کتاب ایران

‫موقعيت جغرافيايي‬
‫استان مرکزي بين رشته كوههاي البرز و زاگرس و در مجاورت كوير مركزي قرار دارد‪ .‬بلندترين ارتفاعات اين استان قله «شهباز» در رشته كوه‬
‫راسوند است و پستترين منطقه آن را دشتي در جنوب ساوه تشكيل ميدهد‪ .‬مرکز اين استان‪ ،‬شهر اراک است‪ .‬از شهرهاي مهم اين استان‪،‬‬

‫ميتوان به شهرهاي آشتيان‪ ،‬تفرش‪ ،‬خمين‪ ،‬ساوه‪ ،‬شازند‪ ،‬محلات‪ ،‬دليجان و محلات اشاره کرد‪.‬‬

‫آب و هوا‬
‫استان مركزي داراي آب و هواي نيمه بياباني‪ ،‬معتدل كوهستاني و سرد كوهستاني است‪ .‬به علت تنوع آب و هوايي‪ ،‬ميزان رطوبت هوا و باران‬
‫نيز در شهرستانهاي استان متفاوت است‪ .‬ريزشهاي جويدر مناطق كوهستاني‪ ،‬اغلب به صورت برف و در مناطق كم ارتفاع بيشتر به صورت‬

‫باران ظاهر ميشود‪.‬‬

‫تاريخ و فرهنگ‬
‫آثار به دست آمده از مناطق باستاني «زلف آباد تفرش» و «تپه چلپي ساروق اراک»‪ ،‬نشان از سکونت اقوام ايلامي در منطقه استان مرکزي دارد‪.‬‬
‫همزمان با انقراض دولت ايلامي‪ ،‬اقوام آريايي وارد فلات ايران شده و ايران را به عنوان محل سکونت خود انتخاب کردند‪ .‬استان مركزي در‬
‫هزاره اول قبل از ميلاد جزو ايالات ماد بزرگ بود كه تمام قسمت مركزي و غربي ايران را در بر ميگرفت و از كانونهاي قديم استقرار انساني‬

‫در فلات ايران بشمار ميرود‪.‬‬
‫در زمان سلوكيان اين منطقه‪ ،‬مخصوصاً قسمت شمالي آن(دهستان خورهه) مورد توجه حكام يوناني قرار گرفت‪ .‬در زمان خسرو پرويز ‪ -‬پادشاه‬
‫ساساني‪ ،‬ايران به چهار بخش به نامهاي باختر (شمال)‪ ،‬خورآبان(مشرق)‪ ،‬نيمروز (جنوب) و خوربران(مغرب) تقسيم ميشد‪ .‬استان مركزي در‬
‫قلمرو خوربران قرار داشت‪ .‬در قرون اوليه اسلامي اين منطقه به نام ايالت جبال يا قهستان تغيير نام داد‪ .‬اين منطقه در قرن دوم هجري قمري‬

‫همراه با همدان‪ ،‬ري و اصفهان به نام عراق عجم معروف شد‪.‬‬

‫‪201‬‬

‫مسجد جامع ساوه‬ ‫کتاب ايران‬
‫در اين مسجد مجلل و باشكوه تاريخي مذهبي‬ ‫‪202‬‬
‫آثاري از سه مقطع تاريخي قبل از اسلام‪ ،‬قرون‬

‫اوليه اسلام و دوران صفوي ديده ميشود‪.‬‬

‫خانه امام خميني(ره)‬
‫اين خانه قاجاري در محله «سه پل»‪ ،‬در شهر‬
‫خمين قرار دارد‪ .‬اين خانه از مصالح خشت خام‬
‫و گل چينه ساخته شده است‪ .‬برج حفاظت اين‬
‫بنا در جبهه غربي حياط اندروني قرار دارد‪ .‬اين‬
‫برج بلند براي ديدهباني و اعلام خطر و نيز محل‬

‫زندگي بوده است‪.‬‬

‫پل سرخده‬
‫بناي پل در جنوب شهرستان ساوه‪ ،‬قرار دارد‪.‬‬
‫مصالح به كار رفته در آن آجر با ملاط ساروج‬

‫است و به دوره صفويه تعلق دارد‪.‬‬

‫مرکزي‬

‫امامزاده هفتاد و دو تن‬
‫در روستاي «كهن ساروق» فراهان در شمال‬
‫غربي اراک‪ ،‬بقاع متبركه هفتاد و دو تن قرار‬
‫دارد كه به لحاظ تاريخي و مذهبي مورد توجه و‬
‫احترام عميق مردم به ويژه اهالي منطقه فراهان‬
‫است‪ .‬تاريخ بناي اين ساختمان مربوط به قرن‬

‫ششم ه‪ .‬ق است‪.‬‬

‫از ديگر مراکز گردشگري اين استان ميتوان‬
‫به بقعه پير مرادآباد‪ ،‬بقعه شاه قريب و شاه‬
‫قلندر‪ ،‬آتشكده آتشكوه‪ ،‬قلعه حاج وكيل (كلاه‬
‫فرنگي)‪ ،‬بازار نراق‪ ،‬پل سرخده‪ ،‬تپه چغاسبز‪،‬‬
‫درياچه دائمي و تاريخي خورهه‪ ،‬چشمههاي‬
‫آبگرم محلات‪ ،‬چشمه کيخسرو و ‪ ...‬اشاره کرد‪.‬‬

‫صنايع دستي و سوغات‬
‫از صنايع دستي و سوغات استان مرکزي ميتوان از انواع قالي‪ ،‬گليم‪ ،‬جاجيم‪ ،‬گيوه‪ ،‬سفال‪ ،‬خوشنويسي‪ ،‬انواع گلهاي زينتي و تزييني‪،‬‬
‫صابون معروف شازند و‪ ...‬نام برد‪ .‬فرش ساروق اراک يكي از معروف ترين فرشهاي ايران است‪ .‬خوشنويسي از جمله هنرهاي با ارزش اين‬

‫استان است و روستاي «واشقان» در اين زمينه شهرت بسيار دارد‪ .‬انار و طالبي از ديگر سوغات اين استان ميباشند‪.‬‬
‫غذاهاي محلي‬

‫از غذاهاي محلي اين استان ميتوان از دوگوله(نوعي آبگوشت)‪ ،‬تتالي‪ ،‬کله پاچه‪ ،‬انواع آشها(آش ترخينه شير‪ ،‬آش اشکنه(اِو ًگرَمه)‪ ،‬آش‬
‫ترخينه جو‪ ،‬آش حليم‪ ،‬آش ترخينه‪ ،‬آش انار‪ ،‬آش بي بي سه شنبه‪ ،‬آش خيار)‪ ،‬انواع خورش(خورش انار‪ ،‬خورش کدو حلوايي‪ ،‬خورش‬

‫پاغارک‪ ،‬خورش آلو اسفناج)‪ ،‬کله گنجشکي‪ ،‬کوفته‪ ،‬شيربرنج‪ ،‬پتله پلو‪ ،‬رشته پلو‪ ،‬کله گنجشکي‪ ،‬تاس کباب بِه و ‪ ...‬نام برد‪.‬‬
‫موسيقي محلي‬

‫استان مرکزي پيشينه بسيار درخشاني در زمينه موسيقي داشته است به طوري که بزرگ ترين رديف دانان موسيقي کلاسيک ايران از اين‬
‫خطه ميباشند‪ .‬ساز‪ُ ،‬د ُهل‪ ،‬تنبک‪ ،‬چوگور‪ ،‬کمانچه‪ ،‬قره ني از سازهاي محلي اين استان هستند‪ .‬همچنين استان مرکزي درخصوص نقالي‪،‬‬

‫پردهخواني‪ ،‬مراسم تعزيه از استانهاي مطرح ايران ميباشد‪.‬‬
‫‪203‬‬





‫استان هرمزگان‪ ،‬براساس تقسيمات کشوري سال ‪ 1391‬داراي مساحتي معادل ‪70712/06‬‬
‫کيلومترمربع است که از نظر وسعت هشتمين استان کشور ميباشد‪ .‬اين استان جنوبيترين استان‬
‫ايران است و در شمال تنگه هرمز قرار دارد‪ .‬استان هرمزگان از شمال و شمال شرقي به استان‬
‫کرمان‪ ،‬از شمال غربي و غرب به استانهاي فارس و بوشهر‪ ،‬از شرق به استان سيستان و بلوچستان‬
‫و از جنوب به آبهاي گرم خليجفارس و درياي عمان محدود ميشود‪ .‬مرکز استان هرمزگان‪ ،‬شهر‬
‫بندرعباس است‪ .‬بجز نوار باريک ساحلي به عمق حداکثر ‪ 30‬کيلومتر از ساحل دريا که داراي اقليم‬
‫گرم و مرطوب است و مناطق کوهستاني و جلگههاي نسبتا مرتفع نواحي شمالي مجاور مرزهاي‬
‫کرمان و فارس که از آب و هواي نيمه معتدل برخوردارند‪ ،‬ساير نواحي هرمزگان در محدوده مناطق‬
‫گرم و خشک قرار دارند‪ .‬بهطورکلي استان هرمزگان تحت تأثير آب و هواي بياباني بوده و داراي‬
‫تابستانهاي طولاني وگرم و زمستانهاي کوتاه و ملايم است‪ .‬تعادل آب و هواي استان هرمزگان‬
‫تحت تأثير تودههاي مختلف هواي شمال غربي و جنوبي قرار داشته و بهطور کلي خشک و کم باران‬
‫است‪ .‬بارندگي در اين استان عمدتا به صورت رگبار و سيلابي در ماههاي زمستان انجام ميگيرد‬
‫و حجم عظيمي از آب روان را در وسعت بيش از ‪ 100‬هزارکيلومتر مربع در حوزههاي مختلف‬
‫آبريز استان به خليجفارس و درياي عمان منتقل مينمايد‪ .‬در هرمزگان نيز بسته به فصل‪ ،‬بادهاي‬
‫مختلفي در طول سال ميوزد که مهمترين آنها باد شمال‪ ،‬قوس‪ ،‬نعشي‪ ،‬سهيلي‪ ،‬باد لوار‪ ،‬باد‬
‫عقربي‪ ،‬باد ايوبي و باد بحري ميباشد‪ .‬باد لوار ويژه مناطق گرم وخشک صحرايي استان بوده و به‬

‫آتش باد نيز معروف است‪.‬‬
‫شهر بندرعباس مرکز استان هرمزگان است که امروزه يکي از ‪ 20‬شهر بزرگ ايران و مرکز‬
‫فعاليتهاي مهم اقتصادي و تجاري کشور محسوب ميگردد‪ .‬نام پيشين آن بندر گمبرون بوده است‪.‬‬
‫بندرعباس به عنوان بزرگترين مبادي ورودي و خروجي کشور نقش بسيار ارزندهاي در دوران جنگ‬
‫تحميلي عراق عليه ايران در زمينه نيازهاي وارداتي کشور داشته زيرا بنادر مهم آبادان و خرمشهر‬
‫مورد تعدي دشمن قرار گرفته بودند‪ .‬اين شهر که در قسمت انتهايي خليجفارس و در فصل مشترک‬
‫شاهراه خليجفارس و درياي عمان واقع گرديده است‪ ،‬هم اکنون نيز نقش مهمي در زمينه صادرات‬
‫و واردات کشور ايفا ميکند‪ .‬تأسيسات مهم دريايي و زيربنايي کشور همچون بندر شهيد رجايي‪،‬‬
‫پالايشگاه نفت بندرعباس‪ ،‬کارخانه آلومينيوم المهدي‪ ،‬کارخانه آلومينيم هرمزگان‪ ،‬کشتيسازي‬

‫خليجفارس‪ ،‬فولاد و سيمان هرمزگان از جمله مراکز اقتصادي نيرومند اين استان ميباشند‪.‬‬
‫استان هرمزگان جزء پردرآمدترين استانهاي ايران است‪ .‬اين استان از نظر درآمد اولين استان‬

‫کشور است ولي متأسفانه از نظر تقسيم بودجه در رده بيست و چهارمين استان قرار دارد‪.‬‬

‫موقعيت جغرافيايي‬
‫استان هرمزگان‪ ،‬جنوبي ترين استان ايران‪ ،‬در ساحل خليجفارس و درياي عمان قرار دارد‪ .‬تنگه هرمز يكي از حساسترين و حياتيترين‬
‫راههاي آبي در اين استان واقع شده است‪ .‬مركز اين استان‪ ،‬شهر تاريخي بندرعباس ميباشد كه امروزه يكي از ‪ 20‬شهر بزرگ ايران و مركز‬
‫فعاليتهاي مهم اقتصادي و تجاري كشور محسوب ميگردد‪ .‬از شهرهاي مهم استان هرمزگان ميتوان ابوموسي‪ ،‬بندر جاسک‪ ،‬بندر لنگه‪،‬‬

‫حاجي آباد‪ ،‬رودان يا دهبارز‪ ،‬قشم‪ ،‬کيش‪ ،‬ميناب‪ ،‬تنب بزرگ و تنب کوچک را نام برد‪.‬‬

‫آب و هوا‬
‫استان هرمزگان از مناطق گرم و خشک ايران است و اقليم آن تحت تأثير آب و هواي نيمه بياباني و بياباني قرار دارد‪ .‬هواي نوار ساحلي در‬

‫تابستانها بسيار گرم و مرطوب و در زمستانها بسيار معتدل است‪.‬‬

‫تاريخ و فرهنگ‬
‫استان هرمزگان داراي تاريخي با قدمت چند هزار ساله است‪ .‬بندرها و جزيرههاي هرمزگان در دورههاي گوناگون پيش از اسلام از اهميت‬
‫و جايگاه ويژه اي برخوردار بوده است‪ .‬درياي پارس يا درياي عمان وخليجفارس امروزي که استان هرمزگان نيز در کنار آن قرار گرفته‪،‬‬
‫از کهنترين درياهاي جهان بشمار ميرود‪ .‬تا قرن چهارم پيش از ميلاد‪ ،‬مدارك پراكندهاي بر پايه نوشتارهاي تاريخنگاري يوناني درباره‬
‫خليجفارس وجود دارد‪ .‬ظاهرا در دوران بسيار كهن‪ ،‬اقوامي در سواحل غربي خليجفارس و دشتهاي جنوبي و غربي ايران ميزيستهاند‪.‬‬
‫شواهدي نيز مبني بر پيدايش و توسعه دريانوردي در آن دوران وجود دارد‪ .‬از جمله ميتوان به دريانوردي بابِليان در قرن هفتم پيش از ميلاد‪،‬‬
‫در خليجفارس اشاره كرد‪ .‬نخستين مدرك قطعي درخصوص دريانوردي در خليجفارس‪ ،‬به زمان نئار خورس يا «نئارك»‪ ،‬درياسالار اسكندر‬
‫مقدوني‪ ،‬مربوط است‪ .‬در سال ‪1506‬ميلادي‪ ،‬پرتغاليها به عنوان حفاظت منافع پرتغال در برابر تجار مصري و ونيزي‪ ،‬جزيره هرمز را محاصره‬
‫كردند‪ .‬بندر هرمز در اين زمان كليد تجاري خليجفارس محسوب ميشد‪ .‬شاه عباس بزرگ به كمك انگليسيها‪ ،‬به حاكميت پرتغاليها در‬
‫جزيره هرمز و خليجفارس خاتمه داد‪ .‬خليجفارس بعد از جنگ جهاني اول به عنوان مهمترين كانون نفت و منبع مهم رشد صنايع‪ ،‬اهميت‬
‫اقتصادي و استراتژيكي مهمي يافت‪ .‬موقعيت استراتژيكي استان هرمزگان موجب شد که دولتها و كشورهاي خارجي به اين منطقه توجه‬

‫ويژه اي بکنند‪.‬‬

‫‪207‬‬

‫قلعه هزاره(بي بي مينو)‬ ‫کتاب ايران‬
‫تنها بناي تاريخي شهر ميناب‪ ،‬قلعه هزاره‬ ‫‪208‬‬
‫است‪ .‬مردم معتقدند كه در گذشته دوخواهر به‬
‫نامهاي بيبي مينو و بيبي نازنين اين شهر را‬
‫بنا کردهاند‪ .‬اين قلعه تا اواخر دوره قاجار‪ ،‬مركز‬

‫حكومت محلي بود‪.‬‬

‫شهر زيرزميني‬
‫قنات کيش بيش از‪ 2500‬سال قدمت دارد و‬
‫آب شيرين قابل شرب ساکنان جزيره را تأمين‬
‫ميکرده ولي اکنون به يک شهر زيرزميني‬
‫شگفت انگيز بدل شده که بيش از ‪ 10000‬متر‬
‫مربع وسعت دارد‪ .‬شهر زير زميني کاريز در عمق‬
‫‪ 16‬متري زير زمين قرار دارد‪ .‬سقف آن هشت‬
‫متر ارتفاع و بيشتر سقف آن مملو از سنگواره‪،‬‬
‫صدف و مرجان هايي است که بر اساس نظر‬

‫کارشناسان‪ ،‬ميليونها سال قدمت دارد‪.‬‬
‫شهر تاريخي حريره‬

‫گستره پستي و بلنديها و خرابههاي شهر‬
‫قديمي حريره حدود ‪ 120‬هكتار وسعت دارد‪.‬‬
‫اين وسعت بازگو كننده اين مطلب است كه‬
‫روزگاري‪ ،‬شهري بزرگ و آباد در اين منطقه‬
‫وجود داشته و جمعيت كثيري را در خود جاي‬
‫ميداده است‪ .‬آن چه امروز از اين شهر بر جاي‬

‫مانده حجمي از معماري شهري است‪.‬‬

‫هرمزگان‬

‫قلعه پرتغاليها‬
‫اين قلعه را در سال ‪ 1030‬هجري قمري‬
‫به دستور پادشاه اسپانيا‪ ،‬در جزيره قشم‬
‫ساختهاند‪ .‬قلعه مذكور دو حصار و برجهايي‬
‫در چهارگوش دارد‪ .‬در داخل قلعه هنوز هم‬

‫تعدادي لوله زنگ زده توپ وجود دارد‪.‬‬

‫غار نمكدان‬
‫اين غار با طول‪ 6850‬متر بزرگ ترين غار نمكي جهان ميباشد‪ .‬بخشي از كوههاي جزيره قشم به دليل انباشتگي و رسوب نمك موجود در‬

‫آب دريا تبديل به كوهها و غارهاي نمكي شده است‪.‬‬
‫از ديگر مراکز تاريخي و گردشگري اين استان ميتوان به غارهاي َخربَس‪ ،‬سنگ نوشتههاي بادافشان‪ ،‬قلعه خمير‪ ،‬قلعه لشتان‪ ،‬موزه بزرگ‬

‫بندر عباس‪ ،‬جزيره قشم‪ ،‬جزيره کيش‪ ،‬چشمه آب گرم خورگو و‪ ...‬اشاره کرد‪.‬‬

‫‪209‬‬

‫صنايع دستي و سوغات‬ ‫کتاب ايران‬
‫در استان هرمزگان‪ ،‬صنايع دستي بومي از جايگاهي ويژه در‬ ‫‪210‬‬
‫فرهنگ و سنتهاي مردم برخوردار ميباشد‪ .‬رودوزيهاي‬
‫سنتي از جمله مهم ترين رشتههاي صنايع دستي و جز‬
‫لاينفک پوشش بومي زنان و دختران اين منطقه ميباشد‪.‬‬
‫محصولات سفالي‪ ،‬محصولات حصيري‪ ،‬بافتههاي داري‬
‫سنتي‪ ،‬سفالگري‪ ،‬گلابتونه دوزي‪ ،‬خوس دوزي‪ ،‬بادله دوزي‪،‬‬
‫سوزن دوزي‪ ،‬قالي بافي‪ ،‬چادرشب بافي‪ ،‬چنته بافي‪ ،‬شيريکي‬
‫پيچ‪ ،‬انواعي از صنايع دستيدريايي و خرما نيز از ديگر صنايع‬

‫دستي و سوغات اين استان بشمار ميروند‪.‬‬

‫غذاهاي محلي‬
‫در مناطق مختلف شهري و روستايي استان هرمزگان غذاهاي‬
‫محلي خاص تهيه ميشود كه ميتوان به دم پخت ميگو‪،‬‬
‫حريسه‪ ،‬قبولي‪ ،‬كوبه‪ ،‬انواع ماهي (هواري ‪ ،Haware‬ماهي‬
‫سوري و ماهيهور)‪ ،‬ميگو و سيب زميني‪ ،‬برياني‪ ،‬کاليکوت‪،‬‬
‫پکاره (پاکورا)‪ ،‬دوپيازه‪ ،‬آب پيازه‪ ،‬مهياوه‪ ،‬كارلنگ‪ ،‬سوراغ‪،‬‬
‫ماهي برشته‪ ،‬عنکاس ‪( Ankas‬ماهي مرکب)‪ ،‬پَلشک صدف‬
‫حلزوني ‪ ،Palshk‬خوراک سينگو (خرچنگ) ‪ ،Singow‬معجون‬
‫دريايي‪ ،‬کوسه کبابي‪ ،‬کلمبا ‪ ،Kolomba‬زيبون ‪،Zebon‬‬
‫موفلَک ‪َ ،Moflak‬حلا يا کاتوغ تخممرغ ‪،Katogh-hala‬‬

‫خرماروغني‪ ،‬انواع خورش‪ ،‬نان‪ ،‬ترشي و ‪ ...‬اشاره کرد‬

‫موسيقي محلي‬
‫موسيقي استان هرمزگان ملهم از طبيعت تفتيده و گرم اين‬
‫منطقه‪ ،‬سرشار از شور و انرژي و حرارت‪ ،‬يادآور تلاش و‬
‫مجاهدت در پهنههاي مختلف زندگي آنان ميباشد‪ .‬ترکيب‬
‫جمعيتي براي مطالعه موسيقي اين منطقه حائز اهميت‬
‫است‪ .‬در اين منطقه به جز ساکنان محلي‪ ،‬اقوام ديگري از‬
‫جمله مهاجرين بسيار قديمي آفريقايي نيز زندگي ميکنند‪.‬‬
‫موسيقي سواحل جنوب ايران‪ ،‬به عقيده بعضي از شناسندگان‪،‬‬
‫با موسيقي بوميان آفريقايي پيوندي عميق و ريشه دار يافته‬
‫است‪ .‬يكي از فرمهاي معمول در موسيقي محلي «سبالو» ناميده‬
‫ميشود و آن آوازي است كه با دايره همراهي ميشود‪ .‬رقص و‬
‫موسيقي سبالو متأثر از موسيقي آفريقايي است‪« .‬يزله» يکي‬
‫ديگر از فرمهاي رايج موسيقي محلي است‪ .‬يزله به وسيله‬
‫گروهي از خوانندگان غيرحرفه اي اجرا ميشود و فقط با دست‬
‫زدن همراه است‪« .‬ليوا» (‪ )Liva‬نوعي ديگر از موسيقي بومي‬
‫بندري متأثر از موسيقي عربي و آفريقايي به خصوص سواحل‬
‫زنگبار ميباشد‪ .‬موسيقي «زار» نيز يکي از يادگاران روزگار‬
‫گذشته اين منطقه است‪ .‬در مراسم زار از سازهاي مختلفي‬
‫استفاده ميشود‪ .‬يکي از اين سازها «تبيره» يا «تنبوره» نام دارد‪،‬‬
‫که فقط توسط بابازار يا شخص ديگري که او اجازه بدهد نواخته‬
‫ميشود‪ .‬علاوه بر موسيقي محلي(سازي و آوازي) موسيقي‬
‫مذهبي نيز در اين استان بسيار رايج است‪ .‬از نظر ساكنان اين‬
‫منطقه‪ ،‬موسيقي مذهبي بخصوص آن نوع موسيقي كه در ماه‬

‫محرم نواخته ميشود‪ ،‬اهميت بسزايي دارد‪.‬‬



‫استان همدان براساس تقسيمات کشوري سال ‪ 1391‬داراي مساحتي معادل ‪19367/898‬‬
‫کيلومتر مربع است كه با قرار گرفتن در غرب ايران حدود ‪ 1/19‬درصد از مساحت کشور را به‬
‫خود اختصاص داده است‪ .‬استان همدان از شمال به استانهاي زنجان و قزوين‪ ،‬از جنوب به استان‬
‫لرستان‪ ،‬از شرق به استان مركزي و از غرب به استانهاي كرمانشاه و كردستان محدود ميشود‪ .‬آب‬
‫و هواي استان همدان در نتيجه وجود کوههاي مرتفع‪ ،‬رودخانهها‪ ،‬چشمه سارهاي فراوان و پرآب و‬
‫پستي و بلنديهاي زياد متغير است‪ .‬بدين ترتيب که هواي درههاي شمالي کوه الوند‪ ،‬سرد و هواي‬
‫درههاي بخش مرکزي ملايم ميشود‪ .‬زمستانهاي اين استان سرد و پربرف و باران و تابستانهاي‬
‫آن معتدل است‪ .‬اين استان‪ ،‬منطقهاي است به طور عمده كوهستاني كه جزء پيشكوههاي داخلي‬
‫زاگرس محسوب ميگردد و شهرستان همدان در بخش مياني استان در طول دره وسيعي واقع‬
‫شده است كه از دو طرف با كوههاي بلند و ارتفاعات الوند محصور است‪ .‬كوههاي استان همدان در‬
‫تقسيمبندي كوههاي ايران جزء رشتهكوههاي غربي و مركزي كشور ميباشد كه جهت آنها مانند‬
‫كوههاي مركزي از شمالغرب به جنوبشرق ميباشد و بيشتر ايام سال مستور از برف بوده و به‬

‫همين علت‪ ،‬سرچشمه رودخانهها و چشمهسارهاي فراوان هستند‪.‬‬
‫نام همدان برگرفته از عبارت «هگمتانه» پارسي باستان است که در کتيبه بيستون توسط داريوش‬
‫هخامنشي ضبط شده است‪ .‬اين نام در زبان يوناني اکباتان ذکر شده است‪ .‬ژاک دومرگان محقق‬
‫فرانسوي مينويسد‪« :‬تنها شهر مهم اين ناحيه بدون شک همدان و اکباتان باستاني‪ ،‬پايتخت‬
‫مادهاست که هرودت آن را ديده و در برخي از کتيبههاي ميخي نام اين شهر اکباتانه ذکر شده‬
‫است‪ .‬هگمتانه از دو واژه «هنگ» و «متانا» تشکيل شده و به معني محل اجتماع است‪ .‬اين واژه در‬
‫تورات «اخمثا» نوشته شده‪ ،‬مرکب از هاخاي زندي و ثاناي پالي آمده که شعبهاي از زبان سانسکريت‬
‫است و ثانا به معني ستان فارسي يا محل و مکان است و اخمثا را به شهر دوستي ترجمه کردهاند‪،‬‬
‫زيرا شاهان ايران در تابستان‪ ،‬دوستان خود را به اين شهر دعوت ميکردند‪ .‬بر روي سکههاي دوره‬
‫ساساني ضرب شده در همدان‪ ،‬نام شهر به صورت «اهم» که مخفف «اهمتانا» است ديده ميشود‪.‬‬
‫در متون نخستين اسلامي نيز نام شهر به صورت همذان ديده ميشود‪ .‬همدان به عنوان يکي از‬

‫کهنترين شهرهاي ايران زمين‪ ،‬از قدمت چندهزار سالهاي برخوردار است‪.‬‬

‫موقعيت جغرافيايي‬
‫استان همدان جزو استانهاي غربي کشور محسوب ميشود‪ .‬اين استان از جمله استانهاي كوهستاني‪ ،‬مرتفع‪ ،‬سرد و بادخيز غرب كشور‬
‫محسوب ميشود‪ .‬مرکز استان همدان‪ ،‬شهر همدان است و شهرهاي مهم آن را اسدآباد‪ ،‬بهار‪ ،‬تويسرکان‪َ ،‬رَزن‪ ،‬کبودرآهنگ‪ ،‬ملاير و نهاوند‬

‫تشکيل ميدهند‪.‬‬

‫آب و هوا‬
‫به طورکلي آب و هواي استان در نتيجه وجود کوههاي مرتفع‪ ،‬رودخانهها وچشمههاي فراوان و پرآب و پستي و بلنديهاي زياد‪ ،‬متغيراست‪.‬‬
‫بدين ترتيب که هواي درههاي شمالي کوه الوند‪ ،‬سرد و هواي درههاي بخش مرکزي ملايم ميشود‪ .‬زمستانهاي اين استان سرد و پربرف و‬

‫باران و تابستانهاي آن معتدل است‪.‬‬

‫تاريخ و فرهنگ‬
‫استان همدان يكي از مناطق تاريخي ايران و قديميترين كانونهاي تمدن بشمار ميرود‪ .‬نتايج مطالعات و کاوشهاي «تپه گيان» نهاوند نشان‬
‫ميدهد که مردمان ساکن استان در شش هزارسال پيش‪ ،‬از فرهنگ و تمدن نسبتا پيشرفتهاي برخوردار بودند‪ .‬در قديميترين سنگ نوشته‬
‫آشوري‪ ،‬از همدان به عنوان «آکسايا» به معني شهر کاسيان نام برده شده است و اين امر نشان ميدهد که پيشينه مدنيت شهر همدان حداقل‬
‫به هزاره سوم قبل از ميلاد باز ميگردد‪ .‬هرودت مورخ يوناني آورده است‪« :‬مادها در اواخر قرن هشتم ق‪ .‬م به رهبري شخصي به نام دياكو‬
‫توانستند به تشكل سياسي و نظامي دست يافته و نخستين دولت مقتدر فلات ايران را پايه گذاري كنند‪ .‬دياكو شهر همدان را به پايتختي‬
‫برگزيد و به دستور او استحکامات عظيمي ساخته شد که به نظر اغلب پژوهشگران تاريخ و باستان شناسي‪ ،‬تپه هگمتانه همدان جزيي از بقاياي‬
‫همين استحکامات است‪ .‬در زمان هخامنشيان‪ ،‬همدان به عنوان يکي از سه پايتخت اين سلسله مورد توجه خاص بود‪ .‬در زمان اشكانيان كه‬
‫تيسفون پايتخت كشور بود‪ ،‬همدان پايتخت و اقامتگاه تابستاني شاهان اشكاني شد‪ .‬در قرن ششم ه‪ .‬ق‪ ،‬سلجوقيان مركز خود را از بغداد به‬
‫اين شهر منتقل كردند‪ .‬همدان در زمان تسلط تيموريان بر ايران ويران شد‪ .‬در زمان سلاطين صفوي‪ ،‬شهر همدان آباد گرديد و پس از انقراض‬
‫صفويه همدان به تصرف «احمدپاشا»‪ ،‬والي عثماني درآمد ولي به همت نادرشاه افشار‪ ،‬همدان از نيروهاي مهاجم عثماني تخليه گرديد‪ ،‬همدان‬

‫طبق قرارداد دوباره به آغوش ايران بازگردانده شد‪.‬‬

‫‪213‬‬

‫برج قربان‬ ‫کتاب ايران‬
‫اين بناي تاريخي درمحله زنديهاي همدان و‬ ‫‪214‬‬
‫نزديک دبيرستان ابن سينا قرار دارد واز قرار‬
‫معلوم مدفن "شيخ الاسلام حسن بن عطار‬
‫حافظ ابوالعلاء" و جمعي از امراي سلجوقي‬
‫است‪ .‬حافظ ابوالعلاء در سال ‪ 521‬ه‪.‬ق‬

‫درگذشت‪.‬‬

‫سنگ نبشتههاي گنج نامه‬
‫سنگ نبشتههاي باستاني گنج نامه در مسير‬
‫يکي از شعبات اصلي راه شاهي قرار دارد که در‬
‫عهد هخامنشيان‪ ،‬هگمتانه پايتخت تابستاني‬
‫شاهان هخامنشي را به غرب و جنوب کشور‬
‫مرتبط ميساخت و از راههاي پر رفتوآمد و‬
‫امن دوران باستان محسوب ميشد‪ .‬در اين‬
‫مکان دو دستورشاهي را نقر کردهاند‪ :‬سنگ‬
‫نبشته اول متعلق به داريوش کبير و سنگ‬
‫نبشته ديگر متعلق به خشيارشا‪ .‬کتيبهها به سه‬
‫زبان پارسي باستان‪ ،‬ايلامي(ايلامي) و بابلي و‬

‫به خط ميخي کنده شدهاند‪.‬‬

‫برج سامن‬
‫اين برج خشتي و گلي در شهر سامن قرار دارد‬
‫و قدمت آن به حدود سال‪ 700‬ه‪ .‬ق ميرسد‪.‬‬
‫قطر پايههاي برج در حدود ‪ 15‬متر و ارتفاع آن‪،‬‬

‫چهارطبقه است‪.‬‬

‫همدان‬ ‫آرامگاه بوعلي سينا‬
‫‪215‬‬ ‫(فيلسوف‪ ،‬طبيب و دانشمند)‬
‫طرح و نقشه گنبد آرامگاه در شهر همدان با‬
‫توجه به سبک معماري قرن چهارم که حکيم‬
‫درآن ميزيست از روي قديميترين بناي‬
‫تاريخي عصر اسلام در ايران يعني بناي گنبد‬
‫قابوس اقتباس شده وداراي دوازده تَرک به نماد‬
‫دوازده رشته علوم و دانشهاي عصر ابن سينا‬
‫است‪ .‬اختلاف عمده برج آرامگاه بوعلي سينا با‬
‫گنبد قابوس در ابعاد برج است که نصف ابعاد‬
‫گنبد قابوس درنظر گرفته شده است‪.‬‬

‫آرامگاه باباطاهر‬
‫آرامگاه باباطاهر از عرفا و شعراي بزرگ اواخر‬
‫قرن چهارم و اوايل قرن پنجم بر فراز تپهاي‬
‫در شمال غربي همدان قرار دارد‪ .‬بناي اصلي‬
‫آرامگاه مربعي به ابعاد ‪ 10‬در‪ 10‬متر است و‬
‫از مجموعه منشورهايي تشکيل شده که داراي‬

‫مدخلهاي ورودي و منفذهاي نور است‪.‬‬

‫غار علي صدر‬
‫در روستاي علي صدر از توابع شهرستان‬
‫کبودرآهنگ‪« ،‬غار علي صدر» يکي از عجايب‬
‫طبيعي جهان و نمونه نادري از غارهاي آبي‬
‫قابل قايقراني با ارتفاع ‪1900‬متر از سطح دريا‪،‬‬
‫واقع شده است‪ .‬در کوهي که غار علي صدر در‬
‫آن ميباشد‪ ،‬دو غار ديگر به نامهاي سوباشي‬
‫و سراب وجود دارد‪ .‬زمين شناسان‪ ،‬قدمت‬
‫سنگهاي اين کوه را به دوران دوم زمين‬
‫شناسي يعني دوره ژوراسيک (‪ 190‬تا ‪136‬‬
‫ميليون سال قبل) نسبت ميدهند‪ .‬شواهد به‬
‫دست آمده از درون غار حاکي از آن است که‬
‫اين غار‪ ،‬پناهگاه انسانهاي اوليه بوده است‪ .‬غار‬
‫عليصدر از بسياري جهات‪ ،‬علي الخصوص به‬
‫علت وجود گذرگاههاي ممتد آبي و درياچههاي‬
‫وسيع و قابل قايقراني که در سرتاسر غار گسترده‬
‫شدهاند‪ ،‬يکي از زيباترين جلوههاي طبيعي‬
‫ايران و جهان و پديده اي منحصر به فرد در نوع‬
‫خود ميباشد‪ .‬آب درياچه غار‪ ،‬بدون رنگ و بو‬
‫ميباشد و مزه آن معمولي است و هيچ گونه‬
‫حيات جانوري در آن وجود ندارد‪ .‬آب درياچه‬
‫غار از چشمههاي زير زميني و ريزش مداوم آب‬
‫از ديوار و سقف غار تأمين ميشود که منشأ آنها‬

‫به طور کلي از محل ريزشهاي جوي است‪.‬‬

‫صنايع دستي و سوغات‬ ‫کتاب ايران‬
‫استان همدان از مناطقي است كه‬ ‫‪216‬‬
‫فرآوردههاي دستي آن از شهرتي‬
‫بسزا در سطح كشور برخوردار است‬
‫و حتي برخي از صنايع دستي آن‬
‫مانند صنعت سفالگري اهمّيت‬
‫صادراتي و جهاني دارد‪ .‬برجستهترين‬
‫صنعت دستي استان‪ ،‬سفالگري و‬
‫سراميكسازي است كه مركز عمده‬
‫آن «لالجين» در‪ 30‬كيلومتري همدان‬
‫است‪ .‬کالاهاي چرمي‪ ،‬فرش‪ ،‬گليم‪،‬‬
‫جاجيم‪ ،‬منبت کاري‪ ،‬گيوه‪ ،‬انگشت‬
‫پيچ‪ ،‬شيره انگور‪ ،‬باسلق‪ ،‬آلو‪ ،‬گردو‪،‬‬
‫کشمش سبز‪ ،‬عسل و‪ ...‬از ديگر صنايع‬
‫دستي و سوغات اين استان ميباشند‪.‬‬

‫موسيقي محلي‬
‫استان همدان قوميتهاي مختلفي‬
‫همچون لُر‪ ،‬کرد و ترک و‪ ...‬را در خود‬
‫جاي داده است‪ .‬بر همين اساس‪،‬‬
‫بسياري از موسيقي مقامي اين استان‪،‬‬
‫حالت آوازي‪ -‬ضربي دارد‪ .‬در استان‬
‫همدان موسيقي ترکي غالبًا با ساز‬
‫چگور(چؤگؤر) و گاهي ساز بادي بالابان‬
‫نواخته ميشود‪ .‬نواختن نغمات ترکي‬
‫با کمانچه سه سيمه يا چهارسيمه و‬
‫تار فارسي نيز کم و بيش رواج دارد‪.‬‬
‫همچنين گاهي در عروسيها از ُد ُهل‬
‫و ُسرنا و توتک (شؤددک) استفاده‬
‫ميشود‪ .‬در اين ناحيه و خاصه در‬
‫نواحي شمال غربي استان نواختن تار‬

‫و تنبور نيز رواج دارد‪.‬‬

‫غذاهاي محلي‬
‫از غذاهاي محلي اين استان ميتوان از‬
‫كوفته همداني‪ ،‬آش بروش (‪،)boros‬‬
‫تله كنجي (‪ ،)talakonji‬تاماشي‪،‬‬
‫َسركوله‪ ،‬انواع آش (آش برنج‪ ،‬آش‬
‫ترخينه‪ ،‬آش آماش‪ ،‬آش دوغ‪ ،‬آش‬
‫خيار چنبر‪ ،‬آش غوره و آش كاچي)‬
‫و انواع آبگوشت (آبگوشت غوره‪،‬‬
‫آبگوشت به‪ ،‬آبگوشت قورمه‪ ،‬آبگوشت‬
‫كلم قمري و آبگوشت كلم)‪ ،‬رشته‬
‫ترشي‪ ،‬رشته پلو‪ ،‬كباب ريزي‪،‬‬
‫شامي‪ ،‬كوكو پنير‪ ،‬دلمه برگ مو‪،‬‬
‫حليم همداني‪ ،‬انواع مرباها و ترشيها‬

‫و‪ ...‬نام برد‪.‬‬



‫استان يزد براساس تقسيمات کشوري سال ‪ 1391‬داراي مساحتي معادل ‪129284/859‬‬
‫كيلومترمربع است‪ .‬چهارمين استان وسيع كشور است كه در قسمت مركزي فلات ايران در حاشيه‬
‫دشتهاي كوير لوت قرار دارد‪ .‬استان يزد از شمال غربي به استانهاي سمنان و اصفهان‪ ،‬از جنوب‬
‫غربي به استان فارس‪ ،‬از شرق به استان خراسان جنوبي‪ ،‬از شمال شرقي به استان خراسان رضوي‬
‫و از شرق و جنوبشرقي به استان كرمان محدود ميشود‪ .‬آب و هواي استان يزد به علت قرار داشتن‬
‫بر روي کمربند خشک جهاني داراي زمستانهاي سرد و نسبتا مرطوب و تابستانهاي گرم‪ ،‬طولاني‬
‫و خشک است‪ .‬استان يزد از نظر پستي و بلندي داراي تنوع بوده و ارتفاع نقاط مختلف آن متفاوت‬
‫است‪ .‬تراكم ارتفاعات در سه رشته مجزا كه عمدتا رشته جبال مركزي ايران را دنبال ميكند ديده‬
‫ميشود كه سمت و سوي آنها شمال غربي‪-‬جنوبشرقي است‪ .‬علاوه بر اين‪ ،‬كوههاي جنوبي و‬
‫شمالي جدا مانده نيز در سطح استان به طور پراكنده وجود دارند‪ .‬بلندترين نقطه استان در جنوب‬
‫غربي يزد قرار دارد كه از نظر اقليمي بر منطقه تأثير ميگذارد‪ .‬وجود اين بلنديها‪ ،‬استان را از نظر‬
‫ژئومورفولوژيكي تنوع بخشيده و علي رغم كويري بودن‪ ،‬مناطق ييلاقي قابل ملاحظهاي در مناطق‬
‫مرتفع استان به وجود آورده است‪ .‬در استان يزد به دليل وجود شنهاي روان و تپههاي شني‪ ،‬وزش‬

‫باد اهميت ويژهاي دارد‪.‬‬
‫منطقه يزد يکي از سرزمينهاي باستاني اقوام ايراني و داراي ميراث درخشاني از فرهنگ و تمدن‬
‫کهن و آثاري از ادوار مختلف تاريخي با قدمت ‪ 3‬هزار سال ميباشد‪« .‬يزد» واژهاي باستاني است‬
‫كه ريشه در «يشت» يا «يزت» و «يسن» به معناي ستايش‪ ،‬نيايش‪ ،‬پرستش و ايزد دارد‪ .‬به اعتقاد‬
‫تعدادي از تاريخنويسان‪ ،‬در دوره ساسانيان‪ ،‬به فرمان يزدگرد اول در اين محل‪ ،‬شهري به نام‬
‫«يزدانگرد» بنا گرديده است‪ .‬نام يزد از همين عنوان گرفته شده وبه معناي مقدس‪ ،‬فرخنده و درخور‬
‫آفرين است‪ .‬مورخان يوناني‪ ،‬اين شهر كهن و باستاني را «ايساتيس» خواندهاند كه احتمالا بعد از‬
‫ايجاد شهر كهن «كثه» پديد آمده است‪ .‬پس از ظهور اسلام و گرايش مردم ايران به اين آئين‪ ،‬به يزد‬
‫لقب «دارالعباده» داده شد‪ .‬اين ناحيه در دوره هخامنشيان از راههاي معتبر مؤسسههاي راهداري‪،‬‬
‫مراکز پستي و چاپاري برخوردار بوده است‪ .‬راهداري در يزد قديم چنان اهميتي داشت که خاندان‬

‫آل مظفر از منصب راهداري ناحيه ميبد به پادشاهي رسيدند‪.‬‬
‫زبان مردم استان يزد‪ ،‬فارسي با لهجه يزدي است‪ .‬دين مردم استان يزد‪ ،‬اسلام و مذهبشان شيعه‬
‫دوازده امامي است‪ ،‬اما اقليتهاي مذهبي هم در اين استان زندگي ميكنند كه ميتوان از زرتشتيان‪،‬‬
‫يهوديان و مسيحيان نام برد‪ .‬مردم استان يزد‪ ،‬ايراني اصيل و از نژاد آريايي هستند و به دليل‬

‫موقعيت جغرافيايي و سوابق تاريخي استان‪ ،‬كمتر با نژادهاي غيرايراني آميختهاند‪.‬‬

‫موقعيت جغرافيايي‬
‫استان يزد در قسمت مركزي فلات ايران و در حاشيه دشتهاي كوير لوت‪ ،‬چهارمين استان وسيع كشور محسوب ميشود‪ .‬مرکز استان يزد‪،‬‬

‫شهر يزد است و شهرهاي مهم آن را ابرکوه‪ ،‬بافق‪ ،‬تفت‪ ،‬مهريز‪ ،‬ميبد و اردکان تشکيل ميدهند‪.‬‬

‫آب و هوا‬
‫به طورکلي استان يزد در فلات مركزي ايران به سبب موقعيت جغرافيايي‪ ،‬داراي آب و هواي اقليمي گرم و خشك بياباني است‪ .‬اين استان‬

‫يكي از خشكترين استانهاي كشور ميباشد‪.‬‬

‫تاريخ و فرهنگ‬
‫استان يزد از سرزمينهاي کهن و تاريخي ايران زمين است که مجموعه آثار باستاني پراکنده موجود در اين استان نيز به سهم خود گوياي‬
‫اين پيشينه تاريخي ميباشد‪ .‬تاريخ سكونت انسان در اين خطه از هزاره سوم پيش از ميلاد فراتر رفته است‪ ،‬به طوري كه در عهد پيشداديان‬
‫طوايف در حال كوچ از بلخ به پارس‪ ،‬اين سرزمين را يزدان‪ ،‬ناميدند و از آن زمان به بعد يزد محل عبادت شد‪ .‬منطقه يزد در دوران هخامنشي‬
‫و ساسانيان‪ ،‬از جايگاه اجتماعي و اقتصادي ويژه اي بر خوردار بوده و به عمران و آبادي آن‪ ،‬توجه بسيار شده است‪ .‬در دوره اسلامي‪ ،‬سرزمين‬
‫يزد به دست مسلمانان افتاد و به آن‪ ،‬لقب «دارالعباره» دادند‪ .‬اين شهر به استناد كتب تاريخي و نيز وضعيت شهرسازي آن نزد زرتشتيان باستان‬
‫شهر مقدس و زيارتگاه پارسيان ساير نقاط بوده و اهميت بسزايي داشته است‪ .‬آثار موجود نشان دهنده وسعت و آبادي اين شهر درطول سلطنت‬
‫امراي ديلمي تا عصر صفوي ميباشد‪ .‬استان يزد از لحاظ كنشهاي فرهنگي نيز جالب توجه است‪ .‬در اين بين‪ ،‬خصوصيات فرهنگي زرتشتيان‬

‫از پيشينه تاريخي درخشاني برخوردار ميباشد‪.‬‬

‫‪219‬‬

‫َچك َچك يا پيرسبز‬ ‫کتاب ايران‬
‫اين آتشكده در ‪ 48‬كيلومتري شهر يزد‪ ،‬در‬ ‫‪220‬‬
‫جاده طبس قرار دارد‪ .‬چون از شكاف كوههاي‬
‫صخرهاي پوشيده از سبزه آن‪ ،‬همواره آب‬
‫ميچكد‪ ،‬اين محل به « َچك َچکو»‪« ،‬چك چك»‬
‫معروف شده است‪ .‬زرتشتيان اين محل را‬

‫«پيرسبز» مينامند‪.‬‬

‫جاذبههاي کويري‬
‫در ميان منابع متنوع جهانگردي در ايران‪ ،‬كوير‬
‫از جاذبه اي خاص برخوردار است‪ .‬جاذبههاي‬
‫كويري در استان يزد ازطريق دو محور مورد‬
‫توجه قرار گرفته است‪ :‬اول‪ ،‬محور يزد به بافق‬
‫كه با گذر از مسجد كهن فهرج در حاشيه‬
‫كويرتا بافق ادامه مييابد‪ .‬دوم‪ ،‬محور يزد‪،‬‬
‫خرانق‪ ،‬بياضه تا خوربيابانك است كه توده اي‬
‫از تپههاي گنبدي شكل شني پوشيده از تاق و‬
‫بوتههاي صحرايي و كويري است‪ .‬از ديدنيهاي‬
‫ديگر اين محل‪ ،‬درخت زيتون است كه عمر آن‬

‫به بيش از هزار سال ميرسد‪.‬‬

‫ميدان امير چخماق‬
‫نام ميداني در شهر يزد است که قدمت آن‬
‫به دوره تيموريان (قرن ‪ 9‬هجري قمري)‬
‫برميگردد و از تاريخيترين مجموعههاي‬

‫باستاني شهر بشمار ميآيد‪.‬‬

‫يزد‬

‫سنگ نگارههاي كوه ارنان‬
‫كوه ارنان در نزديكي روستايي به همين نام قرار‬
‫دارد‪ .‬اين كوه قديميترين سند تاريخي يزد را‬
‫در سينه خود نگهداري ميکند‪ .‬بر تخته سنگ‬
‫كوه ارنان‪ ،‬سنگها و نقاشيهايي مربوط به‬

‫دوازده هزار سال پيش كشف شده است‪.‬‬

‫مجموعه بازارهاي قديمي يزد‬
‫مجموعه بازارهاي قديمي يزد‪ ،‬با احداث خيابان‬
‫به دو قسمت تقسيم شد‪ .‬قديميترين بخش‬
‫بازار يزد متعلق به قرن نهم ه‪ .‬ق و جزيي از‬
‫مجموعة فرهنگي تاريخي «اميرچخماق» است‪.‬‬
‫از كارگاههاي توليدي بازار‪ ،‬ميتوان به كارگاه‬
‫مازاري (محل ساييدن حنا برگ طبيعي)‪،‬‬
‫كارگاه حلوايي (محل تبديل كنجد به حلواارده)‬
‫و كارگاه رنگرزي (محل رنگ آميزي الياف نخي‬
‫و پشمي) اشاره كرد كه هر يك به اقتضاي نوع‬

‫فعاليت‪ ،‬داراي معماري ويژه خود هستند‪.‬‬

‫آتشكده زرتشتيان‬
‫بناي آتشكده زرتشتيان مشهور به آتش‬
‫«ورهرام» يزد‪ ،‬در آبان ماه سال ‪ 1313‬هجري‬
‫شمسي با سرمايه اهدايي انجمن پارسيان هند‬
‫در زميني اهدايي ساخته شد‪ .‬بنا به روايتي‪،‬‬
‫آتش موجود در اين آتشكده حدود ‪ 1515‬سال‬
‫پيش از آتشكده «ناهيد پارس» به اين مكان‬
‫آورده شد و تاكنون اين آتش خاموش نشده‬
‫است‪ .‬زرتشتيان يزد مراسم مذهبي‪ ،‬اعياد‪،‬‬
‫جلسات گردهمايي و سخنراني خود را در اين‬

‫مكان برگزار ميكنند‪.‬‬
‫‪221‬‬

‫گنبد عالي ابرقو‬ ‫کتاب ايران‬
‫اين گنبد بر فراز صخرههاي طبيعي جاده يزد ‪-‬‬ ‫‪222‬‬
‫ابرقو قرار دارد و از سنگهاي طبيعي كوهستان‬
‫«ساروج» در سال ‪ 448‬ه‪ .‬ق ساخته شده است و‬
‫از داخل و خارج به شکل هشت ضلعي ميباشد‪.‬‬

‫از ديگر مراکز تاريخي و گردشگري اين استان‬
‫ميتوان به مسجد جامع يزد‪ ،‬قلعه ابرندآباد‪،‬‬
‫قلعه پهلوان بادي‪ ،‬برج و باروي قديمي يزد‪،‬‬
‫مدرسه ضياييه‪ ،‬آب انبار وزيري‪ ،‬غار شكفت‬
‫يزدان‪ ،‬غار زمرد‪ ،‬چشمه غربال بيز‪ ،‬چشمه‬

‫تامهر‪ ،‬چشمه پيروزه (فيروز) و ‪ ...‬اشاره کرد‪.‬‬

‫موسيقي محلي‬
‫مردم يزد به دليل موقعيت اين شهر و اطلاق‬
‫نام «دارالعباده» به آن‪ ،‬كمتر به موسيقي توجه‬
‫نشان دادهاند‪ .‬بيشتر كساني كه صداي خوب‬
‫و خوش دارند‪ ،‬هنر خود را از طريق مجالس‬
‫عمومي روضهخواني و مداحي عرضه ميكنند‪.‬‬
‫تنها سازي كه در يزد به عنوان ساز بومي و‬
‫محلي نواخته ميشود «عربانه» است‪ .‬عربانه‬
‫همان دايره است كه يزديها در مجالس‬

‫شادماني و عروسي مينوازند‪.‬‬

‫صنايع دستي و سوغات‬
‫انواع لباسهاي ترمه بافي شده‪ ،‬زري بافي‪،‬‬
‫شمدبافي‪ ،‬چادرشب دوزي‪ ،‬فرش‪ ،‬زيلو‪،‬‬
‫سفال‪ ،‬سراميک‪ ،‬کاشي معرق‪ ،‬گيوه و شيريني‬
‫يزدي از صنايع دستي و سوغات اين استان‬

‫ميباشند‪.‬‬

‫غذاهاي محلي‬
‫شولي(نوعي آش) يكي از انواع غذاهاي محلي‬
‫استان است كه در بين مردم يزد محبوبيت‬
‫بسيار دارد‪ .‬از ديگر غذاهاي محلي اين استان‬
‫ميتوان به انواع آش (آش يزدي‪ ،‬آش ماش‪،‬‬
‫آش سركه شيره‪ ،‬آش آبغوره‪ ،‬آش تمبر هندي‪،‬‬
‫آش گندم‪ ،‬آش جو و شكمبه)‪ ،‬آبگوشت ترش‪،‬‬
‫انواع كوفته (كوفته نخود‪ ،‬كوفته برنج و كوفته‬
‫لپه)‪ ،‬انواع خورش (خورش بِه آلو‪ ،‬خورش‬
‫فسنجان يزدي و خورش باميه و بادنجان)‪،‬‬
‫بوناش‪ ،‬شولي‪ ،‬شفته‪ ،‬شولي شلغم‪ ،‬لبوي‬

‫شلغم‪ ،‬قليه كدو و‪ ...‬اشاره نمود‪.‬‬