(E-book) หนังสือสมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ

วังปารสุ กวัน

149

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจา้ ฟ้าจกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

Çѧ»¡ÒÒÃÃÊØ »¡¡Ç¤¹Ñ ÃËÍŧѧ»¡‚ Ò¾Ã.àÈ».òÅèÕÂô¹÷áõ»Å§

150

วังปารสุ กวัน

หลงั จากการเปลยี่ นแปลงการปกครอง
เมอื่ วนั ท ี่ ๒๔ มถิ นุ ายน พ.ศ.๒๔๗๕ คณะราษฎร
ได้ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตเม่ือ
วนั ท ี่ ๒๙ มถิ นุ ายน พ.ศ.๒๔๗๕ ใชว้ งั ปารสุ กวนั
เป็นสถานที่ท�าการและที่พัก ต่อมาเมื่อวันที่
๑๖ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๘๑ ประธานคณะ
ผู้ส�าเร็จราชการแทนพระองค์ ได้ประกาศใน
พระปรมาภิไธยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว (รัชกาล
ท ่ี ๘) ใหน้ ายพนั เอก พระยาพหลพลพยหุ เสนา
หัวหน้าคณะขอพระราชทานรัฐธรรมนูญ
ซ่ึงพ้นจากต�าแหน่งนายกรัฐมนตรีมาเป็น
ที่ปรึกษานายกรัฐมนตรี ได้พ�านักอยู่ใน
วังปารุสกวัน จนกระท่ังถึงแก่อสัญกรรมเมื่อ
วนั ท่ ี ๑๔ กมุ ภาพนั ธ ์ พ.ศ.๒๔๙๐

151

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจา้ ฟ้าจักรพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

ต่อมาเม่ือปี พ.ศ.๒๔๙๐–๒๕๐๑ กรมเลขาธิการ
คณะรฐั มนตร ี ไดร้ บั พระบรมราชานญุ าตใหใ้ ชว้ งั ปารสุ กวนั
เป็นสถานที่ท�างาน และเม่ือได้ส่งมอบสถานที่คืนแล้ว
ส�านักพระราชวังได้จัดเจ้าหน้าท่ีมาประจ�าคอยดูแล และ
ไดใ้ ช้เปน็ ทีร่ บั รองแขกของรัฐบาลเปน็ ครัง้ คราว
เม่อื ป ี พ.ศ.๒๔๙๑ จอมพล แปลก พบิ ลู สงคราม
นายกรัฐมนตรี ได้ท�าหนังสือขอพระราชทานพระบรม
ราชานญุ าตขอใชพ้ ระตา� หนกั ปารสุ กวนั (เรยี กในครง้ั นน้ั วา่

152

วังปารุสกวนั

ตึกพลเรือนหรือตึก ๓ ชั้น) เป็นสถานท่ีพัก
ของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรท่ีเข้ามาประชุม
รฐั สภา ใหเ้ หตผุ ลวา่ เพอื่ เปน็ เกยี รตแิ กส่ มาชกิ
และเพื่อบรรเทาความเดอื นรอ้ นเรอ่ื งทพ่ี ัก

เมื่อปี พ.ศ.๒๔๙๒ คณะกรรมการ
เศรษฐกิจเอเชียและตะวันออกไกล (ECAFE)
ได้ขอใช้พระต�าหนักปารุสกวันเป็นที่ท�างาน
เม่ือวันท่ี ๑๘ มกราคม พ.ศ.๒๔๙๒ ส�านัก
พระราชวงั ได้น�าความเรียนปฏิบัติต่อคณะ
ผูส้ �าเร็จราชการแทนพระองค์ ซง่ึ คณะผู้สา� เรจ็
ราชการไดม้ มี ตอิ นญุ าตใหใ้ ชไ้ ด้ ตอ่ มา ECAFE
ได้ขอดัดแปลงแก้ไขพระต�าหนักปารุสกวันให้
กว้างขวางยิ่งข้ึน เพ่ือให้เจ้าหน้าท่ีท�างานได้
อย่างเพียงพอ ส�านักพระราชวังได้มอบให้
กรมศิลปากรส่งเจ้าหน้าท่ีมาร่วมพิจารณา

153

จอมพล สมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพษิ ณโุ ลกประชานาถ

เมื่อปี พ.ศ.๒๔๙๕ ECAFE ได้ย้าย
ออกไป สภาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ
ได้เตรียมท่ีจะขอเข้ามาใช้สถานที่แทน แต่
คณะรัฐมนตรีได้มอบพระต�าหนักปารุสกวัน
หรือท่ีเรียกว่า ตึกพลเรือน ให้กรมต�ารวจใช้
ในราชการ และได้รับพระราชทานพระบรม
ราชานญุ าตเมอ่ื วนั ท ี่ ๑๔ กมุ ภาพนั ธ ์ พ.ศ.๒๔๙๕

154

วังปารุสกวัน

เมอ่ื ป ี พ.ศ.๒๔๙๒ และ พ.ศ.๒๕๐๑
กองทัพบกได้ท�าเรื่องขอสงวนที่ดินระหว่าง
คลองเม่งเส็งกับเขตวังปารุสกวัน เพื่อสร้าง
ทพี่ กั อาศยั ใหแ้ กน่ ายทหารและเจา้ หนา้ ทตี่ า่ งๆ
พร้อมท้ังขอขยายร้ัวบริเวณคลองเม่งเส็ง
เข้าไปในเขตวังปารุสกวัน แนวคลองเม่งเส็ง
ท่ียังปรากฏให้เห็นจะมีแนวคลองผ่านเขต
พระราชฐาน สวนอมั พร เขตวิทยพุ ล ๑ และ
ในสว่ นของกระทรวงศกึ ษาธกิ าร (วงั จนั ทรเ์ กษม)
ซ่งึ ได้ท�าถนนคอนกรีตคร่อมคลองไว้

155

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

156

วังปารสุ กวัน

157

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

158

วังปารสุ กวัน

159

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจา้ ฟ้าจกั รพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณโุ ลกประชานาถ

Ç§Ñ »ÒÃÊØ ¡Çѹ
¡ÑºÊӹѡ¢‹ÒÇ¡Ãͧá˧‹ ªÒµÔ

160

วังปารุสกวัน

ส�ำนักข่ำวกรองแห่งชำติได้รับมอบ พลตำ� รวจเอก เผำ่ ศรียำนนท์
พระต�ำหนกั ปำรุสกวัน (ตกึ พลเรอื น) และพืน้ ที่ อธบิ ดกี รมประมวลรำชกำรแผน่ ดิน
บริเวณวังปำรุสกวันส่วนหน่ึงจำกกรมต�ำรวจ (อธบิ ดคี นแรก ๑๕ มกรำคม ๒๔๙๗)
โดยกำรอนมุ ตั ขิ องจอมพลแปลก พบิ ลู สงครำม
นำยกรัฐมนตรี เป็นสถำนท่ีท�ำงำน เม่ือเร่ิม
ก่อต้ังกรมประมวลรำชกำรแผ่นดิน สังกัด
ทบวงคณะรัฐมนตรีฝ่ำยกำรเมือง เม่ือ
วันที ่ ๑ มกรำคม พ.ศ.๒๔๙๗ มีพลต�ำรวจเอก
เผ่ำ ศรียำนนท์ รัฐมนตรีว่ำกำรกระทรวง
มหำดไทย รัฐมนตรีช่วยว่ำกำรกระทรวง
กำรคลงั และอธบิ ดีกรมต�ำรวจ ด�ำรงต�ำแหน่ง

161

จอมพล สมเด็จฯ เจา้ ฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ

อธิบดีกรมประมวลรำชกำรแผ่นดินคนแรก
ซึ่งต่อมำเมอ่ื วนั ท ี่ ๓ กมุ ภำพันธ์ พ.ศ.๒๕๐๒
ได้เปล่ียนชื่อเป็นกรมประมวลข่ำวกลำง
(สังกัดส�ำนักนำยกรัฐมนตรี) และได้รับกำร
ย ก ฐ ำ น ะ เ ป ็ น ส� ำ นั ก ข ่ ำ ว ก ร อ ง แ ห ่ ง ช ำ ต ิ
เมือ่ วนั ท่ี ๒๘ สิงหำคม พ.ศ.๒๕๒๘

พลตรีบญุ มำก เทศบุตร
อธบิ ดีกรมประมวลข่ำวกลำง
(อธิบดีคนแรก ๑ พฤษภำคม ๒๕๑๐)

นำยปยิ ะ จกั กะพำก
ผ้อู ำ� นวยกำรส�ำนกั ข่ำวกรองแห่งชำติ
(ผู้อ�ำนวยกำรคนแรก ๓๐ สงิ หำคม ๒๕๒๘)
162

วังปารสุ กวัน

การก่อสรา้ งอาคาร
ระหว่างปี พ.ศ.๒๔๙๙-๒๕๐๔
กรมประมวลข่าวกลางได้สร้างอาคาร ๓ ชั้น
และ ๒ ชั้น ในพื้นท่ีบริเวณวังปารุสกวัน

163

จอมพล สมเด็จฯ เจ้าฟา้ จักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพษิ ณโุ ลกประชานาถ

ฝ่ำยพลเรือน ต่อมำเม่ือปี พ.ศ.๒๕๑๔
ก ร ม ป ร ะ ม ว ล ข ่ ำ ว ก ล ำ ง ไ ด ้ รั บ ม อ บ พ้ื น ท่ี
วังปำรุสกวันด้ำนถนนพิษณุโลกส่วนที่เป็น
หน่วยปฏิบัติงำนกองก�ำกับกำรรักษำสถำนที่
ต�ำรวจนครบำล จำกกรมต�ำรวจ เพื่อสร้ำง
อำคำรที่ทำ� งำนเพ่ิมเติม และในพื้นท่ดี ังกลำ่ ว
มี อ ำ ค ำ ร เ รื อ น ค รั ว ฝ ร่ั ง แ ล ะ เ ข ำ ก ร ะ โ จ ม
ทปี่ ลูกสรำ้ งอยตู่ ิดมำด้วย
เม่ือปี พ.ศ.๒๕๑๘ กรมประมวล-
ข่ำวกลำงท�ำหนังสือถึงส�ำนักงำนทรัพย์สิน
พระมหำกษัตริย์ เพื่อขออนุญำตร้ือถอน
อำคำรเรือนครัวฝร่ัง พร้อมทั้งแจ้งให้ทรำบถึง
เรื่องกำรปลูกสร้ำงอำคำร ๒ ช้ัน และอำคำร
๔ ชั้น ในพื้นท่ีวังปำรุสกวันส่วนที่ได้รับ
มอบจำกกรมต�ำรวจ ซ่ึงส�ำนักงำนทรัพย์สิน
พระมหำกษตั รยิ ไ์ ดแ้ จง้ ใหท้ รำบวำ่ วงั ปำรสุ กวนั
อยู่ในบัญชีทรัพย์สินส่วนพระมหำกษัตริย์
ท่ีได้รับมอบจำกพระคลังข้ำงท่ี แต่มอบให้อยู่
ในควำมดูแลของส�ำนักพระรำชวัง ท่ีผ่ำนมำ
กรมประมวลขำ่ วกลำงเขำ้ มำอยใู่ นวงั ปำรสุ กวนั
โดยมิได้ขอพระรำชทำนพระบรมรำชำนุญำต
มำก่อน ดังน้ัน กรมประมวลข่ำวกลำงจึง
ได้ ติ ด ต่ อข อใ ห้ ส� ำนั กพร ะ ร ำ ช วั งเ ป ็ น
ผูพ้ ิจำรณำด�ำเนนิ กำรนำ� ควำมกรำบบงั คมทูล

164

วังปารุสกวัน

ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้
กรมประมวลข่าวกลางได้ใช้พระต�าหนัก
ปารุสกวัน (ตึกพลเรือน) และพ้ืนท่ีบริเวณ
ท่ีได้รับมอบจากกรมต�ารวจเป็นสถานที่
ท�างานอย่างถูกต้องต่อไป พร้อมทั้งขอ
พระราชทานพระบรมราชานุญาตร้ืออาคาร
เรือนครัวฝรั่งด้วย ต่อมาส�านักพระราชวัง
ไดม้ หี นงั สอื ที่ พว.๐๐๐๑/๒๓๓๔ ลงวนั ท่ี ๑๑
กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๑๘ แจง้ วา่ ไดม้ ีพระบรม
ราชานุญาตให้กรมประมวลข่าวกลางใช้
พระต�าหนักปารุสกวัน (ตึกพลเรือน) และ
รอื้ อาคารเรอื นครวั ฝรงั่ ในบรเิ วณวงั ปารสุ กวนั ได้

วงั ปารสุ กวนั บรเิ วณทสี่ า� นกั ขา่ วกรอง-
แห่งชาตเิ ข้าใชป้ ฏิบตั ิงานนน้ั อยู่ในความดแู ล
ของส�านักพระราชวังตามความในมาตรา ๕
วรรค ๒ แห่งพระราชบัญญัติจัดระเบียบ
ทรพั ยส์ ินงานฝ่ายพระมหากษตั ริย์ (ฉบับที่ ๓)
พ.ศ.๒๔๙๑ แต่ส�านักพระราชวังได้ส่งโฉนด
ให้ส�านักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์
รักษาไว้ ส่วนสถานที่มิได้ส่งมอบ เพราะ
ถือว่าเป็นเคร่ืองอุปโภค ตามมาตรา ๕
วรรคแรกแห่งพระราชบัญญัตนิ ี้

โฉนดวังปารุสกวัน หมายเลข ๕๗๒
ซ่ึงเดิมอยู่ในพระปรมาภิไธยพระบาทสมเด็จ

165

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

166

วังปารสุ กวัน

167

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ

พระมงกุฎเกล้ำเจ้ำอยู่หัว ได้โอนมำเป็นของ
สำ� นักงำนทรัพยส์ นิ พระมหำกษัตรยิ ์ เมอื่ วันท ี่
๓๐ มิถุนำยน พ.ศ.๒๔๙๘

รำงวลั อำคำรอนรุ กั ษด์ เี ดน่ ประจำ� ปี
พ.ศ.๒๕๓๖
กรมศิลปำกรได้มีหนังสือที่ ศธ.
๐๗๐๔/๑๘๒ ลงวนั ท ี่ ๑๔ มกรำคม พ.ศ.๒๕๒๙
แจ้งเร่ืองโครงกำรอนุรักษ์โบรำณสถำนใน
เขตพื้นท่ีกรุงเทพมหำนครและได้พิจำรณำให้
พระตำ� หนกั ปำรสุ กวนั ซง่ึ สำ� นกั ขำ่ วกรองแหง่ ชำติ
ใช้อยู่ เป็นสถำนท่ีแห่งหนึ่ง ซึ่งมีช่ืออยู่ใน
ทะเบยี นบญั ชดี งั กลำ่ ว สมควรจะไดร้ บั กำรอนรุ กั ษ์
ให้คงอยู่ในสภำพเดิม หำกมีโครงกำรจะ
ด�ำเนินกำรดัดแปลงหรือปรับปรุงซ่อมแซม
ท้ังภำยในและภำยนอกตึกอำคำรที่ท�ำกำร
รวมทั้งบริเวณให้แจ้งและปรึกษำกรมศิลปำกร
ด้วยเหตุน้ี เมื่อส�ำนักข่ำวกรองแห่งชำติได้ตั้ง
งบประมำณขอซอ่ มแซมพระตำ� หนกั ปำรสุ กวนั

168

วังปารุสกวัน

เป็นงบประมาณผูกพัน ๓ ปี (พ.ศ.๒๕๓๓-
๒๕๓๕) จ�านวนเงินทงั้ สนิ้ ๙,๓๐๐,๐๐๐ บาท
เพื่อบูรณะซ่อมแซมพระต�าหนักปารุสกวัน
จึงได้แจ้งเร่ืองให้กรมศิลปากรทราบ และขอ
ความอนุเคราะห์เจ้าหน้าที่ของกรมศิลปากร
มาเป็นผู้ควบคุมดูแลจนงานแล้วเสร็จ โดยมี
วัตถุประสงค์เพ่ือรักษารูปแบบและสีห้องใน
พระต�าหนักให้เหมือนสมัยท่ียังเป็นท่ีประทับ
ของจอมพล สมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ
กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ

พระต�าหนักปารุสกวันได้รับรางวัล
อนุรักษ์ดีเด่นประจ�าปี พ.ศ.๒๕๓๖ จาก
สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์
โดยรองผู้อ�านวยการส�านักข่าวกรองแห่งชาติ

169

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟ้าจกั รพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพษิ ณโุ ลกประชานาถ

ได้เข้ารับพระราชทานรางวัลจากสมเด็จ
พระกนษิ ฐาธิราชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรตั น
ราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เมื่อวันท่ี
๒ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๓๖ ณ พระต�าหนัก
จติ รลดารโหฐาน

ด้วยพระมหากรุณาธิคุณเป็นล้นพ้น
อันหาท่ีสุดมิได้ เมื่อวันที่ ๓๐ พฤศจิกายน
พ.ศ.๒๕๖๐ นายชูเกียรติ มาลินีรัตน์
ผู ้ อ� า น ว ย ก า ร ส� า นั ก ข ่ า ว ก ร อ ง แ ห ่ ง ช า ติ
ณ ขณะน้ัน ได้เฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เพื่อรับ
พ ร ะ ร า ช ท า น โ ฉ น ด ท่ี ดิ น วั ง ป า รุ ส ก วั น
เขตดสุ ติ กรงุ เทพมหานคร เนอื้ ทจี่ า� นวน ๙ ไร่
๒๖.๕ ตารางวา เพื่อใช้เป็นสถานท่ีท�างาน
ของสา� นักข่าวกรองแหง่ ชาติสืบต่อไป

กอ่ นหนา้ นนั้ สา� นกั ขา่ วกรองแหง่ ชาติ
ได้รับพระมหากรณุ าธคิ ณุ จากพระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัว เม่ือครั้งด�ารงพระอิสริยยศ
เป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้า
มหาวชริ าลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จ
พระราชด�าเนินทอดพระเนตรการด�าเนินงาน
ของส�านักข่าวกรองแห่งชาติ (เมื่อครั้งยังเป็น
กรมประมวลขา่ วกลาง) เมอ่ื วนั ท่ี ๒๓ ธนั วาคม
พ.ศ.๒๕๑๙

170

วังปารสุ กวัน

171

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

172

วังปารสุ กวัน

173

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

174

วังปารสุ กวัน

175

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

176

วังปารสุ กวัน

177

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

178

วังปารสุ กวัน

179

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

180

วังปารสุ กวัน

181

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

182

วังปารสุ กวัน

183

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

184

วังปารสุ กวัน

185

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

186

วังปารสุ กวัน

187

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

188

วังปารสุ กวัน

189

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

190

วังปารสุ กวัน

191

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

192

วังปารสุ กวัน

193

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

194

วังปารสุ กวัน

195

จอมพล สมเดจ็ ฯ เจ้าฟา้ จกั รพงษภ์ ูวนาถ กรมหลวงพษิ ณุโลกประชานาถ

196

วังปารสุ กวัน

197

บรรณานุกรม

จุลจักรพงษ,์ พระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ . (๒๕๓๖). เกดิ วงั ปารสุ ก์ (พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๔).
กรงุ เทพฯ: สา� นกั พิมพร์ เิ วอร์ บุ๊คส.์

จลุ จกั รพงษ,์ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า. (๒๕๓๖). เจา้ ชีวติ สยามกอ่ นยุคประชาธปิ ไตย
(พมิ พ์ครั้งที่ ๔). กรงุ เทพฯ: ส�านกั พมิ พร์ เิ วอร์ บ๊คุ ส์.

จลุ จกั รพงษ์, พระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ . (๒๕๖๐). เกดิ วงั ปารุสกส์ มัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์
สมัยประชาธิปไตย (พมิ พค์ รั้งที่ ๑๖). กรงุ เทพฯ: สา� นักพมิ พ์รเิ วอร์ บ๊คุ ส.์

พาชืน่ สมค�านงึ . (๒๕๒๐). ความสา� คญั ของการศกึ ษาของพระราชโอรสในพระบาทสมเดจ็
พระจุลจอมเกลา้ เจ้าอยู่หวั ในการปรบั ปรุงบ้านเมอื งตามแบบตะวันตก (วิทยานพิ นธ์
ปรญิ ญามหาบัณฑติ ). กรงุ เทพฯ. จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย. สืบค้นจาก http://cuir.car.
chula.ac.th/handle/123456789/24620

ศิรนิ นั ท์ บญุ ศริ ิ. (๒๕๒๓). บทบาททางการทหารและการเมอื งของสมเดจ็ เจา้ ฟ้าฯ กรมหลวง-
พิษณุโลกประชานาถ (วทิ ยานพิ นธ์ปริญญามหาบณั ฑิต). กรุงเทพฯ. จุฬาลงกรณ์
มหาวทิ ยาลัย. สบื คน้ จาก http://cuir.car.chula.ac.th/handle/123456789/27718

สา� นักข่าวกรองแห่งชาต.ิ (๒๕๓๗). พระราชประวัตแิ ละความคดิ ทางการเมืองของจอมพล
สมเดจ็ ฯ เจา้ ฟา้ จกั รพงษภ์ วู นาถ กรมหลวงพษิ ณโุ ลกประชานาถ. กรงุ เทพฯ: บรู ณะการพมิ พ.์

สา� นกั ข่าวกรองแห่งชาติ. (๒๕๓๙). วงั ปารสุ กวนั . กรงุ เทพฯ: บริษทั อมรนิ ทร์พริ้นต้ิง แอนด์
พบั ลิชชงิ่ จ�ากัด (มหาชน).

เสนาธกิ ารทหารบก, โรงเรยี น. (๒๕๒๓). หลักการสงคราม. สมุทรปราการ: สา� นกั พิมพ์
อดุ มศึกษา.

เว็บไซต ์
http://plcthinktank.com/e-Book/Resource/0000005674.pdf
http://sanamluang2008.blogspot.com/2009/11/009019.html
http://www.cgsc.ac.th
http://www2.crma.ac.th/wp_sena/wp-content/uploads/2019/03/BinderColWandee-1.pdf
https://mgronline.com/onlinesection/detail/9600000051841