเช่อื เกีย่ วกับบทบาททางเพศของบคุ คลนยั สาํ คัญ
4) ความคดิ ความเช่ือเก่ยี วกับบทบาททางเพศ141

ยุวฒั น วุฒเิ มธี กล/าวถึงความจําเปนที่ยอมรับใหสตรีเขามีส/วนร/วมในทางการเมือง เพื่อเปนการขจัด
ปญK หาความขัดแยงระหวา/ งเจาหนาท่ขี องรัฐกับประชาชน ดงั น้ี

1) ฝ9ายพฒั นาหรอื เจาหนาทีข่ องรฐั มนี อย ยากทีจ่ ะรับผิดชอบไดทว่ั ถงึ
2) เจาหนาที่ของรัฐมักจะเปนผูกําหนดปKญหาและความสําคัญของปKญหา ซ่ึงตรงกับปKญหาความ
ตองการหรอื ความคิดของสตรสี /วนใหญ/ ซึง่ เปนผรู บั การพฒั นา
3) เจาหนาทีข่ องรฐั มกั จะเปนผูกาํ หนดวธิ กี าร ข้ันตอน การแกปKญหาโดยไม/คํานึงถึงความสามารถของ
คนในชุมชน
4) เจาหนาท่ีของรัฐมักจะกําหนดวิธีการ ข้ันตอน การแกปKญหาโดยคํานึงถึงผลประโยชน%ของตน
มากกว/าประโยชน%ของคนสว/ นใหญ/
5) ใหประชาชนเปนแกนกลางของการระดมความคิด การปฏิบัติและรับผิดชอบสรางกิจกรรมพัฒนา
ไดอยา/ งต/อเนอื่ ง142

140สุขุมนวลสกุล, เลนกับศลิ ปการบรหิ ารแบบไทย, (กรุงเทพมหานคร : ธรรมนติ ิ, 2534), หนา 18.
141ทิพาภรณ% พิมพ%สุทธ,ิ์ พัฒนาทางการเมือง, ( กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พ%มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร,% 2551), หนา 56.
142ยุวัฒน% วุฒิเมธี, การพัฒนาชุมชน : จากทฤษฎสี กู ารปฏบิ ัติ, (กรุงเทพมหานคร : บางกอกบล็อก, 2534), หนา
68 – 69.