1 H−íng dÉn mét sè trß ch¬i d©n gian trong c¸c lÔ héi Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång PGS.TS. PH¹M V¡N LINH Phã Chñ tÞch Héi ®ång PH¹M CHÝ THμNH Thμnh viªn trÇn quèc d©n TS. NguyÔn §øC TμI TS. NGUYÔN AN TI£M NguyÔn Vò Thanh H¶o
3 ts. NguyÔn ngäc kim anh H−íng dÉn mét sè trß ch¬i d©n gian trong c¸c lÔ héi Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia Sù THËT NHμ XUÊT B¶N THÓ DôC THÓ THAO Hμ Néi - 2016
5 LỜI NHÀ XUẤT BẢN Mỗi một dân tộc đều có một truyền thống, một nền văn hóa của dân tộc mình. Nền văn hóa đó chứa đựng bản sắc độc đáo từ sự hình thành đến sự phát triển sáng tạo không ngừng trên các phương diện. Trò chơi dân gian Việt Nam là một bộ phận của nền văn hóa Việt Nam, phản ánh một phần các mặt đời sống xã hội của người Việt Nam trong mọi thời đại. Đồng thời, thông qua hoạt động, trò chơi dân gian cũng đã đáp ứng những nhu cầu đa dạng về vui chơi giải trí, nghỉ ngơi, giao lưu văn hóa, phát triển thể chất và chuẩn bị cho hoạt động lao động, sản xuất của người Việt Nam. Các trò chơi trước đây thường mang yếu tố cộng đồng, nghĩa là có sự tham gia của rất nhiều người cùng tương tác với nhau. Chính vì điều đó, chúng làm cho những mối quan hệ giữa con người với nhau, tình làng nghĩa xóm thêm gắn kết. Trò chơi dân gian có nhiều thể loại phù hợp với các sở thích, cá tính khác nhau của nhiều đối tượng người chơi. Mỗi trò lại có một quy luật riêng, mang những sắc thái khác nhau khiến người chơi có cảm giác 6 chơi suốt ngày mà không thấy chán. Trò chơi dân gian thường được gắn kết với đồng dao, không đơn thuần là một trò chơi mà nó chứa đựng cả một nền văn hóa dân tộc Việt Nam độc đáo và giàu bản sắc. Trò chơi dân gian không chỉ nâng cánh cho tâm hồn thơ trẻ, phát triển khả năng tư duy, sáng tạo, sự khéo léo mà còn giúp con người hiểu về tình bạn, tình yêu gia đình, quê hương, đất nước. Mỗi người chúng ta ai cũng đã từng là một đứa trẻ và đã từng chơi theo vòng quay của con quay (chơi cù) hay những bước nhảy lò cò hoặc trò chơi ô ăn quan... tất cả như một bức tranh, bài trò chơi rồng rắn lên mây là trò chơi gắn với đồng dao nhằm rèn luyện sự nhanh nhẹn, khéo léo, phát huy tinh thần đoàn kết, tôn trọng kỷ luật và khả năng đối đáp, có liên quan đến nghi thức cầu mưa của cư dân nông nghiệp: “Rồng rắn lên mây/ Có cây núc nác/ Có nhà khiển binh/ Hỏi thăm thầy thuốc/ Có nhà hay không...”, là bài đồng dao của trò chơi rồng rắn lên mây. Đặc trưng nổi bật của trò chơi dân gian Việt Nam là gắn chặt với văn hóa làng, xã với các lễ hội truyền thống, nhiều trò chơi truyền thống như kéo co, leo dây, ném còn, đua thuyền, bơi chải, vật dân tộc, đá cầu, bắn nỏ, chọi gà... xuất hiện từ hàng ngàn năm trước, nay vẫn tiếp tục sống trong đời sống tinh thần của những lớp người hiện tại như một phương tiện hữu hiệu để giáo dục tính tập thể, tình đoàn kết, tính cộng đồng và truyền
5 LỜI NHÀ XUẤT BẢN Mỗi một dân tộc đều có một truyền thống, một nền văn hóa của dân tộc mình. Nền văn hóa đó chứa đựng bản sắc độc đáo từ sự hình thành đến sự phát triển sáng tạo không ngừng trên các phương diện. Trò chơi dân gian Việt Nam là một bộ phận của nền văn hóa Việt Nam, phản ánh một phần các mặt đời sống xã hội của người Việt Nam trong mọi thời đại. Đồng thời, thông qua hoạt động, trò chơi dân gian cũng đã đáp ứng những nhu cầu đa dạng về vui chơi giải trí, nghỉ ngơi, giao lưu văn hóa, phát triển thể chất và chuẩn bị cho hoạt động lao động, sản xuất của người Việt Nam. Các trò chơi trước đây thường mang yếu tố cộng đồng, nghĩa là có sự tham gia của rất nhiều người cùng tương tác với nhau. Chính vì điều đó, chúng làm cho những mối quan hệ giữa con người với nhau, tình làng nghĩa xóm thêm gắn kết. Trò chơi dân gian có nhiều thể loại phù hợp với các sở thích, cá tính khác nhau của nhiều đối tượng người chơi. Mỗi trò lại có một quy luật riêng, mang những sắc thái khác nhau khiến người chơi có cảm giác 6 chơi suốt ngày mà không thấy chán. Trò chơi dân gian thường được gắn kết với đồng dao, không đơn thuần là một trò chơi mà nó chứa đựng cả một nền văn hóa dân tộc Việt Nam độc đáo và giàu bản sắc. Trò chơi dân gian không chỉ nâng cánh cho tâm hồn thơ trẻ, phát triển khả năng tư duy, sáng tạo, sự khéo léo mà còn giúp con người hiểu về tình bạn, tình yêu gia đình, quê hương, đất nước. Mỗi người chúng ta ai cũng đã từng là một đứa trẻ và đã từng chơi theo vòng quay của con quay (chơi cù) hay những bước nhảy lò cò hoặc trò chơi ô ăn quan... tất cả như một bức tranh, bài trò chơi rồng rắn lên mây là trò chơi gắn với đồng dao nhằm rèn luyện sự nhanh nhẹn, khéo léo, phát huy tinh thần đoàn kết, tôn trọng kỷ luật và khả năng đối đáp, có liên quan đến nghi thức cầu mưa của cư dân nông nghiệp: “Rồng rắn lên mây/ Có cây núc nác/ Có nhà khiển binh/ Hỏi thăm thầy thuốc/ Có nhà hay không...”, là bài đồng dao của trò chơi rồng rắn lên mây. Đặc trưng nổi bật của trò chơi dân gian Việt Nam là gắn chặt với văn hóa làng, xã với các lễ hội truyền thống, nhiều trò chơi truyền thống như kéo co, leo dây, ném còn, đua thuyền, bơi chải, vật dân tộc, đá cầu, bắn nỏ, chọi gà... xuất hiện từ hàng ngàn năm trước, nay vẫn tiếp tục sống trong đời sống tinh thần của những lớp người hiện tại như một phương tiện hữu hiệu để giáo dục tính tập thể, tình đoàn kết, tính cộng đồng và truyền
7 thống dân tộc Việt Nam. Trò chơi dân gian luôn gắn bó với tuổi thơ và là những thú vui của mỗi người, mỗi thế hệ, bởi vậy, trò chơi dân gian rất cần được duy trì, khôi phục và phát triển rộng rãi trong các đối tượng nhân dân. Theo thống kê của nhiều nhà nghiên cứu, ở nước ta hằng năm có hàng nghìn các lễ hội, lễ hội thường chia làm hai phần, phần lễ và phần hội, mà ở đó còn lưu giữ và phát triển hàng trăm trò chơi dân gian, trong đó có nhiều trò chơi đã được cụ thể hóa thành luật thi đấu, trở thành các môn thể thao dân tộc, đưa vào chương trình thi đấu quốc gia và quốc tế. Cuốn sách Hướng dẫn một số trò chơi dân gian trong các lễ hội do Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Kim Anh biên soạn. Tác giả tổng hợp và sưu tầm các tư liệu của nhiều chuyên gia và các nghiên cứu của mình về các trò chơi dân gian, để giới thiệu với bạn đọc, mong rằng sẽ góp phần phổ biến những trò chơi dân gian, làm phong phú thêm nét đặc trưng của các lễ hội ở nước ta. Trong quá trình tổng hợp và biên soạn, tác giả đã rất cố gắng để đáp ứng được nhu cầu của bạn đọc, song cũng không tránh khỏi những khiếm khuyết, chúng tôi rất mong nhận được sự góp ý chân thành của bạn đọc để lần xuất bản sau cuốn sách được đầy đủ, hoàn thiện hơn. Xin giới thiệu cuốn sách cùng bạn đọc. 8 Th¸ng 8 n¨m 2016 Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia sù thËt Tháng 8 năm 2016 NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT
9 PHẦN I MỘT SỐ TRÒ CHƠI DÂN GIAN PHỔ BIẾN TRONG CÁC LỄ HỘI Ở NƯỚC TA 10 1. KÉO CO1 Hình 1: Kéo co Kéo co là một trò chơi thu hút được rất nhiều người cùng tham gia, vừa có tác dụng rèn luyện sức khỏe, lại vừa vui vẻ, thoải mái. Kéo co đã trở thành trò chơi tập thể, phổ biến ở nhiều nơi trên đất nước ta. __________ 1. Ngày 02‐12‐2015, tại phiên họp Ủy ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 10 của UNESCO, diễn ra tại thành phố Windhock, nước Cộng hòa Namibia, nghi lễ và trò chơi kéo co của Việt Nam, Campuchia, Hàn Quốc, Philíppin đã chính thức được UNESCO ghi nhận trong Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể.
9 PHẦN I MỘT SỐ TRÒ CHƠI DÂN GIAN PHỔ BIẾN TRONG CÁC LỄ HỘI Ở NƯỚC TA 10 1. KÉO CO1 Hình 1: Kéo co Kéo co là một trò chơi thu hút được rất nhiều người cùng tham gia, vừa có tác dụng rèn luyện sức khỏe, lại vừa vui vẻ, thoải mái. Kéo co đã trở thành trò chơi tập thể, phổ biến ở nhiều nơi trên đất nước ta. __________ 1. Ngày 02‐12‐2015, tại phiên họp Ủy ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 10 của UNESCO, diễn ra tại thành phố Windhock, nước Cộng hòa Namibia, nghi lễ và trò chơi kéo co của Việt Nam, Campuchia, Hàn Quốc, Philíppin đã chính thức được UNESCO ghi nhận trong Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể.
11 Cách chơi đơn giản, số người chơi bao nhiêu tùy ý, chia làm hai phe bằng nhau, làm mốc đánh dấu vạch vôi để bên nào kéo được đối phương sang qua vạch mốc bên kia là bên đó thắng. Tục kéo co ở mỗi nơi có những lối chơi khác nhau, nhưng bao giờ số người chơi cũng chia làm hai phe, mỗi phe cùng dùng sức mạnh để kéo cho được bên kia ngã về phía mình. Có khi cả hai bên đều là nam, có khi bên nam, bên nữ. Trong trường hợp bên nam bên nữ, dân làng thường chọn những trai chưa vợ, gái chưa chồng. Ngày nay, kéo co trở thành trò chơi ganh đua mang tính thể thao, nhưng ở một số địa phương, nó vẫn còn giữ những quy tắc phản ánh tính nghi thức của trò chơi, qua đó chúng ta có thể nhìn thấy ý nghĩa tôn giáo lúc khởi thủy. Trò chơi kéo co làng Hữu Chấp1 thuộc xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh là một nghi thức chính trong lễ hội truyền thống của làng, tồn tại gần 400 năm và được tổ chức trang trọng 2 năm/lần. Đồ dùng để kéo co được sử dụng bằng 2 cây tre to lồng vào nhau và tết thêm các dây lạt tre để tạo thành 3 con nhện xoắn. Sau khi bện xong, tre sẽ được mang __________ 1. Trò chơi kéo co làng Hữu Chấp, xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 4205/2014/QĐ‐BVHTTDL ngày 19‐12‐2014. 12 treo tại cửa đình làng suốt trong những ngày Tết và chỉ hạ xuống vào ngày tổ chức hội. Theo truyền thống, nghi thức kéo co làng Hữu Chấp luôn phải vận hành theo hướng Đông ‐ Tây. Bảy mươi thanh niên tham gia nghi thức được chọn từ trước Tết Nguyên đán, với các yêu cầu khỏe mạnh, gia đình không có tang, thậm chí là đang có đủ ba thế hệ cùng sinh sống trong một gia đình ሺcòn gọi là “tam đại đồng đường”ሻ. Tới ngày thi, họ được chia đều thành hai đội với trang phục quần lụa trắng, ở trần, đầu đội khăn xanh hoặc đỏ. Dưới hiệu lệnh của bốn ông “Hóa” trong làng bằng cờ đuôi nheo, trò kéo co diễn ra trong 3 hiệp đấu. Năm nào mà đội kéo co phía Đông thắng được 2 keo thì năm đó làng Hữu Chấp chắc chắn sẽ được mùa. Trò chơi kéo co ngồi1 được tổ chức trong lễ hội làng tại đền Trấn Vũ ሺphường Thạch Bàn, quận Long Biên, Thành phố Hà Nộiሻ diễn ra chính hội vào ngày mồng 3 tháng 3 âm lịch, gắn với ngày sinh của Đức thánh Huyền Thiên Trấn Vũ. Đây là một nghi thức đặc biệt trong lễ hội: người tham gia kéo co ngồi trên đất, kéo co bằng dây song luồn qua lỗ của một cây cột gỗ được chôn chặt xuống đất. Ý nghĩa của nghi thức kéo __________ 1. Trò chơi kéo co ngồi được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia ሺtheo Quyết định số 4205/2014/QĐ‐BVHTTDL ngày 19‐12‐2014ሻ.
11 Cách chơi đơn giản, số người chơi bao nhiêu tùy ý, chia làm hai phe bằng nhau, làm mốc đánh dấu vạch vôi để bên nào kéo được đối phương sang qua vạch mốc bên kia là bên đó thắng. Tục kéo co ở mỗi nơi có những lối chơi khác nhau, nhưng bao giờ số người chơi cũng chia làm hai phe, mỗi phe cùng dùng sức mạnh để kéo cho được bên kia ngã về phía mình. Có khi cả hai bên đều là nam, có khi bên nam, bên nữ. Trong trường hợp bên nam bên nữ, dân làng thường chọn những trai chưa vợ, gái chưa chồng. Ngày nay, kéo co trở thành trò chơi ganh đua mang tính thể thao, nhưng ở một số địa phương, nó vẫn còn giữ những quy tắc phản ánh tính nghi thức của trò chơi, qua đó chúng ta có thể nhìn thấy ý nghĩa tôn giáo lúc khởi thủy. Trò chơi kéo co làng Hữu Chấp1 thuộc xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh là một nghi thức chính trong lễ hội truyền thống của làng, tồn tại gần 400 năm và được tổ chức trang trọng 2 năm/lần. Đồ dùng để kéo co được sử dụng bằng 2 cây tre to lồng vào nhau và tết thêm các dây lạt tre để tạo thành 3 con nhện xoắn. Sau khi bện xong, tre sẽ được mang __________ 1. Trò chơi kéo co làng Hữu Chấp, xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 4205/2014/QĐ‐BVHTTDL ngày 19‐12‐2014. 12 treo tại cửa đình làng suốt trong những ngày Tết và chỉ hạ xuống vào ngày tổ chức hội. Theo truyền thống, nghi thức kéo co làng Hữu Chấp luôn phải vận hành theo hướng Đông ‐ Tây. Bảy mươi thanh niên tham gia nghi thức được chọn từ trước Tết Nguyên đán, với các yêu cầu khỏe mạnh, gia đình không có tang, thậm chí là đang có đủ ba thế hệ cùng sinh sống trong một gia đình ሺcòn gọi là “tam đại đồng đường”ሻ. Tới ngày thi, họ được chia đều thành hai đội với trang phục quần lụa trắng, ở trần, đầu đội khăn xanh hoặc đỏ. Dưới hiệu lệnh của bốn ông “Hóa” trong làng bằng cờ đuôi nheo, trò kéo co diễn ra trong 3 hiệp đấu. Năm nào mà đội kéo co phía Đông thắng được 2 keo thì năm đó làng Hữu Chấp chắc chắn sẽ được mùa. Trò chơi kéo co ngồi1 được tổ chức trong lễ hội làng tại đền Trấn Vũ ሺphường Thạch Bàn, quận Long Biên, Thành phố Hà Nộiሻ diễn ra chính hội vào ngày mồng 3 tháng 3 âm lịch, gắn với ngày sinh của Đức thánh Huyền Thiên Trấn Vũ. Đây là một nghi thức đặc biệt trong lễ hội: người tham gia kéo co ngồi trên đất, kéo co bằng dây song luồn qua lỗ của một cây cột gỗ được chôn chặt xuống đất. Ý nghĩa của nghi thức kéo __________ 1. Trò chơi kéo co ngồi được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia ሺtheo Quyết định số 4205/2014/QĐ‐BVHTTDL ngày 19‐12‐2014ሻ.
13 co ngồi mang tính tâm linh, thể hiện mong muốn của cộng đồng là mang lại may mắn cho làng xã, thông qua đó, Đức Thánh ban cho họ những điều tốt lành, bình yên. Nghi thức kéo co ngồi có tính đặc sắc vì nghệ thuật trình diễn được thực hành thông qua một cột lễ, thể hiện tính chất âm dương. Trong hình thức kéo co ngồi, người ta ngồi bệt xuống đất, dùng gót chân làm điểm tựa để kéo. Điều quan trọng nhất khi thực hành nghi lễ này là giữ gìn như một nghi lễ thiêng tâm linh, không như môn thể thao để giành thắng thua. Nghi lễ và trò chơi kéo co được đánh giá là một tập quán xã hội có giá trị tạo ra sự bình đẳng, được trao truyền qua việc truyền khẩu, quan sát, tham gia trực tiếp hoặc truyền dạy tại các trung tâm đào tạo, trường học và các viện bảo tàng. Nghi lễ và trò chơi kéo co được thực hành rộng rãi trong văn hóa trồng lúa ở Đông và Đông Nam Á, với mong ước mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu hay những tiên đoán liên quan đến sự thành công hay thất bại của nỗ lực trồng cấy. Tùy vào mỗi quốc gia thành viên, nghi lễ và trò chơi kéo co được tổ chức ở cấp độ toàn quốc hoặc tại các vùng nhất định. Ở nước ta, kéo co được biết đến như là trò chơi dân gian truyền thống, là môn thể thao mang tính đồng đội, thường có mặt trong lễ hội, sự kiện sinh hoạt cộng đồng lôi kéo nhiều người tham gia. Nghi lễ và trò chơi này thường được thực hành, tổ chức ở vùng trung du, đồng 14 bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ với trung tâm là các tỉnh Vĩnh Phúc, Bắc Ninh và Thành phố Hà Nội. Đây là vùng đất tụ cư lâu đời của người Việt và là cái nôi của nền văn minh lúa nước. Trò chơi này cũng thường xuyên được các tộc người ở miền núi phía Bắc nước ta như: Tày, Thái, Giáy ở tỉnh Lào Cai... tổ chức vào các dịp lễ hội. aሻ Hướng dẫn tổ chức trò chơi: ‐ Chuẩn bị sân bãi: Một khoảng đất trống, rộng, sạch sẽ và thoáng mát. Một đoạn dây dài ሺtùy theo số lượng người chơiሻ mềm và to. Mỗi bên có một lá cờ nhỏ để chỉ huy. Kẻ một đường ranh giới ở giữa sân để phân đôi sân chơi bằng nhau hoặc cắm một lá cờ có màu sắc hoặc buộc một dây vải đỏ ở giữa dây để làm mốc ሺđiểm chuẩn để phân xử thắng, thua hai bênሻ. ‐ Bắt đầu chơi: Người hướng dẫn chia số người chơi thành hai đội đều nhau ሺcả về số lượng và sức lựcሻ. Số người chơi không hạn chế, ít nhất khoảng từ 5 đến 6 người một bên. Khi thi đấu chính thức, tùy từng đội mà bố trí theo số lượng mà luật chơi quy định. Hai đội đứng hai bên vạch giới hạn, theo hàng dọc. Từng đội bố trí người đứng so le nhau ሺngười bên
13 co ngồi mang tính tâm linh, thể hiện mong muốn của cộng đồng là mang lại may mắn cho làng xã, thông qua đó, Đức Thánh ban cho họ những điều tốt lành, bình yên. Nghi thức kéo co ngồi có tính đặc sắc vì nghệ thuật trình diễn được thực hành thông qua một cột lễ, thể hiện tính chất âm dương. Trong hình thức kéo co ngồi, người ta ngồi bệt xuống đất, dùng gót chân làm điểm tựa để kéo. Điều quan trọng nhất khi thực hành nghi lễ này là giữ gìn như một nghi lễ thiêng tâm linh, không như môn thể thao để giành thắng thua. Nghi lễ và trò chơi kéo co được đánh giá là một tập quán xã hội có giá trị tạo ra sự bình đẳng, được trao truyền qua việc truyền khẩu, quan sát, tham gia trực tiếp hoặc truyền dạy tại các trung tâm đào tạo, trường học và các viện bảo tàng. Nghi lễ và trò chơi kéo co được thực hành rộng rãi trong văn hóa trồng lúa ở Đông và Đông Nam Á, với mong ước mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu hay những tiên đoán liên quan đến sự thành công hay thất bại của nỗ lực trồng cấy. Tùy vào mỗi quốc gia thành viên, nghi lễ và trò chơi kéo co được tổ chức ở cấp độ toàn quốc hoặc tại các vùng nhất định. Ở nước ta, kéo co được biết đến như là trò chơi dân gian truyền thống, là môn thể thao mang tính đồng đội, thường có mặt trong lễ hội, sự kiện sinh hoạt cộng đồng lôi kéo nhiều người tham gia. Nghi lễ và trò chơi này thường được thực hành, tổ chức ở vùng trung du, đồng 14 bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ với trung tâm là các tỉnh Vĩnh Phúc, Bắc Ninh và Thành phố Hà Nội. Đây là vùng đất tụ cư lâu đời của người Việt và là cái nôi của nền văn minh lúa nước. Trò chơi này cũng thường xuyên được các tộc người ở miền núi phía Bắc nước ta như: Tày, Thái, Giáy ở tỉnh Lào Cai... tổ chức vào các dịp lễ hội. aሻ Hướng dẫn tổ chức trò chơi: ‐ Chuẩn bị sân bãi: Một khoảng đất trống, rộng, sạch sẽ và thoáng mát. Một đoạn dây dài ሺtùy theo số lượng người chơiሻ mềm và to. Mỗi bên có một lá cờ nhỏ để chỉ huy. Kẻ một đường ranh giới ở giữa sân để phân đôi sân chơi bằng nhau hoặc cắm một lá cờ có màu sắc hoặc buộc một dây vải đỏ ở giữa dây để làm mốc ሺđiểm chuẩn để phân xử thắng, thua hai bênሻ. ‐ Bắt đầu chơi: Người hướng dẫn chia số người chơi thành hai đội đều nhau ሺcả về số lượng và sức lựcሻ. Số người chơi không hạn chế, ít nhất khoảng từ 5 đến 6 người một bên. Khi thi đấu chính thức, tùy từng đội mà bố trí theo số lượng mà luật chơi quy định. Hai đội đứng hai bên vạch giới hạn, theo hàng dọc. Từng đội bố trí người đứng so le nhau ሺngười bên
15 này dây, người bên kia dâyሻ; hai tay nắm chặt dây; chân trước, chân sau ở tư thế vững chãi nhất. Thông thường nên xếp người khỏe nhất ở đầu hàng ሺcầm càngሻ. Người chỉ huy đứng trên vạch, tay cầm cờ giơ lên cao và hô: Chuẩn bị, 1,2... đến 3 thì phất cờ xuống. Cuộc chơi bắt đầu. Người chơi từng bên cố dùng hết sức mình kéo dây về phía mình. Đội nào kéo được người đứng đầu của đội kia qua vạch giới hạn là thắng cuộc. Thường là tổ chức kéo 3 keo ሺ3 hiệpሻ cho một lần chơi. ‐ Luật chơi: Phân chia đều người chơi cho hai bên về số lượng và sức lực. Tuy nhiên, nếu có trường hợp “chấp” thì số lượng mỗi bên có thể khác nhau, nhưng phải tính cho sát và không áp đặt. Người đứng đầu hàng của đội nào bị đội kia kéo qua vạch giới hạn ሺtính bằng chânሻ thì cả đội đó bị thua một hiệp. Tùy theo sức và rèn luyện tính kiên trì mà phân thắng bại rõ rệt, cũng có thể vẽ 2 vạch giới hạn này ở hai bên, cách đều vạch giữa khoảng 2 ‐ 3m. Đội nào kéo trước khi ban tổ chức phất cờ là bị phạm quy, phải chơi lại. Nếu bên nào phạm quy 2 lần thì bị xử phạt thua keo đó. 16 Có thể cải tiến cách chơi nếu số người chơi ít và khỏe thì có khi không dùng dây mà người nọ ôm vào lưng người kia để kéo. Hai người đầu hàng cùng nắm vào một chiếc khăn, một đoạn dây nhỏ,... hoặc đan tay cho chắc vào nhau để kéo. Cũng có lúc chỉ có từng đôi kéo co với nhau. Có thể vừa kéo vừa “hò dô” cho vui vẻ và góp phần tăng thêm sức lực. Khi bắt đầu chơi, có thể cho các đội hát một đoạn bài đồng dao: “Dô ta, dô tà Dô ta, dô tà Ta dô ta là dô ta”. Câu cuối cùng là hiệu lệnh cho cuộc chơi bắt đầu. Người điều khiển chơi cần quan sát kỹ số người chơi ở hai đội, không để khán giả được tham gia hỗ trợ thêm cho một đội nào đó. Phải chọn và kiểm tra kỹ dây kéo co, tránh để bị đứt hoặc xước tay khi chơi. Cần quy định rõ về luật. Ví dụ, chơi 3 hay 5 keo, đội nào thắng 2 hoặc 3 keo trước là thắng cả cuộc. Chọn chỗ đất bằng phẳng, không đi dép hoặc giầy cứng khi chơi. Trước khi chơi nên khởi động các cơ và khớp để tránh chấn thương cho người chơi.
15 này dây, người bên kia dâyሻ; hai tay nắm chặt dây; chân trước, chân sau ở tư thế vững chãi nhất. Thông thường nên xếp người khỏe nhất ở đầu hàng ሺcầm càngሻ. Người chỉ huy đứng trên vạch, tay cầm cờ giơ lên cao và hô: Chuẩn bị, 1,2... đến 3 thì phất cờ xuống. Cuộc chơi bắt đầu. Người chơi từng bên cố dùng hết sức mình kéo dây về phía mình. Đội nào kéo được người đứng đầu của đội kia qua vạch giới hạn là thắng cuộc. Thường là tổ chức kéo 3 keo ሺ3 hiệpሻ cho một lần chơi. ‐ Luật chơi: Phân chia đều người chơi cho hai bên về số lượng và sức lực. Tuy nhiên, nếu có trường hợp “chấp” thì số lượng mỗi bên có thể khác nhau, nhưng phải tính cho sát và không áp đặt. Người đứng đầu hàng của đội nào bị đội kia kéo qua vạch giới hạn ሺtính bằng chânሻ thì cả đội đó bị thua một hiệp. Tùy theo sức và rèn luyện tính kiên trì mà phân thắng bại rõ rệt, cũng có thể vẽ 2 vạch giới hạn này ở hai bên, cách đều vạch giữa khoảng 2 ‐ 3m. Đội nào kéo trước khi ban tổ chức phất cờ là bị phạm quy, phải chơi lại. Nếu bên nào phạm quy 2 lần thì bị xử phạt thua keo đó. 16 Có thể cải tiến cách chơi nếu số người chơi ít và khỏe thì có khi không dùng dây mà người nọ ôm vào lưng người kia để kéo. Hai người đầu hàng cùng nắm vào một chiếc khăn, một đoạn dây nhỏ,... hoặc đan tay cho chắc vào nhau để kéo. Cũng có lúc chỉ có từng đôi kéo co với nhau. Có thể vừa kéo vừa “hò dô” cho vui vẻ và góp phần tăng thêm sức lực. Khi bắt đầu chơi, có thể cho các đội hát một đoạn bài đồng dao: “Dô ta, dô tà Dô ta, dô tà Ta dô ta là dô ta”. Câu cuối cùng là hiệu lệnh cho cuộc chơi bắt đầu. Người điều khiển chơi cần quan sát kỹ số người chơi ở hai đội, không để khán giả được tham gia hỗ trợ thêm cho một đội nào đó. Phải chọn và kiểm tra kỹ dây kéo co, tránh để bị đứt hoặc xước tay khi chơi. Cần quy định rõ về luật. Ví dụ, chơi 3 hay 5 keo, đội nào thắng 2 hoặc 3 keo trước là thắng cả cuộc. Chọn chỗ đất bằng phẳng, không đi dép hoặc giầy cứng khi chơi. Trước khi chơi nên khởi động các cơ và khớp để tránh chấn thương cho người chơi.
17 bሻ Điều lệ thi đấu Đăng ký thi đấu: Mỗi địa phương phải đăng ký số đội, nội dung thi đấu. Danh sách mỗi đội gồm: Huấn luyện viên, săn sóc viên và vận động viên ሺchính thức, dự bịሻ. Trang phục thi đấu: Mặc trang phục thể thao hoặc trang phục dân tộc. Dây kéo và sân bãi: ‐ Kích thước dây: Chu vi dây từ 10 ‐ 12,5cm. Chiều dài dây tối thiểu là 33,5m. ‐ Điểm đánh dấu của dây ሺxem hình 2ሻ: ሺaሻ 1 điểm đánh dấu ở giữa dây ‐ giới hạn điểm bắt đầu kéo. ሺbሻ 2 điểm đánh dấu ở hai bên so với điểm giữa và mỗi điểm cách điểm giữa là 4m ‐ giới hạn phân định kéo thắng. ሺcሻ 2 điểm đánh dấu ở hai bên so với điểm giữa và mỗi điểm cách điểm giữa là 5m ‐ giới hạn nắm dây của vận động viên hai đội. Đánh dấu vị trí ሺaሻ, ሺbሻ và ሺcሻ bằng 3 màu khác nhau. c b a b c ሺ1mሻ ‐ ሺ4mሻ‐ ‐ ሺ4mሻ‐ ሺ1mሻ 18 - Sân bãi ሺxem hình 3ሻ: Trên nền đất bằng phẳng hoặc sân xi măng, kẻ khu vực kéo co có chiều dài tối thiểu là 36m, chiều rộng 1,5m, ở giữa sân kẻ một đường trung tâm ሺaሻ ‐ giới hạn ban đầu của dây và giới hạn phân định thắng thua; kẻ 2 đường ở hai bên ሺbሻ so với đường trung tâm, mỗi đường cách đường trung tâm là 5m ‐ giới hạn vận động viên đứng nắm dây. ‐‐‐‐‐‐‐ 36m ‐‐‐‐‐‐‐ b a b 1,5m 5m 5m Hình 3: Sân thi đấu kéo co Xác định cân nặng: Vận động viên của các đội được xác định cân nặng trước buổi thi đấu. Số cân của từng vận động viên mỗi đội được cộng lại để xác định tổng số cân của đội ሺsố vận động viên chính thức, sao cho đội đó không vượt quá số cân quy địnhሻ. Nếu đội nào vượt quá số cân quy định mà không có vận động viên thay thế thì sẽ phải thi đấu ít người hơn. Hình thức thi đấu và cách tính điểm: Căn cứ vào số đội tham gia, ban tổ chức sẽ quyết định thể thức thi Hình 2: Vị trí đánh dấu dây kéo co
17 bሻ Điều lệ thi đấu Đăng ký thi đấu: Mỗi địa phương phải đăng ký số đội, nội dung thi đấu. Danh sách mỗi đội gồm: Huấn luyện viên, săn sóc viên và vận động viên ሺchính thức, dự bịሻ. Trang phục thi đấu: Mặc trang phục thể thao hoặc trang phục dân tộc. Dây kéo và sân bãi: ‐ Kích thước dây: Chu vi dây từ 10 ‐ 12,5cm. Chiều dài dây tối thiểu là 33,5m. ‐ Điểm đánh dấu của dây ሺxem hình 2ሻ: ሺaሻ 1 điểm đánh dấu ở giữa dây ‐ giới hạn điểm bắt đầu kéo. ሺbሻ 2 điểm đánh dấu ở hai bên so với điểm giữa và mỗi điểm cách điểm giữa là 4m ‐ giới hạn phân định kéo thắng. ሺcሻ 2 điểm đánh dấu ở hai bên so với điểm giữa và mỗi điểm cách điểm giữa là 5m ‐ giới hạn nắm dây của vận động viên hai đội. Đánh dấu vị trí ሺaሻ, ሺbሻ và ሺcሻ bằng 3 màu khác nhau. c b a b c ሺ1mሻ ‐ ሺ4mሻ‐ ‐ ሺ4mሻ‐ ሺ1mሻ 18 - Sân bãi ሺxem hình 3ሻ: Trên nền đất bằng phẳng hoặc sân xi măng, kẻ khu vực kéo co có chiều dài tối thiểu là 36m, chiều rộng 1,5m, ở giữa sân kẻ một đường trung tâm ሺaሻ ‐ giới hạn ban đầu của dây và giới hạn phân định thắng thua; kẻ 2 đường ở hai bên ሺbሻ so với đường trung tâm, mỗi đường cách đường trung tâm là 5m ‐ giới hạn vận động viên đứng nắm dây. ‐‐‐‐‐‐‐ 36m ‐‐‐‐‐‐‐ b a b 1,5m 5m 5m Hình 3: Sân thi đấu kéo co Xác định cân nặng: Vận động viên của các đội được xác định cân nặng trước buổi thi đấu. Số cân của từng vận động viên mỗi đội được cộng lại để xác định tổng số cân của đội ሺsố vận động viên chính thức, sao cho đội đó không vượt quá số cân quy địnhሻ. Nếu đội nào vượt quá số cân quy định mà không có vận động viên thay thế thì sẽ phải thi đấu ít người hơn. Hình thức thi đấu và cách tính điểm: Căn cứ vào số đội tham gia, ban tổ chức sẽ quyết định thể thức thi đa�u.
19 ‐ Nếu thi đấu vòng tròn, cách tính điểm như sau: Đội thắng 2 hiệp đấu liền ሺtỷ số 2 ‐ 0ሻ sẽ được 3 điểm và đội thua 0 điểm. Đội thắng 2 hiệp đấu và thua 1 hiệp đấu ሺtỷ số 2 ‐ 1ሻ sẽ được 2 điểm và đội thua được 1 điểm. Nếu hai hay nhiều đội bằng điểm nhau thì lần lượt xét: Tỷ số hiệp thắng thua. Kết quả trận đấu trực tiếp. Tổng số cân thấp hơn. ‐ Nếu thi đấu loại trực tiếp phân định kết quả bằng trận đấu ሺthắng thi đấu tiếp, thua bị loạiሻ. 20 2. ĐẤU VẬT ሺĐÁNH VẬTሻ Xuất phát từ một môn thể thao được ưa chuộng trong dân gian với ý nghĩa rèn luyện sức khỏe để bảo vệ làng xóm, ngày nay vật dân tộc đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng trong các lễ hội đầu xuân tại các làng quê Việt Nam. Đặc biệt là ở vùng đồng bằng Bắc Bộ, hội vật xưa thường được tổ chức long trọng tại các đền, chùa hay đình làng bắt đầu từ mồng 2 Tết âm lịch và kéo dài đến hết tháng Giêng. Trong cả nước, có hàng trăm sới vật được tổ chức dịp đầu năm. Tuy nhiên, những sới vật nổi tiếng thường ở phía Bắc nước ta. Nhiều sới vật nhất chính là ở Hà Tây ሺcũሻ1. Tại Hà Tây, vật dân tộc còn được lưu truyền từ trong truyền thuyết xa xưa và đến ngày nay __________ 1. Theo Nghị quyết số 15/2008/QH12 ngày 29‐5‐2008 của Quốc hội về điều chỉnh địa giới hành chính. Thủ đô Hà Nội, thì từ ngày 01‐8‐2008 toàn bộ tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh, tỉnh Vĩnh Phúc và 4 xã thuộc huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình được nhập về Hà Nội.
19 ‐ Nếu thi đấu vòng tròn, cách tính điểm như sau: Đội thắng 2 hiệp đấu liền ሺtỷ số 2 ‐ 0ሻ sẽ được 3 điểm và đội thua 0 điểm. Đội thắng 2 hiệp đấu và thua 1 hiệp đấu ሺtỷ số 2 ‐ 1ሻ sẽ được 2 điểm và đội thua được 1 điểm. Nếu hai hay nhiều đội bằng điểm nhau thì lần lượt xét: Tỷ số hiệp thắng thua. Kết quả trận đấu trực tiếp. Tổng số cân thấp hơn. ‐ Nếu thi đấu loại trực tiếp phân định kết quả bằng trận đấu ሺthắng thi đấu tiếp, thua bị loạiሻ. 20 2. ĐẤU VẬT ሺĐÁNH VẬTሻ Xuất phát từ một môn thể thao được ưa chuộng trong dân gian với ý nghĩa rèn luyện sức khỏe để bảo vệ làng xóm, ngày nay vật dân tộc đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng trong các lễ hội đầu xuân tại các làng quê Việt Nam. Đặc biệt là ở vùng đồng bằng Bắc Bộ, hội vật xưa thường được tổ chức long trọng tại các đền, chùa hay đình làng bắt đầu từ mồng 2 Tết âm lịch và kéo dài đến hết tháng Giêng. Trong cả nước, có hàng trăm sới vật được tổ chức dịp đầu năm. Tuy nhiên, những sới vật nổi tiếng thường ở phía Bắc nước ta. Nhiều sới vật nhất chính là ở Hà Tây ሺcũሻ1. Tại Hà Tây, vật dân tộc còn được lưu truyền từ trong truyền thuyết xa xưa và đến ngày nay __________ 1. Theo Nghị quyết số 15/2008/QH12 ngày 29‐5‐2008 của Quốc hội về điều chỉnh địa giới hành chính. Thủ đô Hà Nội, thì từ ngày 01‐8‐2008 toàn bộ tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh, tỉnh Vĩnh Phúc và 4 xã thuộc huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình được nhập về Hà Nội.
21 nó vẫn được tiếp nối. Có nhiều ngôi đình làng thờ những đô vật, như: đình Yên Nội, Đồng Quang... Đấu vật phổ biến ở các lễ hội, đô vật nổi tiếng được gọi là “Trạng vật”. Mở đầu hội vật, nhiều nơi phải có vật lễ do các đô vật nhà thực hiện, sau mới đến vật chính thức cho các đô khác. Bắt đầu là vật vờn trình thánh, sau đó đến vật khảo đấu loại vòng đầu. Sôi nổi là vật giải, có giải lèo tặng cho người thắng trong mỗi hiệp, và giải chính cho người giữ giải suốt những ngày hội chính. Giữ giải nhất mà không ai dám phá được ăn giải cạn. Vào sới vật, 2 đô vật làng cùng nhau lên đài thực hiện múa xe đài uyển chuyển, sau lựa miếng hạ đối phương. Có nhiều miếng như ngáng, đệm để đánh ngã, bốc để nhấc đối phương lên. Khi lỡ miếng thì nằm sát đất chờ cơ hội. Cấm móc hàm, móc nách, móc xương quai xanh và nắm tóc. Muốn thắng phải làm đối phương “lấm lưng, trắng bụng” hoặc nhấc bổng khỏi mặt đất. Trong hội làng Mai Ðộng ሺHà Nộiሻ luôn có tổ chức thi vật ở sân trước bãi đình làng. Các đô vật ở các nơi kéo về dự giải rất đông. Làng treo giải vật gồm nhất, nhì, ba và nhiều giải khác. 22 Hình 4: Đấu vật dân tộc Trong lúc vật, các đô vật cởi trần và chỉ đóng một cái khố và cởi trần cốt để đôi bên không thể nắm áo, nắm quần nhau gây lợi thế cho mình được. Khố các đô vật phần nhiều bằng lụa, nhiều màu. Trước khi vào sới vật, hai đô vật thực hiện nghi thức lễ vọng vào trong đình. Cuộc thi bắt đầu, các đô vật lên lễ đài. Sau một hồi biểu diễn động tác để rình miếng nhau, họ mới xông vào ôm lấy nhau. Họ lừa nhau, dùng những miếng để vật ngửa địch thủ. Với miếng võ nằm bò, có tay đô vật nằm lì mặc cho địch thủ đẩy mình, rồi bất thần họ nhỏm đứng dậy để phản công. Thường thì thi giành giải ba trước, rồi đến giải nhì và sau cùng mới đến giải nhất. Mỗi một giải vật xong, người thắng giải được làng tổ chức vinh danh cho đô vật đạt giải.
21 nó vẫn được tiếp nối. Có nhiều ngôi đình làng thờ những đô vật, như: đình Yên Nội, Đồng Quang... Đấu vật phổ biến ở các lễ hội, đô vật nổi tiếng được gọi là “Trạng vật”. Mở đầu hội vật, nhiều nơi phải có vật lễ do các đô vật nhà thực hiện, sau mới đến vật chính thức cho các đô khác. Bắt đầu là vật vờn trình thánh, sau đó đến vật khảo đấu loại vòng đầu. Sôi nổi là vật giải, có giải lèo tặng cho người thắng trong mỗi hiệp, và giải chính cho người giữ giải suốt những ngày hội chính. Giữ giải nhất mà không ai dám phá được ăn giải cạn. Vào sới vật, 2 đô vật làng cùng nhau lên đài thực hiện múa xe đài uyển chuyển, sau lựa miếng hạ đối phương. Có nhiều miếng như ngáng, đệm để đánh ngã, bốc để nhấc đối phương lên. Khi lỡ miếng thì nằm sát đất chờ cơ hội. Cấm móc hàm, móc nách, móc xương quai xanh và nắm tóc. Muốn thắng phải làm đối phương “lấm lưng, trắng bụng” hoặc nhấc bổng khỏi mặt đất. Trong hội làng Mai Ðộng ሺHà Nộiሻ luôn có tổ chức thi vật ở sân trước bãi đình làng. Các đô vật ở các nơi kéo về dự giải rất đông. Làng treo giải vật gồm nhất, nhì, ba và nhiều giải khác. 22 Hình 4: Đấu vật dân tộc Trong lúc vật, các đô vật cởi trần và chỉ đóng một cái khố và cởi trần cốt để đôi bên không thể nắm áo, nắm quần nhau gây lợi thế cho mình được. Khố các đô vật phần nhiều bằng lụa, nhiều màu. Trước khi vào sới vật, hai đô vật thực hiện nghi thức lễ vọng vào trong đình. Cuộc thi bắt đầu, các đô vật lên lễ đài. Sau một hồi biểu diễn động tác để rình miếng nhau, họ mới xông vào ôm lấy nhau. Họ lừa nhau, dùng những miếng để vật ngửa địch thủ. Với miếng võ nằm bò, có tay đô vật nằm lì mặc cho địch thủ đẩy mình, rồi bất thần họ nhỏm đứng dậy để phản công. Thường thì thi giành giải ba trước, rồi đến giải nhì và sau cùng mới đến giải nhất. Mỗi một giải vật xong, người thắng giải được làng tổ chức vinh danh cho đô vật đạt giải.
23 Trò chơi Vật làng Hà: Vùng chân núi Tam Đảo có nhiều hội vật, nhưng hội vật làng Hà, xã Hồ Sơn, huyện Tam Đảo là đông vui nhất vì tất cả các danh đô vật các hội trong vùng đều hẹn về đây tranh tài. Trong làng vật, ai đạt vô địch ở hội làng Hà mới đáng mặt bậc anh tài thiên hạ. Hội vật làng Hà tổ chức vào mồng 7 tháng Giêng. Ngay từ sáng sớm các cụ làm lễ ở đình xong, tiếng trống nổi lên mời gọi mọi người khắp nơi về tụ hội. Trên bãi cỏ trước sân đình, bên cây đa cổ thụ lần lượt từng đôi vật ra múa xe đài trước dân làng. Theo hiệu trống của trưởng lão từng đôi vật vờn nhau rồi vào cuộc theo lối vật tự do với cách thách đấu để giữ giải và thách đấu trước bàn dân thiên hạ. Cho nên bất cứ ai đều có thể thi đấu và giật giải. Đây là hình thức thể thao quần chúng, tạo không khí vui vẻ với phong cách biểu diễn nghệ thuật từ “xe đài” hay “múa hạc” nhằm chiếm tình cảm người xem trước khi vào cuộc tranh hùng. Đặc biệt là người vào đấu vật ở đây không nhất thiết phải đóng khố cởi trần. Vì thế đã có những bậc nữ nhi giả trai vào đấu tranh giải. Hội vật làng Hà càng trở lên hấp dẫn người xem. Hội vật làng Hà thể hiện tinh thần thượng võ của ông cha ta, góp phần thúc đẩy phong trào thể thao quần chúng và gìn giữ nét truyền thống văn hóa dân tộc. 24 * Trò đấu vật ሺdân tộc Môngሻ Trong ngày hội xuân, trong hội gầu tào ሺchơi núiሻ, dân tộc Mông thường tổ chức một số trò chơi, trong đó có trò đấu vật nhằm mục đích tìm người tài giỏi, thể hiện sức mạnh con người, mặt khác cũng là để kính báo với thần linh, kính báo với tổ tiên. Trò chơi đấu vật của dân tộc Mông thể hiện sức mạnh, tài trí của các thanh niên trong cộng đồng. Có 2 cách thi đấu: ‐ Cách thứ nhất: Hai đối thủ ngang tuổi, cân sức vào đấu. Hai cánh tay đan lồng vào nhau, bám vào vai nhau, chân đứng choãi ở tư thế sẵn sàng. Có lệnh hô bắt đầu hoặc hiệu lệnh cồng thì mới được vật. Hai đối thủ dùng tay bám sẵn xô đẩy đối phương hoặc ngoắc chân nhau làm mất trụ đứng, ai quật ngã đối phương xuống đất bất kể ở tư thế nào là thắng. Ở trận đấu 3 keo, ai thắng 2 keo là thắng cuộc. ‐ Cách thứ hai: Cũng địa điểm sân bãi như trên nhưng kẻ 3 vạch, vạch giữa là ranh giới, từ vạch giữa kẻ về mỗi bên 1 vạch dài 1,5m. Hai đối thủ ở tư thế tấn, một vai tỳ vào nhau tại vạch ranh giới, hai đô vật ở tư thế sẵn sàng, có hiệu lệnh vật thì hai người dùng vai tỳ vào nhau, còn chân dồn đẩy đối phương ra khỏi vạch. Ai đẩy được đối phương ra khỏi vạch là thắng cuộc. Ở trận đấu 3 keo, ai thắng 2 keo là thắng cuộc.
23 Trò chơi Vật làng Hà: Vùng chân núi Tam Đảo có nhiều hội vật, nhưng hội vật làng Hà, xã Hồ Sơn, huyện Tam Đảo là đông vui nhất vì tất cả các danh đô vật các hội trong vùng đều hẹn về đây tranh tài. Trong làng vật, ai đạt vô địch ở hội làng Hà mới đáng mặt bậc anh tài thiên hạ. Hội vật làng Hà tổ chức vào mồng 7 tháng Giêng. Ngay từ sáng sớm các cụ làm lễ ở đình xong, tiếng trống nổi lên mời gọi mọi người khắp nơi về tụ hội. Trên bãi cỏ trước sân đình, bên cây đa cổ thụ lần lượt từng đôi vật ra múa xe đài trước dân làng. Theo hiệu trống của trưởng lão từng đôi vật vờn nhau rồi vào cuộc theo lối vật tự do với cách thách đấu để giữ giải và thách đấu trước bàn dân thiên hạ. Cho nên bất cứ ai đều có thể thi đấu và giật giải. Đây là hình thức thể thao quần chúng, tạo không khí vui vẻ với phong cách biểu diễn nghệ thuật từ “xe đài” hay “múa hạc” nhằm chiếm tình cảm người xem trước khi vào cuộc tranh hùng. Đặc biệt là người vào đấu vật ở đây không nhất thiết phải đóng khố cởi trần. Vì thế đã có những bậc nữ nhi giả trai vào đấu tranh giải. Hội vật làng Hà càng trở lên hấp dẫn người xem. Hội vật làng Hà thể hiện tinh thần thượng võ của ông cha ta, góp phần thúc đẩy phong trào thể thao quần chúng và gìn giữ nét truyền thống văn hóa dân tộc. 24 * Trò đấu vật ሺdân tộc Môngሻ Trong ngày hội xuân, trong hội gầu tào ሺchơi núiሻ, dân tộc Mông thường tổ chức một số trò chơi, trong đó có trò đấu vật nhằm mục đích tìm người tài giỏi, thể hiện sức mạnh con người, mặt khác cũng là để kính báo với thần linh, kính báo với tổ tiên. Trò chơi đấu vật của dân tộc Mông thể hiện sức mạnh, tài trí của các thanh niên trong cộng đồng. Có 2 cách thi đấu: ‐ Cách thứ nhất: Hai đối thủ ngang tuổi, cân sức vào đấu. Hai cánh tay đan lồng vào nhau, bám vào vai nhau, chân đứng choãi ở tư thế sẵn sàng. Có lệnh hô bắt đầu hoặc hiệu lệnh cồng thì mới được vật. Hai đối thủ dùng tay bám sẵn xô đẩy đối phương hoặc ngoắc chân nhau làm mất trụ đứng, ai quật ngã đối phương xuống đất bất kể ở tư thế nào là thắng. Ở trận đấu 3 keo, ai thắng 2 keo là thắng cuộc. ‐ Cách thứ hai: Cũng địa điểm sân bãi như trên nhưng kẻ 3 vạch, vạch giữa là ranh giới, từ vạch giữa kẻ về mỗi bên 1 vạch dài 1,5m. Hai đối thủ ở tư thế tấn, một vai tỳ vào nhau tại vạch ranh giới, hai đô vật ở tư thế sẵn sàng, có hiệu lệnh vật thì hai người dùng vai tỳ vào nhau, còn chân dồn đẩy đối phương ra khỏi vạch. Ai đẩy được đối phương ra khỏi vạch là thắng cuộc. Ở trận đấu 3 keo, ai thắng 2 keo là thắng cuộc.
25 Các trận đấu vật như vậy loại dần để tìm ra người vô địch cuộc chơi. * Vật cù Trên một khoảng sân, thường có khoảng 14 thanh niên trai tráng chia hai bên cởi trần, đóng khố, tìm cách lừa nhau để ôm cho được quả bóng bằng củ chuối gọt nhẵn chạy về bỏ vào chuồng ሺlỗ nhỏ được đào theo hình vuông hoặc tròn, gần như là vừa khít với quả cùሻ đối phương thì là thắng cuộc. Quả cù được làm từ gốc chuối, đặc biệt thích hợp là gốc chuối hột loại lớn, đào lên lấy củ. Dùng dao sắc đẽo củ chuối thành hình tròn có đường kính khoảng 30cm, trọng lượng từ 5 ‐ 7kg là đảm bảo yêu cầu. Quả cù phải sạch nhựa và có độ dẻo cần thiết, bởi nó thường xuyên bị giành giật, quăng ném mạnh dễ vỡ trong khi chơi. Vì vậy, quả cù sau khi lược đẽo xong, luộc qua nước sôi, vớt ra phơi nắng khá kỹ cho thật dẻo. Lúc này quả cù có màu sẫm và dẻo, không bị nứt vỡ khi chơi. Sân chơi cù thường là những sân cát bên bờ sông hay trong làng, chiều dài khoảng 50m, ngang khoảng 25m. Có ba hình thức chơi cù: cù gôn, cù đẩy và cù nước. Cả ba lối chơi này đều có chung hình thức tính điểm và bố trí giống nhau, ở hai đầu sân của mỗi bên là hai chiếc sọt đan bằng nan tre, nứa cao 1,5m, đường kính 50cm ሺcù gôn, cù nướcሻ, hay đào một hố sâu rộng 50 x 50cm ሺcù đẩyሻ. Bên nào giành và đưa được cù vào sọt ሺhay vào hốሻ của đối phương là được 26 một điểm. Để đưa được quả cù vào đích cũng không phải dễ dàng bởi phải giành giật, tranh cướp quyết liệt, bên nào cũng tìm mọi cách nhằm cản phá đối phương đưa cù vào sọt ሺhốሻ của mình. Hội vật cù vì thế rất sôi nổi, hào hứng, cuốn hút mọi người. Mỗi cuộc chơi không quy định cụ thể, số người tham gia mỗi bên cũng không hạn chế. Có khi hội vật cù lên đến đỉnh điểm, đàn ông trai tráng trong làng đều hăng hái vào cuộc không kể tuổi tác, lúc ấy thường là vào dịp Tết Nguyên đán. Người tham gia vật cù đều cởi trần đóng khố. Để phân biệt người của hai đội, ban tổ chức quy định màu sắc của khố hay dải khăn màu vấn ở trên đầu. Tuy từ xưa không có một điều luật cụ thể nào, nhưng trong hội vật cù không hề có lối chơi thô bạo, ác ý. Rất quyết liệt nhưng cũng rất trong sáng. Kết thúc cuộc chơi, đội nào có số lần đưa cù vào đích của đối phương nhiều hơn là đội thắng. Giải thưởng chỉ mang tính tượng trưng, danh dự. Ở hội vật cù, dân các làng xem và cổ vũ rất đông, hò reo, đánh trống chiêng cuồng nhiệt cổ vũ cho đội nhà và tán thưởng những đường chạy cù ngoạn mục...
25 Các trận đấu vật như vậy loại dần để tìm ra người vô địch cuộc chơi. * Vật cù Trên một khoảng sân, thường có khoảng 14 thanh niên trai tráng chia hai bên cởi trần, đóng khố, tìm cách lừa nhau để ôm cho được quả bóng bằng củ chuối gọt nhẵn chạy về bỏ vào chuồng ሺlỗ nhỏ được đào theo hình vuông hoặc tròn, gần như là vừa khít với quả cùሻ đối phương thì là thắng cuộc. Quả cù được làm từ gốc chuối, đặc biệt thích hợp là gốc chuối hột loại lớn, đào lên lấy củ. Dùng dao sắc đẽo củ chuối thành hình tròn có đường kính khoảng 30cm, trọng lượng từ 5 ‐ 7kg là đảm bảo yêu cầu. Quả cù phải sạch nhựa và có độ dẻo cần thiết, bởi nó thường xuyên bị giành giật, quăng ném mạnh dễ vỡ trong khi chơi. Vì vậy, quả cù sau khi lược đẽo xong, luộc qua nước sôi, vớt ra phơi nắng khá kỹ cho thật dẻo. Lúc này quả cù có màu sẫm và dẻo, không bị nứt vỡ khi chơi. Sân chơi cù thường là những sân cát bên bờ sông hay trong làng, chiều dài khoảng 50m, ngang khoảng 25m. Có ba hình thức chơi cù: cù gôn, cù đẩy và cù nước. Cả ba lối chơi này đều có chung hình thức tính điểm và bố trí giống nhau, ở hai đầu sân của mỗi bên là hai chiếc sọt đan bằng nan tre, nứa cao 1,5m, đường kính 50cm ሺcù gôn, cù nướcሻ, hay đào một hố sâu rộng 50 x 50cm ሺcù đẩyሻ. Bên nào giành và đưa được cù vào sọt ሺhay vào hốሻ của đối phương là được 26 một điểm. Để đưa được quả cù vào đích cũng không phải dễ dàng bởi phải giành giật, tranh cướp quyết liệt, bên nào cũng tìm mọi cách nhằm cản phá đối phương đưa cù vào sọt ሺhốሻ của mình. Hội vật cù vì thế rất sôi nổi, hào hứng, cuốn hút mọi người. Mỗi cuộc chơi không quy định cụ thể, số người tham gia mỗi bên cũng không hạn chế. Có khi hội vật cù lên đến đỉnh điểm, đàn ông trai tráng trong làng đều hăng hái vào cuộc không kể tuổi tác, lúc ấy thường là vào dịp Tết Nguyên đán. Người tham gia vật cù đều cởi trần đóng khố. Để phân biệt người của hai đội, ban tổ chức quy định màu sắc của khố hay dải khăn màu vấn ở trên đầu. Tuy từ xưa không có một điều luật cụ thể nào, nhưng trong hội vật cù không hề có lối chơi thô bạo, ác ý. Rất quyết liệt nhưng cũng rất trong sáng. Kết thúc cuộc chơi, đội nào có số lần đưa cù vào đích của đối phương nhiều hơn là đội thắng. Giải thưởng chỉ mang tính tượng trưng, danh dự. Ở hội vật cù, dân các làng xem và cổ vũ rất đông, hò reo, đánh trống chiêng cuồng nhiệt cổ vũ cho đội nhà và tán thưởng những đường chạy cù ngoạn mục...
27 3. ĐẨY GẬY * Cách chơi: ‐ Dụng cụ chủ yếu là một cây gậy bằng gỗ tròn, đường kính từ 3 ‐ 5cm, dài khoảng 2m, được bào nhẵn, không có vết xước và đầu tròn. ‐ Chơi trên đất bằng phẳng hoặc trên sân gạch, người xem đứng vòng quanh cách xa từ 3 ‐ 5m. ‐ Người chơi theo từng cặp đứng vào trong vòng tròn ሺvòng tròn có đường kính khoảng 5mሻ. Mỗi người có một bàn tay phải hay trái tùy theo từng đôi quy định nắm chặt một đầu gậy, còn bàn tay kia nắm ở giữa gậy. ‐ Khi có hiệu lệnh bắt đầu, mỗi người cố gắng dùng sức nắm chặt gậy đẩy về phía đối phương để cho đối phương ngã, mất thế đứng vững, chân giẫm vào vạch hoặc bật ra ngoài vòng hoặc đẩy cho đầu gậy kia cũng vượt ra khỏi đường vòng giới hạn là thắng. * Luật chơi: ‐ Chỉ được đẩy gậy bằng tay nắm ở gậy. Không được dùng đầu, vai, lưng, đùi... đẩy đối phương hoặc lấy gậy đâm vào người đối phương. Nếu vi phạm sẽ bị phạt theo 28 các mức nhắc nhở, cảnh cáo, trừ điểm, bị loại ngay. ‐ Có thể quy định thời gian từ 5 ‐ 7 phút/hiệp. Nếu chơi nhiều người đồng hạng để chọn vô địch, thì trận chung kết có thể không quy định thời gian ሺđấu cho đến lúc một người bị thua mới thôiሻ. ‐ Có thể quy định thi đấu từ lượt tay phải, trái ሺtrước, sauሻ để rèn sức cơ bắp tương đối toàn diện và công bằng cho các bên có tay thuận khác nhau. * Luật thi đấu: ሺaሻ Đăng ký thi đấu: Mỗi đoàn đăng ký tối đa 2 vận động viên nam, 2 vận động viên nữ cho một hạng cân. ሺbሻ Nội dung, tính chất và thể thức thi đấu: ‐ Nội dung thi đấu theo các hạng cân: Nam: Thi đấu ở các hạng cân. 1. Dưới 50kg. Hình 5: Thi đẩy gậy 2. Trên 50kg đến 55kg. 3. Trên 55kg đến 60kg.
27 3. ĐẨY GẬY * Cách chơi: ‐ Dụng cụ chủ yếu là một cây gậy bằng gỗ tròn, đường kính từ 3 ‐ 5cm, dài khoảng 2m, được bào nhẵn, không có vết xước và đầu tròn. ‐ Chơi trên đất bằng phẳng hoặc trên sân gạch, người xem đứng vòng quanh cách xa từ 3 ‐ 5m. ‐ Người chơi theo từng cặp đứng vào trong vòng tròn ሺvòng tròn có đường kính khoảng 5mሻ. Mỗi người có một bàn tay phải hay trái tùy theo từng đôi quy định nắm chặt một đầu gậy, còn bàn tay kia nắm ở giữa gậy. ‐ Khi có hiệu lệnh bắt đầu, mỗi người cố gắng dùng sức nắm chặt gậy đẩy về phía đối phương để cho đối phương ngã, mất thế đứng vững, chân giẫm vào vạch hoặc bật ra ngoài vòng hoặc đẩy cho đầu gậy kia cũng vượt ra khỏi đường vòng giới hạn là thắng. * Luật chơi: ‐ Chỉ được đẩy gậy bằng tay nắm ở gậy. Không được dùng đầu, vai, lưng, đùi... đẩy đối phương hoặc lấy gậy đâm vào người đối phương. Nếu vi phạm sẽ bị phạt theo 28 các mức nhắc nhở, cảnh cáo, trừ điểm, bị loại ngay. ‐ Có thể quy định thời gian từ 5 ‐ 7 phút/hiệp. Nếu chơi nhiều người đồng hạng để chọn vô địch, thì trận chung kết có thể không quy định thời gian ሺđấu cho đến lúc một người bị thua mới thôiሻ. ‐ Có thể quy định thi đấu từ lượt tay phải, trái ሺtrước, sauሻ để rèn sức cơ bắp tương đối toàn diện và công bằng cho các bên có tay thuận khác nhau. * Luật thi đấu: ሺaሻ Đăng ký thi đấu: Mỗi đoàn đăng ký tối đa 2 vận động viên nam, 2 vận động viên nữ cho một hạng cân. ሺbሻ Nội dung, tính chất và thể thức thi đấu: ‐ Nội dung thi đấu theo các hạng cân: Nam: Thi đấu ở các hạng cân. 1. Dưới 50kg. Hình 5: Thi đẩy gậy 2. Trên 50kg đến 55kg. 3. Trên 55kg đến 60kg.
29 4. Trên 60kg đến 65kg. 5. Trên 65kg đến 70kg. 6. Trên 70kg đến 75kg. 7. Trên 75kg đến 80kg. 8. Trên 80kg. Nữ: Thi đấu ở các hạng cân. 1. Dưới 45kg. 2. Trên 45kg đến 50kg. 3. Trên 50kg đến 55kg. 4. Trên 55kg đến 60kg. 5. Trên 60kg đến 65kg. 6. Trên 65kg đến 70kg. 7. Trên 70kg. ‐ Tính chất: Thi đấu tranh giải cá nhân nam, nữ. ‐ Thể thức thi đấu: Căn cứ vào số đội đăng ký tham gia thi đấu, ban tổ chức sẽ quyết định thể thức thi đấu. ሺcሻ Luật thi đấu: Thi đấu theo Luật đẩy gậy của Tổng cục Thể dục thể thao ban hành. 30 4. ĐÁ CẦU * Cách chơi: Có 3 cách chơi theo mức độ: Dễ, vừa và khó, áp dụng cho các đối tượng và lứa tuổi khác nhau. ‐ Cách 1: Dùng cho trẻ em, 2 ‐ 3 trẻ chơi với nhau, dùng 1 quả cầu. Đầu tiên, chơi oẳn tù tỳ, ai nhất được đánh trước. Trẻ để cầu trên mu bàn tay, hất lên rồi ngửa lòng bàn tay ra đỡ. Đỡ được lại hất lên rồi dùng mu bàn tay để đỡ và hất lên như lần đầu... cứ thế chơi đến khi nào không đỡ được cầu ሺcầu bị rơi xuống đấtሻ thì mất lượt chơi, chuyển cầu cho bạn thứ hai chơi, rồi sang bạn thứ ba... Mỗi người ghi nhớ số lần đỡ được cầu. Hết một lượt chơi, ai có số lần đỡ cầu nhiều hơn là thắng. Luật chơi ở đây là phải luân chuyển bàn tay đỡ cầu ሺsấp ‐ ngửa ‐ sấp ‐ ngửa... lòng bàn tayሻ. Vừa đỡ vừa đếm số lần. Khi cầu rơi xuống đất thì phải chuyển cầu cho bạn thứ hai, thứ ba... ‐ Cách 2: Cho học sinh và thanh thiếu niên, hai bạn chơi với nhau, dùng một quả cầu, mỗi bạn dùng một
29 4. Trên 60kg đến 65kg. 5. Trên 65kg đến 70kg. 6. Trên 70kg đến 75kg. 7. Trên 75kg đến 80kg. 8. Trên 80kg. Nữ: Thi đấu ở các hạng cân. 1. Dưới 45kg. 2. Trên 45kg đến 50kg. 3. Trên 50kg đến 55kg. 4. Trên 55kg đến 60kg. 5. Trên 60kg đến 65kg. 6. Trên 65kg đến 70kg. 7. Trên 70kg. ‐ Tính chất: Thi đấu tranh giải cá nhân nam, nữ. ‐ Thể thức thi đấu: Căn cứ vào số đội đăng ký tham gia thi đấu, ban tổ chức sẽ quyết định thể thức thi đấu. ሺcሻ Luật thi đấu: Thi đấu theo Luật đẩy gậy của Tổng cục Thể dục thể thao ban hành. 30 4. ĐÁ CẦU * Cách chơi: Có 3 cách chơi theo mức độ: Dễ, vừa và khó, áp dụng cho các đối tượng và lứa tuổi khác nhau. ‐ Cách 1: Dùng cho trẻ em, 2 ‐ 3 trẻ chơi với nhau, dùng 1 quả cầu. Đầu tiên, chơi oẳn tù tỳ, ai nhất được đánh trước. Trẻ để cầu trên mu bàn tay, hất lên rồi ngửa lòng bàn tay ra đỡ. Đỡ được lại hất lên rồi dùng mu bàn tay để đỡ và hất lên như lần đầu... cứ thế chơi đến khi nào không đỡ được cầu ሺcầu bị rơi xuống đấtሻ thì mất lượt chơi, chuyển cầu cho bạn thứ hai chơi, rồi sang bạn thứ ba... Mỗi người ghi nhớ số lần đỡ được cầu. Hết một lượt chơi, ai có số lần đỡ cầu nhiều hơn là thắng. Luật chơi ở đây là phải luân chuyển bàn tay đỡ cầu ሺsấp ‐ ngửa ‐ sấp ‐ ngửa... lòng bàn tayሻ. Vừa đỡ vừa đếm số lần. Khi cầu rơi xuống đất thì phải chuyển cầu cho bạn thứ hai, thứ ba... ‐ Cách 2: Cho học sinh và thanh thiếu niên, hai bạn chơi với nhau, dùng một quả cầu, mỗi bạn dùng một
31 chiếc bảng con ሺgọi là vợtሻ để chơi. Vẽ một vạch ngang giữa sân làm giới hạn. Mỗi bạn đứng một bên, dùng vợt đánh cầu cho nhau. Ai để cầu rơi, không hất cầu sang sân của bạn hoặc không đánh cầu sang sân của bạn đứng là bị thua, chơi tiếp lần khác. Cuối cùng ai bị thua ít hơn là thắng. Có thể tính đích là 100 lần chẳng hạn. Luật chơi ở đây là phải đánh vợt trúng cầu và hất cầu được sang sân của bạn. Có thể cải tiến như sau: Vẽ sân hình chữ nhật với kích thước 3 x 5m, có đường thẳng chia đôi sân. Nếu hất cầu ra khỏi vạch ngang hoặc dọc sân là bị thua. ‐ Cách 3: Cho mọi đối tượng, 2 hoặc 4 người chơi với nhau. Vẽ một hình chữ nhật kích thước 3 x 5m, một đường thẳng chia đôi sân rồi dựng hai cây gậy cao 1m, buộc dây từ gậy này sang gậy kia ሺcoi là lướiሻ. Từng người một dùng chân đá cầu sang sân bạn, bạn kia đỡ bằng chân rồi lại đá sang sân bạn vừa rồi, bạn này đỡ bằng chân rồi lại đá sang... Ai đá hụt cầu, để cầu rơi xuống đất hoặc đá ra ngoài vạch giới hạn của sân bên kia là thua. Luật chơi ở đây là không được dùng tay bắt và ném cầu. Tất cả phải dùng chân ሺbất kỳ phần nàoሻ. Theo thỏa thuận, có thể dùng cả đầu. Đá cầu là một môn thể dục thể thao thi đấu được phát triển từ trò chơi đá cầu. Thi đấu đá cầu được tiến hành trên sân có chiều dài 12m, rộng 6m, Luật thi đấu đá 32 cầu giống với Luật thi đấu bóng chuyền. Kỹ thuật và động tác giống với bóng đá, vận động viên có thể dùng chân đá cầu, cũng có thể dùng đầu, ngực, bụng đỡ cầu sau đó tiếp tục đá. Phương thức tấn công có thể ngả người để móc cầu và đội cầu. Quả cầu gồm thân và đế: Thân cầu gồm hai lông vũ cắm vào đế; đế cầu gồm ba lớp da dê ሺhoặc lá kim loạiሻ, đường kính khoảng 3,5 ‐ 3,8cm; cầu cao khoảng 13 ‐ 15cm, nặng 8 ‐ 10 gram. Sân thi đấu đá cầu có đường vạch giữa sân, chia sân thành hai nửa. Ở góc trên bên phải của mỗi nửa sân kẻ một ô vuông mỗi cạnh 1m gọi là khu phát cầu. Ở hai giữa vạch biên kẻ một nửa đường tròn có bán kính 1m làm thành khu vực khai cầu, phía trên vạch giữa sân treo một lưới có chiều dài 6,10m, rộng 0,76m, mép trên lưới cách mặt sân l,50m, trên lưới cũng có dây và cột làm mốc lưới, cột mốc cao 0,44m. Mỗi bên ra sân thi đấu 3 người, trong đó có 1 đội trưởng, ngoài ra còn có 3 người chơi dự bị để thay đổi, bổ sung. Khi bắt đầu thi đấu, người phát cầu đứng ở khu vực phát cầu dùng tay cầm cầu lăng cho người khai cầu. Người khai cầu đứng ở khu vực khai cầu trên sân của mình đá cầu mà người phát cầu vừa lăng cho mình sang sân đối phương. Trận đấu bắt đầu. Khi đội nào giành được quyền phát cầu, thì các đội viên trên sân thay đổi vị trí theo chiều kim đồng hồ kể
31 chiếc bảng con ሺgọi là vợtሻ để chơi. Vẽ một vạch ngang giữa sân làm giới hạn. Mỗi bạn đứng một bên, dùng vợt đánh cầu cho nhau. Ai để cầu rơi, không hất cầu sang sân của bạn hoặc không đánh cầu sang sân của bạn đứng là bị thua, chơi tiếp lần khác. Cuối cùng ai bị thua ít hơn là thắng. Có thể tính đích là 100 lần chẳng hạn. Luật chơi ở đây là phải đánh vợt trúng cầu và hất cầu được sang sân của bạn. Có thể cải tiến như sau: Vẽ sân hình chữ nhật với kích thước 3 x 5m, có đường thẳng chia đôi sân. Nếu hất cầu ra khỏi vạch ngang hoặc dọc sân là bị thua. ‐ Cách 3: Cho mọi đối tượng, 2 hoặc 4 người chơi với nhau. Vẽ một hình chữ nhật kích thước 3 x 5m, một đường thẳng chia đôi sân rồi dựng hai cây gậy cao 1m, buộc dây từ gậy này sang gậy kia ሺcoi là lướiሻ. Từng người một dùng chân đá cầu sang sân bạn, bạn kia đỡ bằng chân rồi lại đá sang sân bạn vừa rồi, bạn này đỡ bằng chân rồi lại đá sang... Ai đá hụt cầu, để cầu rơi xuống đất hoặc đá ra ngoài vạch giới hạn của sân bên kia là thua. Luật chơi ở đây là không được dùng tay bắt và ném cầu. Tất cả phải dùng chân ሺbất kỳ phần nàoሻ. Theo thỏa thuận, có thể dùng cả đầu. Đá cầu là một môn thể dục thể thao thi đấu được phát triển từ trò chơi đá cầu. Thi đấu đá cầu được tiến hành trên sân có chiều dài 12m, rộng 6m, Luật thi đấu đá 32 cầu giống với Luật thi đấu bóng chuyền. Kỹ thuật và động tác giống với bóng đá, vận động viên có thể dùng chân đá cầu, cũng có thể dùng đầu, ngực, bụng đỡ cầu sau đó tiếp tục đá. Phương thức tấn công có thể ngả người để móc cầu và đội cầu. Quả cầu gồm thân và đế: Thân cầu gồm hai lông vũ cắm vào đế; đế cầu gồm ba lớp da dê ሺhoặc lá kim loạiሻ, đường kính khoảng 3,5 ‐ 3,8cm; cầu cao khoảng 13 ‐ 15cm, nặng 8 ‐ 10 gram. Sân thi đấu đá cầu có đường vạch giữa sân, chia sân thành hai nửa. Ở góc trên bên phải của mỗi nửa sân kẻ một ô vuông mỗi cạnh 1m gọi là khu phát cầu. Ở hai giữa vạch biên kẻ một nửa đường tròn có bán kính 1m làm thành khu vực khai cầu, phía trên vạch giữa sân treo một lưới có chiều dài 6,10m, rộng 0,76m, mép trên lưới cách mặt sân l,50m, trên lưới cũng có dây và cột làm mốc lưới, cột mốc cao 0,44m. Mỗi bên ra sân thi đấu 3 người, trong đó có 1 đội trưởng, ngoài ra còn có 3 người chơi dự bị để thay đổi, bổ sung. Khi bắt đầu thi đấu, người phát cầu đứng ở khu vực phát cầu dùng tay cầm cầu lăng cho người khai cầu. Người khai cầu đứng ở khu vực khai cầu trên sân của mình đá cầu mà người phát cầu vừa lăng cho mình sang sân đối phương. Trận đấu bắt đầu. Khi đội nào giành được quyền phát cầu, thì các đội viên trên sân thay đổi vị trí theo chiều kim đồng hồ kể
33 từ người ở vị trí số 1 khai cầu. Mỗi đội khi đá cầu ở trên sân mình tối đa chỉ được 3 lượt người chạm cầu. Cầu trước khi chưa qua tiếp xúc của người khác, mỗi đội viên tổng số chỉ được tiếp xúc cầu và đá cầu 2 lần. Cầu dừng lâu ở bất kỳ bộ phận cơ thể nào của người chơi đều coi là phạm lỗi. Trong lúc thi đấu, bất cứ bộ phận cơ thể nào của đội viên chạm cột giới hạn lưới và lưới ở trong dây giới hạn lưới đều coi là phạm lỗi. Cầu chạm đất và cầu phạm lỗi được xem là cầu chết. Đội đỡ phát cầu bị hỏng thì đối phương được 1 điểm. Đội phát cầu bị hỏng thì đổi bên phát cầu. Thi đấu được áp dụng theo hình thức 3 hiệp thắng 2. Khi một bên đủ 15 điểm và tối thiểu hơn đối phương 2 điểm được coi là thắng 1 hiệp. Kỹ thuật cơ bản của đá cầu gồm có: Đá bằng má trong bàn chân; đá bằng má ngoài bàn chân; đá bằng má trong luân phiên hai chân; đá bằng mu chính diện; đá bằng má trong má ngoài luân phiên hai chân và đá luân phiên bằng má trong ‐ má ngoài của một chân. Cách đá bằng má trong bàn chân: Một chân làm trụ, chân kia co gối và hơi xoay ra ngoài, cẳng chân lăng lên trên vào phía trong, dùng má trong của bàn chân đá cầu lên. Cách đá bằng má ngoài bàn chân: Một chân làm 34 trụ, chân kia co gối và xoay vào trong, cẳng chân lăng lên trên ở phía ngoài, dùng má ngoài bàn chân đá cầu đi. Cách đá bằng má trong luân phiên hai chân: Động tác giống như đá bằng má trong của một chân. Khi một chân chạm đất thì chân kia đá cầu, hai chân thay đổi nhau đá liên tục. Đá bằng mu chính diện: Dùng mu chính diện của bàn chân tiếp xúc với cầu khi đá. Kiểu này giống với tâng bóng trong bóng đá. Đá bằng má trong má ngoài luân phiên hai chân: Tức là má trong bàn chân của một chân đá cầu lên, sau đó lại dùng má ngoài của chân kia đá tiếp. Hai chân đá luân phiên nhau. Đá luân phiên bằng má trong ‐ má ngoài của một chân: về cơ bản giống như kỹ thuật đá bằng má trong, má ngoài của 1 chân. Điểm mấu chốt là hướng phát lực của chân phải điều chỉnh sao cho quỹ đạo bay và điểm rơi của cầu theo đúng ý muốn. Đá cầu gồm đá cầu cá nhân và đá cầu tập thể, đá một loại động tác, cũng có thể đá một chuỗi động tác. Còn có cướp cầu là cách chơi một người “cống cầu”, một người khác đá cầu lên không trung, một số người khác dùng chân tranh đá cầu. Đá cầu là một hoạt động thể dục thể thao dân gian rất bổ ích. Nó không chỉ có ích cho tăng cường sức khỏe, mà còn có tác dụng thúc đẩy nâng cao kỹ thuật của các môn thể thao khác.
33 từ người ở vị trí số 1 khai cầu. Mỗi đội khi đá cầu ở trên sân mình tối đa chỉ được 3 lượt người chạm cầu. Cầu trước khi chưa qua tiếp xúc của người khác, mỗi đội viên tổng số chỉ được tiếp xúc cầu và đá cầu 2 lần. Cầu dừng lâu ở bất kỳ bộ phận cơ thể nào của người chơi đều coi là phạm lỗi. Trong lúc thi đấu, bất cứ bộ phận cơ thể nào của đội viên chạm cột giới hạn lưới và lưới ở trong dây giới hạn lưới đều coi là phạm lỗi. Cầu chạm đất và cầu phạm lỗi được xem là cầu chết. Đội đỡ phát cầu bị hỏng thì đối phương được 1 điểm. Đội phát cầu bị hỏng thì đổi bên phát cầu. Thi đấu được áp dụng theo hình thức 3 hiệp thắng 2. Khi một bên đủ 15 điểm và tối thiểu hơn đối phương 2 điểm được coi là thắng 1 hiệp. Kỹ thuật cơ bản của đá cầu gồm có: Đá bằng má trong bàn chân; đá bằng má ngoài bàn chân; đá bằng má trong luân phiên hai chân; đá bằng mu chính diện; đá bằng má trong má ngoài luân phiên hai chân và đá luân phiên bằng má trong ‐ má ngoài của một chân. Cách đá bằng má trong bàn chân: Một chân làm trụ, chân kia co gối và hơi xoay ra ngoài, cẳng chân lăng lên trên vào phía trong, dùng má trong của bàn chân đá cầu lên. Cách đá bằng má ngoài bàn chân: Một chân làm 34 trụ, chân kia co gối và xoay vào trong, cẳng chân lăng lên trên ở phía ngoài, dùng má ngoài bàn chân đá cầu đi. Cách đá bằng má trong luân phiên hai chân: Động tác giống như đá bằng má trong của một chân. Khi một chân chạm đất thì chân kia đá cầu, hai chân thay đổi nhau đá liên tục. Đá bằng mu chính diện: Dùng mu chính diện của bàn chân tiếp xúc với cầu khi đá. Kiểu này giống với tâng bóng trong bóng đá. Đá bằng má trong má ngoài luân phiên hai chân: Tức là má trong bàn chân của một chân đá cầu lên, sau đó lại dùng má ngoài của chân kia đá tiếp. Hai chân đá luân phiên nhau. Đá luân phiên bằng má trong ‐ má ngoài của một chân: về cơ bản giống như kỹ thuật đá bằng má trong, má ngoài của 1 chân. Điểm mấu chốt là hướng phát lực của chân phải điều chỉnh sao cho quỹ đạo bay và điểm rơi của cầu theo đúng ý muốn. Đá cầu gồm đá cầu cá nhân và đá cầu tập thể, đá một loại động tác, cũng có thể đá một chuỗi động tác. Còn có cướp cầu là cách chơi một người “cống cầu”, một người khác đá cầu lên không trung, một số người khác dùng chân tranh đá cầu. Đá cầu là một hoạt động thể dục thể thao dân gian rất bổ ích. Nó không chỉ có ích cho tăng cường sức khỏe, mà còn có tác dụng thúc đẩy nâng cao kỹ thuật của các môn thể thao khác.
35 5. ĐÁNH ĐU Trong các ngày hội, các làng quê thường trồng một vài cây đu ở bãi đất trống hoặc giữa thửa ruộng để trai gái lên đu. Cây đu được trồng bởi bốn, sáu hay tám cây tre dài vững chắc để chịu đựng được sức nặng của hai người cùng với lực đẩy quán tính. Hai cây tre làm cần đu nhỏ vừa tay cầm. Hình 6: Đánh đu trong lễ hội 36 Lên đu có thể là một hay hai người. Càng nhún mạnh, đu càng lên cao, cần đu đưa lên vun vút, bên nọ sang bên kia. Cần đu lên ngang với ngọn đu là hay nhất, nhiều khi đu bay ngang ngọn đu một vòng. Nhiều nơi treo giải thưởng ở ngang ngọn đu để người đu giật giải. Nhún đu cũng là một sinh hoạt giao kết tình cảm của trai gái. * Cách chơi: Khi khởi động ban đầu, có thể nắm dây chạy tới chạy lui vài bước rồi nhảy lên nhún người cho đu bay dần cao hơn. Cũng có thể đứng trên dây, thò một chân xuống mặt đất lấy đà đẩy cho dây bước đầu đung đưa. Khi cần, có người ở dưới chạy đẩy giúp. Khi đu đã bay cao thì càng dễ nhún cho đu lăng mạnh hơn, nhưng phải vừa sức mình. * Luật chơi: ‐ Ai đánh đu được cao nhất ሺngang độ cao của xàሻ là thắng. Có thể tính nhiều lần đu cao để cộng thêm điểm. ‐ Từng người hoặc từng đôi tự lấy đà, tự đu, không được nhờ người ngoài đẩy lấy đà ban đầu hoặc hãm lại sau này. ‐ Trong khi đang có người đu, mọi người xem không được đứng vướng đường đu hoặc động vào làm lệch đu, gây nguy hiểm cho cả người đu lẫn người xem. ‐ Theo sức chịu đựng, mỗi đu chỉ được phép chở 1
35 5. ĐÁNH ĐU Trong các ngày hội, các làng quê thường trồng một vài cây đu ở bãi đất trống hoặc giữa thửa ruộng để trai gái lên đu. Cây đu được trồng bởi bốn, sáu hay tám cây tre dài vững chắc để chịu đựng được sức nặng của hai người cùng với lực đẩy quán tính. Hai cây tre làm cần đu nhỏ vừa tay cầm. Hình 6: Đánh đu trong lễ hội 36 Lên đu có thể là một hay hai người. Càng nhún mạnh, đu càng lên cao, cần đu đưa lên vun vút, bên nọ sang bên kia. Cần đu lên ngang với ngọn đu là hay nhất, nhiều khi đu bay ngang ngọn đu một vòng. Nhiều nơi treo giải thưởng ở ngang ngọn đu để người đu giật giải. Nhún đu cũng là một sinh hoạt giao kết tình cảm của trai gái. * Cách chơi: Khi khởi động ban đầu, có thể nắm dây chạy tới chạy lui vài bước rồi nhảy lên nhún người cho đu bay dần cao hơn. Cũng có thể đứng trên dây, thò một chân xuống mặt đất lấy đà đẩy cho dây bước đầu đung đưa. Khi cần, có người ở dưới chạy đẩy giúp. Khi đu đã bay cao thì càng dễ nhún cho đu lăng mạnh hơn, nhưng phải vừa sức mình. * Luật chơi: ‐ Ai đánh đu được cao nhất ሺngang độ cao của xàሻ là thắng. Có thể tính nhiều lần đu cao để cộng thêm điểm. ‐ Từng người hoặc từng đôi tự lấy đà, tự đu, không được nhờ người ngoài đẩy lấy đà ban đầu hoặc hãm lại sau này. ‐ Trong khi đang có người đu, mọi người xem không được đứng vướng đường đu hoặc động vào làm lệch đu, gây nguy hiểm cho cả người đu lẫn người xem. ‐ Theo sức chịu đựng, mỗi đu chỉ được phép chở 1
37 hay 2 người. Tuyệt đối không để tranh nhau lên nhiều làm đứt đu, nguy hiểm. 38 6. TRÒ CHƠI CƯỚP CỜ * Hướng dẫn chơi: ‐ Giữa sân vẽ một vòng tròn ሺbán kính 30cmሻ, ở giữa đặt "cờ". Mỗi đầu sân kẻ một vạch ngang, cách vòng tròn 2 ‐ 3m làm mốc giới hạn. ‐ Chia số người thành hai tổ đều nhau, đứng hàng ngang trên vạch mốc, hai hàng đứng đối diện nhau. ‐ Cho mỗi tổ điểm số từ 1 đến hết. Mỗi tổ viên phải nhớ kỹ số của mình. Hình 7: Trò chơi cướp cờ ‐ Trọng tài đứng giữa sân, lần lượt gọi từng đôi
37 hay 2 người. Tuyệt đối không để tranh nhau lên nhiều làm đứt đu, nguy hiểm. 38 6. TRÒ CHƠI CƯỚP CỜ * Hướng dẫn chơi: ‐ Giữa sân vẽ một vòng tròn ሺbán kính 30cmሻ, ở giữa đặt "cờ". Mỗi đầu sân kẻ một vạch ngang, cách vòng tròn 2 ‐ 3m làm mốc giới hạn. ‐ Chia số người thành hai tổ đều nhau, đứng hàng ngang trên vạch mốc, hai hàng đứng đối diện nhau. ‐ Cho mỗi tổ điểm số từ 1 đến hết. Mỗi tổ viên phải nhớ kỹ số của mình. Hình 7: Trò chơi cướp cờ ‐ Trọng tài đứng giữa sân, lần lượt gọi từng đôi
39 theo số đã điểm. Trọng tài gọi số nào thì người số đó chạy nhanh lên vòng tròn, lấy cờ rồi chạy nhanh về chỗ cũ. Người kia phải đuổi theo để "cướp lại". Nếu chạm được tay vào người đội bạn thì được điểm. Nếu không chạm được thì mất điểm. Trọng tài gọi số khác và cuộc chơi lại tiếp tục. Hết các số thì cộng điểm, bên nào nhiều điểm hơn thì thắng cuộc. * Yêu cầu: ‐ "Cờ" có thể bằng mảnh vải, cành lá, chiếc khăn... không nên dùng vật cứng, sắc, nhọn. ‐ Mỗi bên chỉ nên có 4 ‐ 5 người chơi để tăng lượng vận động và sự hấp dẫn của cuộc chơi. ‐ Chỉ được chạy khi có hiệu lệnh ሺđúng theo số hoặc tênሻ. Người nào chạy "nhầm" là bị trừ điểm. ‐ Nhắc người chơi chỉ được chạm chứ không được đập mạnh vào người đội bạn. Các bạn khác có thể vỗ tay cổ vũ cho cuộc chơi thêm vui vẻ. * Một số cải tiến: ‐ Nếu cả 2 người cùng chạy tới vòng tròn thì cố gắng làm động tác "rập rình" sao cho "lừa" được người kia để giật được cờ rồi chạy thật nhanh về hàng. ‐ Cách tính điểm như sau: bên nào cướp được cờ mang về an toàn được tính 2 điểm. Bên nào đuổi, vỗ được vào người đội bạn cầm cờ khi đội bạn chưa về đến điểm xuất phát thì được 1 điểm. 40 ‐ Mỗi người được "cướp cờ" ít nhất một lần thì coi như hết một ván chơi. Trọng tài tổng kết điểm, tuyên dương, thưởng cho đội thắng, “phạt” đội thua, rồi cho chơi ván khác.
39 theo số đã điểm. Trọng tài gọi số nào thì người số đó chạy nhanh lên vòng tròn, lấy cờ rồi chạy nhanh về chỗ cũ. Người kia phải đuổi theo để "cướp lại". Nếu chạm được tay vào người đội bạn thì được điểm. Nếu không chạm được thì mất điểm. Trọng tài gọi số khác và cuộc chơi lại tiếp tục. Hết các số thì cộng điểm, bên nào nhiều điểm hơn thì thắng cuộc. * Yêu cầu: ‐ "Cờ" có thể bằng mảnh vải, cành lá, chiếc khăn... không nên dùng vật cứng, sắc, nhọn. ‐ Mỗi bên chỉ nên có 4 ‐ 5 người chơi để tăng lượng vận động và sự hấp dẫn của cuộc chơi. ‐ Chỉ được chạy khi có hiệu lệnh ሺđúng theo số hoặc tênሻ. Người nào chạy "nhầm" là bị trừ điểm. ‐ Nhắc người chơi chỉ được chạm chứ không được đập mạnh vào người đội bạn. Các bạn khác có thể vỗ tay cổ vũ cho cuộc chơi thêm vui vẻ. * Một số cải tiến: ‐ Nếu cả 2 người cùng chạy tới vòng tròn thì cố gắng làm động tác "rập rình" sao cho "lừa" được người kia để giật được cờ rồi chạy thật nhanh về hàng. ‐ Cách tính điểm như sau: bên nào cướp được cờ mang về an toàn được tính 2 điểm. Bên nào đuổi, vỗ được vào người đội bạn cầm cờ khi đội bạn chưa về đến điểm xuất phát thì được 1 điểm. 40 ‐ Mỗi người được "cướp cờ" ít nhất một lần thì coi như hết một ván chơi. Trọng tài tổng kết điểm, tuyên dương, thưởng cho đội thắng, “phạt” đội thua, rồi cho chơi ván khác.
41 7. TRÒ CHƠI BỊT MẮT BẮT DÊ Trò chơi bịt mắt bắt dê thường hay được lớp trẻ dùng để sinh hoạt trong những dịp có các sự kiện để tạo không khí vui nhộn, giải trí và cũng thường hay được tổ chức ở trong các lễ hội. Một người xung phong để mọi người bịt mắt lại bằng một chiếc khăn để người đó không nhìn thấy, những người còn lại đứng thành vòng tròn quanh người bị bịt mắt. Hình 8: Trò chơi bịt mắt, bắt dê Mọi người chạy xung quanh người bị bịt mắt đến 42 khi nào người đó hô “bắt đầu” hoặc “đứng lại” thì tất cả mọi người phải đứng lại, không được di chuyển nữa. Lúc này người bị bịt mắt bắt đầu lần đi xung quanh để bắt được ai đó, mọi người thì cố tránh để không để bị bắt và tạo ra nhiều tiếng động để đánh lạc hướng. Đến khi ai đó bị bắt và người bị bịt mắt đoán đúng tên thì người đó sẽ phải ra “bắt dê”, nếu đoán sai thì bị bịt mắt lại và làm tiếp. Trò chơi này tăng kỹ năng di chuyển, phán đoán và bắt trúng “mục tiêu" khi thị giác bị hạn chế; sự khéo léo, nhanh nhẹn; tính chủ động và mạnh dạn. * Hướng dẫn chơi: Sau khi chơi trò chơi “tay trắng tay đen” để loại ra 2 người. Hai người đó sẽ chơi oẳn tù tì, người thua sẽ bị bịt mắt đi tìm dê, người thắng làm dê. Những người còn lại đứng thành vòng tròn. Người làm dê phải luôn miệng kêu “be, be” và né tránh người bị bịt mắt đang tìm cách bắt dê. Người làm dê không được chạy ra ngoài vòng tròn, nếu phạm luật sẽ bị bịt mắt. Khi nào người bịt mắt bắt được dê thì thay đổi người khác.
41 7. TRÒ CHƠI BỊT MẮT BẮT DÊ Trò chơi bịt mắt bắt dê thường hay được lớp trẻ dùng để sinh hoạt trong những dịp có các sự kiện để tạo không khí vui nhộn, giải trí và cũng thường hay được tổ chức ở trong các lễ hội. Một người xung phong để mọi người bịt mắt lại bằng một chiếc khăn để người đó không nhìn thấy, những người còn lại đứng thành vòng tròn quanh người bị bịt mắt. Hình 8: Trò chơi bịt mắt, bắt dê Mọi người chạy xung quanh người bị bịt mắt đến 42 khi nào người đó hô “bắt đầu” hoặc “đứng lại” thì tất cả mọi người phải đứng lại, không được di chuyển nữa. Lúc này người bị bịt mắt bắt đầu lần đi xung quanh để bắt được ai đó, mọi người thì cố tránh để không để bị bắt và tạo ra nhiều tiếng động để đánh lạc hướng. Đến khi ai đó bị bắt và người bị bịt mắt đoán đúng tên thì người đó sẽ phải ra “bắt dê”, nếu đoán sai thì bị bịt mắt lại và làm tiếp. Trò chơi này tăng kỹ năng di chuyển, phán đoán và bắt trúng “mục tiêu" khi thị giác bị hạn chế; sự khéo léo, nhanh nhẹn; tính chủ động và mạnh dạn. * Hướng dẫn chơi: Sau khi chơi trò chơi “tay trắng tay đen” để loại ra 2 người. Hai người đó sẽ chơi oẳn tù tì, người thua sẽ bị bịt mắt đi tìm dê, người thắng làm dê. Những người còn lại đứng thành vòng tròn. Người làm dê phải luôn miệng kêu “be, be” và né tránh người bị bịt mắt đang tìm cách bắt dê. Người làm dê không được chạy ra ngoài vòng tròn, nếu phạm luật sẽ bị bịt mắt. Khi nào người bịt mắt bắt được dê thì thay đổi người khác.
43 8. TRÒ CHƠI RỒNG RẮN LÊN MÂY Rồng rắn lên mây Có cây núc nác Có nhà khiển binh Thầy thuốc có nhà hay không? Một số người chơi rồng rắn, nối đuôi nhau bằng cách người đứng sau hai tay ôm ngang hông người đứng trước, cứ thế xếp thành hàng dài tùy theo số người chơi, hình thù như một con rắn dài có mắt khúc. Người đứng đầu làm đầu rắn, người đứng cuối làm đuôi rắn, giữa là thân rắn và một người làm ông thầy thuốc bắc ngồi đối diện với con rắn. Hình 9: Trò chơi rồng rắn lên mây 44 Khi con rắn ሺđoàn người nối đuôi nhauሻ cùng thưa với ông thầy bài tấu trên, Ông thầy không đồng ý thì con rắn sẽ đi vài vòng rồi quay lại tâu tiếp để xin ông thầy cho thuốc. Sau nhiều lần từ chối, ông thầy đồng ý thì ông sẽ đứng lên để tìm cách bắt lấy được đuôi của con rắn thì ông mới cho thuốc. Tình trạng con rắn lúc đó phải cố tránh né để ông thầy không bắt được đuôi nên cố sức che chắn không cho ông thầy tiến về phía sau, và cùng nhau hò hét với bài hát: “mạnh thầy thầy bắt được thầy ăn, mạnh rắn rắn bắt được rắn cắn”. Thế là cả đoàn người nối đuôi nhau phải lượn qua lượn lại ሺchạy qua, chạy lạiሻ theo đầu con rắn. Cả đám người cứ thế cố né tránh, ông thầy một mình nhanh chân hơn và dễ chạy hơn, nên con rắn một lúc lâu thấm mệt và thật khó giữ được sự ngay hàng như lúc đầu nên cũng sẽ bị đứt ra nhiều đoạn, thế là đầu con rắn không còn điều khiển cho phần đuôi nữa. Vậy là ông thầy bắt được cái đuôi rắn dễ dàng. * Cách chơi: ‐ Chọn chỗ chơi rộng, sạch, bằng phẳng. Số người chơi 6 ‐ 8 người. Một người làm "thầy thuốc" đứng ሺhoặc ngồiሻ một chỗ. Những người khác túm đuôi áo nhau ሺhoặc ôm lưngሻ thành "rồng rắn" đi lượn vòng
43 8. TRÒ CHƠI RỒNG RẮN LÊN MÂY Rồng rắn lên mây Có cây núc nác Có nhà khiển binh Thầy thuốc có nhà hay không? Một số người chơi rồng rắn, nối đuôi nhau bằng cách người đứng sau hai tay ôm ngang hông người đứng trước, cứ thế xếp thành hàng dài tùy theo số người chơi, hình thù như một con rắn dài có mắt khúc. Người đứng đầu làm đầu rắn, người đứng cuối làm đuôi rắn, giữa là thân rắn và một người làm ông thầy thuốc bắc ngồi đối diện với con rắn. Hình 9: Trò chơi rồng rắn lên mây 44 Khi con rắn ሺđoàn người nối đuôi nhauሻ cùng thưa với ông thầy bài tấu trên, Ông thầy không đồng ý thì con rắn sẽ đi vài vòng rồi quay lại tâu tiếp để xin ông thầy cho thuốc. Sau nhiều lần từ chối, ông thầy đồng ý thì ông sẽ đứng lên để tìm cách bắt lấy được đuôi của con rắn thì ông mới cho thuốc. Tình trạng con rắn lúc đó phải cố tránh né để ông thầy không bắt được đuôi nên cố sức che chắn không cho ông thầy tiến về phía sau, và cùng nhau hò hét với bài hát: “mạnh thầy thầy bắt được thầy ăn, mạnh rắn rắn bắt được rắn cắn”. Thế là cả đoàn người nối đuôi nhau phải lượn qua lượn lại ሺchạy qua, chạy lạiሻ theo đầu con rắn. Cả đám người cứ thế cố né tránh, ông thầy một mình nhanh chân hơn và dễ chạy hơn, nên con rắn một lúc lâu thấm mệt và thật khó giữ được sự ngay hàng như lúc đầu nên cũng sẽ bị đứt ra nhiều đoạn, thế là đầu con rắn không còn điều khiển cho phần đuôi nữa. Vậy là ông thầy bắt được cái đuôi rắn dễ dàng. * Cách chơi: ‐ Chọn chỗ chơi rộng, sạch, bằng phẳng. Số người chơi 6 ‐ 8 người. Một người làm "thầy thuốc" đứng ሺhoặc ngồiሻ một chỗ. Những người khác túm đuôi áo nhau ሺhoặc ôm lưngሻ thành "rồng rắn" đi lượn vòng
45 vèo, vừa đi vừa hát1: Rồng rắn lên mây, Có cây núc nác, Có nhà khiển binh, Thầy thuốc có nhà hay không? Thầy thuốc: Có, mẹ con rồng rắn đi đâu? Rồng rắn: Đi lấy thuốc cho con, Thầy thuốc: Con lên mấy, Rồng rắn: Con lên một, Thầy thuốc: Thuốc không ngon, Rồng rắn: Con lên hai, Thầy thuốc: Thuốc không ngon, Rồng rắn: Con lên ba, Thầy thuốc: Thuốc ngon vậy, cho xin khúc đầu, Rồng rắn: Những xương cùng xẩu, Thầy thuốc: Xin khúc giữa, Rồng rắn: Những máu cùng me, Thầy thuốc: Xin khúc đuôi, Rồng rắn: Tha hồ thầy đuổi... Thầy thuốc chạy, tìm mọi cách bắt đuôi rồng rắn ሺngười đứng cuối hàngሻ. Rồng rắn cố chạy, người đứng đầu cố cản thầy thuốc, những người trong hàng cố luồn tránh để bảo vệ người cuối hàng. Cứ thế, vừa chơi vừa hò reo vui vẻ đến khi một bên thua ሺtóm được __________ 1. Lời đối thoại có thể dài hoặc ngắn tùy theo từng lần chơi, trình độ, thể lực của người chơi... 46 đuôi rắn hoặc rắn bị đứt khúcሻ thì nghỉ kết thúc để chơi bắt đầu ván khác. Yêu cầu: ‐ Chọn người khỏe, nhanh nhẹn nhất làm đầu rồng và thầy thuốc. Ván sau lại đổi bạn khác. ‐ Thầy thuốc chỉ được đuổi bắt khi rồng rắn hát đến câu "tha hồ thầy đuổi" và chỉ được đập nhẹ vào người cuối hàng. ‐ Cả đội phải thuộc lòng lời đồng dao, đối đáp phải mạnh dạn, dứt khoát. ‐ Người làm thầy thuốc nên thường xuyên thay đổi hướng chạy, vừa đỡ chóng mặt vừa dễ bắt được đuôi rồng rắn. ‐ Thời gian chạy, đuổi tối đa khoảng 1 phút cho 1 lần chơi. Nếu không bắt được rồng rắn thì trọng tài cũng cho dừng lại, đổi bạn khác làm thầy thuốc và xáo trộn lại vị trí người làm rồng rắn để người nào cũng được vui chơi tích cực.
45 vèo, vừa đi vừa hát1: Rồng rắn lên mây, Có cây núc nác, Có nhà khiển binh, Thầy thuốc có nhà hay không? Thầy thuốc: Có, mẹ con rồng rắn đi đâu? Rồng rắn: Đi lấy thuốc cho con, Thầy thuốc: Con lên mấy, Rồng rắn: Con lên một, Thầy thuốc: Thuốc không ngon, Rồng rắn: Con lên hai, Thầy thuốc: Thuốc không ngon, Rồng rắn: Con lên ba, Thầy thuốc: Thuốc ngon vậy, cho xin khúc đầu, Rồng rắn: Những xương cùng xẩu, Thầy thuốc: Xin khúc giữa, Rồng rắn: Những máu cùng me, Thầy thuốc: Xin khúc đuôi, Rồng rắn: Tha hồ thầy đuổi... Thầy thuốc chạy, tìm mọi cách bắt đuôi rồng rắn ሺngười đứng cuối hàngሻ. Rồng rắn cố chạy, người đứng đầu cố cản thầy thuốc, những người trong hàng cố luồn tránh để bảo vệ người cuối hàng. Cứ thế, vừa chơi vừa hò reo vui vẻ đến khi một bên thua ሺtóm được __________ 1. Lời đối thoại có thể dài hoặc ngắn tùy theo từng lần chơi, trình độ, thể lực của người chơi... 46 đuôi rắn hoặc rắn bị đứt khúcሻ thì nghỉ kết thúc để chơi bắt đầu ván khác. Yêu cầu: ‐ Chọn người khỏe, nhanh nhẹn nhất làm đầu rồng và thầy thuốc. Ván sau lại đổi bạn khác. ‐ Thầy thuốc chỉ được đuổi bắt khi rồng rắn hát đến câu "tha hồ thầy đuổi" và chỉ được đập nhẹ vào người cuối hàng. ‐ Cả đội phải thuộc lòng lời đồng dao, đối đáp phải mạnh dạn, dứt khoát. ‐ Người làm thầy thuốc nên thường xuyên thay đổi hướng chạy, vừa đỡ chóng mặt vừa dễ bắt được đuôi rồng rắn. ‐ Thời gian chạy, đuổi tối đa khoảng 1 phút cho 1 lần chơi. Nếu không bắt được rồng rắn thì trọng tài cũng cho dừng lại, đổi bạn khác làm thầy thuốc và xáo trộn lại vị trí người làm rồng rắn để người nào cũng được vui chơi tích cực.
47 9. NHẢY DÂY Hai tay người chơi cầm 2 đầu dây, dang rộng tay, dây để sau lưng. Người chơi vừa quay hai tay cầm dây vừa nhảy thẳng chân sao cho dây đi qua đầu rồi đi qua chân. Cứ nhảy liên tục như vậy. Ngoài ra, có thể chơi nhảy cặp đôi. Hai người chơi quay mặt vào nhau, một người cầm dây như cách chơi có 1 người và quay dây sao cho dây qua đầu và chân cả hai người. Cách chơi: Có 2 loại. ‐ Nhảy dây cá nhân: Hai bạn chơi thi với nhau. Dùng một đoạn dây thừng dài khoảng l,5m, chọn chỗ đất bằng phẳng để chơi. Một bạn nhảy, bạn kia đếm số lần. Bạn nhảy trước, hai tay cầm hai đầu dây, đưa dây ra phía sau lưng, quay cổ tay cho dây vòng qua trên đầu, văng xuống đất, rồi nhảy hai chân lên để cho dây bật qua phía dưới chân, tiếp tục quay cổ tay để dây quay. Cứ như vậy đến khi nào dây vướng chân thì mất lượt, phải đổi cho bên kia nhảy... ‐ Nhảy dây tập thể: 4 bạn chơi chia làm 2 đội ሺcũng có thể nhiều hơn, tùy theo dây dài ngắn nhưng số 48 người phải chẵnሻ, một đội đứng quay dây, một đội nhảy. Đội đứng quay dây dùng một đoạn dây thừng dài khoảng 2m ሺhoặc dài hơn tùy theo số ngườiሻ, hai bạn đứng xa nhau cho dây hơi chùng chạm đất. Dùng tay quay dây liên tục cho chạm đất rồi lên cao, theo chu kỳ đều đặn, thích hợp cho người nhảy. Hai bạn đứng ngoài lựa chiều để nhảy vào sao cho không chạm dây, mỗi lần dây chạm đất thì cũng nhảy lên... Nếu ai chạm vào dây ሺhoặc bị vướng theo quy định trướcሻ thì cả hai phải ngừng cho hai bạn kia vào nhảy, cứ thế đổi lượt cho nhau, chơi đến lúc mệt thì thôi. * Luật chơi: ‐ Người nhảy không được chạm dây, nếu để chạm là bị thua, phải thay bạn khác. ‐ Dây phải liên tục quay đều ሺkhông quá nhanh hoặc chậmሻ làm cho bên nhảy có thể chấp nhận. Nếu để dừng lại là bị thua, phải đổi chỗ cho bạn. ‐ Bên nào nhảy ሺvừa nhảy vừa đếmሻ được nhiều lần không chạm dây hơn là thắng. * Một số cải tiến của trò chơi: ‐ Nhảy chân trước chân sau hay hai chân một. ‐ Khi nhảy hai tay bắt chéo dây trước ngực ሺmột hoặc hai ngườiሻ. ‐ Nhảy cao để dây quay qua dưới chân hai vòng một lần nhảy. ‐ Nhảy dây quay từ trước ra sau hoặc ngược lại.
47 9. NHẢY DÂY Hai tay người chơi cầm 2 đầu dây, dang rộng tay, dây để sau lưng. Người chơi vừa quay hai tay cầm dây vừa nhảy thẳng chân sao cho dây đi qua đầu rồi đi qua chân. Cứ nhảy liên tục như vậy. Ngoài ra, có thể chơi nhảy cặp đôi. Hai người chơi quay mặt vào nhau, một người cầm dây như cách chơi có 1 người và quay dây sao cho dây qua đầu và chân cả hai người. Cách chơi: Có 2 loại. ‐ Nhảy dây cá nhân: Hai bạn chơi thi với nhau. Dùng một đoạn dây thừng dài khoảng l,5m, chọn chỗ đất bằng phẳng để chơi. Một bạn nhảy, bạn kia đếm số lần. Bạn nhảy trước, hai tay cầm hai đầu dây, đưa dây ra phía sau lưng, quay cổ tay cho dây vòng qua trên đầu, văng xuống đất, rồi nhảy hai chân lên để cho dây bật qua phía dưới chân, tiếp tục quay cổ tay để dây quay. Cứ như vậy đến khi nào dây vướng chân thì mất lượt, phải đổi cho bên kia nhảy... ‐ Nhảy dây tập thể: 4 bạn chơi chia làm 2 đội ሺcũng có thể nhiều hơn, tùy theo dây dài ngắn nhưng số 48 người phải chẵnሻ, một đội đứng quay dây, một đội nhảy. Đội đứng quay dây dùng một đoạn dây thừng dài khoảng 2m ሺhoặc dài hơn tùy theo số ngườiሻ, hai bạn đứng xa nhau cho dây hơi chùng chạm đất. Dùng tay quay dây liên tục cho chạm đất rồi lên cao, theo chu kỳ đều đặn, thích hợp cho người nhảy. Hai bạn đứng ngoài lựa chiều để nhảy vào sao cho không chạm dây, mỗi lần dây chạm đất thì cũng nhảy lên... Nếu ai chạm vào dây ሺhoặc bị vướng theo quy định trướcሻ thì cả hai phải ngừng cho hai bạn kia vào nhảy, cứ thế đổi lượt cho nhau, chơi đến lúc mệt thì thôi. * Luật chơi: ‐ Người nhảy không được chạm dây, nếu để chạm là bị thua, phải thay bạn khác. ‐ Dây phải liên tục quay đều ሺkhông quá nhanh hoặc chậmሻ làm cho bên nhảy có thể chấp nhận. Nếu để dừng lại là bị thua, phải đổi chỗ cho bạn. ‐ Bên nào nhảy ሺvừa nhảy vừa đếmሻ được nhiều lần không chạm dây hơn là thắng. * Một số cải tiến của trò chơi: ‐ Nhảy chân trước chân sau hay hai chân một. ‐ Khi nhảy hai tay bắt chéo dây trước ngực ሺmột hoặc hai ngườiሻ. ‐ Nhảy cao để dây quay qua dưới chân hai vòng một lần nhảy. ‐ Nhảy dây quay từ trước ra sau hoặc ngược lại.