กิจกรรมประวัติศาสตร์ Active learning

38 แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่ีเสริมสรา้ งทกั ษะการคิดวเิ คราะห์ :
ประวัติศาสตร์ชาติไทย

แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ที่เสรมิ สรา้ งทกั ษะการคดิ วเิ คราะห์ : 39
ประวัติศาสตรช์ าตไิ ทย



กจิ กรรม Active Learning การเรียนรู้ประวตั ศิ าสตร์ชาตไิ ทย

ชดุ กิจกรรม
เรียนรภู้ ูมปิ ญั ญาสมยั สโุ ขทัย



กจิ กรรม Active Learning การเรยี นรู้ประวัตศิ าสตร์ชาติไทย
ชดุ กิจกรรม เรยี นร้ภู ูมิปญั ญาสมยั สุโขทยั

การจัดกิจกรรมประวัติศาสตร์สุโขทัย ผู้น�ำกิจกรรมไม่มีความจ�ำเป็นต้องเน้นข้อมูล
ประวัติศาสตร์เฉพาะประเด็นบุคคลส�ำคัญสมัยสุโขทัย รูปแบบการปกครอง หรือมิติเศรษฐกิจ
เพยี งอย่างเดียว ทงั้ นี้ เพราะยงั มีเรือ่ งอนื่ ๆ ท่ีน่าสนใจเกี่ยวกบั ประวัตศิ าสตร์สุโขทัย เชน่ วิถีชวี ิต
วรรณกรรม ความเชื่อ ประเพณี หรือภูมิปัญญา ซึ่งสามารถหาหลักฐานทางประวัติศาสตร์
ทีห่ ลากหลายให้ผรู้ ่วมกิจกรรมไดศ้ กึ ษา
กิจกรรม เรียนรู้ภูมิปัญญาสมัยสุโขทัย ใช้ข้อมูลเร่ืองของส่ิงก่อสร้างที่ปรากฏในสมัย
สโุ ขทยั เปน็ ตวั ดำ� เนนิ เรอื่ ง คอื สรดี ภงส์ หรอื เขอ่ื นกน้ั นำ�้ แตน่ ำ� เสนอในรปู แบบทเี่ ชอ่ื มโยงความคดิ
ไปสภู่ ูมิปัญญา ท้ังน้ี ตลอดเวลาการจัดกิจกรรม ผู้ร่วมกิจกรรมจะได้ฝึกทกั ษะทางประวตั ิศาสตร์
คือ การรู้จักหลักฐานท่ีเกี่ยวข้องกับภูมิปัญญาการจัดการน้�ำ หลักฐานที่เกี่ยวกับเมืองสุโขทัย
และหลักฐานอ่ืน ๆ เช่น ภาพถ่าย แผนที่ทางภมู ศิ าสตร์ เป็นต้น
กจิ กรรมนี้ ผนู้ ำ� กจิ กรรมจะแบง่ ผรู้ ว่ มกจิ กรรมออกเปน็ กลมุ่ ในแตล่ ะกลมุ่ แบง่ กลมุ่ ยอ่ ย
๒ กลุ่ม เล่นบทบาทสมมุติเป็นทหารของจักรพรรดิกุบไลข่านท่ีมีความประสงค์จะมาสืบข่าว
เมืองสุโขทัยและส�ำรวจภูมิศาสตร์ของเมือง เพื่อน�ำไปสู่การตัดสินใจที่จะยกกองทัพ
เขา้ ตเี มอื งสโุ ขทยั เมอ่ื ผรู้ ว่ มกจิ กรรมแบง่ กลมุ่ เรยี บรอ้ ย จะไดร้ บั เอกสารกลมุ่ ละ ๑ ชดุ ทมี่ เี นอื้ หา
แตกต่างกัน หลังจากอ่านเอกสารแล้ว ผู้ร่วมกิจกรรมร่วมกันอภิปรายถึงข้อมูลท่ีกลุ่มตนได้รับ
พรอ้ มระบหุ ลกั ฐาน ทง้ั น้ี เนอ้ื หาชดุ ขอ้ มลู ในแตล่ ะกลมุ่ จะมคี วามขดั แยง้ กนั เอง กลา่ วคอื ชดุ ขอ้ มลู
ทแี่ สดงวา่ สโุ ขทยั อดุ มสมบรู ณ์และชดุ ขอ้ มลู ทแ่ี สดงวา่ สโุ ขทยั มคี วามแหง้ แลง้ ตงั้ อยไู่ กลจากแหลง่ นำ�้
เม่ือผู้ร่วมกิจกรรมได้อภิปรายผลแล้ว ผู้น�ำกิจกรรมจะสรุปให้เห็นว่าหากข้อมูลประวัติศาสตร์
มคี วามไมส่ อดคลอ้ งกนั จำ� เปน็ ตอ้ งศกึ ษาเอกสารเพม่ิ เตมิ โดยอาจใชห้ ลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรอ์ นื่ ๆ
เพ่ิมเตมิ เชน่ จารกึ โบราณสถาน ภาพถา่ ย รายงานการขุดคน้ ทางโบราณคดี เป็นต้น
ผรู้ ว่ มกจิ กรรมเมอื่ ปฏบิ ตั กิ จิ กรรมนจี้ ะไดฝ้ กึ ทกั ษะการวเิ คราะหข์ อ้ มลู โดยเมอื่ ไดศ้ กึ ษา
เอกสารท้งั หมดแล้ว มีการบนั ทึกข้อมลู ที่ได้รบั ลงกระดาษ สรุปขอ้ ดี ขอ้ เสยี และแนวทางแก้ไข
ปัญหาการจัดการน้�ำ นอกจากน้ี ผู้ร่วมกิจกรรมจะได้รับข้อมูลเพ่ิมเติมเกี่ยวกับการจัดการน�้ำ
ในสมยั สโุ ขทยั ทมี่ กี ารทำ� เขอ่ื นกน้ั นำ้� และขดุ คลองเพอื่ นำ� นำ้� เขา้ มาในเมอื ง จากนน้ั มกี ารเกบ็ กกั นำ�้ ไวใ้ ช้
ตามแหล่งโบราณสถาน ท่ีเรียกวา่ ตระพงั ผู้นำ� กิจกรรมอาจเชอื่ มโยงถงึ เมอื งต่าง ๆ ท่มี ีลกั ษณะ

แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ทเี่ สริมสร้างทักษะการคิดวิเคราะห์ : 43
ประวัติศาสตร์ชาตไิ ทย

สภาพภมู ิประเทศใกล้เคยี งกับสุโขทยั คือ มแี นวภูเขาและห่างไกลจากแม่น้�ำ ซ่ึงสภาพภมู ิประเทศ
เช่นนี้ที่ท�ำให้สุโขทัยต้องหาแนวทางในการเก็บกักน้�ำท่ีไหลมาจากภูเขาสูงและน�ำน�้ำจากแม่น้�ำ
มาใชป้ ระโยชนใ์ นฤดแู ลง้ ผนู้ ำ� กจิ กรรมอาจเชอ่ื มโยงไปถงึ การบรหิ ารจดั การนำ้� ในยคุ ปจั จบุ นั เชน่
โครงการพระราชด�ำริของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช
บรมนาถบพิตร (รชั กาลที่ ๙)
ลักษณะการจัดกิจกรรมเรียนรู้ภูมิปัญญาสมัยสุโขทัยไม่ใช่การศึกษาประวัติศาสตร์
สุโขทยั โดยตรง แต่เป็นการใช้ส่ิงก่อสรา้ งสมัยสุโขทัยเป็นตัวเชื่อมโยงมาสู่แนวคดิ เรื่องภมู ิปญั ญา
ผู้น�ำกิจกรรมควรชี้ให้เห็นว่า ภูมิปัญญาเป็นแนวคิดที่เป็นการประยุกต์หรือปรับปรุงวิถีชีวิต
ของคนใหเ้ ขา้ กบั ธรรมชาติ หรอื เรยี นรเู้ พอ่ื ด�ำรงชวี ติ ใหส้ อดคลอ้ งกบั วถิ ธี รรมชาติ ผา่ นการทดลอง
ศกึ ษา เรยี นรแู้ ละตกผลึกความคดิ เชน่ ระบบการชลประทานสุโขทยั นั้นเกดิ จากการที่เมอื งสโุ ขทัย
ตง้ั อยบู่ รเิ วณทรี่ าบเชงิ เขาและอยไู่ กลจากแหลง่ นำ้� การเกบ็ กกั นำ�้ ไวใ้ ชจ้ งึ มคี วามจำ� เปน็ และสำ� คญั
ชาวสุโขทัยจึงคิดสรีดภงส์หรือเขื่อนกั้นน�้ำและพัฒนาระบบการจัดการน�้ำข้ึน พร้อมกับมีระบบ
การชลประทานทดี่ ี ทวั่ ถงึ

44 แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่เี สริมสร้างทกั ษะการคิดวิเคราะห์ :
ประวัติศาสตร์ชาติไทย

แผนการจดั กิจกรรม
ชดุ กิจกรรม เรยี นรภู้ ูมปิ ัญญาสมยั สโุ ขทัย
มาตรฐานการเรียนรู้
ส ๔.๑ เข้าใจความหมาย ความส�ำคัญของเวลาและยุคสมัยทางประวัติศาสตร์
สามารถใชว้ ิธีการทางประวตั ศิ าสตรม์ าวิเคราะหเ์ หตกุ ารณต์ ่าง ๆ อยา่ งเป็นระบบ
ส ๔.๓ เข้าใจความเป็นมาของชาติไทย วัฒนธรรม ภูมิปัญญาไทย มีความรัก
ความภูมิใจ และธ�ำรงความเปน็ ไทย
ตวั ช้วี ดั
ส ๔.๑ ม.๑/๓ น�ำวิธกี ารทางประวตั ิศาสตร์มาใชศ้ กึ ษาเหตุการณ์ทางประวัตศิ าสตร์
ส ๔.๓ ม.๑/๓ วิเคราะห์อิทธิพลของวัฒนธรรมและภูมิปัญญาไทยสมัยสุโขทัยและ
สงั คมไทยในปัจจบุ ัน
สาระส�ำคญั
ภูมปิ ัญญา คือ ความรู้ ทักษะตา่ ง ๆ และประสบการณข์ องมนษุ ย์ ทสี่ ั่งสมมาตง้ั แต่
อดีต ผ่านกระบวนการศกึ ษา สังเกต คดิ วเิ คราะห์ จนตกผลกึ เปน็ องค์ความรู้ทีส่ ามารถนำ� ไปใช้
ประโยชนไ์ ด้
สรีดภงส์ เป็นภูมิปัญญาของคนในอดีตท่ีพยายามปรับสภาพแวดล้อมและสร้างสรรค์
ระบบจดั การน้ำ� เพ่ือใหด้ ำ� รงชวี ิตอยรู่ อดและอยู่รว่ มกับธรรมชาตไิ ด้อยา่ งสมดุล
จุดประสงค์การเรยี นรู้
๑. เพือ่ ให้ผู้ร่วมกจิ กรรมมคี วามรู้ในเรอ่ื งภมู ปิ ญั ญาระบบการจัดการนำ้� สมยั สโุ ขทยั
๒. เพ่ือใหผ้ รู้ ่วมกิจกรรมมีความสามารถในการวเิ คราะห์หลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตร์
๓. เพอ่ื ใหผ้ รู้ ่วมกิจกรรมมคี วามรักและภาคภูมิใจในภมู ิปญั ญาของคนไทย

แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ทีเ่ สรมิ สรา้ งทกั ษะการคดิ วเิ คราะห์ : 45
ประวตั ศิ าสตรช์ าติไทย

ทกั ษะ/กระบวนการ
วธิ ีการทางประวตั ศิ าสตร์
คุณลกั ษณะอันพงึ ประสงค์
รกั ชาติ ศาสน์ กษตั ริย์
รกั ความเปน็ ไทย

สมรรถนะส�ำคญั ของผูเ้ รยี น
ความสามารถในการคิด
ความสามารถในการสื่อสาร
หลักฐานการเรยี นรู้
ตาราง ตามรอยอาณาจักรสโุ ขทยั
กิจกรรม
๑. ผนู้ ำ� กจิ กรรมนำ� เขา้ สบู่ ทเรยี น โดยเลา่ เรอื่ งพอ่ ขนุ รามคำ� แหงมหาราชกบั จกั รพรรดิ
กุบไลข่านว่าอยู่ในยุคสมัยเดียวกัน ในยุคน้ัน อาณาจักรใหญ่ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
มี ๒ อาณาจักร ได้แก่ อาณาพุกามของพม่าและอาณาจักรญวน โดยผู้น�ำกิจกรรมฉายภาพ
การขยายอาณาเขตของจักรพรรดิกุบไลข่านให้ผู้ร่วมกิจกรรมดูว่าในขณะน้ันจักรพรรดิกุบไลข่าน
ได้ขยายอาณาเขตมายังอาณาจักรพุกามและอาณาจักรญวนแล้ว โดยสมมุติให้ผู้น�ำกิจกรรม
เปน็ จักรพรรดิกบุ ไลขา่ น และผ้รู ว่ มกจิ กรรมทุกคนเปน็ ทหารของจักรพรรดกิ บุ ไลข่าน ทถี่ ูกมอบหมาย
ให้ไปสืบข่าวอาณาจักรสุโขทัยว่าหากจะตีเมืองขยายอาณาเขตไปที่ต้ังของอาณาจักรสุโขทัย
จะเหมาะแก่การต้ังถ่ินฐานบ้านเรอื นหรอื ไม่ มหี ลักฐานอะไรบา้ งที่จะสนบั สนนุ การตดั สินใจ
๒. แบง่ ทหาร(ผรู้ ว่ มกจิ กรรม)ออกเปน็ กลมุ่ กลมุ่ ละ๑๐คนมอบหมายใหท้ หารแตล่ ะกลมุ่
ศึกษาหลักฐานชุดที่ ๑ (เอกสารหมายเลข ๑ - ๑๐) โดยสมมุติให้ออกไปส�ำรวจข้อมูลสภาพ
อาณาจักรสุโขทัย จากการศึกษาข้อมูลสภาพเมืองสุโขทัยจากหลักฐานที่บันทึกในศิลาจารึก
(เอกสารหมายเลข ๑ - ๕) และจากการศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับสภาพภูมิศาสตร์ของเมืองสุโขทัย
(เอกสารหมายเลข ๖ - ๑๐) เมอ่ื แตล่ ะกลมุ่ ศกึ ษาเอกสารแลว้ ใหแ้ ตล่ ะกลมุ่ บนั ทกึ ขอ้ มลู ในตาราง
ตามรอยอาณาจกั รสุโขทยั

46 แนวการจัดกิจกรรม Active Learning ท่ีเสริมสร้างทักษะการคดิ วิเคราะห์ :
ประวตั ศิ าสตรช์ าติไทย

๓. ผู้น�ำกิจกรรมสุ่มถามผู้ร่วมกิจกรรมแต่ละกลุ่มถึงข้อมูลท่ีได้รับและผลการศึกษา
ข้อมูลที่บันทึกในตาราง วิเคราะห์ถึงความน่าเช่ือถือหลักฐาน จากการศึกษาหลักฐานได้ข้อมูล
อะไรบ้าง และข้อมูลที่ได้น้ันช่วยอธิบายสภาพอาณาจักรสุโขทัยอย่างไรบ้าง ผู้น�ำกิจกรรม
ชช้ี วนใหผ้ รู้ ว่ มกจิ กรรมเหน็ ความแตกตา่ งของรายละเอยี ดขอ้ มลู ทมี่ คี วามแตกตา่ งและขดั แยง้ กนั
๔. มอบหมายให้ผู้ร่วมกิจกรรมศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมจากหลักฐานชุดท่ี ๒ (เอกสาร
หมายเลข ก - จ) โดยให้ผรู้ ว่ มกิจกรรมแต่ละคนศึกษาเอกสาร แล้วสรุปให้เพ่ือนฟังวา่ หลกั ฐาน
ทตี่ นเองไดศ้ กึ ษามขี อ้ มลู อะไร แตล่ ะอยา่ งทำ� หนา้ ทอี่ ยา่ งไร แลว้ อภปิ รายกนั ในกลมุ่ ถงึ ขอ้ มลู หลกั ฐาน
ทไ่ี ด้ว่าช่วยใหเ้ ข้าใจ บรรยายสภาพเมอื งสุโขทยั อยา่ งไรบ้าง ในประเดน็ สภาพภมู ปิ ระเทศ การใช้
ประโยชน์จากแม่น�้ำ การต่อสู้เอาชนะอุปสรรคสภาพภูมิประเทศ จนสามารถเพาะปลูกได้
อย่างอดุ มสมบูรณ์ เตรียมผ้แู ทนกลุ่มเพอื่ ออกมาน�ำเสนอผลการอภปิ ราย
๕. ผู้น�ำกิจกรรมและผู้ร่วมกิจกรรมร่วมกันสรุปสภาพปัญหาทางภูมิศาสตร์และ
ผลกระทบท่ีเกิดขึ้น วิธีการแก้ปัญหาสภาพทางภูมิศาสตร์เพื่อให้สามารถด�ำรงชีวิตได้อย่าง
ปกติสุขของคนสุโขทัยโบราณ โดยน�ำข้อมูลท่ีผู้ร่วมกิจกรรมได้จากการศึกษาแผนที่ภาพถ่าย
ทางอากาศเมอื งสุโขทยั มาชว่ ยในการวิเคราะห์ ดังน้ี
• ทตี่ ง้ั เมอื งอยู่ห่างจากแมน่ ำ�้ ยม
• ความลาดเอยี งของพืน้ ที่
• คนั ดินชกั นำ้� (ทอ่ ปพู่ ระรว่ ง)
• การสร้างกำ� แพงเมอื ง ๓ ช้ัน
• ระบบเหมอื งฝาย
• การท�ำตระพงั บอ่ น�ำ้ กรุอิฐ
๖. ผู้น�ำกจิ กรรมใชค้ �ำถามสะทอ้ นการเรียนรู้
• รู้สึกอยา่ งไรท่ีคนสุโขทัยโบราณใช้ปัญญา ความรู้ ความสามารถ คดิ ค้นวิธกี าร
ในการแกป้ ญั หาอุปสรรคทางธรรมชาติได้
• จากการท่ีได้ศึกษาเรื่องราว คิดว่ามีสิ่งก่อสร้างใดในปัจจุบันท่ีใช้รูปแบบ
การจดั การน�้ำเชน่ เดยี วกับสมยั สุโขทัย
• มีผังเมืองโบราณอื่นท่ีมีระบบการจัดการน้�ำเช่นเดียวกับสมัยสุโขทัยหรือไม่
อย่างไร

แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ทเ่ี สรมิ สรา้ งทกั ษะการคดิ วิเคราะห์ : 47
ประวัติศาสตร์ชาติไทย

๗. ผู้น�ำกิจกรรมและผู้ร่วมกิจกรรมร่วมกันสรุปว่า ระบบการจัดการน�้ำในอาณาจักร
สุโขทัยเป็นภูมิปัญญาของคนสุโขทัยในอดีต ท่ีพยายามปรับตัวและสร้างสรรค์ระบบจัดการน้�ำ
เพอ่ื แกป้ ญั หาและชว่ ยใหด้ ำ� รงชวี ติ อยรู่ อดและอยรู่ ว่ มกบั ธรรมชาตไิ ดอ้ ยา่ งสมดลุ นอกจากภมู ปิ ญั ญา
ในเร่ืองการจัดการน้�ำแล้ว ยังมีภูมิปัญญาอื่น ๆ อีกมากมายท่ีแสดงให้เห็นถึงความชาญฉลาด
ของบรรพบรุ ษุ ไทยทไ่ี ดส้ รา้ งสรรคข์ นึ้ ซง่ึ ผรู้ ว่ มกจิ กรรมสามารถสบื คน้ และใชว้ ธิ กี ารทางประวตั ศิ าสตร์
ในการศกึ ษาเร่ืองราวตา่ ง ๆ ได้เพ่มิ เตมิ
สรุปกิจกรรม
การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ภูมิปัญญาสมัยสุโขทัย เป็นกิจกรรมท่ีมีกระบวนการให้ได้
ฝึกฝนทักษะทางประวัติศาสตร์ทั้ง ๓ ขั้นตอน คือ ข้ันการรู้จักเอกสารหลักฐานท่ีหลากหลาย
(Sourcing) ขน้ั การประเมนิ คา่ เอกสารหลกั ฐาน (Corroboration) และขน้ั การเปรยี บเทยี บขอ้ มลู
จากหลักฐานทหี่ ลากหลาย สรุปเป็นขอ้ มลู /องคค์ วามรูใ้ หม่ (Contextualizing) ผูร้ ่วมกจิ กรรม
จะได้ศึกษาเอกสารหลักฐานชั้นต้น มีการวิพากษ์หลักฐานในกลุ่มย่อย จากนั้นน�ำข้อมูลจาก
หลกั ฐานอ่ืน ๆ ท่ีไดอ้ ่านมาเปรยี บเทียบและสังเคราะห์ สรุปใหเ้ หน็ ถงึ ภูมปิ ญั ญาดา้ นการบริหาร
จัดการน�้ำของคนสโุ ขทัยโบราณ
ผู้น�ำกิจกรรมต้องสรุปกิจกรรมนี้ โดยชี้ให้ผู้ร่วมกิจกรรมเห็นว่าหลักฐานมีข้อมูล
ขัดแย้งกัน และการท่ีเอกสารขัดแย้งกันน้ี ย่อมน�ำไปสู่การหาหลักฐานเพ่ิมเติมเพ่ือประกอบ
การตดั สนิ ใจ นอกจากนผ้ี นู้ ำ� กจิ กรรมตอ้ งอธบิ ายเพมิ่ เตมิ เกยี่ วกบั สภาพภมู ปิ ระเทศโดยใชห้ ลกั ฐาน
เชงิ ประจกั ษอ์ นื่ ๆ เชน่ ภาพถา่ ยดาวเทยี ม และภาพถา่ ยสถานทจ่ี รงิ เพอื่ อธบิ ายเพม่ิ เตมิ ประกอบ
การเรียนรู้

48 แนวการจัดกจิ กรรม Active Learning ทีเ่ สรมิ สร้างทักษะการคดิ วิเคราะห์ :
ประวัตศิ าสตร์ชาติไทย

เอกสารประกอบการท�ำกจิ กรรม หลักฐานชดุ ท่ี ๑
ประกอบด้วยเอกสาร หมายเลข ๑ - ๑๐

ได้แก่
หมายเลข ๑ - ศลิ าจารึกพอ่ ขนุ รามคำ� แหง (จารกึ หลกั ท่ี ๑) ด้านที่ ๑
หมายเลข ๒ - ศลิ าจารกึ พอ่ ขนุ รามค�ำแหง (จารกึ หลักท่ี ๑) ด้านที่ ๒
หมายเลข ๓ - ศิลาจารกึ พ่อขุนรามคำ� แหง (จารกึ หลักท่ี ๑) ด้านท่ี ๒
หมายเลข ๔ - ศิลาจารกึ พอ่ ขนุ รามค�ำแหง (จารกึ หลกั ที่ ๑) ดา้ นที่ ๓
หมายเลข ๕ - จารกึ ฐานพระอศิ วรเมอื งก�ำแพงเพชร พ.ศ. ๒๐๕๓
หมายเลข ๖ - แผนที่ภมู ปิ ระเทศ จงั หวัดสโุ ขทยั
หมายเลข ๗ - ภูมิศาสตรโ์ บราณคดขี องเมืองโบราณสุโขทยั
หมายเลข ๘ - แผนทีท่ ่องเทีย่ วจงั หวัดสโุ ขทัย แสดงท่ตี ้งั เมอื งและลำ� นำ้� ยม
หมายเลข ๙ - แผนผงั แสดงการไหลเทของน�ำ้ จากเทอื กเขาหลวงสู่เมืองเก่าสุโขทยั
หมายเลข ๑๐ - บรรยายลกั ษณะสภาพการไหลของแมน่ �้ำยม
และใบกจิ กรรม ตาราง ตามรอยอาณาจกั รสโุ ขทัย
 

แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ทเี่ สริมสรา้ งทกั ษะการคดิ วเิ คราะห์ : 49
ประวัติศาสตรช์ าติไทย

หมายเลข ๑

ศลิ าจารกึ พอ่ ขุนรามค�ำแหง (จารึกหลกั ท่ี ๑)

จดั ท�ำโดย พอ่ ขนุ รามค�ำแหงมหาราช เม่ือ พ.ศ. ๑๘๓๕
ด้านท่ี ๑ บรรทดั ท่ี ๑๘ - ๒๑ จารกึ วา่

ค�ำอ่าน
เม่อื ชัว่ พอ่ ขุนรามคำ� แหง เมืองสโุ ขทัยนด้ี ี ในน�ำ้ มปี ลา ในนามขี ้าว
เจ้าเมืองบเ่ อาจกอบในไพรล่ ทู่ าง เพอื่ นจูงวัวไปคา้ ขม่ี ้าไปขาย
ใครจักใคร่ค้าช้างค้า ใครจักใคร่ค้าม้าค้า ใครจกั ใคร่ค้าเงอื นคา้ ทองคา้
ค�ำอธบิ ายความ
สมัยพ่อขุนรามค�ำแหงมหาราช เมืองสุโขทัยมีความอุดมสมบูรณ์มาก ในน้�ำมีปลา
ในนามีข้าวและพระองค์ไม่เก็บภาษีจากประชาชน หากประชาชนท�ำการค้าขาย ก็จะ
ได้ก�ำไรเต็มเม็ดเต็มหน่วย ไม่ต้องถูกหักเป็นเงินภาษีส่งหลวง ใคร ๆ จึงอยากจะท�ำการค้าขาย
ท้งั การค้าชา้ ง คา้ มา้ ค้าแรเ่ งิน คา้ ทองคำ�
ทม่ี า
ศิลาจารึกพ่อขุนรามค�ำแหง หรือ จารึกหลักท่ี ๑

เป็นจารึกทบี่ นั ทกึ ประวตั ิศาสตรส์ มยั สโุ ขทยั
ศลิ าจารกึ นี้ เจา้ ฟา้ มงกฎุ ฯ (ตอ่ มา คอื พระบาทสมเดจ็

พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี ๔ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์)
เป็นผู้ทรงค้นพบ เมอื่ พ.ศ. ๒๓๗๖ ณ เนินปราสาทเมืองเก่า
สโุ ขทัย อำ� เภอเมอื ง จังหวดั สุโขทยั
ปัจจุบัน เก็บรักษาอยู่ท่ีพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ
พระนคร กรงุ เทพมหานคร

50 แนวการจัดกิจกรรม Active Learning ทีเ่ สริมสรา้ งทักษะการคดิ วเิ คราะห์ :
ประวตั ิศาสตร์ชาติไทย

หมายเลข ๒

ศิลาจารกึ พ่อขนุ รามค�ำแหง (จารึกหลกั ที่ ๑)

จดั ท�ำโดย พอ่ ขนุ รามค�ำแหงมหาราช เมอ่ื พ.ศ. ๑๘๓๕
ดา้ นท่ี ๒ บรรทัดที่ ๒ - ๕ จารกึ วา่

ค�ำอ่าน
ไพรใ่ นเมืองสโุ ขทัยนี้ จง่ึ ชม สรา้ งป่าหมาก ปา่ พลูทัว่ เมอื งนี้ทุกแห่ง
ป่าพร้าวกห็ ลายในเมืองนี้ ปา่ ลางกห็ ลายในเมืองนี้
หมากมว่ งกห็ ลายในเมอื งน้ี หมากขามก็หลายในเมืองนี้ ใครสร้างไดไ้ วแ้ กม่ ัน
ค�ำอธิบายความ
พอ่ ขนุ รามคำ� แหงมหาราชไมเ่ อารดั เอาเปรยี บประชาชน หากผใู้ ดปลกู พชื พนั ธอุ์ ะไรไว้
ก็จะได้กินได้ใช้พืชพันธุ์น้ัน สุโขทัยจึงมีสวนหมาก พลู มะพร้าว ขนุน (ลาง) มะม่วง มะขาม
มากมายสมบูรณ์

ทมี่ า
ศิลาจารึกพ่อขุนรามค�ำแหง หรือ จารึกหลักที่ ๑
เป็นจารึกที่บนั ทกึ ประวัติศาสตร์สมยั สุโขทัย
ศิลาจารึกนี้ เจ้าฟ้ามงกุฎฯ (ต่อมา คือ พระบาทสมเด็จ
พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี ๔ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์)
เปน็ ผูท้ รงคน้ พบ เมอ่ื พ.ศ. ๒๓๗๖ ณ เนินปราสาทเมืองเกา่
สโุ ขทัย อำ� เภอเมอื ง จังหวัดสโุ ขทยั
ปัจจุบัน เก็บรักษาอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ
พระนคร กรุงเทพมหานคร

แนวการจัดกิจกรรม Active Learning ท่ีเสริมสรา้ งทักษะการคิดวเิ คราะห์ : 51
ประวตั ศิ าสตร์ชาตไิ ทย

หมายเลข ๓

  ศิลาจารึกพอ่ ขนุ รามค�ำแหง (จารึกหลกั ท่ี ๑)

จดั ท�ำโดย พ่อขุนรามค�ำแหงมหาราช เมอื่ พ.ศ. ๑๘๓๕
ดา้ นท่ี ๒ บรรทดั ที่ ๓๔ - ๓๕ จารึกว่า

ค�ำอ่าน
(เมืองสุโขทัย) มีพหิ าร มีปคู่ รู มีทะเลหลวง มปี ่าหมากปา่ พลู มไี รม่ ีนา มีถิน่
มบี า้ นใหญ่บ้านเล็ก มีป่ามว่ ง มปี า่ ขาม ดูงามดงั แกล้-(ง …แต)่ ง
ค�ำอธบิ ายความ
ทเี่ มืองสุโขทัยมวี ัด มีพระเถระผใู้ หญ่ มีทะเลหลวง มปี า่ หมากปา่ พลู มไี ร่นา มีต้นไม้
นานาพันธกุ์ ัน ราษฎรมบี า้ นเรือน งดงามดง่ั เนรมติ

ทมี่ า
ศิลาจารึกพ่อขุนรามค�ำแหง หรือ จารึกหลักท่ี ๑

เป็นจารกึ ทบ่ี ันทกึ ประวัติศาสตรส์ มัยสุโขทัย
ศลิ าจารกึ นี้ เจา้ ฟา้ มงกฎุ ฯ (ตอ่ มา คอื พระบาทสมเดจ็

พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี ๔ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์)
เปน็ ผทู้ รงค้นพบ เมอ่ื พ.ศ. ๒๓๗๖ ณ เนินปราสาทเมอื งเกา่
สโุ ขทัย อ�ำเภอเมือง จงั หวดั สโุ ขทัย
ปัจจุบัน เก็บรักษาอยู่ท่ีพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ
พระนคร กรุงเทพมหานคร

52 แนวการจัดกิจกรรม Active Learning ทีเ่ สริมสร้างทักษะการคดิ วิเคราะห์ :
ประวัตศิ าสตรช์ าตไิ ทย

หมายเลข ๔

ศิลาจารกึ พ่อขนุ รามค�ำแหง (จารกึ หลกั ท่ี ๑)

จดั ท�ำโดย พ่อขนุ รามค�ำแหงมหาราช เมอ่ื พ.ศ. ๑๘๓๕
ด้านที่ ๓ บรรทดั ที่ ๑ - ๕ จารกึ วา่

สรีดภงส

ข้อความตอนหนงึ่ จากจารึกหลกั ท่ี ๑ ของพอ่ ขนุ รามค�ำแหงมหาราช
กล่าวถงึ สรดี ภงส์ วา่
“เบอ้ื งตนี นอนเมอื งสโุ ขทยั น้ี มตี ลาดปสาน มพี ระอจนะ มปี ราสาท มปี า่ หมากพรา้ ว
ป่าหมากลาง มไี ร่ มีนา มีถ่ินฐาน มบี ้านใหญบ่ ้านเล็ก เบอื้ งหัวนอน เมอื งสโุ ขทัยน้ี มีกฎุ พี หิ าร
ปูค่ รูอยู่ มสี รีดภงส”์

ค�ำอธิบายความ
ทิศเหนือเมืองสุโขทัย มีตลาด มีพระพุทธรูปองค์ใหญ่ มีปราสาท มีสวนมะพร้าว
สวนขนุน มไี ร่ มนี า มบี า้ นเรอื นมากมาย ทศิ ใต้มกี ฎุ ิ มวี ิหารท่ีพระเถระผูใ้ หญ่อยู่ มที ำ� นบกั้นน�ำ้
(สรดี ภงส)์

ที่มา
ศิลาจารึกพ่อขุนรามค�ำแหง หรือ จารึกหลักที่ ๑
เปน็ จารกึ ทบ่ี ันทกึ ประวตั ิศาสตรส์ มัยสโุ ขทยั
ศลิ าจารกึ นี้ เจา้ ฟา้ มงกฎุ ฯ (ตอ่ มา คอื พระบาทสมเดจ็
พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี ๔ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์)
เป็นผู้ทรงค้นพบ เมอื่ พ.ศ. ๒๓๗๖ ณ เนินปราสาทเมืองเกา่
สุโขทยั อ�ำเภอเมือง จงั หวดั สโุ ขทัย
ปัจจุบัน เก็บรักษาอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ
พระนคร กรงุ เทพมหานคร

แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ที่เสรมิ สรา้ งทกั ษะการคิดวเิ คราะห์ : 53
ประวตั ศิ าสตร์ชาตไิ ทย

หมายเลข ๕

จารึกฐานพระอศิ วรเมืองก�ำแพงเพชร พ.ศ. ๒๐๕๓

จารกึ ฐานพระอิศวร เมอื งกำ� แพงเพชร
กลา่ วถงึ ทอ่ ปพู่ ญาร่วงที่ทดนำ�้ จากเขื่อนสรีดภงส์

มาถงึ เมืองกำ� แพงเพชร ความว่า
“อน่งึ ท่อปู่พญาร่วงท�ำน้�ำเอาไปเถงิ เมืองบางพานนนั้

กถ็ มหายสนิ้ และเขาย่อมท�ำนา ทางฟ้า
และหาทอ่ น้นั พบ กระท�ำทอ่ เอาน�้ำไปเล้ยี งนา

ใหเ้ ป็นนาเหมืองนาฝาย มิไดเ้ ปน็ นาฟ้า
อันท�ำท้ังน้ีถวายพระราชกุศล

แดส่ มเด็จบพติ รพระเจ้าอยู่หัวทง้ั สองพระองค”์

ค�ำอธบิ ายความ
ทอ่ สง่ น�้ำจากเมืองสโุ ขทยั ไปเมอื งกำ� แพงเพชร ถึงเมืองบางพาน (ปัจจุบัน คอื อ�ำเภอ
พรานกระตา่ ย จงั หวดั กำ� แพงเพชร) กถ็ กู ดนิ ถมไมพ่ บทอ่ นำ้� นนั้ ทำ� ใหต้ อ้ งทำ� นาตามฤดกู าล (นาฟา้ )
หากทไี่ หนมกี ารทำ� สรดี ภงส์ กจ็ ะสามารถทำ� นาไดห้ ลายหน ซงึ่ สรดี ภงสน์ ที้ ำ� เพอ่ื ถวายเปน็ พระราชกศุ ล
แก่พระมหากษัตริย์ (พ่ออยู่หัวบพิตรท้ังสอง น่าจะหมายถึงพระรามาธิบดีท่ี ๒ และพระบรม
ราชาหนอ่ พุทธางกูร ในสมัยกรงุ ศรอี ยุธยา) แสดงให้เหน็ วา่ ระบบชลประทานในสมยั สุโขทยั ก็ยัง
ใชส้ บื เนอ่ื งมาจนถงึ สมยั อยธุ ยา ทำ� ใหส้ ามารถทำ� นาไดป้ ลี ะหลายหน ไมต่ อ้ งรอฝนฟา้ ตามฤดกู าล

ทีม่ า
จารกึ ฐานพระอศิ วรเมอื งก�ำแพงเพชร พบท่ีศาลพระอศิ วร เมอื งก�ำแพงเพชร อำ� เภอเมอื ง จังหวดั
กำ� แพงเพชร เชอ่ื วา่ สรา้ งโดยเจา้ พระยาศรธี รรมาโศกราช และปรากฏศกั ราช “๑๔๓๒ มะเมยี นกั ษตั ร อาทติ ยพาร
เดือน ๖ ขึ้น ๑๔ ค่�ำ” ในบรรทัดท่ี ๑ ซ่ึงตรงกับ ปี พ.ศ. ๒๐๕๓ ในรัชกาลสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒
แหง่ ราชวงศส์ พุ รรณภมู ิ เนอื้ หาในจารกึ เปน็ เรอ่ื งราวทเี่ จา้ พระยาศรธี รรมาโศกราชประดษิ ฐานรปู พระอศิ วรนน้ั

 

54 แนวการจัดกิจกรรม Active Learning ท่ีเสรมิ สร้างทกั ษะการคดิ วิเคราะห์ :
ประวัติศาสตร์ชาตไิ ทย

หมายเลข ๖

แผนทภี่ ูมิประเทศ จงั หวัดสโุ ขทยั

จังหวัดสุโขทัย ตอนเหนือเป็นที่ราบสูงมีภูเขาเป็นพืดยาวมาทางตะวันตก พ้ืนที่
ตอนกลางเปน็ ทร่ี าบ และตอนใตเ้ ปน็ ทร่ี าบสงู มแี มน่ ำ้� ไหลผา่ นจากเหนอื ลงใต้ ภเู ขาทส่ี งู ทสี่ ดุ คอื
เขาหลวง ซ่งึ ยอดเขามคี วามสงู ๑,๒๐๐ เมตร จากระดบั น�ำ้ ทะเล

ทม่ี า : แผนทภ่ี มู ปิ ระเทศและเขตการปกครองจงั หวดั สโุ ขทยั จดั ทำ� โดย กรมทรพั ยากรธรณี กระทรวง
ทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอ้ ม
คดั ลอกจาก หนงั สอื การจำ� แนกเขตเพอ่ื การจดั การดา้ นธรณวี ทิ ยาและทรพั ยากรธรณี จงั หวดั สโุ ขทยั
พิมพ์เม่ือ พ.ศ. ๒๕๕๑

แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ทีเ่ สริมสร้างทกั ษะการคิดวเิ คราะห์ : 55
ประวตั ศิ าสตรช์ าติไทย

หมายเลข ๗

ภูมศิ าสตร์โบราณคดีของเมอื งโบราณสุโขทัย

(...) ดา้ นทิศตะวันตกของเมอื งสโุ ขทัยปรากฏแนวเทอื กเขาประทกั ษ์
เทือกเขาประทักษ์ประกอบด้วยชุดหินแม่ทะ มีหินกรวดมน หินทราย หินดินดาน
หนิ ชนวน หนิ ปูนและหนิ ภเู ขาไฟ
มีแหล่งต้นน้�ำบนเทือกเขาไหลลงมาเป็นล�ำธาร ซึ่งมีความลาดชันและรุนแรง
พัดพาตะกอนหิน กรวด ทราย ทับถมในล�ำธารบนภูเขา แล้วค่อย ๆ เปล่ียนสภาพพ้ืนท่ี
เอนลาดส่พู นื้ ท่รี าบ
ตะกอนหนิ ทีม่ ขี นาดใหญ่จะทบั ถมบริเวณเชงิ เขา ลักษณะดนิ บรเิ วณนจ้ี ะแข็งและร่วน
ตะกอนส่วนมากในบริเวณนี้เป็นกรวดและทราย เป็นที่แห้งแล้งหรือกึ่งแห้งแล้ง ไม่สามารถ
กกั เก็บน้ำ� หรอื เพาะปลกู ได้ (...)

ท่ีมา : ข้อมลู จากการส�ำรวจของนายเอนก สหี ามาตย์ นักโบราณคดี ๖ หนว่ ยศิลปากรที่ ๓ สุโขทยั
ส�ำรวจศึกษาสภาพภูมิศาสตร์โบราณคดีของเมืองโบราณสุโขทัย ภายหลังจากท่ีสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า
กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชด�ำเนินไปทอดพระเนตรสถานท่ีส�ำคัญ
ทางประวตั ศิ าสตรแ์ ละโบราณคดใี นจงั หวดั สโุ ขทยั ระหวา่ งวนั ท่ี ๑๙ - ๒๐ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๓๔ และกรมศลิ ปากร
ไดป้ รบั ปรุงเอกสารเพ่อื จดั พิมพ์เผยแพร่แกผ่ สู้ นใจ
สบื ค้นจาก http://www.finearts.go.th/promotion เม่ือวันที่ ๒๙ มีนาคม ๒๕๖๓

 

56 แนวการจัดกิจกรรม Active Learning ทเี่ สริมสรา้ งทักษะการคดิ วิเคราะห์ :
ประวัตศิ าสตรช์ าติไทย

หมายเลข ๘

แผนทท่ี อ่ งเที่ยวจงั หวัดสโุ ขทัย แสดงท่ตี ง้ั เมอื งและล�ำนำ้� ยม

นายสุจิตต์ วงษ์เทศ ศิลปินแห่งชาตแิ ละนกั เขียนดา้ นวฒั นธรรม ประวตั ศิ าสตร์ และ
โบราณคดี ใหค้ วามเหน็ ว่า “...เมอื งสโุ ขทัย ตั้งอยูบ่ รเิ วณทส่ี งู เชิงเขา ห่างจากลำ� น้ำ� ยมประมาณ
๑๒ กโิ ลเมตร ชาวสโุ ขทยั (ในสมยั สุโขทยั ) จงึ อาศยั น�้ำจากลำ� น้ำ� ยมไม่ได้...”


ท่มี า : สบื ค้นจาก https://www.matichon.co.th/news/๒๖๘๗๐๐ เมือ่ วันท่ี ๒๙ มีนาคม ๒๕๖๓

แนวการจัดกจิ กรรม Active Learning ท่ีเสรมิ สร้างทักษะการคดิ วิเคราะห์ : 57
ประวัตศิ าสตรช์ าตไิ ทย

หมายเลข ๙

แผนผงั แสดงการไหลเทของน�้ำจากเทอื กเขาหลวง เทือกเขาประจักษ์ สเู่ มอื งเก่าสโุ ขทัย
น�้ำไหลลาดตามความลาดชันของพื้นทีจ่ ากทิศตะวนั ตกไปทิศตะวนั ออก

ท�ำเลท่ีต้ังของเมืองสุโขทัยนั้นต้ังอยู่บนท่ีราบลาดเอียง ชายป่าทิศตะวันตก
มแี นวเทอื กเขาประทกั ษ์ ทำ� หนา้ ทเี่ ปน็ หลงั คารบั นำ�้ กอ่ นทจ่ี ะไหลลงสทู่ ร่ี าบทางดา้ นทศิ ตะวนั ออก
ซึ่งเป็นทต่ี ง้ั เมอื งสุโขทยั
ระดบั ความลาดเอยี งในเมอื งสโุ ขทยั ทมี่ คี วามลาดชนั สงู ถงึ ๓-๔เมตรยอ่ มกกั เกบ็ นำ�้ ไมไ่ ด้
และไหลตอ่ เนื่องไปสู่พน้ื ทรี่ าบล่มุ แมน่ ำ�้ ยม

ท่มี า :
๑. จากรายงานของ ดร.ธดิ า สาระยา นกั ประวตั ศิ าสตร์ โบราณคดี (รายงานเพอ่ื เสนอในโครงการ
เมธวี ิจยั อาวุโส สกว. ศรีศกั ร วลั ลิโภดม พ.ศ. ๒๕๔๐) สบื ค้นจาก http://lek-prapai.org (มลู นิธิเลก็ -ประไพ
วิริยะพนั ธ์) เมอื่ ๒๙ มีนาคม ๒๕๖๓
๒. ภมู ศิ าสตรโ์ บราณคดี สบื คน้ จาก http://www.finearts.go.th/ (กรมศลิ ปากร) เมอ่ื ๒๙ มนี าคม ๒๕๖๓

58 แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่เี สรมิ สร้างทกั ษะการคิดวิเคราะห์ :
ประวตั ิศาสตร์ชาตไิ ทย

หมายเลข ๑๐
แม่น้�ำยมเป็นแม่น้�ำที่มีความลาดเทสูง โดยเฉพาะช่วงต้นน้�ำ ดังน้ันจึงเป็นปัญหา
ในเรอื่ งการเปลยี่ นแปลงของระดบั นำ้� ในแมน่ ำ�้ คอื ฤดฝู นจะมนี ำ้� มากเกนิ ความตอ้ งการ และไหลลงสู่
ทางใต้อย่างรวดเร็ว ท�ำให้เกิดน�้ำท่วมบริเวณท่ีราบลุ่ม จนเป็นเหตุให้พ้ืนที่การเกษตรได้รับ
ความเสยี หาย
ส่วนในฤดูแล้ง น้�ำจะมีปริมาณน้อย ล�ำน้�ำจะแห้งขอดเป็นตอน ๆ ราษฎรจึงมีน�้ำใช้
ในการเกษตรไมเ่ พยี งพอ

ทม่ี า:สบื คน้ ขอ้ มลู จากwww.sukhothai.go.th ภาพจากhttp://monkeynumber๔.blogspot.com
สืบคน้ เมื่อวนั ที่ ๒๙ มนี าคม ๒๕๖๓

แนวการจัดกจิ กรรม Active Learning ท่เี สรมิ สร้างทกั ษะการคดิ วิเคราะห์ : 59
ประวตั ิศาสตรช์ าติไทย

60 ตาราง ตามรอยอาณาจักรสโุ ขทัย
ข้อมูลที่ไดจ้ ากหลักฐานบอกอะไรบา้ ง
แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่ีเสริมสรา้ งทกั ษะการคิดวเิ คราะห์ : หลักฐาน จากขอ้ มูลทไี่ ดช้ ่วยใหเ้ ราอธบิ ายอะไร
ประวัติศาสตร์ชาติไทย หมายเลข ๑ เหน็ อะไรจากแหล่งข้อมูลน้ี เกยี่ วกบั อาณาจักรสุโขทยั ได้บ้าง


หมายเลข ๒


หมายเลข ๓

หมายเลข ๔

หมายเลข ๕

หลกั ฐาน ตาราง ตามรอยอาณาจักรสโุ ขทยั จากข้อมูลที่ไดช้ ว่ ยใหเ้ ราอธิบายอะไร
หมายเลข ๖ ข้อมูลทีไ่ ดจ้ ากหลักฐานบอกอะไรบ้าง เก่ยี วกับอาณาจกั รสุโขทัยได้บ้าง

เห็นอะไรจากแหลง่ ข้อมูลน้ี
หมายเลข ๗
แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ที่เสรมิ สรา้ งทกั ษะการคดิ วเิ คราะห์ :
ประวัติศาสตรช์ าตไิ ทย
หมายเลข ๘

หมายเลข ๙

หมายเลข ๑๐

61

เอกสารประกอบการท�ำกจิ กรรม หลกั ฐานชุดท่ี ๒
ประกอบดว้ ยเอกสาร หมายเลข ก - จ


ได้แก่
หมายเลข ก - สระเก็บกักน้�ำกรุผนงั ด้วยอฐิ หรอื ศลิ าแลง
หมายเลข ข - คูเมอื งและกำ� แพงเมอื งสโุ ขทยั
หมายเลข ค - เขื่อนพระร่วง
หมายเลข ง - ชมุ ชนวดั พระพายหลวง
หมายเลข จ - คลองเสาหอ
 

62 แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ทเ่ี สริมสรา้ งทักษะการคิดวิเคราะห์ :
ประวตั ศิ าสตร์ชาติไทย

หมายเลข ก
ภายในเมอื งสุโขทยั มสี ระเก็บกักนำ้� ประมาณ ๑๗๕ สระ มที ัง้ แบบขดุ ลงไปในดนิ และ
กรผุ นงั ดว้ ยอฐิ หรอื ศลิ าแลง บอ่ ทล่ี กึ ทสี่ ดุ อยบู่ รเิ วณดา้ นหลงั อนสุ าวรยี พ์ อ่ ขนุ รามคำ� แหงมหาราช
ขนาดปากบ่อ กว้าง ๓ เมตร ลึก ๒๕ เมตร มคี ลองสง่ น้ำ� จากบรเิ วณเมืองชน้ั ใน ทางทศิ เหนอื ของ
วัดมหาธาตุ ส่งนำ�้ จากตระพังตระกวนเขา้ มายังตระพังสอ

วัดศรสี วาย วัดชนะสงคราม

วดั ตระพงั เงิน วัดพระพายหลวง

ท่มี า : หนังสือประวตั ิศาสตร์สมัยสโุ ขทัย สำ� นักพิมพ์สารคดี และ www.bloggang.com
สืบค้นเมื่อวันท่ี ๒๙ มีนาคม ๒๕๖๓ 

แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่ีเสริมสรา้ งทกั ษะการคิดวเิ คราะห์ : 63
ประวตั ศิ าสตร์ชาตไิ ทย

หมายเลข ข

คูเมืองและกำ� แพงเมอื งสุโขทัย วางตวั เปน็ รูปสี่เหลย่ี มผืนผ้า มีคันดินเปน็ ก�ำแพง ๓ ช้ัน
และคูน้�ำ ๓ ชั้น ท�ำหน้าที่เป็นแนวป้องกันข้าศึกและเป็นคันบังคับน้�ำมาใช้ประโยชน์ โดยเป็น
น�้ำที่ไหลมาจากคลองเสาหอ ด้านทิศตะวันตก มายังบริเวณคูเมือง ด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้
สันนิษฐานว่ามีท่อเช่ือมสู่คูเมืองช้ันใน ในการบูรณะอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ระหว่างปี
พ.ศ. ๒๕๒๑ - ๒๕๓๑ ได้ขุดพบท่อน้�ำดินเผาขนาดต่าง ๆ ใกล้ขอบสระและคูน�้ำล้อมรอบวัด
เชน่ ทวี่ ดั พระพายหลวง วัดมหาธาตุ วัดเชตพุ น เป็นตน้

ท่ีมา : สบื ค้นขอ้ มลู จาก http://www.bloggang.com/m/viewdiary.php?id=chubbylawyer&month
=๐๙-๒๐๑๖&date=๑๑&group=๔๔&gblog=๑๐ เม่ือวันที่ ๒๙ มนี าคม ๒๕๖๓ 

64 แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ที่เสริมสรา้ งทักษะการคดิ วเิ คราะห์ :
ประวัติศาสตร์ชาติไทย

หมายเลข ค

รองศาสตราจารย์ศรีศักร วัลลิโภดม ได้เดินทางส�ำรวจตรวจสอบท่ัวบริเวณมาก่อน
ท่จี ะมีการสร้าง “เขอ่ื นพระรว่ ง” ขึ้นใหม่ แล้วจึงมคี ำ� อธบิ ายว่า
“...แต่เดิมเป็นแนวคันดินสูงประมาณ ๑ เมตร ตามเส้นขวางเพื่อให้ตีกั้นระหว่าง
ตีนเขาพระบาทใหญ่กับเขากิ่วอ้ายม้า ลักษณะเป็นคันดินใช้สกัดก้ันน�้ำที่ไหลออกจากหุบเขา
ในโซกพระร่วงไม่ให้กระจายไปที่อ่ืน แต่บีบน้�ำหลากให้มารวมกัน แล้วให้ไหลลงไปตามร่องน้�ำ
คลองเสาหอแตเ่ พียงทิศทางเดยี วเทา่ นนั้
ถ้าไม่ท�ำคันดินสกัดกั้นไว้ก่อน เมื่อถึงฤดูน�้ำหลากลงมาจากซอกเขาโซกพระร่วง ซ่ึงมี
ปริมาณมากนักหนา มวลน้�ำป่าจะไหลทะลักทะลุทะลวงแผ่กระจายอย่างรวดเร็วและรุนแรง
ไปทำ� ลายเรือกสวนไรน่ าและวัดวาอารามในบรเิ วณท่อี ยตู่ ่�ำลงไป...”

ภาพจาก http://onceuponarch.blogspot.com
ทม่ี า ย่อความจาก สจุ ิตต์ วงษ์เทศ : รัฐสโุ ขทัย จดั การควบคมุ น้ำ� ป่ากักเก็บไวใ้ ชใ้ นเมอื ง
สืบค้นจาก http://www.matichon.co.th/news/๒๖๙๗๘๗ สืบค้นเมือ่ วันท่ี ๒๙ มีนาคม ๒๕๖๓ 

แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่ีเสริมสรา้ งทกั ษะการคิดวิเคราะห์ : 65
ประวัติศาสตร์ชาติไทย

หมายเลข ง

ภาพถา่ ยทางอากาศ แสดงรอ่ งรอยคนู ำ้� คนั ดนิ กกั เกบ็ นำ�้ บรเิ วณวดั พระพระพายหลวง นอกเมอื งสโุ ขทยั ดา้ นทศิ เหนอื

ชุมชนวัดพระพายหลวง ต้ังอยู่ริมฝั่งน�้ำแม่ร�ำพัน โดยมีเทือกเขาประทักษ์อยู่ด้าน
ทศิ ตะวนั ตกและทศิ ตะวันตกเฉียงเหนอื เปน็ เมอื งในท่ีเนนิ สงู ใกล้เส้นทางนำ้� และใกล้ภูเขา
มกี ารสรา้ งฝายนำ�้ ลน้ และอา่ งเกบ็ นำ้� เพอื่ ประโยชนใ์ นการปอ้ งกนั นำ�้ ไมใ่ หไ้ หลทว่ มพนื้ ที่
ชุมชน และกักเกบ็ น้�ำไว้ใชใ้ นการเกษตรกรรม
จากการสำ� รวจ พบรอ่ งนำ�้ ทไี่ หลมาจากชอ่ งโซกมว่ งกลว้ ยและเขาสะพานหนิ ทางทศิ เหนอื
เขา้ สมู่ มุ ทศิ ตะวนั ตกเฉยี งเหนอื และทศิ ตะวนั ตกเฉยี งใตข้ องชมุ ชน จากระดบั ความสงู ของแหลง่ ตน้ นำ้�
ทมี่ ีความชนั ค่อนขา้ งมาก ท�ำใหน้ ำ้� ที่ไหลลงมามีความรุนแรง จึงตอ้ งมีการสรา้ งคันดนิ เพือ่ ชะลอ
ความเรว็ ของน�ำ้ ในบริเวณทิศตะวนั ตกของวดั ศรชี ุม
ในขณะเดียวกันคูน้�ำที่ล้อมรอบชุมชนก็สามารถป้องกันน�้ำท่ีไหลล้นมาจากคันดิน
เขา้ ทว่ มเมอื งไดอ้ กี ชน้ั หนงึ่ กอ่ นระบายลงคลองซอยไปสลู่ ำ� นำ�้ แมร่ ำ� พนั พนื้ ทบี่ รเิ วณคลองซอยเหลา่ น้ี
ใชเ้ ปน็ แหล่งทำ� มาคา้ ขายและสัญจรได้

ที่มา : ยอ่ ความจาก สุจติ ต์ วงษเ์ ทศ : รฐั สโุ ขทัย จัดการควบคมุ นำ�้ ปา่ กักเกบ็ ไวใ้ ชใ้ นเมอื ง
สบื ค้นจาก http://www.matichon.co.th/news/๒๖๙๗๘๗ สบื ค้นเม่อื วันที่ ๒๙ มนี าคม ๒๕๖๓ 

66 แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ที่เสริมสรา้ งทักษะการคิดวิเคราะห์ :
ประวัตศิ าสตรช์ าตไิ ทย

หมายเลข จ

คลองเสาหอ คเู มอื ง

นอกก�ำแพงเมืองสุโขทัยออกไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ประมาณไม่ถึง ๒ กิโลเมตร
มีซอกเขาแห่งหน่ึง อยู่ระหว่างเขาพระบาทใหญ่และเขาก่ิวอ้ายม้า ในซอกน้ีมีล�ำธารน�้ำพุ
นำ�้ ผดุ นำ้� โผลจ่ ากนำ�้ เขานำ�้ โคก เรยี กชอ่ื “โซกพระรว่ ง” ไหลออกมาแลว้ กลายเปน็ ลำ� หว้ ยธรรมชาติ
ท่ชี าวบา้ นเรยี กคลองเสาหอ
น�ำ้ ในคลองเสาหอจะไหลลงท่รี าบ จนกระทง่ั เขา้ คูเมืองสุโขทยั ทางดา้ นทศิ ใต้ แล้วไหล
ผา่ นคเู มอื งดา้ นทศิ ใตไ้ ปเขา้ คเู มอื งดา้ นทศิ ตะวนั ออก ตอ่ จากนนั้ จงึ ไหลออกจากคเู มอื งไปลงลำ� นำ้�
แม่ร�ำพัน (ทไี่ หลมาจากทศิ เหนอื ) ในท่สี ดุ กไ็ หลรวมกันไปลงลำ� น�้ำยมทั้งหมด

แนวการจัดกิจกรรม Active Learning ทีเ่ สริมสรา้ งทักษะการคิดวเิ คราะห์ : 67
ประวัตศิ าสตร์ชาติไทย

ตวั อยา่ ง PowerPoint ประกอบการท�ำกจิ กรรม

68 แนวการจัดกิจกรรม Active Learning ทีเ่ สรมิ สร้างทักษะการคดิ วเิ คราะห์ :
ประวตั ิศาสตร์ชาติไทย

แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ที่เสรมิ สรา้ งทกั ษะการคดิ วเิ คราะห์ : 69
ประวัติศาสตรช์ าตไิ ทย

70 แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่ีเสริมสรา้ งทกั ษะการคิดวเิ คราะห์ :
ประวัติศาสตร์ชาติไทย

แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ที่เสรมิ สรา้ งทกั ษะการคดิ วเิ คราะห์ : 71
ประวัติศาสตรช์ าตไิ ทย

72 แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่ีเสริมสรา้ งทกั ษะการคิดวเิ คราะห์ :
ประวัติศาสตร์ชาติไทย

แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ที่เสรมิ สรา้ งทกั ษะการคดิ วเิ คราะห์ : 73
ประวัติศาสตรช์ าตไิ ทย

74 แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่ีเสริมสรา้ งทกั ษะการคิดวเิ คราะห์ :
ประวัติศาสตร์ชาติไทย

แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ที่เสรมิ สรา้ งทกั ษะการคดิ วเิ คราะห์ : 75
ประวัติศาสตรช์ าตไิ ทย

76 แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่ีเสริมสรา้ งทกั ษะการคิดวเิ คราะห์ :
ประวัติศาสตร์ชาติไทย

แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ที่เสรมิ สรา้ งทกั ษะการคดิ วเิ คราะห์ : 77
ประวัติศาสตรช์ าตไิ ทย

78 แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่ีเสริมสรา้ งทกั ษะการคิดวเิ คราะห์ :
ประวัติศาสตร์ชาติไทย

ภู ิมประเทศของ ัจงห ัวด ุสโขทัย เ ็ปน ่ทีราบ ูสง ีมภูเขาเ ็ปนพืดยาวมาทางตะ ัวนตก

แนวการจดั กิจกรรม Active Learning ที่เสรมิ สรา้ งทกั ษะการคดิ วเิ คราะห์ : 79
ประวัติศาสตรช์ าตไิ ทย

แผนที่แสดงการจัดการชลประทานเมือง ุสโข ัทย

80 แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่ีเสริมสรา้ งทกั ษะการคิดวเิ คราะห์ :
ประวัติศาสตร์ชาติไทย

กจิ กรรม Active Learning การเรยี นรู้ประวัติศาสตรช์ าตไิ ทย

ชดุ กิจกรรม
กษตั ริย์อยธุ ยามหี น้าท่ี



กจิ กรรม Active Learning การเรียนรปู้ ระวัตศิ าสตร์ชาตไิ ทย
ชุดกจิ กรรม กษตั ริย์อยธุ ยามหี น้าที่

กิจกรรมการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สมัยอยุธยา ชุดกิจกรรม กษัตริย์อยุธยามีหน้าท่ี
เปน็ กจิ กรรมทเ่ี นน้ ใหผ้ รู้ ว่ มกจิ กรรมไดร้ จู้ กั หลกั ฐานทเ่ี กยี่ วกบั สถาบนั พระมหากษตั รยิ ส์ มยั อยธุ ยา
โดยเฉพาะเร่ืองบทบาท พระราชภาระ ผ่านการศึกษาหลักฐานประวัติศาสตร์ชั้นต้นที่บันทึก
เร่ืองราวไวโ้ ดยละเอียด
ลักษณะการจัดกิจกรรมเร่ือง กษัตริย์อยุธยามีหน้าที่ เป็นเสมือนการตั้งค�ำถามให้กับ
ผรู้ ว่ มกจิ กรรมถงึ เรอื่ งทผี่ รู้ ว่ มกจิ กรรมมพี นื้ ความรมู้ ากอ่ นเกยี่ วกบั ประวตั ศิ าสตรอ์ ยธุ ยา ทงั้ น้ี เพราะ
ในเนื้อหาประวัติศาสตร์อยุธยาน้ันมีเรื่องราวค่อนข้างมาก ทั้งประวัติบุคคลส�ำคัญ เหตุการณ์
ทางประวตั ศิ าสตร์ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งประเทศ ระบบเศรษฐกจิ การคา้ การสงคราม ฯลฯ ซงึ่ หาก
ผู้ร่วมกิจกรรมสามารถเลอื กศึกษาและเช่ือมโยงเนอ้ื หาข้อมูลต่าง ๆ ได้ กจ็ ะเข้าใจและเห็นภาพ
ของประวัติศาสตรอ์ ยุธยาผ่านหลกั ฐานทีห่ ลากหลาย
อ�ำนาจหน้าที่และพระราชภาระของพระมหากษัตริย์อยุธยาเป็นแนวคิดที่สะท้อน
การปกครองของอยุธยาท่ีมีลักษณะของสังคมขยาย มีผู้คนในขอบขัณฑสีมาเพ่ิมมากขึ้น มีคน
ทเี่ ดนิ ทางเขา้ ออกในอาณาจกั รตลอดเวลา พระมหากษตั รยิ อ์ ยธุ ยามอี ำ� นาจและหนา้ ทตี่ ามทบี่ ญั ญตั ไิ ว้
ในกฎหมายพระอยั การตา่ ง ๆ และในพระราชานกุ จิ ซง่ึ เปน็ สงิ่ ทกี่ ำ� หนดหนา้ ทข่ี องพระเจา้ แผน่ ดนิ
ส่ิงท่ีผู้ร่วมกิจกรรมจะได้เรียนรู้เพิ่มเติม คือ การรู้จักหลักฐานต่างประเทศท่ีกล่าวถึง
อ�ำนาจหน้าท่ีของกษัตริย์กับประชาชน และหลักฐานที่ชี้ให้เห็นว่าพระเจ้าแผ่นดินอยุธยาไม่ได้
ทรงพระราชอำ� นาจอยา่ งสูงสดุ หรือเต็มที่ เพราะมีการทกั ทว้ งพระราชอำ� นาจได้

แนวการจัดกจิ กรรม Active Learning ที่เสรมิ สรา้ งทักษะการคดิ วิเคราะห์ : 83
ประวัติศาสตรช์ าตไิ ทย

การเรียนรู้กิจกรรมกษัตริย์อยุธยามีหน้าที่ ผู้น�ำกิจกรรมจะใช้วิธีการจัดกิจกรรมกลุ่ม
เรม่ิ ตน้ จากการใหผ้ รู้ ว่ มกจิ กรรมไดแ้ สดงความคดิ ของตนโดยเขยี นสงิ่ ทเี่ คยรบั รลู้ งในกระดาษ และ
แลกเปลี่ยนความคิดนนั้ ๆ ของตนกบั สมาชกิ ในกลุ่ม เม่ือเสร็จกระบวนการนแ้ี ลว้ ผู้น�ำกจิ กรรม
จงึ จะใหห้ ลกั ฐานทางประวตั ิศาสตรช์ ้นิ ต่าง ๆ แก่ผ้รู ว่ มกจิ กรรมได้อา่ น ประเมินค่าและวิเคราะห์
ข้อมูลเฉพาะเรื่อง แล้วจึงร่วมกันสรุปข้อมูลที่ได้จากการท�ำกิจกรรม ผู้น�ำกิจกรรมอาจ
แสดงภาพพระมหากษัตริย์ตา่ ง ๆ รวมทั้งส่ิงทีใ่ ช้ประกอบในพระราชพิธีที่แสดงพระราชอ�ำนาจ
เชน่ เครอ่ื งเบญจราชกกธุ ภัณฑ์ เพอ่ื ใหผ้ ู้ร่วมกจิ กรรมได้เหน็ วา่ การแสดงพระราชอ�ำนาจและหน้าท่ี
ของพระมหากษตั รยิ น์ น้ั มไิ ดแ้ สดงออกผา่ นเอกสารลายลกั ษณอ์ กั ษรเทา่ นนั้ แตอ่ าจแสดงไดผ้ า่ น
เคร่ืองราชปู โภคด้วย
 

84 แนวการจัดกจิ กรรม Active Learning ท่ีเสริมสร้างทกั ษะการคิดวิเคราะห์ :
ประวตั ศิ าสตรช์ าตไิ ทย

แผนการจัดกจิ กรรม
ชุดกจิ กรรม กษตั ริย์อยุธยามหี นา้ ท่ี
มาตรฐานการเรียนรู้
ส ๔.๑ เข้าใจความหมาย ความส�ำคัญของเวลาและยุคสมัยทางประวัติศาสตร์
สามารถใช้วิธีการทางประวตั ิศาสตร์มาวิเคราะห์เหตกุ ารณต์ ่าง ๆ อย่างเปน็ ระบบ
ส ๔.๓ เข้าใจความเป็นมาของชาติไทย วัฒนธรรม ภูมิปัญญาไทย มีความรัก
ความภูมิใจ และธ�ำรงความเปน็ ไทย
ตวั ชวี้ ัด
ส ๔.๑ ป.๕/๒ รวบรวมข้อมูลจากแหล่งต่าง ๆ เพ่ือตอบค�ำถามทางประวัติศาสตร์
อยา่ งมีเหตุผล
ส ๔.๓ ป.๕/๒ บอกประวัติและผลงานของบุคคลส�ำคัญสมัยอยุธยาและธนบุรี
ที่นา่ ภาคภูมิใจ
จุดประสงค์การเรยี นรู้
๑. บอกสถานภาพของพระมหากษตั รยิ ไ์ ทย
๒. วิเคราะห์อ�ำนาจและหน้าท่ีของพระมหากษัตริย์ไทยในสมัยอยุธยาโดยใช้วิธีการ
ทางประวัติศาสตร์
ทักษะ/กระบวนการ
การเขยี นสรุปความ
การคดิ วเิ คราะห์
การสังเคราะห์ขอ้ มลู
คณุ ลักษณะอันพึงประสงค์
รกั ชาติ ศาสน์ กษตั ริย์
ใฝเ่ รยี นรู้
รบั ผิดชอบ

แนวการจดั กจิ กรรม Active Learning ท่เี สรมิ สร้างทักษะการคดิ วเิ คราะห์ : 85
ประวตั ิศาสตร์ชาติไทย

สมรรถนะส�ำคัญของผ้เู รยี น
ความสามารถในการสื่อสาร
ความสามารถในการคดิ
ความสามารถในการแกป้ ญั หา
หลกั ฐานการเรียนรู้
ชิ้นงาน
- บัตรค�ำ อำ� นาจและหน้าที่
- ผลงานกลุ่ม การสงั เคราะห์ขอ้ มูลของกล่มุ
(กระดาษฟลิปชารท์ สรปุ /แสดงความคิดเห็น)
ภาระงาน
- การสบื ค้นข้อมลู
- การอภิปราย
- การน�ำเสนอ
สือ่ วัสดุอปุ กรณ์
๑. รูปภาพเกี่ยวกบั สถาบนั พระมหากษัตริย์ เชน่ รปู ภาพพระราชพธิ บี รมราชาภิเษก
เฉลิมพระราชมณเฑียรและเคร่ืองราชูปโภค เครื่องเบญจราชกกุธภัณฑ์ รูปภาพพระนารายณ์
มหาราชทรงรับทูตต่างชาตแิ ละเสดจ็ ออกใหร้ าษฎรเข้าเฝา้
๒. เอกสารความรู้
หมายเลข ก บนั ทึกของโยส เซาเตน
หมายเลข ข พระนามและสรอ้ ยพระนามพระมหากษตั รยิ ์อยุธยา
หมายเลข ค พระราชพิธีบรมราชาภิเษกเฉลิมพระราชมณเฑยี ร

86 แนวการจัดกิจกรรม Active Learning ที่เสรมิ สร้างทักษะการคิดวิเคราะห์ :
ประวัตศิ าสตรช์ าติไทย

๓. เอกสารหลกั ฐานทางประวตั ิศาสตร์
หมายเลข ๑ พระธรรมศาสตร์ การออกกฎหมาย
หมายเลข ๒ กฎมณเฑยี รบาล บทที่ ๑๑๓
หมายเลข ๓ กฎมณเฑียรบาล บทที่ ๑๐๖ พระราชอำ� นาจในการตดั สนิ คดีความ
หมายเลข ๔ พระราชานกุ ิจ
หมายเลข ๕ พระราชพงศาวดารในรชั กาลสมเดจ็ พระบรมราชาธิราชท่ี ๓
(พระเจา้ อยหู่ ัวบรมโกศ)
๔. แบบวิเคราะห์ขอ้ มลู รายบุคคล
๕. กระดาษเอ ๔ ขนาด ๑/๔ หนา้ สีฟ้าและสชี มพู
๖. กระดาษฟลิปชาร์ท
๗. ปากกาเคมี
๘. กระดาษกาว

แนวการจัดกจิ กรรม Active Learning ท่เี สรมิ สรา้ งทกั ษะการคดิ วิเคราะห์ : 87
ประวัตศิ าสตร์ชาตไิ ทย