Nutri-notes

Nutri-notes

สาขาโภชนบำบัดและการกำหนดอาหาร
คณะสหเวชศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา

สารบัญ


เรื่อง หน้ า

1. Nutrition intervention & Nutrition Requirement 1
2. Nutrition Assessment tool 9
3. Anthropometry 15
4. Biochemistry 23
5. Clinical Assessment 32
6. Dietary 41
7. Medication 44
8. Nutrition care process 51
9. MNT in specific disease

53
9.1 Weight management 58
9.2 Diabetes Mellitus 64
9.3 Hepatic encephalopathy 71
9.4 Chronic kidney disease 79
9.5 Cardiovascular disease and dyslipidemia 85
9.6 HIV/AIDs 91
9.7 Cancer and metabolic stress 93
9.8 Lower gastrointestinal 103
10. Enteral nutrition 110
11. Parenteral nutrition

สตู รการคํานวณพลงั งาน

สูตรการคํานวณพลังงาน

1. Mifflin St.Jeor Equation

ชาย BMR = 10(Weight (kg)) + 6.25(Height (cm)) - 5(Age yr) + 5 BMR = RMR = อัตราการใชพ้ ลังงานขณะพัก
หญิง BMR = 10(Weight (kg)) + 6.25(Height (cm)) - 5(Age yr) - 161

2. Harris Benedict formula

ชาย BMR = 66.47 + 13.75(Weight (kg)) + 5.003(Height (cm)) - 6.755(Age yr)

หญิง BMR = 665.1 + 9.563(Weight (kg)) + 1.85(Height (cm)) - 4.676(Age yr) BMR = RMR = อัตราการใชพ้ ลังงานขณะพัก

ความต้องการพลังงานต่อวัน = BMR x PAL x IF Injury factor (IF)

Conditions Factor

- Minor Surgery 1.1
- Major surgery 1.1 - 1.2
- Mild infection 1.0 - 1.2
- Mod. infection 1.2 - 1.4
- Severe infection 1.4 - 1.8
- Skeletal trauma 1.2 - 1.35
- Blunt trauma 1.15 - 1.35
- Head trauma
- Head trauma 1.4
treated with steroids 1.6
- Burns:
< 20% BSA burns 1.0 - 1.5
20-40% BSA burns 1.5 - 1.85
> 40% BSA burns 1.85 - 1.95

*BSA = body surface area

กิจกรรมเบา (ทํางานในสํานั กงาน อ่านหนั งสือ ทํางานอยู่กับบ้านทีมีสิงอํานวยความสะดวก) PAL = 1.4
กิจกรรมปานกลาง (มีการออกกําลังกาย เดิน วิง ปนจักรยาน) PAL = 1.7

กิจกรรมหนั ก (มีกิจกรรมทีต้องออกแรงมากนานหลายชวั โมง PAL = 2.0

3. การคํานวณพลังงานอย่างง่าย = PAL x IBW

กิจกรรมเบา กิจกรรมปานกลาง กิจกรรมหนั ก

สภาวะคนไข้ Kcal/kg/day

นาหนั กเกิน 20-25 30 35

นาหนั กปกติ 30 35 40

นาหนั กตากว่าเกณฑ์ 35 40 45

IBW

ชาย Height (cm) - 100 IBW ทีBMI ในเกณฑ์ปกติ= 22.9 x Height2 (m)
หญิง Height (cm) - 105 หรอื 110

1

ปรมิ าณสารอาหารอา้ งองิ ทคี วรไดร้ บั ประจาํ วนั สําหรบั กลมุ่ บคุ คลวยั ตา่ งๆ: พลงั งานและโปรตนี

ปริมาณสารอาหารอ้างอิงทีควรได้รับประจาํ วันสําหรับกลุ่มบุคคลวัยต่างๆ: พลังงานและโปรตีน

กลุ่มตามอายุและเพศ นาหนั ก (kg) ส่ วนสูง (cm) พลังงาน (kcal/d) โปรตีน (g/d)
ทารก
5.7 59.0 490 นานมแม่
0-5 เดือน 8.7 71.2 680 14
ชาย 5.3 57.6
8.0 69.4 460 นานมแม่
6-11 เดือน 610 12
13.1 90.8
หญิง 0-5 เดือน 18.3 109.5
6-11 เดือน 23.0 122.3
12.5 89.6
เด็ก 1-3 ป 18.1 108.9 1,050 16
ชาย 4-5 ป 22.5 121.0 1,290 19
6-8 ป 1,440 24
หญิง 1-3 ป 35.6 142.2 980 15
วัยรุ ่น 4-5 ป 51.5 164.3 1,200 19
6-8 ป 58.3 171.2 1,320 24
36.5 143.9
9-12 ป 47.7 157.1 1,800 39
48.9 158.8 2,200 55
ชาย 13-15 ป 2,370 61
61.3 170.8 1,650 40
หญิง 16-18 ป 60.1 169.2 1,860 51
ผู้ใหญ่ 9-12 ป 59.5 167.8 1,890 51
13-15 ป 58.7 165.1
16-18 ป 56.2 163.6
53.0 158.9
ชาย 19-30 ป 52.2 157.6 2,260 61
31-50 ป 51.9 156.5 2,190 60
หญิง 51-60 ป 49.9 153.5 2,180 60
หญิงตังครรภ์ 61-70 ป 48.5 152.0 1,790 59
หญิงตังครรภ์ ≥ 71 ป 1,740 56
19-30 ป 1,780 53
31-50 ป 1,780 52
51-60 ป 1,770 52
61-70 ป 1,560 50
≥ 71 ป 1,540 49
ไตรมาสที 1 + 50 - 100 +1
ไตรมาสที 2 + 250 - 300 + 10
ไตรมาสที 3 + 450 - 500 + 31
0-5 เดือน + 500 + 19
6-11 เดือน + 300 + 13

2

ปริมาณสารอาหารอา้ งองิ ทีควรไดร้ ับประจําวนั สําหรบั กล่มุ บคุ คลวัยตา่ ง ๆ : วติ ามิน

ปรมิ าณสารอาหารอา้ งองิ ทคี วรไดร้ บั ประจาํ วนั สําหรบั กลมุ่ บคุ คลวยั ตา่ ง ๆ : วติ ามนิ

กล่มุ ตามอายุ วิตามินเอ วิตามินดี วิตามินอี วิตามินเค ไธอะมิน ไรโบฟลาวิน ไนอาซิน
และเพศ มคก./วันก หน่ วยสากล/วันข มก./วันค มก./วัน มก./วัน มก./วัน มก./วันง

ทารก

0-5 เดือน† นานมแม่ 400* นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่
6-11 เดือน‡ 250 400* 5 2.5* 0.3* 0.4* 4*
เด็ก
300 600 6 30* 0.5 0.5 6
1-3 ป 350 600 8
4-5 ป 9 55* 0.6 0.6

6-8 ป 350 600 9 55* 0.6 0.6 8
วัยรุ ่น

ชาย 550 600 13 60* 0.9 0.9 12
9-12 ป

13-15 ป 750 600 13 75* 1.2 1.3 16
16-18 ป 750
หญิง 600 13 75* 1.2 1.3 16

9-12 ป 550 600 11 60* 0.9 0.9 12

13-15 ป 700 600 11 75* 1.0 1.0 14

16-18 ป 600 600 11 75* 1.0 1.0 14

ผู้ใหญ่

ชาย 700 600 13 120* 1.2 1.3 16
19-30 ป

31-50 ป 700 600 13 120* 1.2 1.3 16
51-60 ป 700 600 1.3 16
61-70 ป 700 600 13 120* 1.2 1.3 16
≥ 71 ป 700 800 1.3 16
13 120* 1.2

13 120* 1.2

หญิง 600 600 11 90* 1.1 1.1 14
19-30 ป

31-50 ป 600 600 11 90* 1.1 1.1 14
51-60 ป 600 600 14
61-70 ป 600 600 11 90* 1.1 1.1 14

11 90* 1.1 1.1

≥ 71 ป 600 800 11 90* 1.1 1.1 14

หญิงตงั ครรภ์

ไตรมาสที 1 + 100 +0 +0 + 0 + 0.3 + 0.3 +4

ไตรมาสที 2 + 100 +0 +0 + 0 + 0.3 + 0.3 +4
ไตรมาสที 3 + 100 +0
+0 + 0 + 0.3 + 0.3 +4

หญิงให้นมบตุ ร

0-5 เดือน + 700 +0 + 0 + 0 + 0.3 + 0.5 + 3

6-11 เดือน + 700 +0 + 0 + 0 + 0.3 + 0.5 + 3 3

ปรมิ าณสารอาหารอา้ งองิ ทคี วรไดร้ บั ประจาํ วนั สําหรบั กลมุ่ บคุ คลวยั ตา่ ง ๆ : วติ ามนิ

ปรมิ าณสารอาหารอา้ งองิ ทคี วรไดร้ บั ประจาํ วนั สําหรบั กลมุ่ บคุ คลวยั ตา่ ง ๆ : วติ ามนิ

กล่มุ ตามอายแุ ละเพศ กรดแพนโทเธนิ ก วิตามินบี โฟเลต วิตามินบี ไบโอตนิ โคลีน วิตามิซี
มก./วัน6 มคก./วันจ มก./วัน มก./วัน
มก./วัน มคก./วัน12 มคก./วัน12
นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่
ทารก 0.3* 85 150* 50

0-5 เดือน† นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่ 25
0.5* 6* 30
6-11 เดือน‡ 1.8* 40

เด็ก 60
85
1-3 ป 2* 0.5 120 0.9 8* 200* 100
4-5 ป 3* 0.6 140 1.2 12* 250*
12
6-8 ป 3* 0.6 180 1.2 12* 250* 14
วัยรุ ่น 14

ชาย 16
16
9-12 ป 4* 1.0 240 1.8 20* 375* 16
13-15 ป 5* 1.3 300 2.4 25* 550* 16
16
16-18 ป 5* 1.3 300 2.4 25* 550*
หญิง 60
80
9-12 ป 550 600 11 60* 0.9 0.9 80
13-15 ป 700 600 11 75* 1.0 1.0 60
16-18 ป 600 600 11 75* 1.0 1.0 80
ผู้ใหญ่
ชาย 700 600 13 120* 1.2 1.3 4
19-30 ป

31-50 ป 700 600 13 120* 1.2 1.3

51-60 ป 700 600 13 120* 1.2 1.3
61-70 ป
700 600 13 120* 1.2 1.3

≥ 71 ป 700 600 13 120* 1.2 1.3
หญิง

19-30 ป 4* 1.0 240 1.8 20* 375*
31-50 ป 5* 1.2 300 2.4 25* 400*
51-60 ป 5* 1.2 300 2.4 25* 400*

61-70 ป 4* 1.0 240 1.8 20* 375*
≥ 71 ป 5* 1.2 300 2.4 25* 400*

ปริมาณสารอาหารอ้างอิงทีควรได้รับประจาํ วันสําหรับกลุ่มบุคคลวัยต่าง ๆ : วิตามิน

ปริมาณสารอาหารอ้างอิงทีควรได้รับประจาํ วันสําหรับกลุ่มบุคคลวัยต่าง ๆ : วิตามิน

กลุ่มตามอายุและเพศ กรดแพนโทเธนิ ก วิตามินบี6 โฟเลต วิตามินบี12 ไบโอติน โคลีน วิตามินซี
มก./วัน มก./วัน มคก./วันจ มคก./วัน มคก./วัน มก./วัน มก./วัน

หญิงตังครรภ์ + 1* + 0.6 + 250 + 0.2 +0 + 25* + 10
ไตรมาสที 1 + 1* + 0.6 + 250 + 0.2 +0 + 25* + 10
ไตรมาสที 2 + 1* + 0.6 + 250 + 0.2 +0 + 25* + 10
ไตรมาสที 3
+ 2* + 0.7 + 150 + 0.4 + 5* + 125* + 60
หญิงให้นมบุตร +2* + 0.7 + 150 + 0.4 + 5* + 125* + 60
0-5 เดือน
6-11 เดือน

หมายเหตุ ค่าทีนํ าเสนอในตารางนี สําหรบั ปรมิ าณสารอาหารทีควรได้รบั ประจําวัน (Recommended Dietary Allowance หรอื RDA) แสดงตัวเลขทึบ
ปรมิ าณสารอาหารทีเพียงพอในแต่ละวัน (Adequate Intake หรอื AI) แสดงด้วยตัวเลขธรรมดาและมีเครอื งหมาย * กํากับอยู่ข้างบน ค่า RDA
และ AI เปนปรมิ าณทีแนะนํ าสําหรบั แต่ละบุคคล ทัง 2 ค่า ความแตกต่างอยู่ทีการได้มา RDA จะเปนปรมิ าณทีครอบคลุมความต้องการของบุคคล
ในกลุ่ม (รอ้ ยละ 97-98) สําหรบั ทารกซงึ ดืมนานมแม่ และมีสุขภาพดีใชค้ ่า AI ซงึ หมายถึงค่าเฉลียของปรมิ าณสารอาหารทีได้รบั จากนานมแม่
สําหรบั ค่า AI ตามเพศและวัยอืน ๆ เชอื ว่าเปนค่าทีเพียงพอสําหรบั ความต้องการของบุคคลในกลุ่มแต่ยังขาดข้อมูล หรอื ความไม่แน่ นอนของข้อมูล
ทีจะนํ าไปกําหนดปรมิ าณทีบรโิ ภคตามเปอรเ์ ซน็ ต่อความเชอื มัน

† แรกเกิดจนถึงก่อนอายุ 6 เดือน
‡ อายุ 1 ป จนถึงก่อนอายุ 4 ป
ก เปนค่า retinol activity equivalent (RAE), 1 RAE = 1 µg retinol, 12 mg β-carotene, 24 mg α-carotene

หรอื 12 mg β-cryptoxanthin
ข cholecalciferol, 1 µg cholecalciferol = 40 IU (หน่ วยสากล) vitamin D
ค α-tocopherol equivalent (α-TE) โดย 1 α-TE มีค่าเท่ากับ RRR-α-tocopherol 1 มิลลิกรมั
ง niacin equivalent (NE), 1 mg niacin = 60 mg tryptophan; 0-6 เดือน = preformed niacin (ไม่ใช่ NE)
จ dietary folate equivalent (DEE), 1 DFE = 1 มคก.โฟเลตจากอาหาร = 0.6 มคก.กรดโฟลิกจากอาหารเพิม

คุณค่า (fortified food)

5

ปริมาณสารอาหารอ้างอิงทีควรได้รับประจาํ วันสําหรับกลุ่มบุคคลวัยต่าง ๆ : แร่ธาตุ

ปริมาณสารอาหารอ้างอิงทีควรได้รับประจาํ วันสําหรับกลุ่มบุคคลวัยต่าง ๆ : แร่ธาตุ

กลุ่มตามอายุและเพศ แคลเซียม ฟอสฟอรัส แมกนี เซียม เหล็ก ไอโอดีน สั งกะสี
มก./วัน มก./วัน มก./วัน มก./วัน มคก./วัน มก./วัน

ทารก นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่
0-5 เดือน† 260* 275* 60* 9.0 70 2.7

6-11 เดือน 500* 460 60 5.0 90 4.4
เด็ก 5.3
6.3
‡

1-3 ป

4-5 ป 800* 500 80 6.0 90
6-8 ป 800* 500 120 6.6 90
วัยรุ ่น
ชาย

9-12 ป 1,000* 1,000 170 11.5 120 9.5
13-15 ป 1,000* 1,000 240 15.0 130 12.5
16-18 ป 1,000* 1,000 290 11.0 130 12.9
หญิง
9-12 ป 1,000* 1,000 170 (12.5ก)(15.6ข) 120 9.0
13-15 ป 1,000* 1,000 220 16.0 130 9.8
16-18 ป 1,000* 1,000 250 16.0 130 9.8
ผู้ใหญ่
ชาย

19-30 ป 800* 700 310 11.5 150 11.6
31-50 ป 800* 700 320 11.5 150 10.9
51-60 ป 1,000* 700 300 11.5 150 10.9
61-70 ป 1,000* 700 300 11.0 150 10.9
10.3
≥ 71 ป 1,000* 700 280 11.0 150
หญิง

19-30 ป 800* 700 250 20.0 150 9.7
9.2
31-50 ป 800* 700 260 20.0 150 9.2
8.6
51-60 ป 1,000* 700 260 10.0 150 8.6

61-70 ป 1,000* 700 260 10.0 150

≥ 71 ป 1,000* 700 240 10.0 150 + 1.6
หญิงตังครรภ์ + 1.6
+0 +0 + 30 -ค + 50 + 1.6
ไตรมาสที 1 +0 +0 + 30 -ค + 50
ไตรมาสที 2 +0 +0 + 30 -ค + 50 + 2.9 6
ไตรมาสที 3 + 2.9
หญิงให้นมบุตร +0 +0 +0 13.0ง + 50
+0 +0 +0 20.0ง + 50
0-5 เดือน
6-11 เดือน

ปริมาณสารอาหารอ้างอิงทีควรได้รับประจาํ วันสําหรับบุคคลวัยต่าง ๆ : แร่ธาตุ

ปริมาณสารอาหารอ้างอิงทีควรได้รับประจาํ วันสําหรับบุคคลวัยต่างๆ : แร่ธาตุ

กลุ่มตามอายุ ซีลีเนี ยม ทองแดง แมงกานี ส โมลิบดินั ม โครเมียม
และเพศ มคก./วัน มคก./วัน มก./วัน มคก./วัน มคก./วัน

ทารก นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่ นานมแม่
0-5 เดือน† 20* 0.4* 0.4* 10* 5.5*

6-11 เดือน 11*
15*
เด็ก 20 0.7* 0.6* 15* 15*
1-3 ป ‡ 30 1.0* 0.8* 20*
30 1.0* 1.1* 25*
4-5 ป

6-8 ป

วัยรุ ่น

ชาย

9-12 ป 40 (9-10 ป=1.0) 1.6* 35* 25*
50* 35*
(11-12 ป=1.3)* 55* 35*

13-15 ป 55 1.3* 2.2* 35* 21*
16-18 ป 55 1.3* 2.5* 50*
หญิง 55* 24*
24*
9-12 ป (9-10 ป=1.0) 1.6* 55*
55 55* 35*
(11-12 ป=1.1)* 55* 35*
55* 30*
13-15 ป 55 1.1* 2.2* 55* 30*
16-18 ป 30*
ผู้ใหญ่ 55 1.1* 2.5* 55*
ชาย 55* 25*
19-30 ป 55 1.6* 2.5* 55* 25*
31-50 ป 55 1.6* 2.5* 55* 20*
51-60 ป 55 1.6* 2.5* 55* 20*
61-70 ป 55 1.6* 2.5* 20*
≥ 71 ป 55 1.6* 2.5*
หญิง
19-30 ป 55 1.3* 2.5*
31-50 ป 55 1.3* 2.5*
51-60 ป 55 1.3* 2.5*
61-70 ป 55 1.3* 2.5*
≥ 71 ป 55 1.3* 2.5*

7

ปริมาณสารอาหารอ้างอิงทีควรได้รับประจาํ วันสําหรับบุคคลวัยต่าง ๆ : แร่ธาตุ

ปริมาณสารอาหารอ้างอิงทีควรได้รับประจาํ วันสําหรับบุคคลวัยต่าง ๆ : แร่ธาตุ

กลุ่มตามอายแุ ละ ซีลีเนี ยม ทองแดง แมงกานี ส โมลิบดินั ม โครเมียม
เพศ มคก./วัน มคก./วัน มก./วัน มคก./วัน มคก./วัน

หญิงตังครรภ์ +5 + 0.2* +0 +0 + 5*
ไตรมาสที 1 + 5*
ไตรมาสที 2 +5 + 0.2* +0 +0 + 5*
ไตรมาสที 3
+5 + 0.2* +0 +0 + 20*
หญิงให้นมบุตร + 20*
0-5 เดือน + 15 + 0.2* +0 +0
6-11 เดือน
+ 15 + 0.2* +0 +0

หมายเหตุ ค่าทีนํ าเสนอในตารางนี สําหรบั ปรมิ าณสารอาหารทีควรได้รบั ประจําวัน (Recommended Dietary Allowance หรอื RDA) แสดงตัวเลขทึบ
ปรมิ าณสารอาหารทีเพียงพอในแต่ละวัน (Adequate Intake หรอื AI) แสดงด้วยตัวเลขธรรมดาและมีเครอื งหมาย * กํากับอยู่ข้างบน ค่า RDA
และ AI เปนปรมิ าณทีแนะนํ าสําหรบั แต่ละบุคคล ทัง 2 ค่า ความแตกต่างอยู่ทีการได้มา RDA จะเปนปรมิ าณทีครอบคลุมความต้องการของบุคคล
ในกลุ่ม (รอ้ ยละ 97-98) สําหรบั ทารกซงึ ดืมนานมแม่ และมีสุขภาพดีใชค้ ่า AI ซงึ หมายถึงค่าเฉลียของปรมิ าณสารอาหารทีได้รบั จากนานมแม่
สําหรบั ค่า AI ตามเพศและวัยอืน ๆ เชอื ว่าเปนค่าทีเพียงพอสําหรบั ความต้องการของบุคคลในกลุ่มแต่ยังขาดข้อมูล หรอื ความไม่แน่ นอนของข้อมูล
ทีจะนํ าไปกําหนดปรมิ าณทีบรโิ ภคตามเปอรเ์ ซน็ ต่อความเชอื มัน

สําหรบั ฟลูออไรด์ไม่มีกําหนดปรมิ าณสารอ้างอิงทีควรได้รบั ประจําวัน
† แรกเกิดจนถึงก่อนอายุ 6 เดือน
‡ อายุ 1 ปจนถึงก่อนอายุ 4 ป
ก สําหรบั หญิงทียังไม่มีประจําเดือนควรได้รบั ธาตุเหล็กจากอาหาร 12.5 มิลลิกรมั ต่อวัน
ข สําหรบั หญิงทีมีประจําเดือนควรได้รบั ธาตุเหล็กจากอาหาร 15.6 มิลลิกรมั ต่อวัน
ค หญิงตังครรภ์ได้รบั ยาเม็ดธาตุเหล็กเสรมิ วันละ 60 มิลลิกรมั
ง หญิงให้นมบุตรควรได้รบั ธาตุเหล็กจากอาหาร 13 มิลลิกรมั ต่อวัน (0-5 เดือน) และ 20 มิลลิกรมั ต่อวัน (6-11 เดือน)

8

NUTRITION
ASSESSMENT TOOLS

Nutrition Screening tools for children

- Nutrition Risk Score (NRS) Tool
- Simple pediatric nutrition risk score (SPNRS)
- Paediatric nutrition screening tool (PNST)
- Subjective Global Nutrition Assessment for children (SGNA)
- Paediatric Yorkhill Malnutrition Score (PYMS
- Screening Tool for Assessment of Malnutrition in Paediatrics

(STAMP)
- Screening Tool for Risk on Nutritional status and Growth

(STRONG kids)

Nutrition Assessment Tool for children

Growth chart
- Weight for Age
- Height for Age
- Weight for Height

Classifications of nutrition status

Normal Mild Moderate Severe Nutrition status
Underweight
%W/A > 90 75 - 90 60 - 75 < 60
%H/A Stunting
%W/H > 90 90 - 95 85 - 90 < 85 Wasting

> 90 80 - 90 70 - 80 < 70

Classifications of nutrition status

Overweight Obesity Morbid obesity
> 200
%W/H > 120 - 140 > 140 – 200

9

NUTRITION
ASSESSMENT TOOLS

Nutrition Screening tools for adults

- Malnutrition Screening Tool (MST)

- Nutrition Risk Screening Tool (NRS)

10

NUTRITION
ASSESSMENT TOOLS

- Malnutrition Universal Screening Tool (MUST)

- Nutrition Triage (NT) Screening Tool

- Mini Nutrition Assessment Short Form (MNAR-SF): เปนแบบสอบถามทเี หมาะกับผสู้ ูงอายุ

11

NUTRITION
ASSESSMENT TOOLS

Nutrition Assessment tools for adults

- Subjective Global Assessment (SGA)

- Patient-Generated Subjective Global Assessment (PG-SGA): เปนแบบประเมนิ ทใี ชใ้ น
ผปู้ วยมะเรง็ เปนหลัก

12

NUTRITION
ASSESSMENT TOOLS

- Mini Nutrition Assessment (MNAR) Full Form: เปนแบบประเมนิ สําหรบั ผสู้ งู อายทุ มี ี
อายุ ≥ 65 ป

- Nutrition Triage (NT) Assessment tool

13

NUTRITION
ASSESSMENT TOOLS

- Nutrition Alert Form (NAF)

14

ANTHROPOMETRY
ASSESSMENT

การวดั ส่วนสูงสําหรบั ผู้ใหญ่

1. HEIGHT
2. DEMI-SPAN OR ARM SPAN
- DEMI-SPAN เรมิ วดั จาก MID-STERNAL NOTCH ถึงกงึ กลางระหว่างนิ ว
กลางและนิ วนาง
- ARM SPAN วัดความยาวแขนทงั 2 ข้าง เรมิ จากปลายนิ วของอกี ฝงจนถึง
ปลายนิ วของแขนอีกฝง
3. KNEE HEIGHT AND SITTING KNEE HEIGHT
- อุปกรณ์: SLIDING CALIPER

MALE = [2.02 X KNEE/SITTING HEIGHT (CM)] – [0.04 X AGE (YEAR)] + 64.19
FEMALE = [1.83 X KNEE/SITTING HEIGHT (CM)] – [0.24 X AGE (YEAR)] + 84.8

การชังนาหนักสําหรบั ผใู้ หญ่

WEIGHT
- ACTUAL BODY WEIGHT (ABW) (นาหนั กปจจบุ ัน)
- USUAL BODY WEIGHT (UBW) (นาหนั กกอ่ นหน้ านี )
- นาหนั กลดแบบไม่ไดต้ งั ใจ >10%ABW ใน 1-3 เดอื น (เชน่ การเกดิ โรค
ต่างๆ)
- เลียงใชใ้ นกรณี สญู เสียนา > มวลกลา้ มเนื อและมวลไขมัน
- % USUAL BODY WEIGHT (%UBW)

• สูตร%UBW=ABW/UBWx100 สภาวะทางโภชนาการ
ภาวะทพุ โภชนาการเลก็ น้ อย
ค่าจากการคํานวณ ภาวะทพุ โภชนาการปานกลาง
ภาวะทพุ โภชนาการรุนแรง
85 – 95 %UBW
75 – 84 %UBW

< 74 %UBW

15

• IDEA BODY WEIGHT (นาหนักในอดุ มคต)ิ (IBW)

สูตร 1 ผู้หญิง ผู้ชาย

45.5 + 0.91 (ความสงู (CM) – 152.4 CM) 50 + 0.91 (ความสงู (CM) – 152.4 CM)

สูตร 2 ความสงู M² X BMI 18.5 – 22.9 KG/M²

สูตร 3 ความสงู (CM) – 105 (ผอม) / 110(อว้ น) ความสงู (CM) - 100

• % IDEA BODY WEIGHT = ABW / IBW X 100

สภาวะทางโภชนาการ % IBW
อว้ นลงพงุ ≥ 200 %IBW
อว้ น ≥ 130-199 %IBW
≥ 110-129 %IBW
นาหนั กเกนิ เกณฑ์ 90-110 %IBW
นาหนั กปกติ 80-90 %IBW
70-79 %IBW
นาหนั กตา่ กวา่ เกณฑเ์ ลก็ น้ อย
นาหนั กตา่ กวา่ เกณฑป์ านกลาง <69 %IBW
นาหนั กตา่ กวา่ เกณฑร์ ุนแรง

• ADJUSTED BODY WEIGHT (AJBW) : เหมาะกบั บคุ คลนาหนั กเกนิ เกณฑ์

- ประมาณนาหนั กในรา่ งกายในคนอว้ นเพือปองกนั การรบั ความตอ้ งการพลงั งานมากเกนิ ไป

AjBW = IBW + 0.25 (ABW – IBW)

• %WEIGHT LOSS (%นาหนักลด): สามารถบง่ บอกความรุนแรงของโรคได้ดีกว่า %UBW
%Weight loss = ((UBW – ABW) x 100) / UBW

%WEIGHT LOSS ใน 6 เดอื น สภาวะโภชนาการ
5% ทพุ โภชนาการเลก็ น้ อย
ทุพโภชนาการปานกลาง
5-10% ทพุ โภชนาการรุนแรง
>10%

16

• ESTIMATED BODY WEIGHT (ในกรณีทไี มส่ ามารถวดั เครอื งชังได)้

เพศ สตู ร ค่าประมาณ
มาตรฐานของ
หญิง นน.= (MAC X 1.63)+(CC X 1.43)-37.46 ข้ อผิดพลาด
นน.= (MAC X 0.92)+(CC X 1.50)+(SSF X 0.42)-26.19
± 4.96
นน.= (MAC X 0.92)+(CC X 1.20) )+(SSF X 0.40)+ ± 4.21
(KH X 0.87)-62.35
± 3.80
ชาย นน.= (MAC X 2.31)+(CC X 1.50)-50.10
นน.= (MAC X 1.92)+(CC X 1.44)+(SSF X 0.26)-39.97 ± 4.96
±4.96
นน.= (MAC x 1.63)+(CC x 1.43) )+(SSF x 0.37)+
(KH x 1.16)-81.69 ± 4.96

หมายเหตุ : MAC หมายถึง เส้ นรอบวงแขน, CC หมายถึง เส้ นรอบวงน่ อง,
SSF หมายถึง ความหนาของผิวหนั งใต้กระดูก สะบัก (หน่ วยมิลลิเมตร),
KH หมายถึง ความสูงของเข่า (หน่ วยเปนเซนติเมตร)

• BODY MASS INDEX (BMI): ใช้บง่ ชีภา้ วะอว้ นลงพงุ

สตู ร BMI: นาหนั ก (กก.) / ความสงู กําลงั สอง

ภาวะทาง ค่า BMI ปกติ ความเจบ็ ปวย ค่า BMI ปกติ
โภชนาการ (WESTERN) (กก/ม ) (เอเชีย)(กก/ม )

ขาดสารอาหาร <18.5 เกดิ ภาวะขาด <18.5
สารอาหาร
ปกติ 18.5-24.9 18.5-22.9
นน.เกนิ /เรมิ อว้ น 25-29.9 ปกติ 23-24.9
30-34.9 เพิมขนึ เลก็ น้ อย 25-29
อว้ นระดบั ที 1 35-39.9 เพิมขนึ ปานกลาง
อว้ นระดบั ที 2 ≥30
อว้ นระดบั ที 3 ≥40 รุนแรงขนึ
รุนแรงขนึ มาก

17

• MID-UPPER ARM CIRCUMFERENCE (MUAC) (เส้นรอบวงกงึ กลางแขน)
-ดภู าวะขาดสารอาหาร

ค่าการวดั สภาวะโภชนาการ
< 21 CM ทพุ โภชนาการ
21-22 CM
>22 CM ขาดสารอาหารเลก็ น้ อย
ปกติ

• MID-ARM MUSCLE CIRCUMFERENCE (MAMC) (ความยาวเส้นรอบวงกงึ กลางกลา้ มเนือแขน)
MAMC = MID-UPPER ARM CIRCUMFERENCE – 3.14 (TRICEPS SKINFOLD)

ความยาวเส้ นรอบวง ผชู้ าย(ซม.) ผหู้ ญิง(ซม.) มวลกลา้ มเนือ
กงึ กลางกลา้ มเนือ
แขน 25.5 23 เพียงพอ
23 ปานกลาง
100 20 21
90 18 18.5 รุนแรง
15 16
80 12.5 14
70 10 11.5
60
50 9
40

18

- BICEP SKINFOLD (หน้ าแขน)
- TRICEPS SKINFOLD (หลงั แขน)
- SUPSCAPULAR SKINFOLD (บรเิ วณกระดกู สะบกั )
- SUPRAILIAC SKINFOLD (เหนื อกระดกู เชงิ กราน)
-อุปกรณ์: SKINFOLD CALIPER

% ค่าอา้ งองิ ผชู้ าย (ซม.) ผหู้ ญิง (ซม.) มวลกลา้ มเนือ
100 12.5 16.5 ปกติ
90 11 15
80 10 13 เรมิ มคี วามเสียง
70 9 11.5 รุนแรง
60 7.5 10
50 6 8
40 5 6.5
30 4 5
20 2.5 3

• ABDOMINAL (WAIST) CIRCUMFERENCE (เส้นรอบวงเอว)
ค่าปกติ
- ผหู้ ญงิ ≤ 80 ซม. หรอื 32 นิ ว
- ผชู้ าย ≤ 90 ซม. หรอื 36 นิ ว

• WAIST TO HIP RATIO (WHR)
สตู ร: ABDOMINAL (WAIST) CIRCUMFERENCE (เส้นรอบวงเอว) / HIP
CIRCUMFERENCE (เส้นรอบวงสะโพก)

ความเสียงในโรคเรอื รงั

เพศ ปกติ ปานกลาง สงู
เพศหญงิ > 0.85
เพศชาย ≤ 0.80 0.81 – 0.85 > 1.0

≤ 0.95 0.96 – 1.0

19

การวดั สําหรบั เดก็

• HEAD CIRCUMFERENCE : เส้นรอบวงศี รษะ
- ถา้ แรกเกดิ น้ อยกวา่ 32 ซม. จะแสดงถงึ วา่ สมองเตบิ โตไดไ้ มด่ ี มภี าวะทพุ โภชนาการ

อายุ ความยาวรอบศี รษะ (ซม.)
แรกเกิด 35
3-4 เดือน 40
9-12 เดือน
45-46.5
2ป 49
3ป 50

- ความกวา้ งจะเพิม 1 ซม. ในปแรก ตอ่ มาจะเพิม 2 ซม. ใน 3 เดอื นตอ่ มา

• CHEST CIRCUMFERENCE : เส้นรอบวงอก

- วดั ตอนหายใจเขา้
- การบนั ทกึ ขอ้ มลู จะบนั ทกึ ทศนิ ยม 1 ตําแหน่ ง (1 DECIMAL)
- สามารถใชข้ อ้ มลู รว่ มกบั เส้นรอบวงศีรษะ เพือบอกความสัมพันธข์ องโปรตนี กบั
พลงั งาน
- ใชก้ บั เดก็ อายุ < 2 ป

อายุ เส้ นรอบวงอก ภาวะโภชนาการ
น้ อยกว่า 6 เดือน น้ อยกว่าหรอื ใกล้เคียง 1 ปกติ
มากกว่า 6 เดือน ปกติ
มากกว่า 6 เดือน มากกว่า 1
น้ อยกว่า 1 ขาดพลังงานและโปรตนี

• LENGTH : ความยาว ความยาว (ซม.) อัตราการเจรญิ เตบิ โต
- อุปกรณ์: INFANTOMETER 50 -
60
อายุ 75 2.5 ซม./เดือน
แรกเกิด 88 1.5 ซม./เดือน
4 เดือน
13 ซม./ป
1ป
2ป

20

• WEIGHT FOR AGE (W/A) (นาหนักตอ่ อาย)ุ
- ใชก้ บั เดก็ อายนุ ้ อยกวา่ 2 ป
- กราฟจะสะทอ้ นความเปลยี นแปลงของภาวะโภชนาการทรี วดเรว็ เฉียบพลนั
(สั น)
- %W/A น้ อยกวา่ 60 แลว้
ไมม่ ภี าวะบวม —> MARASMUS : ขาดโปรตนี และพลงั งาน = ศีรษะและตวั
เลก็
มภี าวะบวม —> KWASHIORKOR : ขาดโปรตนี = ศีรษะโตแตต่ วั เลก็

• HEIGHT FOR AGE (H/A) (ส่วนสงู ตอ่ อาย)ุ
- จะมกี ารเปลยี นแปลงชา้ ๆ
- ซงึ สะทอ้ นความเปลยี นแปลงของภาวะทพุ โภชนาการทเี รอื รงั ยาวนาน

• WEIGHT FOR HEIGHT (W/H) (นาหนักตอ่ ส่วนสงู )
- บง่ บอกภาวะความสมส่วน อว้ น และผอม
- มกั ใชก้ บั เดก็ อายมุ ากกวา่ 1 ปเพราะการวดั ตอ้ งใชอ้ ายใุ นการเทยี บ

• BMI FOR AGE(BMI/A) (ดชั นีมวลกายตอ่ อาย)ุ
- มกั ใชเ้ ดก็ อายมุ ากกวา่ 2 ป

• MUAC FOR CHILD
- ผดิ พลาดไดง้ า่ ยแตก่ ส็ ัมพันธก์ บั นน./อายุ (W/A)
- แสดงให้เห็นถงึ โปรตนี ในรา่ งกายและการสะสมของไขมนั
- หากเส้นรอบวงน้ อยจะบง่ บอกถงึ การขาดสารอาหาร

อายุ ค่าปกต(ิ ซม.)
ทารก 11
14
1ป

** เพิมขนึ 1 ซม. จนถงึ อายุ 5 ป >13.5
12.5-13.5
ปกติ
เสี ยงต่อการขาดสารอาหาร <12.5

ขาดสารอาหารรุนแรง

21

ADVANCED MEASUREMENT

• BOD POD

• BIA (BIOELECTRICAL IMPEDANCE ANALYSIS) (การวเิ คราะห์ความตา้ นทาน
ไฟฟา)
- หลกั การของเครอื ง : การขดั ขวางการนํ าไฟฟาของรา่ งกาย (BIO-ELECTRICAL
IMPEDANCE) อาศัยหลกั การผา่ นกระแสไฟฟา
1) นาในรา่ งกาย (ความตา้ นทานตา)
2) ไขมนั ในรา่ งกาย (ความตา้ นทานสงู )
- ขอ้ จํากดั : 1) คนทนี าหนั กมาก 2) คนทใี ส่แขน/ขาเทยี ม 3) คนทใี ช้ PACEMAKER
(เครอื งกระตนุ้ ไฟฟาหัวใจ)

• DEXA (DUAL ENERGY X-RAY ABSORPTIOMETRY) (เครอื งวดั ความหนาแน่น
ของกระดกู ดว้ ยเอก็ ซเรยส์ องพลงั งาน)

22

BIOCHEMICAL ASSESSMENT

SPECIFIC LABORATORY TESTS

Protein status (urine) Protein status (blood)
- Urine creatinine excretion
- Creatinine Height - Albumin
Index (CHI) - Pre- albumin
-Urine 3 methylhistidine - Retinol binding protein
(3-MH) (RBP)
- Thyroid binding globulin
Metabolic parameters (TBG)
- Diabetes Mellitus (DM) - Transferrin
- Cholesterol
Hematology

- Complete blood count
(CBC)
- Serum iron and total iron
binding capacity (TIBC)

Trace elements Immunology and
enzymes
- Vitamin and Mineral
blood test - Cardiac function
- Thyroid function
- Renal function
- Liver function
- Tumor markers

23

SPECIFIC LABORATORY TESTS

1. Serum protein

1.1 Urine creatinine excretion (UCE)

Male Female

40-278 mg/dl 29-226 mg/dl
980-2,200 mg/ 24 hr. 720-1,510 mg/ 24 hr.

1.2 Creatinine Height Index (CHI)

- มีความสัมพันธก์ ับความสงู คือ คนทกี ล้ามเนื อเยอะจะมี Cr ออกมาเยอะ 24 hour urine

creatinine

CHI* = Expected 24 hr urine creatinine (male:18 mg/kg/day,female: 23mg/kg/day)

CHI การแปลผล
> 80% ปกติ
60-80%
< 60% ขาดกล้ามเนื อปานกลาง
ขาดกล้ามเนื ออย่างรุนแรง

1.3 Urine 3-methylhistidine (3-MH)
- สะทอ้ นการทานและการสลายมาจากมวลกลา้ มเนื อ
- ค่าเฉลียการขับออกปกติเทา่ กับ 15-20 µmol/mmol

1.4 Albumin

Level Value
Normal 3.5-5.0 g/dL
Slightly decrease 3.0-3.4 g/dL
Moderate decrease 2.4-2.9 g/dL

Severe decrease < 2.4 g/dL

ปจจัยทมี ผี ลต่อ Albumin

Increase Decrease
Dehydration Overhydration
IV albumin Inflammatory reaction
Blood transfusion Steroids
Nephrotic
Losses : IBS, burns
Severe liver failure

Pregnancy
Severe zinc deficiency

24

SPECIFIC LABORATORY TESTS

1.5 Prealbumin or Transthyretin
- สรา้ งจากตับ
- ดู Protein-energy intake ว่าเพียงพอไหมและดูความไวในการเพิมของนาหนั ก

Mild malnutrition Moderate malnutrition Severe malnutrition
10-15 mg/dl 5-10 mg/dl < 5 mg/dl

1.6 Retinol Binding Protein (RBP)
- โปรตีนทขี นส่งวิตามิน A
- ไม่ค่อยสะสมในรา่ งกาย เปนตวั บอกการเปลียนแปลงโปรตีน
- ปจจัยรบกวนได้แก่ Hyperthyroidism, Vitamin A deficiency, Kidney function

1.7 Thyroid binding globulin (TBG)

- ตัวจับและขนส่ง Thyroid hormone (T4)
- Low level < 5 mg/dl คือ malnutrition

1.8 Transferrin: ขนส่งธาตเุ หล็ก

Mild malnutrition Moderate malnutrition Severe malnutrition
150-200 mg/dl
100-150 mg/dl < 100 mg/dl

2. Serum Glucose (เบาหวาน)

2.1 FBS
- ตรวจนาตาลขณะอดอาหาร
2.2 PBG
- ตรวจนาตาลหลังอาหาร (ส่วนใหญ่หลงั อาหาร 2 ชม.)
- HBA1C: นาตาลสะสม (สะท้อนภาวะแทรกซอ้ นเบาหวาน)
2.3 Anti gad
- เกียวข้องกับ Insulin: ถ้าขาด สรา้ ง Insulin ไมไ่ ด้
- ผลบวก เปน Type I DM
2.4 C-peptipe
- บอกการทํางานของ pancreatic beta cell ว่าสามารถผลิต Insulin ,C-peptide ได้ดี
หรอื ไม่
- บอกภาวะแทรกซอ้ นเบาหวานทีรกั ษาโดยใช้ insulin
- ค่า < 0.2 nmol/L เปน Type I DM
2.5 Insulin level
- นาตาลในเลือด Insulin

2.6 Oral Glucose Tolerance Test (OGTT)

3. Serum lipids 25

3.1 Cholesterol
- Total Cholesterol
- LDL
- HDL
3.2 Triglyceride (TG)

4. Blood cell

4.1 Red Blood Cells (RBCs)
4.2 Hemoglobin (Hb)
4.3 Hematocrit (Hct)

SPECIFIC LABORATORY TESTS

4.4 Mean Corpuscular Volume (MCV)
ดูขนาดของ RBCs
- Microcytic: < 80 fL (Iron Deficiency Anemia)
- Normocytic 80 - 100 fL (Chronic disease)
- Macrocytic: > 100 fL (B12/folate deficiency)
4.5 Mean Corpuscular Hemoglobin (MCH)
ดูจํานวนของ Hb ใน RBCs (บง่ บอกสี)
- Hypochromic (ตดิ สีจาง) (Iron Deficiency Anemia)
Normochromic
- Hyperchromic
4.6 Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration (MCHC)

ดูความเข้มข้นของ Hb ในRBCs

MCH MCHC

4.7 Ferritin

- โปรตีนสะสม Fe เพือให้เกิดความสมดุล โดยมกี ารดึงมาใชใ้ นกรณีทรี า่ งกายขาด Fe

- เปน Marker ในการวนิ ิ จฉัยภาวะของโรคทเี กียวกับเลอื ดได้

4.8 Transferrin
- โปรตีนทขี นส่ง Fe (เปนหลัก) & Zn
- เปน Marker บ่งบอกภาวะของ Fe ในรา่ งกาย
- ถ้าขาด Fe serum transferrin (วัดจาก Transferrin ทไี มไ่ ด้จบั กับ Fe)
4.9 Total Iron Binding Capacity (TIBC)
- ความสามารถในการจบั Fe ของ Transferrin
- เปนการวัดโดยอ้อมของปรมิ าณ Transferrin ทอี ย่ใู นเลือด

4.10 Platelets/thrombocytes (Plt)
- มีหน้ าทปี องกนั เลือดออก

ภาวะเกลด็ เลอื ดสงู ภาวะเกลด็ เลอื ดตา
(Thrombocytosis) (Thrombocytopenia)

ผา่ ตดั มา้ มออก TTP, DIC, ITP, HIT (ชาเลอื ด ชาหนอง)

อกั เสบ เสี ยเลือด

Myeloproliferative disease (ET): มา้ มโต (Splenomegaly)

ไขกระดกู มคี วามผดิ ปกติ

Iron Deficiency Anemia ไดร้ บั ยาปฏชิ วี นะบางชนิ ด

ไดร้ บั เชอื ไวรสั Ex. ไขเ้ ลอื ดออก
ดมื เหลา้ จดั (ETOH abuse)
Leukemia

26

SPECIFIC LABORATORY TESTS

Blood Male Female
RBCs (m/uL) 4.2 – 5.8 3.8 – 5.2

Hb (g/dL) 13 – 17.5 11.5 – 15.5
Hct
MCV 38 – 54% 34 – 46.5%
MCH
HCT/RBC count = 80 – 100 fL
MCHC
RDW Hb/RBC count = 27 – 37 pg
Ferritin (ng/dL)
Hb/Hct = 32 – 36 g/dL
Transferrin (mg/dL)
10 – 15%
TIBC
Plt 30 – 300 10 – 200

Normal: 225-400

Mild malnutrition: 150 – 200

Moderate malnutrition: 100 – 150

Severe malnutrition: <100

300 – 360 µg/dL

150,000 – 400,000/UL

ชนิ ดของภาวะโลหิตจาง

Parameters Iron deficiency anemia B12 deficiency anemia Anemia of chronic disease
ขนาดของ RBC
Microcytic (เล็ก) Macrocytic (ใหญ่) Normocytic (ปกติ)
MCV (ขนาด)
MCH (สี) Microcytic (เลก็ ) Macrocytic (ใหญ่) Normocytic (ปกติ)
Hypochromic (จาง) Normochromic (ปกติ) Normochromic (ปกติ)
TIBC หรอื Hyperchromic (เข้ม)
Ferritin
หรอื
B12
Folate หรอื

RBC
Hb

หมายเหตุ เครอื งหมาย หมายถงึ ปกติ

5. Immunological parameters

5.1 White Blood Cells
เกียวข้องกับการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกัน (ค่าปกติ: 3.5-10.5 109 K/L)
Total lymphocyte count (TLC) คือ Total WBC x %Lymphocyte /100
5.1.1 Granulocytes
- Neutrophils: 50-70% พบมากทีสุด เปนด่านแรกของระบบภูมิคุ้มกัน

ทําลายเชอื โรค โดยการ phagocytosis, intracellular degradation, release of
granules, neutrophil extracellular traps

Neutrophilia (สูง) Neutropenia (ตา)

- ตดิ เชอื แบคทเี รยี - ไขกระดูกสรา้ ง
- การใชย้ า เชน่ dapsone,
- เนื อเยอื ถกู ทาํ ลาย เชน่ burns cephalosporins (ยากดภมู )ิ
- ตดิ เชอื เชน่ SLE, RA, UC - โรคเกยี วกบั ภมู คิ ุ้มกนั เชน่ SLE, RA
- Thyrotoxicosis (ภาวะ - Post acute infection เชน่ HSV, CMV,
ไทรอยดเ์ ปนพิษ) - สบู บหุ รี HIV, EBV
- ใชย้ า steroids
- ใชย้ า Beta-agonist
- leukemia

27

SPECIFIC LABORATORY TESTS

- Eosinophils: 1-5 % ตอ่ ต้านพยาธ,ิ ปรบั การอกั เสบของภมู ิแพ้ในการซอ่ มแซมเนื อเยอื

Eosinophilia (สูง) Eosinopenia (ตา)
- ติดเชอื พยาธิ
- ภูมิแพ้
- Hypersensitivity (Aspergillosis , Vasculitis)

- Basophils: ตังแต1่ % ตอบสนองการอักเสบ (พบใน mast cell granules) เชน่
Anaphylaxis, Asthma, Atopic dermatitis, Hay fever

Basophilia (สูง) Basopenia (ตา)
- Chronic myelocytic leukemia (มะเรง็ เมด็ เลือดขาว - Hyperthyroidism

ชนิ ดเรอื รงั แบบมัยอีลอยด์) - Pregnancy

- Polycythemia (เลือดขน้ )

- Hodgkin’s disease (มะเรง็ ต่อมนํ าเ้ หลืองชนิ ดฮอดจ์กนิ )

6. การตรวจการทํางานของตอ่ มไทรอยด์

TSH Normal Hyperthyroidism Hypothyroidism Hypothyroidism
T4 Primary secondary
ปกติ ตา สงู ตา
ปกติ สงู
ตา ตา

7. Tumor markers : บง่ บอกมะเรง็

ชนิ ดของมะเรง็ Tumor marker
Lung cancer CA125, CEA
Liver cancer AFP
PSA
Prostate cancer AFP, HCG
Testicular cancer
CA125, CEA, HER2
Breast cancer CEA
Stomach cancer CEA

Colon cancer CA125, CEA
Pancreatic cancer CA125, CEA

Ovaries cancer

8. Renal function

1.Creatinine (Cr)
- Cr , kidney function
- เปน waste product จาก muscle activity แลว้ ถูกขับออกทไี ต
- Normal

ชาย: 0.8-1.3 mg/dl
หญิง: 0.6-1.0 mg/dl

28

SPECIFIC LABORATORY TESTS

2. Blood Urea Nitrogen(BUN)
- BUN , kidney function
- BUN , intake protein
- BUN , intake protein
- Normal: 10-20 mg/dl
3. BUN : Cr ratio
- Normal: 12-20 (optimum 15)
4. Creatinine clearance (CrCl, eGFR)

4.1 Creatinine clearance

CrCl = (Cr in µmol in 24-hour-urine/Cr in µmol in blood serum) x 0.7
4.2 Cockcroft-Gault formula

CrCl = (140−Age)xLean body weight(kg)√b^2−4ac (x0.85 if female)

SerumCreatinine(mg/dl)x72

- Normal: 125-135 ml/min GFR % of Kidney function
≥90 90-100
5. GFR ขึนอย่กู บั 60-89 60-89
- อายุ 45-59 45-59
- เพศ 30-44 30-44
- เชอื ชาติ 15-29 15-29
- นั กเพาะกาย <15 <15
- คนพิการ
- มังสวิรตั ิ

Stage of Chronic Kidney Disease
Stage 1
ไตถูกทําลายแต่ยังทํางานได้ปกติ
Stage 2
ไตถูกทําลาย สูญเสียทํางานเล็กน้ อย
Stage 3a
สูญเสียการทํางานเล็กน้ อย-ปานกลาง
Stage 3b
สูญเสี ยการทํางานปานกลาง-รุ นแรง
Stage 4
สูญเสี ยการทํางานรุ นแรง
Stage 5
ไตล้มเหลว

6. nPCR
- ใชป้ ระเมิน protein intake ของคนไขฟ้ อกไต

- nPCR(g/kg/d) = 0.22 x (0.038 x intradialytic rise in BUN x 24) 29
(intradialytic interval)

SPECIFIC LABORATORY TESTS

7. Nitrogen balance

Nitrogen intake Nitrogen loss
Nitrogen intake =D a i l y p r o t e i n i n t a k e ( g ) Nitrogen loss = 24 hr urinary urea nitrogen
*เหงอื , อุจจาระ, ทางเดนิ หายใจ
6.25(fudge factor) Nitrogen balance -
Nitrogen loss > intake
Nitrogen balance + Inadequate protein intake
Nitrogen intake > loss
Adequate protein intake

9. Liver function

Normal > Chronic hepatitis > Cirrhosis > HCC ESLD

1. Aspartate aminotransferase (AST)
- จําเพาะน้ อยกว่า ALT

- AST , ALT
- Normal: <36 U/L
- AST ตับถูกทาํ ลาย
- AST (>1,000 U/L)

- AST, ALT, GGT AST/ALT ratio > 2
- AST (w/o ALT )

- AST+ serum creatinine kinase(CK)

2. Alanine aminotransferase (ALT)

- Normal

ชาย: <50 U/L
หญิง: <36 U/L

- ALT ตับถูกทาํ ลาย+อักเสบ

- ALT > AST (most types of liver disease)

- ALT (>1,000 U/L) viral hepatitis

3. Alkaline phosphate (ALP)

- ALP > 3 เทา่ Cholestasis

- ALP ≤ 3 เทา่ liver enzymes Liver cancer

- ALP levels < 3 เทา่ + liver enzymes ไมเ่ พิมขนึ Bone cancer

- ALP Hodgkin lymphoma

- Normal
หญิง: 35-120 U/L

ชาย: 40-145 U/L

4. Bilirubin

-คือ

1. RBC แตกตัวเมอื หมดอายุ

2. จะมีบิลิรูบนิ ทเี ปนเม็ดสีเหลือง
3. ถูกเผาผลาญโดย enzyme ของตับ
4. ถูกกําจัดออกทางลําไส้แล้วขบั ออกทางอุจจาระ+ปสสาวะ
- Total bilirubin: 0-1.0 g/dl

- Direct bilirubin: 0-0.3 g/dl

30

SPECIFIC LABORATORY TESTS

5. Coagulation test
5.1 Prothrombin Time(PT): ระยะเวลาทเี ลือดแข็งตวั
- Normal: 0.7-11.5 s
5.2 International Normalized Ratio(INR): ตัวเทยี บระหว่าง lab
- Normal: 0.8-1.2 s
5.3 Partial Thromboplastin Time(PTT)
- Normal: 60-70 s
6. Lactate dehydrogenase (LDH)
- LDH >2 เทา่ Tumor Lysis Syndrome (TLS)
- ใชพ้ ยากรณ์โรค
- Normal: <225 U/L

7. C-Reactive Protein(CRP)

- Normal: < 1 mg/dl

- CRP อกั เสบ

- Half-life 4-6 hr.

- CPR test screen for

Infection Chronic Heart disease
Pneumonia Inflammatory disease
Rheumatoid arthritis

Sepsis Inflammatory bowel disease

Skin infection Lupus

31

Clinical Assessment

1.Protein calorie Malnutrition : PCM

สาเหตุ อาการทางคลินิ ก อาการทีแสดง
Marasmus
ขาดโปรตนี - ขาดสารอาหารรุนแรง
และ - ผอมจนหนั งหุ้มกระดกู
- Muscular wasting กลา้ มเนื อเหลว
พลังงาน - Bicep palpable
- วธิ สี ังเกตอาการ
1. ไมส่ ามารถเปลยี นทา่ จากนอนมานั งได้
2. ยกหัวไมไ่ ด้

- บวม (Edema)
- ซมึ ไมส่ นใจสิงแวดลอ้ ม
- Moon - face ใบหน้ ากลมเหมอื นพระจนั ทร์
- เส้นผมหลดุ ออกงา่ ย (Easy pluck ability)
- ผมสีจาง (Flag sign)
- Flaky paint Dermatosis หนั งลอก
- Ascites ทอ้ งมาน

kwashiorkor

ขาดสารอาหาร - ตอ่ มนาลายบรเิ วณ 2 ขา้ งแกม้ หน้ าใบหู
แบบเรือรัง จะมขี นาดใหญข่ นึ ทงั สองขา้ ง

Parotid enlargement - ไมม่ อี าการอกั เสบ
(ต่อมพาโรติดโต) - ตอ่ มจะมลี กั ษณะแขง็ กดไมเ่ จบ็

32

2.Vitamin

-ปรบั การมองเหน็ ไดย้ ากเมอื พระอาทติ ยต์ ก
หรอื ในหอ้ งมดื

Night Blindness
(ตาบอดกลางคืน)

X1A : Conjunctiva xerosis เยอื บตุ า ขาวแห้ง
ขาดประกายมนั วาว ผวิ ตาขาว หยาบหนา

ขาดวิตามินเอ X1B : Bitot spot ตาเกล็ดกระดี คือ ผวิ ตาแห้งเปน
(Vitamin A รอยย่น อาจมีแผน่ สีเทาเงนิ เปนฟองละเอยี ดเกาะ
Deficiency) ตาขาวทแี ห้ง สามารถเชด็ ออกได้ มกั พบทงั สองตา
และอย่ดู ้านนอกของตาเปนรูสามเหลียม

Xerophthalmia (ตาแห้ง)

X2 : Conneal xerosis ตาดําแห้ง ตาดําไมม่ นั
วาว มลี กั ษณะขนุ่ คลา้ ยนานมโดยเฉพาะส่วน
ลา่ งของตาดํา

X3 : Keratomalacia ตาดําหลอมละลาย กระจกตา
ออ่ นตวั ลงเหมอื นวนุ้ สีขาวเหลอื ง ทาํ ใหก้ ระจกตา และ
ของเหลวในลกู ตาไหลออกจากลกู ตา มกี ารอกั เสบ
ของตา

33

XS : Cornealscar แผลเปนทีตาดํา

- มีเม็ดตุ่มเล็กๆ สากบนผวิ หนั งบรเิ วณ
แขน ขา ตะโพก หัวไหลห่ น้ าอก ทอ้ ง
หลัง และต้นคอ

Follicular hyperkeratosis
(ผวิ หนั งคางคก)

- ผวิ หนั งหยาบแห้ง แตก ไม่มเี หงอื

Xerosis (ผวิ แห้งมาก) - หอบเหนื อย หัวใจโต บวมทขี า
- วธิ กี ารตรวจสอบ เคาะฟงเสียงหัวใจ
Wet (cardiac) beriberi คลําดขู นาดหัวใจ การฟงเสียงหัวใจ
(ชาและบวม)

ขาดวิตามินบี1 - บวมกดบุ๋มทสี ันหน้ าแขง้ ทงั สองขา้ ง
(Thiamine

Deficiency)

Pitting edema (บวมกดบุ๋ม) - เบลอ,สับสน
- ตาเหนื อยล้า
Wernick Encephalpathy - โคมา
(อาการทางสมอง) - ตาบอด

ขาดวิตามนิ บี2 - การอักเสบทมี มุ ปากทงั สองข้าง
(Riboflavin
Deficiency)

Angular stomatitis
(โรคปากนกกระจอก)

34

Angular palpebritis - บวมทหี นั งตา
(โรคตานกกระจอก) - คัน
- นาตาไหล
- เลือดคัง

- ตมุ่ รบั รสบนลนิ หายไป ลนิ เลยี นมกั เปน
ส่วนกลางและขอบลนิ การมรี อยเลยี น
เรยี กวา่ Tongue prints

Atrophic lingual papillae
(ตุ่มรบั รสบนลินหาย)

- ผวิ หนั งขา้ งจมกู ลอกเปนขยุ เห็นผวิ
- อกั เสบแดงอยภู่ ายใต้
- - พบ บรเิ วณซอกจมกู ใบหู หัวตา
Nasal – labial seborrhea
(ผวิ หนั งข้างจมูกลอก)

ผวิ หนั งอกั เสบบรเิ วณทโี ดนแสงแดด

Dermatitis (ผวิ หนั งอกั เสบ)

ขาดวติ ามนิ บี 3 - ลนิ แตกเปนรอ่ ง สีมว่ งแดง
- ท้องเสีย
(Niacin Deficiency)

Fissured and magenta tongue
(ลินแตกเปนรอ่ ง)

Diarrhea

ขาดวติ ามนิ บี 5 Dementia - จติ สับสน
(pantothenic Paresthesias - ชา
deficiency) Joint and muscle aches - ปวดกลา้ มเนื อและขอ้

35

Insomnia - นอนไม่หลับ
Anemia - โลหิตจาง
immunity - ภูมิคุ้มกันบกพรอ่ ง
Headache - ปวดศีรษะ

- ปากอกั เสบ

Stomatitis

- ผวิ หนั งแห้งเปนสะเกด็

ขาดวติ ามนิ บ6ี Scaly dermatitis

(pyridoxine deficiency)

- ลนิ อกั เสบ

Glossitis
Abnormal brain-wave patterns - คลนื สมองผดิ ปกติ

Depression - ซมึ เศรา้

Microcytic anemia - โลหิตจาง Microcytic

- เลบ็ เปราะ

Brittle nails

ขาดวติ ามนิ บี 7
(Biotin deficiency)

- หน้ ามผี นื แดง

Biotin deficiency rash Hair loss - ผมรว่ ง

36

- รอยฟกชา

Bruise-like

ขาดวิตามินบี 9 Spina bifida - ไขสันหลังแผงมา้
Anencephaly - สมองไม่มีFolate
(Folate deficiency)

*Neural tube
defects (NTD)

เจอในเด็ก

- ถุงนํ าร้ วั ออกจากเยอื หุ้มสมอง

Encephaloceles

- เล็บเปนขีด
ขาดวิตามินบี 12 Peculiar change in your nails

(cobalamin deficiency)

- ผมสีเทา

Thinning and grey hair

ขาดวติ ามนิ ซี - เลือดออกตามไรฟน

(Ascorbic acid Deficiency)

Scurvy (ลักปดลักเปด)

37

Poor immune function - ภูมิคุ้มกันบกพรอ่ ง
Impaired wound healing - แผลหายชา้

- อาการแสดงในเดก็ ทยี ืนแล้ว ขารบั นา
หนั กทําให้กระดูกโค้งงอออกดา้ นข้าง

ขาดวิตามินดี Bowlegs (Genu varum)
(ขาโก่ง)
(Vitamin D
deficiency)

- ข้อเข่าใหญ่ ทาํ ให้ยืนตรงส้นเทา้ ชดิ กนั
ไม่ได้

Knock-knee (Genu valgum) - สูญเสียมวลกระดกู
(เข่าชนกัน)

Bone loss

Blood clotting (เลือดแขง็ ตัว) - รอยฟกชาํ ้

Bleeding in nose - เลือดกําเดาไหล

ขาดวิตามินเค
(Vitamin K
deficiency)

- เลือดออกตามไรฟน

Gingival bleeding
(เหงอื กมีเลือดออก)

38

3. Minerals

- สมองฝอ พัฒนาการชา้
- ใบ้
- Edema

Cretinism (โรคเอ๋อ)

ขาดไอโอดีน - ต่อมไทรอยดโ์ ต

(I2 deficiency)

Goiter (คอพอก)

- บวม
- ต่อมไทรอยด์อักเสบ

Myxedema (การบวม)

- เกิดกับเล็บมอื ทงั สองข้างทงั ในเดก็
โตและผใู้ หญ่

ขาดธาตุเหล็ก Koilonychias
(เล็บบางแอ่นเปนรูปชอ้ น)
(Iron deficiency)

- เยือบุตาซดี

Pale conjunctiva

Anemic tongue with natural fissure - ลนิ ซดี และเปนรอ่ งโดยไมม่ ตี มุ่ ของลนิ

39

ฟลอู อไรดเ์ กนิ - เปนลกั ษณะจดุ กระบนผวิ เคลอื บฟน
สีขาวและนาตาล สลบั กนั
Fluorosis: Mottling enamel
(ฟนตกกระ) - ไมม่ กี ารสึกกรอ่ นของเคลอื บฟน
- มกั จะพบไดง้ า่ ยบรเิ วณฟนหน้ าซบี น

- ขอ้ ตอ่ ระหวา่ งกระดกู ออ่ นและกระดกู
ซโี ครงทงั 2 ขา้ งของ กระดกู sternum
โปนใหญแ่ ละเรยี งกนั เหมอื นสวม ลกู
ประคํา

Beading rosary
(ข้อต่อและกระดูกซโี ครงเรยี งกัน

เหมือนสวมลูกประคํา)

- กระหมอ่ มหน้ าเปดมากกวา่ 18 เดอื น
เกดิ จากการขาดแคลเซยี มทาํ ให้กระดกู
ออ่ นเจรญิ ไปเรอื ยๆ

ขาดแคลเซียม Opened anterior fontanel
(กระหม่อมหน้ าเปด)
(Calcium
Deficiency)

- มีกระดูกทรวงอกนนู แบบอกไก่

Pigeon chest
(Pectus Carinatum)

- มีรอยบุ๋มเปนรอ่ งอยดู่ ้านข้าง
ทรวงอกทงั สองข้าง

Harrison’s sulcus

40

DIETARY ASSESSMENT

การประเมนิ อาหารระดบั บคุ คล มี 2 รูปแบบ ดงั นี

1. การประเมนิ การบริโภคในอดีตเมือเร็วๆ นี หรือย้อนหลังไปในอดีตทีผ่านมา
เปนระยะเวลานาน (Retrospective methods of dietary assessment)
1.1 การสัมภาษณ์อาหารบริโภคทบทวนความจําย้อนหลัง 24 ชัวโมง
(24 hours dietary recall)
เหมาะกับผู้ปวยแบบ : เหมาะกับผปู้ วยเบาหวานเพือให้สามารถประเมนิ เวลากิน
การกินอาหารว่าง และการฉีดอินซลู ินได้ เหมาะกบั คนทกี ินอาหารคลา้ ยๆกันทกุ วัน แต่
ไม่เหมาะสําหรบั ผปู้ วยสูงอายแุ ละอายนุ ้ อยกว่า 12 ป

มืออาหาร รายการอาหาร ส่ วนประกอบอาหาร ปริมาณอาหาร

1.2 ความถีในการบรโิ ภคอาหาร (Food frequency questionnaire; FFQ)

จํานวนครังโดยเฉลีย

ชนิ ดอาหาร ไม่เคย/<1 ครังตอ่ ครังตอ่ ครังตอ่ วัน
ครังตอ่ เดือน เดือน สั ปดาห์

1-3 1-3 4-6 1 2-3 ≥4

41

DIETARY ASSESSMENT

1.3 การสัมภาษณ์ความถีการบรโิ ภคอาหารกึงปรมิ าณ
(Semi-quantitative food frequency questionnaire ; SFFQ)

จํานวนครังโดยเฉลีย

ชนิ ดอาหาร ปริมาณหรือ ไม่เคย/<1 ครังตอ่ ครังตอ่ ครังตอ่ วัน
นาหนั กที ครังตอ่ เดือน สั ปดาห์ 1 2-3 ≥4
เดือน
รับประทาน 1-3 1-3 4-6
ตอ่ ครัง

1.4 คะแนนการบริโภคอาหาร (Food consumption score; FCS)
- เปนการให้คะแนนอาหารว่ามีคุณภาพแค่ไหน มกี ารประเมินอาหาร
ทรี บั ประทานเปนเชงิ คุณภาพ
- การให้คะแนนจะดูจากอาหารทรี บั ประทาน ปรมิ าณและความถี
ในการรบั ประทานอาหาร
* คะแนนเยอะ = อาหารคุณภาพดี *

กล่มุ รายการอาหาร กล่มุ อาหาร นาหนั ก/หน่ วย จํานวนวันทีบริโภคตอ่ คะแนน
1 คะแนน สั ปดาห์ 2 × 7 = 14
ข้าวและธญั พืชอืนๆ อาหารหลัก
2 เชน่ 7

2 Beans, lentils, peas and พวกตระกลู ถัว 3
nuts 1
1
3 ผกั และใบ ผกั
4 ผลไม้ ผลไม้ 4

5 เนื อวัว, แพะ, สัตว์ปก, ไข่ เนื อสัตว์,ไข่และปลา
และปลา

นม,โยเกิรต์ และ นม 4

6 ผลิตภัณฑ์จากนม

นาตาล,ผลิตภัณฑ์ นาตาล 0.5

7 จากนาตาลและนาผงึ

8 นามัน,ไขมันและบัตเตอร์ นามัน 0.5
รวม

42

DIETARY ASSESSMENT

ช่วงคะแนน ระดับคะแนน คุณภาพอาหาร
0 - 21 คะแนนน้ อย อาหารคุณภาพไมค่ ่อยดี
21.5 - 35 คะแนนปานกลาง อาหารคุณภาพปกติ
>35 อาหารคุณภาพดี ยอมรบั ได้
คะแนนมาก

2. การประเมนิ การบริโภคในปจจบุ นั หรอื ในอนาคตอันใกล้
(Prospective methods of dietary assessment)

2.1 บนั ทกึ การบรโิ ภคอาหาร (Food record or Food diary)
วธิ กี ารใช้ : จดบนั ทกึ อาหารเปนเวลา 3-7 วนั โดยจดทกุ อยา่ งทกี นิ และดมื
นิ ยมบนั ทกึ อาหารระยะเวลา 3 วนั คือ วนั ธรรมดา 2 วนั วนั หยดุ 1 วนั
เหมาะกบั ผปู้ วยกลมุ่ : ผปู้ วยทลี ดนาหนั กยาก ผปู้ วยทคี ุมการกนิ ยาก ผปู้ วยเบาหวานที
คุมนาตาลยาก

43

MEDICATION

Definition of terms

Drug-nutrient interaction
คือ การทยี าส่งผลกระทบตอ่ สารอาหารในรา่ งกาย เชน่ วติ ามินบ1ี 2

ลดการดูดซมึ สารอาหารในรา่ งกาย
Food-drug interaction

คือ อาหารจะไปส่งผลรบกวนตอ่ ยาในรา่ งกาย เชน่ ผลิตภณั ฑ์จากนม
ลดการดูดซมึ ยาในรา่ งกาย

Key Terms

Bioavailability
คือ สัดส่วนของยาหรอื สารทเี ข้าสู่ systemic circulation ซงึ เปนตัวพา

เอายาหรอื สารไปสู่บรเิ วณทยี าหรอื สารออกฤทธิ
Half-life

MM คือ เวลาทรี า่ งกายใชใ้ นการกําจดั ยาออกจากรา่ งกายหรอื ใชล้ ดระดับ
EE ยาในกระแสเลือดลงครงึ หนึ งหรอื 50% จากภาวะทรี ะดับยาคงที

Side effect

DD คือ อาการไมพ่ ึงประสงค์หรอื ผลทเี กดิ ขึนโดยมิได้ตงั ใจเมอื ใชย้ าใน
ขนาดปกติทเี กียวข้องกับคุณสมบัติของยา

II
CC Type of Interactions
AA
TT Pharmacodynamic
II คือ การปฏิสัมพันธร์ ะหวา่ งสารกับยา 2 ชนิ ด หรอื สารกับสารอาหาร 2 ชนิ ด

ซงึ จะออกฤทธเิ สรมิ หรอื ตา้ นกันก็ได้ อาจจะพบได้น้ อย

OO Pharmacokinetic
คือ สารหรอื ยาตวั ใดตวั หนึ งทเี ปลียนแปลงการดูดซมึ ของสารหรอื สารอาหาร

NN อีกตัวหนึง มักพบไดเ้ ยอะทสี ุด

44

MEDICATION

Pharmacokinetic ยาจะเคลือนผา่ นรา่ งกายโดย

1. ยาบางตวั ทมี ผี ลตอ่ การดดู ซึมสารอาหารบางประเภท
- การเปลยี นสภาพแวดลอ้ มของกระเพาะอาหาร

สารยบั ยงั โปรตอนปม ตวั รบั H2 ยบั ยงั การหลงั
กรดในกระเพาะอาหารและเพิมค่า pH ของกระเพาะอาหาร
อาจทาํ ให้ลดการดดู ซมึ Ca, Fe, Zn, Folic acid และ
β-carotene

- สรา้ งความเสียหายตอ่ เยอื บขุ องกระเพาะอาหาร

Absorption ยารกั ษามะเรง็ (Chemotherapeutic agents)
ยาแกป้ วด (NSAIDs) ยาปฏชิ วี นะ (antibiotic therapy)

การดดู ซึม - ยาทมี ผี ลตอ่ การขนส่งสารในลําไส้เลก็

M Cochidine (gout), para-aminosalicylic (TB),
sulfasalazine (ulcerative colitis), trimethoprim

E (antibiotic), pyrimethamine (antiprotozoal) จะลดการ
D ดดู ซมึ B12 และ B9 ทลี ําไส้

- ยาทมี ผี ลตอ่ Fat absorption

I Cholestyramine จะดดู ซมึ วติ ามนิ ทลี ะลายในไขมนั
C A, D, E, K และ Folic acid อาจกนิ เปนอาหารเสรมิ ในการ
รกั ษาในระยะยาว

A - ยาไปลดระยะเวลาทอี าหารผา่ นลําไส้

T ส่วนใหญเ่ ปนกลมุ่ ยาถา่ ย คือ ยาทที าํ ให้ลําไส้บบี ตวั
มากขนึ เชน่ Laxatives, Cathartic agents

I 2. สารอาหารทมี ผี ลตอ่ การดดู ซึมของยา

O - เมอื ทานยา Antiosteoporosis drug รว่ มกบั นาผลไม้

N หรอื กาแฟ จะทาํ ให้ลดการดดู ซมึ ยา 60%

- เมอื ทานอาหารรว่ มกบั ยา Antiosteoporosis drug ยาจะ

ไมถ่ กู ดดู ซมึ เลย

- เมอื มี Ca, Mg, Zn ทสี งู รว่ มกบั กนิ ยา Ciprofloxacin/
tetracycline (antibiotic) ยาจะถกู ดดู ซมึ ลดลง

- ปรมิ าณอาหารทสี งู มผี ลตอ่ การดดู ซมึ ของยา
Cefuroxime (antibiotic)

45

MEDICATION

Pharmacokinetic ยาจะเคลือนผา่ นรา่ งกายโดย

3. pH ของกระเพาะอาหารมผี ลตอ่ การดดู ซึมยา

Absorption - เมอื ทานยาลดกรดในกระเพาะ รว่ มกบั ส้ม หรอื นาแคน
การดดู ซึม เบอรี สามารถลด pH ในกระเพาะ และเพิมการดดู ซมึ
อะลมู เิ นี ยม
**การกนิ อาหารทมี กี รดสงู ทาํ ให้ดดู ซมึ อะลมู เิ นี ยมมากขนึ
ตอ้ งระวงั ในผปู้ วยโรคไต

- High fiber diet สามารถลดการดดู ซมึ ของยาตา้ นโรค
ซมึ เศรา้

- High phytate foods (wheat bran or oatmeal)
สามารถลดการดดู ซมึ ของยา digoxin ทใี ชร้ กั ษาโรคหัวใจ

M 4. Dairy Products มผี ลตอ่ การดดู ซึมของยาบาง
ประเภท

E - นมและผลติ ภณั ฑจ์ ากนมจะไปลดการดดู ซมึ ของพวกยา

D ฆา่ เชอื (Tetracycline), Antifungal medicines (Diflucan,
Nizoral)

I - นมและผลติ ภณั ฑจ์ ากนมจะไปชว่ ยการดดู ซมึ ของยาคุม
C มากขนึ

A - องค์ประกอบของรา่ งกาย เชน่ คนอว้ นหรอื ผสู้ งู อายมุ ี
สัดส่วนของเนื อเยอื ไขมันสงู ซงึ ส่งผลให้ยาละลายไขมนั
T Distribution อาจสะสมในรา่ งกาย เพิมความเสียงตอ่ ความเปนพิษ

I การกระจายตวั ของยา - ภาวะทพุ โภชนาการ เชน่ ลดโปรตนี ในพลาสมา เพิมนา

O ในรา่ งกาย ลดไขมนั สะสม เอนไซมแ์ ละสารตงั ต้นลดลง

N กระบวนการนี ส่วนใหญ่เกดิ ขึนทตี บั โดยระบบเอนไซม์

CYP450 ชว่ ยทาํ ให้การเผาผลาญยาเปนไปไดง้ า่ ยขึน ส่งผล

ให้ยาในซรี มั เพิมขนึ

Metabolism 1. เมแทบอลซิ ึมของยาทมี ผี ลตอ่ สารอาหารในร่างกาย
- Anticonvulsants (ยากันชกั ): เพิมกระบวนการเมแทบอ
กระบวนการสลาย ลซิ มึ ของ folic acid, Vitamin D, K ทาํ ให้ระดบั folic acid,
หรอื เปลยี น Vitamin D, K
ในซรี มั ลดลง
โครงสรา้ งของยา

- Antituberculosis (ยาตา้ นวัณโรค): จะยบั ยังการเปลยี น
รูปของ Vitamin B6 ที active form ทาํ ให้ขาด Vitamin B6
และปลายประสาทอกั เสบ

46

MEDICATION

Pharmacokinetic ยาจะเคลือนผ่านร่างกายโดย

- Methotrexate (ยารกั ษาโรคมะเรง็ และขอ้ อกั เสบรูมา
ตอยด)์ และ Pyrimethamine (ยารกั ษาโรคมาลาเรยี และ
โรคทตี ดิ เชอื จากปรสิต): เปน Folic and antagonists คือ
ยา Methotrexate แยง่ จบั กบั เอนไซมท์ เี ปลียน folate เปน
folic ทาํ ให้ขาด folic ได้ จึงต้องเสรมิ folic

2. อาหารทมี ีผลตอ่ เมแทบอลซิ ึมของยา

- High protein, Low CHO diet: จะเพิมชอ่ งวา่ งของยาใน

การรกั ษาหอบหืด (theophylline) และ high-protein diets

สามารถทําให้กระบวนการเมแทบอลซิ มึ เกิดไวขนึ โดยการก

M Metabolism ระตนุ้ CYP450

กระบวนการสลาย - Grapefruit/juice (ส้มโอ ส้มตา่ งๆ): ผลไม้พวกนี จะมสี าร
Furanocoumarins ซงึ สารนี จะไปยับยังเอนไซม์ CYP3A4
E หรอื เปลยี น จงึ ทาํ ให้ยาเข้ากระแสเลือดไดม้ ากขนึ และอาจเกดิ เปนพิษ
D โครงสรา้ งของยา และสารนี จะอยใู่ นรา่ งกายนาน 72 ชวั โมง

I ยาทเี มอื กินกบั Grapefruit จะยบั ยงั CYP3A4

C - Benzodiazepines triazolam, midazolam:
A ยานอนหลบั
- Iosartan (Cozaar): ยาลดความดันโลหิต

T - Repaglinide (Prandin): ยาลดระดบั นาตาลในเลอื ด
- Verapamil (Calan SR, Covera): ยาลดความ

I ดนั โลหิต
O - Vitamin K: ชว่ ยให้เลอื ดแขง็ ตัว และตา้ นฤทธยิ า

warfarin วติ ามนิ เค มกั พบไดจ้ าก ผกั โขม คะน้ า หัวผกั กาด

N กะหลาดอก และผกั ใบเขยี วอนื ๆ
- Tyramine: เปนองค์ประกอบธรรมชาตใิ นอาหาร

ซงึ เปนตวั กระตนุ้ การหลงั สารสือประสาทอนื ๆ ทสี ่งผลต่อ

ความดนั โลหิต มักพบไดจ้ าก เนยแข็งทบี ม่ ชสี ปลารมควัน

เนื อสัตวท์ ผี า่ นกรรมวธิ กี ารยดื อายุ ของหมกั ของดอง อาหาร

ทมี สี ่วนประกอบของยีสต์ เบียรแ์ ละไวน์

- Alcohol: ถา้ กนิ พรอ้ มกับ acetaminophen (ยาลด

ไข)้ amiodarone (กลมุ่ ยารกั ษาโรคหัวใจ) จะทําให้ตบั เปน

พิษมากยงิ ขนึ และไมค่ วรกนิ แอลกอฮอล์รว่ มกับยาตา้ นซมึ

เศรา้ เพราะจะทําให้ยาเสรมิ ฤทธกิ นั และออกฤทธมิ ากขนึ

อาจทาํ ให้หลับไม่ตืน

47

MEDICATION

Pharmacokinetic ยาจะเคลือนผ่านร่างกายโดย

ไตเปนเส้นทางหลกั ในการกําจดั ของเสีย

1. ยาทมี ผี ลตอ่ การขับออกของสารอาหาร
- Diuretics (ยาขบั ฉี): เพิมการขบั ออกของ K, Mg, Na,

Cl ใชไ้ ปนานๆ ควรเสรมิ เกลอื แร่

Excretion - Corticosteroids (ยากดภมู )ิ : จะลดการขบั ออกของ
Na และจะเพิมการขับออกของ K และ Ca แนะนํ าให้กนิ
การขับถ่าย/กาํ จดั อาหารที low sodium, High potassium diet และควรเสรมิ
ของเสี ย Ca, vitamin D

2. อาหารส่งผลตอ่ การขับออกของยา

- การบรโิ ภคเกลืออาจส่งผลตอ่ ลเิ ธยี ม เชน่

M การบรโิ ภคอาหารโซเดียมสูง ทาํ ให้มกี ารขับลเิ ธยี มมากขนึ
E และการบรโิ ภคอาหารโซเดยี มตา

ทาํ ให้มกี ารสะสมของลเิ ธยี ม ซงึ อาจทําให้มีการสะสม

D ลเิ ธยี มในเลอื ดสูงขึน

I

C

A

T Drugs effects food intake and nutritional status
I
O - ทาํ ให้รสชาตเิ ปลยี น: cisplatin, captopril (anti-

hypertensive), amprenavir (antiviral),

N phenytoin (anti-convulsive), clarithromycin
การไหลเวยี นของนาลาย (antibiotic)

ลดลง - ภาวะเยอื บชุ อ่ งปากอกั เสบ: antineoplastic
ทาํ ให้ปากแห้งและมรี ส drugs (ยาตา้ นมะเรง็ ) เชน่ interleukin-2,
เปรยี ว/รสโลหะในปาก Paclitaxel, carboplatin

- อาการปากแห้ง: Anticholinergic drugs (ยาทาง
จติ เวชกล่มุ tricyclic เชน่ amitriptyline), ยาแก้
แพ้ antihistamine เชน่ diphenhydramine, ยาแก้
เกรง็ antispasmodics เชน่ oxybutynin

48