इ.५वी - प.अभ्यास भाग-१ bmtodkari

{ejUIm˶mMm ‘§Owar H«$‘m§H$ :
àm{eg§/2014-15/h/^mfm/‘§Owar/S>-505/727 {XZm§H$ 23.2.2015

n[aga Aä¶mg
(^mJ 1)
B¶ËVm nmMdr

‘hmamîQ´> amÁ¶ nmR>çnwñVH$ {Z{‘©Vr d Aä¶mgH«$‘ g§emoYZ ‘§S>i, nwUo-411004.

आपल्या स्मारफट् ोनवरील DIKSHA APP द‌्वारे पाठ्यपसु ्तकाच्या पहिल्या
पृष्ठावरील Q. R. Code द‌्वारे डिजिटल पाठ्यपसु ्तक व प्रत्यके पाठामध्ये
असलेल्या Q. R. Code दव्‌ ारे त्या पाठासबं धं ित अध्ययन अध्यापनासाठी
उपयकु ्त दृकश्राव्य साहित्य उपलब्ध होईल.







àñVmdZm

"~mbH$m§Mm ‘mo’$V d g³VrÀ¶m {ejUmMm A{YH$ma A{Y{Z¶‘-2009', "amîQ´>r¶ Aä¶mgH«$‘ AmamIS>m-2005' Am{U
"‘hmamîQ´> amÁ¶ Aä¶mgH«$‘ AmamIS>m 2010', Zwgma amÁ¶mMm "àmW{‘H$ {ejU Aä¶mgH«$‘- 2012' V¶ma H$aʶmV Ambm.
¶m emgZ‘mݶ Aä¶mgH«$‘mda AmYm[aV nmR>çnwñVH$m§Mr ZdrZ ‘mbm 2013-2014 ¶m embo¶ dfm©nmgyZ nmR>çnwñVH$
‘§S>i àH$m{eV H$aV Amho. ¶m ‘mboVrb n[aga Aä¶mg ^mJ-1 B¶ËVm nmMdrMo ho nmR>çnwñVH$ Amnë¶m hmVr XoVmZm
Amåhm§bm {deof AmZ§X dmQ>Vmo Amho.

gd© Aܶ¶Z-AܶmnZ à{H«$¶m ~mbH|${ÐV Agmdr, H¥${VàYmZVm d kmZaMZmdmXmda ^a {Xbm Omdm, àmW{‘H$
{ejUmÀ¶m AIoarg {dXçm϶m©Zo {H$‘mZ j‘Vm Am{U OrdZH$m¡eë¶o àmßV H$amdrV Am{U {ejUmMr à{H«$¶m a§OH$ Am{U
AmZ§XXm¶r ìhmdr, hm Ñ{îQ>H$moZ g‘moa R>odyZ ¶m nmR>çnwñVH$mMr aMZm H$aʶmV Ambr Amho.

¶m nmR>çnwñVH$mV Ame¶mbm AZwê$n AZoH$ a§JrV {MÌo d ZH$meo {Xbo AmhoV. ¶m nmR>çnwñVH$mV "gm§Jm nmhÿ',
"H$ê$Z nhm', "Oam S>moHo$ Mmbdm', "dmMm d {dMma H$am', Aem erf©H$m§Imbr H¥$Vrhr {Xë¶m AmhoV. ˶m‘wio {dXçm϶mªZm
nmR>çm§emVrb g§~moY d g§H$ënZm§Mo AmH$bZ d ˶m§Mo ÑT>rH$aU hmoʶmg ‘XV hmoB©b. VgoM ho nmR>çnwñVH$ ˶m§À¶m n[agamMo
{ZarjU H$aʶmg CXçw³V H$am¶bm bmdUmao Amho. H$mbmZwê$n Am{U Ame¶gwg§JV Aer OrdZ‘yë¶ohr {dXçm϶mªda
ghOnUo q~~dʶmMm à¶ËZ OmUrdnyd©H$ Ho$bm Amho.

nmR>çm§emVrb g§~moYm§Mr COiUr ìhmdr, ñd¶§Aܶ¶Zmbm àoaUm {‘imdr åhUyZ ñdmܶm¶m§V {d{dYVm AmUbr Amho.
{ejH$m§Zm {dXçm϶mªMo gmV˶nyU© gdªH$f ‘y붑mnZ H$aVm ¶oB©b Aem àH$mao nwñVH$mÀ¶m ‘m§S>UrV {dMma Ho$bm Amho.

¶m nmR>çnwñVH$mVyZ {dXçm϶mªZm ˶m§À¶m Z¡g{J©H$, gm‘m{OH$ Am{U gm§ñH¥${VH$ n[agamMr AmoiI hmoUma Amho. ˶m§Mm
n[agamH$S>o ~KʶmMm Ñ{îQ>H$moZ {Zam‘¶ ìhmdm, ˶m§À¶mV g‘ñ¶m§Mo {ZamH$aU H$aʶmMr Am{U Cn¶moOZmË‘H$ H$m¡eë¶o
{dH${gV ìhmdrV Agm à¶ËZ Amho.

¶m nmR>çnwñVH$mMr ^mfm d¶moJQ>mbm AZwê$n Amho. {dkmZ, ^yJmob d ZmJ[aH$emñÌ Ago {df¶m§Mo H$ßno Z nmS>Vm gd©
{df¶m§Mr ‘m§S>Ur Am§Va{dXçmemIr¶ ÑîQ>rZo H$aʶmV Ambr Amho. ˶m‘wio EImXçm àíZmMo d {df¶mMo AZoH$ Am¶m‘ EH$mM
doir {eH$ʶmMr ÑîQ>r {dH${gV hmoUma Amho. ‘hmamîQ´>mVrb gd© {dXçm϶mªMo AZw^d{díd ñ‘aUmV R>odyZ ho nmR>çnwñVH$
nmR>çnwñVH$ ‘§S>imZo V¶ma Ho$bo Amho.

ho nmR>çnwñVH$ OmñVrV OmñV {ZXm}f d XO}Xma ìhmdo, ¶m ÑîQ>rZo ‘hmamîQ´>mÀ¶m gd© ^mJm§Vrb {ZdS>H$ {ejH$, VgoM
H$mhr {ejUVÁk, {df¶VÁk d Aä¶mgH«$‘ g{‘Vr gXñ¶ ¶m§À¶mH$Sy>Z ¶m nwñVH$mMo g‘rjU H$ê$Z KoʶmV Ambo Amho.
Amboë¶m gd© gyMZm d A{^àm¶ ¶m§Mm {df¶ g{‘˶m§Zr ¶mo½¶ Vmo {dMma H$ê$Z ¶m nwñVH$mbm A§{V‘ ñdê$n {Xbo Amho.

‘§S>imÀ¶m emñÌ, ^yJmob d ZmJ[aH$emñÌ ¶m g{‘˶m§Vrb gXñ¶, H$m¶©JQ> gXñ¶, JwUdËVm narjH$ d {MÌH$ma ¶m§À¶m
AmñWmnyd©H$ n[al‘m§VyZ ho nmR>çnwñVH$ V¶ma Pmbo Amho. ‘§S>i ¶m gdmªMo ‘Z…nyd©H$ Am^mar Amho.

{dXçmWu, {ejH$ d nmbH$ ¶m nwñVH$mMo ñdmJV H$aVrb Aer Amem Amho.

(M§.am.~moaH$a)
g§MmbH$

‘hmamîQ´> amÁ¶ nmR>çnwñVH$ {Z{‘©Vr d
nwUo :
{XZm§H$ : 5 ‘mM© 2015 Aä¶mgH«$‘ g§emoYZ ‘§S>i, nwUo.

emñÌ {df¶ H$m¶J© Q> gXñ¶ : • lr‘Vr gMw Vo m ’$S>H$o • lr. {d. km. bmio • lr‘Vr gܧ ¶m bhao • lr. eb¡ eo JY§ o
• lr. A^¶ ¶mdbH$a • S>m.° amOm^mD$ T>no o • S>m.° e‘rZ nS>iH$a • lr. {dZmXo Q>~| o • S>m.° O¶qgJamd Xeo ‘Iw
• S>m.° b{bV jragmJa • S>m.° O¶lr am‘Xmg • S>m.° ‘mZgr amOmܶj • lr. gXm{ed qeXo • lr. ~m~m gVw ma • lr. AaqdX Jßw Vm.

^Jy mbo {df¶ H$m¶J© Q> gXñ¶ : • lr. ^mBX© mg gm‘o de§ r • lr. {dH$mg PmS>o • lr. {Q>H$mam‘ gJ§ m« ‘o • lr. JOmZZ g¶y d© e§ r
• lr. nX‘² mH$a àëhmXamd H$w bH$Uu • lr. g‘ZqgJ {^b • lr. {demb AmY§ iH$a • lr‘Vr a’$V gæ¡ ¶X • lr. JOmZZ ‘mZH$a
• lr. {dbmg Om‘YS>o • lr. Jma¡ reH§ $a Im~o ao • lr. nS§w >{bH$ ZbmdS>o • lr. àH$me qeXo • lr. gZw rb ‘mao o • lr‘Vr AnUm© ’$S>H$o
• S>m.° lrH$¥ îU Jm¶H$dmS> • lr. A{^{OV XmSo > • S>m.° {dO¶ ^JV • lr‘Vr aO§ Zm qeXo • S>m.° pñ‘Vm JmY§ r

ZmJ[aH$emñÌ {df¶ H$m¶J© Q> gXñ¶ : • àm. gmYZm H$w bH$Uu • S>m.° MÌ¡ m aSo >H$a • S>m.° lrH$mV§ namO§ no • S>m.° ~mi H$m~§ io
• àm. ’$H$ê$XX² rZ ~Ýo Zay • àm. ZmJeo H$X‘ • lr. ‘YHw $a ZaS>o • lr. {dO¶MЧ WËVo

इयत्ता पाचवी : परिसर अभ्यास-भाग-१

अध्ययनात सुचवलेली शकै ्षणिक प्रक्रिया अध्ययन निष्पत्ती

अध्ययनार्थ्यसंा जोडीन/े गटामध्ये/ वयै क्तिकरित्या अध्ययनाच्या सधं ी दणे े व अध्ययनार्थी
त्यास पढु ील गोष्टींसाठी प्रवतृ ्त करण.े
05.95A.01 प्राण्यांमधील असाधारण क्षमता (दृष्टी, गधं , ऐकणे,
• अध्ययनार्थ्यास जोडीने / गटामध्ये / वयै क्तिकरीत्या अध्ययनाच्या सधं ी दणे े निद्रा, आवाज इत्यादी) व त्यांचे प्रकाश, आवाज व
व त्यास पढु ील गोष्टींसाठी प्रवतृ ्त करण.े अन्न यांना प्रतिसाद स्पष्ट करतात.

• प्राण्यांमधील असाधारण अशा दृष्टिक्षमता, वास घणे ्याची क्षमता, निद्रा 05.95A.02 आपल्या दनै ंदिन जीवनातील तंत्रज्ञानाचा वापर व
त्याचप्रमाणे प्रकाश, उष्णता, ध्वनी यानं ा त्यांचा प्रतिसाद इत्यादी बाबींचे मलू भतू गरजा भागवण्याची (पाणी, अन्न, इत्यादी)
निरीक्षण करणे व शोध घणे .े प्रक्रिया स्पष्ट करतात. दैनदं िन जीवनातील विविध
संस्थांची भमू िका व कार्ेय स्पष्ट करतात. (बकँ ,
• लगतच्या परिसरातील पाण्याचे स्रोत, फळ,े धान्,ये पाणी आपल्या घरी कसे पचं ायत, सहकारी संस्था, पोलीस स्टेशन, इत्यादी)
पोचतात, त्यांच्यावरील विविध प्रक्रिया/ततं ्ेर ज्यांचा वापर करून धान्याचे पीठ
व पिठापासनू चपाती कशी बनते किवं ा जलशदु ्धीकरणाची प्रक्रिया इत्यादी 05.95A.03 प्राणी, वनस्पती व मानव यांच्यातील परस्परावलंबित्वाचे
बाबींचा शोध घणे .े वर्णन करतात. (उदा. प्राण्यांवर आधारित चरितार्थ
असणारे समाज, बीजसकं ्रमण इत्यादी)
• विविध ठिकाणानं ा भटे देऊन संकलित कले ले ्या माहिती विषयी सहाध्यायी,
शिक्षक व ज्येष्ठांबरोबर चर्चा करणे व अनुभव कथन करण.े 05.95A.04 भूप्रदेश, हवामान, ससं ाधने (अन्न, पाणी, निवारा,
उदरनिर्वाह) व सासं ्कृतिक जीवन (उदा. अतिदूर/दरु ्गम
• एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जाण्यासाठी मार्गदर्शक मार्ग तयार करण.े प्रदेशातील, थंड प्रदेश/उष्ण वाळवंटातील लोकाचं े
• तीक्ष्ण ज्ञानदंे ्रिये असणारे प्राणी (श्रवण, दृष्टी व वास घणे ्याची क्षमता) जीवन) यांमधील दुवे विशद करतात.

विविध भौगोलिक भूभाग उदा., मदै ानी भूभाग, डोंगरी भभू ाग, वाळवंट 05.95A.05 वस्तूंच,े साहित्य, त्याचप्रमाणे आकार, चव, रंग,
या ठिकाणाचं े जैववैविध्य, लोकाचं े जीवन अशा बाबींविषयी चित्रे/ पाेत, आवाज, गुणवशै िष्ट्ेय असे घटक/गुणधर्म
ज्येष्ठ/पुस्तक/े वृत्तपत्रे /नियतकालिके /वबे , संसाधने /वस्तुसंग्रहालये समजण्यासाठीच्या कतृ ींचे गट तयार करतात.
इत्यादीमधनू माहिती मिळविण.े
• विविध प्रदेशांतील, वेगवेगळ्या कालखंडातील अन्न, निवारा, 05.95A.06 निरीक्षण,े अनभु व, माहिती यांची सुनियोजित पद्धतीने
पाण्याची उपलब्धता, उदरनिर्वाहाची साधन,े चालीरीती, परंपरा, तंत्रे नोंद करतात. (उदा. तक्ते/आरेखन/स्तंभालेख/पाय
अशी समाजजीवनाच्या विविध बाबींची माहिती मिळवण्यासाठी चित्,ेर चार)्ट व कृती वा घटनेतील आकतृ िबधं ांचे भाकीत
वस्तुसंग्रहालयास भटे , ज्येष्ठांबरोबर चर्चा या मार्गंचा ा अवलंब करणे. करतात. (उदा. तरगं णे, बडु णे, मिसळण,े बाष्पीभवन,
• पटे ्रोल पपं , निसर्ग केंद्े,र विज्ञान वाटिका, पाणी प्रक्रिया कदंे ्,ेर बँक, आरोग्य कदंे ्र, बीजाकं ुरण, खराब होणे) व यावरून कारण व परिणाम
वन्यजीव अभयारण्े,य सहकारी कंेद्ेर, ऐतिहासिक इमारती, वस्तुसंग्रहालये इ. यांतील परस्परसंबधं स्थापित करतात.
ठिकाणानं ा भटे ी दणे े, तसचे शक्य झाल्यास दूरच्या ववै िध्यपूर्ण भूप्रदशे ानं ा
भटे देऊन तेथील जीवनशलै ी व उदरनिर्वाह पद्धतीचे निरीक्षण करून तिथे
राहणाऱ्या लोकांशी सवं ाद साधणे व वगे वेगळ्या प्रकारे अनुभव कथन करणे.
• पाण्याचे बाष्पीभवन, सघं नन, पाण्यात विविध परिस्थितींत विविध पदार्थ
कसे विरघळतात, अन्न खराब कसे होते, बीजांकरु ण कसे होते, मूळ व कोंब
कुठल्या दिशसे वाढतात अशा विविध घटनाचं े निरीक्षण व अनभु व कथन
करणे व त्यांचा शोध घणे ्यासाठी सोपे प्रयोग/कतृ ींचे करण.े

• विविध वस्तू/बिया/पाणी/टाकाऊ पदार्थ इत्यादींचे गणु धर्म / 05.95A.07 चिन्हे, दिशा, विविध वस्तू/एखाद्या भागातील ठळक
गणु वशै िष्ट्ये तपासण्यासाठी सोपे प्रयोग/कतृ ी करण.े ठिकाण/भटे दिलले ी जागा याचं े नकाशातील स्थान
ओळखतात आणि एखाद्या स्थानाच्या सदं र्भात दिशा
• आजबू ाजचू ्या परिसराचे निरीक्षण करून शोध घणे े व बियाचं े एका ठिकाणाहून ओळखतात.
दसु ऱ्या ठिकाणी कसे वहन होत,े जगं लासारख्या ठिकाणी जिथे कोणी मदु ्दाम
झाडे लावत नाही, तिथहे ी झाडे कशी वाढतात, त्यांना पाणी कोण घालत,े ती 05.95A.08 विविध स्थानिक/टाकाऊ वस्तूंच्या मदतीने भित्तिपत्रके,
झाडे कोणाच्या मालकीची असतात, अशा विविध बाबींविषयी चिकित्सक आरेखन,े प्रतिरूप,े मांडण्या, स्थानिक खाद्यपदार्थ,
विचार करण.े चित्,ेर नकाशे (नजिकचा परिसर/भटे दिलेली ठिकाणे)
तयार करतात तसेच कविता, घोषवाक्ये/प्रवासवर्णने
• रात्रनिवारे, छावणीत राहणारे लोक, वृदधाश्रम यानं ा भेटी देण,े वृद्ध/दिव्यांग लिहितात.
व्यक्तींशी सवं ाद साधणे तसचे जे आपली उदरनिर्वाहाची साधने बदलतात
त्यांच्याशी संवाद साधून त्या लोकांचे मूळस्थान कोणत,े जिथे त्यांचे परू ्वज 05.95A.09 निरीक्षण केलले ्या/अनुभवलले ्या प्रश्नांवर मतप्रदर्शन
वर्षानुवर्षे राहातात तो प्रदेश त्यांनी का सोडला, लोकांची स्थलांतरे व करतात. चालीरीती/घटनांचा समाजातील मोठ्या
परिसरातील तत्सम प्रíनावं र चर्चा करण.े प्रश्नांशी सबं ंध जोडतात. (उदा. संसाधनाचं ा वापर/
मालकी यातील भदे भाव, स्थलातं र, विस्थापन,
• घरातील/शाळा शेजारी येथील परिस्थिती संबधं ित मलु ाचं ्या बहिष्कृती, बालहक्क)
अनभु वांसंदर्भात पालक, शिक्षक, सहाध्यायी, घर/समाजातील ज्येष्ठ
याचं ्याकडून माहिती घऊे न चिकित्सक विचार, चर्चा व मनन करणे. 05.95A.10 स्वच्छता, आरोग्य, कचरा/आपत्ती/आणीबाणीची
परिस्थिती याचं े व्यवस्थापन आणि संसाधनांचे
• पक्षपात, परू ्वग्रह, साचबे द्धपणा यांविषयी एकमके ांना परस्परविरोधी जतन व रक्षण (भमू ी, इधं न, जंगल,े इत्यादी) यांचे
उदाहरणे दवे नू सहाध्यायी, शिक्षक व ज्येष्ठांशी खुलेपणाने चर्चा करण.े मार्ग सचु वतात आणि मागास व वचं ितांविषयी
सवं दे नशीलता दाखवतात.
• परिसरातील विविध विभाग/संस्था उदा. बँक, पाणी विभाग, रुग्णालय,े
आपत्ती निवारण कदंे ्र, यानं ा भेट देऊन संबंधित व्यक्तींशी संवाद साधणे 05.95A.11 नकाशातील खणु ा व चिन्हे याचं ्यासह नकाशावाचन
व त्यांच्याशी सबं ंधित कागदपत्रांचा अन्वयार्थ लावण.े करतात.

• विविध प्रकारचे भौगोलिक भूभाग व तथे ील जैववैविध्य, समाजाच्या 05.95A.12 नकाशावरून भारताच्या प्राकतृ िक रचनेचे वर्णन
गरजा भागवणाऱ्या विविध संस्था, प्राण्यांचे वर्तन, पाण्याचे दरु ्भिक्ष्य करतात.
याचं ्यावरील विविध माहितीपट पाहण.े तद्नंतर एखाद्या प्रदशे ाची
भौगोलिक गुणवैशिष्ट्ेय व त्यातून निर्माण होणारे व्यवसाय यांच्या 05.95A.13 भारताच्या राजकीय सीमा लक्षात घऊे न भौगोलिक,
अर्थपूर्ण चर्चा व वादविवाद करण.े सामाजिक, सासं ्कृतिक वशै िष्ट्ेय सागं तात.

• साध्या कृती करण,े निरीक्षणाचं ्या नोंदी तक्ता/चित्र/स्तंभालखे / 05.95A.14 वाहतूक व सदं शे वहनाच्या अतिवापरामळु े सजीव व
पायचार्ट/तोंडी/लखे ी इत्यादी स्वरूपात ठेवणे व त्यांचा अन्वयार्थ लावून पर्यावरणातील परिणाम सांगतात.
निष्कर्ष सादर करणे.

• सजीवांच्या (प्राणी व वनस्पती) आस्थेच्या विषयाचं ी चर्चा, जसे-
पथृ ्वीवरील वास्तव्याचे हक्कदार, प्राण्यांचे हक्क, प्राण्यांना नतै िक
वागणकू .

• सर्वचां ्या भल्यासाठी निस्वार्थीपणे काम करणाऱ्या व्यक्तींचे अनभु व व
त्यांच्या प्रेरणा जाणून घणे .े

• वनस्पतींची काळजी घणे े, पक्षी/प्राण्यांना अन्न देणे, वस्तू/ वडीलधारे,
दिव्यांग याचं ी काळजी घणे े, सहानभु व घेणे, नेतृत्वगुण यासं दं र्भात
पढु ाकार घेऊन गटामं ध्ेय एकत्र काम करण्यात सक्रीय सहभाग घेण,े उदा.,
विविध अतं र्गेही/ बाह्य/ स्थानिक/ समकालीन/ उपक्रम, खळे , नृत्य,
ललितकला तसचे प्रकल्प करणे/ भूमिका वठवण.े

• आणीबाणी व आपत्ती यांना तोंड द्यायला तयार राहण्यासाठी अभिरूप
कवायत सराव करण.े

• परिवलन व परिभ्रमण प्रक्रिया समजून घेण.े
• नकाशावरून भरू ूपे ओळखणे व काढण.े उदा., समोच्च रेषा, रगं पद्धती,

उदा. दर्शक आराखडा इत्यादी चिन्हे व खणु ा यांतील फरक जाणणे.
• भारताची प्राकतृ िक रचना समजून घणे े.
• भारतातील विविध भाषा, वस्त्र, सण उत्सव वैशिष्ट्ये इत्यादी माहिती

गोळा करण.े
• काळानरु ूप वाहतकु ीचे व सदं शे वहनाची साधने समजनू घणे .े

AZwH«$‘{UH$m

A.H«$. nmR>mMo Zmd n¥îR> H«$.

1. Amnbr n¥Ïdr-Amnbr gy`©_mbm.......................................................... 1
2. n¥ÏdrMo {\$aUo............................................................................. 6
3. n¥Ïdr Am{U Ordg¥îQ>r................................................................... 11
4. n¶m©daUmMo g§VwbZ...................................................................... 18
5. Hw$Qw>§~mVrb ‘yë¶o ....................................................................... 24
6. {Z¶‘ gdmªgmR>r......................................................................... 28
7. AmnUM gmoS>dy Amnbo àíZ............................................................. 32
8. gmd©O{ZH$ gw{dYm Am{U ‘mPr emim................................................... 35
9. ZH$mem … Amnbm gmo~Vr ............................................................. 39
10. AmoiI ^maVmMr........................................................................ 44
11. Amnbo Ka d n¶m©daU ................................................................. 51
12. gdmªgmR>r AÝZ.......................................................................... 58
13. AÝZ {Q>H$dʶmÀ¶m nX²YVr.............................................................. 64
14. dmhVyH$................................................................................. 68
15. g§XoedhZ d àgma ‘mܶ‘o.............................................................. 73
16. nmUr.................................................................................... 77
17. dñÌ- Amnbr JaO..................................................................... 82
18. n¶m©daU Am{U AmnU.................................................................. 89
19. AÝZKQ>H$............................................................................... 96
20. Amnbo ^md{ZH$ OJ...................................................................103
21. H$m‘m§V ì¶ñV Amnbr Am§Va|{жo.......................................................107
22. dmT> Am{U ì`pŠV_Ëd {dH$mg.........................................................115
23. g§gJ©Oݶ amoJ Am{U amoJà{V~§Y.......................................................121
24. nXmW©, dñVy Am{U D$Om©...............................................................127
25. gm‘m{OH$ Amamo½¶ .....................................................................133

The following foot notes are applicable :-

1. © Government of India, Copyright 2015.

2. The responsibility for the correctness of internal details rests with the publisher.

3. The territorial waters of India extend into sea to a distance of twelve nautical miles measured from the appropriate

base line.

4. The administrative headquarters of Chandigarh, Haryana and Punjab are at Chandigarh.

5. The interstate boundaries amongst Arunachal Pradesh, Assam and Meghalaya shown on this map are as interpreted
from the "North-Eastern Areas (Reorganisation) Act.1971," but have yet to be verified.
6. The external boundaries and coastlines of India agree wih the Record/Master Copy certified by Survey of India.
7. The state boundaries between Uttarakhand & Uttar Pradesh, Bihar & Jharkhand and Chattisgarh
& Madhya Pradesh have not been verified by the Governments concerned.
8. The spellings of names in this map, have been taken from various sources.

1. Amnbr n¥Ïdr-Amnbr gy`©_mbm

_¡XmZmV C^o amhÿZ da nm{hbo AgVm gy`© hm EH$ Vmam Amho. BVa Vmè`m§À`m _mZmZo
Amnë¶mbm AmH$me {XgVo. amÌrÀ¶m {Za^« Vmo Amnë`mnmgyZ Odi Amho, åhUyZ Vmo ‘moR>m d
AmH$memV AZoH$ Mm§XÊ`m {XgVmV. ˶m n¥ÏdrnmgyZ VoOñdr {XgVmo. Ë`mÀ`m àIa àH$mem_wio Amnë`mbm
Iyn Xÿada AmhoV. {Xdgm Mm§XÊ`m {XgV ZmhrV.

H$mhr Mm§XÊ`m _moR>çm d R>iH$ {XgVmV, Va gy¶©
H$mhr Mm§XÊ`m bhmZ d A§YyH$ {XgVmV. AmnU
Mm§XÊ`m§H$S>o Oam {ZaIyZ nm{hë`mg ~è`mMem J«h … Á`m Mm§XÊ`m bwH$bwH$V ZmhrV Ë`m§Zm J«h
Mm§XÊ`m bwH$bwH$VmZm {XgVmV; nU H$mhr Mm§XÊ`m åhUVmV. J«hm§Zm ñdV…Mm àH$me ZgVmo. Ë`m§Zm
bwH$bwH$V ZmhrV. Vmè`m§H$Sy>Z àH$me {_iVmo. J«h> ñdV…^modVr {\$aVm
{\$aVm Vmè`m^modVr {\$aVmV.
AmH$memVrb gd© dñVy§Zm "IJmobr¶ dñVy'
Ago åhUVmV. M§Ð, gy¶© ho VwbZoZo n¥ÏdrÀ¶m Odi gy¶©‘mbm … Amnbr n¥Ïdr hm EH$ J«h Amho.
AmhoV, åhUyZ ˶m§Mm Jmob AmH$ma AmnU ghO gy¶m©nmgyZ {Vbm àH$me {‘iVmo. Vr gy¶m©^modVr
nmhÿ eH$Vmo. ¶m{edm¶ BVa Vmao, J«h hoXoIrb AmnU {’$aVo. ˶mbm n¥ÏdrMo n[a^«‘U åhUVmV.
nmhVmo. `m gd© IJmobr¶ dñVy AmhoV.
n¥Ïdr{edm` gy¶m©^modVr n[a^«‘U H$aUmao
करून पहा. AmUIr gmV J«h AmhoV. ~wY, ewH«$, ‘§Ji, Jwê$,
e{Z, ¶waoZg, ZonÀ¶yZ Aer ˶m§Mr Zmdo AmhoV.
gmYmaU EH$m AmR>dS>çmÀ¶m A§VamZo XmoZ doim
AmH$memMo {ZarjU H$am. ho {ZarjU amÌrÀ`m doir
Imbrb ‘wX²Xçm§À¶m AmYmao H$am.

IJmobr¶ dñVy§Mo a§J.
˶m§Mo AmH$ma.
˶m§À¶m àH$memMr àIaVm/bwH$bwH$Uo.

˶m§À¶m ñWmZmVrb ~Xb.

l XmoÝhr {ZarjUm§À¶m doir M§ÐmÀ`m àH$m{eV
^mJmMo {MÌ H$mT>m Am{U M§ÐmMm àH$m{eV ^mJ amoO
H$gm ~XbVmo ho bjmV ¿¶m.

{ejH$m§gmR>r : AmH$me {ZarjU H$aʶmgmR>r nmbH$m§gh
{dXçm϶mªZm g^modVmbr H$‘r àH$me, ‘moH$ir OmJm d
{Za^« AmH$me Agob Aem {R>H$mUr ~mobdmdo.

Vmao … Á`m Mm§XÊ`m bwH$bwH$VmV Ë`m§Zm Vmao åhUVmV. H¥$[Ì‘ CnJ«hmZo {Q>nbobo n¥ÏdrMo N>m¶m{MÌ
˶m§Mm àH$me H$‘r-OmñV hmoVmZm {XgVmo. Vmao 1

ñd¶§àH$m{eV AgVmV.

gy¶©‘mboVrb à˶oH$ J«h gy¶m©^modVr R>amdrH$ ~Qw>J«h : gy`m©^modVr àX{jUm KmbUmè¶m H$mhr
‘mJm©dê$Z n[a^«‘U H$aVmo. ˶m ‘mJm©bm ˶m ˶m bhmZ AmH$mamÀ`m IJmobr` dñVy AmhoV. Ë`m§Zm
J«hmMr H$jm åhUVmV. gy¶© hm Vmam Am{U ~Qw>J«h åhUVmV. `m_Ü`o àm_w»`mZo ßbwQ>mo gma»`m
gy¶m©^modVr {’$aUmè¶m J«hm§Zm EH${ÌVnUo gy¶©‘mbm IJmobr` dñVyMm g_mdoe hmoVmo. ~Qw>J«h gy`m©^modVr
åhUVmV. gy¶©‘mboV J«hm§~amo~a BVahr H$mhr ñdV§ÌnUo n[a^«‘U H$aVmV. ~Qw>J«hm§Zm ñdV…Mr
IJmobr¶ dñVy§Mm g‘mdoe hmoVmo. H$jm AgVo.

gy¶©‘mboVrb BVa IJmobr¶ dñVy bKwJ«h : ‘§Ji d Jwê$ ¶m J«hm§À¶m Xaå¶mZ
CnJ«h … H$mhr IJmobr¶ dñVy> J«hm§^modVr Ag§»¶ bhmZ bhmZ IJmobr¶ dñVy§Mm EH$ nQ²>Q>m
Amho. ¶m nQ²>Q>çmVrb IJmobr¶ dñVy§Zm> bKwJ«h
n[a^«‘U H$aVmV, ˶m§Zm CnJ«h åhUVmV. CnJ«hm§Zmhr åhUVmV. bKwJ«h XoIrb gy¶m©^modVr ñdV§ÌnUo
gy¶m©nmgyZM àH$me {_iVmo. amÌr AmH$memV n[a^«‘U H$aVmV.
Amnë`mbm M§Ð {XgVmo. Vmo ñdV…^modVr {\$aVm
{\$aVm n¥Ïdr^modVrhr {\$aVmo, åhUyZ Ë`mbm n¥ÏdrMm gy¶m©À¶m VwbZoV gy¶©‘mboVrb BVa IJmobr¶
CnJ«h åhUVmV. dñVy> AmH$mamZo IynM bhmZ AmhoV. M§Ð n¥ÏdrÀ¶m
gJiçm§V Odi Amho, åhUyZ Vmo gy¶m©nojm AmH$mamZo
gy¶©‘mboV ~hþVoH$ J«hm§Zm CnJ«h AmhoV. J«h Iyn bhmZ AgyZgwX²Ym Amnë¶mbm ‘moR>m {XgVmo.
Amnmnë`m CnJ«hm§gh gy¶m©^modVr n[a^«‘U H$aVmV.
Imbr Amnë¶m gy¶©‘mboMr AmH¥$Vr {Xbr
nm¡{U©‘oÀ¶m {Xder {XgUmao Amho. ˶mV ‘ܶ^mJr gy¶© Am{U ˶m^modVr n[a^«‘U
M§ÐmMo ñdê$n H$aUmè¶m IJmobr¶ dñVy> d ˶m§À¶m H$jm XmIdë¶m
AmhoV. gy`©_mboV J«h, CnJ«h, bKwJ«h, ~Qw>J«h ¶m§Mm
g‘mdoe hmoVmo.

e{Z ¶waoZg ZonÀ¶yZ ßbwQ>mo

(~Qw>J«h)

Jwê$

‘§Ji gy¶©
n¥Ïdr

M§Ð ewH«$

~wY$

bKwJ«h

gy¶©‘mboMr AmH¥$Vr - gy`©_mboÀ`m AmH¥$VrV Ho$di n¥ÏdrMm CnJ«h XmIdbm Amho. `mMr Zm|X ¿`m.
2

gm§Jm nmhÿ ! ‘mhrV Amho H$m Vwåhm§bm ?

gy¶©‘mboÀ¶m {MÌmMo {ZarjU H$am d nwT>rb ^maVr¶ AdH$me ‘mohr‘
àíZm§Mr CËVao Xçm.
M§Ð¶mZ
(1) gy¶m©À¶m gdmªV OdiMm J«h H$moUVm?
"^maVr¶ AdH$me g§emoYZ g§ñWm' (I.S.R.O.:
(2) n¥Ïdr gy¶m©nmgyZ {H$Vì¶m ñWmZmda Amho? Indian Space Research Organization) _m\©$V
M§Ðmda 22 Am°³Q>mo~a 2008 amoOr ¶mZ gmoS>bo hmoVo.
(3) n¥Ïdr d ~wY ¶m§À¶m Xaå¶mZMm J«h H$moUVm? "M§Ð¶mZ-1' ¶m ZmdmZo hr ‘mohr‘ AmoiIbr OmVo.

(4) ‘§Ji J«hmÀ¶m H$joÀ¶m ~mhoa AgUmè¶m "‘§Jb¶mZ' hm ^maVmMm AmUIr EH$ ‘hËËdmMm
CnH«$‘ Amho. hm CnH«$‘ ‘m°‘ (M.O.M. : Mars
J«hm§Mr Zmdo H«$‘mZo {bhm. Orbit Mission) ¶m ZmdmZo à{gX²Y Amho. 5 Zmoìh|~a
2013 amoOr ‘§Jb¶mZ ‘§Ji J«hmÀ¶m {XeoZo
(5) gy¶m©nmgyZ gdmªV XÿaMm J«h H$moUVm? Ponmdbo. ho ¶mZ ‘§Ji J«hm^modVrÀ¶m H$joV 24
gßQ>|~a 2014 amoOr àñWm{nV Pmbo. n{hë¶mM
JwéËdmH$f©U à¶ËZmV BòmoZo ho ¶e àmßV Ho$bo Amho. ^maVmMr hr
IJmobr¶ dñVy§‘ܶo EH$‘oH$m§Zm ñdV…H$S>o XmoÝhr ¶mZo ‘mZd{da{hV AmhoV. M§Ð d ‘§JimÀ¶m
gImob Aä¶mgmgmR>r hr ¶mZo nmR>dbr AmhoV.
IoMʶmMr, åhUOoM AmH${f©V H$aʶmMr e³Vr
AgVo. ¶m e³Vrbm JwéËdmH$f©U e³Vr åhUVmV. ‘§Jb¶mZ
gy`m©Mr J«hm§da H$m`© H$aUmar JwéËdmH$f©U eŠVr
VgoM J«hm§Mr gy`m©nmgyZ Xÿa OmÊ`mMr àd¥ËVr `m§À`m ‘§Jb¶mZmZo H$mT>bobo ^maVr¶ àXoemMo N>m¶m{MÌ
EH${ÌV n[aUm_m_wio J«h gy¶m©^modVr RamdrH$ 3
A§Vamdê$Z, R>amdrH$ H$joV n[a^«‘U H$aV AgVmV.
¶mM nX²YVrZo CnJ«hhr J«hm§^modVr n[a^«‘U H$aVmV.

nwT>rb JmoîQ>r H$moU˶m {XeoZo nS>VmV?
(1) PmS>mdê$Z Jibobr nmZo, ’w$bo, ’$io.
(2) S>m|Jamdê$Z gwQ>o Pmbobo IS>H$.
(3) AmH$memVyZ ¶oUmam nmD$g.

n¥ÏdrÀ¶m JwéËdmH$f©Um‘wio n¥Ïdrdarb gd©
dñVy n¥ÏdrdaM amhVmV. EImXr dñVy OmoamV da
’o$H$br, H$s Vr eodQ>r O{‘ZrdaM ¶oD$Z nS>Vo.
u ZdrZ eãX {eH$m … AdH$me - J«h, Vmao
¶m§À¶m Xaå¶mZ AgUmar [aH$m‘r OmJm åhUOo
AdH$me. ¶mbmM A§Vami Agohr åhUVmV.

n¥ÏdrnmgyZ Xÿa AmH$memV {XgUmè¶m IJmobr¶
dñVy§{df¶r ‘mZdmbm Zoh‘rM Hw$Vyhb am{hbo Amho.
˶mg§~§Yr g§emoYZ H$aʶmgmR>r VoWn¶ªV Om¶bm
hdo, Ago ˶mbm dmQ>o; na§Vw n¥Ïdrdê$Z EImXr dñVy
AdH$memV nmR>dʶmgmR>r {Vbm n¥ÏdrÀ¶m
JwéËdmH$f©UmÀ¶m {déX²Y eŠVr Xçmdr bmJVo.
˶mgmR>r dmnamV ¶oUmè¶m V§Ìmg "AdH$me àjonU
V§Ì' åhUVmV.

{XdmirÀ¶m ’$Q>m³¶m§‘ܶo am°Ho$Q> ZmdmMm ‘m{hVr {‘idm … ^maVr` d§emÀ`m A§Vamidra H$ënZm
’$Q>mH$m AgVmo. ˶mV {dñ’$moQ>H$ nXmW© R>mgyZ Mmdbm Am{U gwZrVm {dë¶åg ¶m§Mo H$m¶©.
^abobo AgVmV. ˶m§Mo PnmQ>çmZo ÁdbZ hmoD$Z
Iyn D$Om© {Z‘m©U hmoVo. am°Ho$Q>À¶m aMZo‘wio ’$Q>mH$m H¥${Ì‘ CnJ«h : eoVr, n¶m©daUmMo
R>amdrH$ {XeoV doJmZo T>H$bbm OmVmo. {ZarjU, hdm‘mZ A§XmO, ZH$meo V¶ma H$aUo,
n¥Ïdrdarb nmUr d I{ZO g§nËVrMm emoY
KoUo d g§XoedhZ H$aʶmgmR>r H¥${Ì‘ CnJ«h
dmnaVmV. n¥Ïdr^modVr EH$m n[a^«‘U H$joV Vo
ñWm{nV Ho$bo OmVmV. H¥${Ì‘ CnJ«h AZoH$
dfmªn¶ªV n¥Ïdr^modVr {’$aV R>odVm ¶oVmV.

A{½Z~mUmÀ¶m gmhmæ¶mZo AdH$me àjonU am°Ho$Q> \$Q>mH$m ho Zoh‘r bjmV R>odm.

AdH$me`mZmMo AdH$memV àjonU H$aÊ`mgmR>r n¥ÏdrgmaIr gOrdg¥îQ>r Agbobm EH$hr J«h
ep³Vembr Ap½Z~mUm§Mm åhUOoM am°Ho$Q>Mm Cn¶moJ AdH$me g§emoYH$m§Zm AXçmn AmT>ibobm
H$aVmV. am°Ho$Q>_Ü`o àM§S> à‘mUmda B§YZ Omibo Zmhr. ˶m‘wio Amnbr n¥Ïdr hm EH$ AZ‘mob
OmVo Am{U Ë`m_wio hOmamo Q>Z dOZmMo AdH$me¶mZ J«h Amho. n¥Ïdrdarb n`m©daUmMr H$moU˶mhr
A§VamimV Zobo OmVo. {dgmì¶m eVH$mV OJmVrb H$maUmZo hmoUmar hmZr gOrdg¥îQ>rÀ¶m èhmgmbm
H$mhr Xoem§Zr AdH$me àjonU VgoM H$maUr^yV R>aVo.
AdH$me¶mZm§g§~§Yr V§ÌkmZ {dH${gV Ho$bo. eoH$S>mo
AdH$me¶mZo A§VamimV nmR>dbr. Amnbm Xoe AmnU H$m¶ {eH$bmo?
AdH$me àjonU V§ÌkmZmÀ¶m {dH$mgmgmR>r à{gX²Y
Amho. H$mhr AdH$me¶mZo H$m¶‘Mr A§VamimVM gy¶© hm Vmam Amho. gy¶©‘mboVrb BVa gd©
amhVmV. H$mhr n¥Ïdrda naV ¶oVmV, Va H$mhr Xþgè¶m IJmobr¶ dñVy§Zm gy¶m©nmgyZ àH$me {‘iVmo.
J«hm§da qH$dm CnJ«hm§da CVadbr OmVmV. H$mhr
‘mo{h‘m§‘ܶo d¡km{ZH$gwX²Ym AdH$me¶mZmVyZ OmVmV gy¶© d ˶mÀ`m ^modVr n[a^«‘U H$aUmar
˶m§Zm A§Vamidra åhUVmV. n¥Ïdr, BVa gmV J«h, CnJ«h, ~Qw>J«h Am{U
bKwJ«h ¶m§Zm EH${ÌVnUo gy¶©‘mbm Ago
‘mhrV Amho H$m Vwåhm§bm ? åhUVmV.

^maVr¶ A§Vamidra JwéËdmH$f©Um‘wio n¥Ïdrdarb dñVy n¥ÏdrdaM
amHo$e e‘m© : 1984 gmbr AdH$memV amhVmV.
OmUmao ho n{hbo ^maVr` A§Vamidra
hmoV. Bòmo d gmopìhEV B§Q>aH$m°g‘m°g AdH$me^«‘U H$aʶmgmR>r n¥ÏdrÀ¶m
`m§À`m g¨`w³V A§Vami ‘mo{h‘ogmR>r AdH$me JwéËdmH$f©UmÀ¶m ~mhoa nS>mdo bmJVo.
ñWmZH$mV ˶m§Zr AmR> {Xdg dmñVì` Ho$bo. ˶mgmR>r A{½Z~mUmMo V§ÌkmZ dmnaVmV.
AdH$memVyZ ^maVmH$S>o nmhVmZm ˶m§Zr ^maVr¶m§Zm
"gmao Ohm±go AÀN>m, qhXmoñVm± h‘mam &' hm g§Xoe
nmR>dbm.

4

ñdmܶm¶

1. H$m¶ H$amdo ~ao ? 4. ‘r H$moU?
(A) n¥Ïdrdê$Z Vwåhr ‘bm nmhVm. Vwåhm§bm
bKwJ«hm§À¶m nQ²>Q>çmVrb EH$ IJmobr¶ dñVy
{ZIibr Amho. Vr AmVm gy¶m©À¶m {XeoZo PonmdV {XgUmè`m ‘m¶m àH$m{eV ^mJmV
Amho. Amnbr n¥Ïdr Zo‘H$s {VÀ¶m ‘mJm©V ¶oUma {Z¶{‘VnUo ~Xb hmoVmo.
Amho. ¶m IJmobr¶ dñVyer n¥ÏdrMr Q>³H$a (Am) ‘r ñd¶§àH$mer Amho. ‘m¶mnmgyZ
hmoʶmMr e³¶Vm Amho. hr Q>³H$a Q>miʶmgmR>r {ZKUmè¶m àH$mem‘wioM J«hm§Zm àH$me
Vwåhr H$moUVm Cnm¶ gwMdmb? {_iVmo.
(B) ‘r ñdV…^modVr, J«hm^modVr Am{U
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. Vmè¶m^modVrhr {’$aVmo.
(B©) ‘r ñdV…^modVrhr {’$aVmo Am{U Vmè¶m^modVr
(1) gy¶© AMmZH$ JS>n Pmbm, Va Amnë¶m àX{jUm KmbVmo.
gy¶©‘mboMo H$m¶ hmoB©b? (C) ‘m¶mgmaIr gOrdg¥îQ>r BVa H$moU˶mM
J«hmda Zmhr.
(2) Ago g‘Om, H$s ‘§Ji J«hmdarb Vw‘À¶m (D$) ‘r n¥ÏdrnmgyZ gdmªV OdiMm Vmam Amho.
gd§JS>çmbm Vw‘Mm nËVm H$idm¶Mm Amho.
Vwåhr Zo‘Ho$ H$moR>o amhVm ho ˶mbm / {Vbm 5. (A) AdH$me àjonUm_Ü`o am°Ho$Q> H$m dmnaVmV?
ZrQ> H$ibo nm{hOo. Vwåhr Vw‘Mm nËVm H$gm
{bhmb? (Am) H¥${Ì_ CnJ«h H$moUH$moUVr _m{hVr XoVmV?

3. gy¶©‘mboVrb H$moU˶m J«hm§Mm H«$‘ MwH$bm Amho,
Vo AmoiIyZ gy¶m©nmgyZ J«hm§Mm ¶mo½¶ H«$‘ bmdm.

CnH«$‘ … (1) AdH$me g§emoYZmg§X^m©V {^{ËVnÌHo$ V¶ma H$ê$Z ˶m§Mo emioV àXe©Z ^adm.

(2) gy¶©‘mboVrb H$moUH$moU˶m J«hm§Zm CnJ«h AmhoV ¶mMr ‘m{hVr {‘idm.

* * *

5

2. n¥ÏdrMo {’$aUo N
CËVa Yw«d
n[adbZ n¥ÏdrMm Aj
CËVa JmobmY©
करून पहा.
{dfwdd¥ËV
EH$ ^modam ¿¶m. Vmo {’$adyZ ˶mMo {ZarjU X{jU JmobmY©
H$am. X{jU Yw«d

^modam ñdV…^modVr {’$aVmo. ñdV…^modVr Amoi§~m
{’$aUmar H$moUVrhr dñVy à˶jmV EH$m AÑí¶
aofo^modVr {’$aV AgVo. dñVyÀ¶m ñdV…^modVr
{’$aʶmbm "n[adbZ' åhUVmV, Va Vr dñVy
Á¶m AÑí¶ aofo^modVr {’$aVo {Vbm Ë`m dñVyÀ¶m
n[adbZmMm "Aj' qH$dm A"Ajmg' åhUVmV.

S

^modam n¥ÏdrJmob

n¥ÏdrMo n[adbZ Aj H$bboë¶m pñWVr‘ܶoM n¥Ïdr n[adbZ
करून पहा. H$aV AgVo. {MÌmV n¥ÏdrMm Aj NS ¶m aofoZo
XmIdbm Amho. hr aofm n¥ÏdrÀ¶m ‘ܶq~XÿVyZ
EH$ n¥ÏdrJmob ¿¶m. Vmo {’$adyZ nhm. Vmo H$moU˶m OmVo. N d S ¶m q~Xÿ§Zm n¥ÏdrMo Y«wd åhUVmV.
aofo^modVr n[adbZ H$aVmo Vo nhm. AmVm EH$ Amoi§~m N hm n¥ÏdrMm CËVa Y«wd Amho, Va S hm n¥ÏdrMm
KoD$Z {MÌmV XmIdë¶mà‘mUo n¥ÏdrJmobmOdi Yam. X{jU Y«wd Amho.
(Amoi§~m CnbãY Zgë¶mg ImoS>a~abm Xmoam ~m§YyZ
Amoi§~m V¶ma H$am.) CËVa Am{U X{jU Yw«dm§À¶m ‘ܶmda
n¥ÏdrÀ¶m n¥îR>^mJmda EH$ dVw©i H$mT>ë¶mg
Amoi§~m Am{U n¥ÏdrMm Aj ¶m XmoZ aofm n¥ÏdrMo XmoZ g‘mZ ^mJ hmoVmV. n¥Ïdrdarb
EH$‘oH$m§er H$moZ H$aVmV ho Vw‘À¶m bjmV ¶oB©b, ¶m H$mën{ZH$ dVw©imbm "{dfwdd¥ËV' åhUVmV.
åhUOoM n¥ÏdrMm Aj H$bbobm Amho. Aem darb n¥ÏdrJmob nhm. {dfwdd¥ËVm‘wio hmoUmè¶m
n¥ÏdrÀ¶m XmoZ g‘mZ ^mJm§Zm CËVa JmobmY© Am{U
6 X{jU JmobmY© åhUVmV.

करून पहा.

EH$m ‘moR>çm Q>o~bmda ‘Ymo‘Y EH$ ‘oU~ËVr
C^r R>odm. ‘oU~ËVr^modVr EH$ ‘moR>o dVw©i H$mT>m.
¶m dVw©imÀ¶m EH$m q~Xÿda n¥ÏdrJmob R>odm. ‘oU~ËVr
noQ>dm. ImobrV A§Yma H$am. ‘oU~ËVr åhUOo gy¶©
Amho Ago g‘Om.

n¥ÏdrJmobmÀ¶m H$moU˶m ^mJmda COoS> nS>Vmo,
H$moU˶m ^mJmda COoS> nS>V Zmhr Vo nhm.

n¥ÏdrJmobmda {XgUmam COoS> n¥ÏdrJmobmdarb {XZ d amÌ
åhUOo {XZ
bmb {Q>H$brda EH$Xm gy¶m}X¶ Pmë¶mZ§Va
à¶moJmMr ‘m§S>Ur nwÝhm gy¶m}X¶ Ho$ìhm hmoVmo Vo nhm. Ooìhm n¥ÏdrMr
ñdV…^modVrMr EH$ ’o$ar, åhUOoM EH$ n[adbZ
n¥ÏdrJmobmH$S>o CËVa Y«wdmH$Sy>Z nhm Am{U nyU© Pmbobo AgVo, Voìhm bmb {Q>H$brda nwÝhm
KS>çmimÀ¶m H$mQ>çm§À¶m {déX²Y {XeoZo {’$adm. gy¶m}X¶ hmoVmo. ho Vw‘À¶m bjmV ¶oB©b.
Amnbr n¥Ïdr hr ñdV…^modVr `mM {XeoZo åhUOo
npíM_oH$Sy>Z nyd}H$S>o {\$aVo. n¥ÏdrJmobmMo {d{dY n¥ÏdrÀ¶m EH$m n[adbZmÀ¶m ¶m H$mbmdYrbm
^mJ H«$‘mH«$‘mZo COoS>mV ¶oVmV Am{U ˶mM H«$‘mZo AmnU EH$ {Xdg åhUVmo. EH$m {XdgmMo EH$ {XZ
COoS>mnmgyZ Xÿa OmVmV. Á¶m ^mJmda COoS> nS>Vmo Am{U EH$ amÌ Ago ^mJ AgVmV. H$mb‘mnZmgmR>r
VoWo {XZ Amho, Va OoWo COoS> nS>V Zmhr VoWo amÌ EH$m {XdgmÀ¶m H$mbmdYrMo AmnU 24 g‘mZ ^mJ
Amho, Ago AmnU åhUVmo. H$ê$Z à˶oH$ ^mJmbm 1 Vmg åhUVmo.
gy¶m}X¶ Am{U gy¶m©ñV
df©
करून पहा. करून पहा.

EH$ bmb a§JmMr {Q>H$br ¿¶m. Vr n¥ÏdrJmobmda n¥ÏdrJmob Q>o~bmdarb dVw©imdê$Z
{MH$Q>dm. darb à¶moJmà‘mUoM n¥ÏdrJmob d nwT>o gaH$dm. Ago H$aVmZm n¥ÏdrMm Jmob
‘oU~ËVr KoD$Z à¶moJ H$am. gVV {’$aVm R>odm Am{U AjmMr {Xem ~XbUma
Zmhr ¶mMr H$miOr ¿¶m.
n¥ÏdrJmob KS>çmimÀ`m H$mQ>çm§À¶m {déX²Y
{XeoZoM {\$adm. bmb {Q>H$brda n¥ÏdrJmobmÀ¶m dVw©imdê$Z> nwT>o gaH$V eodQ>r n¥ÏdrJmob nwÝhm
H$moU˶m pñWVrV gy¶m}X¶, ‘ܶmÝh Am{U gy¶m©ñV gwédmVrÀ¶m OmJr nmohmoMob. ¶mMà‘mUo n¥Ïdrhr
hmoB©b ¶mMo {ZarjU H$am. ñdV…^modVr {’$aV {’$aV gy¶m©^modVr "n[a^«‘U' H$aV
AgVo. n¥ÏdrÀ¶m gy¶m©^modVrÀ¶m EH$m n[a^«‘Umbm
Omo H$mbmdYr bmJVmo ˶mbm "df©' åhUVmV. EH$m
dfm©V gw‘mao 365 {Xdg Am{U 6 Vmg AgVmV.

7

brn df© CÝhmim, nmdgmim d {hdmim ho _w»` F$Vw
J«oJ[a¶Z nX²YVrÀ¶m {XZX{e©Ho$V dfm©Mo ‘mZVmV. Vgo AmnU df©^amV dg§V, J«rî‘, dfm©,
eaX, ho‘§V, {e{ea, Agohr F$Vy ‘mZVmo. Ago ghm
gd©gmYmaUnUo 365 {Xdg YaVmV. ¶mMm AW© F$Vw§Mohr MH«$ AgVo. Amnë¶m XoemV F$Vw‘mZmer
Agm, H$s à˶oH$ dfm©V ghm Vmg H$‘r Yabo {ZJS>rV gU d CËgd gmOao Ho$bo OmVmV. VgoM
OmVmV, åhUOoM Mma dfmªV 24 Vmg qH$dm 1 {d{dY JmUr åhQ>br OmVmV Am{U Ioihr Ioibo
nyU© {Xdg H$‘r Yabm OmVmo. hm {Xdg ^ê$Z OmVmV.
H$mT>ʶmgmR>r J«oJ[a¶Z {XZX{e©Ho$Vrb à˶oH$
Mm¡Ï¶m dfm©V ’o$~«wdmar ‘{hݶmV EH$ A{YH$Mm M§ÐmÀ¶m H$bm
{Xdg OmoS>bm OmVmo. ˶mdfu ’o$~«wdmar ‘{hZm 28 gm§Jm nmhÿ !
EodOr 29 {Xdgm§Mm AgVmo Am{U Vo df© 365
EodOr 366 {Xdgm§Mo AgVo. ¶m dfm©bm brn df© (1) Amnë¶mbm {XgUmè¶m M§ÐmÀ¶m àH$m{eV
åhUVmV. ^mJm§Zm H$m¶ åhUVmV?

‘mhrV Amho H$m Vwåhm§bm ? (2) nm¡{U©‘obm M§Ð H$gm {XgVmo? A‘mdñ¶obm
M§Ð H$gm {XgVmo?
n¥Ïdrda {XZ d amÌrMm H$mbmdYr gmaIm
ZgVmo, ho AmnU _mJrb B`ËVoV nm{hbo Amho. nm¡{U©‘m Am{U A‘mdmñ¶m
n¥ÏdrMm Amg H$bbobm Agë`m_wio d n¥ÏdrÀ`m M§Ð n¥Ïdr^modVr n[a^«‘U H$aVmo Am{U n¥Ïdr
n[a^«_Um_wio hm \$aH$ hmoVmo.
gy¶m©^modVr n[a^«‘U H$aVo; na§Vw ¶m XmoZ ^«‘UH$jm
22 _mM© Vo 23 gßQ>|~a `m H$mimV CËVa EH$‘oH$m§Zm N>oXVmV, åhUyZ gy¶©, M§Ð Am{U n¥Ïdr ho
JmobmYm©V {XZ‘mZ OmñV AgVo. åhUOo {XZ _moR>m EH$mM gai aofoV Zoh‘rM AgVmV Ago Zmhr.
AgVmo. Ë`m_wio VoWo CîUVm OmñV AgVo, åhUyZ
`m H$mimV CËVa JmobmYm©V CÝhmim AgVmo. ¶mM Amnë¶mbm M§ÐmÀ¶m n¥îR>^mJmMm n¥ÏdrH$S>rb
H$mimV X{jU JmobmYm©V ‘mÌ amÌ‘mZ OmñV AYm© ^mJ {XgVmo, åhUOo n¥Ïdrdê$Z Amnë¶mbm
AgVo. åhUOoM amÌ _moR>r AgVo. ˶m‘wio ¶m M§ÐmMr Zoh‘r EH$M ~mOy {XgVo.
^mJmV CîUVm H$‘r à‘mUmV {‘iVo. ˶m‘wio
X{jU JmobmYm©V {hdmim AgVmo. M§Ð ñd¶§àH$m{eV Zmhr. gy¶m©Mm àH$me
M§Ðmda nS>ë¶m‘wio Vmo Amnë¶mbm n¥Ïdrdê$Z
23 gßQ>|~a Vo 22 _mM© `m H$mimV X{jU {XgVmo. nm¡{U©‘oÀ¶m amÌr Amnë¶mbm M§ÐmMm
JmobmYm©V {XZ‘mZ OmñV AgVo. Ë`m_wio VoWo n¥ÏdrH$S>rb nyU© ^mJ {XgVmo. A‘mdmñ¶oÀ¶m amÌr
CîUVm OmñV {_iVo. åhUyZ `m H$mimV X{jU M§ÐmMm Hw$R>bmM ^mJ {XgV Zmhr.
JmobmYm©V CÝhmim AgVmo. ¶mM H$mimV CËVa
JmobmYm©V ‘mÌ amÌ‘mZ OmñV AgVo. ˶m‘wio ¶m nm¡{U©‘onmgyZ A‘mdmñ¶on¶ªV M§ÐmMm n¥Ïdrdê$Z
^mJmV CîUVm H$‘r à‘mUmV {‘iVo. n[aUm‘r {XgUmam àH$m{eV ^mJ H$‘r H$‘r hmoV OmVmo.
CËVa JmobmYm©V {hdmim AgVmo. A‘mdmñ¶onmgyZ nm¡{U©‘on¶ªV Vmo nwÝhm dmT>V dmT>V
OmVmo. ¶mbmM AmnU "M§ÐmÀ¶m H$bm' åhUVmo.
darb VmaIm§_Ü`o brn dfm©_wio \$aH$ nSy> Mm§Ð‘mg Am{U {VWr
eH$Vmo. `mMr Zm|X ¿`m. ^maVmV àm‘w»¶mZo
A‘mdmñ¶onmgyZ nm¡{U©‘on¶ªVÀ¶m n§Yam
8 {Xdgm§À¶m H$bm Vwåhr nm{hë¶m AmhoV.
A‘mdmñ¶onmgyZ nm¡{U©‘oÀ¶m pñWVrV ¶oʶmg M§Ðmbm
14 qH$dm 15 {Xdg bmJVmV. ¶m n§YadS>çmbm
"ew³bnj' åhUVmV.

nm¡{U©‘oZ§Va M§ÐmMm n¥ÏdrH$S>rb àH$m{eV ho Zoh‘r bjmV R>odm.
^mJ H$‘r H$‘r hmoD$ bmJVmo. 14-15 {Xdgm§Zr
nwÝhm A‘mdmñ¶m ¶oVo. ¶m n§YadS>çmbm "H¥$îUnj' n¥ÏdrÀ¶m n[adbZm‘wio {XZ d amÌ hmoVo.
åhUVmV. Aem àH$mao EH$m A‘mdmñ¶onmgyZ n¥ÏdrMm H$bbobm Aj d n¥ÏdrMo n[a^«‘U
nwT>À¶m A‘mdmñ¶oMm H$mi gw‘mao 28 Vo 30 ¶m‘wio F$VwMH«$ hmoVo.
{Xdgm§Mm AgVmo. ¶m H$mimbm "Mm§Ð‘mg' åhUVmV.
Mm§Ð‘mgmVrb à˶oH$ {Xdgmbm "{VWr' åhUVmV.

M§ÐmÀ¶m {d{dY H$bm

A‘mdmñ¶m n§YadS >m nm¡{U©‘m = ew³bnj
nm¡{U©‘m n§Ya dS>m A‘mdmñ¶m = H¥$îUnj
ew³bnj + H¥$îUnj = Mm§Ð‘mg (EH$ _{hZm)

9

AmnU H$m¶ {eH$bmo?

n¥ÏdrÀ¶m n[adbZm‘wio n¥Ïdrda {XZ Am{U n¶ªVÀ¶m H$mimbm "Mm§Ð‘mg' åhUVmV.
amÌ hmoVmV. Mm§Ð‘mg gw‘mao 28 Vo 30 {Xdgm§Mm AgVmo.
nm¡{U©‘obm eodQ> hmoUmè¶m Mm§Ð‘mgmVrb
n¥ÏdrMo gy¶m©^modVrMo n[a^«‘U Am{U n¥ÏdrMm n§YadS>çmbm "ew³bnj' åhUVmV.
H$bbobm Aj `m§‘wio n¥Ïdrda F$Vy hmoVmV. A‘mdmñ¶og eodQ> hmoUmè¶m n§YadS>çmbm
"H¥$îUnj' åhUVmV.
M§ÐmÀ¶m n¥Ïdr^modVrÀ¶m n[a^«‘Um‘wio Mm§Ð‘mgmVrb {Xdgm§Zm "{VWr' åhUVmV.
Amnë¶mbm M§ÐmÀ¶m H$bm {XgVmV.

EH$m A‘mdmñ¶onmgyZ nwT>À¶m A‘mdmñ¶o-

ñdmܶm¶

1. H$m¶ H$amdo ~ao? 4. H$embm åhUVmV?
A{‘Vbm ˶mÀ¶m AmOrbm KoD$Z Am°ñQ´>o{b¶mbm (A) nm¡{U©‘m (Am) A‘mdmñ¶m (B) Mm§Ð‘mg

Om¶Mo Amho. AmOrbm W§S>rMm Ìmg hmoVmo, Va (B©) {VWr
˶m§Zr Am°ñQ´>o{b¶mbm H$moUË`m H$mbmdYrV Omdo?
5. àíZm§Mr CËVao {bhm.
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. (A) {dfwdd¥ËV åhUOo H$m¶?
(A) n¥ÏdrÀ¶m EH$m n[a^«‘UmV {VMr {H$Vr (Am) {dfwdd¥ËVm‘wio {Z‘m©U hmoUmao n¥ÏdrMo XmoZ

n[adbZo hmoVmV? ^mJ H$moUVo?

(Am) AéUmMb àXoemVrb BQ>mZJa ¶oWo gy¶m}X¶ CnH«$‘
Pmbm Amho. nwT>rb eham§‘ܶo hmoUmè¶m
gy¶m}X¶mMm H«$‘ ˶mnwT>o {bhm. ‘amR>r {XZX{e©Ho$Vrb H$moU˶mhr EH$m
‘{hݶmÀ¶m A‘mdmñ¶onmgyZ nm¡{U©‘on¶ªVÀ¶m
‘w§~B© (‘hmamîQ´>), H$mobH$Vm (npíM‘ VgoM nm¡{U©‘onmgyZ A‘mdmñ¶on`ªVÀ`m {VWtMr
~§Jmb), ^monmi (‘ܶàXoe), ZmJnya Zmdo Zm|X H$ê$Z ˶m{df¶r A{YH$ ‘m{hVr
(‘hmamîQ´>). ¿¶m.

3. [aH$må¶m OmJr ¶mo½¶ eãX ^am. ***
(A) n¥ÏdrÀ¶m ñdV…^modVrÀ¶m {’$aʶmg

......... åhUVmV.

(Am) n¥ÏdrÀ¶m gy¶m©^modVrÀ`m {’$aʶmg
........... åhUVmV.

(B) n¥ÏdrÀ¶m n[adbZm‘wio ........... d
.......... hmoVo.

10

3. n¥Ïdr Am{U Ordg¥îQ>r

OrdmdaU dmVmdaU
ObmdaU
{ebmdaU

gm§Jm nmhÿ ! n¥ÏdrMr AmdaUo

(1) Vwåhm§bm nmUr H$moRy>Z {‘iVo? {ebmdaU Am{U ObmdaU

(2) Vw‘Mo Ka H$moU˶m AmYmamda ~m§Ybobo Amho? n¥ÏdrMo ~mhoarb H$dM H$R>rU Amho. Vo ‘mVr

(3) ídmgmoÀN²>dmg H$aʶmgmR>r Vwåhm§bm H$emMr d IS>H$m§Mo ~Zbobo Amho. AmnU S>m|Jami ^mJmVyZ
JaO AgVo? hr JaO Vwåhr H$er ^mJdVm?
àdmg H$aVmZm O{‘ZrMo qH$dm IS>H$m§Mo Wa nmhVmo.
(4) n¥Ïdrbm àH$me Am{U CîUVm H$moUmnmgyZ
{‘iVo? H$moR>o O{_ZrMm

n¥ÏdrÀ¶m n¥îR>^mJmda H$mhr ^mJm§V O‘rZ Va _moR>m JdVmi O‘rZ
H$mhr ^mJm§V nmUr {XgVo. n¥Ïdr^modVr hdoMo AmdaU
AgVo. O{‘Zrda, nmʶmV Am{U hdoV gOrdm§Mo {dñVma {XgVmo, 1
ApñVËd AgVo. n¥Ïdrdarb AZoH$ Z¡g{J©H$ 3
KS>m‘moS>tZm gy¶© H$maUr^yV R>aVmo. n¥Ïdrdarb O‘rZ, Va H$moR>o AmogmS>
nmUr, hdm Am{U gOrd ho {ebmdaU, ObmdaU,
dmVmdaU Am{U OrdmdaU ¶m§Mo à{V{Z{YËd H$aVmV. O{_Zrda dmiMy nmUr
OrdmdaU ho BVa VrZhr AmdaUm§V {XgyZ ¶oVo. 2
dmiy AgVo. 3
H$moR>o O_rZ

{nH$m§Zr, Va H$moR>o

PmS>m§Zr PmH$bobr AgVo. H$mhr {R>H$mUr PmS>m§À`m

_wim§Zr ^aboë`m _mVrMo ImobdaMo Wa {XgVmV, Va

H$mhr {R>H$mUr PmS>m§À`m _wim§Zr Xþ^§Jbobo IS>H$

{XgVmV. H$mhr {R>H$mUr nd©Vm§Mo CVma AgVmV.

11

nd©V Xar Xar
qIS> ‘¡XmZ ZXr
S>m|Ja
1 Q>oH$S>r
3

nR>ma

g‘wÐ{H$Zmam

~oQ>
g‘wÐ

{d{dY ^yê$no 2
3
Va H$moR>o IS>H$m§Mo C§MM C§M gwiHo$ {XgVmV. n¥ÏdrÀ`m n¥îR>^mJmMm gw‘mao ^mJ nmÊ`mZo

n¥Ïdrdarb hm O{_ZrMm Wa {ebmdaUmMm ^mJ ì`mnbobm Amho. ¶mn¡H$s ~hþV§me nmUr ‘hmgmJam§‘ܶo

Amho. n¥ÏdrMm ~amMgm ^mJ nmÊ`mZo PmH$bobm gm‘mdbobo Amho. ‘hmgmJam§‘Yrb nmUr Imao AgVo.

Amho. `m nmÊ`mImbrhr {ebmdaU AgVo. n¥ÏdrMo AQ>bm§{Q>H$, n°{g{\$H$, Amp³Q>©H$, qhXr d X{jU

~mhoarb H$dM d Ë`mImbrb WamMm H$mhr ^mJ _hmgmJa ho nmM ‘hmgmJa AmhoV. ‘hmgmJa d

{_iyZ {ebmdaU ~ZVo. O_rZ `m§À`m gr_m^mJmbm gmJaVQ> qH$dm

n¥ÏdrÀ`m n¥îR>^mJmMm gw‘mao 1 ^mJ O{_ZrMm {H$ZmanQ²>Q>r åhUVmV. {H$ZmanQ²>Q>rda doJdoJiçm
3
Amho. O[‘ZrÀ¶m gbJ d ‘moR>çm ^mJmg I§S> AmH$mamMr Obê$no V¶ma hmoVmV. CXmhaUmW©, g‘wÐ

åhUVmV. n¥Ïdrdarb gd© O‘rZ gbJ Zmhr. Vr (gmJa), CngmJa, gm‘wÐYwZr, AmImV, ImS>r
gmV I§S>m§‘ܶo {d^mJbr AgyZ Vo Am{e`m, `wamon, B˶mXr. hr Obê$no _hmgmJamMo ^mJ AmhoV.

Am{\«$H$m, CËVa A_o[aH$m, X{jU A_o[aH$m, O{‘Zrdê$Z dmhUmao nmUr
A§Q>mp³Q>©H$m Am{U Am°ñQ´>o{b`m `m Zmdm§Zr AmoiIbo n¥Ïdrda, O{‘Zrdê$Z dmhUmao bhmZ-‘moR>o

OmVmV. Am{e¶m hm gdmªV ‘moR>m I§S> Amho, Va nmʶmMo àdmh AgVmV. ¶m§Mo nmUr Imao ZgyZ

Am°ñQ´>o{b¶m hm gdmªV bhmZ I§S> Amho. JmoS>o AgVo. ˶m§Zm Amohi, AmoT>m, ZXr Aer Zmdo

O‘rZ gJirH$S>o gnmQ> qH$dm gma»¶m C§MrMr AmhoV. ¶m Obê$nm§n¡H$s Amohi gdmªV bhmZ, Va

ZgVo. {VÀ¶m C§MgIbnUm‘wio O{‘Zrbm {d{eîQ> ZXr gdmªV ‘moR>r AgVo.

AmH$ma àmßV hmoVmV, ˶m§Zm ^yê$no åhUVmV. ‘¡XmZ, Amohi, AmoT>o OmoS>bo OmD$Z CnZXçm, ZXçm
Q>oH$S>r, S>m|Ja B˶mXr ^yê$no Vwåhr {MÌmV nmhÿ eH$Vm. ~ZVmV. EImXçm OmJr ZXrMo nmUr Z¡g{J©H$ar˶m

12

OJ-IS§ > d ‘hmgmJa, {ebmdaU
d ObmdaUmMo ^mJ

C§Mrdê$Z Imbr nS>Vo. VoWo Y~Y~m V¶ma hmoVmo. Hy$nZ{bH$m ¶m§VyZ CngyZ dmnabo OmVo. AZoH$
ZXçm eodQ>r gmJambm OmD$Z {‘iVmV. gamodam§Zm, {d{hatZm O{‘ZrImbrb Pè¶m§‘wio nmUr
gamoda … O{‘ZrÀ¶m EImXçm gIb ^mJmV {‘iVo.
Z¡g{J©H$ar˶m nmUr gmRy>Z V¶ma Pmboë¶m _moR>çm n¥ÏdrMm n¥îR>^mJ ì¶mnUmao nmUr Am{U {h_,
Obme¶mbm gamoda åhUVmV. bhmZ Obme`mbm ^yOb Am{U dmVmdaUmVrb ~mîn ¶m nmʶmÀ¶m
Vio åhUVmV. gmR>çmbm EH${ÌVnUo n¥ÏdrMo ObmdaU åhUVmV.
{h‘ñdê$nmVrb nmUr … W§S> àXoemV
T>JmVrb nmʶmMo H$U JmoRy>Z ˶m§Mo {h‘H$U V¶ma
hmoVmV. Aem àXoem§‘ܶo {h‘dfm©d hmoVmo. EH$mda
EH$ {h‘mMo Wa O{‘Zrda gmMbo, H$s ˶m§Mm ~’©$
~ZVmo. Ago ~’$m©Mo Wamda Wa gmMV Jobo H$s ˶m§Mm
AmH$ma àM§S> ‘moR>m hmoVmo. O{‘ZrÀ¶m CVmamdê$Z
Vo Wa A{Ve¶ ‘§XJVrZo Imbr gaH$VmV. ˶m§Mr
{h‘ZXr ~ZVo.
g‘wÐmda Va§JUmao ~\$m©Mo Iyn ‘moR>o VwH$S>o
AgVmV. ˶m§Zm {h‘ZJ åhUVmV.
^yOb … O{‘Zrdarb ¶m ObgmR>çm§ì¶{V[a³V
O{‘ZrImbrhr IS>H$m§À¶m Wam§V Iyn gmR>bobo nmUr
AgVo. ˶mbm "^yOb' åhUVmV. ho ^yOb {d{har,

13

dmVmdaU ~mhçm§~a

n¥Ïdr^modVr AgUmè¶m hdoÀ¶m AmdaUmbm Am¶Zm§~a
dmVmdaU åhUVmV. n¥ÏdrÀ¶m n¥îR>^mJmnmgyZ AmnU
OgOgo C§M OmVmo, VgVer dmVmdaUmVrb hdm {dai ‘ܶm§~a
hmoV OmVo. hdoMo ‘w»¶Ëdo Zm¶Q´>moOZ, Am°p³gOZ,
~mîn, H$m~©Z S>m¶Am°³gmBS> ho KQ>H$ AmhoV. `m{edm¶ pñWVm§~a
BVahr H$mhr dm¶y A˶§V H$‘r à‘mUmV hdo‘ܶo AmoPmoZ dm`y
AmhoV, ho Vwåhr {eH$bm AmhmV. Vnm§~a

n¥ÏdrÀ¶m n¥îR>^mJmnmgyZ dmVmdaUmMo Vnm§~a, n¥ÏdrMo dmVmdaU
pñWVm§~a, ‘ܶm§~a, Am¶Zm§~a d ~mhçm§~a Ago
{d{dY Wa _mZVmV. n¥ÏdrÀ¶m n¥îR>^mJmnmgyZ Oam S>moHo$ Mmbdm.
gamgar 13 {H$bmo‘rQ>a A§Vamn¶ªVÀ¶m Wambm (1) gßVa§Jr B§ÐYZwî¶ dmVmdaUmÀ¶m H$moU˶m
Vnm§~a åhUVmV. Vnm§~amVrb hdoV AZoH$ ~Xb
hmoV AgVmV. ¶m ~Xbm§Mo n¥Ïdrdarb gOrdm§À¶m AmdaUmV {XgV Agob?
OrdZmda ‘hËËdmMo n[aUm‘ hmoVmV. (2) {J¶m©amohH$ C§M nd©Vm§da MTy>Z OmVmV. Á¶m

gy¶m©nmgyZ n¥Ïdrbm CîUVm {‘imë¶m‘wio nd©Vm§Mr C§Mr 5,000 ‘rQ>anojm OmñV AgVo,
n¥ÏdrMm n¥îR>^mJ VmnVmo, åhUyZ n¥îR>^mJmbJVMr Ago nd©V MT>VmZm ~hþVm§e {J¶m©amohH$
hdm gdm©{YH$ Ja‘ AgVo. Vnm§~amV dada Jobo Am°p³gOZMo {gqbS>a KoD$Z OmVmV. ˶mMo
AgVm hdm W§S> hmoV OmVo. dmVmdaUmVrb H$maU H$m¶ Agob?
OdiOdi gd© ~mîn Vnm§~amVM AgVo, åhUyZ
T>J, nmD$g (nO©Ý`), YwHo$, dmao, dmXio Aem ZdrZ eãX {eH$m
hdm‘mZmer g§~§Y Agboë¶m gd© KQ>Zm Vnm§~amVM
hmoVmV. C§M S>m|Jamda Jobo AgVm g^modVmbMr hdm g§KZZ - ~mîn W§S> hmoD$Z ˶mMo ÐdmV ê$nm§Va
n¥îR>^mJmÀ¶m hdonojm {dai AgVo. dmhVwH$sgmR>r hmoʶmMr {H«$¶m.
dmnabr OmUmar gd© {d‘mZo Vnm§~amÀ¶m C§MmdaÀ¶m
^mJmV CS>VmV. Ë`m C§Mrda hdm AmUIr {dai
AgVo. {d‘mZo C§M Joë¶mda àdmem§Zm ídgZmgmR>r
nwaoer hdm {‘imdr, åhUyZ {d_mZmV {deof gmo¶
H$amdr bmJVo.

n¥ÏdrVbmnmgyZ Vnm§~amÀ¶m ~mhoa gw‘mao 50
{H$bmo‘rQ>an¶ªVÀ¶m Wambm pñWVm§~a åhUVmV.
pñWVm§~amV ImbÀ`m ^mJmV AmoPmoZ dm¶yMm Wa
AmT>iVmo. gy¶m©nmgyZ ¶oUmar A{VZrb {H$aUo
gOrdm§gmR>r hm{ZH$maH$ AgVmV. AmoPmoZ dm¶y hr
{H$aUo emofyZ KoVmo, ˶m‘wio n¥Ïdrdarb gOrdm§Mo
ajU hmoVo.

14

ObMH«$

nmD$g H$gm nS>Vmo? Am{U eodQ>r g‘wÐmbm {‘iVo. nmʶmMo ~mînr^dZ
d g§KZZ Am{U nO©Ý` `m {H«$¶m AI§S>nUo EImXçm
gy¶m©À¶m CîUVo‘wio n¥Ïdrdarb nmʶmMo gVV MH$« mà‘mUo KS>V amhVmV, ¶mbmM ObMH$« åhUVmV.
~mînr^dZ hmoVo. O{‘ZrV {Oabobo nmUrhr gy¶m©À¶m
CîUVo‘wio dm’$ hmoD$Z hdoV {‘giVo. ~mîn hdonojm OrdmdaU
hbHo$ Agë¶m‘wio Vo dmVmdaUmV C§MC§M OmVo. gm§Jm nmhÿ !
C§Mmda OmVmZm Vo W§S> hmoV OmD$Z ˶mMo g§KZZ hmoVo
Am{U nmÊ`mMo gyú‘ H$U ~ZVmV. ho nmʶmMo H$U {ebmdaU, ObmdaU d dmVmdaU ¶m§‘ܶo Á`m
EdT>o bhmZ d hbHo$ AgVmV, H$s AmH$memV dZñnVr Am{U àmUr AmT>iVmV ˶m§Mr e³¶ VodT>r
T>Jm§À`m ê$nmV Va§JV amhVmV.$ gyú_ H$U EH$Ì ‘moR>r ¶mXr H$am d ‘m{hVr gm§Jm.
`oD$Z Ë`m§Mo nmÊ`mÀ`m ‘moR>çm W|~m§V ê$nm§Va hmoVo.
ho ‘moR>o W|~ OS> AgVmV. ˶m‘wio Vo Va§Jy eH$V n¥Ïdrda Ag§»¶ àH$maMo gOrd AmT>iVmV.
ZmhrV. Ago W|~ nmdgmÀ¶m ê$nmV n¥Ïdrda nS>VmV. n¥ÏdrÀ¶m doJdoJiçm ^mJm§V doJdoJio àXoe
nmdgmÀ¶m ê$nmZo O{‘Zrda Ambobo nmUr Amohi, AmhoV. H$mhr ^mJm§V O{‘Zrda df©^a ~’$m©Mm Wa
Zmbo, ZXçm§_YyZ eodQ>r g‘wÐmbm {‘iVo. gy¶m©À¶m AgVmo, Va H$mhr ^mJm§V df©^a CîU hdm‘mZ
CîUVoZo {h‘mÀN>m{XV àXoemVrb ~’$m©Mo nmUr ~ZVo. AgVo. H$moR>o C§M nd©V Va H$moR>o ‘¡XmZo AgVmV.
ho nmUrhr ZXçm§Zm ¶oD$Z {‘iVo. H$moR>o Iyn nmD$g nS>Vmo, Va H$moR>o H$moaS>o dmid§Q>
AgVo. JmoS>çm nmʶmÀ¶m ZXçm AgVmV, VgoM
~mînr^dZm_wio O{_Zrdarb nmUr da OmVo d Imè¶m nmʶmMm ‘hmgmJa AgVmo. {H$Zmè¶mOdi
g§KZZm‘wio nmdgmÀ¶m ê$nmV nwÝhm O{‘Zrda ¶oVo g_wÐ CWi AgVmo. ‘hmgmJa {H$Zmè¶mnmgyZ Xÿa

15

AZoH$ {H$bmo‘rQ>a Imob Agy eH$Vmo.
n¥Ïdrdarb Aem doJdoJiçm

àXoem§‘ܶo amhUmè¶m gOrdm§‘ܶo
Iyn d¡{dܶ {XgyZ ¶oVo.

CXmhaUmW©, Y«wdr¶ ~’$m©i
àXoem§V amhUmao Y«wdr¶ Añdb,
Am{’«$Ho$À¶m JdVmi àXoemVrb
Po~«m qH$dm Am°ñQ´>o{b¶m I§S>mV
AmT>iUmam H$m§Jmê$ ho àmUr BVa
Hw$R>ë¶mhr àXoem§V AmT>iV ZmhrV.
hËVr Am{U qgh ho CîU àXoemV
AmT>iVmV. Aem doJdoJiçm
àXoemV dZñnVt‘ܶohr {d{dYVm
AmT>iVo. gOrdm§Vrb hr {d{dYVmM
˶m àXoem§Mo d¡{eîQ>ç Amho.

n¥Ïdrda gJirH$S>o åhUOo
O{‘Zrda, nmʶmV d hdoV {d{dY
àH$maÀ¶m dZñnVr, àmUr d gyú‘Ord
AgVmV. {ebmdaU, ObmdaU d
dmVmdaU `m§V gOrdm§Mo ApñVËd
AgVo. `m AmdaUm§Vrb gOrd d
Ë`m§Zr ì`mnboë`m ^mJmg EH${ÌVnUo
"OrdmdaU' åhUVmV.

ho Zoh‘r bjmV R>odm. VgoM Vo n¥ÏdrÀ¶m AmdaUm§dahr Adb§~yZ AmhoV.
n¥ÏdrVbmdarb àmUr, dZñnVr, gyú‘Ord gd© gOrdm§Mm OÝ_, dmT> Am{U _¥Ë`y OrdmdaUmVM
B˶mXr gd© gOrd EH$‘oH$m§da Adb§~yZ AmhoV, hmoVmo.

16

AmnU H$m¶ {eH$bmo?

n¥ÏdrMo ~mhoarb H$R>rU H$dM d Ë`mImbrb n¥Ïdr^modVmbÀ`m hdoÀ`m AmdaUmbm
dmVmdaU åhUVmV.
WamMm H$mhr ^mJ `m§À`m EH${ÌV AmdaUmbm n¥Ïdrdarb ObMH«$ gVV gwê$ AgVo.

{ebmdaU åhUVmV. pñWVm§~amVrb AmoPmoZ dm¶y gy¶m©nmgyZ ¶oUmao
KmVH$ A{VZrb {H$aU emofyZ KoVmo,
n¥ÏdrÀ¶m n¥îR>^mJmMm2 gw‘mao 1 EdT>m ^mJ Ë`m_wio n¥Ïdrdarb gOrdm§Mo ajU hmoVo.
O{_ZrZo 3 EdT>m 3
Va gw‘mao ^mJ nmÊ`mZo dmVmdaU, {ebmdaU Am{U ObmdaU ¶m
{VÝhr AmdaUm§V gOrdm§Mo ApñVËd AgVo.
ì`mnbm Amho.
gOrd d Ë`m§Zr ì`mnboë`m `m ^mJm§g
O{_Zrdarb nmUr d ~\©$, ^yOb Am{U EH${ÌVnUo OrdmdaU åhUVmV.

hdoVrb ~mîn `m§Mm g_mdoe n¥ÏdrÀ`m

ObmdaUmV hmoVmo.

ñdmܶm¶

1. H$m¶ H$amdo ~ao? 5. ‘m{hVr {bhm.
CÝhmV {\$abo H$s ËdModa MQ²>Q>o nS>VmV. (A) ~mînr^dZ (Am) g§KZZ (B) ObMH«$
6. H$moUVrhr XmoZ CXmhaUo {bhm.
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. (A) hdm‘mZmer g§~§Y Agboë¶m KS>m‘moS>r.
(A) gyú‘Ord ‘hËËdmMo H$m AmhoV?
(Am) g_wÐmVyZ {_iUmao AÝZ, `mda {dMma (Am) nmUr CnbãY AgUmar {R>H$mUo.
7. ObMH«$mMr Zm‘{ZX}{eV AmH¥$Vr H$mT>m.
H$am, _m{hVr {_idm Am{U Xhm Amoir
{bhm. CnH«$‘
dmVmdaUmÀ¶m Wam§{df¶r A{YH$ ‘m{hVr
3. Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm.
(A) T>J H$emMo ~Zbobo AgVmV? {‘idm.
(Am) OrdmdaU H$embm åhUVmV?
(B) Vw‘À¶m n[agamV AgUmè¶m {d{dY ***

^yê$nm§Mr ¶mXr H$am. ˶m§Vrb H$moU˶mhr
XmoZ ^yê$nm§Mo dU©Z H$am.

4. nwT>rb XmoZ dm³¶m§Vrb ^yê$nXe©H$ eãXm§Zm
AYmoao{IV H$am.

(A) A‘rZMo Ka S>m|JamÀ¶m nm¶Ï¶mer Amho.
(Am) [a¶m nR>mar ^mJmV amhVo.

17

4. n¶m©daUmMo g§VwbZ

करून पहा. b|S>çm, >KaQ>r, H$moe, A§S>r, ‘YmMo nmoio
B˶mXr.
Vw‘À¶m KamVë¶m dS>rbYmè¶m§~amo~a
n[agamVrb ZXr, Vbmd, AmoT>m Aem EImXçm (2) gyú‘Ordm§Mo {ZarjU H$aUo Vwåhm§bm e³¶
{R>H$mUr Om. Pmbo H$m?

(3) Våw hr Jbo ëo ¶m {R>H$mUr EH$y U {H$Vr àH$maMo
gOrd {Xgbo? Vw‘À¶m
{ZarjUm˦m doir {VWo amhUmao
gd© àH$maMo gOrd Vwåhm§bm
{Xgbo hmoVo, Ago dmQ>Vo H$m?
nmʶmÀ¶m {R>H$mUr, eoVmV
qH$dm ~mJoV AmT>ibobo gOrd
doJdoJio hmoVo H$s VoM hmoVo?

EImXçm ^mJmV

AmT>iUmè¶m gOrdm§‘ܶo Or

{d{dYVm {XgVo, {Vbm VoWrb

"O¡d{d{dYVm' åhUVmV.

gOrdm§Mo {ZarjU gm§Jm nmhÿ !

VoWo {XgUmè¶m gOrdm§Mr ¶mXr H$am. VoWrb Vwåhr gOrdm§Mo {ZarjU Ho$bo. ˶m§n¡H$s
Á`m gOrdm§Mr Zmdo Vwåhm§bm ‘mhrV ZgVrb ˶m§Mr H$moU˶m {R>H$mUr A{YH$ O¡d{d{dYVm {Xgbr?
{MÌo H$mTy>Z qH$dm ˶m§Mo AmH$ma, a§J, AmdmO,
{Zdmao ¶m§{df¶rMr {ZarjUo dhrV Zm|Xdm. àmUr EImXçm joÌmÀ¶m O¡d{d{dYVoMm Aä¶mg
Am{U dZñnVtMo EHy$U {H$Vr àH$ma {Xgbo Vo H$aʶmgmR>r d¡km{ZH$ Or {ZarjUo H$aVmV,
‘moOm. ˶m§Mr g§»¶m Iyn ‘moR>r AgVo. {XZ-amÌ,
{d{dY F$Vy Aem gd© n[apñWVt‘ܶo emñÌk
AmVm V‘w À¶m Kam^mdo Vr, emiÀo ¶m ~mJVo Zm|Xr KoVmV. Iyn C§MmdaÀ¶m ^mJmV d Imob
qH$dm OdiÀ¶m eVo mV OmD$Z hrM H$¥ Vr nÝw hm H$am. nmʶmV amhUmè¶m gOrdm§Mo, VgoM gyú‘Ordm§Mo
{ZarjU H$aʶmgmR>r Vo {deof gmYZo dmnaVmV.
gm§Jm nmhÿ ! AZoH$ d¡km{ZH$m§Zr Ho$bobr {ZarjUo O‘m Ho$br
OmVmV. ˶m§Mm nwÝhm Aä¶mg Ho$bm OmVmo. Ago
(1) Oo gOrd à˶j {Xgbo ZmhrV, nU Vo gd© à¶ËZ XrK©H$min¶ªV Ho$bo OmVmV, Voìhm Hw$R>o
{VWo hmoVo qH$dm ¶oD$Z Jobo Aem àH$maÀ¶m d¡km{ZH$m§Zm EImXçm àXoemVrb O¡d{d{dYVoMr
˶m§À¶m H$mhr IwUm§Mo {ZarjU Vwåhr Ho$bo ImÌr dmQ>Vo.
H$m? CXmhaUmW©, AY©dQ> Imëbobr ’$io,
e|Jm, Jibobr {ngo, nmD$bIwUm, eoU,

18

n¶m©daU Amnë`m OrdZmer g§~§Y AgVmo. OrdZmer
g§~§Y Agbobo n[agamVrb gJio KQ>H$ {‘iyZ
"n[aga' hm eãX Vwåhm§bm ‘mhrV Amho. n¶m©daU ~ZVo.
"emioMm n[aga gw§Xa Amho', "~mOmamMm n[aga
AñdÀN> Pmbm Amho', Aer dm³¶o AmnU gOrd Am{U {Z{O©d EH$_oH$m§da
Zoh‘r EoH$Vmo. n[aga åhUOo AmgnmgMr OmJm. Adb§~yZ AgVmV. ¶m§À¶m‘ܶo H$mhr XodmU-
KamÀ¶m, emioÀ¶m n[agamnojm JmdmMm n[aga KodmU åhUOoM Am§Va{H«$¶m hmoV AgVmV. `m
A{YH$ ‘moR>m AgVmo. gy¶©àH$me, hdm, nmUr, Am§Va{H«$`m§Mm Aä¶mg n¶m©daUemñÌmV Ho$bm
‘mVr, dZñnVr d àmUr Aem AZoH$ KQ>H$m§Mm OmVmo.

Imbrb Mm¡H$Q>rV XmIdbobr gOrd d {ZOud KQ>H$m§Mr {MÌo nhm Am{U n¶m©daUmVrb `m {d{dY
KQ>H$m§À¶m nañna g§~§Ym§Mr MMm© H$am.

n¶m©daUmVrb gOrd d {ZOud KQ>H$

19

AÝZgmIir gm§Jm nmhÿ !
Imbrb {MÌo nhm.
{MÌo nhm.
[ haUmMo AÝZ H$moUVo?

[

ZmH$VmoS>m JdV d nmZo ImVmo. ZmH$VmoS>çmbm njr
ImVmo.

gm§Jm nmhÿ ! dmKmMo AÝZ H$moUVo?

(1) nú¶mbm H$moU H$moU ImV Agob?
(2) dZñnVrMo AÝZ H$moUVo?

Imbrb [MÌ nhm.

gmIirV AZoH$ H$S>çm AmhoV. ¶m§Vrb Imbrb {MÌm§V EH$ AÝZgmIir XmIdbr
H$S>çm gwQ>çm Pmë¶m, Va ˶m§Zm gmIir åhUVm Amho. ˶mVrb EH$ H$S>r Vwåhm§bm AmoiIm¶Mr
¶oB©b H$m? gmIirVrb à˶oH$ H$S>r EH$ g§nyU© Amho. n{hë¶m d {Vgè¶m H$S>rV H$moUVr {MÌo
dñVy Agbr, Var Vr ‘mJo d nwT>o Agboë¶m AmhoV Vo nhm. ˶m§Mm nañnag§~§Y AmoiIm d
H$S>çm§Zm OmoS>bobr Amho. EImXr H$S>r {ZgQ>br, gmIir nyU© H$am.
Va gmIir I§{S>V hmoVo.
[
gwédmVrÀ`m {MÌm§‘ܶo dZñnVr, ZmH$VmoS>m, [
njr Ago doJdoJio KQ>H$ EH$m R>am{dH$ H«$‘mZo
¶oVmV. à˶oH$ KQ>H$ hm nwT>À¶m KQ>H$mMo AÝZ
R>aVmo. Vo AÝZm‘wio nañnam§er OmoS>bo Jobo AmhoV,
åhUyZ Vo EH$m gmIirMo KQ>H$ AmhoV Ago AmnU
åhUVmo. Aem gmIirbm AÝZgmIir åhUVmV.
Ë`mVrb à˶oH$ KQ>H$ EH$m AÝZgmIirMr EH$
H$S>r Amho.

20

{ZgJm©V AZoH$ AÝZgmIiçm AgVmV. AÝZgmIirVrb ‘w»¶ AÝZ - dZñnVr
Ë`m§Vrb EImXr H$S>r$ {ZgJm©VyZ Zmhrer Pmbr,
Va Vr AÝZgmIir {Q>Ho$b H$m? à˶oH$ gOrdmbm bmJUmao AÝZ n¶m©daUmVyZ
{‘iVo.
[
n¶m©daUmVrb AZoH$ àmUr ’$³V dZñnVr
[ ImVmV. dZñnVr ImUmao àmUr ImD$Z BVa àmUr
OJVmV. nmUr d hdoVrb H$m~©ZS>m¶Am°³gmBS>
dmnê$Z dZñnVr gy¶©àH$memV ñdV…Mo AÝZ V¶ma
H$aVmV, åhUOoM à˶oH$ AÝZgmIirMm AmYma
dZñnVrM AgVmV.

gy¶©àH$me

AÝZOmio H$m~©Z S>m¶Am°³gmBS>
Imbrb {MÌm‘ܶo {ZgJm©Vrb H$mhr$ Am°p³gOZ

AÝZgmIiçm XmIdë¶m AmhoV, ˶m g‘OyZ ¿¶m. nmUr

gm§Jm nmhÿ ! dZñnVr

C§Xra Am{U Air ho H$moU˶m AÝZgmIiçm§Mo
KQ>H$ AmhoV Vo emoYm.

EH$M gOrd doJdoJiçm AÝZgmIiçm§Mm
KQ>H$ Agy eH$Vmo. ˶m‘wio {ZgJm©V AÝZOmio
{XgVo.

{d{dY AÝZgmIiçm {‘iyZ V¶ma Pmbobo AÝZOmio

21

n¶m©daUmMo g§VwbZ AÝZgmIiçm A~m{YV amhVmV. n¶m©daUmVrb
gd© MH«o$ AI§S>nUo Mmby am{hbr, H$s n¶m©daUmMo
Amnë¶m n¶m©daUmV g§VwbZ amIbo OmVo.
AZoH$ AÝZgmIiçm
AgVmV. n¶m©daUmVrb ho Zoh‘r bjmV R>odm.
AÝZgmIiçm§‘wio à˶oH$ gd© gOrdm§À¶m ApñVËdmgmR>r n¶m©daUmMo g§VwbZ
gOrdmbm AÝZ {‘iV {Q>Hy$Z amhUo JaOoMo Amho.
amhVo d Vmo OJV amhVmo.
nmbmnmMmoim, àmʶm§Mr
‘¥V earao, ‘b‘yÌ
ho nXmW© Hw$OdÊ`mMo
H$m‘ ‘mVr‘ܶo AgUmao
gyú‘Ord H$aV AgVmV.
`m_wio _mVr_Ü`o
dZñnVtZm nmofH$ Ago
nXmW© V`ma hmoVmV. Ë`m§Mm dmna H$ê$Z dZñnVr
dmT>VmV. O{‘ZrVrb nXmWmªMm dmna H$ê$Z
dZñnVtMr dmT> hmoUo Am{U àmUr d dZñnVtMo
Adeof Hw$OyZ ho nmofH$ nXmW© nwÝhm O{‘ZrV
OmUo, ho n¶m©daUmVrb
‘hËËdmMo MH«$ Amho.

`m{edm` n`m©daUmVrb
ObMH«$m‘wio gd© gOrdm§Zm
nmUr {‘iV amhVo.

gOrd ídgZmgmR>r
dmVmdaUmVrb Am°p³gOZ
dmnaVmV. ˶m§Zr gmoS>bobm
H$m~©Z S>m¶Am°³gmBS> dm¶y
dmnê$Z dZñnVr ˶m§Mo AÝZ
V¶ma H$aVmV. ¶m {H«$¶oV
{Z‘m©U hmoUmam Am°p³gOZ nwÝhm dmVmdaUmV
{‘giVmo. hohr EH$ Z¡g{J©H$ MH«$ Amho.

n¶m©daUmV Aer BVahr AZoH$ MH«o$ AgVmV.
gOrd-gOrd d gOrd-{ZOud ¶m§‘ܶo nañna
XodmUKodmU hmoV amhVo. ¶m‘wioM n¶m©daUmVrb

22

AmnU H$m¶ {eH$bmo? n¶m©daUmVrb ObMH«$, dmVmdaUmVrb
{d{dY dm¶wMH«o$, AÝZgmIiçm `m_wio
n¥Ïdrda Ag§»¶ àH$maMo gOrd AmT>iVmV. n`m©daUmVrb g§VwbZ {Q>Hy$Z amhVo.
n¶m©daUmVrb gOrd$ Am{U {ZOud KQ>H$m§Mo ¶m§À¶m‘ܶo hOmamo dfmªnmgyZ g§VwbZ H$m¶‘
am{hbobo Amho.
EH$‘oH$m§er g§~§Y AgVmV.
doJdoJiçm àXoem§V doJdoJio àmUr, dZñnVr

Am{U gyú‘Ord AmT>iVmV.

ñdmܶm¶

1. H$m¶ H$amdo ~ao? 4. dZñnVtÀ¶m dmT>rgmR>r O{‘ZrVrb H$moU˶m
H$sQ>H$ZmeH$ Z dmnaVm YmݶmVrb {H$S>o Kmbdm¶Mo nXmWmªMm dmna Amdí¶H$ Amho?

AmhoV. 5. MyH$ H$s ~amo~a Vo {bhm.
(A) n¶m©daUmV gyú‘Ordm§Mm g‘mdoe hmoVmo.
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. (Am) O¡d{d{dYVm OnUo Amdí¶H$ Amho.
AÝZgmIir V¶ma H$am; (B) ZmH$VmoS>m nú`mbm ImVmo.
~oSy>H$, Kma, Air, gmn, JdV.
CnH«$‘
3. Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm. 1. Amnë¶m AdVr^modVr AmT>iUmè¶m
(A) AÝZgmIir åhUOo H$m¶? CXmhaU {bhm.
(Am) n¶m©daUmMo g§VwbZ H$go amIbo OmVo? nú¶m§Mr ‘m{hVr {‘idm.
2. n¶m©daU g§VwbZmda AmYm[aV Kmofdm³¶o

V¶ma H$am.

***

23

5. Hw$Qw>§~mVrb ‘yë¶o

gm§Jm nmhÿ ! bmoH$gh^mJmÀ`m H$mhr ~mVå`m dmMVmo. Aem
H$mhr àm{V{Z{YH$ ~mVå`m§Mm gmam§e Imbr {Xbm
(1) Vw‘À`m Hw$Qw>§~mV ghbrbm OmÊ`mMm {ZU©` Amho. Ë`m§Vrb gmd©O{ZH$ àíZ H$moUVm d Ë`mgmR>r
H$gm KoVmV? bmoH$m§Zr H$gm gh^mJ KoVbm `mMr dJm©V MMm©
H$am.
(2) Vwåhr ghbrbm OmÊ`mMo {R>H$mU gwMdVm H$m?
dmMm d MMm© H$am.
(3) gwQ²>Q>rV H$moUË`m nmhþÊ`m§Zm ~mobdm`Mo,
`m~m~V Vwåhr gm§JVm H$m? ‘hmZJanm{bHo$À`m

(4) Hw$Qw>§~mVrb gU-g‘ma§^m§À`m V`marV Vwåhr A§XmOnÌH$mV ZmJ[aH$m§Mm gh^mJ. IM© H$moUË`m ~m~tda
H$moUVr ‘XV H$aVm? H$amdm ho ZmJ[aH$ R>adUma.

{ZU©¶ KoʶmV gh^mJ ehamÀ`m {dH$mg ghm Jmdm§Zm
Hw$Qw>§~mV AmnU gd©OU EH$Ì amhVmo. àË`oH$mÀ`m AmamIS>çmV
gwYmaUm OmoS>Umè`m añË`mMo CX²KmQ>Z …
AmdS>r{ZdS>r doJdoJiçm AgVmV. {dMma Am{U gwMdʶmgmR>r JmdH$è`m§Zm AmZ§X. añË`mMm {ZU©`
‘Vohr {^ÝZ Agy eH$VmV. AmnUhr BVam§nojm doJio
AgVmo. Ago Agbo, Var AZoH$ ~m~VtV Amnbo ZmJ[aH$m§Mr JXu. ìhmdm, åhUyZ
{dMma Am{U ‘Vo BVam§er Owiy eH$VmV. Amnë`mbm ghm Jmdm§À`m ZmJ[aH$m§Mm
EH$‘oH$m§{df`r ào‘ d AmnwbH$s AgVo. AmnU
nañnam§Mr H$miOr KoVmo, {dMmanyg H$aVmo. KamVrb EH${ÌV à`ËZ.
H$moUVrhr JmoîQ> R>adVmZm EH$‘oH$m§Zm {dMmaVmo.
nañnam§er ~mobyZ gdmªZm nQ>Vrb Ago {ZU©` KoVmo. Amnë`m n[agamV AZoH$ N>moQ>o N>moQ>o ~Xb
Aem nX²YVrZo AmnU gd©OU Hw$Qw>§~mVrb {ZU©` ìhmdoV, Ago Amnë`mbm dmQ>V AgVo. n[agamVrb
KoÊ`mV gh^mJr hmoVmo. ~Xbm§{df`rMo {ZU©` gdmªZr {‘iyZ KoUo {hVmMo
AgVo. AmnU {ZdSy>Z {Xbobo gaH$ma gmd©O{ZH$
{ZU©` KoÊ`mV gh^mJr hmoVm Amë`mZo H$m` hmoVo? àíZm§~m~VMm {ZU©` KoVo. gaH$maZo KoVbobm EImXm
{ZU©¶ A¶mo½¶ dmQ>ë¶mg ˶m~m~V AmnU Amnbo
 Amnë`mbm H$m` dmQ>Vo, ho gm§JÊ`mMr àË`oH$mbm ‘V Zm|Xdy eH$Vmo. Aem àH$mao {ZU©¶à{H«$¶oV AmnU
g§Yr {‘iVo. gh^mJr hmoD$ eH$Vmo.

 EH$‘oH$m§Zm {dMmê$Z {ZU©` KoVë`mZo Ë`m {dMma H$am.
{df`mda MMm© hmoD$Z gd© ~mOy g‘OVmV.
Hw$Qw>§~mVë`m {ZU©`mV Adí` gh^mJr
 KamV Amnë`m ‘Vmbm ‘hËËd {Xbo OmV Amho, ho ìhm. Ho$di BVam§Mo åhUUo EoHy$Z Amnbo ‘V
nmhÿZ Amnë¶mbm Hw$Qw>§~m~X²Xb A{YH$ OdirH$ ~Zdy ZH$m. Amnë¶mbm Oo åhUm¶Mo Amho
dmQy> bmJVo. ˶mda Amnbo ‘V ‘m§S>m.
Amnë`m Hw$Qw>§~mVrb H$mhr {ZU©`m§V Ogm
gm§Jm nmhÿ !
Amnbm gh^mJ AgVmo, VgmM Vmo Amnë`m
gmd©O{ZH$ àíZm§~m~Vhr AgVmo. d¥ËVnÌm§V AmnU nwT>rb àg§J H$miOrnyd©H$ dmMm. Ë`m§Vrb
H$moUmMo dmJUo àm‘m{UH$nUmMo Amho Vo gm§Jm.
24

(1) Am’$arZZo {‘ZyH$S>o nopÝgb ‘m{JVbr. {bhÿZ dmJë`mg Amnbm AmË‘{dídmg H$‘r hmoVmo.
Pmë`mda {VZo nopÝgb naV Ho$br. Hw$Qw>§~mV VgoM Amnë`m gmd©O{ZH$ OrdZmVhr
AmnU àm‘m{UH$nUo dmJbo nm{hOo. àm‘m{UH$
(2) e‘m gm`H$bdê$Z nS>br. AmB©bm gm§JVmZm ì`ŠVt~X²Xb gdmªZmM AmXa dmQ>Vmo. àm‘m{UH$nUm
‘mÌ {VZo "ZohmZo ‘bm nmS>bo,' åhUyZ ‘r hr Amnbr VmH$X AgVo.
nS>bo, Ago gm§{JVbo.
gmd©O{ZH$ OrdZmVrb àm‘m{UH$nUm
(3) [ajmV gmnS>bobr {nedr ‘oarZo OdiÀ`m gmd©O{ZH$ OrdZmVhr àm‘m{UH$nUm Agë`mg
nmobrg Mm¡H$sV O‘m Ho$br.
gmd©O{ZH$ godm-gw{dYm Amnë`mbm A{YH$
àm‘m{UH$nUm d Aàm‘m{UH$nUmMo n[aUm‘ Mm§Jë`m àH$mao {‘iVrb. ~g qH$dm aoëdoZo
{dZm{VH$sQ> àdmg Ho$ë`mZo H$m` hmoB©b? Amnbr
Amnë`m hmVyZ ~è`mdmB©Q> JmoîQ>r KS>V dmhVyH$ì¶dñWm VmoQ>çmV Mmbob Am{U H$mhr
AgVmV. H$Yr MwH$mhr hmoVmV. EImXr MyH$ {Xdgm§Zr ~§X nSy> eHo$b. àm‘m{UH$nUo àË`oH$mZo
Pmë`mMo bjmV Amë`mg Ë`m{df`r AmB©d{S>bm§er, {VH$sQ> H$mT>ë¶mg hr g‘ñ`m {Z‘m©U hmoUma Zmhr.
^md§S>m§er d {‘Ì‘¡{ÌUter ‘moH$ionUmZo ~mobmdo.
Ë`mVyZ Amnë`mbm Pmbobr MyH$ gwYmaʶmMr àm‘m{UH$nUm‘wio gmd©O{ZH$ OrdZmVrb
g§Yr {‘iVo Am{U Amnbm àm‘m{UH$nUm {XgyZ H$m`©j‘Vm dmT>dVm `oVo. àm‘m{UH$nUmMo ^mZ
¶oVmo. ˶mM~amo~a Amnbo H$m‘ gMmoQ>rZo H$aUohr Amnë`m gmd©O{ZH$ OrdZmVrb {eñV d H$m`©j‘Vm
Amdí¶H$ Amho. Zm˶m§‘Yrb nañna {dídmg dmT>dÊ`mg Cn`w³V R>aVo.
H$gmoerZo OnUo d H$moUmMrhr ’$gdUyH$ Z H$aUo
ho gwX²Ym àm‘m{UH$nUmMo bjU Amho. àm‘m{UH$nUm ghH$m¶m©Mm ’$m¶Xm
Amnë`mbm {Z^©` ~ZdVmo. `mCbQ> Aàm‘m{UH$nUo Hw$Qw>§~mV AmnU EH$‘oH$m§Zm ghH$m¶© H$aV AgVmo.

‘mhrV Amho H$m Vwåhm§bm ? VgoM gm§{KH$ Ioi IoiVmZm IoimSy>§‘ܶo {OVHo$
ghH$m¶© OmñV {VVH$m ˶m§Mm Ioi Mm§Jbm hmoVmo.
2011 gmbr ^maV {déX²Y doñQ> B§S>rO IoimVrb ghH$m¶m©Mr ^mdZm IoimnwaVr ‘¶m©{XV Z
{H«$Ho$Q> gm‘Ý`m‘Ü`o gwédmVrÀ`mM EH$m R>odVm Vr Amnë¶m gm‘m{OH$ OrdZmV AmUbr
fQ>H$mV g{MZ V|Sw>bH$a `m§Mm Pob doñQ> nm{hOo. gm‘m{OH$ OrdZmV gdmªZm ghH$m`m©Mr JaO
B§S>rOÀ`m Jmob§XmOmZo nH$S>bm. Jmob§XmOmZo AgVo. Amnë`mbmhr BVam§À`m ‘XVrMr JaO bmJVo.
n§MmH$S>o Anrb Ho$bo. M|Sy>Mm ñne© ~°Q>bm Jmd qH$dm ehamVrb OÌm, Cê$g, ‘oimdo B˶mXr
Pmbobm Zmhr, Ago dmQy>Z n§Mm§Zr V|Sw>bH$a H$m`©H«$‘ EH$‘oH$m§À`m ghH$m`m©ZoM `eñdrnUo nma
Zm~mX Agë`mMm {ZU©` {Xbm; na§Vw M|Sy>Mm nS>VmV.
ñne© Amnë`m ~°Q>bm Pmbm Amho, ho ‘mhrV
Agë`mZo, Zm~mX Kmo{fV AgyZhr g{MZ H$m¶ H$amdo ~ao?
V|Sw>bH$a ‘¡XmZmVyZ n°ìho{b`Z‘Ü`o naVbo.
(1) añVm MHw $bbo m ‘bw Jm Våw hmb§ m ^Qo >bm.
(2) ghbrbm Jëo `mda V‘w À`m bjmV Amb,o H$s

V‘w À`m ‘{¡ ÌUrMm S>~m Kar {dgabm Amh.o
(3) B‘maVrVë`m {bâQ>‘Ü`o H$mhr ì`³Vr

AS>H$ë`m AmhVo .

25

dmMm d MMm© H$am.

Imbrb g§dmX dmMm. Ë`mVrb dmXmMm ‘wX²Xm H$moUVm Amho, Vmo H$gm gmoS>dbm Jobm `m{df`r
MMm© H$am.

Amnbo {ejH$ Amnë`mbm {H$ëbm åhUyZ H$m` Pmb§ ? g{dVm Ia§M H$s ! ‘mÂ`m bjmVM hmo, Jm`Ìr åhUVo Vo ~amo~a
XmIdm`bm ZoUma AmhoV. Iyn ‘Om JmU§ N>mZ åhUVo. g‘ra Mm§Jbo Zmhr Amb§ ! AmnU gJio Amho. g{dVmH$Sy>Z AmnU ZdrZ
`oB©b; nU Amnë`m JQ>mV g{dVm {dZmoX gm§JVmo. AmnU ˶m§À¶mer {‘iyZ ghbrMr V`mar H$ê$. JmU§ {eHy$. g‘raH$Sy>Z AmnU
Am{U g‘rabm ‘mÌ ¿`m`M§ Zmhr h§ ! ~moby`m. Vo Amnb§ EoH$Vrb.
AmnU Ë`m§Zm dJim`M§ Zmhr. N>mZ N>mZ {dZmoX EoHy$.
g{dVm Iyn ~S>~S>Vo, Va g‘ra
gma»`m ImoS>çm H$mT>Vmo.

g{hîUy d¥ËVr Amnë`m n[agamVrb g‘ñ`m§Mo {ZamH$aU H$aÊ`mMm
à¶ËZ AmnU g{hîUwVo‘wio H$aVmo.
AmnUm§ gdmª‘ܶo H$mhr JwU-Xmof AgVmV.
nmbH$m§À¶m, {‘Ì‘¡{ÌUtÀ`m ‘XVrZo Amnë`mVrb ñÌr-nwéf g‘mZVm
Xmof Xya H$aVm `oVmV. EH$‘oH$m§Mo {dMma àË`oH$ doir
EH$‘oH$m§Zm nQ>Vrb Ago Zmhr. Amnë`m ‘mUyg åhUyZ ‘wbJm-‘wbJr qH$dm ñÌr-nwéf
{‘Ì‘¡{ÌUt‘Ü`o H$YrH$Yr ‘V^oX hmoVmV. Aem doir g‘mZ AgVmV. Ë`m§Mm XOm© g‘mZ AgVmo. ‘wbJm
AmnboM åhUUo Iao Amho, Ago Z ‘mZVm BVam§Mo Am{U ‘wbJr Agm ^oX^md Z H$aVm XmoKm§Zmhr g‘mZ
åhUUohr g‘OyZ KoVbo nm{hOo. àg§Jr Xwgè`mMohr ‘mZUo åhUOo ñÌr-nwéf g‘mZVm hmo`. ‘wbm§Zr d
EoH$bo nm{hOo. `mVyZ g{hîUwVoMr ^mdZm {Z‘m©U hmoVo ‘wbtZr EH$‘oH$m§Mm AmXa Ho$bm nm{hOo. Amnë`m
d {VMr OmonmgZm H$aVm `oVo. Amnë`mnojm doJiçm {‘Ì‘¡{ÌUtÀ`m ghdmgmV AmnU gJio EH$‘oH$m§Zm
‘Vm§Mm AmXa H$aUo åhUOo g{hîUwVm. gmaIoM ‘mZVmo. hr g‘mZVoMr ^mdZm nwT>o AmnU
ZmJ[aH$ åhUyZhr H$m`‘ R>odbr nm{hOo.
Amnë`m XoemV g{hîUy d¥ËVrbm {deof ‘hËËd
Amho. {d{dY Y‘©, n§W, na§nam Am{U arVr[admO g‘mZVoMr ^mdZm dmT>rg bmJë`m‘wio gdmªZm
nmiUmao AZoH$ bmoH$ BWo amhVmV. ˶m‘wio gdmªZr àJVr H$aVm `oVo, gdmªZm {eH$Vm `oVo. AÝZ, dñÌ,
g{hîUwVm ~miJʶmMr Amdí¶H$Vm Amho. {d{dYVoMo {Zdmam, Amamo½` Am{U {ejU `m ñÌr-nwéfm§À`m
OVZ g{hîUwVo‘wio hmoVo. {d{dYVm Amnbo gm‘m{OH$ g‘mZ JaOm AmhoV. g‘mZVogmR>r `m JaOm§Mr
OrdZ g‘¥X²Y H$aVo. g{hîUwVm hr gm‘m{OH$ gmaIrM nyV©Vm Pmbr nm{hOo. Aem gmoB©gw{dYm§da
gbmo»`mMr n{hbr nm`ar Amho. Vr Amnë`mbm ñÌr-nwéfm§Mm g‘mZ A{YH$ma AgVmo. VgoM gd©
BVam§Mmhr {dMma ghmZw^yVrZo H$am`bm bmdVo. ñÌr-nwéfm§Zm àJVrMr g‘mZ g§Yr {‘imbr nm{hOo.

 ñÌr-nwéf g‘mZ AgVmV, ¶m {df¶mda Kmofdm³¶o
V¶ma H$am.

26

H$m¶ H$amdo ~ao? ho Zoh‘r bjmV R>odm.

H$mhr Hw$Qw>§~m§‘Ü`o Imbr Z‘yX Ho$ë`mà‘mUo àm‘m{UH$nUm‘wio gmd©O{ZH$ OrdZmVrb
n[apñWVr Agy eH$Vo. H$m`©j‘Vm dmT>Vo. doi, n¡gm, ‘Zwî`~i `m§Mm
(1) H$mhr KamV§ n{hë`mX§ m ‘bw mMo XßVa, JUdeo Anì`` Q>miVm `oVmo.

Am{U dhçm IaXo r H$o ë¶m OmVmV. ‘bw tÀ¶m AmnU H$m¶ {eH$bmo?
~m~VrV ‘mÌ MmbT>H$b H$o br OmV.o
(2) H$~S²>S>rÀ¶m gm‘ݶmV nam^d Pmë¶m‘wio  Hw$Qw>§~mVë`m N>moQ>çm-‘moR>çm {ZU©`m§‘Ü`o
amOybm aS>VmZm nmhÿZ {XZoe åhUmbm, gdmªMm gh^mJ Agmdm.
"aS>Vmog H$m¶ ‘wbtgmaIm?'
(3) d§XZmbm M|Sy> Am{U ~°Q> Iyn AmdS>Vo; nU  Amnë`m ì`p³VJV d gmd©O{ZH$ OrdZmV
{Vbm ^mVwH$br IoiÊ`mgmR>r Myb- àm‘m{UH$nUm Agbm nm{hOo.
~moiH$s, ~mhþbr AmUyZ {Xbr OmVo.
(4) gm[aH$m AmB©bm ñd¶§nmH$ d KaH$m‘mV  g{hîUwVm d ghH$m`m©‘wio Amnbo g‘yhOrdZ
‘XV H$aVo. {VÀ¶m ^mdmbm Vo H$m‘ {ZH$mon Am{U gbmo»`mMo hmoVo.
H$aÊ`mg H$YrM gm§{JVbo OmV Zmhr.
 g{hîUw dË¥ Vr‘iw o {d{dYVMo o OVZ hmDo $ eH$V.o
 ñÌr-nwéf g‘mZ AgVmV. Ë`m§À`mV ^oX^md

H$aUo `mo½` Zmhr.

ñdmܶm¶

1. [aH$må`m OmJr ¶mo½¶ eãX {bhm. CnH«$‘
(A) àm‘m{UH$nUm hr Amnbr .............
1. g{hîUwVm Am{U ñÌr-nwéf g‘mZVm `m
AgVo. ‘yë`m§er g§~§{YV g‘mO gwYmaH$m§À¶m H$Wm
(Am) gm‘m{OH$ OrdZmV gdmªZm ............ qH$dm Ë`m§Mo AZw^d {‘idyZ Ë`m§Mo
dJm©V H$WZ H$am.
JaO AgVo.
(B) Amnë`m XoemV ................... 2. Vwåhr Vw‘À`m d¡`pŠVH$ OrdZmV ‘mJrb
n§Yam {Xdgm§V H$moUH$moUË`m H¥$Vr
d¥ËVrbm {deof ‘hËËd Amho. àm‘m{UH$nUo Ho$ë`m `mMr `mXr V`ma H$am.
(B©) g‘mZVoMr ^mdZm dmT>rg bmJë`m‘wio

gdmªZm ................... H$aVm `oVo.

2. nwT>rb àíZm§Mr EH$m dmŠ`mV CËVao {bhm. ***
(A) n[agamVrb ~Xbm§{df`rMo {ZU©` H$moUr

¿`m`Mo AgVmV?
(Am) g{hîUwVm åhUOo H$m`?
(B) ñÌr-nwéf g‘mZVm åhUOo H$m`?
(B©) ñÌr-nwéfm§À`m g‘mZ JaOm H$moUË`m?

3. nwT>rb àíZm§Mr WmoS>Š`mV CËVao {bhm.
(A) Hw$Qw>§~mVrb {ZU©`à{H«$`oV AmnU H$go

gh^mJr hmoVmo?
(Am) g{hîUwVoMr ^mdZm H$er {Z‘m©U hmoVo?

27

6. {Z¶‘ gdmªgmR>r

gm§Jm nmhÿ ! gy`m©Mo CJdUo d ‘mdiUo qH$dm F$VwMH«$mVrb ~Xb
H$YrM Wm§~V Zmhr. JwéËdmH$f©UmMm {Z`‘ ~XbV
(1) dmhVwH$sMo {Z`‘ H$moUVo AmhoV? Zmhr. g‘wÐmMr ^aVr-AmohmoQ>r, M§ÐmÀ`m ~XbUmè`m
H$bm `m gd© JmoîQ>r {ZgJ©{Z`‘mZwgma Mmby AgVmV.
(2) ho {Z`‘ nmië`mZo H$m` hmoB©b, Ago Vwåhm§bm {ZgJm©Vrb {Z`‘ ho A{YH$ pñWa d {ZpíMV
dmQ>Vo? AgVmV, Vo H$mb~mhç hmoV ZmhrV; na§Vw ‘mUgm§gmR>r
AgUmè`m {Z`‘mV n[apñWVrZwgma ~Xb H$amdo
(3) `mVrb H$moUVm {Z`‘ Vwåhm§bm ~Xbmdmgm bmJVmV. Amnbm Xoe {~«{Q>em§À`m amOdQ>rImbr
dmQ>Vmo? hmoVm, VoìhmMo {Z`‘ doJio hmoVo. Amnë`mbm ñdmV§Í¶
{‘imë¶mZ§Va n[apñWVr ~Xbbr Am{U Ë`mZwgma
(4) dmhVwH$sÀ¶m {eñVrgmR>r AmUIr H$moUVo g‘yhOrdZmMo {Z`‘ ~Xbbo. CXm., ñdmV§Í¶ {‘imbo
{Z¶‘ AgmdoV, Ago Vwåhm§bm dmQ>Vo? Voìhm 21 dfmªdarb ZmJ[aH$m§Zm ‘VXmZmMm hŠH$
hmoVm. 1988 Z§Va ‘VXmZmMm h³H$ 춳Vrg 18
dmhVyH$ gwairV Mmbmdr åhUyZ H$mhr {Z`‘ df} nyU© Pmë¶mda XoʶmV Ambm.
AgVmV d AmnU Vo nmiVmo. VgoM gm‘m{OH$
OrdZmV àË`oH$mZo H$m` H$m‘ H$am`Mo `mgmR>r H$mhr करून पहा.
{Z`‘ AgVmV. àË`oH$mMr O~m~Xmar d H$V©ì`o
H$m` AmhoV ho H$imdo, `mgmR>r {Z`‘ V`ma H$amdo Amnë`m nmbH$m§Zm Am{U AmOr-AmOmo~m§Zm
bmJVmV. {Z`‘m§À`m nmbZmZo Amnë`m ì`dhmamV Ë`m§À`m doiog emioV H$moUVo {Z`‘ hmoVo Vo
{eñV {Z‘m©U hmoVo. AmnU A{YH$ H$m`©j‘VoZo H$m‘ {dMmam. Vw‘Mm, Vw‘À`m nmbH$m§Mm Am{U
H$ê$ eH$Vmo. AmOr-AmOmo~m§Mm Ago VrZ ñV§^ V`ma H$am.
VrZ ñV§^m§‘Ü`o emiog§X^m©Vrb {Z`‘m§{df`r
{Z`‘ gdmªgmR>r AgVmV. Vo gdmªZm gmaIoM ‘m{hVr ^ê$Z Ë`m§Mr VwbZm H$am. H$moUVo {Z`‘
bmJy hmoVmV. {Z`‘m§nwT>o H$moUrM loîR> qH$dm H${ZîR> ~Xbbo AmhoV d H$moUVo ZmhrV `mda MMm©
ZgVo. {Z`‘m§Mo nmbZ Z Ho$ë`mg {ejm hmoVo. {Z`‘ H$am.
‘moS>ë`m~X²Xb {ejm XoVmZm H$moUVmhr ^oX^md Ho$bm
OmV Zmhr. Aem àH$mao "g‘mZVm' hm {Z`‘m§Mm ho Zoh‘r bjmV R>odm.
AmYma AgVmo.
‘wbJm d ‘wbJr qH$dm ñÌr Am{U
g‘mOmgmR>r AgUmè`m {Z`‘mV hmoUmao ~Xb nwéf `m§Mm XOm© g‘mZ AgVmo.
Amnbo gm‘m{OH$ OrdZ {Z`‘m§À`m AmYmao Ë`m§Zm {dH$mgmÀ`m gma»`mM g§Yr

MmbVo. ho {Z`‘ AmnUM V`ma H$aVmo. Vo gdmªÀ`m {‘imë`m nm{hOoV.
{hVmMo AgVmV åhUyZ AmnU Ë`m§Mo nmbZ H$aVmo.
g‘mOmgmR>r AgUmè`m `m {Z`‘m§‘Ü`o `mo½` Vo ~Xb
H$amdo bmJVmV. g‘mO {Z`‘ZmgmR>r Ho$bo OmUmao
{Z`‘ d {ZgJm©Mo {Z`‘ `m§V ’$aH$ Amho.

{ZgJm©Mo ì`dhma {ZgJm©À`m {Z`‘m§Zwgma
MmbVmV. {ZgJm©Mo {Z`‘ AmnU ~Xby eH$V Zmhr.

28

gd© H$moUË`mhr àH$maMm AÝ`m` hmoD$ Z`o åhUyZ
d¶moJQ>m§Vrb {Z`‘ H$amdo bmJVmV.
춳VtZm gH$g
AÝZmMr JaO gm§Jm nmhÿ !

AgVo. Imbr {Z`‘m§Mr EH$ gyMr {Xbr Amho. àË`oH$
{Z`‘mMm H$mhr hoVy Amho. H$mhr {Z`‘m§Mo AZoH$ hoVy
‘wbm§BV³¶m nmofH$ AmhmamMr ‘wbtZm AmhoV. dJm©V `m§Vrb àË`oH$ {Z`‘mda MMm© H$am.
JaO ZgVo H$m? Am‘À¶m Kar Va "’$³V "‘bm Ago dmQ>Vo' `m ZmdmÀ`m nwpñVHo$V Vwåhr
^mdmbmM gH$g AÝZmMr JaO Amho.' ‘m§S>boë`m ‘Vm§Mr Zm|X H$am.

Ag§ åhUVmV. (1) gmd©O{ZH$ {R>H$mUr Üd{ZjonH$mda amÌr Xhm
dmOë`mZ§Va ~§Xr.
gm§Jm nmhÿ !
(1) ‘wbrÀ`m àíZmbm Vwåhr H$m` CËVa Xçmb? (2) ‘wbm‘wbtZm ‘mo’$V àmW{‘H$ {ejU.
(2) ‘wbJm Am{U ‘wbJr Agm ^oX^md AmUIr (3) {Z‘m©ë` d AÝ` H$Mam ZXrV Q>mH$Ê`mg ~§Xr.
(4) H$m¡Qw>§{~H$ qhgonmgyZ ‘{hbm§Zm g§ajU.
H$moUH$moUË`m ~m~VtV Ho$bm OmVmo Ago (5) ~mbH$m‘Jmam§À`m Zo‘UwH$sda ~§Xr.
Vwåhm§bm dmQ>Vo? (6) O§JbVmoS> d {eH$marda ~§Xr.
‘wbJm Am{U ‘wbJr Agm ^oX^md H$aUo A`mo½`
Amho. ‘wbtZm AÝZ H$‘r XoUo qH$dm Ë`m§Zm emioV Z Amnë`m OrdZmV AmnU AZoH$ ê$T>r,
nmR>dUo ho Ë`m§À`mda AÝ`m` H$aUmao Amho. Agm na§nam§Mohr nmbZ H$aV AgVmo. Amnbo AmB©, dS>rb,
AÝ`m` g‘mOmVë`m AÝ` KQ>H$m§dahr hmoVmZm AmOr, AmOmo~m, ZmVodmB©H$ `m§Mo nmhÿZ AmnU Ë`m
{XgVmo. na§nam nmiVmo. Amnë`m g‘mOmV AZoH$ Mm§Jë`m
¶m {MÌm§‘ܶo H$moUVm Aݶm¶ hmoV Amho Ago ê$T>r Am{U na§nam AmhoV. AmnU gU-g‘ma§^m§Mm
Vwåhm§bm dmQ>Vo?

Vw‘Mo EH$hr gwQ²>Q>r Z KoVm
gJio n¡go naV Ho$bo, ‘{hZm^a H$m‘ H$ê$Z Vwåhr

Var H$O© H$g§ ‘bm BVH$m H$‘r nJma
{eëbH$ H$m XoVm?
am{hb§?

29

EH${ÌV AmZ§X KoVmo. Kar Amboë`m nmhþÊ`m§Mo ñdmJV MwH$sÀ`m ê$T>r-na§nam§‘wio g‘mOmVë`m H$mhr
H$ê$Z Ë`m§Mm gÝ‘mZ H$aVmo. n`m©daUmMo g§VwbZ bmoH$m§À`m dmQ>çmbm Cnojm `oVo. Ë`m§Zm {ejU KoVm
amIUmè`m AZoH$ arVr AmnU na§naoZo nmiVmo. `oV Zmhr. àJVrÀ`m g§Yr {‘iV ZmhrV. amoOJma
àmÊ`m§{df`r ào‘ d H¥$VkVm ì`³V$ H$aVmo. Aqhgm {‘iV Zmhr, Ë`m‘wio J[a~r dmQ>çmbm `oVo. J[a~r
Am{U em§VVm hr ‘yë`o àmMrZ H$mimnmgyZ Amnë`m Am{U {ejUmMm A^md `m Amnë`m gm‘m{OH$
gm‘m{OH$ OrdZmV AmhoV. OrdZmVrb ‘moR>çm AS>MUr AmhoV. Ë`m Xya Ho$ë`m
nm{hOoV, VaM AmnU gd©OU EH${ÌVnUo nwT>o OmD$
Ago Agbo, Var H$mhr ê$T>r d na§nam ‘mÌ eH$Vmo.
A`mo½` AmhoV. Ë`m Amnë`m g‘mOmÀ`m ’$m`XçmÀ`m
ZmhrV. CXmhaUmW©, Om{V^oX. `m‘wio g‘mOmV n¶m©daU ajU
Cƒ-ZrM Aer Xar {Z‘m©U Pmbr. {df‘Vm dmT>br. g‘mOmV g‘Vm d ݶm¶ àñWm{nV H$aʶmgmR>r
Añn¥í`Vm hr EH$ A‘mZwf Am{U AÝ`m`H$maH$
àWm hmoVr. ñdV§Ì ^maVmÀ`m g§{dYmZmZo Añn¥í`VoMr Ogo H$m¶Xo Amdí¶H$ AgVmV, VgoM n¶m©daUmÀ¶m
àWm ZîQ> Ho$br. ajUmgmR>rhr H$m¶Xçm§Mr JaO AgVo. AmnU
AZoH$ ~m~VtV {ZgJm©da Adb§~yZ AgVmo.
{H$Ë`oH$ doim H$m`Xo H$ê$Z A{ZîQ> éT>tMo Amnë`m AZoH$ JaOm§Mr nyV©Vm {ZgJm©‘wio hmoVo.
{Z‘y©bZ H$amdo bmJVo. Amnë`m XoemV gVr, Amnë`mZ§Va `oUmè`m {nT>çm§Zmhr Z¡g{J©H$
~mb{ddmh `m§gma»`m éT>tda H$m`Xm H$ê$Z ~§Xr gmYZg§nËVr nwabr nm{hOo. Ë`mgmR>r AmnU `m
KmbÊ`mV Ambr. OmXyQ>moUm H$ê$Z bmoH$m§Zm gmYZg§nËVrMo OVZ Ho$bo nm{hOo. Vr H$miOrnyd©H$
’$gdÊ`mda ~§Xr KmbUmam H$m`Xm gd©àW‘ dmnabr nm{hOo.
‘hmamîQ´mV H$aÊ`mV Ambm. b½ZmV hþ§S>m KoÊ`mÀ`m
àWobm H$m`XçmZo ~§Xr KmVbr Amho.

Amnbo gm‘m{OH$ àíZ

{ZajaVm A§YlX²Ym

~mb{ddmh ~mbH$m‘Jma
30

‘mhrV Amho H$m Vwåhm§bm ? g‘mOgwYmaH$m§Mo H$m`© Amnë`m g‘mOmV
Mm§Jbo ~Xb KS>dyZ AmUÊ`mg H$maUr^yV
 Om{V^oX, ñÌr-nwéf {df‘Vm Am{U ñÌr- R>abo.
{ejUmMm A^md ho Amnë`m g‘mOmVrb
à‘wI AS>Wio hmoVo. Vo Xya H$aÊ`mMm à`ËZ AmnU H$m¶ {eH$bmo?
‘hmË‘m OmoVramd ’w$bo, amOfu emhÿ‘hmamO,
S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a `m§Zr Ho$bm.  ‘mUgm§gmR>r AgUmè`m {Z`‘m§‘Ü`o ~Xb
pñÌ`m§À`m {ejUmgmR>r gm{dÌr~mB© ’w$bo hmoVmV.
`m§Zm ‘moR>mM g§Kf© H$amdm bmJbm. Ë`m§À`m
ghH$mar ’$m{V‘m eoI `m§Zr Ë`m§Zm ‘mobmMr  nyduÀ`m H$mir {Z`‘ ho Ym{‘©H$ na§nam d
gmW {Xbr. ‘hfu Ym|S>mo Ho$ed H$d} `m§Zr gm‘m{OH$ ê$T>tÀ`m ñdê$nmV hmoVo.
ñÌr-{ejUmgmR>r ‘moR>o H$m`© Ho$bo. `m gd©
 A{ZîQ> d A‘mZwf ê$T>r Am{U na§nam§À¶m
{damoYmV H$m¶Xo Ho$bo OmVmV.

ñdmܶm¶

1. [aH$må`m OmJr `mo½` eãX {bhm. 3. nwT>rb àíZm§Mr WmoS>Š`mV CËVao {bhm.
(A) Amnbo gm‘m{OH$ OrdZ ............... (A) H$moUË`m A{ZîQ> àWm H$m`XçmZo ~§X

AmYmao MmbVo. Ho$ë¶m?
(Am) ñdV§Ì ^maVmÀ`m g§{dYmZmZo ........... (Am) n¶m©daUmÀ¶m ajUmgmR>r {Z¶‘ H$m H$amdo

àWm ZîQ> Ho$br. bmJVmV?
(B) MwH$sÀ`m ê$T>r-na§nam§‘wio g‘mOmVrb
CnH«$‘
H$mhr bmoH$m§À`m dmQ>çmbm .............. emioV Imbrb àg§Jr Vwåhr H$moUVo {Z¶‘
`oVo.
nmiVm ˶m§Mr ¶mXr H$am.
2. nwT>rb àíZm§Mr EH$m dmŠ`mV CËVao {bhm. (1) n[anmR>mÀ¶m doir.
(A) {Z`‘ H$m V`ma H$amdo bmJVmV? (2) ‘ܶmÝh ^moOZmÀ¶m doir.
(Am) Amnë`m gm‘m{OH$ OrdZmV H$moUVr ‘yë`o (3) H«$sS>m§JUmda.
(4) emioÀ¶m dmMZmb¶mV.
àmMrZ H$mimnmgyZ AmhoV?
(B) Amnë`m gm‘m{OH$ OrdZmVrb ‘moR>çm ***

AS>MUr H$moUË`m?

31

7. AmnUM gmoS>dy Amnbo àíZ

gm§Jm nmhÿ !

Imbrb {MÌm§VyZ Vwåhm§bm H$moUË`m g‘ñ`m {XgyZ `oVmV?

AmR>d‘Sm>çÂ`mVmyZn[’a$g³aVmVVrnZmXUmr `oVo. H$Mè`mMo T>rJ gmR>bo AmhoV. emioV gm`H$bdê$Z `md§g§ ‘mÂ`m ~m~m§Zm dma§dma
ZmH$ ~§X H$ê$Z emioV `mdo dmQ>V§. nU gm`H$btgmR>r doJim VmbwŠ`mÀ`m Jmdr Omd§ bmJV§.
bmJVo.
añVm H$moR>o Amho ? {VWo O{‘Zrdê$Z V§Q>m
Mmby Amho åhUo!

gmd©O{ZH$ g‘ñ¶m ‘mhrV Amho H$m Vwåhm§bm ?
Amnë`m g‘yhOrdZmV {d{dY g‘ñ`m AgVmV.
Amnë`m amÁ`mV 2007 nmgyZ "‘hmË‘m
`m g‘ñ`m§‘wio Amnbr J¡agmo` hmoVo. H$YrH$Yr Jm§Yr V§Q>m‘w³V Jmd `moOZm' am~dÊ`mV Ambr
Amnbo g‘yhOrdZ {dñH$irV hmoVo. g‘ñ`m§H$S>o Amho. JmdmVrb V§Q>o JmdmVM gmoS>dbo Omdo,
S>moioPmH$ Ho$ë`mg Ë`m A{YH$ Vrd« ~ZVmV, åhUyZ JmdH$è`m§Zr Vo MM}Zo d gm‘§Oñ`mZo gmoS>dmdo hm
doiÀ`mdoir g‘ñ`m§Mo {ZamH$aU H$amdo. Amnë`m `m `moOZoMm hoVy Amho. `m ‘mJm©Zo V§Q>o gmoS>dë`mg
JmdmVrb qH$dm ehamVrb bmoH$m§Zm Á`m AS>MUr JmdmVrb EH$monm dmT>Vmo. Á`m Jmdm§Zr `m nX²YVrZo
`oVmV qH$dm Oo àíZ ^oS>gmdVmV Ë`m§Zm gmd©O{ZH$ V§Q>o gmoS>dbo AmhoV, Aem Jmdm§Zm em§VVm
g‘ñ`m åhUVm `oB©b. n[agamVrb g‘ñ`m AmoiIUo, nwañH$mahr {‘iVmo. ehamVrb ‘mohëbm g{‘Ë`m
hrgwX²Ym EH$ ‘hËËdmMr JmoîQ> Amho. gmd©O{ZH$ V§Q>m{ZdmaUmbm ‘XV H$aVmV.
g‘ñ`m EH$Q>r ì`³Vr gmoS>dy eH$V Zmhr. Ë`m
gdmªÀ`m à`ËZmZo Am{U gdmªÀ`m gh^mJmVyZ gwQy> g‘ñ`m {ZdmaU
eH$VmV. g‘ñ`m {ZdmaUmMo ho à`ËZ Vwåhm§bm ‘mhrV AmhoV
H$m ?
V§Q>m {ZdmaU
Amnë`m JmdmV qH$dm ehamV doJdoJiçm {hdao ~mOma … Ah‘XZJa {OëhçmVrb {hdao
~mOma `m bhmZ JmdmV nmÊ`mMr ‘moR>r g‘ñ`m
H$maUmdê$Z hmoUmao V§Q>o hrgwX²Ym EH$ g‘ñ`m hmoD$ hmoVr. Ë`m JmdmVrb bmoH$m§À`m ‘XVrZo d Ë`m§À`m
eH$Vo. gVV hmoUmè`m V§Q>çm§‘wio JmdmMo ñdmñÏ` gh^mJmVyZ hr g‘ñ`m gmoS>dbr Jobr. OZmdam§À`m
{~KS>Vo. EH$monm amhV Zmhr. JmdmÀ`m àJVrV Mmè`mMmhr àíZ gwQ>bm. AmO {hdao ~mOma `m
AS>Wio {Z‘m©U hmoVmV. V§Q>çmMo ñdê$n J§^ra JmdmMm n[aga {hadmJX© Amho.
Zgbo; Va nañnam§er ~mobyZ Vo gmoS>dVm `oVmV; na§Vw  AZoH$ Jmdm§V nmÊ`mMr Q>§MmB© AgVo. Ë`mMr
Ë`m ‘mJm©Zo V§Q>o gwQ>bo ZmhrV, Va V§Q>m {ZdmaUmgmR>r
AgUmè`m g§ñWm§Mr Am{U Ý`m`mb`mMr ‘XV ¿`mdr H$maUo emoYm d Cnm` gwMdm.
bmJVo.

32

l‘XmZmVyZ J«m‘g’$mB© … Cñ‘mZm~mX (3) em§VVmXyVm§gmR>r {Z`‘mdbr V`ma H$aVmZm
{OëhçmVrb IwXmdmS>r ¶m JmdmVrb bmoH$m§Zr Ë`mV H$moUVo {Z`‘ g‘m{dîQ> H$amb?
l‘XmZmVyZ J«m‘g’$mB© Ho$br. JmdmMr ñdÀN>Vm
JmdmVrb gdmªZr {‘iyZ H$am`Mr, ho JmdH$è`m§Zr (4) Vw‘À`mVrb dmX {‘Q>dÊ`mgmR>r em§VVmXyV
R>adbo. Ë`mgmR>r àW‘ gm§S>nmÊ`mMo {Z`moOZ Ho$bo. H$moUH$moUË`m ‘mJmªMm Adb§~ H$aVmV?
C{H$aS>çmdarb H$Mè`mMm dmna H$ê$Z Jm§Sy>iIV
V`ma Ho$bo. àË`oH$ KamgmR>r ñdÀN>VmJ¥h ~m§Ybo. (5) em§VVoÀ`m ‘mJm©Zo àíZ gwQ>VmV, ho Vwåhm§bm
H$go g‘Obo?
g§V JmS>Jo~m~m§Zr H$sV©ZmVyZ Jmdmbm ñdÀN>VoMo
‘hËËd nQ>dyZ {Xbo. ñdÀN>Vm, {ejU d ñdmdb§~Z em§VVogmR>r g‘mOmVrb gd© KQ>H$m§À¶m ‘yb^yV
¶m§À¶m{edm¶ Amnbr àJVr hmoUma Zmhr, Ago g§V JaOm§Mr nyV©Vm hmoUo Amdí¶H$ Amho. à˶oH$mg
JmS>Jo~m~m bmoH$m§Zm gm§JV. ñdÀN>Vm H$er H$amdr ho Amdí¶H$ Vr gwa{jVVm {‘imbr nm{hOo. g‘mOmVrb
à˶j H¥$VrVyZ Vo XmIdyZ XoV. emofU Wm§~bo nm{hOo. {df‘Vm H$‘r Pmbr nm{hOo.
gmd©O{ZH$ OrdZmV gh^mJr hmoʶmMr g§Yr
amîQ´>g§V VwH$S>moOr‘hmamO ¶m§Zrhr J«m‘JrVoVyZ à˶oH$mbm {‘imbr nm{hOo. em§VVoMo ‘hËËd
ñdÀN>VoMo ‘hËËd nwT>rbà‘mUo gm§{JVbo Amho - g‘OmdyZ KoUo, em§VVoMo ‘mJ© à˶jmV dmnaUo ¶m
‘mJmªZr AmnU Hw$Qw>§~mV, emioV Am{U gmd©O{ZH$
"{‘imoZr H$amdr J«m‘g’$mB© & OrdZmV em§VVobm nyaH$ dmVmdaU {Z‘m©U H$ê$
Zmbr, ‘moar R>m¶rR>m¶r & eH$Vmo.
hñVo nahñVo gm’$ gd©{h &
MhyH$S>o ‘mJ© &' ‘mhrV Amho H$m Vwåhm§bm ?

g§V JmS>Jo~m~m amîQ´>g§V VwH$S>moOr_hmamO OJmV em§VVm Zm§Xmdr Am{U gd©M Xoem§Zm
Amnë`m OZVoÀ`m {dH$mgmgmR>r à`ËZ H$aVm
 dV©‘mZnÌm§V l‘XmZmÀ`m AZoH$ ~mVå`m `mdoV, åhUyZ 21 gßQ>|~a hm {Xdg g§`wŠV
`oVmV, Ë`m§Mo g§H$bZ H$am. l‘XmZmVyZ H$m¶ amîQ´m§V’}$ "Am§VaamîQ´r` em§VVm {XZ' åhUyZ OJ^a
H$m` gmÜ` hmoVo `mMr MMm© H$am. gmOam Ho$bm OmVmo. `m {Xder g§`wŠV amîQ´m§Mo
‘w»`mb` Agboë`m Ý`y`m°H©$ ehamV, ñWm{ZH$
gm§Jm nmhÿ ! doioZwgma gH$mir 10 dmOVm K§Q>m dmOdbr OmVo.
˶mZ§Va H$mhr jU em§VVm nmibr OmVo. gw‘mao
(1) emioV em§VVmXyVm§Mm JQ> Agmdm, Ago 60 Xoem§Vrb bmoH$m§Zr {Xboë`m ZmÊ`m§nmgyZ hr
Vwåhm§bm dmQ>Vo H$m? K§Q>m V`ma H$aÊ`mV Ambr Amho.

(2) `m JQ>mVrb {dXçmWu d {dXçm{W©ZtMr {ZdS> Vwåhm§bm `m~m~V AmUIr ‘m{hVr hdr
H$aÊ`mgmR>r Vwåhr H$moUVo {ZH$f R>admb? Agob, Va `m g§Ho$VñWimbm ^oQ> Xçm.

http://www.internationaldayofpeace.org.

33

ho Zoh‘r bjmV R>odm. AmnU H$m¶ {eH$bmo?

Hw$Qw>§~mV, emioV, g‘mOmV em§VVm Agob,  g‘yhOrdZmVrb g‘ñ`m gmoS>dÊ`mMr O~m~Xmar
Va {VMm ’$m`Xm gdmªZmM hmoVmo. em§VVo‘wio gdmªMr Amho.
àJVrg hmV^ma bmJVmo. ì`mnma, CXçmoJ,
{ejU, H$bm, gm{hË`, ‘Zmoa§OZ, {dkmZ,  gdmªZr ghH$m`© Ho$ë`mg g‘ñ`m§Mo {ZamH$aU
V§ÌkmZ, g§emoYZ B˶mXr joÌm§V ^a^amQ> H$aÊ`mMr hmoVo.
g§Yr {‘iVo. `m ÑîQ>rZo em§VVm hr Amnbr
d¡¶p³VH$$ JaO Z amhVm Vo EH$ gm‘m{OH$ ‘yë`  g§dmX Am{U MM}VyZ V§Q>m {ZdmaU hmoVo.
~ZVo.  em§VVoÀ`m ‘mJm©Zo g‘ñ`m gmoS>dVm `oVmV.
 Hw$Qw>§~mV, emioV d g‘mOmV em§VVm Agob, Va

{VMm ’$m`Xm gdmªZm {‘iVmo.
 em§VVm ho EH$ gm‘m{OH$ ‘yë` Amho.

ñdmܶm¶

1. [aH$må`m OmJr ¶mo½¶ eãX {bhm. 4. nwT>rb àg§Jr Vwåhr H$m` H$amb?
(A) g‘ñ`m§H$S>o S>moioPmH$ Ho$ë`mda Ë`m A{YH$ (A) dJ©à‘wImbm dJm©V em§VVm {Z‘m©U H$am`Mr

................... ~ZVmV. Amho.
(Am) n[agamVrb ...................AmoiIUo, (Am) J{UV {df`mMo {ejH$ H$mhr An[ahm`©

hrgwX²Ym EH$ ‘hËËdmMr JmoîQ> Amho. H$maUmñVd AmO dJm©V `oD$ eH$V ZmhrV.
(B) H«$sS>m§JUmda IoimÀ`m gm‘Ý`mÀ`m doir
2. nwT>rb àíZm§Mr EH$m dmŠ`mV CËVao {bhm.
(A) gmd©O{ZH$ g‘ñ`m åhUOo H$m`? XmoZ g§Km§‘Ü`o dmX {Z‘m©U Pmbm Amho.
(Am) gmd©O{ZH$ g‘ñ`m H$em gwQy> eH$VmV?
(B) ñdÀN>VoMo ‘hËËd H$moU˶m g§Vm§Zr nQ>dyZ CnH«$‘

{Xbo? 1. Vw‘À`m n[agamVrb H$Mè¶mÀ¶m
g‘ñ`o~m~V ñWm{ZH$ bmoH$à{V{ZYtZm nÌ
3. nwT>rb àíZm§Mr WmoS>Š`mV CËVao {bhm. Xçm d Ë`m§À`mer `m~m~V g‘j MMm©
(A) "l‘XmZmVyZ J«m‘g’$mB©' hr g§H$ënZm ñnîQ> H$am.

H$am. 2. Vw‘À`m n[agamV ‘moH$mQ> Hw$Í`m§Mm Ìmg
(Am) em§VVobm nyaH$ dmVmdaU H$go {Z‘m©U H$aVm hmoV Agob, Va Ë`m{df`r H$moUmbm
H$idm`Mo ho emoYm. ‘moH$mQ> Hw$Í`m§Mr
¶oB©b? g‘ñ`m gmoS>dÊ`mÀ`m Cnm`m§{df`r
‘m{hVr {‘idm.

***

34

8. gmd©O{ZH$ gw{dYm Am{U ‘mPr emim

gm§Jm nmhÿ ! emioV Amnë`mbm AZoH$ gw{dYm CnbãY
AgVmV. VemM gw{dYm Amnë`mbm ~mhoaÀ`m
(1) Amnë`m KamV Am{U Kam~mhoa {‘iUmè`m gmd©O{ZH$ OrdZmVhr CnbãY AgVmV. ~g, aoëdo
gmd©O{ZH$ gw{dYm H$moUË`m? `m gmd©O{ZH$ dmhVwH$sÀ`m gw{dYm AmhoV. `m{edm`
Q>nmbgodm, XyaÜdZr, Ap½Ze‘Z Xb, nmobrg, ~±H$m,
(2) Ë`m§n¡H$s H$moUË`m gw{dYm Vwåhr dmnaVm? ZmQ>çJ¥ho, ~mJ~{JMo, nmohÊ`mMo Vbmd `m§gma»`m
AmnU gd©OU gmd©O{ZH$ godmgw{dYm§Mm AZoH$ gmd©O{ZH$ godm§Mm AmnU Cn`moJ H$aV
AgVmo. `m gw{dYm§Mm dmna AmnU O~m~XmarZo
dmna H$aV AgVmo. nmUrnwadR>m, drOnwadR>m, Ho$bm nm{hOo.
Amamo½`godm, {ejU Am{U dmhVyH$ `m H$mhr
‘hËËdmÀ`m gmd©O{ZH$ godm AmhoV. `m godm Amnbr emim åhUOo Amnbo Kam~mhoaMo OJ
gdmªgmR>r AgVmV. gmd©O{ZH$ godm, Ë`m AgVo. Amnë`mbm Ogo Amnbo Ka AmdS>Vo, VerM
XoUmè`m g§ñWm Am{U AmnU `m§Mr {‘iyZ emimhr AmdS>Vo. àË`oH$ emioMr EH$ ñdV§Ì
gmd©O{ZH$ ì`dñWm {Z‘m©U hmoVo. Amnbr AmoiI AgVo. Vw‘À`m emioMr d¡{eîQ>ço emoYm
emim hr gmd©O{ZH$ ì`dñWoMm EH$ ^mJ Am{U Ë`mMo EH$ {^pËVnÌH$ V`ma H$am.
Amho.

करून पहा.

Imbrbn¡H$s Á`m gw{dYm Vw‘À`m emioV {^pËVnÌH$mMm Z‘wZm
CnbãY AmhoV, Ë`m§À`mnwT>o P Aer IyU H$am. emioMo Zmd

nwaoem dJ©Imoë`m dmMZmb¶ ñWmnZoMo df©
g§ñWmnH$
‘wbtgmR>r drOnwadR>m ~«rXdm³¶
ñdÀN>VmJ¥h
à¶moJemim ~moY{MÝh
‘wbm§gmR>r {dXçmWu Am{U
ñdÀN>VmJ¥h Aܶ¶Z H$monam {dXçm{W©ZtMr g§»`m
{nʶmMo nmUr g§JUH$ H$j dJ©Imoë¶m§Mr g§»¶m
d¡XçH$s¶ godm JUdoemMm a§J
a±n CëboIZr¶ H$m‘{Jar

H«$sS>m§JU àmßV Pmbobo nwañH$ma

embo¶ nmofU g‘wnXoeZ H|$Ð
Amhma ¶moOZm

emiobm Hw§$nU {d‘m¶moOZm

35

emim gdmªgmR>r AgVo. emioV OmD$Z {eH$Uo emioÀ`m _¡XmZmda IoiUmar _wbo
hm àË`oH$ ‘wbm‘wbrMm h³H$$ Amho. `mbm {ejUmMm
h³H$ Ago åhUVmV. {ejU h³H$ H$m`XçmZwgma 6 à`moJemim, H«$sS>mgm{hË` CnbãY H$ê$Z XoUo `m
Vo 14 d`moJQ>m§Vrb gd© ‘wbm‘wbtZr emioV OmD$Z àH$mao g‘mOmVrb {d{dY KQ>H$m§Mr emiobm ‘XV
Amnbo àmW{‘H$ {ejU nyU© Ho$bo nm{hOo. {deof hmoVo. emioÀ`m OS>UKS>UrV g‘mOmMm dmQ>m AgVmo.
JaOm Agboë`m ‘wbm‘wbtgmR>r H$‘mb d`mMr AQ>
14 EodOr 18 df} Amho. J«§Wmb¶

emioÀ¶m OS>UKS>UrV g‘mOmMm gh^mJ gm‘m{OH$ g§ñWoÀ¶m ‘XVrZo J«§Wmb¶
Amnë`m emioÀ`m C^maUrV AZoH$ ì`³Vr

Am{U g§ñWm ‘XV H$aVmV. {H$VrVar nmbH$, ‘mOr
{dXçmWu, gm{hpË`H$, IoimSy>, emñÌk Am{U
CXçmoOH$ Ago AZoH$OU Amnë`m emioÀ`m dmT>rbm
hmV^ma bmdVmV. dJ©Imoë`m ~m§YyZ XoUo, J«§Wmb`,

d¥ËVnÌ g‘yhmÀ¶m ‘XVrZo IJmob {dkmZ H|$Ð
36

dmMm d MMm© H$am. emimhr g‘mOmÀ`m àJVrbm qH$dm EImXr
g‘ñ`m gmoS>dm`bm ‘XV H$aVo. JmdmVrb bmoH$m§Zm
ñdÀN>VmXÿV ñdÀN>VoÀ`m gd`r bmJmì`m, åhUyZ EH$m emioVbo
J«m_ñdÀN>Vm H$mhr {dXçmWu ñdÀN>VmXyV Pmbo. Ë`m§Zr
emio‘m’©$V JmdmV ñdÀN>Vm A{^`mZ am~dbo.
añË`mda Ww§Hy$ ZH$m, H$Mè`mMr `mo½` {dëhodmQ>
bmdm, Aer KmofUmnÌo Ë`m§Zr V`ma Ho$br.
dñË`m§‘Ü`o nWZmQ>çohr gmXa Ho$br. `m
ñdÀN>VmXyVm§Zr a{hdmem§Zm ñdÀN>VoMo ‘hËËd
nQ>dyZ {Xbo. Jmdmbm {Z‘©bJ«m‘ nwañH$ma {‘idyZ
XoÊ`mV emioZo Agm gh^mJ KoVbm. JmdmV EH$OyQ>
{Z‘m©U hmoÊ`mg Ë`mMr ‘XV Pmbr.

gm§Jm nmhÿ ! nmbH$ `m§À`mV g§dmX hmoVmo. ˶m‘wio emioÀ¶m
{d{dY CnH«$‘m§V nmbH$m§Mm gh^mJ dmT>Vmo.
(1) Vwåhr hOa Agboë`m EImXçm nmbH$-
{ejH$ g^oV H$moUË`m {df`m§da MMm© emim gd© nmbH$m§Mm gmaImM gÝ‘mZ H$aVo.
Pmbr? emioVë`m KS>m‘moS>t{df`r AmnUhr nmbH$m§er
~mobbo nm{hOo. {ejH$ d nmbH$ `m Xmohm|À`mhr
(2) `m g^oV H$moUVo ‘hËËdmMo {ZU©` Pmbo? ‘XVrZo AmnU {eH$V AgVmo. Ë`m§À`mVrb XodmU-
(3) Vw‘À`m gd© {‘Ìm§Mo nmbH$ g^obm Ambo hmoVo KodmU Amnë`m ’$m`XçmMr AgVo.

H$m? करून पहा.
(4) Amnë`m emioV gd© nmbH$m§Mm gmaImM AmXa
EH$ {Xdg Vw‘Mr g§nyU© emim nmbH$m§Zr
Ho$bm OmVmo, ho Vwåhm§bm H$emdê$Z g‘Obo? Mmbdmdr, `mgmR>r emioÀ`m àemgZmH$S>o {dZ§Vr
H$aUmam AO© H$am. nadmZJr {‘imë`mZ§Va hm
gd© emim§‘ܶo {ejH$-nmbH$ Am{U ‘mVm- H$m`©H«$‘ am~dm. Vw‘Mm AZw^d ñWm{ZH$
nmbH$ g§K AgVmV. `m g§Km§‘wio Amnbo {ejH$ d dV©‘mZnÌmÀ`m ~mb{d^mJmH$S>o nmR>dm.

nmbH$m§Mo ñdmJV H$aVmZm {dXçm{W©Zr ho Zoh‘r bjmV R>odm.
{ejU, hm àË`oH$ ‘wbm-‘wbtMm

‘yb^yV h³H$ Amho.

37

Agmhr nmbH$m§Mm gh^mJ

{dXçm϶mªZm g§JrV {eH$dVmZm nmbH$ {dXçm϶mªZm H$dm`V {eH$dVmZm nmbH$

AmnU H$m¶ {eH$bmo?  emim g‘mOmÀ`m àJVrV ^a KmbVo.
 emioV OmD$Z {eH$Uo, hm àË`oH$ ‘wbm‘wbtMm
 gmdO© {ZH$ gdo mg{w dYmM§ m AmnU O~m~XmarZo
dmna Ho$bm nm{hOo. h³H$ Amho.

ñdmܶm¶

(1) [aH$må`m OmJr `mo½` eãX {bhm. (4) H$m` hmoB©b Vo {bhm.

(A) gw{dYm§Mm dmna AmnU ........... Ho$bm (A) ‘wbm‘wbtZm {ejUmMm g‘mZ hŠH$ {Xbm
nm{hOo. Zmhr, Va.

(Am) Amnbr emim åhUOo Amnbo Kam~mhoaMo (Am) g‘mOmZo emiobm ‘XV Ho$br Zmhr, Va.
............ AgVo. (B) gmd©O{ZH$ godm§Mm O~m~XmarZo dmna
Ho$bm, Va.
(B) emioÀ`m OS>UKS>UrV ..............
dmQ>m AgVmo. CnH«$‘
Vw‘À`m emiobm ‘XV H$aUmè`m ì`ŠVtMr
(2) nwT>rb àíZm§Mr EH$m dmŠ`mV CËVao {bhm.
‘m{hVr {‘idm d Ë`m§À`m ‘XVr‘wio Vwåhm§bm
(A) ‘hËËdmÀ`m gmd©O{ZH$ godm H$moUË`m H$moUVo ’$m`Xo {‘imbo `mMr ‘m{hVr {bhm.
AmhoV?
***
(Am) gmd©O{ZH$ ì`dñWm H$er {Z‘m©U hmoVo?
(B) àË`oH$ _wbm_wbtMm H$moUVm hŠH$ Amho?

(3) nwT>rb àíZm§Mr XmoZ-VrZ dmŠ`m§V CËVao {bhm.

(A) AmnU H$moUH$moU˶m gmd©O{ZH$ gw{dYm§Mm
Cn¶moJ H$aVmo?

(Am) emioV {ejH$-nmbH Am{U ‘mVm-nmbH$
g§K H$m AgmdoV?

38

9. ZH$mem … Amnbm gmo~Vr

Amnë¶m n[agamVrb O‘rZ gma»¶m C§MrMr CVabmV. {H$ëbm EH$m S>m|Jamda Amho. VoWo
ZgVo. C§MgIbnUm‘wio O{‘Zrbm {d{eîQ> AmH$ma OmʶmgmR>r Vwåhm§bm AmUIrZ EH$ S>m|Ja Am{U
àmßV hmoVmV. ˶m‘wio S>m|Ja, Xè¶m, nR>mao, ‘¡XmZo, EH$ Xar Amobm§Sy>Z Omdo bmJUma Amho. XmoÝhr
~oQ>o B˶mXr ^yê$no V¶ma hmoVmV. ho Vwåhr {Vgè¶m S>m|Ja Am{U Xar gmo~VÀ¶m Mm¡H$Q>rV XmIdm. ho
nmR>mV Aä¶mgbo Amho. XmIdVmZm ˶mV XarMr Imobr Am{U S>m|JamMr
C§Mr H$er XmIdVm ¶oB©b, ¶mMm {dMma H$am.
Amnbm n[aga H$gm Amho Vo ¶mo½¶ àH$mao
g‘OyZ KoʶmgmR>r VoWrb ^yaMZoMr åhUOoM gm§Jm nmhÿ !
àmH¥${VH$ aMZoMr ‘m{hVr AgUo Amdí¶H$ R>aVo.
ZH$mem "A'
B¶ËVm Mm¡Wr‘ܶo AmnU ZH$memg§~§Yr ‘m{hVr ZH$mem "~'
KoVbr hmoVr. ˶mV nmM hOma dfmªnyduMm
ZH$memgwX²Ym hmoVm. ¶mMm AW© ‘mZdmbm nydunmgyZ ZH$mem "H$'
ZH$mem V¶ma H$aʶmMr JaO dmQ>V hmoVr. ˶m doir
ZH$mem§Mm Cn¶moJ ‘w»¶V… ¶wX²YmgmR>r hmoV Ago.
¶wX²Y H$aVmZm àXoemÀ¶m ^yaMZoMr/àmH¥${VH$ aMZoMr
gImob ‘m{hVr Amdí¶H$ hmoVr. eÌyMm nam^d
H$aʶmgmR>r S>mdnoM AmIUo gmono hmoV Ago.
˶mgmR>r n[agamÀ¶m ^yaMZoMo ZH$meo dmnabo OmV.

^êy $nmMr CM§ r, AmH$ma B˶mXt‘Yrb ’$aH$
{dMmamV KDo $Z ZH$memV {d{dY ^êy $no XmIdVm ¶Vo mV.
hr ^êy $no ZH$memda dJo dJo içm nXY² VtZr XmIdbr
OmVmV. ZH$memÀ§ ¶m AmYmao ^êy $no H$mUo H$mUo ˶m
nXY² VrZr XmIdVm ¶Vo mV Vo AmnU g‘OZy KDo $.

करून पहा.

Vw‘À¶m emioMr ghb EH$m {H$ëë¶mda
OmUma Amho. Vwåhr ~gZo EH$m {R>H$mUr

darb ZH$mem§Mo {ZarjU H$am. ho gd© ZH$meo
EH$mM àXoemMr ^yaMZm XmIdUmao AmhoV; na§Vw `m
ZH$mem§‘Ü`o ’$aH$ Amho. ZH$mem§Mo {ZarjU H$ê$Z
nwT>rb àíZm§Mr CËVao gm§Jm.

ZH$mem "A' ‘Ü`o àXoemMr C§Mr H$emÀ¶m
AmYmao XmIdbr Amho?

39

ZH$mem "~' ‘Ü`o a§Jm§Mm dmna H$emgmR>r Ho$bm CVma d {d{dY {R>H$mUMr C§Mr g‘Oʶmg ‘XV hmoVo.
Amho? g‘moÀM aofm§‘Yrb A§Va H$‘r Agë¶mg ˶m
{R>H$mUMm CVma Vrd« AgVmo, Va ho A§Va OmñV
ZH$mem "H$' BVa XmoZ ZH$mem§nojm H$em àH$mao Agë¶mg O{‘ZrMm CVma ‘§X AgVmo ho bjmV ¿¶m.
doJim dmQ>Vmo? ˶mgmR>r gmo~VÀ¶m AmH¥$VrMr ‘XV ¿¶m.

ZH$mem "A', "~', "H$' ‘Yrb gdmªV C§M (2) a§JnX²YVr … hr g‘moÀM aofm§da AmYm[aV
{R>H$mU H$moU˶m {Xeog Amho? nX²YV Amho. ¶m nX²YVrV g_moÀM aofm§Xaå¶mZ a§J
^abo OmVmV. à˶oH$ a§J hm C§MrZwgma R>aVmo. Ogo,
"A', "~' d "H$' n¡H$s H$moU˶m ZH$memVyZ Ob^mJm§gmR>r {Zim a§J, Va ˶m§À¶m bJVÀ¶m
^yaMZm ¶mo½¶ àH$mao g‘OVo ? O{‘ZrgmR>r JS>X {hadm a§J. ˶mnojm OmñV C§MrÀ¶m
O{‘ZrgmR>r {’$H$Q> {hadm d ˶mhrnojm OmñV
H$mJXmda ZH$mem H$mT>VmZm ^yaMZoMr bm§~r d C§MrÀ¶m O{‘ZrgmR>r {ndim, B˶mXr.
é§Xr ghO XmIdVm ¶oVo. na§Vw ^yaMZoMr Imobr d
C§Mr ghOnUo XmIdVm ¶oV Zmhr. ZH$memV ¶m ~m~r gmo~VÀ¶m a§J C§Mr ‘rQ>a‘ܶo
XoʶmgmR>r doJdoJiçm nX²YVtMm dmna Ho$bm OmVmo. Vm{bHo$Mo {ZarjU H$am. 4880 nojm OmñV
(1) g‘moÀM aofm nX²YVr (Contour Line Method) C§MrVrb ’$aH$mZwgma 3660 Vo 4880
(2) a§JnX²YVr (Layer Tinting Method) a§Jg§JVrV hmoUmam ~Xb 1380 Vo 3660
(3) CR>mdXe©H$ AmamIS>m (Digital Elevation Model) bjmV ¿¶m. g‘moÀM 600 Vo 1380
aofm§Xaå¶mZ dmnaboë¶m 300 Vo 600
(1) g‘moÀM aofm nX²YVr … ¶m nX²YVrMm dmna a§Jm§‘wio ^yaMZoVrb 150 Vo 300
ZH$mem‘ܶo O{‘ZrMm C§MgIbnUm XmIdʶmgmR>r ’$aH$ MQ>H$Z bjmV 75 Vo 150
H$aVmV. O{‘ZrMr C§Mr g‘wÐgnmQ>rnmgyZ ‘moOVmV. ¶oVmo. ZH$mem "~' nhm. 0 Vo 75
˶mZ§Va g‘mZ C§MrMr {R>H$mUo {ZpíMV Ho$br OmVmV. 0 Vo -75
ZH$memV ˶m§Mr Zm|X ¶mo½¶ {R>H$mUr Ho$br OmVo. -75 Vo -150
ZH$memda Zm|Xdbobr hr {R>H$mUo aofoÀ¶m gmhmæ¶mZo
EH$‘oH$m§g OmoS>VmV. g‘mZ C§MrMr {R>H$mUo -150 nojm H$_r
OmoS>Umè¶m ¶m aofog g‘moÀM aofm åhUVmV. ZH$mem
"A' nhm. ¶m‘ܶo g‘mZ C§MrÀ¶m {R>H$mUm§À¶m (3) CR>mdXe©H$ AmamIS>m … hr gdmªV
AmYmao aofm H$mT>boë¶m AmhoV. ¶m nX²YVr‘wio AmYw{ZH$ nX²YVr Amho. ˶mgmR>r H¥${Ì‘ CnJ«hm§Mr
àXoemMm C§MgIbnUm ghO bjmV ¶oVmo. àXoemMm ‘XV ¿¶mdr bmJVo. H¥${Ì‘ CnJ«hm§Zr nmR>dboë¶m
‘m{hVrMm dmna H$ê$Z ho ZH$meo H$mT>bo OmVmV.
S>m|JamMm AmS>dm N>oX ZH$mem "H$' nhm. C§MrZwgma ^yaMZoV hmoUmao ~Xb ¶m
ZH$memV WoQ> {XgVmV.
_§X CVma Vrd« CVma
darb nX²YVtMm dmna H$ê$Z ZH$meo V¶ma
_§X CVma Vrd« CVma Ho$ë¶mg àXoemMr àmH¥${VH$ aMZm qH$dm ^yaMZm
AMyH$ g‘OVo. åhUOoM C§Mr, Imobr qH$dm CVma
g‘moÀM aofm nX²YVr B˶mXtMr H$ënZm `oVo. g§JUH$mÀ`m AmYmao `m
40 ZH$memdarb àË`oH$ q~XÿMr C§Mr nmhVm `oVo.

àmH¥${VH$ ZH$mem§Mm dmna bîH$ar H$madm¶m,
n`©Q>Z, {J[a^«_U ‘mJ© AmIUo, n[agamÀ`m
{dH$mgmMo {Z`moOZ H$aUo, BË`mXtgmR>r H$aVm `oVmo.

Oam S>moHo$ Mmbdm. Oam S>moHo$ Mmbdm.

a§JnX²YVrMm dmna H$ê$Z AmUIr EH$m nmR>mV
ZH$mem {Xbm Amho. Vmo H$moUVm Vo emoYm d ˶mMo
erf©H$ Mm¡H$Q>rV {bhm.

darb MmH¡ $Q>rV dJo dJo içm CM§ rdarb {R>H$mUo {Xbr करून पहा.
AmhVo . ˶mVrb g‘mZ CM§ rdarb {R>H$mUmM§ o q~Xÿ
nhm. g‘mZ CM§ rdarb {R>H$mUmM§ o q~Xÿ afo mZ§ r OmSo >m. hr V‘w À¶m emiÀo ¶m qH$dm KamÀ¶m n[agamVrb
H$¥ Vr H$aVmZm Våw hr ZH$mem‘ܶo ^êy $no XmIdʶmMr {d{dY Jmîo Q>r XmIdUmam AmamIS>m V¶ma H$am.
EH$ nXY² V dmnabr Amh.o Vr H$mUo Vr Vo Imbr Våw hr V¶ma H$o bbo m AmamIS>m d {‘ÌmZo V¶ma
[aH$må¶m MmH¡ $Q>rV {bhm. H$o bbo m AmamIS>m EH$‘Ho $mH§ $S>o nmhʶmgmR>r Xçm.
{‘ÌmÀ¶m AmamIS>çm‘Yrb g‘Obëo ¶m ~m~r d Z
‘mhrV Amho H$m Vwåhm§bm ? g‘Obëo ¶m ~m~tMr dJo dJo ir ¶mXr H$am.
AmamISç>mVrb g‘Obëo ¶m d Z g‘Obëo ¶m
ZH$mem V¶ma H$aʶmÀ¶m AZoH$ AmYw{ZH$ Jmîo Q>t~m~V EH$‘Ho $me§ r MMm© H$am.
nX²YVr AmVm {dH${gV Pmë¶m AmhoV. ˶mnydu V‘w À¶m {‘ÌmZo V¶ma H$o bëo ¶m H$mhr Jmîo Q>r Våw hmb§ m
"àH$me-N>m¶m' nX²YVrMm dmna H$ê$Z ZH$meo H$m g‘Oë¶m ZgVrb, ¶mda {dMma H$am.
V¶ma Ho$bo OmV AgV. gmo~V {Xbobm ZH$mem ho
˶mMo CXmhaU Amho. ZH$memMm Cn¶moJ AZoH$OU H$aVmV. AmamIS>m
qH$dm ZH$mem ¶m§V {d{dY KQ>H$ XmIdbo OmVmV. Vo
doJdoJiçm nX²YVrZr XmIdbo, Va AmamIS>m qH$dm
ZH$mem g‘OUo AdKS> hmoVo, åhUyZM ZH$memV
XmIdbobo KQ>H$ gdmªZm ghOnUo g‘OmdoV ¶mgmR>r
{MÝho d IwUm§Mm dmna Ho$bm OmVmo. {MÝho d IwUm
gd©gmYmaUnUo gdmªZm g‘OVrb Aem {d{eîQ> d
g‘mZ nX²YVrZo XmIdVmV.

gm§Ho${VH$ IwUm : ZH$memV doJdoJiçm JmoîQ>r
XmIdʶmgmR>r g§Ho$VmZwgma dmnaboë¶m IwUm. ¶m
~hþYm ^m¡{‘{VH$ AmH¥$˶m§À¶m ñdê$nmV AgVmV.
CXm., aofm, dVw©i, {ÌH$moU, q~Xÿ B˶mXr.

gm§Ho${VH$ {MÝho : ZH$memV doJdoJiçm JmoîQ>r
XmIdʶmgmR>r g§Ho$VmZwgma dmnabobr {MÝho. {MÝho
åhUOo ˶m ˶m JmoîQ>tgmR>r dmnaboë¶m {MÌê$nmVrb
bhmZ AmH¥$Vr hmo¶. CXm., XoD$i, ‘erX, {H$ëbm
B˶mXr.

41