ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
Сырдык ахтыл5ан
НИКИФОРОВ
Дьулустаан Викторович
Дьокуускай ÀÕÒÛÛËÀÐ
2020
1
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
2
УДК Трудовые династии
ББК
ÀÕÒÛÛËÀÐ
Семья Никифоровых.
Хаартыскалары, ахтыылары хомуйан бэчээккэ бэлэмнээтэ,
кинигэ тахсыытын сүрүннээтэ М.В. Никифоров Два брата Никифоровых –
Редактор О.В. Захарова глава МР и глава МО
Сырдык ахтылҕан. Никифоров Дьулустаан Викторович :
Ахтыылар / хомуйан бэчээккэ бэлэмнээтэ М.В.Никифоров;
– Дьокуускай, Офсет : 2020. – 148 с.
Кинигэҕэ Сунтаар улууһун киинигэр – Сунтаар нэһилиэгэр
2010-2013 сс. баһылыгынан ситиһиилээхтик, кэскиллээхтик үлэ-
лээбит эдэр салайааччы, олохтоохтор дириҥ ытыктабылларын,
тапталларын ылбыт Дь.В. Никифоров туһунан ахтыылар киир-
дилэр.
УДК
ББК
© Никифоров М.В., 2020 ÀÕÒÛÛËÀÐ
3
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
2
УДК Трудовые династии
ББК
ÀÕÒÛÛËÀÐ
Семья Никифоровых.
Хаартыскалары, ахтыылары хомуйан бэчээккэ бэлэмнээтэ,
кинигэ тахсыытын сүрүннээтэ М.В. Никифоров Два брата Никифоровых –
Редактор О.В. Захарова глава МР и глава МО
Сырдык ахтылҕан. Никифоров Дьулустаан Викторович :
Ахтыылар / хомуйан бэчээккэ бэлэмнээтэ М.В.Никифоров;
– Дьокуускай, Офсет : 2020. – 148 с.
Кинигэҕэ Сунтаар улууһун киинигэр – Сунтаар нэһилиэгэр
2010-2013 сс. баһылыгынан ситиһиилээхтик, кэскиллээхтик үлэ-
лээбит эдэр салайааччы, олохтоохтор дириҥ ытыктабылларын,
тапталларын ылбыт Дь.В. Никифоров туһунан ахтыылар киир-
дилэр.
УДК
ББК
© Никифоров М.В., 2020 ÀÕÒÛÛËÀÐ
3
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
4
ÀÕÒÛÛËÀÐ
Никифорова Р.А. – заведующая детского сада, специалист
Госстраха, Никифоров В.М. – мастер ЖКХ, ПМК, СПТУ Никифоров М.В. Никифоров Дь.В. Никифоров Нь.В.
Старожилы Сунтара знают: Никифоровы – простые, искрен-
ние, открытые люди, в их доме всегда царит понимание, взаи- Никифоров Михаил Викторович
моуважение, любовь, а в основе семейной жизни и семейного
воспитания лежит труд, требующий полной самоотдачи. Жиз-
ненным кредо семьи является ответственность и осознание об-
щественного долга. Все это берет свои истоки от родовых корней
семей Андреевых и Никифоровых, жителей села Сунтар и села
Вилючан. Простой и понятный уклад семейной жизни, трудолю-
бие, требовательность, разносторонние интересы семьи не могли
не отразиться на формировании характера и убеждений сыновей
Михаила и Дьулустана, будущих глав Сунтарского улуса и Сун-
тарского наслега. Дочь Туйаара – специалист ОАО «ЯТЭК» в
п.Кысыл-Сыр, сын Ньургун работает в с.Сунтар. У Раиды Алек-
сеевны и Виктора Михайловича растут 10 внуков.
Образование: окончил Сунтарскую среднюю школу №1, Че-
лябинский государственный Агро-инженерный университет (ин-
женер-электрик), РАГС при Президенте РФ (государственное и
муниципальное управление)
Специальность: инженер, менеджер
Места работы: совхоз «Сунтарский (дояр), ГУП «Сахамебель»
(инженер-электрик), 2000-2007 гг. – глава Сунтарского улуса,
зам. министра МИЗО РС (Я).
Звания, награды: почетный гражданин Сунтарского улуса
Дела главы: введены в строй 5 школ, 2 Дома культуры, ФАП,
сеть пищекомбинатов. Строительство молодежного жилого ком- ÀÕÒÛÛËÀÐ
плекса в мкр. Хомустаах, манежа, стадиона, подготовка и прове-
дение 4-х Спортивных Игр народов Якутии в Сунтарском районе.
Дочь Туяра Викторовна с семьей
5
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
4
ÀÕÒÛÛËÀÐ
Никифорова Р.А. – заведующая детского сада, специалист
Госстраха, Никифоров В.М. – мастер ЖКХ, ПМК, СПТУ Никифоров М.В. Никифоров Дь.В. Никифоров Нь.В.
Старожилы Сунтара знают: Никифоровы – простые, искрен-
ние, открытые люди, в их доме всегда царит понимание, взаи- Никифоров Михаил Викторович
моуважение, любовь, а в основе семейной жизни и семейного
воспитания лежит труд, требующий полной самоотдачи. Жиз-
ненным кредо семьи является ответственность и осознание об-
щественного долга. Все это берет свои истоки от родовых корней
семей Андреевых и Никифоровых, жителей села Сунтар и села
Вилючан. Простой и понятный уклад семейной жизни, трудолю-
бие, требовательность, разносторонние интересы семьи не могли
не отразиться на формировании характера и убеждений сыновей
Михаила и Дьулустана, будущих глав Сунтарского улуса и Сун-
тарского наслега. Дочь Туйаара – специалист ОАО «ЯТЭК» в
п.Кысыл-Сыр, сын Ньургун работает в с.Сунтар. У Раиды Алек-
сеевны и Виктора Михайловича растут 10 внуков.
Образование: окончил Сунтарскую среднюю школу №1, Че-
лябинский государственный Агро-инженерный университет (ин-
женер-электрик), РАГС при Президенте РФ (государственное и
муниципальное управление)
Специальность: инженер, менеджер
Места работы: совхоз «Сунтарский (дояр), ГУП «Сахамебель»
(инженер-электрик), 2000-2007 гг. – глава Сунтарского улуса,
зам. министра МИЗО РС (Я).
Звания, награды: почетный гражданин Сунтарского улуса
Дела главы: введены в строй 5 школ, 2 Дома культуры, ФАП,
сеть пищекомбинатов. Строительство молодежного жилого ком- ÀÕÒÛÛËÀÐ
плекса в мкр. Хомустаах, манежа, стадиона, подготовка и прове-
дение 4-х Спортивных Игр народов Якутии в Сунтарском районе.
Дочь Туяра Викторовна с семьей
5
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
1 и 3 места в республиканских соревнованиях по социально-эко- Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
6 номическому развитию в 2005 и 2006 гг. и др.
Никифоров Дьулустан Викторович БЫРААТЫМ ҮТҮӨ ӨЙДӨБҮЛЭ
ÀÕÒÛÛËÀÐ №1, ГРФ ЯГУ (горный инже- уурбут, инициативаны бэйэтигэр ылан,
Образование: окончил ССОШ
Бу кинигэ тахсарыгар бастакы олугун
нер-гидрогеолог), РАГС (госу-
бииргэ
уруулары-аймахтары,
сорох
дарственное и муниципальное
управление) үөрэммит доҕотторун, бииргэ үлэлээбит
коллегаларын кытары сүбэлэһэн баран
Места работы: «Якутмебель» миэхэ, улахан уолугар, сорудах биэрбит
(столяр), ТСБ «Алмаз» (инспек- киһинэн ийэбит Раида Алексеевна буолар.
тор по ТБ), в сфере ЖКХ в с. Хомойуох иһин, ийэбит барахсан күүппүт
Верхневилюйск и Сунтар (инже- кинигэтэ күн сирин көрөр күнүгэр
нер, зам. директора, директор), кыайан тиийбэтэ, бу орто дойду олоҕуттан
Семья Никифорова Дь.В. глава МО «Сунтарский наслег». букатыннаахтык барбыта үһүс ыйа.
Работал главой МО до трагиче- Ол эрээри күндү киһибит баҕа санаата
ской смерти в 2013 году. туолбутуттан үөрэрэ буолуо диэн санаанан, сырдык өйдөбүл
Звания и награды: почетный гражданин Сунтарского улуса кинигэтин Айыы сиригэр алгыһынан көрсөбүт.
Дела главы: Защита инфраструктурных проектов, строитель- Төһө да кэм-кэрдии ааспытын иһин, бу ыар сүтүк биһиги
ство ипотечных многоквартирных жилых домов по республикан- дьиэ кэргэҥҥэ хаһан да оспот баас... Быраатым Дьулустаан
ской программе, выделение земельных участков в мкр. Багалаах мэлдьи үөрэ-көтө сылдьар мөссүөнэ, «Дорообо, Мэхээлэ», –
и Хомустаах, начало капитального ремонта улиц, переселение диэн киирэн кэлэрэ эбэтэр төлөппүөннүүрэ өйбөр-санаабар
из ветхого и аварийного жилья, спуск озера Тумусукан. Про- күүскэ олорон хаалбыт. Ааспытын кэннэ санаатахха Дьулустаан
думаны и реализованы новые формы взаимодействия власти и төһө да орто дойдуга ситэтэ суохтук олордор, дьиэ-уот тэринэн,
общественности в селе: комплексная спартакиада трудовых кол- икки оҕо амарах аҕата буолан, бэйэтин үлэтинэн кэргэнин
лективов села на Кубок главы, установка Памятника-музея под дойдутугар Үөһээ Бүлүүгэ, төрөөбүт Сунтаарыгар биллэр суолу-
открытым небом «Партизан» и др. ииһи, үчүгэй өйдөбүлү хаалларбыт диэн сыаналыыбын. Ону бу
Глава села Никифоров Дьулустан отличался большим кругозо- кинигэ тахсарыгар ахтыы суруйбут дьон туоһулууллар. Бэйэм
ром, широком видением действительности и лучшими человече- өттүбүттэн быраатым Дьулустаан туһунан кыра оҕо эрдэҕиттэн
скими качествами. Оглядываясь назад, понимаем, что у каждого үлэлии сылдьар кэмнэрин ахтан-санаан ааһыам.
жителя села с его именем связано много хороших воспоминаний Дьулустаан биһиги дьиэ кэргэҥҥэ иккис оҕонон 1972 с. атырдьах
и множество добрых дел. ыйын 9 күнүгэр төрөөбүтэ. Төрөппүттэрбит кэпсииллэринэн,
СЕМЕНОВА Л.И. 1973 сыллаахха ол саҕана Саҥа бөһүөлэк диэн ааттанар сиргэ –
(Из книги «Сунтар в ракурсе времени», 2014 г.) переулок Мира көһөн кэлбиппит. Биһиги уулуссабытын сэргэ
Павлов аатынан уулуссаҕа, Зверев аатынан переулокка биһиги
саастыы элбэх оҕо буолан тэҥҥэ улааппыппыт. Олор ортолоругар
Кузнецов Валера, игирэлэр Андрей, Аня Ивановтар, Яковлев Коля,
бырааттыылар Андриан, Ян Назаровтар, Дима, Коля Даниловтар,
Герман, Сергей Егоровтар, Вова, Владик Докторовтар, Сергей, ÀÕÒÛÛËÀÐ
Юра Марковтар уонна да атыттар. Сайыннары-кыһыннары бары
үөрэхпититтэн, дьиэтээҕи түбүкпүтүттэн соло булларбыт эрэ,
итиини-тымныыны аахсыбакка бииргэ түмсэн сэриилэһэрбит,
7
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
1 и 3 места в республиканских соревнованиях по социально-эко- Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
6 номическому развитию в 2005 и 2006 гг. и др.
Никифоров Дьулустан Викторович БЫРААТЫМ ҮТҮӨ ӨЙДӨБҮЛЭ
ÀÕÒÛÛËÀÐ №1, ГРФ ЯГУ (горный инже- уурбут, инициативаны бэйэтигэр ылан,
Образование: окончил ССОШ
Бу кинигэ тахсарыгар бастакы олугун
нер-гидрогеолог), РАГС (госу-
бииргэ
уруулары-аймахтары,
сорох
дарственное и муниципальное
управление) үөрэммит доҕотторун, бииргэ үлэлээбит
коллегаларын кытары сүбэлэһэн баран
Места работы: «Якутмебель» миэхэ, улахан уолугар, сорудах биэрбит
(столяр), ТСБ «Алмаз» (инспек- киһинэн ийэбит Раида Алексеевна буолар.
тор по ТБ), в сфере ЖКХ в с. Хомойуох иһин, ийэбит барахсан күүппүт
Верхневилюйск и Сунтар (инже- кинигэтэ күн сирин көрөр күнүгэр
нер, зам. директора, директор), кыайан тиийбэтэ, бу орто дойду олоҕуттан
Семья Никифорова Дь.В. глава МО «Сунтарский наслег». букатыннаахтык барбыта үһүс ыйа.
Работал главой МО до трагиче- Ол эрээри күндү киһибит баҕа санаата
ской смерти в 2013 году. туолбутуттан үөрэрэ буолуо диэн санаанан, сырдык өйдөбүл
Звания и награды: почетный гражданин Сунтарского улуса кинигэтин Айыы сиригэр алгыһынан көрсөбүт.
Дела главы: Защита инфраструктурных проектов, строитель- Төһө да кэм-кэрдии ааспытын иһин, бу ыар сүтүк биһиги
ство ипотечных многоквартирных жилых домов по республикан- дьиэ кэргэҥҥэ хаһан да оспот баас... Быраатым Дьулустаан
ской программе, выделение земельных участков в мкр. Багалаах мэлдьи үөрэ-көтө сылдьар мөссүөнэ, «Дорообо, Мэхээлэ», –
и Хомустаах, начало капитального ремонта улиц, переселение диэн киирэн кэлэрэ эбэтэр төлөппүөннүүрэ өйбөр-санаабар
из ветхого и аварийного жилья, спуск озера Тумусукан. Про- күүскэ олорон хаалбыт. Ааспытын кэннэ санаатахха Дьулустаан
думаны и реализованы новые формы взаимодействия власти и төһө да орто дойдуга ситэтэ суохтук олордор, дьиэ-уот тэринэн,
общественности в селе: комплексная спартакиада трудовых кол- икки оҕо амарах аҕата буолан, бэйэтин үлэтинэн кэргэнин
лективов села на Кубок главы, установка Памятника-музея под дойдутугар Үөһээ Бүлүүгэ, төрөөбүт Сунтаарыгар биллэр суолу-
открытым небом «Партизан» и др. ииһи, үчүгэй өйдөбүлү хаалларбыт диэн сыаналыыбын. Ону бу
Глава села Никифоров Дьулустан отличался большим кругозо- кинигэ тахсарыгар ахтыы суруйбут дьон туоһулууллар. Бэйэм
ром, широком видением действительности и лучшими человече- өттүбүттэн быраатым Дьулустаан туһунан кыра оҕо эрдэҕиттэн
скими качествами. Оглядываясь назад, понимаем, что у каждого үлэлии сылдьар кэмнэрин ахтан-санаан ааһыам.
жителя села с его именем связано много хороших воспоминаний Дьулустаан биһиги дьиэ кэргэҥҥэ иккис оҕонон 1972 с. атырдьах
и множество добрых дел. ыйын 9 күнүгэр төрөөбүтэ. Төрөппүттэрбит кэпсииллэринэн,
СЕМЕНОВА Л.И. 1973 сыллаахха ол саҕана Саҥа бөһүөлэк диэн ааттанар сиргэ –
(Из книги «Сунтар в ракурсе времени», 2014 г.) переулок Мира көһөн кэлбиппит. Биһиги уулуссабытын сэргэ
Павлов аатынан уулуссаҕа, Зверев аатынан переулокка биһиги
саастыы элбэх оҕо буолан тэҥҥэ улааппыппыт. Олор ортолоругар
Кузнецов Валера, игирэлэр Андрей, Аня Ивановтар, Яковлев Коля,
бырааттыылар Андриан, Ян Назаровтар, Дима, Коля Даниловтар,
Герман, Сергей Егоровтар, Вова, Владик Докторовтар, Сергей, ÀÕÒÛÛËÀÐ
Юра Марковтар уонна да атыттар. Сайыннары-кыһыннары бары
үөрэхпититтэн, дьиэтээҕи түбүкпүтүттэн соло булларбыт эрэ,
итиини-тымныыны аахсыбакка бииргэ түмсэн сэриилэһэрбит,
7
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
хоккейдыырбыт, хаарынан бырахсарбыт, футболлуурбут уонна Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
8 да атын элбэх оҕо саас оонньууларын оонньуурбут. Дьулустаан
барыларыттан төһө да сааһынан балыс буоллар, мэлдьи оонньуу баян кылааһыгар үөрэнэ киирбитэ уонна ситиһиилээхтик
саамай үөһүгэр сылдьара, элбэҕи көҕүлээн, иилээн-саҕалаан бүтэрбитэ. Оскуоланы бүтэрэр сылыгар салгыы ханнык үрдүк
ÀÕÒÛÛËÀÐ да сырыттаҕына, оскуолаҕа да үөрэнэр кэмнэригэр мэлдьи үөрэх кыһатыгар барарын толкуйдуура, ол иһигэр миигиттэн
оҕолору түмэ тардар идэлээҕэ. Ити хаачыстыбата детсадка
эмиэ ыйытара, сүбэлэтэрэ. Үрдүк үөрэххэ 1989 с. иккиэн биир
туһалыыра, мэлдьи саастыылаахтарыгар хамандыыр буолара, Ол
кэмҥэ туттарсыбыппыт. Мин оскуола кэнниттэн «Сунтаар»
курдук биир түгэн өйбөр-санаабар иҥэн хаалбытын ахтыахпын
баҕарабын. 1978 с. маҥнайгы кылааска үөрэнэ сылдьан күһүөрү
СГУ геолого-разведочнай факультетыгар инженер-гидрогеолог
муҥурум ыалдьан эппэрээссийэлэнэн тахсыбытым. Ый курдук совхозка биир сыл үлэлээбитим. Дьулустаан докумуоннарын
идэтигэр туттарбыта. Орто үөрэҕин аттестата үчүгэй буолан,
сүүрүө суохтааҕым, күүскэ хамсаныы, физкультура бобуллар этэ. экзаменнара суох быһа устудьуон буолбута. Дьэ ол кэннэ мин
Оҕо буолан сүүрүөхпүн-көтүөхпүн, оонньуохпун аһара баҕарар хаһан экзаменнарбын туттаран үрдүк үөрэххэ киириэхпэр
этим, ол эрээри быраатым Дьулустаан миигин көрөн-истэн, диэри: «Экзамеҥҥар бэлэмнэн, абитура», – диэн хаадьылаан
күүскэ хамсанарбын бобон, атын оҕолор кэлэн орооһоллорун тахсыбыта. Ол аайы мин өссө күүскэ бэлэмнэнэн, экзаменнарбын
тохтотолоон, биир кэмҥэ күүстээх «харабыл» буола сылдьыбыта. ситиһиилээхтик туттаран, иккиэн устудьуон буолбуппут.
Онон бэйэтигэр улахан эппиэтинэһи ылынан, онтун тиһэҕэр Ити курдук олохпут устатын тухары бырааппыныын дьүөрэлии
диэри тиэрдэн, мин доруобуйам түргэнник көнөрүгэр күүс-көмө биир тэҥҥэ хааман испиппит. Ол курдук 1991 с. иккиэн
буолбута. Кини итинник эппиэтинэстээх буолууну бэйэтин бииргэ биир тэҥҥэ ыал буоларга быһаарыммыппыт. Төрөппүттэрбит
төрөөбүттэригэр эрэ буолбакка, бииргэ үөрэммит оҕолоругар, сүбэлэһэн баран, төһө да уустук балаһыанньаҕа киирдэллэр,
кэлин коллегаларыгар элбэхтик итэҕэтэн турар. атырдьах ыйыгар утуу-субуу иккиэммит сыбаайбабытын тэрийэн
Аҕабыт Виктор Михайлович биһигини кыра эрдэхпититтэн
дьиэ ис-тас үлэтигэр, бултуурга, балыктыырга үөрэтэрэ. Дьулустаан тураллар. Ааспытын кэннэ Дьулустаанныын наһаа үөрбүппүт,
астыммыппыт уонна төрөппүттэрбитинэн киэн туттар этибит.
төһө да миигиттэн балтараа сыл балыс буоллар, барытыгар тэҥҥэ Итинник улахан тэрээһиннэри биир кэмҥэ, кылгас кэм иһигэр
үлэлэһэрэ, сороҕор ордук буолара. Холобур, булка сыһыанынан. оҥоруохха диэтэххэ улахан дьыала. 1993 с. бастакы оҕолоро
Аҕабыт иккиэммитин аан бастаан мин 11 саастаахпар, Дьулустаан Саяна төрөөбүтэ. Кини төрөппүттэрбитигэр бастакы сиэн буолан
10 сааһа туола илигинэ кустуу илдьэ барбыта. Улахан уол буолан биһиги дьиэ кэргэҥҥэ улахан үөрүүлээх, кэтэһиилээх түгэн этэ.
бастакы миэхэ ытарбар көҥүл бэриллибитэ. Ол гынан олорор Чуолаан аҕабыт саамай тапталлаах сиэнэ кини этэ.
куһу сыыһа ытан санаам түспүтүн өйдүүбүн. Оттон Дьулустаан Үөрэҕин бүтэрэн баран кэргэнин дойдутугар Үөһээ Бүлүүгэ
уочарата кэлбитигэр биир ытыынан икки чыккымайы өлөрөн дьиэ кэргэниниин көһөн үлэлии барбыта. Онно улуустааҕы олох-
үөрүүтэ-көтүүтэ сүрдээҕэ. Онон миигин кыайан тахсыбыта. дьаһах коммунальнай хаһаайыстыба эйгэтигэр үлэлээн, бэйэтэ
Онтон ыла булт чааһыгар хаһан баҕарар Дьулустаан мэлдьи специалист быһыытынан маҥнайгы хардыыларын оҥорбута,
чорбойоро. Кэнники улаатан баран булка үчүгэй тэрээһиннээх, үүнэригэр-сайдарыгар төрүт акылаатын уурбута, буспута-
өттүк харалаах, илии тутуурдаах буолара. Ону таһынан олус хаппыта.
сөбүлээн спортинг көрүҥүнэн дьарыктанара, республика, Россия 2003 с. мин улуус баһылыгынан иккис төгүлүн быыбарданан
таһымыгар кытта биллэрэ. Хаста да чемпионнаабыта, бириистээх баран Дьулустааны Сунтаарга кэлэн үлэлииригэр көрдөспүтүм. Ол
миэстэҕэ тиксэрэ. сыл республика үрдүнэн ОДьКХ улахан реформата саҕаламмыта.
Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар ыытыллар тэрээһиннэргэ
мэлдьи актыыбынайдык кыттара, спорт бары көрүҥнэригэр Улуустааҕы ОДьКХ тэрилтэлэрин барытын холбоон биир улахан
ГУП тэрийбиттэрэ. Салалтатын аныылларыгар сөптөөх уопуттаах
дьоҕурдаах буолан, оскуола, оройуон таһымнарыгар дьону туруоран анаттарбытым. Ол курдук Данилов А.А. филиал ÀÕÒÛÛËÀÐ
күрэхтэһиилэргэ элбэхтик кыттара. Ордук чуолаан баскетбол, салайааччытынан анаммыта, оттон Дьулустаан бу тэрилтэҕэ
волейбол, буулдьанан ытыы, байыаннай дьыала көрүҥнэринэн производственнай-техническэй отдел салайааччытынан үлэлии
үлүһүйэрэ. 3-с кылааска үөрэнэ сылдьан музыкальнай оскуолаҕа
киирбитэ. Төһө да кылгас соҕус кэмҥэ үлэлээтэр, филиал
9
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
хоккейдыырбыт, хаарынан бырахсарбыт, футболлуурбут уонна Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
8 да атын элбэх оҕо саас оонньууларын оонньуурбут. Дьулустаан
барыларыттан төһө да сааһынан балыс буоллар, мэлдьи оонньуу баян кылааһыгар үөрэнэ киирбитэ уонна ситиһиилээхтик
саамай үөһүгэр сылдьара, элбэҕи көҕүлээн, иилээн-саҕалаан бүтэрбитэ. Оскуоланы бүтэрэр сылыгар салгыы ханнык үрдүк
ÀÕÒÛÛËÀÐ да сырыттаҕына, оскуолаҕа да үөрэнэр кэмнэригэр мэлдьи үөрэх кыһатыгар барарын толкуйдуура, ол иһигэр миигиттэн
оҕолору түмэ тардар идэлээҕэ. Ити хаачыстыбата детсадка
эмиэ ыйытара, сүбэлэтэрэ. Үрдүк үөрэххэ 1989 с. иккиэн биир
туһалыыра, мэлдьи саастыылаахтарыгар хамандыыр буолара, Ол
кэмҥэ туттарсыбыппыт. Мин оскуола кэнниттэн «Сунтаар»
курдук биир түгэн өйбөр-санаабар иҥэн хаалбытын ахтыахпын
баҕарабын. 1978 с. маҥнайгы кылааска үөрэнэ сылдьан күһүөрү
СГУ геолого-разведочнай факультетыгар инженер-гидрогеолог
муҥурум ыалдьан эппэрээссийэлэнэн тахсыбытым. Ый курдук совхозка биир сыл үлэлээбитим. Дьулустаан докумуоннарын
идэтигэр туттарбыта. Орто үөрэҕин аттестата үчүгэй буолан,
сүүрүө суохтааҕым, күүскэ хамсаныы, физкультура бобуллар этэ. экзаменнара суох быһа устудьуон буолбута. Дьэ ол кэннэ мин
Оҕо буолан сүүрүөхпүн-көтүөхпүн, оонньуохпун аһара баҕарар хаһан экзаменнарбын туттаран үрдүк үөрэххэ киириэхпэр
этим, ол эрээри быраатым Дьулустаан миигин көрөн-истэн, диэри: «Экзамеҥҥар бэлэмнэн, абитура», – диэн хаадьылаан
күүскэ хамсанарбын бобон, атын оҕолор кэлэн орооһоллорун тахсыбыта. Ол аайы мин өссө күүскэ бэлэмнэнэн, экзаменнарбын
тохтотолоон, биир кэмҥэ күүстээх «харабыл» буола сылдьыбыта. ситиһиилээхтик туттаран, иккиэн устудьуон буолбуппут.
Онон бэйэтигэр улахан эппиэтинэһи ылынан, онтун тиһэҕэр Ити курдук олохпут устатын тухары бырааппыныын дьүөрэлии
диэри тиэрдэн, мин доруобуйам түргэнник көнөрүгэр күүс-көмө биир тэҥҥэ хааман испиппит. Ол курдук 1991 с. иккиэн
буолбута. Кини итинник эппиэтинэстээх буолууну бэйэтин бииргэ биир тэҥҥэ ыал буоларга быһаарыммыппыт. Төрөппүттэрбит
төрөөбүттэригэр эрэ буолбакка, бииргэ үөрэммит оҕолоругар, сүбэлэһэн баран, төһө да уустук балаһыанньаҕа киирдэллэр,
кэлин коллегаларыгар элбэхтик итэҕэтэн турар. атырдьах ыйыгар утуу-субуу иккиэммит сыбаайбабытын тэрийэн
Аҕабыт Виктор Михайлович биһигини кыра эрдэхпититтэн
дьиэ ис-тас үлэтигэр, бултуурга, балыктыырга үөрэтэрэ. Дьулустаан тураллар. Ааспытын кэннэ Дьулустаанныын наһаа үөрбүппүт,
астыммыппыт уонна төрөппүттэрбитинэн киэн туттар этибит.
төһө да миигиттэн балтараа сыл балыс буоллар, барытыгар тэҥҥэ Итинник улахан тэрээһиннэри биир кэмҥэ, кылгас кэм иһигэр
үлэлэһэрэ, сороҕор ордук буолара. Холобур, булка сыһыанынан. оҥоруохха диэтэххэ улахан дьыала. 1993 с. бастакы оҕолоро
Аҕабыт иккиэммитин аан бастаан мин 11 саастаахпар, Дьулустаан Саяна төрөөбүтэ. Кини төрөппүттэрбитигэр бастакы сиэн буолан
10 сааһа туола илигинэ кустуу илдьэ барбыта. Улахан уол буолан биһиги дьиэ кэргэҥҥэ улахан үөрүүлээх, кэтэһиилээх түгэн этэ.
бастакы миэхэ ытарбар көҥүл бэриллибитэ. Ол гынан олорор Чуолаан аҕабыт саамай тапталлаах сиэнэ кини этэ.
куһу сыыһа ытан санаам түспүтүн өйдүүбүн. Оттон Дьулустаан Үөрэҕин бүтэрэн баран кэргэнин дойдутугар Үөһээ Бүлүүгэ
уочарата кэлбитигэр биир ытыынан икки чыккымайы өлөрөн дьиэ кэргэниниин көһөн үлэлии барбыта. Онно улуустааҕы олох-
үөрүүтэ-көтүүтэ сүрдээҕэ. Онон миигин кыайан тахсыбыта. дьаһах коммунальнай хаһаайыстыба эйгэтигэр үлэлээн, бэйэтэ
Онтон ыла булт чааһыгар хаһан баҕарар Дьулустаан мэлдьи специалист быһыытынан маҥнайгы хардыыларын оҥорбута,
чорбойоро. Кэнники улаатан баран булка үчүгэй тэрээһиннээх, үүнэригэр-сайдарыгар төрүт акылаатын уурбута, буспута-
өттүк харалаах, илии тутуурдаах буолара. Ону таһынан олус хаппыта.
сөбүлээн спортинг көрүҥүнэн дьарыктанара, республика, Россия 2003 с. мин улуус баһылыгынан иккис төгүлүн быыбарданан
таһымыгар кытта биллэрэ. Хаста да чемпионнаабыта, бириистээх баран Дьулустааны Сунтаарга кэлэн үлэлииригэр көрдөспүтүм. Ол
миэстэҕэ тиксэрэ. сыл республика үрдүнэн ОДьКХ улахан реформата саҕаламмыта.
Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар ыытыллар тэрээһиннэргэ
мэлдьи актыыбынайдык кыттара, спорт бары көрүҥнэригэр Улуустааҕы ОДьКХ тэрилтэлэрин барытын холбоон биир улахан
ГУП тэрийбиттэрэ. Салалтатын аныылларыгар сөптөөх уопуттаах
дьоҕурдаах буолан, оскуола, оройуон таһымнарыгар дьону туруоран анаттарбытым. Ол курдук Данилов А.А. филиал ÀÕÒÛÛËÀÐ
күрэхтэһиилэргэ элбэхтик кыттара. Ордук чуолаан баскетбол, салайааччытынан анаммыта, оттон Дьулустаан бу тэрилтэҕэ
волейбол, буулдьанан ытыы, байыаннай дьыала көрүҥнэринэн производственнай-техническэй отдел салайааччытынан үлэлии
үлүһүйэрэ. 3-с кылааска үөрэнэ сылдьан музыкальнай оскуолаҕа
киирбитэ. Төһө да кылгас соҕус кэмҥэ үлэлээтэр, филиал
9
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
10
тэрилтэтин бэдэрээччит
үлэлэтии
быһыытынан
ÀÕÒÛÛËÀÐ быһаарар оруолламмыта.
кэмнэригэр
Оонньуулар
бөҕү-сыыһы
хомуйуу,
эбийиэктэргэ ууну тиэйии
үрдүк тэрээһиннээхтик
ыытыллыбыта. Кэнники
МУП «Жилкомсервис»
улууска биир кыахтаах,
улахан тэрилтэ быһыы-
тынан биллибитэ. Манна Дьулустаан Бииктэрэбис оруола, үтүөтэ
инники былааннарын торумнааһыҥҥа бэйэтин кылаатын улахан дии саныыбын.
киллэрбитэ. 2003 сылтан улуус таһымыгар бэйэни салайыныыга 2010 с. Сунтаар сэлиэнньэтин олохтоохторун ыҥырыытын
Сокуон быһыытынан көспүппүт. Государственнай былаас уонна ылынан, нэһилиэк баһылыгын дуоһунаһыгар быыбарга
муниципальнай тэриллиилэр икки ардыларыгар боломуочуйалар туруорунарга быһаарыммыта. Миигиттэн сүбэ көрдөөбүтүгэр:
тус-туспа буолан, чуолаан ОДьКХ салаатыгар кэккэ уустуктар «Эн ситтиҥ-хоттуҥ, баһылык буоларга бэлэмҥин», – диэн
үөскээбиттэрэ. Сыбаалкалары көрүү-харайыы, бөҕү-сыыһы бэйэм санаабын эппиппин наһаа чугастык ылынан, быыбарыгар
тиэйии, нэһилиэнньэни уунан хааччыйыы кыһалҕаларын үлэлээн барбыта.
быһаарарга улуус таһымнаах тэрилтэ тэрийиэххэ диэн биир Быыбар наһаа тыҥааһыннаахтык барбыта, кандидаттар илин-
бастакынан Дьулустаан этии оҥорбута. Боломуочуйа быһыытынан кэлин түсүһэн күүскэ үлэлээбиттэрин түмүгэр икки кандидат
үбүлээһини хайдах оҥоруохха сөбүн туһунан санаатын (Никифоров Дь.В., Попова Ж.Э.) куоластара тэҥнэһэн, улуус
үллэстибитэ. Бу боппуруоһу улуус дьаһалтатыгар үөрэтэн көрөн, үрдүнэн быыбарга хаһан да буолбатах түгэн тахсыбыта. Сокуон
ааҕан-суоттаан баран, кылгас кэм иһинэн МУП «Жилкомсервис» ирдэбилинэн кандидат быһыытынан эрдэ регистрацияланан
диэн саҥа тэрилтэни тэрийбиппит. Дьулустаан дириэктэринэн Дьулустаан Бииктэрэбис кыайыылаах тахсыбыта. Баһылык
анаммыта. Бу тэрилтэҕэ аныырбар: «Инициатива наказуема», – буолаат бэйэтин тула эдэр, эрчимнээх специалистары түмэн,
диэн күлэ-күлэ эппитим уонна кэккэ сорудахтары биэрбитим: нэһилиэк депутаттарын уопсай санааҕа киллэрэн нэһилиэк
кыра кыамталаах хочуолунайдары улуус үрдүнэн балансаҕа инники сайдыытыгар далааһыннаах үлэни тэрийбитэ. Ол
ылан үлэлэтэригэр, Сунтаар сэлиэнньэтин сыбаалкатын, бөҕүн- курдук нэһилиэк общественнай түмсүүлэрин сөргүппүтэ,
сыыһын, коммунальнай тобохтору (отходтары) тиэйэригэр, саҥа хамсааһыннары тэрийбитэ, хаарбах туруктаах дьиэлэри
саҥа тутуулары бэйэтин күүһүнэн ыытарыгар уонна да атыны. анал программаҕа киллэриини ситиспитэ уонна саҥа элбэх
Кэм-кэрдии ааспытын кэннэ Дьулустаан Бииктэрэбис сөпкө да квартиралаах дьиэлэр тутууларын саҕалаабыта. Өр сылларга
сүбэлээбит, итиэннэ сөптөөх да быһаарыы ылыллыбыт эбит диэн кыаллыбакка турбут Тумуһукаан күөлүн уутун түһэриитин бэйэтин
түмүккэ кэлэбин. Бу тэрилтэ Сунтаарга ыытыллыбыт Саха сирин идиэйэтинэн, инженернэй көрүүтүнэн быһаарбыта. Ону таһынан
норуоттарын 4-с спортивнай оонньууларыгар бэлэмнэниигэ нэһилиэк иһинээҕи суоллары бетоннааһын, благоустройство
улахан төһүү күүс буолбута, чаҕылхай үлэтин көрдөрбүтэ. боппуруостара, элбэх квартиралаах дьиэлэри өрөмүөннээһин,
Сэлиэнньэ благоустройствотын бары үлэлэрин сүрүннээһин, улуус ыраас уунан хаачыйыы курдук боппуруостары кылгас кэм ÀÕÒÛÛËÀÐ
социальнай эбийиэктэрин өрөмүөннээһин баһыйар үгүс өттүн иһигэр баһаарары ситиспитэ. Инники былааннарыгар саҥа оҕо
оҥорбуттара, саамай сүрүн үлэлэрэ – икки ыйы кыайбат кэм иһигэр уһуйаанын, кулууп тутуулара, ыһыахтыыр паарканы саҥардыы,
Олоҥхо дьиэтин туппуттара. Манна «Веста» (В.И.Мелешкевич) нэһилиэк иһинээҕи суоллары өрөмүөннээһин, бетоннааһын
11
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
10
тэрилтэтин бэдэрээччит
үлэлэтии
быһыытынан
ÀÕÒÛÛËÀÐ быһаарар оруолламмыта.
кэмнэригэр
Оонньуулар
бөҕү-сыыһы
хомуйуу,
эбийиэктэргэ ууну тиэйии
үрдүк тэрээһиннээхтик
ыытыллыбыта. Кэнники
МУП «Жилкомсервис»
улууска биир кыахтаах,
улахан тэрилтэ быһыы-
тынан биллибитэ. Манна Дьулустаан Бииктэрэбис оруола, үтүөтэ
инники былааннарын торумнааһыҥҥа бэйэтин кылаатын улахан дии саныыбын.
киллэрбитэ. 2003 сылтан улуус таһымыгар бэйэни салайыныыга 2010 с. Сунтаар сэлиэнньэтин олохтоохторун ыҥырыытын
Сокуон быһыытынан көспүппүт. Государственнай былаас уонна ылынан, нэһилиэк баһылыгын дуоһунаһыгар быыбарга
муниципальнай тэриллиилэр икки ардыларыгар боломуочуйалар туруорунарга быһаарыммыта. Миигиттэн сүбэ көрдөөбүтүгэр:
тус-туспа буолан, чуолаан ОДьКХ салаатыгар кэккэ уустуктар «Эн ситтиҥ-хоттуҥ, баһылык буоларга бэлэмҥин», – диэн
үөскээбиттэрэ. Сыбаалкалары көрүү-харайыы, бөҕү-сыыһы бэйэм санаабын эппиппин наһаа чугастык ылынан, быыбарыгар
тиэйии, нэһилиэнньэни уунан хааччыйыы кыһалҕаларын үлэлээн барбыта.
быһаарарга улуус таһымнаах тэрилтэ тэрийиэххэ диэн биир Быыбар наһаа тыҥааһыннаахтык барбыта, кандидаттар илин-
бастакынан Дьулустаан этии оҥорбута. Боломуочуйа быһыытынан кэлин түсүһэн күүскэ үлэлээбиттэрин түмүгэр икки кандидат
үбүлээһини хайдах оҥоруохха сөбүн туһунан санаатын (Никифоров Дь.В., Попова Ж.Э.) куоластара тэҥнэһэн, улуус
үллэстибитэ. Бу боппуруоһу улуус дьаһалтатыгар үөрэтэн көрөн, үрдүнэн быыбарга хаһан да буолбатах түгэн тахсыбыта. Сокуон
ааҕан-суоттаан баран, кылгас кэм иһинэн МУП «Жилкомсервис» ирдэбилинэн кандидат быһыытынан эрдэ регистрацияланан
диэн саҥа тэрилтэни тэрийбиппит. Дьулустаан дириэктэринэн Дьулустаан Бииктэрэбис кыайыылаах тахсыбыта. Баһылык
анаммыта. Бу тэрилтэҕэ аныырбар: «Инициатива наказуема», – буолаат бэйэтин тула эдэр, эрчимнээх специалистары түмэн,
диэн күлэ-күлэ эппитим уонна кэккэ сорудахтары биэрбитим: нэһилиэк депутаттарын уопсай санааҕа киллэрэн нэһилиэк
кыра кыамталаах хочуолунайдары улуус үрдүнэн балансаҕа инники сайдыытыгар далааһыннаах үлэни тэрийбитэ. Ол
ылан үлэлэтэригэр, Сунтаар сэлиэнньэтин сыбаалкатын, бөҕүн- курдук нэһилиэк общественнай түмсүүлэрин сөргүппүтэ,
сыыһын, коммунальнай тобохтору (отходтары) тиэйэригэр, саҥа хамсааһыннары тэрийбитэ, хаарбах туруктаах дьиэлэри
саҥа тутуулары бэйэтин күүһүнэн ыытарыгар уонна да атыны. анал программаҕа киллэриини ситиспитэ уонна саҥа элбэх
Кэм-кэрдии ааспытын кэннэ Дьулустаан Бииктэрэбис сөпкө да квартиралаах дьиэлэр тутууларын саҕалаабыта. Өр сылларга
сүбэлээбит, итиэннэ сөптөөх да быһаарыы ылыллыбыт эбит диэн кыаллыбакка турбут Тумуһукаан күөлүн уутун түһэриитин бэйэтин
түмүккэ кэлэбин. Бу тэрилтэ Сунтаарга ыытыллыбыт Саха сирин идиэйэтинэн, инженернэй көрүүтүнэн быһаарбыта. Ону таһынан
норуоттарын 4-с спортивнай оонньууларыгар бэлэмнэниигэ нэһилиэк иһинээҕи суоллары бетоннааһын, благоустройство
улахан төһүү күүс буолбута, чаҕылхай үлэтин көрдөрбүтэ. боппуруостара, элбэх квартиралаах дьиэлэри өрөмүөннээһин,
Сэлиэнньэ благоустройствотын бары үлэлэрин сүрүннээһин, улуус ыраас уунан хаачыйыы курдук боппуруостары кылгас кэм ÀÕÒÛÛËÀÐ
социальнай эбийиэктэрин өрөмүөннээһин баһыйар үгүс өттүн иһигэр баһаарары ситиспитэ. Инники былааннарыгар саҥа оҕо
оҥорбуттара, саамай сүрүн үлэлэрэ – икки ыйы кыайбат кэм иһигэр уһуйаанын, кулууп тутуулара, ыһыахтыыр паарканы саҥардыы,
Олоҥхо дьиэтин туппуттара. Манна «Веста» (В.И.Мелешкевич) нэһилиэк иһинээҕи суоллары өрөмүөннээһин, бетоннааһын
11
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
12
Биһиги Дьулустуун элбэхтик Сунтаарбыт
ÀÕÒÛÛËÀÐ улууһун сайдыытыгар санаабытын үллэстэр
этибит, мөккүһүү да баар буолара. Ол эрээри
кини бэйэтин көрүүтүн чуолкайдык, итэҕэтии-
лээхтик дакаастыыр идэлээҕэ уонна санаатын
булгуруппат этэ.
Биһиги Дьулустуун элбэхтик Сунтаарбыт улууһун сайдыытыгар
санаабытын үллэстэр этибит, мөккүһүү да баар буолара. Ол
эрээри кини бэйэтин көрүүтүн чуолкайдык, итэҕэтиилээхтик
дакаастыыр идэлээҕэ уонна санаатын булгуруппат этэ. Хомойуох
иһин, былааннаммыт үлэлэрин, санаабыт санааларын бэйэтэ
олоххо ситэри киллэрбэтэ. Ол эрээри бииргэ эн-мин дэһэн
үлэлээбит коллегалара, билиҥҥи улуус баһылыга Григорьев А.В.
үлэлэрэ, элбэх саҥа таас дьиэлэри тутуу курдук боппуруостары салалтатынан баһыйар өттүн олоххо киллэрбиттэринэн, биһиги
туруорсара. Ордук чуолаан Сунтаарга бассейн тутуутун баҕарара, дьиэ кэргэн, уруу-аймах дьон биһириибит, үөрэбит. Быраатым
онно анаан үлэтин саҕалаабыта. Билигин бассейн тутуута Дьулустаан Викторович үлэтин, үтүө быһыытын, кэрэ мөссүөнүн
федеральнай үбүлээһиҥҥэ киирэн улуус олохтоохторун үөртэ туһунан үчүгэй өйдөбүл улууспут олохтоохторугар үйэ-саас
дии саныыбын. тухары хаалыа диэн эрэнэбин.
Баһылыктыы сылдьан нэһилиэнньэ үгүс араҥатын бэйэтин
тула түмэ тардан көхтөөх тэрээһиннэри, нэһилиэк баһылыгын НИКИФОРОВ Михаил Викторович,
Кубогын иһин тэрилтэлэр холбоһуктаах спартакиадаларын бииргэ төрөөбүт убайа, 2000-2007 сс. Сунтаар улууһун баһылыга,
ыытыыны саҕалаабыта. Ол билигин үгэскэ кубулуйан салгыы СР Баайга-дуолга уонна сиргэ сыһыаннарын
ыытылла турарын үөрэ истэбин, биһириибин. Улуус ыытар миниистирин солбуйааччы
тэрээһиннэригэр мэлдьи инники күөҥҥэ сылдьан, атын Ыам ыйа, 2020 с.
нэһилиэктэр баһылыктарын бэйэтин тула түмэрэ, көҕүлүүрэ.
Сунтаарга инникитин промышленность күүскэ сайдар
чинчилээҕин өйдүүр буолан, улуус олохтоохторо промышленнай
тэрилтэлэр өтөн киириилэригэр хайдах көмүскэллээх
буолуохтаахтарын итиэннэ туһаныахтаахтарын бигэтик
өйдүүр этэ. Ол иһин бэйэтэ инициатива киллэрэн республика
Аҕыйах ахсааннаах норуоттарын съезтэригэр олохтоохтор туох
көмүскэллээх буолуохтаахтарын туһунан үрдүк трибунаттан
этии оҥорбута. Бу түгэн кини Алдан, Нерюнгри, Өлүөхүмэ,
Ленскэй, Мииринэй оройуоннар национальнай нэһилиэктэрин ÀÕÒÛÛËÀÐ
баһылыктарын таһымыгар эрэ буолбакка, бүтүн республика
таһымыгар тиийэ үүнэн-сайдан эрэрин туоһулуура.
13
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
12
Биһиги Дьулустуун элбэхтик Сунтаарбыт
ÀÕÒÛÛËÀÐ улууһун сайдыытыгар санаабытын үллэстэр
этибит, мөккүһүү да баар буолара. Ол эрээри
кини бэйэтин көрүүтүн чуолкайдык, итэҕэтии-
лээхтик дакаастыыр идэлээҕэ уонна санаатын
булгуруппат этэ.
Биһиги Дьулустуун элбэхтик Сунтаарбыт улууһун сайдыытыгар
санаабытын үллэстэр этибит, мөккүһүү да баар буолара. Ол
эрээри кини бэйэтин көрүүтүн чуолкайдык, итэҕэтиилээхтик
дакаастыыр идэлээҕэ уонна санаатын булгуруппат этэ. Хомойуох
иһин, былааннаммыт үлэлэрин, санаабыт санааларын бэйэтэ
олоххо ситэри киллэрбэтэ. Ол эрээри бииргэ эн-мин дэһэн
үлэлээбит коллегалара, билиҥҥи улуус баһылыга Григорьев А.В.
үлэлэрэ, элбэх саҥа таас дьиэлэри тутуу курдук боппуруостары салалтатынан баһыйар өттүн олоххо киллэрбиттэринэн, биһиги
туруорсара. Ордук чуолаан Сунтаарга бассейн тутуутун баҕарара, дьиэ кэргэн, уруу-аймах дьон биһириибит, үөрэбит. Быраатым
онно анаан үлэтин саҕалаабыта. Билигин бассейн тутуута Дьулустаан Викторович үлэтин, үтүө быһыытын, кэрэ мөссүөнүн
федеральнай үбүлээһиҥҥэ киирэн улуус олохтоохторун үөртэ туһунан үчүгэй өйдөбүл улууспут олохтоохторугар үйэ-саас
дии саныыбын. тухары хаалыа диэн эрэнэбин.
Баһылыктыы сылдьан нэһилиэнньэ үгүс араҥатын бэйэтин
тула түмэ тардан көхтөөх тэрээһиннэри, нэһилиэк баһылыгын НИКИФОРОВ Михаил Викторович,
Кубогын иһин тэрилтэлэр холбоһуктаах спартакиадаларын бииргэ төрөөбүт убайа, 2000-2007 сс. Сунтаар улууһун баһылыга,
ыытыыны саҕалаабыта. Ол билигин үгэскэ кубулуйан салгыы СР Баайга-дуолга уонна сиргэ сыһыаннарын
ыытылла турарын үөрэ истэбин, биһириибин. Улуус ыытар миниистирин солбуйааччы
тэрээһиннэригэр мэлдьи инники күөҥҥэ сылдьан, атын Ыам ыйа, 2020 с.
нэһилиэктэр баһылыктарын бэйэтин тула түмэрэ, көҕүлүүрэ.
Сунтаарга инникитин промышленность күүскэ сайдар
чинчилээҕин өйдүүр буолан, улуус олохтоохторо промышленнай
тэрилтэлэр өтөн киириилэригэр хайдах көмүскэллээх
буолуохтаахтарын итиэннэ туһаныахтаахтарын бигэтик
өйдүүр этэ. Ол иһин бэйэтэ инициатива киллэрэн республика
Аҕыйах ахсааннаах норуоттарын съезтэригэр олохтоохтор туох
көмүскэллээх буолуохтаахтарын туһунан үрдүк трибунаттан
этии оҥорбута. Бу түгэн кини Алдан, Нерюнгри, Өлүөхүмэ,
Ленскэй, Мииринэй оройуоннар национальнай нэһилиэктэрин ÀÕÒÛÛËÀÐ
баһылыктарын таһымыгар эрэ буолбакка, бүтүн республика
таһымыгар тиийэ үүнэн-сайдан эрэрин туоһулуура.
13
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
14
САҔАЛААБЫТА САЛҔАНЫАҔАР ЭРЭНЭБИН
ÀÕÒÛÛËÀÐ Сунтаар улууһугар баһылыгы бастакы
Мин кинини кытта 2008 сыллаахха
солбуйааччынан
кэлиэхпиттэн
ананан
үчүгэйдик билсибитим. Бу иннинэ кини
туһунан элбэх үтүө тыллары истэр этим.
Дьулустаан Викторовичтыын улуус,
нэһилиэк туһугар бииргэ үлэлиир олус
чэпчэки буолара, биир тылы булан
үлэлээбиппит. Ити кэмнэргэ ЖКС саҥа
тэриллэр, атаҕар турар чэпчэкитэ суох
сыллара эбит: хочуолунайдар эргэлэрэ,
кыамталара кырата, хааччыллыылара
мөлтөҕө... Дьулустаан Викторович онтон чаҕыйан турбатаҕа,
барытын саҥалыы тэриммитэ. Саҥа хочуоллары булууну,
КИҺИ КЭРЭМЭҺЭ. эбийиэктэри өрөмүөннээһини, үлэ миэстэтин таһааран сөптөөх
каадырдарынан хааччыллыыны барытын салайааччы кыайа-хото
САЛАЙААЧЧЫ тутан, чөл, таһаарыылаах үлэлээх тэрилтэҕэ кубулуппута. Билигин
Сунтаардааҕы ЖКС ньиргиччи үлэлии олорор улуус биир сүрүн
САТАБЫЛЛАА¡А. хааччыйар, бигэ туруктаах тэрилтэтэ. тэрилтэ салайааччыларын
аайы
ыытыллар
Нэдиэлэ
ДЬИ¢НЭЭХ ЛИДЕР планеркаларыгар, хамыыһыйаларга ЖКС боппуруоһа
бастакынан турара. Дьулустаан Викторович туруорсуутунан,
тус кыһамньытынан тэрилтэ материальнай базата улаханнык
көммүтэ, хаҥаабыта.
Сунтаар нэһилиэгин баһылыгынан талыллан баран, үлэтин
туспа тосхоллору оҥостон саҕалыыр. Нэһилиэк күннээҕи
олоҕуттан ураты кэскили түстүүр, олох бары араҥатын хабар
улуус таһымнаах сайыннарыы тосхоллоро олоххо киирэллэр.
Улуус киинин сайдыытын ойуччу тутан, инники күөҥҥэ
сайыннарыыны мэлдьи туруорсан үлэлээбитэ сөптөөҕүн олох
бэйэтэ көрдөрдө. Маныаха олохтоохтор бары үлэлэргэ бэйэлэрэ
кыттыыларыгар улахан болҕомтону уурара, общественнай
көҕүлээһиҥҥэ тирэҕирэрэ. Кини саҕана тэриллибит ТОС-тар
билигин нэһилиэк сүрүн күүһэ, бигэ тирэҕэ буоллулар.
Кини элбэх кэскиллээх былааннардаах, санаалардаах этэ. Улуус ÀÕÒÛÛËÀÐ
киинэ тупсаҕай оҥоһуулаах, чөл, доруобай олохтоох буоларыгар,
тыа хаһаайыстыбата, предпринимательство урутаан сайдарыгар
15
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
14
САҔАЛААБЫТА САЛҔАНЫАҔАР ЭРЭНЭБИН
ÀÕÒÛÛËÀÐ Сунтаар улууһугар баһылыгы бастакы
Мин кинини кытта 2008 сыллаахха
солбуйааччынан
кэлиэхпиттэн
ананан
үчүгэйдик билсибитим. Бу иннинэ кини
туһунан элбэх үтүө тыллары истэр этим.
Дьулустаан Викторовичтыын улуус,
нэһилиэк туһугар бииргэ үлэлиир олус
чэпчэки буолара, биир тылы булан
үлэлээбиппит. Ити кэмнэргэ ЖКС саҥа
тэриллэр, атаҕар турар чэпчэкитэ суох
сыллара эбит: хочуолунайдар эргэлэрэ,
кыамталара кырата, хааччыллыылара
мөлтөҕө... Дьулустаан Викторович онтон чаҕыйан турбатаҕа,
барытын саҥалыы тэриммитэ. Саҥа хочуоллары булууну,
КИҺИ КЭРЭМЭҺЭ. эбийиэктэри өрөмүөннээһини, үлэ миэстэтин таһааран сөптөөх
каадырдарынан хааччыллыыны барытын салайааччы кыайа-хото
САЛАЙААЧЧЫ тутан, чөл, таһаарыылаах үлэлээх тэрилтэҕэ кубулуппута. Билигин
Сунтаардааҕы ЖКС ньиргиччи үлэлии олорор улуус биир сүрүн
САТАБЫЛЛАА¡А. хааччыйар, бигэ туруктаах тэрилтэтэ. тэрилтэ салайааччыларын
аайы
ыытыллар
Нэдиэлэ
ДЬИ¢НЭЭХ ЛИДЕР планеркаларыгар, хамыыһыйаларга ЖКС боппуруоһа
бастакынан турара. Дьулустаан Викторович туруорсуутунан,
тус кыһамньытынан тэрилтэ материальнай базата улаханнык
көммүтэ, хаҥаабыта.
Сунтаар нэһилиэгин баһылыгынан талыллан баран, үлэтин
туспа тосхоллору оҥостон саҕалыыр. Нэһилиэк күннээҕи
олоҕуттан ураты кэскили түстүүр, олох бары араҥатын хабар
улуус таһымнаах сайыннарыы тосхоллоро олоххо киирэллэр.
Улуус киинин сайдыытын ойуччу тутан, инники күөҥҥэ
сайыннарыыны мэлдьи туруорсан үлэлээбитэ сөптөөҕүн олох
бэйэтэ көрдөрдө. Маныаха олохтоохтор бары үлэлэргэ бэйэлэрэ
кыттыыларыгар улахан болҕомтону уурара, общественнай
көҕүлээһиҥҥэ тирэҕирэрэ. Кини саҕана тэриллибит ТОС-тар
билигин нэһилиэк сүрүн күүһэ, бигэ тирэҕэ буоллулар.
Кини элбэх кэскиллээх былааннардаах, санаалардаах этэ. Улуус ÀÕÒÛÛËÀÐ
киинэ тупсаҕай оҥоһуулаах, чөл, доруобай олохтоох буоларыгар,
тыа хаһаайыстыбата, предпринимательство урутаан сайдарыгар
15
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
дьулуһар салайааччы этэ. Нэһилиэк экономическай уонна Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
16 социальнай сайдыытын тэтимирдэр далааһыннаах бырайыактары
тобулбута.
Төһө да министиэристибэ үлэһитэ бары муниципаль-
Киһи быһыытынан эйэҕэс, элэккэй майгылааҕа, ыччакка най тэриллиилэргэ тэҥник сыһыаннаһыахтааҕын иһин,
ÀÕÒÛÛËÀÐ болҕойон истэрэ. Үлэтигэр ону туһанара. Бултуурун, айылҕаҕа Дьулустаан Викторович киһи быһыытынан үтүө хаачыс-
тирэҕирэрэ, кырдьаҕаһы ытыктыыра, кинилэр санааларын олус
тыбатыттан, үлэҕэ бэриниилээх уонна дойдутугар пат-
сылдьарын олус сөбүлүүрэ, спорду өрө тутара.
риоттуу сыһыаныттан Сунтаар сэлиэнньэтин сайдыыты-
Хомойуох иһин, эдэр сааһыгар элбэх санаатын, толкуйун
олоххо киллэрбэккэ күн сириттэн хомолтолоохтук күрэннэ.
буолбатах, атын да министиэристибэ үлэһиттэрэ оннук
Үтүө киһи аата инникитин да ааттана туруо, кини саҕалаабыт гар ис дууһабыттан ол кэмнэргэ ыалдьыбытым. Мин эрэ
дьыалата олоххо киирэригэр нэһилиэк билиҥҥи салайааччылара саныыр буолуохтаахтар.
үлэлэһиэхтэрэ диэн бүк эрэнэбин.
ГРИГОРЬЕВ Анатолий Васильевич,
«Сунтаар улууһа (оройуона)» муниципальнай оройуон баһылыга Ити кэмтэн өр-өтөр буолбакка аҕыйах хонугунан сайаапкалара
сыа-сым курдук оҥоһуллан тигинээн кэлбитэ. Кыра көннөрүү
кэнниттэн сайаапка ирдэбилгэ толору эппиэттиир буолан,
ҮТҮӨ КИҺИ ҮЙЭЛЭРГЭ УМНУЛЛУБАТ анал хамыыһыйаны ааспыта. Сөптөөх үп-харчы көрүллэн,
Сунтаар сэлиэнньэтигэр бүддьүөт үлэһиттэригэр аналлаах дьиэ
тутуллан үлэҕэ киирбитэ. Ити дьыл Дьулустаан Викторович
Дьулустаан Викторовиһы кытта 2011
сыллаахха билсибитим. Ол саҕана СР дьиэ тутуутун боппуруоһунан хаста да кэлэ сылдьыбыта. Ити
ылыммыт сорукпутун бэрт ыксаллаах кэмҥэ үмүрүппүппүт.
Тутууга министиэристибэтин иһинэн Тутуу Үлэ барыта этэҥҥэ барбытыттан Дьулустаан Викторович олус
уонна бырайыактааһын Департаменын астыммыта, үөрбүтэ. 2013 сылтан «Хаарбах дьиэттэн дьону
салайааччытынан үлэлиирим. Биир күн көһөрүү» тосхол күүскэ үлэлээн, республика үрдүнэн элбэх
үлэлии олордохпуна кэбиниэппэр орто тутуу барбыта. Сунтаарга эмиэ тутуу далааһыннаахтык баран,
саастаах икки уол киирэн кэллилэр. Дьулустаан Викторович биһиэхэ кэлэрэ-барара үксээбитэ, өссө
Кинилэртэн биирдэстэрэ Дьулустаан министиэристибэ исписэлиистэрин кытта Москваҕа сайаапкатын
Викторович этэ. «Сунтаар сэлиэнньэтин көмүскүү бара сылдьыбыта.
баһылыгынан талылынным...», – диэнтэн Салайааччы быһыытынан дьоҕурдааҕа, киһи быһыытынан
саҕалаан кэпсээн-ипсээн барбыта. Хара сытыары сымнаҕаһа, ыксала суоҕа, киэҥ көҕүстээҕэ, мындыр
бастакыттан кини аһаҕас мичээрдээҕин,
киһини бэйэтигэр угуйа тардар ураты майгылааҕын, өйдөөҕө, киэҥ билиилээҕэ киһини сөхтөрөрө. Төһө да
министиэристибэ үлэһитэ бары муниципальнай тэриллиилэргэ
кэпсээннээҕин-ипсээннээҕин бэлиэтии көрбүтүм. Сунтаар тэҥник сыһыаннаһыахтааҕын иһин, Дьулустаан Викторович
курдук ыраах сиртэн анаан-минээн миэхэ кэлбитин тута киһи быһыытынан үтүө хаачыстыбатыттан, үлэҕэ бэриниилээх
өйдөөн, төһө да бириэмэм кырыымчыгын иһин, ыксаабакка, уонна дойдутугар патриоттуу сыһыаныттан Сунтаар сэлиэнньэтин
туох кыһалҕалаахтарын, этиилээхтэрин атах-тэпсэн олорон сайдыытыгар ис дууһабыттан ол кэмнэргэ ыалдьыбытым. Мин эрэ
кэпсэппиппит. Онно Сунтаарга дьиэ тутуутун боппуруоһа буолбатах, атын да министиэристибэ үлэһиттэрэ оннук саныыр
сытыытык турарын уонна бүддьүөт үлэһиттэригэр аналлаах дьиэ буолуохтаахтар. Дьаһалтатын үлэһиттэрэ Дьулустаан Викторович
тутуллуохтааҕын туһунан санаатын эппитэ. Ити кэмнэргэ бүддьүөт көрдөһүүтүн хайа да күүстээх бирикээстээҕэр түргэнник уонна
үлэһиттэрин дьиэнэн хааччыйыы тосхоло үлэлии турар буолан, хаачыстыбалаахтык толоро сатыыллара харахха быраҕыллара. ÀÕÒÛÛËÀÐ
сөптөөх көмөнү оҥоруохпутун сөбүн туһунан билиһиннэрбитим Кини кэскиллээх, улахан салайааччы буолуохтааҕын Дьылҕа хаан
уонна сайаапка киллэрэллэригэр сүбэлээбитим. Ону истэн баран атыннык дьаһайан соһумардык биһиги кэккэбититтэн туоратта.
дьонум: «Дьэ бэрт эбит», – диэн үөрэн-көтөн тахсан барбыттара.
17
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
дьулуһар салайааччы этэ. Нэһилиэк экономическай уонна Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
16 социальнай сайдыытын тэтимирдэр далааһыннаах бырайыактары
тобулбута.
Төһө да министиэристибэ үлэһитэ бары муниципаль-
Киһи быһыытынан эйэҕэс, элэккэй майгылааҕа, ыччакка най тэриллиилэргэ тэҥник сыһыаннаһыахтааҕын иһин,
ÀÕÒÛÛËÀÐ болҕойон истэрэ. Үлэтигэр ону туһанара. Бултуурун, айылҕаҕа Дьулустаан Викторович киһи быһыытынан үтүө хаачыс-
тирэҕирэрэ, кырдьаҕаһы ытыктыыра, кинилэр санааларын олус
тыбатыттан, үлэҕэ бэриниилээх уонна дойдутугар пат-
сылдьарын олус сөбүлүүрэ, спорду өрө тутара.
риоттуу сыһыаныттан Сунтаар сэлиэнньэтин сайдыыты-
Хомойуох иһин, эдэр сааһыгар элбэх санаатын, толкуйун
олоххо киллэрбэккэ күн сириттэн хомолтолоохтук күрэннэ.
буолбатах, атын да министиэристибэ үлэһиттэрэ оннук
Үтүө киһи аата инникитин да ааттана туруо, кини саҕалаабыт гар ис дууһабыттан ол кэмнэргэ ыалдьыбытым. Мин эрэ
дьыалата олоххо киирэригэр нэһилиэк билиҥҥи салайааччылара саныыр буолуохтаахтар.
үлэлэһиэхтэрэ диэн бүк эрэнэбин.
ГРИГОРЬЕВ Анатолий Васильевич,
«Сунтаар улууһа (оройуона)» муниципальнай оройуон баһылыга Ити кэмтэн өр-өтөр буолбакка аҕыйах хонугунан сайаапкалара
сыа-сым курдук оҥоһуллан тигинээн кэлбитэ. Кыра көннөрүү
кэнниттэн сайаапка ирдэбилгэ толору эппиэттиир буолан,
ҮТҮӨ КИҺИ ҮЙЭЛЭРГЭ УМНУЛЛУБАТ анал хамыыһыйаны ааспыта. Сөптөөх үп-харчы көрүллэн,
Сунтаар сэлиэнньэтигэр бүддьүөт үлэһиттэригэр аналлаах дьиэ
тутуллан үлэҕэ киирбитэ. Ити дьыл Дьулустаан Викторович
Дьулустаан Викторовиһы кытта 2011
сыллаахха билсибитим. Ол саҕана СР дьиэ тутуутун боппуруоһунан хаста да кэлэ сылдьыбыта. Ити
ылыммыт сорукпутун бэрт ыксаллаах кэмҥэ үмүрүппүппүт.
Тутууга министиэристибэтин иһинэн Тутуу Үлэ барыта этэҥҥэ барбытыттан Дьулустаан Викторович олус
уонна бырайыактааһын Департаменын астыммыта, үөрбүтэ. 2013 сылтан «Хаарбах дьиэттэн дьону
салайааччытынан үлэлиирим. Биир күн көһөрүү» тосхол күүскэ үлэлээн, республика үрдүнэн элбэх
үлэлии олордохпуна кэбиниэппэр орто тутуу барбыта. Сунтаарга эмиэ тутуу далааһыннаахтык баран,
саастаах икки уол киирэн кэллилэр. Дьулустаан Викторович биһиэхэ кэлэрэ-барара үксээбитэ, өссө
Кинилэртэн биирдэстэрэ Дьулустаан министиэристибэ исписэлиистэрин кытта Москваҕа сайаапкатын
Викторович этэ. «Сунтаар сэлиэнньэтин көмүскүү бара сылдьыбыта.
баһылыгынан талылынным...», – диэнтэн Салайааччы быһыытынан дьоҕурдааҕа, киһи быһыытынан
саҕалаан кэпсээн-ипсээн барбыта. Хара сытыары сымнаҕаһа, ыксала суоҕа, киэҥ көҕүстээҕэ, мындыр
бастакыттан кини аһаҕас мичээрдээҕин,
киһини бэйэтигэр угуйа тардар ураты майгылааҕын, өйдөөҕө, киэҥ билиилээҕэ киһини сөхтөрөрө. Төһө да
министиэристибэ үлэһитэ бары муниципальнай тэриллиилэргэ
кэпсээннээҕин-ипсээннээҕин бэлиэтии көрбүтүм. Сунтаар тэҥник сыһыаннаһыахтааҕын иһин, Дьулустаан Викторович
курдук ыраах сиртэн анаан-минээн миэхэ кэлбитин тута киһи быһыытынан үтүө хаачыстыбатыттан, үлэҕэ бэриниилээх
өйдөөн, төһө да бириэмэм кырыымчыгын иһин, ыксаабакка, уонна дойдутугар патриоттуу сыһыаныттан Сунтаар сэлиэнньэтин
туох кыһалҕалаахтарын, этиилээхтэрин атах-тэпсэн олорон сайдыытыгар ис дууһабыттан ол кэмнэргэ ыалдьыбытым. Мин эрэ
кэпсэппиппит. Онно Сунтаарга дьиэ тутуутун боппуруоһа буолбатах, атын да министиэристибэ үлэһиттэрэ оннук саныыр
сытыытык турарын уонна бүддьүөт үлэһиттэригэр аналлаах дьиэ буолуохтаахтар. Дьаһалтатын үлэһиттэрэ Дьулустаан Викторович
тутуллуохтааҕын туһунан санаатын эппитэ. Ити кэмнэргэ бүддьүөт көрдөһүүтүн хайа да күүстээх бирикээстээҕэр түргэнник уонна
үлэһиттэрин дьиэнэн хааччыйыы тосхоло үлэлии турар буолан, хаачыстыбалаахтык толоро сатыыллара харахха быраҕыллара. ÀÕÒÛÛËÀÐ
сөптөөх көмөнү оҥоруохпутун сөбүн туһунан билиһиннэрбитим Кини кэскиллээх, улахан салайааччы буолуохтааҕын Дьылҕа хаан
уонна сайаапка киллэрэллэригэр сүбэлээбитим. Ону истэн баран атыннык дьаһайан соһумардык биһиги кэккэбититтэн туоратта.
дьонум: «Дьэ бэрт эбит», – диэн үөрэн-көтөн тахсан барбыттара.
17
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Мин киниттэн үтүө хаачыстыбаларын, олоххо муударай Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
18 толкуйдарын, санааларын билиҥҥэ диэри сыта-олоро
толкуйдааммын бэйэбэр иҥэринэн билиҥҥи олохпор-дьаһахпар, особенно в сфере жилищно-коммунального хозяйства. Первое
үлэбэр өрүү туһана сатыыбын. Дьулустаан Викторович кылгас впечатление – умудренный практическим опытом руководитель,
ÀÕÒÛÛËÀÐ аата бар дьонун ортотугар үйэлэргэ умнуллуо суоҕа. хозяйственник, лет 50-ти. Каково же было мое удивление, когда
эрээри, чаҕылхай олоҕу олорон ааста. Кэрэ, үтүө киһи сырдык
я узнала, что Дьулустан Викторович является практически моим
Павел АРГУНОВ, СР тутууга миниистирэ
ровесником и на тот момент ему не было и сорока лет.
Среди своих коллег, соратников Дьулустан Викторович
несомненно был лидером.
ЛИДЕР, ДРУГ, КОЛЛЕГА... После выездного мероприятия не раз встречались уже в
стенах министерства финансов по вопросам межбюджетных
В 2011 году осенью по поручению отношений, участия поселения в государственных программах. И
Президента Республики Саха (Якутия) всегда Дьулустан Викторович был человеком интересующимся,
Егора Афанасьевича Борисова в Сунтарский внимательным, без лишней суеты и «показного» радушия,
улус выехала рабочая группа правительства которое, к сожалению, в наше время встречается нередко. И нет
под руководством министра экономики никакого сомнения в том, что Дьулустан Викторович сейчас стал
и промышленной политики Михаила бы крупным руководителем.
Анатольевича Осипова. Я была включена Очень прискорбно, что молодые люди в самом расцвете сил
в состав рабочей группы от министерства покидают земную жизнь так рано. В нашей памяти Дьулустан
финансов. Основная задача заключалась Викторович навсегда останется настоящим патриотом, болеющим
в подготовке вопросов социально- за процветание своей родины, человеком с лучшими качествами
экономического развития улуса для – лидером, другом, коллегой...
рассмотрения на планируемом выездном Татьяна ОСИПОВА,
совещании правительства. В первую очередь, были организованы первый заместитель министра
выезды в сельские поселения, проведены рабочие совещания с сельского хозяйства РС (Я)
активом, с главами поселений, руководителями организаций,
посещение строящихся объектов социальной сферы.
С главой муниципального поселения «село Сунтар» Дьулустаном Первое впечатление – умудренный практическим опы-
Викторовичем Никифоровым я познакомилась во время работы том руководитель, хозяйственник, лет 50-ти. Каково же
группы. На уровне районного центра остро ставились вопросы было мое удивление, когда я узнала, что Дьулустан Вик-
развития централизованного водоснабжения, деятельности торович является практически моим ровесником и на тот
водоочистной станции, проведения берегоукрепительных работ, момент ему не было и сорока лет.
водоотведения, обеспечения населения электроотоплением, Среди своих коллег, соратников Дьулустан Викторо-
дальнейшее строительство социальных объектов. В то время вич несомненно был лидером.
главой улуса работал Тихонов Владимир Иванович. В результате
слаженной работы глав муниципальных поселений, главы
муниципального района по итогам выездного совещания были
определены основные направления социально-экономического
развития улуса до 2016 года, в том числе по энергоснабжению ÀÕÒÛÛËÀÐ
Нюрбинского и Сунтарского улусов.
Дьулустан Викторович, как глава муниципального поселения,
патриот своей родины, детально знал все имеющиеся проблемы,
19
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Мин киниттэн үтүө хаачыстыбаларын, олоххо муударай Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
18 толкуйдарын, санааларын билиҥҥэ диэри сыта-олоро
толкуйдааммын бэйэбэр иҥэринэн билиҥҥи олохпор-дьаһахпар, особенно в сфере жилищно-коммунального хозяйства. Первое
үлэбэр өрүү туһана сатыыбын. Дьулустаан Викторович кылгас впечатление – умудренный практическим опытом руководитель,
ÀÕÒÛÛËÀÐ аата бар дьонун ортотугар үйэлэргэ умнуллуо суоҕа. хозяйственник, лет 50-ти. Каково же было мое удивление, когда
эрээри, чаҕылхай олоҕу олорон ааста. Кэрэ, үтүө киһи сырдык
я узнала, что Дьулустан Викторович является практически моим
Павел АРГУНОВ, СР тутууга миниистирэ
ровесником и на тот момент ему не было и сорока лет.
Среди своих коллег, соратников Дьулустан Викторович
несомненно был лидером.
ЛИДЕР, ДРУГ, КОЛЛЕГА... После выездного мероприятия не раз встречались уже в
стенах министерства финансов по вопросам межбюджетных
В 2011 году осенью по поручению отношений, участия поселения в государственных программах. И
Президента Республики Саха (Якутия) всегда Дьулустан Викторович был человеком интересующимся,
Егора Афанасьевича Борисова в Сунтарский внимательным, без лишней суеты и «показного» радушия,
улус выехала рабочая группа правительства которое, к сожалению, в наше время встречается нередко. И нет
под руководством министра экономики никакого сомнения в том, что Дьулустан Викторович сейчас стал
и промышленной политики Михаила бы крупным руководителем.
Анатольевича Осипова. Я была включена Очень прискорбно, что молодые люди в самом расцвете сил
в состав рабочей группы от министерства покидают земную жизнь так рано. В нашей памяти Дьулустан
финансов. Основная задача заключалась Викторович навсегда останется настоящим патриотом, болеющим
в подготовке вопросов социально- за процветание своей родины, человеком с лучшими качествами
экономического развития улуса для – лидером, другом, коллегой...
рассмотрения на планируемом выездном Татьяна ОСИПОВА,
совещании правительства. В первую очередь, были организованы первый заместитель министра
выезды в сельские поселения, проведены рабочие совещания с сельского хозяйства РС (Я)
активом, с главами поселений, руководителями организаций,
посещение строящихся объектов социальной сферы.
С главой муниципального поселения «село Сунтар» Дьулустаном Первое впечатление – умудренный практическим опы-
Викторовичем Никифоровым я познакомилась во время работы том руководитель, хозяйственник, лет 50-ти. Каково же
группы. На уровне районного центра остро ставились вопросы было мое удивление, когда я узнала, что Дьулустан Вик-
развития централизованного водоснабжения, деятельности торович является практически моим ровесником и на тот
водоочистной станции, проведения берегоукрепительных работ, момент ему не было и сорока лет.
водоотведения, обеспечения населения электроотоплением, Среди своих коллег, соратников Дьулустан Викторо-
дальнейшее строительство социальных объектов. В то время вич несомненно был лидером.
главой улуса работал Тихонов Владимир Иванович. В результате
слаженной работы глав муниципальных поселений, главы
муниципального района по итогам выездного совещания были
определены основные направления социально-экономического
развития улуса до 2016 года, в том числе по энергоснабжению ÀÕÒÛÛËÀÐ
Нюрбинского и Сунтарского улусов.
Дьулустан Викторович, как глава муниципального поселения,
патриот своей родины, детально знал все имеющиеся проблемы,
19
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
КИҺИ КЭРЭМЭҺЭ ЭТЭ Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
20
Түбэй-Дьаархаҥҥа нэһилиэк баһылы- Дьулустаан Бииктэрэбис уонна кини үлэһиттэрэ саҥа сыбаалка
гынан үлэлии тиийэрбэр Дьулустаан Викто- сирин астара уонна үрэх уута тоҕо сүүрэн ааспыт сыбаалка
ÀÕÒÛÛËÀÐ лээх салайааччытынан сыаналыы көрбүтүм. Бииктэрэбиһи сатабыллаах салайааччы, инженер быһыытынан
ровиһы Сунтаар улууһун биир эдэр, кэскил-
суолун куттара салгыы үлэлии барбыттара. Манна Дьулустаан
Олус боростуой, дьону барытын билэр,
үрдүк практическай дьоҕурдааҕын көрөн биһирээбиттэрэ уонна
үлэҕэ опыттаах уонна дьоҥҥо элэккэй
сыһыаннаах буолан, элбэх киһи киниэхэ «нэһилиэккэ маннык баһылыктаахпыт буоллар» диэн элбэх киһи
санаабыт буолуохтаах. Баҕа санаа өр кэтэһиннэрбэккэ олоххо
ытыктабыллаахтык сыһыаннаһара. Тиэ- киирбитэ.
йэн-таһан биэриигэ, техникэҕэ саппаас Дьулустаан ханнык да түгэҥҥэ – бултуу да сылдьан, техника
чаас уларсыытыгарТүбэй-Дьаархан дьаһал- өрөмүөнүгэр, көннөрү тэрээһиннэр кэмнэригэр бэйэтэ туспа
татыгар күүс-көмө буолбут элбэх өҥөлөөх. санаалаах уонна баар кыһалҕатын сытыытык туруорсар, тиһэҕэр
Кэлин Сунтаар улууһун дьаһалтатыгар үлэ- тиэрдэр, киэҥ, холку уонна үтүө майгылаах, эрэбил киһи киэнэ
лии киирэн баран ол сыһыаммыт өссө күүһүрэн, араас үлэлэр- кэрэмэһэ, салайааччы сатабыллааҕа этэ.
гэ барытыгар киниэхэ эрэ эрэнэн кыайыылаах-хотуулаах үлэ ПОСТНИКОВ Афанасий Васильевич
күөстүү оргуйбута.
2008 сыл сааһыгар халлаан хойут ириэрэн Сунтаар нэһилиэгин
уулуссалара барыта ууга барбыттара. Бу Маай бырааһынньыга, ӨССӨ ДА ҮЛЭЛИИРЭ ХААЛЛАҔА...
парад буолаары турдаҕына, уулусса кытыытынааҕы уонна
суолу туоруохтаах уу сүүрэр турбалара дөйө тоҥон, сааскы хаар Сунтаар сэлиэнньэтин Мира уулусса
уута суолу таһыйан саппыкыта суох кыайан сылдьыбат түгэн 12 нүөмэрдээх дьиэтэ биһигиттэн бэрт
үөскээбитэ. чугас, көстөн турар. Бу дьиэҕэ эмиэ
Улуус дьаһалтатыгар сарсыардааҥы планеркаҕа миэхэ уонна
олохтоох дьаһалтаҕа улуус баһылыга Владимир Тихонов улахан биһиги курдук Бүлүүчээнтэн төрүттээх
Виктор Михайлович Никифоров Раида
соругу туруорда: ыам ыйын 1-кы күнүгэр парадка элбэх дьон Алексеевна диэн кэргэниниин олороллор.
тахсыахтаах уонна куурбут суолларынан мааны таҥастаах Виктор эдьиийин Ксенияны 60-с сылларга
тэрээһиҥҥэ кыттыахтаахтар диэн буолла. Бу турунуулаах үлэҕэ Бүлүүчээн оскуолатыгар үөрэппитим, оттон
икки күн утуйбакка, нэһилиэк иһинээҕи баар водовозтары, Виктор оччолорго начаалынай кылаастарга
+төһүү күүс буолбута. Икки күнүнэн уу барыта ханаабаларынан үөрэммит буолуохтаах. Инньэ гынан бу
сүүрэн дьон сылдьар ыллыктара уонна суол киһи итэҕэйиэ Никифоровтар биир дойдулаахтарбыт эрэ
суоҕын курдук барыта кууран, Үлэ уонна Күөх Маай буолбакка, бэркэ билсэн бодоруспут, быһата,
бырааһынньыгар дьон үөрэн-көтөн парадка тахсыбыттара. Онтон
доҕордуу сыһыан ыбылы олоҕурбут ыаллара буолбуппут. Виктор
сураҕырбыт мас ууһа, эһэкээннээх булчут. Бириэмэлэнэ эрэ
түстэр дуоскатын туппутунан сылдьар дуобаччыт. Аллар атастара,
Дьулустаан ханнык да түгэҥҥэ – бултуу да сылдьан,
техника өрөмүөнүгэр, көннөрү тэрээһиннэр кэмнэригэр тулхадыйбат доҕотторо, эмиэ биһиги дойдуттан төрүттээх Егор
Максимов, Серафим Васильев эмиэ дуобат диэн баран, «муннук
бэйэтэ туспа санаалаах уонна баар кыһалҕатын сытыы- аайы ытаабыт» дьон. Төһөлөөх бириэмэлэрин дуобат дуоскатыгар
тык туруорсар, тиһэҕэр тиэрдэр, киэҥ, холку уонна үтүө бараабыттара буолуой! ÀÕÒÛÛËÀÐ
майгылаах, эрэбил киһи киэнэ кэрэмэһэ, салайааччы са- Дьэ сити хампаанньанан түмсэн сир астыырбыт,балыктыырбыт,
табыллааҕа этэ.
араас сылтаҕы булан, оҕолорбутунуун айылҕаҕа төһөлөөх үтүө
21
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
КИҺИ КЭРЭМЭҺЭ ЭТЭ Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
20
Түбэй-Дьаархаҥҥа нэһилиэк баһылы- Дьулустаан Бииктэрэбис уонна кини үлэһиттэрэ саҥа сыбаалка
гынан үлэлии тиийэрбэр Дьулустаан Викто- сирин астара уонна үрэх уута тоҕо сүүрэн ааспыт сыбаалка
ÀÕÒÛÛËÀÐ лээх салайааччытынан сыаналыы көрбүтүм. Бииктэрэбиһи сатабыллаах салайааччы, инженер быһыытынан
ровиһы Сунтаар улууһун биир эдэр, кэскил-
суолун куттара салгыы үлэлии барбыттара. Манна Дьулустаан
Олус боростуой, дьону барытын билэр,
үрдүк практическай дьоҕурдааҕын көрөн биһирээбиттэрэ уонна
үлэҕэ опыттаах уонна дьоҥҥо элэккэй
сыһыаннаах буолан, элбэх киһи киниэхэ «нэһилиэккэ маннык баһылыктаахпыт буоллар» диэн элбэх киһи
санаабыт буолуохтаах. Баҕа санаа өр кэтэһиннэрбэккэ олоххо
ытыктабыллаахтык сыһыаннаһара. Тиэ- киирбитэ.
йэн-таһан биэриигэ, техникэҕэ саппаас Дьулустаан ханнык да түгэҥҥэ – бултуу да сылдьан, техника
чаас уларсыытыгарТүбэй-Дьаархан дьаһал- өрөмүөнүгэр, көннөрү тэрээһиннэр кэмнэригэр бэйэтэ туспа
татыгар күүс-көмө буолбут элбэх өҥөлөөх. санаалаах уонна баар кыһалҕатын сытыытык туруорсар, тиһэҕэр
Кэлин Сунтаар улууһун дьаһалтатыгар үлэ- тиэрдэр, киэҥ, холку уонна үтүө майгылаах, эрэбил киһи киэнэ
лии киирэн баран ол сыһыаммыт өссө күүһүрэн, араас үлэлэр- кэрэмэһэ, салайааччы сатабыллааҕа этэ.
гэ барытыгар киниэхэ эрэ эрэнэн кыайыылаах-хотуулаах үлэ ПОСТНИКОВ Афанасий Васильевич
күөстүү оргуйбута.
2008 сыл сааһыгар халлаан хойут ириэрэн Сунтаар нэһилиэгин
уулуссалара барыта ууга барбыттара. Бу Маай бырааһынньыга, ӨССӨ ДА ҮЛЭЛИИРЭ ХААЛЛАҔА...
парад буолаары турдаҕына, уулусса кытыытынааҕы уонна
суолу туоруохтаах уу сүүрэр турбалара дөйө тоҥон, сааскы хаар Сунтаар сэлиэнньэтин Мира уулусса
уута суолу таһыйан саппыкыта суох кыайан сылдьыбат түгэн 12 нүөмэрдээх дьиэтэ биһигиттэн бэрт
үөскээбитэ. чугас, көстөн турар. Бу дьиэҕэ эмиэ
Улуус дьаһалтатыгар сарсыардааҥы планеркаҕа миэхэ уонна
олохтоох дьаһалтаҕа улуус баһылыга Владимир Тихонов улахан биһиги курдук Бүлүүчээнтэн төрүттээх
Виктор Михайлович Никифоров Раида
соругу туруорда: ыам ыйын 1-кы күнүгэр парадка элбэх дьон Алексеевна диэн кэргэниниин олороллор.
тахсыахтаах уонна куурбут суолларынан мааны таҥастаах Виктор эдьиийин Ксенияны 60-с сылларга
тэрээһиҥҥэ кыттыахтаахтар диэн буолла. Бу турунуулаах үлэҕэ Бүлүүчээн оскуолатыгар үөрэппитим, оттон
икки күн утуйбакка, нэһилиэк иһинээҕи баар водовозтары, Виктор оччолорго начаалынай кылаастарга
+төһүү күүс буолбута. Икки күнүнэн уу барыта ханаабаларынан үөрэммит буолуохтаах. Инньэ гынан бу
сүүрэн дьон сылдьар ыллыктара уонна суол киһи итэҕэйиэ Никифоровтар биир дойдулаахтарбыт эрэ
суоҕын курдук барыта кууран, Үлэ уонна Күөх Маай буолбакка, бэркэ билсэн бодоруспут, быһата,
бырааһынньыгар дьон үөрэн-көтөн парадка тахсыбыттара. Онтон
доҕордуу сыһыан ыбылы олоҕурбут ыаллара буолбуппут. Виктор
сураҕырбыт мас ууһа, эһэкээннээх булчут. Бириэмэлэнэ эрэ
түстэр дуоскатын туппутунан сылдьар дуобаччыт. Аллар атастара,
Дьулустаан ханнык да түгэҥҥэ – бултуу да сылдьан,
техника өрөмүөнүгэр, көннөрү тэрээһиннэр кэмнэригэр тулхадыйбат доҕотторо, эмиэ биһиги дойдуттан төрүттээх Егор
Максимов, Серафим Васильев эмиэ дуобат диэн баран, «муннук
бэйэтэ туспа санаалаах уонна баар кыһалҕатын сытыы- аайы ытаабыт» дьон. Төһөлөөх бириэмэлэрин дуобат дуоскатыгар
тык туруорсар, тиһэҕэр тиэрдэр, киэҥ, холку уонна үтүө бараабыттара буолуой! ÀÕÒÛÛËÀÐ
майгылаах, эрэбил киһи киэнэ кэрэмэһэ, салайааччы са- Дьэ сити хампаанньанан түмсэн сир астыырбыт,балыктыырбыт,
табыллааҕа этэ.
араас сылтаҕы булан, оҕолорбутунуун айылҕаҕа төһөлөөх үтүө
21
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
кэмнэри атаарбыппытын бэйэбит эрэ өйдөөн-санаан хаалбыппыт Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
22 буолуо.
Субу Мира 12-гэр Никифоровтарга утуу-субуу Миша, Дьулус,
Олоххо тахсаллар көһүппэтэх, үөйбэтэх иэдээннэр. Ба-
Туйаара, Ньургун диэн оҕолор төрөөн, үөл талахтыы улаатан рахсаммын тиһэх суолугар атаарса тураммын дьиҥнээхтик
ÀÕÒÛÛËÀÐ бырааттыы Никифоровтары – Мишаны, Дьулуһу оскуолаларыгар итэҕэйбитим – Дьулустаан Викторович нэһилиэк баһылыгын
испиттэрэ.
... Хас сарсыарда аайы үлэбэр бараары Мира уулусса муннугар
быһыытынан дьонугар төһөлөөх сөбүлэппитин. Баһылыкта-
баран эрэллэрин үгүс түгэҥҥэ баттыырым. Миша сүр
рын тиһэх суолугар атаарса үгүс киһи күргүөмүнэн тахсыбы-
дуоспуруннаахтык миэхэ тоҥхос гынан «Дорообо» биэрээт,
ханна да аралдьыйбакка, көбүс-көнөтүк туттан, оскуолатын тын! Ол Эрэли, ити Итэҕэли ситэ толорбокко баччалаах эрдэ
Олохтон барбыт абаккатын!
диэки хардыылыы турар. Оттон мин анаан-минээн тоһуйан
туран, Дьулуспун туох да устуупката суох хам кууһан ыламмын, Дьулустаан Викторович биһиэхэ биир оннук сырыытыгар инньэ
инньэ
сырыытыгар
Дьулустаан
биир
оннук
биһиэхэ
Викторович
эттээх иэдэһиттэн сыллыыбын, ымманыйа имэрийэбин. Ол 70-с сыллардаахха туттубут дьиэбит сарайа алдьанан, ардах-хаар
курдук балачча бодьуустаһабыт. Киһим: «Ыытыый, оскуолабар курдары ааһарын суҥхаран ааспыттааҕым. Дьицинэн ити этиибин
хойутуом», – эҥин диэбэт, бас бэринэн турар уонна мин хаһан бэйэм умна быһыытыйарым саҕана, балтараа ый ааһыыта буолуо,
сөп буолан ыыттахпына, айанын дьэ салгыыр... биир үтүө күн тутуу дьоно кэлэннэр, дьиэм сарайын сабыс-саҥа
Бырааттыы Никифоровтар ол мин таптаталаан бодьуустаһарбын матырыйаалынан уларытан оҥорон үөрпүттэрэ да, соһуппуттара
күүтэн туруохтара дуо –оскуолаларын хайы-үйэ бүтэртээн, да. Дьэ бу билигин, куппун туттара таптаабыт оҕом, дьиэм сарайын
салгыы үрдүк үөрэх туһа диэн барыталаабыттара. уларыппыта саҥарбат пааматынньык буолан, хаарыаннаах Киһим
Михаил үрдүк электротехническэй хайысхалаах инженер үтүө аатын күннэтэ саната турдаҕа!
үөрэҕин бүтэрэн, «Саха-Мебель» производственнай холбоһукка Олоххо тахсаллар көһүппэтэх, үөйбэтэх иэдээннэр.
кылаабынай инженеринэн ситиһиилээхтик үлэлээн эрэрин Барахсаммын тиһэх суолугар атаарса тураммын дьиҥнээхтик
үөрэ истэрбит. Ол кэмнэргэ биһиги, кырдьаҕас көлүөнэ биир итэҕэйбитим – Дьулустаан Викторович нэһилиэк баһылыгын
дойдулаахтара, Михаил Викторовиһы Сунтаар оройуонун быһыытынан дьонугар төһөлөөх сөбүлэппитин. Баһылыктарын
баһылыгынан туруорарга түмсэн үлэлээбиппит уонна тиһэх суолугар атаарса үгүс киһи күргүөмүнэн тахсыбытын! Ол
итэҕэтиилээхтик кыайан турабыт. Михаил Викторович биһиги Эрэли, ити Итэҕэли ситэ толорбокко баччалаах эрдэ Олохтон
эрэлбитин, итэҕэлбитин чиэстээхтик толорон, баһылыгынан барбыт абаккатын!
ситиһиилээхтик үлэлээн, онтон тирэх ылан, баччааҥҥа диэри Биһиги дьиэ кэргэн адьас соторутааҕыта саамай кырабытын,
республика таһымнаах салайааччы. муннубут бүөтүн Ленабытын сүтэрбит иэдээммит сол да сойо
Оттон тапталлаах уолум (сиэним да диирбэр сөбө) Дьулустаан илигиттэн да буолуо, элбэҕи үлэлиэх, норуотугар сулууспалыах
эмиэ үрдүк квалификациялаах инженер үөрэҕин ылан, бастаан эдэр баһылык хоруобун таһыгар тураммын, быраһаайдаһар
Үөһээ Бүлүүгэ үлэлээн баран, оройуонугар эргиллибитэ. Көр тылларбын туох баар кыахпын мунньунан этэ сатаабытым да,
онно, Дьулустааммын оройуон Сэбиэтин дьиэтигэр көрсө кыаллыбатаҕа... Быыкаа Дьулуһум: «Ньукулаай, Ньукулаай» –
түһэн, дорооболоспутугар билбэтэҕим – дьэ ол курдук Дьулуһум диэн ыҥырар саҥатын сибилигин да истэргэ дылыбын!...
улаатан, төлөһүйэн, эр киһи үтүөтэ оҕо эрдэҕинээҕи мичээрин Сиэним тэҥэ саныыр суохтуур барахсаным ыраас дууһата
туппутунан турара! ырайга көппүтэ буолуо диэн эрэнэбин. Эн курдук эмиэ эдэркээн
Үүммүт-сайдыбыт, инникигэ кэскиллээх, үрдүк үөрэхтээх бэйэлээхтэр нэһилиэги салайа кэлэ тураллар. Эн саҕалаабыт
каадыры Сунтаар сэлиэнньэтин олохтоохторо бэйэлэрин үлэлэриҥ, идиэйэлэриҥ олоххо киирэн иһэллэр. ОЛОХ
баһылыктарынан биир санаанан быыбардаабыттара. Эдэр САЛҔАНАР! ÀÕÒÛÛËÀÐ
баһылык бэйэтин үлэтигэр сыһыаннаах араас боппуруостарга СПИРИДОНОВ Николай Николаевич-Дойду Ньукууһа,
сүбэ-ама ыла биһиэхэ, кырдьаҕастарыгар, наставниктарыгар 94 саастаах тыыл бэтэрээнэ, Сунтаар улууһун бочуоттаах олохтооҕо
мэлдьи сылдьара, сүбэлэһэрэ. Тустаах үлэтигэр чахчы да 2020 с. муус устар, Сунтаар сэл.
олохтоохтук, толкуйдаахтык ылсан иһэрэ тута биллибитэ.
23
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
кэмнэри атаарбыппытын бэйэбит эрэ өйдөөн-санаан хаалбыппыт Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
22 буолуо.
Субу Мира 12-гэр Никифоровтарга утуу-субуу Миша, Дьулус,
Олоххо тахсаллар көһүппэтэх, үөйбэтэх иэдээннэр. Ба-
Туйаара, Ньургун диэн оҕолор төрөөн, үөл талахтыы улаатан рахсаммын тиһэх суолугар атаарса тураммын дьиҥнээхтик
ÀÕÒÛÛËÀÐ бырааттыы Никифоровтары – Мишаны, Дьулуһу оскуолаларыгар итэҕэйбитим – Дьулустаан Викторович нэһилиэк баһылыгын
испиттэрэ.
... Хас сарсыарда аайы үлэбэр бараары Мира уулусса муннугар
быһыытынан дьонугар төһөлөөх сөбүлэппитин. Баһылыкта-
баран эрэллэрин үгүс түгэҥҥэ баттыырым. Миша сүр
рын тиһэх суолугар атаарса үгүс киһи күргүөмүнэн тахсыбы-
дуоспуруннаахтык миэхэ тоҥхос гынан «Дорообо» биэрээт,
ханна да аралдьыйбакка, көбүс-көнөтүк туттан, оскуолатын тын! Ол Эрэли, ити Итэҕэли ситэ толорбокко баччалаах эрдэ
Олохтон барбыт абаккатын!
диэки хардыылыы турар. Оттон мин анаан-минээн тоһуйан
туран, Дьулуспун туох да устуупката суох хам кууһан ыламмын, Дьулустаан Викторович биһиэхэ биир оннук сырыытыгар инньэ
инньэ
сырыытыгар
Дьулустаан
биир
оннук
биһиэхэ
Викторович
эттээх иэдэһиттэн сыллыыбын, ымманыйа имэрийэбин. Ол 70-с сыллардаахха туттубут дьиэбит сарайа алдьанан, ардах-хаар
курдук балачча бодьуустаһабыт. Киһим: «Ыытыый, оскуолабар курдары ааһарын суҥхаран ааспыттааҕым. Дьицинэн ити этиибин
хойутуом», – эҥин диэбэт, бас бэринэн турар уонна мин хаһан бэйэм умна быһыытыйарым саҕана, балтараа ый ааһыыта буолуо,
сөп буолан ыыттахпына, айанын дьэ салгыыр... биир үтүө күн тутуу дьоно кэлэннэр, дьиэм сарайын сабыс-саҥа
Бырааттыы Никифоровтар ол мин таптаталаан бодьуустаһарбын матырыйаалынан уларытан оҥорон үөрпүттэрэ да, соһуппуттара
күүтэн туруохтара дуо –оскуолаларын хайы-үйэ бүтэртээн, да. Дьэ бу билигин, куппун туттара таптаабыт оҕом, дьиэм сарайын
салгыы үрдүк үөрэх туһа диэн барыталаабыттара. уларыппыта саҥарбат пааматынньык буолан, хаарыаннаах Киһим
Михаил үрдүк электротехническэй хайысхалаах инженер үтүө аатын күннэтэ саната турдаҕа!
үөрэҕин бүтэрэн, «Саха-Мебель» производственнай холбоһукка Олоххо тахсаллар көһүппэтэх, үөйбэтэх иэдээннэр.
кылаабынай инженеринэн ситиһиилээхтик үлэлээн эрэрин Барахсаммын тиһэх суолугар атаарса тураммын дьиҥнээхтик
үөрэ истэрбит. Ол кэмнэргэ биһиги, кырдьаҕас көлүөнэ биир итэҕэйбитим – Дьулустаан Викторович нэһилиэк баһылыгын
дойдулаахтара, Михаил Викторовиһы Сунтаар оройуонун быһыытынан дьонугар төһөлөөх сөбүлэппитин. Баһылыктарын
баһылыгынан туруорарга түмсэн үлэлээбиппит уонна тиһэх суолугар атаарса үгүс киһи күргүөмүнэн тахсыбытын! Ол
итэҕэтиилээхтик кыайан турабыт. Михаил Викторович биһиги Эрэли, ити Итэҕэли ситэ толорбокко баччалаах эрдэ Олохтон
эрэлбитин, итэҕэлбитин чиэстээхтик толорон, баһылыгынан барбыт абаккатын!
ситиһиилээхтик үлэлээн, онтон тирэх ылан, баччааҥҥа диэри Биһиги дьиэ кэргэн адьас соторутааҕыта саамай кырабытын,
республика таһымнаах салайааччы. муннубут бүөтүн Ленабытын сүтэрбит иэдээммит сол да сойо
Оттон тапталлаах уолум (сиэним да диирбэр сөбө) Дьулустаан илигиттэн да буолуо, элбэҕи үлэлиэх, норуотугар сулууспалыах
эмиэ үрдүк квалификациялаах инженер үөрэҕин ылан, бастаан эдэр баһылык хоруобун таһыгар тураммын, быраһаайдаһар
Үөһээ Бүлүүгэ үлэлээн баран, оройуонугар эргиллибитэ. Көр тылларбын туох баар кыахпын мунньунан этэ сатаабытым да,
онно, Дьулустааммын оройуон Сэбиэтин дьиэтигэр көрсө кыаллыбатаҕа... Быыкаа Дьулуһум: «Ньукулаай, Ньукулаай» –
түһэн, дорооболоспутугар билбэтэҕим – дьэ ол курдук Дьулуһум диэн ыҥырар саҥатын сибилигин да истэргэ дылыбын!...
улаатан, төлөһүйэн, эр киһи үтүөтэ оҕо эрдэҕинээҕи мичээрин Сиэним тэҥэ саныыр суохтуур барахсаным ыраас дууһата
туппутунан турара! ырайга көппүтэ буолуо диэн эрэнэбин. Эн курдук эмиэ эдэркээн
Үүммүт-сайдыбыт, инникигэ кэскиллээх, үрдүк үөрэхтээх бэйэлээхтэр нэһилиэги салайа кэлэ тураллар. Эн саҕалаабыт
каадыры Сунтаар сэлиэнньэтин олохтоохторо бэйэлэрин үлэлэриҥ, идиэйэлэриҥ олоххо киирэн иһэллэр. ОЛОХ
баһылыктарынан биир санаанан быыбардаабыттара. Эдэр САЛҔАНАР! ÀÕÒÛÛËÀÐ
баһылык бэйэтин үлэтигэр сыһыаннаах араас боппуруостарга СПИРИДОНОВ Николай Николаевич-Дойду Ньукууһа,
сүбэ-ама ыла биһиэхэ, кырдьаҕастарыгар, наставниктарыгар 94 саастаах тыыл бэтэрээнэ, Сунтаар улууһун бочуоттаах олохтооҕо
мэлдьи сылдьара, сүбэлэһэрэ. Тустаах үлэтигэр чахчы да 2020 с. муус устар, Сунтаар сэл.
олохтоохтук, толкуйдаахтык ылсан иһэрэ тута биллибитэ.
23
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
МИН ЭДЭР, ЭРЧИМНЭЭХ ДОҔОРУМ... Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
24
Биһиги кинилиин биир кэмҥэ Дьулустаан Викторович диэки тэрилтэм дьонун кытары
улууһу салайар үлэҕэ сылдьыбыппыт. туруоран, агитацияҕа кыттыбыппыт. Сүрүн утарсааччыта
ÀÕÒÛÛËÀÐ баһылыгынан үлэлиир кэмнэригэр үлэбит тыллаах-өстөөх, улуус кылаабынай хирург-бырааһа Жанна
Ордук Сунтаар курдук улахан нэһилиэк
нэһилиэккэ улахан аптарытыаттаах, сытыы-хотуу, үчүгэй
сиэринэн уонна бэйэтиттэн аҕа саастаах
Эдуардовна Егорова этэ. Икки өттүттэн күүстээх агитация баран
дьону ытыктыыр, кинилэрдиин сүбэлэһэр
үтүө быһыытынан элбэхтик алтыстахпыт. нэһилиэк быыбардааччылара икки аҥыы хайдан, Сунтаарга
хаһан да буолбатах түбэлтэ буолбута. Хас да төгүллээн куолас
Оччолорго улуус баһылыгынан үлэлиир түмүгүн ааҕыы буолбутугар, куолас ахсаана тэбис-тэҥ буолан
убайа Михаил Викторович Үөһээ Бүлүүгэ тахсыбыта. Улахан мөккүөр кэнниттэн Дьулустаан Викторович
үлэлии сылдьар быраатын Дьулуһу урут регистрацияны ааспытынан, быыбар хамыыһыйата кинини
дойдутугар Сунтаарга ыҥырбытын кыайыылааҕынан билиммитэ.
кэпсээбитин өйдүүбүн. «Уунан хааччыйыы, Саҥа үлэтигэр, нэһилиэк баһылыгынан үлэлиир сылларыгар
сылааһы биэрии салаатыгар олус наадалаах, сэдэх идэлээх Дьулустаан Викторович салайар дьоҕура, талаана арылхайдык
специалист. Үөһээ Бүлүүгэ, кэргэнин дойдутугар, үлэлээн арыллыбыта, дьон-сэргэ ытыктабылын ылыан ылбыта. Мин
уопутурда. Дойдутугар кэлэн дьиэ-уот тэринэн олохтоохтук кини араас ыарахан, уустук боппуруостары быһаарара сөптөөҕүн,
үлэлиэ этэ», – диэбитэ. Быраатын үчүгэйдик саныырын, үлэһит судургутун, эдэр киһи диэтэххэ иҥнэн-толлон турбатын сөҕө,
быһыытынан сыаналыырын, эрэнэрин, кэллэҕинэ өссө такайан, хайгыы саныыр этим. Табаарыһым, эдэр доҕорум, Дьулустаан
харах далыгар илдьэ сылдьан иитиэхпит-сайыннарыахпыт диэн Викторович саха саарына, киһи кэрэмэһэ, өйө-санаата
сүбэлэспиппит. Ити кэпсэтии сыыспат буоллахпына 2004 сыл ырааһа, туох да куһаҕан кэмэлдьи сыстыбатах киһитэ этэ.
диэки буолбута быһылааҕа. Хаһан даҕаны биир эмит киһи туһунан куһаҕаны саҥарбытын,
Дьулустаан Викторович ити сыл дойдутугар кэлэн кылгас кэпсээбитин өйдөөбөппүн. Дьоҥҥо наар үчүгэйи эрэ көрөр
кэмҥэ ЖКХ-ҕа, онтон уһуннук уонна таһаарыылаахтык уонна үтүөнү баҕарар идэлээҕэ. Киһиэхэ барытыгар тэбис-тэҥҥэ
«Жилкомсервис» тэрилтэни тэрийэн атаҕар туруорбута. Мин сыһыаннаһара, дуоһунастаах, үрдүк сололоох, баай, үөрэхтээх,
Михаил Викторович «көрөн-истэн, такайан илдьэ сылдьыахпыт» кыра үлэһит, үөрэҕэ суох, кыаммат, туһата суох, оҕонньор,
диэбитин өйдөөн уонна тоҕо эрэ бу уолаттарга бастакыттан уруулуу, оҕо, дьахтар диэн кини араарбат этэ. Мунньахтарга сылдьан
бырааттыы истиҥ сыһыан олохтонон, Дьулустаан Викторовиһы тыл этэрин, саҥарара олохтооҕун, тиэмэтин билэрин, эрдэттэн
көрүстэхпинэ булгуччу үлэтин-хамнаһын ыйыталаһан, туох- боппуруоһун иҥэн-тоҥон үөрэппитин, саҥарара ырааһын,
ханнык проблемалардааҕын, ону хайдах туоратар былааннааҕын дьоһуннааҕын, ылыннарыылаах тыллааҕын, чахчы нэһилиэгин
ыйыталаһар, сүбэлэһэр буолбутум. Кини эмиэ миэхэ тэрилтэбэр, туһугар ис сүрэҕиттэн ыалдьарын уонна дьоно-сэргэтэ кинини
сороҕор дьиэбэр даҕаны таарыйан кэпсэтэр, сүбэлэтэр буолбута. ытыктыырын сөҕө саныыр этим. Уопсайынан Сунтаар нэһилиэгин
Дьулустаан Викторович бэйэтэ убайыттан таһыйа соҕус толуу олохтоох дьоно-сэргэтэ сүрдээх үлэһит, көнө майгылаах, биир
көрүҥнээх, үрдүк уҥуохтаах, кыраһыабай, сөҥ куоластаах, тыллаах, албын-түөкэй диэн сыстыбатах, бары да сүнньүнэн
сүрдээх боччумнаах, ылыннарыылаах тыллаах-өстөөх чахчы сирдэрин-уоттарын сүрдээҕин ытыктыыр, таптыыр дьон олорор
улахан салайааччы буолар кыахтааҕа көстөр-биллэр этэ. Мин диэн сыаналыыбын.
кэлэр өттүгэр улууспут биир салайааччыта буолар, ону ааһан Биир дьиктитэ Сунтаар улууһун үксүгэр Бүлүүчээнтэн
республика таһымыгар тахсар кыахтааҕын бэлиэтии көрөр этим. төрүттээх дьон –Павлов Владимир Гаврильевич, Васильев Сергей
Онон да буолуон сөп, уолу олус чугаһаппытым, өйүм-санаам Иннокентьевич саҕаттан күн бүгүнүгэр Григорьев Анатолий ÀÕÒÛÛËÀÐ
тиийэринэн сүбэ-ама буоларым. Васильевич салайан олорор. Бырааттыы Никифоровтар эмиэ
2010 сыллаахха Сунтаар нэһилиэгин баһылыгын быыбара Бүлүүчээнтэн төрүттээхтэр. Бу түгэннэр миэхэ таайыллыбатах
буолбута. Хаһан да быыбартан туора турбатах идэбинэн, таабырын.
25
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
МИН ЭДЭР, ЭРЧИМНЭЭХ ДОҔОРУМ... Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
24
Биһиги кинилиин биир кэмҥэ Дьулустаан Викторович диэки тэрилтэм дьонун кытары
улууһу салайар үлэҕэ сылдьыбыппыт. туруоран, агитацияҕа кыттыбыппыт. Сүрүн утарсааччыта
ÀÕÒÛÛËÀÐ баһылыгынан үлэлиир кэмнэригэр үлэбит тыллаах-өстөөх, улуус кылаабынай хирург-бырааһа Жанна
Ордук Сунтаар курдук улахан нэһилиэк
нэһилиэккэ улахан аптарытыаттаах, сытыы-хотуу, үчүгэй
сиэринэн уонна бэйэтиттэн аҕа саастаах
Эдуардовна Егорова этэ. Икки өттүттэн күүстээх агитация баран
дьону ытыктыыр, кинилэрдиин сүбэлэһэр
үтүө быһыытынан элбэхтик алтыстахпыт. нэһилиэк быыбардааччылара икки аҥыы хайдан, Сунтаарга
хаһан да буолбатах түбэлтэ буолбута. Хас да төгүллээн куолас
Оччолорго улуус баһылыгынан үлэлиир түмүгүн ааҕыы буолбутугар, куолас ахсаана тэбис-тэҥ буолан
убайа Михаил Викторович Үөһээ Бүлүүгэ тахсыбыта. Улахан мөккүөр кэнниттэн Дьулустаан Викторович
үлэлии сылдьар быраатын Дьулуһу урут регистрацияны ааспытынан, быыбар хамыыһыйата кинини
дойдутугар Сунтаарга ыҥырбытын кыайыылааҕынан билиммитэ.
кэпсээбитин өйдүүбүн. «Уунан хааччыйыы, Саҥа үлэтигэр, нэһилиэк баһылыгынан үлэлиир сылларыгар
сылааһы биэрии салаатыгар олус наадалаах, сэдэх идэлээх Дьулустаан Викторович салайар дьоҕура, талаана арылхайдык
специалист. Үөһээ Бүлүүгэ, кэргэнин дойдутугар, үлэлээн арыллыбыта, дьон-сэргэ ытыктабылын ылыан ылбыта. Мин
уопутурда. Дойдутугар кэлэн дьиэ-уот тэринэн олохтоохтук кини араас ыарахан, уустук боппуруостары быһаарара сөптөөҕүн,
үлэлиэ этэ», – диэбитэ. Быраатын үчүгэйдик саныырын, үлэһит судургутун, эдэр киһи диэтэххэ иҥнэн-толлон турбатын сөҕө,
быһыытынан сыаналыырын, эрэнэрин, кэллэҕинэ өссө такайан, хайгыы саныыр этим. Табаарыһым, эдэр доҕорум, Дьулустаан
харах далыгар илдьэ сылдьан иитиэхпит-сайыннарыахпыт диэн Викторович саха саарына, киһи кэрэмэһэ, өйө-санаата
сүбэлэспиппит. Ити кэпсэтии сыыспат буоллахпына 2004 сыл ырааһа, туох да куһаҕан кэмэлдьи сыстыбатах киһитэ этэ.
диэки буолбута быһылааҕа. Хаһан даҕаны биир эмит киһи туһунан куһаҕаны саҥарбытын,
Дьулустаан Викторович ити сыл дойдутугар кэлэн кылгас кэпсээбитин өйдөөбөппүн. Дьоҥҥо наар үчүгэйи эрэ көрөр
кэмҥэ ЖКХ-ҕа, онтон уһуннук уонна таһаарыылаахтык уонна үтүөнү баҕарар идэлээҕэ. Киһиэхэ барытыгар тэбис-тэҥҥэ
«Жилкомсервис» тэрилтэни тэрийэн атаҕар туруорбута. Мин сыһыаннаһара, дуоһунастаах, үрдүк сололоох, баай, үөрэхтээх,
Михаил Викторович «көрөн-истэн, такайан илдьэ сылдьыахпыт» кыра үлэһит, үөрэҕэ суох, кыаммат, туһата суох, оҕонньор,
диэбитин өйдөөн уонна тоҕо эрэ бу уолаттарга бастакыттан уруулуу, оҕо, дьахтар диэн кини араарбат этэ. Мунньахтарга сылдьан
бырааттыы истиҥ сыһыан олохтонон, Дьулустаан Викторовиһы тыл этэрин, саҥарара олохтооҕун, тиэмэтин билэрин, эрдэттэн
көрүстэхпинэ булгуччу үлэтин-хамнаһын ыйыталаһан, туох- боппуруоһун иҥэн-тоҥон үөрэппитин, саҥарара ырааһын,
ханнык проблемалардааҕын, ону хайдах туоратар былааннааҕын дьоһуннааҕын, ылыннарыылаах тыллааҕын, чахчы нэһилиэгин
ыйыталаһар, сүбэлэһэр буолбутум. Кини эмиэ миэхэ тэрилтэбэр, туһугар ис сүрэҕиттэн ыалдьарын уонна дьоно-сэргэтэ кинини
сороҕор дьиэбэр даҕаны таарыйан кэпсэтэр, сүбэлэтэр буолбута. ытыктыырын сөҕө саныыр этим. Уопсайынан Сунтаар нэһилиэгин
Дьулустаан Викторович бэйэтэ убайыттан таһыйа соҕус толуу олохтоох дьоно-сэргэтэ сүрдээх үлэһит, көнө майгылаах, биир
көрүҥнээх, үрдүк уҥуохтаах, кыраһыабай, сөҥ куоластаах, тыллаах, албын-түөкэй диэн сыстыбатах, бары да сүнньүнэн
сүрдээх боччумнаах, ылыннарыылаах тыллаах-өстөөх чахчы сирдэрин-уоттарын сүрдээҕин ытыктыыр, таптыыр дьон олорор
улахан салайааччы буолар кыахтааҕа көстөр-биллэр этэ. Мин диэн сыаналыыбын.
кэлэр өттүгэр улууспут биир салайааччыта буолар, ону ааһан Биир дьиктитэ Сунтаар улууһун үксүгэр Бүлүүчээнтэн
республика таһымыгар тахсар кыахтааҕын бэлиэтии көрөр этим. төрүттээх дьон –Павлов Владимир Гаврильевич, Васильев Сергей
Онон да буолуон сөп, уолу олус чугаһаппытым, өйүм-санаам Иннокентьевич саҕаттан күн бүгүнүгэр Григорьев Анатолий ÀÕÒÛÛËÀÐ
тиийэринэн сүбэ-ама буоларым. Васильевич салайан олорор. Бырааттыы Никифоровтар эмиэ
2010 сыллаахха Сунтаар нэһилиэгин баһылыгын быыбара Бүлүүчээнтэн төрүттээхтэр. Бу түгэннэр миэхэ таайыллыбатах
буолбута. Хаһан да быыбартан туора турбатах идэбинэн, таабырын.
25
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Дьулустаан дойдутугар кэлэн убайа эппитин курдук дьонуттан Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
26 чугас уһаайба ылан, олус кыахтаахтык, кылгас кэм иһигэр улахан,
тупсаҕай, куораттыы тииптээх дьиэни туттубута. Мин дьиэтигэр уолбут үлэ-хамнас үөһүгэр, саамай сайдар сааһын чыпчаалыгар
наадаҕа хаста да сылдьан турабын: дьиэтэ иһэ-таһа ырааһа, барыта сылдьан бу орто туруу-бараан дойдуттан олус хомолтолоохтук,
ÀÕÒÛÛËÀÐ интэриэһинэй буолааччы. Политика, экономика, искусство, эрдэ туораата. Кини үөрэ-көтө, айа-тута, биһигини барыбытын
уурбут-туппут курдуга үчүгэй хаһаайын олорорун туоһулуур.
Дьулустаан Викторовичтыын ханнык баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтэр
үөрдэ, көмөлөһө, салайа сылдьыаҕа диэн санаабыт олоххо
киирбэтэҕиттэн кыһыыбыт-абабыт улахан.
олох-дьаһах, дьиэ-уот араас боппуруостарыгар кэпсэттэххэ, кини
Хайыахпытый, буолбуту төннөрөр кыах кимиэхэ да суох
мэлдьи бэйэтэ ураты көрүүлэрдээх, санаалаах, позициялаах,
быһаарыылаах буолааччы. Маннык киһини кытта кэпсэтэртэн буоллаҕа дии. Арай доҕорбут сырдык аата, олорон ааспыт олоҕун
үтүө холобура бар дьонун сүрэҕэр-быарыгар өрүү тыыннаах
киһи хал буолбат. сылдьыаҕа.
Кини киһи быһыытынан үөрүнньэҥэ, аламаҕайа, сайаҕаһа,
НИКИФОРОВ Семен Михайлович, Россия Оттукка-уматыкка
дьону кытта биир тылы булара, кыра-улахан үлэһит диэн промышленноһын үтүөлээх уонна бочуоттаах үлэһитэ, СР Норуотун
араарбата, хайа уонна баһылык да, киһи да быһыытынан дьоҥҥо хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Сунтаар улууһун, Бүлүүчээн
көмөтүн ааҕан сиппэккин. Сунтаар нэһилиэгин салайбыт кэмигэр нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо
нэһилиэк биллэ сайдыбыта, бары көрдөрүүлэринэн эрэллээхтик 2020 сыл муус устар 20 күнэ, Дьокуускай к.
инники күөҥҥэ сылдьыбыта.
2012 сыллаах улуус баһылыгын быыбарыгар кыттаары улаханнык
толкуйдуур быһыылааҕа. Миэхэ Иван Николаевич Уаровтыын кэлэ
сылдьыбыттарын өйдүүбүн. Үчүгэйдик толкуйданарыгар, убайын ЭДЭР, ЭРЧИМНЭЭХ САЛАЙААЧЧЫ ЭТЭ
кытта (Михаил Викторович Дьокуускайга улахан дуоһунаска
үрдээн барбыт кэмэ этэ) сүбэлэһэригэр сүбэлээбитим. Ону тэҥэ Дьулустаан Викторович төрөөбүт улууһугар эргиллэн кэлэн
Владимир Иванович Тихонов, билиҥҥи баһылык, үчүгэйдик МУП ЖКС тэрилтэни эрчимнээхтик салайан үлэтин саҕалаабыта.
үлэлии олорорун, үөһээ да, аллараа да улахан өйөбүллээҕин Үлэ хайысхата элбэх уонна араас этэ: нэһилиэктэргэ уонна улуус
эппитим. Дьулустаан Викторович элбэх дьон сүбэтин, этиитин киинигэр баар хочуолунайдар үлэлэрин сөргүтүү, уулуссалары
ылынан, ити быыбарга кыттартан туттуммута, Салгыы туруммута өрөмүөннээһин, тутуу, уопсай дьиэлэр инфраструктураларын
буоллар, тэҥнээх, кытаанах киирсии буолара тохтообута. тупсарыы, бытовой отходтарын хомуйуу, ыраастааһын.
Киһи үйэтин усталаах-туоратыгар элбэх дьону кытта алтыһар, Салайааччы тэрилтэ үлэтин хайысхатын кэҥэтэн нэһилиэнньэҕэ
үгүс киһини кытта табаарыстаһар, доҕордоһор. Ол эрээри санааҥ өҥөнү оҥоруу тупсарыгар сүрүн болҕомтотун уурара. Нэһилиэк
хонор, дууһаҥ арыллар дьоно букатын аҕыйах буолар эбит. олохтоохторо дьон туһугар кыһанар эдэр киһини баһылыгынан
Миэхэ оннук дьонтон биирдэстэрэ эдэр доҕор гыммыт уолум талбыттара уонна сыыстарбатахтара. Кини баһылыгынан үлэлиир
Дьулустаан Викторович этэ. Күүстээх санаалаах, киэҥ билиилээх, сылларыгар Сунтаар нэһилиэгэ лаппа сайдыбыта, дьон баһылыгын
тугу барытын сатыыр, кыайар, айылҕаттан айдарыылаах чулуу тула түмсүбүтэ, бэйэтин санаатын толлубакка этэр, үллэстэр,
олоҕу тупсарыыга кыһаллар дьоҕура аһыллыбыта. Дьулустаан
Викторович нэһилиэгин ааспыт устуоруйатын оҕо, ыччат дьон
Хаһан даҕаны биир эмит киһи туһунан куһаҕаны билиитигэр таһаарарга үгүс үлэни ыыппытын бэлиэтиэххэ сөп.
саҥарбытын, кэпсээбитин өйдөөбөппүн. Дьоҥҥо наар Ол курдук нэһилиэк тэрилтэлэрин үлэһит дьонун туһунан элбэх
үчүгэйи эрэ көрөр уонна үтүөнү баҕарар идэлээҕэ. кинигэлэр тахсалларыгар, искибиэрдэр тутуллалларыгар улахан
Киһиэхэ барытыгар тэбис-тэҥҥэ сыһыаннаһара, ду- көмөнү оҥорбута.
оһунастаах, үрдүк сололоох, баай, үөрэхтээх, кыра Кини киһи быһыытынан чахчы эр санаалаах, эргиччи ÀÕÒÛÛËÀÐ
үлэһит, үөрэҕэ суох, кыаммат, туһата суох, оҕонньор, сайдыылаах, эйэҕэс, аһыныгас майгылаах этэ. Сахалыы таҥаһын
оҕо, дьахтар диэн кини араарбат этэ. толору таҥнан нэһилиэгин дьонун иннигэр таҕыстаҕына киппэ
27
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Дьулустаан дойдутугар кэлэн убайа эппитин курдук дьонуттан Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
26 чугас уһаайба ылан, олус кыахтаахтык, кылгас кэм иһигэр улахан,
тупсаҕай, куораттыы тииптээх дьиэни туттубута. Мин дьиэтигэр уолбут үлэ-хамнас үөһүгэр, саамай сайдар сааһын чыпчаалыгар
наадаҕа хаста да сылдьан турабын: дьиэтэ иһэ-таһа ырааһа, барыта сылдьан бу орто туруу-бараан дойдуттан олус хомолтолоохтук,
ÀÕÒÛÛËÀÐ интэриэһинэй буолааччы. Политика, экономика, искусство, эрдэ туораата. Кини үөрэ-көтө, айа-тута, биһигини барыбытын
уурбут-туппут курдуга үчүгэй хаһаайын олорорун туоһулуур.
Дьулустаан Викторовичтыын ханнык баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтэр
үөрдэ, көмөлөһө, салайа сылдьыаҕа диэн санаабыт олоххо
киирбэтэҕиттэн кыһыыбыт-абабыт улахан.
олох-дьаһах, дьиэ-уот араас боппуруостарыгар кэпсэттэххэ, кини
Хайыахпытый, буолбуту төннөрөр кыах кимиэхэ да суох
мэлдьи бэйэтэ ураты көрүүлэрдээх, санаалаах, позициялаах,
быһаарыылаах буолааччы. Маннык киһини кытта кэпсэтэртэн буоллаҕа дии. Арай доҕорбут сырдык аата, олорон ааспыт олоҕун
үтүө холобура бар дьонун сүрэҕэр-быарыгар өрүү тыыннаах
киһи хал буолбат. сылдьыаҕа.
Кини киһи быһыытынан үөрүнньэҥэ, аламаҕайа, сайаҕаһа,
НИКИФОРОВ Семен Михайлович, Россия Оттукка-уматыкка
дьону кытта биир тылы булара, кыра-улахан үлэһит диэн промышленноһын үтүөлээх уонна бочуоттаах үлэһитэ, СР Норуотун
араарбата, хайа уонна баһылык да, киһи да быһыытынан дьоҥҥо хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Сунтаар улууһун, Бүлүүчээн
көмөтүн ааҕан сиппэккин. Сунтаар нэһилиэгин салайбыт кэмигэр нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо
нэһилиэк биллэ сайдыбыта, бары көрдөрүүлэринэн эрэллээхтик 2020 сыл муус устар 20 күнэ, Дьокуускай к.
инники күөҥҥэ сылдьыбыта.
2012 сыллаах улуус баһылыгын быыбарыгар кыттаары улаханнык
толкуйдуур быһыылааҕа. Миэхэ Иван Николаевич Уаровтыын кэлэ
сылдьыбыттарын өйдүүбүн. Үчүгэйдик толкуйданарыгар, убайын ЭДЭР, ЭРЧИМНЭЭХ САЛАЙААЧЧЫ ЭТЭ
кытта (Михаил Викторович Дьокуускайга улахан дуоһунаска
үрдээн барбыт кэмэ этэ) сүбэлэһэригэр сүбэлээбитим. Ону тэҥэ Дьулустаан Викторович төрөөбүт улууһугар эргиллэн кэлэн
Владимир Иванович Тихонов, билиҥҥи баһылык, үчүгэйдик МУП ЖКС тэрилтэни эрчимнээхтик салайан үлэтин саҕалаабыта.
үлэлии олорорун, үөһээ да, аллараа да улахан өйөбүллээҕин Үлэ хайысхата элбэх уонна араас этэ: нэһилиэктэргэ уонна улуус
эппитим. Дьулустаан Викторович элбэх дьон сүбэтин, этиитин киинигэр баар хочуолунайдар үлэлэрин сөргүтүү, уулуссалары
ылынан, ити быыбарга кыттартан туттуммута, Салгыы туруммута өрөмүөннээһин, тутуу, уопсай дьиэлэр инфраструктураларын
буоллар, тэҥнээх, кытаанах киирсии буолара тохтообута. тупсарыы, бытовой отходтарын хомуйуу, ыраастааһын.
Киһи үйэтин усталаах-туоратыгар элбэх дьону кытта алтыһар, Салайааччы тэрилтэ үлэтин хайысхатын кэҥэтэн нэһилиэнньэҕэ
үгүс киһини кытта табаарыстаһар, доҕордоһор. Ол эрээри санааҥ өҥөнү оҥоруу тупсарыгар сүрүн болҕомтотун уурара. Нэһилиэк
хонор, дууһаҥ арыллар дьоно букатын аҕыйах буолар эбит. олохтоохторо дьон туһугар кыһанар эдэр киһини баһылыгынан
Миэхэ оннук дьонтон биирдэстэрэ эдэр доҕор гыммыт уолум талбыттара уонна сыыстарбатахтара. Кини баһылыгынан үлэлиир
Дьулустаан Викторович этэ. Күүстээх санаалаах, киэҥ билиилээх, сылларыгар Сунтаар нэһилиэгэ лаппа сайдыбыта, дьон баһылыгын
тугу барытын сатыыр, кыайар, айылҕаттан айдарыылаах чулуу тула түмсүбүтэ, бэйэтин санаатын толлубакка этэр, үллэстэр,
олоҕу тупсарыыга кыһаллар дьоҕура аһыллыбыта. Дьулустаан
Викторович нэһилиэгин ааспыт устуоруйатын оҕо, ыччат дьон
Хаһан даҕаны биир эмит киһи туһунан куһаҕаны билиитигэр таһаарарга үгүс үлэни ыыппытын бэлиэтиэххэ сөп.
саҥарбытын, кэпсээбитин өйдөөбөппүн. Дьоҥҥо наар Ол курдук нэһилиэк тэрилтэлэрин үлэһит дьонун туһунан элбэх
үчүгэйи эрэ көрөр уонна үтүөнү баҕарар идэлээҕэ. кинигэлэр тахсалларыгар, искибиэрдэр тутуллалларыгар улахан
Киһиэхэ барытыгар тэбис-тэҥҥэ сыһыаннаһара, ду- көмөнү оҥорбута.
оһунастаах, үрдүк сололоох, баай, үөрэхтээх, кыра Кини киһи быһыытынан чахчы эр санаалаах, эргиччи ÀÕÒÛÛËÀÐ
үлэһит, үөрэҕэ суох, кыаммат, туһата суох, оҕонньор, сайдыылаах, эйэҕэс, аһыныгас майгылаах этэ. Сахалыы таҥаһын
оҕо, дьахтар диэн кини араарбат этэ. толору таҥнан нэһилиэгин дьонун иннигэр таҕыстаҕына киппэ
27
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
көрүҥнээх дьиҥнээх кинээс курдук көстөрө. Дьон ону көрөн Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
28 олус диэн дуоһуйара күүс-кыах эбиммит курдук астына саныыра.
Дьулустаан Викторович салайааччы быһыытынан өссө Үөһээ Бүлүүгэ ыал уһаайбатыгар хаалларарга күһэллибиттэрэ.
биир кэрэхсэнэр өрүтэ – кини бөһүөлэк сайдыытыгар, үлэни- Ону сааһыары улахан уолум массыынатынан тракторы үчүгэйдик
ÀÕÒÛÛËÀÐ истэрэ, үөрэтэн көрөрө, кырдьаҕастарын кытта сүбэлэһэрэ, сылдьыбатах сирбит этэ. Эрдэ онно Сунтаар уола үлэлиирин
хамнаһы, олоҕу-дьаһаҕы тэрийиигэ дьон санаатын болҕойон
билэр киһилээх аҕала барбытым. Үһүөн даҕаны хаһан да
баар итэҕэстэргэ кириитикэни ылынара уонна ону туоратарга
туһунан кэпсээбиттэрэ. Ыйыталаһан ол тэрилтэни булбуппут,
ирдэбили туруорара.
киһибит эбийиэктэргэ сылдьар диэн буолбута. Добуочча
Нэһилиэк сайдыыта, дьон дьарыктаах, туруктаах олохтоох
буолара баһылыктан быһаччы тутулуктаах. Дьулустаан кэтэспиппит кэннэ киһибит дьэ киирэн кэллэ. Чахчы дьиҥнээх
салайааччы, уол оҕото буоларын тута билбитим. «Биһиги –
Викторович нэһилиэгин дьоно, ордук эдэр ыччата үлэлээх- сунтаардар!» диэн киэн туттуу санаа элэс гынан ааспыта. Уҥа-
хамнастаах, чөл олохтоох буоларыгар ахсаабат болҕомтотун хаҥас дьаһайталаан, этэн-тыынан, сүбэлиирин сүбэлээн көрүдүөр
уурара, үчүгэй кэскиллээх былааннардаах этэ. Ол баҕа санаалар устун дьэргэлдьийэн иһэрэ астыга бэрдэ. Хайдах эрэ бойобуой
олоххо киирэллэригэр саарбахтааһын суох этэ. генерал сибиитэтин кытта сылдьарын курдуга. Ол саҕанааҕы
ВАСИЛЬЕВ Афанасий Кириллович, ЖКХ бүппэт түбүгэ киһини эрэ дьулатара. Арыый уоскуйарын,
улуус бочуоттаах олохтооҕо дьоно намырыырын саҕана Сунтаартан сылдьарбын, кыһалҕабын
этэн кылгастык билсиспитим. Тоҥ тракторбытын гаражка
САНААБАР КИНИ МЭЛДЬИ ТЫЫННААХ киллэрэргэ, алдьаммыт саппааһын өрөмүөннүүр мастарыскыайга
көрөн-истэн биэрэллэригэр тустаах дьоҥҥо түргэнник дьаһайан
кэбиспитэ. Түргэн быһаарыныылааҕын, киһиэхэ кыһаллыгаһын,
Дьулустаан диэн элбэҕи эрэннэрэр,
кэтэһиннэрэр өйдөбүллээх үтүө сахалыы үлэһиттэрэ истигэннэрин олус хайгыы санаабытым. Ити дьаһалы
толороннор үөһээ бүлүүлэр сахалыы сиэри-туому, ыалдьыкка
ааты иһиттэхпинэ, маҥнайгынан кини, үтүө сыһыаны, ыалдьытымсах быһыыны көрдөрбүттэрэ. Итини
Дьулустаан Викторович Никифоров, этэн эрдэхтэрэ өбүгэлэрбит – «тоҥмуту ириэриҥ, аччыктаабыты
мөссүөнэ өйбөр-санаабар, дууһабар тиийэн, аһатыҥ» диэн. Тракторбытын сылытан, топливной носуоһа
көстөн кэлэр. Улуу суруйааччы Антон Чехов алдьаммытын быһаартаран, онтубутун чочуйан оҥорон
«В человеке должно быть все прекрасно: биэрэннэр, икки хонугунан өтөхпүтүн быспыппыт. Онтубутугар
и лицо, и одежда, и душа, и мысли» диэн Дьулустаан Викторовичка таба тутан махтаммакка да хаалбыппыт.
бэргэн этиитэ киниэхэ олус барсара. Кэлин, доҕордоһон баран, ону санаттахха «өйдөөбөппүн» диэн
Кылгастык даҕаны, чаҕылхайдык күлүм күлэрэ. Сорох баҕас оннук үтүөнү-өҥөнү оҥорон баран, умнан
гынан ааста, мин олохпор истиҥ быраат бэрт. Хас сыл саната, «хамнаһын» ирдэһэ сылдьыа биллибэт этэ.
курдук табаарыстаспыт күндү киһим олоҕо.
Аатын курдук, чахчы, кини дьулуһара олус элбэххэ, үтүөҕэ, Үлэһиттэрэ да сорох атын дьон курдук арыгы эрэйэ, төлөбүр
ирдэһэ сатаабатахтара. Ол саҕана хамнас эҥин сүгүн кэлбэккэ
үрдүккэ. Дэгиттэр сайдыылааҕа, билиитэ-көрүүтэ киэҥэ-куоҥа, ыарахан соҕус олох этэ.
саҥаны сэргиирэ, майгыта элэккэйэ, сахалыы сайаҕаһа элбэх Билигин даҕаны үөһээ бүлүүлэр Владимир Семенович Поска-
киһиэхэ кэрэхсэтэрэ, хайҕатара. Онон дьон киниэхэ тардыһара, чин баһылыктаах сахалыы өйдөөх, сиэрдээх-майгылаах
кини тула түмсэрэ. Салайааччы буолар дьоҕур Дьулустааҥҥа республикаҕа холобур буолан олороллорун үөрэ истэбин,
толору баара. кинилэрдиин алтыһан ааспыппын күндүтүк саныыбын. Онно
Мин кинини нэһилиэкпэр баһылыктыы сылдьан аан бастаан
Үөһээ Бүлүүгэ көрсүбүтүм. Ол саҕана кини онно ЖКХ-ҕа биһиги уолбут Дьулустаан сөп түбэһэн, сөбүлэтэн таһаарыылаахтык ÀÕÒÛÛËÀÐ
үлэлээбитин үгүс дьонтон истибитим, билбитим.
үлэлиирэ. Лизинг нөҥүө ЛТЗ-60 трактор анаммыта. Онтубутун Баһылыктаан бүтэрим чугаһыгар Сунтаарга ЖКХ-ҕа үлэлии
Саҥа дьыл саҕаны сүүрдэн кэлэн иһэн туга эрэ аккаастаан
кэлбитэ. Кыһынын күүстээх, эппиэттээх үлэҕэ эриллибит тэрилтэ
29
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
көрүҥнээх дьиҥнээх кинээс курдук көстөрө. Дьон ону көрөн Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
28 олус диэн дуоһуйара күүс-кыах эбиммит курдук астына саныыра.
Дьулустаан Викторович салайааччы быһыытынан өссө Үөһээ Бүлүүгэ ыал уһаайбатыгар хаалларарга күһэллибиттэрэ.
биир кэрэхсэнэр өрүтэ – кини бөһүөлэк сайдыытыгар, үлэни- Ону сааһыары улахан уолум массыынатынан тракторы үчүгэйдик
ÀÕÒÛÛËÀÐ истэрэ, үөрэтэн көрөрө, кырдьаҕастарын кытта сүбэлэһэрэ, сылдьыбатах сирбит этэ. Эрдэ онно Сунтаар уола үлэлиирин
хамнаһы, олоҕу-дьаһаҕы тэрийиигэ дьон санаатын болҕойон
билэр киһилээх аҕала барбытым. Үһүөн даҕаны хаһан да
баар итэҕэстэргэ кириитикэни ылынара уонна ону туоратарга
туһунан кэпсээбиттэрэ. Ыйыталаһан ол тэрилтэни булбуппут,
ирдэбили туруорара.
киһибит эбийиэктэргэ сылдьар диэн буолбута. Добуочча
Нэһилиэк сайдыыта, дьон дьарыктаах, туруктаах олохтоох
буолара баһылыктан быһаччы тутулуктаах. Дьулустаан кэтэспиппит кэннэ киһибит дьэ киирэн кэллэ. Чахчы дьиҥнээх
салайааччы, уол оҕото буоларын тута билбитим. «Биһиги –
Викторович нэһилиэгин дьоно, ордук эдэр ыччата үлэлээх- сунтаардар!» диэн киэн туттуу санаа элэс гынан ааспыта. Уҥа-
хамнастаах, чөл олохтоох буоларыгар ахсаабат болҕомтотун хаҥас дьаһайталаан, этэн-тыынан, сүбэлиирин сүбэлээн көрүдүөр
уурара, үчүгэй кэскиллээх былааннардаах этэ. Ол баҕа санаалар устун дьэргэлдьийэн иһэрэ астыга бэрдэ. Хайдах эрэ бойобуой
олоххо киирэллэригэр саарбахтааһын суох этэ. генерал сибиитэтин кытта сылдьарын курдуга. Ол саҕанааҕы
ВАСИЛЬЕВ Афанасий Кириллович, ЖКХ бүппэт түбүгэ киһини эрэ дьулатара. Арыый уоскуйарын,
улуус бочуоттаах олохтооҕо дьоно намырыырын саҕана Сунтаартан сылдьарбын, кыһалҕабын
этэн кылгастык билсиспитим. Тоҥ тракторбытын гаражка
САНААБАР КИНИ МЭЛДЬИ ТЫЫННААХ киллэрэргэ, алдьаммыт саппааһын өрөмүөннүүр мастарыскыайга
көрөн-истэн биэрэллэригэр тустаах дьоҥҥо түргэнник дьаһайан
кэбиспитэ. Түргэн быһаарыныылааҕын, киһиэхэ кыһаллыгаһын,
Дьулустаан диэн элбэҕи эрэннэрэр,
кэтэһиннэрэр өйдөбүллээх үтүө сахалыы үлэһиттэрэ истигэннэрин олус хайгыы санаабытым. Ити дьаһалы
толороннор үөһээ бүлүүлэр сахалыы сиэри-туому, ыалдьыкка
ааты иһиттэхпинэ, маҥнайгынан кини, үтүө сыһыаны, ыалдьытымсах быһыыны көрдөрбүттэрэ. Итини
Дьулустаан Викторович Никифоров, этэн эрдэхтэрэ өбүгэлэрбит – «тоҥмуту ириэриҥ, аччыктаабыты
мөссүөнэ өйбөр-санаабар, дууһабар тиийэн, аһатыҥ» диэн. Тракторбытын сылытан, топливной носуоһа
көстөн кэлэр. Улуу суруйааччы Антон Чехов алдьаммытын быһаартаран, онтубутун чочуйан оҥорон
«В человеке должно быть все прекрасно: биэрэннэр, икки хонугунан өтөхпүтүн быспыппыт. Онтубутугар
и лицо, и одежда, и душа, и мысли» диэн Дьулустаан Викторовичка таба тутан махтаммакка да хаалбыппыт.
бэргэн этиитэ киниэхэ олус барсара. Кэлин, доҕордоһон баран, ону санаттахха «өйдөөбөппүн» диэн
Кылгастык даҕаны, чаҕылхайдык күлүм күлэрэ. Сорох баҕас оннук үтүөнү-өҥөнү оҥорон баран, умнан
гынан ааста, мин олохпор истиҥ быраат бэрт. Хас сыл саната, «хамнаһын» ирдэһэ сылдьыа биллибэт этэ.
курдук табаарыстаспыт күндү киһим олоҕо.
Аатын курдук, чахчы, кини дьулуһара олус элбэххэ, үтүөҕэ, Үлэһиттэрэ да сорох атын дьон курдук арыгы эрэйэ, төлөбүр
ирдэһэ сатаабатахтара. Ол саҕана хамнас эҥин сүгүн кэлбэккэ
үрдүккэ. Дэгиттэр сайдыылааҕа, билиитэ-көрүүтэ киэҥэ-куоҥа, ыарахан соҕус олох этэ.
саҥаны сэргиирэ, майгыта элэккэйэ, сахалыы сайаҕаһа элбэх Билигин даҕаны үөһээ бүлүүлэр Владимир Семенович Поска-
киһиэхэ кэрэхсэтэрэ, хайҕатара. Онон дьон киниэхэ тардыһара, чин баһылыктаах сахалыы өйдөөх, сиэрдээх-майгылаах
кини тула түмсэрэ. Салайааччы буолар дьоҕур Дьулустааҥҥа республикаҕа холобур буолан олороллорун үөрэ истэбин,
толору баара. кинилэрдиин алтыһан ааспыппын күндүтүк саныыбын. Онно
Мин кинини нэһилиэкпэр баһылыктыы сылдьан аан бастаан
Үөһээ Бүлүүгэ көрсүбүтүм. Ол саҕана кини онно ЖКХ-ҕа биһиги уолбут Дьулустаан сөп түбэһэн, сөбүлэтэн таһаарыылаахтык ÀÕÒÛÛËÀÐ
үлэлээбитин үгүс дьонтон истибитим, билбитим.
үлэлиирэ. Лизинг нөҥүө ЛТЗ-60 трактор анаммыта. Онтубутун Баһылыктаан бүтэрим чугаһыгар Сунтаарга ЖКХ-ҕа үлэлии
Саҥа дьыл саҕаны сүүрдэн кэлэн иһэн туга эрэ аккаастаан
кэлбитэ. Кыһынын күүстээх, эппиэттээх үлэҕэ эриллибит тэрилтэ
29
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
30
идиэйэтэ үгүс этэ. Элбэх таас тутуулар, суол оҥоһуута
саҕаламмыта. Түөлбэлэринэн, тэрилтэлэринэн сыл устата араас
ÀÕÒÛÛËÀÐ көрүҥҥэ күрэхтэһиилэр нэһилиэк олохтоохторун түмпүттэрэ,
сэргэхсийии буолбута. Ол үтүө тэрээһин билиҥҥэ диэри салҕана,
сайда, тэнийэ турар. Дьулустаан былаана олус үгүс этэ.
Биирдэ быраат хайдах үлэлии олорор эбит диэн кабинетыгар
киирбиппэр, остуолуттан туран, утары кэлэн кууһан ылбыта,
элбэҕи кэпсээбитэ-ипсээбитэ. Өр олорботохпут, киниэхэ
наадыйааччылар үгүс буолан биэрбиттэрэ. Биирдэ саҥа
дьиэлэригэр ыалдьыттаабыппар Ньургустаана Сунтаар иистэнньэҥ
уран дьахталларын туһунан бэйэтэ хомуйан таһаарбыт альбом-
кинигэтин хас да экземплярын, Дьулустаан бултаабыт табатын
этиттэн бэрсэн үөрдүбүттэрэ. Мин идэбинэн: «Дьэ дьикти үйэ
ТэІкэ±э көрсүһүүлэр, 2010 с. кэлбит – тыа киһитэ улуус кииниттэн эт кэһиилэнэн дьиэлиирэ»,
– диэн күллэртээбитим. Хаһаайка альбомун: «Кийииттэрбэр
үлэһиттэрэ сезоннарын сабалларыгар ыһыах тэрийбиттэрэ. түҥэтэлээн хата өҥнөнүөм, бэйэлэрэ да иискэ сыһыаннаахтар,
Күрэхтэһиилээх, оонньуулаах, бириистэрдээх бэрт бырааһынньык туһаныахтара«, - диэн махтаммытым.
буолбута. Мин нэһилиэк баһылыгын быһыытынан ыҥырыллан Ол кэмнэргэ биирдэ күһүөрү кыһын Кэмпэндээйи Сиикэй Сиэн
сылдьыбытым, Игорь Индеев салайааччылаах хамаандабар балыктаах күөлүгэр муус аннынан илимнээн, күөгүлээн кыһыл
ыалдьыбытым. Онно Дьулустаанныын ирэ-хоро сэһэргэспиппит, харах, алыһар, сордоҥ бөҕөтүн ылан астына сылдьыбыппыт. Ол
доҕордоһуубут онтон ыла саҕаламмыта. Онтон ЖКС диэн саҥа киэҥ, улуу сирдэри көрдөрбүтүгэр табаарыспар махталым улахан.
тэрилтэни тэрийэн атаҕар туруорбута. Билигин ол тэрилтэ улуус Кини үчүгэйдик үлэлээн ааспыт Үөһээ Бүлүүтээҕи табаарыстара
биир улахан, кыахтаах, элбэх техникалаах, далааһыннаах үлэлээх ыҥыраннар астынан сынньанан, балыктаан кэлэрэ, үлэтигэр
тэрилтэтэ буолла. Табаарыһа Пантелеймон Даниловтыын, күүс эбинэрэ. Уопсайынан, булдугар байанайдааҕа. Ол эрээри
Альберт Алексеевтыын биһиэхэ, Тэҥкэҕэ, кэлэн сынньанан, харысхала суох өлөрөн-өһөрөн барбата. Булду сөп кээмэйинэн
кустаан, соболоон барар буолбуттара. Өрөбүл, бырааһынньык бултуура. Нэһилиэк баһылыга буолан баран Тэҥкэҕэ кэлэрэ
күннэригэр: «Убайбыт Киргиэлэй дьээбэтин-хооботун, көрүн- биллэ аҕыйаабыта, кэлбэт да буолбута. Үчүгэй суоллаах-иистээх
нарын, кэпсээнин истээри кэллибит», – диэбитинэн күлэн- Элгээйигэ барар идэлэммитэ. Ону кэлин Тэҥкэттэн тэйбэтэҕэ да
үөрэн тиийэн кэллэрэ үчүгэй да буолара. Булка-аска иҥсэ-обот буоллар диэн санаталаан ылабын. Оччоҕо баҕар итинник оһол
буолбаттара, кыраттан да үөрэллэрэ, сиргэ-уокка сиэрдээхтик тахсыа суох этэ. Эдэр, сытыы буолан сыыдам айаны сөбүлүүрэ
сылдьаллара, айылҕаҕа амарахтык сыһыаннаһаллара. Дьулустаан итинниккэ тириэрдэн кэбистэҕэ ... Дьылҕа, ыйаах кытаанах.
отууга аһара бүгүрү буолара. Кинилэр кэллэхтэринэ үүтээн иһэ
үөрүүнэн туолара. Ыкса үчүгэйдик билсиһэн баран кэргэнин Дьулустаан диэн элбэҕи эрэннэрэр, кэтэһиннэрэр өй-
Ньургустаананы, доҕордоһор ыалларын Сардааналаах Гурийы дөбүллээх үтүө сахалыы ааты иһиттэхпинэ, маҥнайгынан
аҕалтыы сылдьыбыта. Аатырбыт Абааһы балаҕаныгар, Бессонов кини, Дьулустаан Викторович Никифоров, мөссүөнэ өй-
дачатыгар, ол утары Хаадьалба тумулугар, Бүлүү өрүскэ турар бөр-санаабар, дууһабар тиийэн, көстөн кэлэр. Улуу су-
үүтээммэр сынньаммыттара, балыктаабыттара. Олус астына руйааччы Антон Чехов “В человеке должно быть все ÀÕÒÛÛËÀÐ
сылдьыбыттара. прекрасно: и лицо, и одежда, и душа, и мысли” диэн
Онтон баардаах баара баппакка Сунтаар нэһилиэгин бэргэн этиитэ киниэхэ олус барсара.
баһылыгынан талбыттара, үлэтэ-хамнаһа өссө элбээбитэ,
31
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
30
идиэйэтэ үгүс этэ. Элбэх таас тутуулар, суол оҥоһуута
саҕаламмыта. Түөлбэлэринэн, тэрилтэлэринэн сыл устата араас
ÀÕÒÛÛËÀÐ көрүҥҥэ күрэхтэһиилэр нэһилиэк олохтоохторун түмпүттэрэ,
сэргэхсийии буолбута. Ол үтүө тэрээһин билиҥҥэ диэри салҕана,
сайда, тэнийэ турар. Дьулустаан былаана олус үгүс этэ.
Биирдэ быраат хайдах үлэлии олорор эбит диэн кабинетыгар
киирбиппэр, остуолуттан туран, утары кэлэн кууһан ылбыта,
элбэҕи кэпсээбитэ-ипсээбитэ. Өр олорботохпут, киниэхэ
наадыйааччылар үгүс буолан биэрбиттэрэ. Биирдэ саҥа
дьиэлэригэр ыалдьыттаабыппар Ньургустаана Сунтаар иистэнньэҥ
уран дьахталларын туһунан бэйэтэ хомуйан таһаарбыт альбом-
кинигэтин хас да экземплярын, Дьулустаан бултаабыт табатын
этиттэн бэрсэн үөрдүбүттэрэ. Мин идэбинэн: «Дьэ дьикти үйэ
ТэІкэ±э көрсүһүүлэр, 2010 с. кэлбит – тыа киһитэ улуус кииниттэн эт кэһиилэнэн дьиэлиирэ»,
– диэн күллэртээбитим. Хаһаайка альбомун: «Кийииттэрбэр
үлэһиттэрэ сезоннарын сабалларыгар ыһыах тэрийбиттэрэ. түҥэтэлээн хата өҥнөнүөм, бэйэлэрэ да иискэ сыһыаннаахтар,
Күрэхтэһиилээх, оонньуулаах, бириистэрдээх бэрт бырааһынньык туһаныахтара«, - диэн махтаммытым.
буолбута. Мин нэһилиэк баһылыгын быһыытынан ыҥырыллан Ол кэмнэргэ биирдэ күһүөрү кыһын Кэмпэндээйи Сиикэй Сиэн
сылдьыбытым, Игорь Индеев салайааччылаах хамаандабар балыктаах күөлүгэр муус аннынан илимнээн, күөгүлээн кыһыл
ыалдьыбытым. Онно Дьулустаанныын ирэ-хоро сэһэргэспиппит, харах, алыһар, сордоҥ бөҕөтүн ылан астына сылдьыбыппыт. Ол
доҕордоһуубут онтон ыла саҕаламмыта. Онтон ЖКС диэн саҥа киэҥ, улуу сирдэри көрдөрбүтүгэр табаарыспар махталым улахан.
тэрилтэни тэрийэн атаҕар туруорбута. Билигин ол тэрилтэ улуус Кини үчүгэйдик үлэлээн ааспыт Үөһээ Бүлүүтээҕи табаарыстара
биир улахан, кыахтаах, элбэх техникалаах, далааһыннаах үлэлээх ыҥыраннар астынан сынньанан, балыктаан кэлэрэ, үлэтигэр
тэрилтэтэ буолла. Табаарыһа Пантелеймон Даниловтыын, күүс эбинэрэ. Уопсайынан, булдугар байанайдааҕа. Ол эрээри
Альберт Алексеевтыын биһиэхэ, Тэҥкэҕэ, кэлэн сынньанан, харысхала суох өлөрөн-өһөрөн барбата. Булду сөп кээмэйинэн
кустаан, соболоон барар буолбуттара. Өрөбүл, бырааһынньык бултуура. Нэһилиэк баһылыга буолан баран Тэҥкэҕэ кэлэрэ
күннэригэр: «Убайбыт Киргиэлэй дьээбэтин-хооботун, көрүн- биллэ аҕыйаабыта, кэлбэт да буолбута. Үчүгэй суоллаах-иистээх
нарын, кэпсээнин истээри кэллибит», – диэбитинэн күлэн- Элгээйигэ барар идэлэммитэ. Ону кэлин Тэҥкэттэн тэйбэтэҕэ да
үөрэн тиийэн кэллэрэ үчүгэй да буолара. Булка-аска иҥсэ-обот буоллар диэн санаталаан ылабын. Оччоҕо баҕар итинник оһол
буолбаттара, кыраттан да үөрэллэрэ, сиргэ-уокка сиэрдээхтик тахсыа суох этэ. Эдэр, сытыы буолан сыыдам айаны сөбүлүүрэ
сылдьаллара, айылҕаҕа амарахтык сыһыаннаһаллара. Дьулустаан итинниккэ тириэрдэн кэбистэҕэ ... Дьылҕа, ыйаах кытаанах.
отууга аһара бүгүрү буолара. Кинилэр кэллэхтэринэ үүтээн иһэ
үөрүүнэн туолара. Ыкса үчүгэйдик билсиһэн баран кэргэнин Дьулустаан диэн элбэҕи эрэннэрэр, кэтэһиннэрэр өй-
Ньургустаананы, доҕордоһор ыалларын Сардааналаах Гурийы дөбүллээх үтүө сахалыы ааты иһиттэхпинэ, маҥнайгынан
аҕалтыы сылдьыбыта. Аатырбыт Абааһы балаҕаныгар, Бессонов кини, Дьулустаан Викторович Никифоров, мөссүөнэ өй-
дачатыгар, ол утары Хаадьалба тумулугар, Бүлүү өрүскэ турар бөр-санаабар, дууһабар тиийэн, көстөн кэлэр. Улуу су-
үүтээммэр сынньаммыттара, балыктаабыттара. Олус астына руйааччы Антон Чехов “В человеке должно быть все ÀÕÒÛÛËÀÐ
сылдьыбыттара. прекрасно: и лицо, и одежда, и душа, и мысли” диэн
Онтон баардаах баара баппакка Сунтаар нэһилиэгин бэргэн этиитэ киниэхэ олус барсара.
баһылыгынан талбыттара, үлэтэ-хамнаһа өссө элбээбитэ,
31
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Мин Дьокуускайга харахпын эмтэнэр кэммэр ити ыарахан Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
32 сүтүк буолбута. Самолетунан көтөн кэлэрбэр венок тутуурдаах
уолаттартан кутурҕаннаах соһумар сураҕы бастаан истибитим. Дьулустаан Викторович саҥа тэриллэн үлэлиир кэммитигэр
Сарсыныгар тиһэх суолугар атаарыыга сылдьыбытым. Олус производственнай-техническэй отдел начальнигынан
ÀÕÒÛÛËÀÐ дьоно, нэһилиэк олохтоохторо атаара кэлбиттэр этэ. Тустаах сөптөөх хааччыллыы, уларытыы суох буолан кыстыгы хайдах эрэ
үгүс эдэр да, кырдьаҕас да дьон – доҕотторо, бииргэ алтыспыт
үлэлээбитэ. Материальнай базабыт мөлтөх буолан, кэмигэр
дьоҥҥо тыл биэрэн бүппүттэрин кэннэ, доҕор быһыытынан
гынан туораатарбыт эрэ диэҥҥэ мөхсөрбүт. Отдел үлэһиттэрэ
тиһэх бырастыылаһар тылбын эппитим. «Сунтаарга кэллэхпинэ
нэһилиэктэргэ тахсар саахаллары туоратыыга сылдьаллара.
дурда-хахха, эркин курдук эрэнэр быраат доҕорум суох буолан
хаалаҥҥын, соҕотохсуйар буоллум», - диэн хараастан туран Кыһалҕаттан кэриэтэ тэриллибит аварийнай биригээдэни
Дьулустаан Викторович быһаччы салайан, тэрийэн, үлэни
санаабын эппитим. Эргийэн быраһаайдаһар кэммитигэр чугас сөптөөхтүк аттаран туруоран ыксаллаах түгэннэри этэҥҥэ
дьоно олорор сирдэриттэн ийэтэ Раида Алексеевна барахсан аһардаллара. Эдэр салайааччы өрөбүлүм диэбэккэ барытыгар
дириҥ кутурҕаҥҥа олорон: «Хайа, Кирииһэ, хаһан кэлбиккиний?» тэҥҥэ сылдьыһара. Улуус дьаһалтатын кытта күннээҕи үлэни-
– диэн өссө мин туспар кыһаллан ыйыппытыгар уйадыйбытым. хамнаһы, баар итэҕэстэри туоратарга, соруктары хайдах
Көр, Никифоровтар итинник болҕомтолоохтук сыһыаннаһаллара. ситиһэргэ, толорорго бииргэ үлэлиир этибит. Нэһилиэктэргэ
Тиһэх суолугар атаарыыга элбэх да киһи ис дууһатыттан айманан, биһиги филиалбыт көрөр-истэр хочуолунайдарыттан ураты
хараастан, кутуруйан эппиттэрэ биһиги Дьулустааммытын дьон- биирдии эбийиэктээх кыра хочуолунайдар хаалбыттара. Улуус
сэргэ ытыктыырын туоһулуур. баһылыга Михаил Викторович ити эбийиэктэр үлэлэрин уонна
Доҕор туһунан киһи төһө баҕарар ахта-саныы туруон сөп, ол нэһилиэнньэ олоҕор суолталаах салаалары биир сүрүҥҥэ киллэрэр
эрээри наадалаах тыллар көстөн быстыбаттар, санааҕын ситэри, сыалтан «Жилкомсервис» диэн саҥа муниципальнай тэрилтэни
толору эппэккин. Арай дууһаҕар, сүрэххэр, өйгөр-санааҕар кини тэрийбитэ. Салайааччынан Дьулустаан Викторович анаммыта.
мэлдьи тыыннаах. Доҕорум бу сиргэ уһуннук олорбута буоллар, Тэрилтэ аҥардас ититиинэн эрэ дьарыктаммат, үлэтин хайысхата
төһө эрэ үтүөнү, үйэлээҕи. кэрэни оҥоруо, тутуо, айыа этэй?! элбэҕэ – күн бүгүнүгэр диэри оннун була илик коммунальнай
ИГНАТЬЕВ Григорий Иванович, тобохтор, нэһилиэнньэни уунан хааччыйыы, уопсай дьиэлэр ис-
Тэҥкэ нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо
тас өрөмүөннэрэ, ититэр ситимнэрэ, мэлдьи даҕаны кыайтарбат
ыттар боппуруостара, онтон да атын үгүс олоххо-дьаһахха
ҮТҮӨ ӨЙДӨБҮЛ УОННА ХОЛОБУР сыһыаннаах боппуруостар саҥа тэрилтэ күннээҕи үлэтэ-хамнаһа
буолбуттара. Кэлиҥҥи сылларга эбии техниканы ылынан суол
ОДьКХ республикаҕа сүрүннэнэр кэми- оҥоруутугар, тиэйэр-таһар өҥөлөрү оҥорууга, социальнай
гэр тэриллибит улуустааҕы филиалга нэһи- эбийиэктэри тутууга кыттыһан, үлэлиир базаларын кэҥэттинэн
лиэктэргэ баар производственнай отделлар билиҥҥи күҥҥэ улууска бэйэтин миэстэтин булан, биир сүрүн
уонна улуус киинигэр баар итинник хабаан- тэрилтэ буолла.
наах тэрилтэлэр бары холбоспуттара. Биллэн Дьулустаан Викторович бэйэтин үлэтинэн ытыктабылы ылан,
турар, материальнай-техническэй хааччыл- улуус киинин баһылыгынан олоҕун тиһэх күннэригэр диэри
лыы, каадырдары аттарыы мөлтөх, улуус таһаарыылаахтык, ситиһиилээхтик, өйүн-санаатын, билиитин-
үрдүнэн баар 78 итиини оҥорор таһаарар көрүүтүн ууран туран үлэлээбитэ. Дьоҥҥо-сэргэҕэ элэккэйэ,
тэрилтэлэр – хочуолунайдар саҥардыыны биир тэҥ сыһыана, туруоруммут соругар дьулуура биһиэхэ,
уонна кыамтатын үрдэтиини эрэйэллэрэ. Ол бииргэ үлэлээбит дьонугар, үтүө өйдөбүл уонна холобур буолан
да иһин ити бастакы сылларга эбийиэктэр хаалыаҕа. ÀÕÒÛÛËÀÐ
тоҥуулара, умайыылара, үлэһиттэр бара-кэ-
ДАНИЛОВ Александр Александрович,
лэ туруулара, өҥө иһин кэмигэр төлөһүү суоҕуттан хамнас икки- Сунтаардааҕы ОДьКХ филиалын 2003-2018 сс. дириэктэрэ,
лии-үстүү ыйынан тардыллыыта – барыта баара. СР Норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ,
РФ, СР ОДьКХ бочуоттаах үлэһитэ
33
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Мин Дьокуускайга харахпын эмтэнэр кэммэр ити ыарахан Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
32 сүтүк буолбута. Самолетунан көтөн кэлэрбэр венок тутуурдаах
уолаттартан кутурҕаннаах соһумар сураҕы бастаан истибитим. Дьулустаан Викторович саҥа тэриллэн үлэлиир кэммитигэр
Сарсыныгар тиһэх суолугар атаарыыга сылдьыбытым. Олус производственнай-техническэй отдел начальнигынан
ÀÕÒÛÛËÀÐ дьоно, нэһилиэк олохтоохторо атаара кэлбиттэр этэ. Тустаах сөптөөх хааччыллыы, уларытыы суох буолан кыстыгы хайдах эрэ
үгүс эдэр да, кырдьаҕас да дьон – доҕотторо, бииргэ алтыспыт
үлэлээбитэ. Материальнай базабыт мөлтөх буолан, кэмигэр
дьоҥҥо тыл биэрэн бүппүттэрин кэннэ, доҕор быһыытынан
гынан туораатарбыт эрэ диэҥҥэ мөхсөрбүт. Отдел үлэһиттэрэ
тиһэх бырастыылаһар тылбын эппитим. «Сунтаарга кэллэхпинэ
нэһилиэктэргэ тахсар саахаллары туоратыыга сылдьаллара.
дурда-хахха, эркин курдук эрэнэр быраат доҕорум суох буолан
хаалаҥҥын, соҕотохсуйар буоллум», - диэн хараастан туран Кыһалҕаттан кэриэтэ тэриллибит аварийнай биригээдэни
Дьулустаан Викторович быһаччы салайан, тэрийэн, үлэни
санаабын эппитим. Эргийэн быраһаайдаһар кэммитигэр чугас сөптөөхтүк аттаран туруоран ыксаллаах түгэннэри этэҥҥэ
дьоно олорор сирдэриттэн ийэтэ Раида Алексеевна барахсан аһардаллара. Эдэр салайааччы өрөбүлүм диэбэккэ барытыгар
дириҥ кутурҕаҥҥа олорон: «Хайа, Кирииһэ, хаһан кэлбиккиний?» тэҥҥэ сылдьыһара. Улуус дьаһалтатын кытта күннээҕи үлэни-
– диэн өссө мин туспар кыһаллан ыйыппытыгар уйадыйбытым. хамнаһы, баар итэҕэстэри туоратарга, соруктары хайдах
Көр, Никифоровтар итинник болҕомтолоохтук сыһыаннаһаллара. ситиһэргэ, толорорго бииргэ үлэлиир этибит. Нэһилиэктэргэ
Тиһэх суолугар атаарыыга элбэх да киһи ис дууһатыттан айманан, биһиги филиалбыт көрөр-истэр хочуолунайдарыттан ураты
хараастан, кутуруйан эппиттэрэ биһиги Дьулустааммытын дьон- биирдии эбийиэктээх кыра хочуолунайдар хаалбыттара. Улуус
сэргэ ытыктыырын туоһулуур. баһылыга Михаил Викторович ити эбийиэктэр үлэлэрин уонна
Доҕор туһунан киһи төһө баҕарар ахта-саныы туруон сөп, ол нэһилиэнньэ олоҕор суолталаах салаалары биир сүрүҥҥэ киллэрэр
эрээри наадалаах тыллар көстөн быстыбаттар, санааҕын ситэри, сыалтан «Жилкомсервис» диэн саҥа муниципальнай тэрилтэни
толору эппэккин. Арай дууһаҕар, сүрэххэр, өйгөр-санааҕар кини тэрийбитэ. Салайааччынан Дьулустаан Викторович анаммыта.
мэлдьи тыыннаах. Доҕорум бу сиргэ уһуннук олорбута буоллар, Тэрилтэ аҥардас ититиинэн эрэ дьарыктаммат, үлэтин хайысхата
төһө эрэ үтүөнү, үйэлээҕи. кэрэни оҥоруо, тутуо, айыа этэй?! элбэҕэ – күн бүгүнүгэр диэри оннун була илик коммунальнай
ИГНАТЬЕВ Григорий Иванович, тобохтор, нэһилиэнньэни уунан хааччыйыы, уопсай дьиэлэр ис-
Тэҥкэ нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо
тас өрөмүөннэрэ, ититэр ситимнэрэ, мэлдьи даҕаны кыайтарбат
ыттар боппуруостара, онтон да атын үгүс олоххо-дьаһахха
ҮТҮӨ ӨЙДӨБҮЛ УОННА ХОЛОБУР сыһыаннаах боппуруостар саҥа тэрилтэ күннээҕи үлэтэ-хамнаһа
буолбуттара. Кэлиҥҥи сылларга эбии техниканы ылынан суол
ОДьКХ республикаҕа сүрүннэнэр кэми- оҥоруутугар, тиэйэр-таһар өҥөлөрү оҥорууга, социальнай
гэр тэриллибит улуустааҕы филиалга нэһи- эбийиэктэри тутууга кыттыһан, үлэлиир базаларын кэҥэттинэн
лиэктэргэ баар производственнай отделлар билиҥҥи күҥҥэ улууска бэйэтин миэстэтин булан, биир сүрүн
уонна улуус киинигэр баар итинник хабаан- тэрилтэ буолла.
наах тэрилтэлэр бары холбоспуттара. Биллэн Дьулустаан Викторович бэйэтин үлэтинэн ытыктабылы ылан,
турар, материальнай-техническэй хааччыл- улуус киинин баһылыгынан олоҕун тиһэх күннэригэр диэри
лыы, каадырдары аттарыы мөлтөх, улуус таһаарыылаахтык, ситиһиилээхтик, өйүн-санаатын, билиитин-
үрдүнэн баар 78 итиини оҥорор таһаарар көрүүтүн ууран туран үлэлээбитэ. Дьоҥҥо-сэргэҕэ элэккэйэ,
тэрилтэлэр – хочуолунайдар саҥардыыны биир тэҥ сыһыана, туруоруммут соругар дьулуура биһиэхэ,
уонна кыамтатын үрдэтиини эрэйэллэрэ. Ол бииргэ үлэлээбит дьонугар, үтүө өйдөбүл уонна холобур буолан
да иһин ити бастакы сылларга эбийиэктэр хаалыаҕа. ÀÕÒÛÛËÀÐ
тоҥуулара, умайыылара, үлэһиттэр бара-кэ-
ДАНИЛОВ Александр Александрович,
лэ туруулара, өҥө иһин кэмигэр төлөһүү суоҕуттан хамнас икки- Сунтаардааҕы ОДьКХ филиалын 2003-2018 сс. дириэктэрэ,
лии-үстүү ыйынан тардыллыыта – барыта баара. СР Норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ,
РФ, СР ОДьКХ бочуоттаах үлэһитэ
33
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
ДОҔОРУМ ТУҺУНАН Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
34
Мин Дьулустаанныын билсиһиим Ким үчүгэйдик үлэлиир – ол үчүгэйдик сынньанар диэн
2002 сыллаахха саҕаламмыта: кинилиин этэллэр. Үлэбит быыһыгар бултуурбут, балыктыырбыт. Булка
ÀÕÒÛÛËÀÐ биир күн үлэҕэ киирбиппит. Кини ПТО доруобунан да аһара бэргэнник ытара. Тэриэлкэ ытыытыгар
ГУП ЖКХ Сунтаардааҕы филиалыгар
аһара азартаах, Дьулус сатаабата диэн суох. Буулдьа саанан да,
(производственнай-техническай
отдел)
Сунтаарга бастаабыта. Республикаҕа баран миэстэлэһэн кэлэн
салайааччытынан, мин – кылаабынай
механигынан. Төһө да сааспыт арыттааҕын үөрбүтэ-көппүтэ. Айаннаан иһэр мотуордаах оҥочоттон
карабинынан көтөн иһэр улун куһу табан сөхтөрөн турар.
иһин, булка-алка, олоххо, үлэҕэ көрүүлэрбит Ойуурга сылдьан булдун аһыттан, тэллэйтэн минньигэс бэйэлээх
сөп түбэһэн ыкса доҕордоспуппут. Үлэтигэр ас бөҕөтүн астаан доҕотторун күндүлүүрэ.
олус эппиэтинэстээх, ирдэбиллээх Улуус дьаһалтата Дьулустаан Викторович салайар дьоҕурун
салайааччы этэ. Ылыммыт соругун, баҕа таба көрөн, Дойду президенин иһинэн РАГС Академиятыгар
санаатын тиһэҕэр тириэрдэр үчүгэй кэтэхтэн үөрэххэ ыыппыта. Онто тэрилтэбит үлэтигэр, кэнники
хаачыстыбалаах этэ. даҕаны аһара туһалыыр этэ.
2004 сыллахха улуус дьаһалтата ГУП ЖКХ-ҕа барбатах кыра 2010 сыллаахха кини Сунтаар нэһилиэгин баһылыгынан
хочуолунайдары, .сыбаалканы, коммунальнай тобохтору тиэйэр- талыллан да баран, тэрилтэтин кытта сибээһин быспатаҕа.
таһар үлэни кииннээри МУП «Жилкомсервис» тэрилтэни Тэрилтэтигэр тирэҕирэрэ, тэрилтэтигэр кыһаллара, өйүүрэ,
тэрийэн, Дьулустаан Викторовиһы дириэктэринэн анаабыта. эрэнэрэ. Табаарыһым элбэх былаана олоххо киирбэтэҕиттэн
Мин киниэхэ кылаабынай инженер дуоһунаһыгар киирбитим. кыһыйабын, хомойобун.
Манна Дьулустаан үлэни тэрийэр, салайар дьоҕура күүскэ ДАНИЛОВ Пантелеймон Дмитриевич
көстүбүтэ. Дьону кытта билсэр, кэпсэтэр, тылыгар киллэрэр
туспа дьоҕурдааҕа. Элбэх табаарыстааҕа.
Саҥа тэрилтэҕэ үлэ элбэҕин сэргэ, кыһалҕа үгүс этэ: эргэ,
сууллаары турар дьиэлээх хочуолунайдары саҥардыы, үлэһиттэри Айаннаан иһэр мотуордаах оҥочоттон караби-
булуу, аттарыы. Материальнай-техническэй база быстар мөлтөх нынан көтөн иһэр улун куһу табан сөхтөрөн турар.
этэ, омуна суох биир эргэ трактор эрэ баара. Дириэктэр Ленскэйгэ Ойуурга сылдьан булдун аһыттан, тэллэйтэн мин-
киирэн автобазаны кэпсэтэн эргэ да буоллар МАЗ самосвалы, ньигэс бэйэлээх ас бөҕөтүн астаан доҕотторун күн-
АЛРОСА-тан АСМ массыына булан, элбэхтик сүүрбүтэ-көппүтэ. дүлүүрэ.
Кыайтарбакка турар сыбаалканы көрөргө-истэргэ, коммунальнай
тобохтору тиэйэргэ үлэни ыыппыта.
Дьэ онтон атахпытыгар туран саҥа техниканы ылыммыппыт.
Ол курдук икки водовоз, мусоровоз, сэлиэнньэ суолун көрөргө
поливо-моечнай массыына, бульдозер, «Урал» самосвал ылынан,
кыаҕыран толорор үлэбит өссө элбээбитэ. Хочуолунайдар
бары саҥардыллыбыттара, саҥа, кыамталаах хочуоллар
туруоруллубуттара.
Тутууга саҥа лицензияны ылан республикаҕа бастакы Олоҥхо
ыһыаҕын уонна Саха сирин норуоттарын 4-с спортивнай ÀÕÒÛÛËÀÐ
Оонньууларын иннигэр Сунтаарга Олоҥхо дьиэтин, Түбэй
Дьаархаҥҥа Култуура дьиэтин курдук улахан, тупсаҕай
эбийиэктэри туппуппут.
35
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
ДОҔОРУМ ТУҺУНАН Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
34
Мин Дьулустаанныын билсиһиим Ким үчүгэйдик үлэлиир – ол үчүгэйдик сынньанар диэн
2002 сыллаахха саҕаламмыта: кинилиин этэллэр. Үлэбит быыһыгар бултуурбут, балыктыырбыт. Булка
ÀÕÒÛÛËÀÐ биир күн үлэҕэ киирбиппит. Кини ПТО доруобунан да аһара бэргэнник ытара. Тэриэлкэ ытыытыгар
ГУП ЖКХ Сунтаардааҕы филиалыгар
аһара азартаах, Дьулус сатаабата диэн суох. Буулдьа саанан да,
(производственнай-техническай
отдел)
Сунтаарга бастаабыта. Республикаҕа баран миэстэлэһэн кэлэн
салайааччытынан, мин – кылаабынай
механигынан. Төһө да сааспыт арыттааҕын үөрбүтэ-көппүтэ. Айаннаан иһэр мотуордаах оҥочоттон
карабинынан көтөн иһэр улун куһу табан сөхтөрөн турар.
иһин, булка-алка, олоххо, үлэҕэ көрүүлэрбит Ойуурга сылдьан булдун аһыттан, тэллэйтэн минньигэс бэйэлээх
сөп түбэһэн ыкса доҕордоспуппут. Үлэтигэр ас бөҕөтүн астаан доҕотторун күндүлүүрэ.
олус эппиэтинэстээх, ирдэбиллээх Улуус дьаһалтата Дьулустаан Викторович салайар дьоҕурун
салайааччы этэ. Ылыммыт соругун, баҕа таба көрөн, Дойду президенин иһинэн РАГС Академиятыгар
санаатын тиһэҕэр тириэрдэр үчүгэй кэтэхтэн үөрэххэ ыыппыта. Онто тэрилтэбит үлэтигэр, кэнники
хаачыстыбалаах этэ. даҕаны аһара туһалыыр этэ.
2004 сыллахха улуус дьаһалтата ГУП ЖКХ-ҕа барбатах кыра 2010 сыллаахха кини Сунтаар нэһилиэгин баһылыгынан
хочуолунайдары, .сыбаалканы, коммунальнай тобохтору тиэйэр- талыллан да баран, тэрилтэтин кытта сибээһин быспатаҕа.
таһар үлэни кииннээри МУП «Жилкомсервис» тэрилтэни Тэрилтэтигэр тирэҕирэрэ, тэрилтэтигэр кыһаллара, өйүүрэ,
тэрийэн, Дьулустаан Викторовиһы дириэктэринэн анаабыта. эрэнэрэ. Табаарыһым элбэх былаана олоххо киирбэтэҕиттэн
Мин киниэхэ кылаабынай инженер дуоһунаһыгар киирбитим. кыһыйабын, хомойобун.
Манна Дьулустаан үлэни тэрийэр, салайар дьоҕура күүскэ ДАНИЛОВ Пантелеймон Дмитриевич
көстүбүтэ. Дьону кытта билсэр, кэпсэтэр, тылыгар киллэрэр
туспа дьоҕурдааҕа. Элбэх табаарыстааҕа.
Саҥа тэрилтэҕэ үлэ элбэҕин сэргэ, кыһалҕа үгүс этэ: эргэ,
сууллаары турар дьиэлээх хочуолунайдары саҥардыы, үлэһиттэри Айаннаан иһэр мотуордаах оҥочоттон караби-
булуу, аттарыы. Материальнай-техническэй база быстар мөлтөх нынан көтөн иһэр улун куһу табан сөхтөрөн турар.
этэ, омуна суох биир эргэ трактор эрэ баара. Дириэктэр Ленскэйгэ Ойуурга сылдьан булдун аһыттан, тэллэйтэн мин-
киирэн автобазаны кэпсэтэн эргэ да буоллар МАЗ самосвалы, ньигэс бэйэлээх ас бөҕөтүн астаан доҕотторун күн-
АЛРОСА-тан АСМ массыына булан, элбэхтик сүүрбүтэ-көппүтэ. дүлүүрэ.
Кыайтарбакка турар сыбаалканы көрөргө-истэргэ, коммунальнай
тобохтору тиэйэргэ үлэни ыыппыта.
Дьэ онтон атахпытыгар туран саҥа техниканы ылыммыппыт.
Ол курдук икки водовоз, мусоровоз, сэлиэнньэ суолун көрөргө
поливо-моечнай массыына, бульдозер, «Урал» самосвал ылынан,
кыаҕыран толорор үлэбит өссө элбээбитэ. Хочуолунайдар
бары саҥардыллыбыттара, саҥа, кыамталаах хочуоллар
туруоруллубуттара.
Тутууга саҥа лицензияны ылан республикаҕа бастакы Олоҥхо
ыһыаҕын уонна Саха сирин норуоттарын 4-с спортивнай ÀÕÒÛÛËÀÐ
Оонньууларын иннигэр Сунтаарга Олоҥхо дьиэтин, Түбэй
Дьаархаҥҥа Култуура дьиэтин курдук улахан, тупсаҕай
эбийиэктэри туппуппут.
35
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
«БИҺИГИ КИҺИБИТ...» ДИЭН КИЭН ТУТТА Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
36
КЭПСИИБИТ...
ааттыыллара... Кыратыттан холобур оҥостор убайыныын күрэс
«Олох – түннүк нөІүө чыычаах көтөн
былдьаһан, кини кэнниттэн тилэх баттаґан барыны бары
ÀÕÒÛÛËÀÐ ааһарын курдук түргэн» диэн саха бэргэн ситиһэрэ. Убайдаатар убайа Михаил: «Быраатым куруутун мин
иннибэр сылдьара – булка да, үөрэххэ да киирэригэр, уруу
этиитэ сөпкө даҕаны этэр. Орто дойдуга
малааһынныырыгар, оҕолоноругар даҕаны. Бу сырыыга, маннык
олох киһиэхэ биирдэ бэлэх буолан кэлэр,
оттон
биһиги
уларсыкка
кэлэбит...
диэн этэр.
«Дьоллоох дьон» диэн кимнээхтэрий? түгэҥҥэ иннибэр түспүтэ өйбөр батан киирбэт, олус курус», –
Кинилэр олох тутулун толору билэн, оҕо «Биһиги аҕабыт, тапталлаахпыт» диэн олоҕун баар-суох
тапталын, сиэн сытын ылан, ситиһиилээх суолталара, орто дойдуга күндү дьонноро – холоонноох доҕоро
киһи буолан, сааһырыыга тиийэн «чэ, уонна оҕолоро кинини куруутун өйдөрүгэр-санааларыгар,
кэмим кэллэ» диэн Дьылҕаны кытары сүрэхтэригэр бүөмнээн илдьэ сылдьан ааттыыллара, ааттыыллар,
сөбүлэһэн ыйааҕы тутуһан бараллар. Ол ааттыы да туруохтара. Кини «дьиэ кэргэн аҕа баһылыга»,
эрээри олоҕу, ыйааҕы, үөһэттэн оҥоһуллар «амарах аҕа», быһыытынан чугас дьонугар ааспат-арахпат
суолу төһөнөн ис дьиҥин биллэҕим аайы, үтүө, кэрэ, өссө бу ахтылҕан, сырдык үтүө өйдөбүл, санаа күүһэ буола туруоҕа диэн
олоххо элбэҕи айыахтаах-тутуохтаах, үлэлиэхтээх-хамныахтаах, эрэллээхпин... 22 сыл анараа өттүгэр кэргэнин дьонугар күтүөт
былаан бөҕөлөөх сылдьар дьон түргэн кэминэн орто дойдуттан быһыытынан кэлбит буоллаҕына, билигин ийэ, аҕа кылыннара
күрэнэллэрэ кыһыылаах... Маннык түгэҥҥэ кинини кытта кинини уолларын кэриэтэ истиҥник санаан ахталлар.
алтыспыт дьон: «Хаарыаннаах киһи», «Тоҕо үчүгэй дьоннор бу Кини аҕа баһылык быһыытынан «Сунтаарым – мин дойдум»
олохтон эрдэ баралларый?», «Үтүө да киһи этэ», – диэн баар диэн санаанан төрөөбүт дойдутун тупсарар, сайыннарар сыалтан
кэмигэр киниэхэ этиллибэтэх тыллары наардыыллар ... нэһилиэгин бэйэтин дьиэтин-уотун курдук көрөн-истэн, харайан
Дьулус Викторович Никифоров – Сунтаар нэһилиэгин ааҕан ситиллибэт үлэни оҥордо. Дойдубун куорат курдук
аҕа баһылыга... Сунтаардар киэн тутта кэрэхсиир киһилэрэ, оҥоруом диэн баҕа санаатынан, араас мэҥэ бырайыактарга,
программаларга киирсэн нэһилиэгэр үп-харчы бөҕөнү көмүскээн,
республика биир бастыҥ өрө тутар сатабыллаах салайааччыта... бюджетин үс бүк улаатыннаран бары хайысханан үлэни кыайа-
Орто дойдуга эр киһи аналын толорон мас олордон, дьиэ туттан, хото туппута сөхтөрөр. Бу бааллар кини олоххо киириэхтээх ыра
алаһа дьиэ тэринэн ыал буолан, уол, кыыс оҕолонон толору санаалара уонна үлэтин сүрүн тосхоллоро.
киһи диибит даҕаны, кини олоҕу толору билбэккэ эдэр сааһыгар – Олоҕу-дьаһаҕы тупсарыыга ипотечнай, толору хааччыллыы-
биһиги кэккэбититтэн соһуччу суох буолбута курус... Дьулустаан лаах, таас варианнаах дьиэлэр тутууларын саҕалаата: бюджет эй-
инженер идэтин баһылаан «Сахамебель» тэрилтэҕэ үлэтин гэтин үлэһиттэригэр, хаарбах дьиэттэн көһөрүү программатынан
саҕалаан, Үөһээ Бүлүүгэ ЖКХ, Сунтаарга саҥа тэриллибит ЖКС дьиэлэр тиһигин быспакка тутуллаллар, ону таһынан Дьыалабыай
тэрилтэлэр салайааччыларынан үлэлээн баһылыкка тиийэ үүннэ киин мэндиэмэнэ туран сотору кэминэн олоххо киириэхтээх;
уонна сайынна. Аҕатын, убайын туйаҕын хатаран дьону түмэр, – Республикаҕа аан бастакынан туттуллубакка сыппыт тыа
салайар, бэйэтин кэнниттэн кэрэҕэ, үтүөҕэ батыһыннарар дьикти хаһаайыстыбатын сирдэрин Хомустааҕы, Кыра, Улахан Баҕа-
дьоҕурдааҕа. лаахтары саҥа квартал оҥорон, үс уонна онтон элбэх оҕолоох
«Биһиги оҕобут котоколоойоп...» диэн күҥҥэ көрдөрбүт күн ыалларга сир түҥэтэн, дьиэлэнэллэригэр-уоттаналларыгар кыаҕы
күбэй ийэтэ кинини харыстаан, атаахтатан ааттыыра... Кыра биэрдэ, ону тэҥэ бу кварталлар инфраструктураларын тупсарар
эрдэҕиттэн дьонугар чугас уол амарах санаатынан төрөппүттэрин сыалтан үтүмэн үбү көмүскээн көрдөрдө;
туһугар куруутун ыалдьара, тиһэх да күнүгэр көмүс киһитин сып- – Суолу оҥорууга хаһааҥҥытааҕар даҕаны улахан үлэ барда. ÀÕÒÛÛËÀÐ
сылаастык сыллаан барбыта ийэ киһиэхэ ыарахан... Ол курдук сылын аайы 1 км усталаах киин Октябрьскай уулуусса
«Биһиги убайбыт, бырааппыт Дьулус...» диэн хара төрүөҕүттэн бетонкаланна, ону таһынан атын уулуссалар эмиэ болҕомтоҕо
аттыгар буолбут бииргэ төрөөбүттэрэ кинини таптаан ылыллан, оҥоһулла, өрөмүөннэнэ тураллар;
37
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
«БИҺИГИ КИҺИБИТ...» ДИЭН КИЭН ТУТТА Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
36
КЭПСИИБИТ...
ааттыыллара... Кыратыттан холобур оҥостор убайыныын күрэс
«Олох – түннүк нөІүө чыычаах көтөн
былдьаһан, кини кэнниттэн тилэх баттаґан барыны бары
ÀÕÒÛÛËÀÐ ааһарын курдук түргэн» диэн саха бэргэн ситиһэрэ. Убайдаатар убайа Михаил: «Быраатым куруутун мин
иннибэр сылдьара – булка да, үөрэххэ да киирэригэр, уруу
этиитэ сөпкө даҕаны этэр. Орто дойдуга
малааһынныырыгар, оҕолоноругар даҕаны. Бу сырыыга, маннык
олох киһиэхэ биирдэ бэлэх буолан кэлэр,
оттон
биһиги
уларсыкка
кэлэбит...
диэн этэр.
«Дьоллоох дьон» диэн кимнээхтэрий? түгэҥҥэ иннибэр түспүтэ өйбөр батан киирбэт, олус курус», –
Кинилэр олох тутулун толору билэн, оҕо «Биһиги аҕабыт, тапталлаахпыт» диэн олоҕун баар-суох
тапталын, сиэн сытын ылан, ситиһиилээх суолталара, орто дойдуга күндү дьонноро – холоонноох доҕоро
киһи буолан, сааһырыыга тиийэн «чэ, уонна оҕолоро кинини куруутун өйдөрүгэр-санааларыгар,
кэмим кэллэ» диэн Дьылҕаны кытары сүрэхтэригэр бүөмнээн илдьэ сылдьан ааттыыллара, ааттыыллар,
сөбүлэһэн ыйааҕы тутуһан бараллар. Ол ааттыы да туруохтара. Кини «дьиэ кэргэн аҕа баһылыга»,
эрээри олоҕу, ыйааҕы, үөһэттэн оҥоһуллар «амарах аҕа», быһыытынан чугас дьонугар ааспат-арахпат
суолу төһөнөн ис дьиҥин биллэҕим аайы, үтүө, кэрэ, өссө бу ахтылҕан, сырдык үтүө өйдөбүл, санаа күүһэ буола туруоҕа диэн
олоххо элбэҕи айыахтаах-тутуохтаах, үлэлиэхтээх-хамныахтаах, эрэллээхпин... 22 сыл анараа өттүгэр кэргэнин дьонугар күтүөт
былаан бөҕөлөөх сылдьар дьон түргэн кэминэн орто дойдуттан быһыытынан кэлбит буоллаҕына, билигин ийэ, аҕа кылыннара
күрэнэллэрэ кыһыылаах... Маннык түгэҥҥэ кинини кытта кинини уолларын кэриэтэ истиҥник санаан ахталлар.
алтыспыт дьон: «Хаарыаннаах киһи», «Тоҕо үчүгэй дьоннор бу Кини аҕа баһылык быһыытынан «Сунтаарым – мин дойдум»
олохтон эрдэ баралларый?», «Үтүө да киһи этэ», – диэн баар диэн санаанан төрөөбүт дойдутун тупсарар, сайыннарар сыалтан
кэмигэр киниэхэ этиллибэтэх тыллары наардыыллар ... нэһилиэгин бэйэтин дьиэтин-уотун курдук көрөн-истэн, харайан
Дьулус Викторович Никифоров – Сунтаар нэһилиэгин ааҕан ситиллибэт үлэни оҥордо. Дойдубун куорат курдук
аҕа баһылыга... Сунтаардар киэн тутта кэрэхсиир киһилэрэ, оҥоруом диэн баҕа санаатынан, араас мэҥэ бырайыактарга,
программаларга киирсэн нэһилиэгэр үп-харчы бөҕөнү көмүскээн,
республика биир бастыҥ өрө тутар сатабыллаах салайааччыта... бюджетин үс бүк улаатыннаран бары хайысханан үлэни кыайа-
Орто дойдуга эр киһи аналын толорон мас олордон, дьиэ туттан, хото туппута сөхтөрөр. Бу бааллар кини олоххо киириэхтээх ыра
алаһа дьиэ тэринэн ыал буолан, уол, кыыс оҕолонон толору санаалара уонна үлэтин сүрүн тосхоллоро.
киһи диибит даҕаны, кини олоҕу толору билбэккэ эдэр сааһыгар – Олоҕу-дьаһаҕы тупсарыыга ипотечнай, толору хааччыллыы-
биһиги кэккэбититтэн соһуччу суох буолбута курус... Дьулустаан лаах, таас варианнаах дьиэлэр тутууларын саҕалаата: бюджет эй-
инженер идэтин баһылаан «Сахамебель» тэрилтэҕэ үлэтин гэтин үлэһиттэригэр, хаарбах дьиэттэн көһөрүү программатынан
саҕалаан, Үөһээ Бүлүүгэ ЖКХ, Сунтаарга саҥа тэриллибит ЖКС дьиэлэр тиһигин быспакка тутуллаллар, ону таһынан Дьыалабыай
тэрилтэлэр салайааччыларынан үлэлээн баһылыкка тиийэ үүннэ киин мэндиэмэнэ туран сотору кэминэн олоххо киириэхтээх;
уонна сайынна. Аҕатын, убайын туйаҕын хатаран дьону түмэр, – Республикаҕа аан бастакынан туттуллубакка сыппыт тыа
салайар, бэйэтин кэнниттэн кэрэҕэ, үтүөҕэ батыһыннарар дьикти хаһаайыстыбатын сирдэрин Хомустааҕы, Кыра, Улахан Баҕа-
дьоҕурдааҕа. лаахтары саҥа квартал оҥорон, үс уонна онтон элбэх оҕолоох
«Биһиги оҕобут котоколоойоп...» диэн күҥҥэ көрдөрбүт күн ыалларга сир түҥэтэн, дьиэлэнэллэригэр-уоттаналларыгар кыаҕы
күбэй ийэтэ кинини харыстаан, атаахтатан ааттыыра... Кыра биэрдэ, ону тэҥэ бу кварталлар инфраструктураларын тупсарар
эрдэҕиттэн дьонугар чугас уол амарах санаатынан төрөппүттэрин сыалтан үтүмэн үбү көмүскээн көрдөрдө;
туһугар куруутун ыалдьара, тиһэх да күнүгэр көмүс киһитин сып- – Суолу оҥорууга хаһааҥҥытааҕар даҕаны улахан үлэ барда. ÀÕÒÛÛËÀÐ
сылаастык сыллаан барбыта ийэ киһиэхэ ыарахан... Ол курдук сылын аайы 1 км усталаах киин Октябрьскай уулуусса
«Биһиги убайбыт, бырааппыт Дьулус...» диэн хара төрүөҕүттэн бетонкаланна, ону таһынан атын уулуссалар эмиэ болҕомтоҕо
аттыгар буолбут бииргэ төрөөбүттэрэ кинини таптаан ылыллан, оҥоһулла, өрөмүөннэнэ тураллар;
37
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
– Үгэскэ кубулуйбут ГО диэн норуот күүһүнэн тэриллэр Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
38 үлэ көмөтүнэн ырааһырдыы, көҕөрдүү үлэтэ өрө күүрүүлээхтик
тэриллэн, нэһилиэк туһугар иэҕиллэр, маныаха тэрилтэлэр, эркин курдук эрэнэр хамаандата далааһыннаах көрүүлэрин уонна
предпринимателлэр, биирдиилээн дьон, түөлбэлэр күүстэрэ сыалларын олоххо киллэриэхтэрэ турдаҕа.
ÀÕÒÛÛËÀÐ түмүктээх; тутар, былаанын олоххо киллэриигэ күүс-көмө буолар эрэллээх
сатабыллаахтык түмүллэр. Ол иһин үлэ далааһыннаах уонна
«Биһиги Бииктэрэбиспит» диэн бииргэ үлэлиир, айар-
– «Дворовая территория» диэн программа чэрчитинэн икки
хамаандата кинини бу курдук сөбүлээн ааттыыра... Билигин
этээстээх уопсай дьиэлэр тастарыгар гравий кутуллан бетонка
бу этии кинини илэ буолбакка, ахта-саныы эрэ этиллэр тылга
үлэтэ барда, тротуардар баар буоллулар;
– Ууну түһэриигэ, ыытыыга араас ньыманан эмиэ таһаарыылаах кубулуйдаҕа. Бииктэрэбис баар кэмигэр хамаанда ханнык
да мэһэйи аахсыбакка, моһол баар да буоллаҕына кини:
үлэ барда. Ол курдук хоруулар хаһылыннылар, уу барар сирдэрин «кыайыахпыт-хотуохпут» диэн киһини эрэл кыымныыр уонна
ситимнээн, сифонай ньыманан Сунтаар, Тумуһукаан күөллэрэ ону ситиһэр тыллара ханнык да түгэҥҥэ биир санаалаахтарын
лаппа түһэн олохтоохтору абыраата; күөртүүллэрэ уонна ыраахха ыҥыраллара...
– Уот ситимин тупсарыыга трансформаторнай подстанциялар Биһиги киһибит инникитин таһымнаахтык сайдан, ээр-
күүһүрдүлэр, киин уулуссалар сырдаатылар уонна Сунтаар 2, 3 сэмээр, таһаарыылаах үлэтинэн, санаатынан, былаанынан
подстанцияларын уларытар сыаллаах бырайыагы «Якутскэнерго» кулубаҕа кубулуйан испитин киһи эрэ барыта бэлиэтии көрөрө.
тэрилтэҕэ киллэрэн бу үлэ былааҥҥа киирэн билигин үлэ Кистэл буолбатах, былааныгар даҕаны бу сүрүн соруга этэ.
салҕанар; «Биһиги баһылыкпыт Дьулустаан» диэн нэһилиэк үгүс
– Бүлүү өрүс биэрэгин бөҕөргөтүүгэ эмиэ бырайыак иннинээҕи олохтооҕо кинини киэн тутта кэпсээнигэр кэрэһэлиир... Кини
үлэтин түмүктээн, республикатааҕы, федеральнай программаҕа хаһыынан да киирбити нус-бааччы куолаһынан уҕарытан,
туруорсуу үлэтэ бара турар; кыһалҕаҕа кыпчыттарбыты түргэн быһаарыныы ылынан күүс-көмө
– Маны таһынан адреснай үлэлэр, суолга сэрэхтээх буолар буолара. Кини киһини сатаан истэр дьонтон ураты дьоҕурдааҕа.
туһугар икки светофор олоххо киириитэ, ТСЖ программатынан Билигин санаан кэллэххэ кинини ким даҕаны кыыһыра, мөҕө-этэ
дьиэлэр өрөмүөннэниилэрэ, уу ситимин тардыы о.д.а. сылдьар дьүһүнүн өйдөөбөт... Оннук үөрүнньэҥ харахтаах, истиҥ
хаһаайыстыбаннай үлэлэр элбэхтэр. мичээрдээх, киһи кинилиин кэпсэттэҕинэ кыыһырбытын кый
Ону сэргэ үйэтитиигэ, култуураҕа, айылгыга, түмсүүгэ эмиэ ыраахха кыйдаан, санаата түспүтүн түргэн кэминэн оһорунан
элбэх үлэ барда. Элбэхтэн аҕыйаҕы аҕыннахха, «Сунтаар» совхоз уоскуйар, туох эрэ ураты күүстээх дьикти киһи этэ...
бэтэрээннэрин туруорсууларынан сквер оҥоһулунна, Ленин «Киһи киһитэ», «Киһи кэрэтэ» диэн кини туһунан этиэххэ сөп.
болуоссатын өрөмүөнэ саҕаланна, Кыайыы 65 сылыгар анаан Кини кими да өс-саас саныы сылдьыбат, киэҥ көҕүстээх, дьиҥ эр
тыыл бэтэрээннэрин уонна сэрии тулаайахтарын ахтыыларынан киһилии быһыылаах, майгылаах этэ. Бэл диэтэр «Биһиги уолбут
тупсаҕай, улахан кинигэ таҕыста, ыам ыйын 9 күнүгэр кини Дьулус» диэн харахтарын далыгар улааппыт дириІ көрүүлээх
өйөбүлүнэн култуура талааннаах дьонун күүһүнэн мюзикл уол оҕону кырдьаҕастар өрүү уруйдуу-айхаллыы көрсөллөрө ...
форматынан сүрдээх улахан тэрээһин ыытыллара үгэскэ Кырдьык кини «Кырдьаҕаһы хааһахха илдьэ сылдьан сүбэлэт»
кубулуйда, тэрилтэлэр икки ардыларыгар нэһилиэк Баһылыгын диэн өс хоһоон этэринии, саастаах дьону өрүү инники күөҥҥэ
Кубогар спартакиада икки сыл устата тэриллэн, барыбытын тутара. «Хайа, убай, туох сонун», «Эдьиийдэрим барахсаттар»,
түмэ тарта. Кини мэлдьи «түмсүүлээх буоллахпытына барыны – диэн истиҥник аан тыллаан саастаах дьону кытта ирэ-хоро
кыайа тутуохпут» диэн тыллааҕа, ол да сиэринэн бу үлэлиир кэпсэтэн, үтүө сүбэлэрин истэн, ылынан үлэтигэр туһанара. Ол
кэмнэригэр элбэх общественнай түмсүүлэр, тэрилтэ быһыытынан иһин ситиһиилээх киһи этэ...
регистрациялаах республикаҕа бастакы ТОС-тар үлэлэрин «Биһиги Дьулуспут» дииллэрэ оҕо сааһын доҕотторо, атах тостор ÀÕÒÛÛËÀÐ
саҕалаатылар. Бу курдук кылгас кэм иһигэр үйэлээх үлэлэр олоххо атастара. Тойоммун диэн даххаһыйбакка истиҥ мичээринэн:
киирэннэр кини чаҕылхай салайааччы буоларын бигэргэтэллэр. «Уолаттар, арай маннык гыннахпытына хайдах буолуой», – диэн
Манан кини былаана түмүктэммэт, кини саҕалаабытын ситэрэр сүбэ көрдүүрэ. «Ким доҕордоох – ол дьоллоох» диэн өс хоһооно
39
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
– Үгэскэ кубулуйбут ГО диэн норуот күүһүнэн тэриллэр Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
38 үлэ көмөтүнэн ырааһырдыы, көҕөрдүү үлэтэ өрө күүрүүлээхтик
тэриллэн, нэһилиэк туһугар иэҕиллэр, маныаха тэрилтэлэр, эркин курдук эрэнэр хамаандата далааһыннаах көрүүлэрин уонна
предпринимателлэр, биирдиилээн дьон, түөлбэлэр күүстэрэ сыалларын олоххо киллэриэхтэрэ турдаҕа.
ÀÕÒÛÛËÀÐ түмүктээх; тутар, былаанын олоххо киллэриигэ күүс-көмө буолар эрэллээх
сатабыллаахтык түмүллэр. Ол иһин үлэ далааһыннаах уонна
«Биһиги Бииктэрэбиспит» диэн бииргэ үлэлиир, айар-
– «Дворовая территория» диэн программа чэрчитинэн икки
хамаандата кинини бу курдук сөбүлээн ааттыыра... Билигин
этээстээх уопсай дьиэлэр тастарыгар гравий кутуллан бетонка
бу этии кинини илэ буолбакка, ахта-саныы эрэ этиллэр тылга
үлэтэ барда, тротуардар баар буоллулар;
– Ууну түһэриигэ, ыытыыга араас ньыманан эмиэ таһаарыылаах кубулуйдаҕа. Бииктэрэбис баар кэмигэр хамаанда ханнык
да мэһэйи аахсыбакка, моһол баар да буоллаҕына кини:
үлэ барда. Ол курдук хоруулар хаһылыннылар, уу барар сирдэрин «кыайыахпыт-хотуохпут» диэн киһини эрэл кыымныыр уонна
ситимнээн, сифонай ньыманан Сунтаар, Тумуһукаан күөллэрэ ону ситиһэр тыллара ханнык да түгэҥҥэ биир санаалаахтарын
лаппа түһэн олохтоохтору абыраата; күөртүүллэрэ уонна ыраахха ыҥыраллара...
– Уот ситимин тупсарыыга трансформаторнай подстанциялар Биһиги киһибит инникитин таһымнаахтык сайдан, ээр-
күүһүрдүлэр, киин уулуссалар сырдаатылар уонна Сунтаар 2, 3 сэмээр, таһаарыылаах үлэтинэн, санаатынан, былаанынан
подстанцияларын уларытар сыаллаах бырайыагы «Якутскэнерго» кулубаҕа кубулуйан испитин киһи эрэ барыта бэлиэтии көрөрө.
тэрилтэҕэ киллэрэн бу үлэ былааҥҥа киирэн билигин үлэ Кистэл буолбатах, былааныгар даҕаны бу сүрүн соруга этэ.
салҕанар; «Биһиги баһылыкпыт Дьулустаан» диэн нэһилиэк үгүс
– Бүлүү өрүс биэрэгин бөҕөргөтүүгэ эмиэ бырайыак иннинээҕи олохтооҕо кинини киэн тутта кэпсээнигэр кэрэһэлиир... Кини
үлэтин түмүктээн, республикатааҕы, федеральнай программаҕа хаһыынан да киирбити нус-бааччы куолаһынан уҕарытан,
туруорсуу үлэтэ бара турар; кыһалҕаҕа кыпчыттарбыты түргэн быһаарыныы ылынан күүс-көмө
– Маны таһынан адреснай үлэлэр, суолга сэрэхтээх буолар буолара. Кини киһини сатаан истэр дьонтон ураты дьоҕурдааҕа.
туһугар икки светофор олоххо киириитэ, ТСЖ программатынан Билигин санаан кэллэххэ кинини ким даҕаны кыыһыра, мөҕө-этэ
дьиэлэр өрөмүөннэниилэрэ, уу ситимин тардыы о.д.а. сылдьар дьүһүнүн өйдөөбөт... Оннук үөрүнньэҥ харахтаах, истиҥ
хаһаайыстыбаннай үлэлэр элбэхтэр. мичээрдээх, киһи кинилиин кэпсэттэҕинэ кыыһырбытын кый
Ону сэргэ үйэтитиигэ, култуураҕа, айылгыга, түмсүүгэ эмиэ ыраахха кыйдаан, санаата түспүтүн түргэн кэминэн оһорунан
элбэх үлэ барда. Элбэхтэн аҕыйаҕы аҕыннахха, «Сунтаар» совхоз уоскуйар, туох эрэ ураты күүстээх дьикти киһи этэ...
бэтэрээннэрин туруорсууларынан сквер оҥоһулунна, Ленин «Киһи киһитэ», «Киһи кэрэтэ» диэн кини туһунан этиэххэ сөп.
болуоссатын өрөмүөнэ саҕаланна, Кыайыы 65 сылыгар анаан Кини кими да өс-саас саныы сылдьыбат, киэҥ көҕүстээх, дьиҥ эр
тыыл бэтэрээннэрин уонна сэрии тулаайахтарын ахтыыларынан киһилии быһыылаах, майгылаах этэ. Бэл диэтэр «Биһиги уолбут
тупсаҕай, улахан кинигэ таҕыста, ыам ыйын 9 күнүгэр кини Дьулус» диэн харахтарын далыгар улааппыт дириІ көрүүлээх
өйөбүлүнэн култуура талааннаах дьонун күүһүнэн мюзикл уол оҕону кырдьаҕастар өрүү уруйдуу-айхаллыы көрсөллөрө ...
форматынан сүрдээх улахан тэрээһин ыытыллара үгэскэ Кырдьык кини «Кырдьаҕаһы хааһахха илдьэ сылдьан сүбэлэт»
кубулуйда, тэрилтэлэр икки ардыларыгар нэһилиэк Баһылыгын диэн өс хоһоон этэринии, саастаах дьону өрүү инники күөҥҥэ
Кубогар спартакиада икки сыл устата тэриллэн, барыбытын тутара. «Хайа, убай, туох сонун», «Эдьиийдэрим барахсаттар»,
түмэ тарта. Кини мэлдьи «түмсүүлээх буоллахпытына барыны – диэн истиҥник аан тыллаан саастаах дьону кытта ирэ-хоро
кыайа тутуохпут» диэн тыллааҕа, ол да сиэринэн бу үлэлиир кэпсэтэн, үтүө сүбэлэрин истэн, ылынан үлэтигэр туһанара. Ол
кэмнэригэр элбэх общественнай түмсүүлэр, тэрилтэ быһыытынан иһин ситиһиилээх киһи этэ...
регистрациялаах республикаҕа бастакы ТОС-тар үлэлэрин «Биһиги Дьулуспут» дииллэрэ оҕо сааһын доҕотторо, атах тостор ÀÕÒÛÛËÀÐ
саҕалаатылар. Бу курдук кылгас кэм иһигэр үйэлээх үлэлэр олоххо атастара. Тойоммун диэн даххаһыйбакка истиҥ мичээринэн:
киирэннэр кини чаҕылхай салайааччы буоларын бигэргэтэллэр. «Уолаттар, арай маннык гыннахпытына хайдах буолуой», – диэн
Манан кини былаана түмүктэммэт, кини саҕалаабытын ситэрэр сүбэ көрдүүрэ. «Ким доҕордоох – ол дьоллоох» диэн өс хоһооно
39
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
этэринии, кини дьоллоох киһи этэ. Аттыгар, тулатыгар эрэллээх Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
40 доҕоттордоох буолан, элбэх былаана олоххо киирбитэ, өссө да
киириэ турдаҕа...
Кырдьык, кыратыттан амарах санаалааҕа, аһыныгаһа, дьоҥҥо «НЭҺИЛИЭННЬЭ КЫАХТААХ УОННА ТҮМСҮҮЛЭЭХ
ÀÕÒÛÛËÀÐ норуот киһитэ буоларын туоһулууллар; булчута, кыраҕы харахтаах ахтыы суруйарга көрдөһүү кэллэ. Ахтыы
БУОЛЛАҔЫНА, НЭҺИЛИЭК САЙДАР...»
куһаҕаны баҕарбата, дьон сүбэтин истэрэ – бу өрүттэрэ кини
буолан ытыыга чулуута – кини булугас өйүн, наадалааҕы буларын-
Хаһан да күүппэтэх өттүбүттэн эмискэ
таларын, ылыммыт сыалын чопчу ситиһэрин ыйар, тыл-өс
сааһыгар киирсибэккэ үлэбитин дьыаланан дакаастыахха диэн
кырдьаҕаска
ааттаах-суоллаах
муударай этиитэ – кини сатабыллаах салайааччытын көрдөрөр. орто дойдуга уһуннук олорон барбыт
ытык
Төһө даҕаны киһи суох буолбутун эрэ кэннэ үтүөтэ, үлэтэ, тус буолбатах, эдэр киһиэхэ – Дьулустаан
олоҕо сырдатыллара үксээбитин да иһин, биһиги кини туһунан Викторович Никифоровка.
билиэхтээхпит, үтүөнэн эрэ ахтыахтаахпыт, ытаан-соҥоон кини Суруйарга ыарахан. Хайдах киһи этэй?
дууһатын аймаабакка кини саҕалаабытын салгыахтаахпыт... Өйбөр-санаабар ааспыт кэм өйдөбүлүн
Дьулустаан Викторович «Добро» диэн тыла кулгаахпытыгар быстах кэрчиктэрэ охсуллан ааһаллар...
хатанан үтүөнэн сыдьаайан Сунтаарбытын сайыннарарга Дьулус – үөрэнээччи. Үөрэнэр кылааһа
көмө буолуоҕа уонна «Дойдубут туһугар түмсүөхтээхпит!» диэн элбэх үөрэнээччилээҕэ. Мин химия
тиһэх биһиэхэ анаабыт тыллара дьону тыыннаах эрдэхтэринэ предметин үөрэтэрим. Олус иллээх-эйэлээх,
суолталаан, үлэлэрин сыаналаан бэйэ-бэйэбитин кытта өс дьоһуннаах, кыраһыабай кыргыттардаах, кыргыттар сорудахтарын
санаспакка инникитин түмсүөххэ, сомоҕолоһуохха диэн эппит улгумнук толорор сэмэй уолаттардаах кылаас этэ. Дьулус сырдык,
тылларын олоххо киллэрэргэ дьулуһуохха! куруук эйэҕэс мичээрдээх сирэйдээҕэ, үрдүк уҥуохтааҕа, сэргэх,
Кини курдук чулуу дьоммутунан саха дьоно киэн туттуохтаахпыт, элэккэй майгылааҕа. Чобуо, лоп-бааччы саҥалаах, дьоһуннаах
маннык киһи биһиги кэммитигэр олорон ааспыта, биһиги кинини буолан, бииргэ үөрэнэр оҕолоругар лидер этэ. Салайар талаана
билэр этибит диэн кэрэхсэллээх кэпсээммитигэр киллэрэн кэлэр эрдэттэн биллэрэ. Кини кылааска баарыгар, хайдах эрэ ураты
көлүөнэҕэ холобур оҥостуохтаахпыт! сырдык, эргэ оскуола улахан түннүктэринэн киирэр күн уотун
Мария КОБЕЛЬЯНОВА-ТУСКУЛААНА сардаҥата ордук чаҕылхай буолара. Бу кылаас оҕолорун мин
сүрэхпэр чугастык тутарым.
Дьулустаан – ыал аҕата. Октябрьскай уулусса устун кырачаан
Дьулустаан Викторович «Добро» диэн тыла кулга- уолун сиэтэн таптыыр хараҕынан имэрийэ көрө, киэн тутта,
ахпытыгар хатанан үтүөнэн сыдьаайан Сунтаарбытын дьоллоохтук хааман иһэрин харахпар билигин да көрөр курдукпун.
сайыннарарга көмө буолуоҕа уонна «Дойдубут туһу- Дьиэ кэргэнигэр кыһаллара. Кэргэнин Ньургустаана туһунан
гар түмсүөхтээхпит!» диэн тиһэх биһиэхэ анаабыт олус истиҥник кэпсиирэ. Кэрэ куоластааҕыттан, ураннык
тыллара дьону тыыннаах эрдэхтэринэ суолталаан, иистэнэриттэн астынара. Саха таҥаһын тигиигэ дириҥник ылсан,
үлэлэрин сыаналаан бэйэ-бэйэбитин кытта өс санас- үлэлэһэр толору кыахтаах диирэ. Кэргэнин биир ырыатыгар
пакка инникитин түмсүөххэ, сомоҕолоһуохха диэн эп- (С.Ченянов музыката) клип уһултарбыта. Ол клип сүрэхтэниитэ
пит тылларын олоххо киллэрэргэ дьулуһуохха! сонун ис хоһоонноох, ураты уйаҕас истиҥ эйгэҕэ ааспыта...
Дьулустаан Викторович – Сунтаар нэһилиэгин баһылыга.
Биир үтүө күн үлэлиир тэрилтэбэр табаарыһа Айсен
Сивцевтыын тиийэн кэллэ. «Нэһилиэк баһылыгын быыбарыгар ÀÕÒÛÛËÀÐ
киирсэргэ быһаарынным, онон штабым үлэтин салайаргар
көрдөһөбүн», – диэн соһуччу этиилээх буолла. Мин толкуйдаан
баран сөбүлэспитим. Агитация кэмигэр иллэҥ буоллаҕына
41
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
этэринии, кини дьоллоох киһи этэ. Аттыгар, тулатыгар эрэллээх Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
40 доҕоттордоох буолан, элбэх былаана олоххо киирбитэ, өссө да
киириэ турдаҕа...
Кырдьык, кыратыттан амарах санаалааҕа, аһыныгаһа, дьоҥҥо «НЭҺИЛИЭННЬЭ КЫАХТААХ УОННА ТҮМСҮҮЛЭЭХ
ÀÕÒÛÛËÀÐ норуот киһитэ буоларын туоһулууллар; булчута, кыраҕы харахтаах ахтыы суруйарга көрдөһүү кэллэ. Ахтыы
БУОЛЛАҔЫНА, НЭҺИЛИЭК САЙДАР...»
куһаҕаны баҕарбата, дьон сүбэтин истэрэ – бу өрүттэрэ кини
буолан ытыыга чулуута – кини булугас өйүн, наадалааҕы буларын-
Хаһан да күүппэтэх өттүбүттэн эмискэ
таларын, ылыммыт сыалын чопчу ситиһэрин ыйар, тыл-өс
сааһыгар киирсибэккэ үлэбитин дьыаланан дакаастыахха диэн
кырдьаҕаска
ааттаах-суоллаах
муударай этиитэ – кини сатабыллаах салайааччытын көрдөрөр. орто дойдуга уһуннук олорон барбыт
ытык
Төһө даҕаны киһи суох буолбутун эрэ кэннэ үтүөтэ, үлэтэ, тус буолбатах, эдэр киһиэхэ – Дьулустаан
олоҕо сырдатыллара үксээбитин да иһин, биһиги кини туһунан Викторович Никифоровка.
билиэхтээхпит, үтүөнэн эрэ ахтыахтаахпыт, ытаан-соҥоон кини Суруйарга ыарахан. Хайдах киһи этэй?
дууһатын аймаабакка кини саҕалаабытын салгыахтаахпыт... Өйбөр-санаабар ааспыт кэм өйдөбүлүн
Дьулустаан Викторович «Добро» диэн тыла кулгаахпытыгар быстах кэрчиктэрэ охсуллан ааһаллар...
хатанан үтүөнэн сыдьаайан Сунтаарбытын сайыннарарга Дьулус – үөрэнээччи. Үөрэнэр кылааһа
көмө буолуоҕа уонна «Дойдубут туһугар түмсүөхтээхпит!» диэн элбэх үөрэнээччилээҕэ. Мин химия
тиһэх биһиэхэ анаабыт тыллара дьону тыыннаах эрдэхтэринэ предметин үөрэтэрим. Олус иллээх-эйэлээх,
суолталаан, үлэлэрин сыаналаан бэйэ-бэйэбитин кытта өс дьоһуннаах, кыраһыабай кыргыттардаах, кыргыттар сорудахтарын
санаспакка инникитин түмсүөххэ, сомоҕолоһуохха диэн эппит улгумнук толорор сэмэй уолаттардаах кылаас этэ. Дьулус сырдык,
тылларын олоххо киллэрэргэ дьулуһуохха! куруук эйэҕэс мичээрдээх сирэйдээҕэ, үрдүк уҥуохтааҕа, сэргэх,
Кини курдук чулуу дьоммутунан саха дьоно киэн туттуохтаахпыт, элэккэй майгылааҕа. Чобуо, лоп-бааччы саҥалаах, дьоһуннаах
маннык киһи биһиги кэммитигэр олорон ааспыта, биһиги кинини буолан, бииргэ үөрэнэр оҕолоругар лидер этэ. Салайар талаана
билэр этибит диэн кэрэхсэллээх кэпсээммитигэр киллэрэн кэлэр эрдэттэн биллэрэ. Кини кылааска баарыгар, хайдах эрэ ураты
көлүөнэҕэ холобур оҥостуохтаахпыт! сырдык, эргэ оскуола улахан түннүктэринэн киирэр күн уотун
Мария КОБЕЛЬЯНОВА-ТУСКУЛААНА сардаҥата ордук чаҕылхай буолара. Бу кылаас оҕолорун мин
сүрэхпэр чугастык тутарым.
Дьулустаан – ыал аҕата. Октябрьскай уулусса устун кырачаан
Дьулустаан Викторович «Добро» диэн тыла кулга- уолун сиэтэн таптыыр хараҕынан имэрийэ көрө, киэн тутта,
ахпытыгар хатанан үтүөнэн сыдьаайан Сунтаарбытын дьоллоохтук хааман иһэрин харахпар билигин да көрөр курдукпун.
сайыннарарга көмө буолуоҕа уонна «Дойдубут туһу- Дьиэ кэргэнигэр кыһаллара. Кэргэнин Ньургустаана туһунан
гар түмсүөхтээхпит!» диэн тиһэх биһиэхэ анаабыт олус истиҥник кэпсиирэ. Кэрэ куоластааҕыттан, ураннык
тыллара дьону тыыннаах эрдэхтэринэ суолталаан, иистэнэриттэн астынара. Саха таҥаһын тигиигэ дириҥник ылсан,
үлэлэрин сыаналаан бэйэ-бэйэбитин кытта өс санас- үлэлэһэр толору кыахтаах диирэ. Кэргэнин биир ырыатыгар
пакка инникитин түмсүөххэ, сомоҕолоһуохха диэн эп- (С.Ченянов музыката) клип уһултарбыта. Ол клип сүрэхтэниитэ
пит тылларын олоххо киллэрэргэ дьулуһуохха! сонун ис хоһоонноох, ураты уйаҕас истиҥ эйгэҕэ ааспыта...
Дьулустаан Викторович – Сунтаар нэһилиэгин баһылыга.
Биир үтүө күн үлэлиир тэрилтэбэр табаарыһа Айсен
Сивцевтыын тиийэн кэллэ. «Нэһилиэк баһылыгын быыбарыгар ÀÕÒÛÛËÀÐ
киирсэргэ быһаарынным, онон штабым үлэтин салайаргар
көрдөһөбүн», – диэн соһуччу этиилээх буолла. Мин толкуйдаан
баран сөбүлэспитим. Агитация кэмигэр иллэҥ буоллаҕына
41
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
42
талбыттара. Минюстка регистрацияланарбытыгар өҥө харчытын
төлөөн, юрист кэпсэтэн, улахан кыһалҕата суох ааспыппыт.
ÀÕÒÛÛËÀÐ Общественность үтүө көҕүлээһинин өйүүрэ. «Бартыһаан» сквер
тутуллан олоххо киириитигэр Дьулустаан Викторович кыһамньыта,
өйөбүлэ улахан оруолу ылбыта. Түмсүүлэр мустан дьарыктанар
сирдэрэ суоҕун өйдөөн, СПТУ корпуһугар биир улахан хоһу
дириэктэри кытта кэпсэтэн ылбыта. «Арчы» элбэх оҕолоохтор
кулууптара (сал. Андреева А.С.), «Пенсионердар сойуустара» (сал.
Иванова А.А.) санааларын хоту үлэлиир, куруһуок ыытар, түмсэр
анал хостоммуттара. Мебелин, иһитин, туттар тэрилин булууга
баһылык бэйэтэ көмөлөһөн, кырдьаҕастары үөрдүбүтэ.
Улахан быһаарыылаах түгэннэргэ нэһилиэк кырдьаҕастарын,
көхтөөх дьонун ыҥыран, баар балаһыанньаны аһаҕастык быһааран
сүбэлэһэрэ. Саамай долгутуулаах,мөккүөрдээх түгэнинэн Сунтаар
нэһилиэгин ыһыаҕын ыытыы тэрээһинэ буолбута. Ыһыахха
бэлэмнэнии барбыта. Тосхоло суруллубута, ас астаммыта, кымыс
көйөрүллүбүтэ... Ити кэмҥэ улуус сорох нэһилиэктэригэр ойуур
элбэхтик кэпсэтэрбит. Быыбардааччылары кытта көрсүһүүгэ баһаара турбута. Онон улуус дьаһалтата нэһилиэк ыһыаҕын
дьоһуннаахтык бэлэмнэнэрэ, долгуйара. Ыйытыыларга ыытарга көҥүлү биэрбэтэҕэ.
болҕомтолоохтук сыһыаннаһара. «Араатар талаана миэхэ суох Суһаллык тэриллибит сүбэ мунньахха улахан мөккүөр
эбит. Санааны сатаан сааһылаан саҥаран, дьоҥҥо тириэрдэр буолбута. Эр дьон: «Ыһыаҕы ыытарга!», – диир. Кырдьаҕастар
дьэ, ыарахан... Ол кэриэтэ ханнык баҕарар хара үлэни илиибинэн улуус быһаарыыта соһуччу эрээри, утарар сатамматын туһунан
чэпчэкитик толоруом этэ», – диэн күлэрэ. быһаараллар. Куоластааһын түмүгүнэн аҕыйах куолаһынан
Кэлин эрчиллэн, кириитикэни ылынан, сыыс тылларын нэһилиэккэ ыһыах ыытыллыбат буолбута.
ылҕаан, бэркэ саҥарар, ханнык баҕарар аудиторияны тутар Билигин сааһыран олорон санаатахпына, урут биһиги кыра
буолбута. Быыбар түмүгүнэн куолас тэҥнэһэн, сууттаһыы, эрдэхпитинэ бэс ыйыгар оройуон ыһыаҕын иннигэр Өтөөкүгэ
онно долгуйуу барыта түмүллэн, үлэтин саҕалыырыгар кэккэ кымыс үрдэ ыытыллара. Улахан музыка, тыас-уус, диктор саҥата
ыарахаттары көрсүбүтэ. Ол тургутууну ааһан, ситиһиилээхтик суох, түһүлгэлээн олорон биэ кымыһын иһэрбит, алаадьы, эт
үлэлээбитэ. Дьулустаан Викторович норуокка чугас этэ. Элбэх сиирбит. Тарҕаһарбытыгар хаһыат кумааҕытынан бүөлэммит
сонун хайсхалаах, кэскиллээх тэрээһиннэри олоххо киллэрбитэ. арыгы бытыылкатыгар биэ үүтүн, кымыһын биэрэллэрэ. Мин
Нэһилиэккэ ыытыллар тэрээһиннэргэ көтүппэккэ сылдьара, ийэбэр биэ үүтэ кэһиилээх кэлэрим. Аҕам Николаев Николай
күрэхтэһиигэ, кэнсиэркэ даҕаны хас биирдии кыттааччыга Иннокентьевич биригэдьиир буолан, хаста да сылдьыбытым.
санаатын көтөҕөр тылы булан этэрэ. Нэһилиэк ыһыаҕын ыытыы тохтообутугар, Дьулустаан
Сөбүлээн туттар этиитэ – «Нэһилиэнньэ көхтөөх уонна Викторович санаата түспүтэ. Ыһыаҕы дьиҥ сахалыы тэрийэн
түмсүүлээх буоллаҕына, нэһилиэк сайдар». Ол да иһин ыытар ыра санаата туолбатаҕа.
республикаҕа НКО-лары тэрийии хамсааһына саҕаланарыгар, Дьулустаан Викторович нэһилиэк тэрилтэлэригэр болҕомтотун
2013 сыллаахха, «Сунтаарым – мин дойдум» (Дьулустаан уурара. Ол курдук Сунтаардааҕы «Кэскил» кииҥҥэ сылдьан, ÀÕÒÛÛËÀÐ
ааттаабыта) диэн ааттаах общественнай тэрилтэни тэрийэргэ материальнай базатын көрөн-истэн баран соһуйбута. Тэрилтэҕэ
этии киллэрбитэ. Уопсай мунньахха миигин бэрэссэдээтэлинэн бэриллибит урукку таас бэкээринэни реконструкциялыырга
көмөлөһөр санаалааҕын биллэрэн, иһин ыраастаппыта, олбуорун
43
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
42
талбыттара. Минюстка регистрацияланарбытыгар өҥө харчытын
төлөөн, юрист кэпсэтэн, улахан кыһалҕата суох ааспыппыт.
ÀÕÒÛÛËÀÐ Общественность үтүө көҕүлээһинин өйүүрэ. «Бартыһаан» сквер
тутуллан олоххо киириитигэр Дьулустаан Викторович кыһамньыта,
өйөбүлэ улахан оруолу ылбыта. Түмсүүлэр мустан дьарыктанар
сирдэрэ суоҕун өйдөөн, СПТУ корпуһугар биир улахан хоһу
дириэктэри кытта кэпсэтэн ылбыта. «Арчы» элбэх оҕолоохтор
кулууптара (сал. Андреева А.С.), «Пенсионердар сойуустара» (сал.
Иванова А.А.) санааларын хоту үлэлиир, куруһуок ыытар, түмсэр
анал хостоммуттара. Мебелин, иһитин, туттар тэрилин булууга
баһылык бэйэтэ көмөлөһөн, кырдьаҕастары үөрдүбүтэ.
Улахан быһаарыылаах түгэннэргэ нэһилиэк кырдьаҕастарын,
көхтөөх дьонун ыҥыран, баар балаһыанньаны аһаҕастык быһааран
сүбэлэһэрэ. Саамай долгутуулаах,мөккүөрдээх түгэнинэн Сунтаар
нэһилиэгин ыһыаҕын ыытыы тэрээһинэ буолбута. Ыһыахха
бэлэмнэнии барбыта. Тосхоло суруллубута, ас астаммыта, кымыс
көйөрүллүбүтэ... Ити кэмҥэ улуус сорох нэһилиэктэригэр ойуур
элбэхтик кэпсэтэрбит. Быыбардааччылары кытта көрсүһүүгэ баһаара турбута. Онон улуус дьаһалтата нэһилиэк ыһыаҕын
дьоһуннаахтык бэлэмнэнэрэ, долгуйара. Ыйытыыларга ыытарга көҥүлү биэрбэтэҕэ.
болҕомтолоохтук сыһыаннаһара. «Араатар талаана миэхэ суох Суһаллык тэриллибит сүбэ мунньахха улахан мөккүөр
эбит. Санааны сатаан сааһылаан саҥаран, дьоҥҥо тириэрдэр буолбута. Эр дьон: «Ыһыаҕы ыытарга!», – диир. Кырдьаҕастар
дьэ, ыарахан... Ол кэриэтэ ханнык баҕарар хара үлэни илиибинэн улуус быһаарыыта соһуччу эрээри, утарар сатамматын туһунан
чэпчэкитик толоруом этэ», – диэн күлэрэ. быһаараллар. Куоластааһын түмүгүнэн аҕыйах куолаһынан
Кэлин эрчиллэн, кириитикэни ылынан, сыыс тылларын нэһилиэккэ ыһыах ыытыллыбат буолбута.
ылҕаан, бэркэ саҥарар, ханнык баҕарар аудиторияны тутар Билигин сааһыран олорон санаатахпына, урут биһиги кыра
буолбута. Быыбар түмүгүнэн куолас тэҥнэһэн, сууттаһыы, эрдэхпитинэ бэс ыйыгар оройуон ыһыаҕын иннигэр Өтөөкүгэ
онно долгуйуу барыта түмүллэн, үлэтин саҕалыырыгар кэккэ кымыс үрдэ ыытыллара. Улахан музыка, тыас-уус, диктор саҥата
ыарахаттары көрсүбүтэ. Ол тургутууну ааһан, ситиһиилээхтик суох, түһүлгэлээн олорон биэ кымыһын иһэрбит, алаадьы, эт
үлэлээбитэ. Дьулустаан Викторович норуокка чугас этэ. Элбэх сиирбит. Тарҕаһарбытыгар хаһыат кумааҕытынан бүөлэммит
сонун хайсхалаах, кэскиллээх тэрээһиннэри олоххо киллэрбитэ. арыгы бытыылкатыгар биэ үүтүн, кымыһын биэрэллэрэ. Мин
Нэһилиэккэ ыытыллар тэрээһиннэргэ көтүппэккэ сылдьара, ийэбэр биэ үүтэ кэһиилээх кэлэрим. Аҕам Николаев Николай
күрэхтэһиигэ, кэнсиэркэ даҕаны хас биирдии кыттааччыга Иннокентьевич биригэдьиир буолан, хаста да сылдьыбытым.
санаатын көтөҕөр тылы булан этэрэ. Нэһилиэк ыһыаҕын ыытыы тохтообутугар, Дьулустаан
Сөбүлээн туттар этиитэ – «Нэһилиэнньэ көхтөөх уонна Викторович санаата түспүтэ. Ыһыаҕы дьиҥ сахалыы тэрийэн
түмсүүлээх буоллаҕына, нэһилиэк сайдар». Ол да иһин ыытар ыра санаата туолбатаҕа.
республикаҕа НКО-лары тэрийии хамсааһына саҕаланарыгар, Дьулустаан Викторович нэһилиэк тэрилтэлэригэр болҕомтотун
2013 сыллаахха, «Сунтаарым – мин дойдум» (Дьулустаан уурара. Ол курдук Сунтаардааҕы «Кэскил» кииҥҥэ сылдьан, ÀÕÒÛÛËÀÐ
ааттаабыта) диэн ааттаах общественнай тэрилтэни тэрийэргэ материальнай базатын көрөн-истэн баран соһуйбута. Тэрилтэҕэ
этии киллэрбитэ. Уопсай мунньахха миигин бэрэссэдээтэлинэн бэриллибит урукку таас бэкээринэни реконструкциялыырга
көмөлөһөр санаалааҕын биллэрэн, иһин ыраастаппыта, олбуорун
43
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
44 Суһаллык тэриллибит сүбэ мунньахха улахан
мөккүөр буолбута. Эр дьон: «Ыһыаҕы ыытарга!», тэҥҥэ алтыһан сылдьаллара. Ол сайын аайы атын-атын кылаастар
– диир. Кырдьаҕастар улуус быһаарыыта соһуччу оҕолоро бары бииргэ үлэ уонна сынньалаҥ лааҕырдарыгар
ÀÕÒÛÛËÀÐ Куоластааһын түмүгүнэн аҕыйах куолаһынан нэһи- кыраларыттан үлэлээн, онно бодоруһан улааталларыттан буолуо.
эрээри, утарар сатамматын туһунан быһаараллар.
Дьулус кыратыттан саастыылаахтарыгар хайдах эрэ лидерскэй
лиэккэ ыһыах ыытыллыбат буолбута. (...) Нэһилиэк
хаачыстыбалардаах буолан, наар бас-көс, салайааччы курдук
ыһыаҕын ыытыы тохтообутугар, Дьулустаан Викторо-
вич санаата түспүтэ. Ыһыаҕы дьиҥ сахалыы тэрийэн
билэрбинэн Дьулус кыттыылаах оскуола хамаандата «Орленок»
ыытар ыра санаата туолбатаҕа. көстөрө. Игровой спорт көрүҥнэрин сөбүлүүр быһыылааҕа. Мин
байыаннай-спортивнай оонньууга оройуоҥҥа бастаан,
республикатааҕы күрэхтэһиигэ Дьокуускайга баран иккис буолан
үлэ
былааннаммыта.
оҥорорго үлэ былааннаммыта. «Кэскил» киин көрдөһүүтүн кэлбиттэрэ. Оҕотук санааларыгар буолуо, «балыйдылар» диэн
оҥорорго
көрдөһүүтүн
киин
«Кэскил»
аккаастаабат этэ. кыһыйбыт-абарбыт саҥа элбэхтик иһиллибитэ. Кинилэри оҕолор
Олоҕор холобур оҥостор, тирэҕирэр киһитинэн бииргэ куттарын туппут эдэр военрук Дмитриев Афанасий Кирсанович
төрөөбүт убайа Михаил этэ. Убайын туһунан салгыбакка, ис илдьэ сылдьыбыта. Бу оҕолор оскуоланы бүтэрбит сылларын
иһиттэн иэйэн, сирэйдиин сырдаан олорон кэпсиирэ, оҕо сааһын күһүнүгэр Сунтаарга бастакы таас оскуола тутуллан үлэҕэ
ахтан саҥа таһааран күлэрэ. Кини ситиһиититтэн олус үөрэрэ, киирбитэ. Онон кинилэр сабыс-саҥа оскуолаҕа үөрэнэр баҕа
киэн туттара. «Санаабыт, көрүүбүт арыт сөп түбэспэтэр даҕаны, санаалара кыранан туолбатаҕа.
убайым тыла баһыйар», – диир буолара. Дьулус оскуоланы бүтэрбитэ добуочча кэм ааспытын
Ахтыым түмүгэр тугу суруйуомуй? Дьулус орто дойдуттан кэннэ, төрөөбүт Сунтаарыгар үрдүк үөрэхтээх тутуу инженерэ,
хомолтолоохтук барбыта олус соһуччу этэ. Хараҕым уута кэргэннээх, оҕолордоох киһи тиийэн кэлбитэ. Кыыһын,
кэлбэтэҕэ, сүрэҕим ытаабыта... Дьылҕа Хаан ыйааҕа буоллаҕа Сайаананы, эмиэ бэйэтэ үөрэммит оскуолатыгар киллэрбитэ.
диэн уоскутунабын. Ис сүрэҕиттэн Сунтаарын таптыыра. Бастаан дьоҕус тэрилтэни салайан, онтугар саҥа техника бөҕөтүн
«Сунтаарым дьоно барахсаттар...», – диэн эҕэрдэ этиитин булан, үлэни саҥалыы саҕалаабыта. Онтон ыла Сунтаарга
саҕалыыра. Дьоҥҥо кыаҕынан көмөлөһөр үтүө сүрэхтээҕэ. биллэр-көстөр салайааччы быһыытынан биллибитэ. Дьулустаан
Далааһыннаахтык, кэскиллээхтик, айымньылаахтык үлэлиир ыра Викторович чахчы далааһыннаах салайааччы быһыытынан кини
санаата туолбатаҕыттан хомойобун, абарабын. Сунтаар нэһилиэгин быһылыгынан талыллыаҕыттан уот ааныттан
ПУСТОЛЯКОВА Людмила Николаевна, бэйэтин көрдөрөн барбыта. Чахчы оҕону кытта оҕо, эдэри кытта
учуутала, биир санаалааҕа, СР социальнай сулууспа туйгуна эдэр, кырдьаҕаһы кытары кырдьаҕас диэн кини курдуктары этэн
эрдэхтэрэ. Сымнаҕас, элэккэй майгылааҕа, ылыннарыылаах
тыллааҕа. Үлэбинэн оскуола кыһалҕатын быһаарса киирдэхпинэ,
ДЬУЛУС. ДЬУЛУСТААН ВИКТОРОВИЧ «учууталым кэллэ» диэбитинэн, утары хааман кэлэн илии
тутуһан, кофе бэлэмнии охсоро харахпар бу баар. Улуус
Дьулуһу мин ортоку сүһүөх кылаастарга үөрэтэ сылдьыбытым. киинин дьаһалтатын күннээҕи үлэтэ-хамнаһа элбэх. Итинтэн
Убайын уонна быраатын курдук үөрэххэ дьоҕурдаах, бэрээдэктээх, икки түгэҥҥэ тохтуом эбитэ дуу? Бастакытынан, Тумуһукаан
чобуо оҕо этэ. Ол саҕаттан оскуоланы бүтэриэр диэри бары күөлэ кытыы ыаллары сылын аайы ууга ыытан, кыһалҕаҕа
предметтэргэ биир тэҥник, үчүгэйдик үөрэммитэ. Үрдүкү тэбэрин тохтоппута. Уутун, биир носуоһу үлэлэппэккэ эрэ,
кылаастарга кинилэргэ СР Үтүөлээх учуутала, оҕолорго ийэлии сифоннай ньыманан, турбаларынан уутун лаппа көҕүрэттэрэн,
амарах сыһыаннаах Маркова Анфиса Иннокентьевна кылаас элбэх ыал махталын ылбыта. Иккиһинэн, Сунтаарга өтөрүнэн ÀÕÒÛÛËÀÐ
салайааччытынан үлэлээбитэ. Бу кылаас олус иллээх, көхтөөх этэ. ыытыллыбатах, бэрт элбэх спорт көрүҥнэрин хабан тэриллэр
Уопсайынан, бу параллель кылаастар бары да бэйэ-бэйэлэрин Баһылык Кубогар нэһилиэк тэрилтэлэрин спартакиадалара.
кытары ыкса сибээстээх этилэр, общественнай үлэҕэ көхтөөхтүк, Бу спартакиадаларга Сунтаар бары тэрилтэлэрэ хабыллан
45
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
44 Суһаллык тэриллибит сүбэ мунньахха улахан
мөккүөр буолбута. Эр дьон: «Ыһыаҕы ыытарга!», тэҥҥэ алтыһан сылдьаллара. Ол сайын аайы атын-атын кылаастар
– диир. Кырдьаҕастар улуус быһаарыыта соһуччу оҕолоро бары бииргэ үлэ уонна сынньалаҥ лааҕырдарыгар
ÀÕÒÛÛËÀÐ Куоластааһын түмүгүнэн аҕыйах куолаһынан нэһи- кыраларыттан үлэлээн, онно бодоруһан улааталларыттан буолуо.
эрээри, утарар сатамматын туһунан быһаараллар.
Дьулус кыратыттан саастыылаахтарыгар хайдах эрэ лидерскэй
лиэккэ ыһыах ыытыллыбат буолбута. (...) Нэһилиэк
хаачыстыбалардаах буолан, наар бас-көс, салайааччы курдук
ыһыаҕын ыытыы тохтообутугар, Дьулустаан Викторо-
вич санаата түспүтэ. Ыһыаҕы дьиҥ сахалыы тэрийэн
билэрбинэн Дьулус кыттыылаах оскуола хамаандата «Орленок»
ыытар ыра санаата туолбатаҕа. көстөрө. Игровой спорт көрүҥнэрин сөбүлүүр быһыылааҕа. Мин
байыаннай-спортивнай оонньууга оройуоҥҥа бастаан,
республикатааҕы күрэхтэһиигэ Дьокуускайга баран иккис буолан
үлэ
былааннаммыта.
оҥорорго үлэ былааннаммыта. «Кэскил» киин көрдөһүүтүн кэлбиттэрэ. Оҕотук санааларыгар буолуо, «балыйдылар» диэн
оҥорорго
көрдөһүүтүн
киин
«Кэскил»
аккаастаабат этэ. кыһыйбыт-абарбыт саҥа элбэхтик иһиллибитэ. Кинилэри оҕолор
Олоҕор холобур оҥостор, тирэҕирэр киһитинэн бииргэ куттарын туппут эдэр военрук Дмитриев Афанасий Кирсанович
төрөөбүт убайа Михаил этэ. Убайын туһунан салгыбакка, ис илдьэ сылдьыбыта. Бу оҕолор оскуоланы бүтэрбит сылларын
иһиттэн иэйэн, сирэйдиин сырдаан олорон кэпсиирэ, оҕо сааһын күһүнүгэр Сунтаарга бастакы таас оскуола тутуллан үлэҕэ
ахтан саҥа таһааран күлэрэ. Кини ситиһиититтэн олус үөрэрэ, киирбитэ. Онон кинилэр сабыс-саҥа оскуолаҕа үөрэнэр баҕа
киэн туттара. «Санаабыт, көрүүбүт арыт сөп түбэспэтэр даҕаны, санаалара кыранан туолбатаҕа.
убайым тыла баһыйар», – диир буолара. Дьулус оскуоланы бүтэрбитэ добуочча кэм ааспытын
Ахтыым түмүгэр тугу суруйуомуй? Дьулус орто дойдуттан кэннэ, төрөөбүт Сунтаарыгар үрдүк үөрэхтээх тутуу инженерэ,
хомолтолоохтук барбыта олус соһуччу этэ. Хараҕым уута кэргэннээх, оҕолордоох киһи тиийэн кэлбитэ. Кыыһын,
кэлбэтэҕэ, сүрэҕим ытаабыта... Дьылҕа Хаан ыйааҕа буоллаҕа Сайаананы, эмиэ бэйэтэ үөрэммит оскуолатыгар киллэрбитэ.
диэн уоскутунабын. Ис сүрэҕиттэн Сунтаарын таптыыра. Бастаан дьоҕус тэрилтэни салайан, онтугар саҥа техника бөҕөтүн
«Сунтаарым дьоно барахсаттар...», – диэн эҕэрдэ этиитин булан, үлэни саҥалыы саҕалаабыта. Онтон ыла Сунтаарга
саҕалыыра. Дьоҥҥо кыаҕынан көмөлөһөр үтүө сүрэхтээҕэ. биллэр-көстөр салайааччы быһыытынан биллибитэ. Дьулустаан
Далааһыннаахтык, кэскиллээхтик, айымньылаахтык үлэлиир ыра Викторович чахчы далааһыннаах салайааччы быһыытынан кини
санаата туолбатаҕыттан хомойобун, абарабын. Сунтаар нэһилиэгин быһылыгынан талыллыаҕыттан уот ааныттан
ПУСТОЛЯКОВА Людмила Николаевна, бэйэтин көрдөрөн барбыта. Чахчы оҕону кытта оҕо, эдэри кытта
учуутала, биир санаалааҕа, СР социальнай сулууспа туйгуна эдэр, кырдьаҕаһы кытары кырдьаҕас диэн кини курдуктары этэн
эрдэхтэрэ. Сымнаҕас, элэккэй майгылааҕа, ылыннарыылаах
тыллааҕа. Үлэбинэн оскуола кыһалҕатын быһаарса киирдэхпинэ,
ДЬУЛУС. ДЬУЛУСТААН ВИКТОРОВИЧ «учууталым кэллэ» диэбитинэн, утары хааман кэлэн илии
тутуһан, кофе бэлэмнии охсоро харахпар бу баар. Улуус
Дьулуһу мин ортоку сүһүөх кылаастарга үөрэтэ сылдьыбытым. киинин дьаһалтатын күннээҕи үлэтэ-хамнаһа элбэх. Итинтэн
Убайын уонна быраатын курдук үөрэххэ дьоҕурдаах, бэрээдэктээх, икки түгэҥҥэ тохтуом эбитэ дуу? Бастакытынан, Тумуһукаан
чобуо оҕо этэ. Ол саҕаттан оскуоланы бүтэриэр диэри бары күөлэ кытыы ыаллары сылын аайы ууга ыытан, кыһалҕаҕа
предметтэргэ биир тэҥник, үчүгэйдик үөрэммитэ. Үрдүкү тэбэрин тохтоппута. Уутун, биир носуоһу үлэлэппэккэ эрэ,
кылаастарга кинилэргэ СР Үтүөлээх учуутала, оҕолорго ийэлии сифоннай ньыманан, турбаларынан уутун лаппа көҕүрэттэрэн,
амарах сыһыаннаах Маркова Анфиса Иннокентьевна кылаас элбэх ыал махталын ылбыта. Иккиһинэн, Сунтаарга өтөрүнэн ÀÕÒÛÛËÀÐ
салайааччытынан үлэлээбитэ. Бу кылаас олус иллээх, көхтөөх этэ. ыытыллыбатах, бэрт элбэх спорт көрүҥнэрин хабан тэриллэр
Уопсайынан, бу параллель кылаастар бары да бэйэ-бэйэлэрин Баһылык Кубогар нэһилиэк тэрилтэлэрин спартакиадалара.
кытары ыкса сибээстээх этилэр, общественнай үлэҕэ көхтөөхтүк, Бу спартакиадаларга Сунтаар бары тэрилтэлэрэ хабыллан
45
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
кыттыбыттара. Бары араҥаны хабаары, хамаандаларга хайаан да Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
46 бэтэрээннэр баар буолуохтаахтара, салайааччы тус бэйэтэ кыттара
эмиэ ирдэммитэ. Онон кыттар кыахтаах бары туруммуттара.
Түмүк тэрээһиннэр, ону тэҥэ кыайыылаахтары бэлиэтээһин олус ҮЛЭТЭ БАҺЫРХАЙ, САНААТА ДЭЛЭГЭЙ
ÀÕÒÛÛËÀÐ туризм ыытыллар кэмигэр Дьулустаан Викторович хонуктаан ыһыллан, нэһилиэктэргэ бэриллибиттэрэ.
чаҕылхайдык «Добун» Култуура киинигэр ыытыллыбыттара. Өссө
1993 с. совхозтарга баар ЖКХ тэрилтэлэрэ
сытан бэйэтэ судьуйалаһара. Санаан суруйа олордоххо Дьулустаан
Мин оччолорго Маар Күөлгэ ити салааҕа
оҥорбута элбэҕэ чахчы. Ону атын дьон ситэри ахтыбыттара
буолуо, бу кинигэҕэ. Үчүгэй киһи туһунан ахтыы суруйарга да
ЖКХ управлениета тэриллибитэ (начальник
үчүгэй. Төбөҕүн олус сыспакка, була сатаан суруйбакка, баары салайааччынан үлэлиирим. 2002 с. улууска
баарынан уруучукаҥ бэйэтэ таһааран иһэргэ дылы... Никифоров Я.П.). Производственнай
Дьулустаан Викторович кэлиҥҥи отучча сылга Сунтаар отдел начальнигынан бэйэтин идэтин
нэһилиэгин салайбыт Сунтаартан төрүттээх иккис Сунтаар толору баһылаабыт, бу иннинэ Үөһээ
1-кы №-дээх оскуолатын бүтэрбит киһи. Кини солбуйааччыта Бүлүүгэ инженеринэн үлэлии сылдьыбыт
Алексеева Сардаана Борисовналыын олус табыллан, тандемынан эдэр салайааччы Дьулустаан Никифоров
үлэлээбиттэрэ. Кинилэр олохтообут «бачыымнарын» салҕаан, анаммыта. Дьэ ити кэмтэн үлэбит сиэринэн
билигин эмиэ нэһилиэги 1-кы №-дээх оскуола выпускниктарын уонна спорка, булка биир интэриэстээх
Э.Е.Филиппов уонна В.С.Макаров тандемнара салайа буолан чугастык алтыһан барбыппыт. Кини көҕүлээһининэн ити
сылдьар. Уопсайынан, бүгүҥҥү күҥҥэ нэһилиэк да, улуус сыл Бүлүү бөлөх улуустарын ЖКХ управлениеларын бастакы
да дьаһалталарыгар баһыйар үгүстэрэ биһиги оскуолабытын спартакиадата Үөһээ Бүлүүгэ ыытыллыбыта. Нөҥүө сылыгар
бүтэрбиттэр үлэлии-хамныы сылдьаллар. Сунтаарга тэрийбиппит. Онтон бэттэх идэлээх үлэһиттэр
Дьулус, Дьулустаан Викторович курдук талааннаах спартакиадалара күн бүгүнүгэр диэри ыытылла турар.
салайааччылары, дьиҥнээх патриоттары, үтүө дьону иитэн 2003 с. бастаан оройуоҥҥа, онтон республика үрдүнэн ГУП
таһаарбыппытынан биһиги, учууталлара, үөрэбит, киэн туттабыт! ЖКХ филиаллара тэриллэн, үлэ-хамнас күөстүү оргуйбута.
МАТВЕЕВ Афанасий Спиридонович, Дьулустаан Викторовичтыын бу саҥа тэрилтэлэри салайан
Сунтаар 1-кы №-дээх оскуолатын дириэктэрэ, үлэ үөһүгэр түспүппүт. Эрдэ Маар Күөлгэ оҕо сада аварийнай
СР үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ туруктаммытын хаттаан тутууга эмиэ бииргэ үлэлээбиппит.
Элбэх хочуолунайдар реконструкцияламмыттара, сүүһүнэн
километрдаах теплотрассалар сөргүтүллүбүттэрэ, үп-харчы
Үчүгэй киһи туһунан ахтыы суруйарга да үчүгэй. кырыымчык буолан дьону үлэлэтэргэ ыарахаттардаах этэ.
Төбөҕүн олус сыспакка, була сатаан суруйбакка, Маныаха Дьулустаан Викторович дьону кытта биир тылы
баары баарынан уруучукаҥ бэйэтэ таһааран иһэргэ булар, үлэни сатабыллаахтык тэрийэр, түмэр, көҕүлүүр дьоҕура,
дылы... специалист быһыытынан киэҥ анаарыылаах толкуйа, дириҥ
билиитэ, түргэн уонна сөптөөх быһаарыныылары ылара – бу
барыта уопсай үлэбит таһаарыылаах, көдьүүстээх буоларыгар
улахан суолталаах этэ. Олус тапсан, өйдөһөн үлэлээбиппит.
Ити кэмҥэ »Жилкомсервис» диэн саҥа тэрилтэни тэрийиини
итэҕэйэн, салайааччынан анаммыта. Үлэбит биир хайысхалаах
буолан, кэнники да бииргэ ситимнэһэн үлэлээбиппит.
Кэлин мин 2008 с. ГАУ «Центрлес» тэрилтэҕэ дириэктэринэн ÀÕÒÛÛËÀÐ
анаммытым, кини 2010 с. Сунтаар нэһилиэгин баһылыгынан
быыбарданан, киэҥ далааһыннаах үлэтэ саҕаламмыта. Ити сыл-
ларга улууска улахан ойуур баһаардара туран, уйаны-хатаны тур-
47
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
кыттыбыттара. Бары араҥаны хабаары, хамаандаларга хайаан да Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
46 бэтэрээннэр баар буолуохтаахтара, салайааччы тус бэйэтэ кыттара
эмиэ ирдэммитэ. Онон кыттар кыахтаах бары туруммуттара.
Түмүк тэрээһиннэр, ону тэҥэ кыайыылаахтары бэлиэтээһин олус ҮЛЭТЭ БАҺЫРХАЙ, САНААТА ДЭЛЭГЭЙ
ÀÕÒÛÛËÀÐ туризм ыытыллар кэмигэр Дьулустаан Викторович хонуктаан ыһыллан, нэһилиэктэргэ бэриллибиттэрэ.
чаҕылхайдык «Добун» Култуура киинигэр ыытыллыбыттара. Өссө
1993 с. совхозтарга баар ЖКХ тэрилтэлэрэ
сытан бэйэтэ судьуйалаһара. Санаан суруйа олордоххо Дьулустаан
Мин оччолорго Маар Күөлгэ ити салааҕа
оҥорбута элбэҕэ чахчы. Ону атын дьон ситэри ахтыбыттара
буолуо, бу кинигэҕэ. Үчүгэй киһи туһунан ахтыы суруйарга да
ЖКХ управлениета тэриллибитэ (начальник
үчүгэй. Төбөҕүн олус сыспакка, була сатаан суруйбакка, баары салайааччынан үлэлиирим. 2002 с. улууска
баарынан уруучукаҥ бэйэтэ таһааран иһэргэ дылы... Никифоров Я.П.). Производственнай
Дьулустаан Викторович кэлиҥҥи отучча сылга Сунтаар отдел начальнигынан бэйэтин идэтин
нэһилиэгин салайбыт Сунтаартан төрүттээх иккис Сунтаар толору баһылаабыт, бу иннинэ Үөһээ
1-кы №-дээх оскуолатын бүтэрбит киһи. Кини солбуйааччыта Бүлүүгэ инженеринэн үлэлии сылдьыбыт
Алексеева Сардаана Борисовналыын олус табыллан, тандемынан эдэр салайааччы Дьулустаан Никифоров
үлэлээбиттэрэ. Кинилэр олохтообут «бачыымнарын» салҕаан, анаммыта. Дьэ ити кэмтэн үлэбит сиэринэн
билигин эмиэ нэһилиэги 1-кы №-дээх оскуола выпускниктарын уонна спорка, булка биир интэриэстээх
Э.Е.Филиппов уонна В.С.Макаров тандемнара салайа буолан чугастык алтыһан барбыппыт. Кини көҕүлээһининэн ити
сылдьар. Уопсайынан, бүгүҥҥү күҥҥэ нэһилиэк да, улуус сыл Бүлүү бөлөх улуустарын ЖКХ управлениеларын бастакы
да дьаһалталарыгар баһыйар үгүстэрэ биһиги оскуолабытын спартакиадата Үөһээ Бүлүүгэ ыытыллыбыта. Нөҥүө сылыгар
бүтэрбиттэр үлэлии-хамныы сылдьаллар. Сунтаарга тэрийбиппит. Онтон бэттэх идэлээх үлэһиттэр
Дьулус, Дьулустаан Викторович курдук талааннаах спартакиадалара күн бүгүнүгэр диэри ыытылла турар.
салайааччылары, дьиҥнээх патриоттары, үтүө дьону иитэн 2003 с. бастаан оройуоҥҥа, онтон республика үрдүнэн ГУП
таһаарбыппытынан биһиги, учууталлара, үөрэбит, киэн туттабыт! ЖКХ филиаллара тэриллэн, үлэ-хамнас күөстүү оргуйбута.
МАТВЕЕВ Афанасий Спиридонович, Дьулустаан Викторовичтыын бу саҥа тэрилтэлэри салайан
Сунтаар 1-кы №-дээх оскуолатын дириэктэрэ, үлэ үөһүгэр түспүппүт. Эрдэ Маар Күөлгэ оҕо сада аварийнай
СР үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ туруктаммытын хаттаан тутууга эмиэ бииргэ үлэлээбиппит.
Элбэх хочуолунайдар реконструкцияламмыттара, сүүһүнэн
километрдаах теплотрассалар сөргүтүллүбүттэрэ, үп-харчы
Үчүгэй киһи туһунан ахтыы суруйарга да үчүгэй. кырыымчык буолан дьону үлэлэтэргэ ыарахаттардаах этэ.
Төбөҕүн олус сыспакка, була сатаан суруйбакка, Маныаха Дьулустаан Викторович дьону кытта биир тылы
баары баарынан уруучукаҥ бэйэтэ таһааран иһэргэ булар, үлэни сатабыллаахтык тэрийэр, түмэр, көҕүлүүр дьоҕура,
дылы... специалист быһыытынан киэҥ анаарыылаах толкуйа, дириҥ
билиитэ, түргэн уонна сөптөөх быһаарыныылары ылара – бу
барыта уопсай үлэбит таһаарыылаах, көдьүүстээх буоларыгар
улахан суолталаах этэ. Олус тапсан, өйдөһөн үлэлээбиппит.
Ити кэмҥэ »Жилкомсервис» диэн саҥа тэрилтэни тэрийиини
итэҕэйэн, салайааччынан анаммыта. Үлэбит биир хайысхалаах
буолан, кэнники да бииргэ ситимнэһэн үлэлээбиппит.
Кэлин мин 2008 с. ГАУ «Центрлес» тэрилтэҕэ дириэктэринэн ÀÕÒÛÛËÀÐ
анаммытым, кини 2010 с. Сунтаар нэһилиэгин баһылыгынан
быыбарданан, киэҥ далааһыннаах үлэтэ саҕаламмыта. Ити сыл-
ларга улууска улахан ойуур баһаардара туран, уйаны-хатаны тур-
47
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
48
кэпсээн, уос номоҕо. Кылгас олоҕо ити курдук барыта чаҕылхай,
баһырхай, өйдөбүллээх этэ. Кинилиин убай-быраат курдук бииргэ
ÀÕÒÛÛËÀÐ үлэлээбит сылларым миэхэ олус күндүлэр, умнуллубаттар.
ЯКОВЛЕВ Василий Иванович,
бииргэ үлэлээбит чугас табаарыһа
БАҺЫЛЫКТАР ТҮМСҮҮБҮТҮН САЛАЙБЫТА
Күн-дьыл олох сокуонунан тохтоло суох иннин диэки баран
иһэр... Кэмэ аастаҕына туох барыта өйдөбүнньүк эрэ буолар,
үксүгэр «умнууга» барар айылҕалаах. Биһиги ахтан-санаан
гутар үлэлэргэ элбэхтик бииргэ суруйар киһибит – кылгас буолан баран олус чаҕылхай олоҕу
алтыспыппыт. Сунтаарга РТС олорон ааспыт доҕорбут, кэллиэгэбит, Сунтаар нэһилиэгин
территориятыгар турбут уот сэ- баһылыгынан олус таһаарыылаахтык үлэлээбит Никифоров
лиэнньэҕэ лаппа чугаһаабытыгар, Дьулустаан Викторович.
Дьулус Викторович дьону мо- Дьулустаан кырдьык киһи уоллаахпын диир уола этэ.
билизациялааһыҥҥа, суукканы Сахаҕа уҥуоҕа-арҕаһа улахана, үөрүнньэҥэ, дьаһахтааҕа,
эргиччи уоту кытта охсуһааччы- ырааҕы ыраҥалыыр толкуйа, ыраас санаалара. 2007 сыллаахха
лары аһынан, туттар тэрилинэн нэһилиэктэрбитигэр саҥа баһылыгынан талыллан баран, улуус
хааччыйыыга, техниканы таһаа- тэрилтэлэрин кытта билсэрбитигэр, ЖКС-ка дириэктэрдиир
рыыга эппиэтинэһи ылынан үлэ- биир мэлдьи күлэ-үөрэ көрсөр уолу бэлиэтии көрбүппүт.
лээбитин өйдүүбүн. Баһылык Оччолорго нэһилиэктэргэ ыраас да, техническэй да уунан
түүн-күнүс бэйэтинэн кутталлаах хааччыйыы боппуруостара сытыытык тураллара. Сорох
эбийиэккэ сылдьара. Уот кутта-
лын уталытыыга итинник түгэн-
нэр элбэхтэр этэ. Онуоха табаа-
рыспар махталым улахан.
Кини баһылыктыыр кэмигэр Сунтаар курдук улахан нэһилиэк
олус түмсүбүтэ, сайдыы саҕаламмыта. Холобура, ТОС-тары
тэрийии, тэрилтэлэр холбоһуктаах спартакиадалара, уопсай
дьиэлэргэ толору хааччылыыны киллэриини саҕалааһын,
уу мустар сирдэрин, күөл уутун түһэрии, саҥа тосхоллорго,
бырайыактарга үлэ – барыта кини саҕалааһыннара. Ити үлэлэр
билигин барыта олоххо киирэ, салгыы сайда туралларыттан мин
олус үөрэбин, киэн туттабын.
Киһи, коллега, табаарыс быһыытынан Дьулус Викторович ÀÕÒÛÛËÀÐ
олус эрэллээх, тактичнай, үрдүк култууралаах этэ. Сынньалаҥҥа,
булка-алка, күрэхтэһиилэргэ сырыттахха кини көрө-нара, азарда,
сатабыла, санаатын түһэрбэтэ – эмиэ туспа кэрэхсэбиллээх
49
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
48
кэпсээн, уос номоҕо. Кылгас олоҕо ити курдук барыта чаҕылхай,
баһырхай, өйдөбүллээх этэ. Кинилиин убай-быраат курдук бииргэ
ÀÕÒÛÛËÀÐ үлэлээбит сылларым миэхэ олус күндүлэр, умнуллубаттар.
ЯКОВЛЕВ Василий Иванович,
бииргэ үлэлээбит чугас табаарыһа
БАҺЫЛЫКТАР ТҮМСҮҮБҮТҮН САЛАЙБЫТА
Күн-дьыл олох сокуонунан тохтоло суох иннин диэки баран
иһэр... Кэмэ аастаҕына туох барыта өйдөбүнньүк эрэ буолар,
үксүгэр «умнууга» барар айылҕалаах. Биһиги ахтан-санаан
гутар үлэлэргэ элбэхтик бииргэ суруйар киһибит – кылгас буолан баран олус чаҕылхай олоҕу
алтыспыппыт. Сунтаарга РТС олорон ааспыт доҕорбут, кэллиэгэбит, Сунтаар нэһилиэгин
территориятыгар турбут уот сэ- баһылыгынан олус таһаарыылаахтык үлэлээбит Никифоров
лиэнньэҕэ лаппа чугаһаабытыгар, Дьулустаан Викторович.
Дьулус Викторович дьону мо- Дьулустаан кырдьык киһи уоллаахпын диир уола этэ.
билизациялааһыҥҥа, суукканы Сахаҕа уҥуоҕа-арҕаһа улахана, үөрүнньэҥэ, дьаһахтааҕа,
эргиччи уоту кытта охсуһааччы- ырааҕы ыраҥалыыр толкуйа, ыраас санаалара. 2007 сыллаахха
лары аһынан, туттар тэрилинэн нэһилиэктэрбитигэр саҥа баһылыгынан талыллан баран, улуус
хааччыйыыга, техниканы таһаа- тэрилтэлэрин кытта билсэрбитигэр, ЖКС-ка дириэктэрдиир
рыыга эппиэтинэһи ылынан үлэ- биир мэлдьи күлэ-үөрэ көрсөр уолу бэлиэтии көрбүппүт.
лээбитин өйдүүбүн. Баһылык Оччолорго нэһилиэктэргэ ыраас да, техническэй да уунан
түүн-күнүс бэйэтинэн кутталлаах хааччыйыы боппуруостара сытыытык тураллара. Сорох
эбийиэккэ сылдьара. Уот кутта-
лын уталытыыга итинник түгэн-
нэр элбэхтэр этэ. Онуоха табаа-
рыспар махталым улахан.
Кини баһылыктыыр кэмигэр Сунтаар курдук улахан нэһилиэк
олус түмсүбүтэ, сайдыы саҕаламмыта. Холобура, ТОС-тары
тэрийии, тэрилтэлэр холбоһуктаах спартакиадалара, уопсай
дьиэлэргэ толору хааччылыыны киллэриини саҕалааһын,
уу мустар сирдэрин, күөл уутун түһэрии, саҥа тосхоллорго,
бырайыактарга үлэ – барыта кини саҕалааһыннара. Ити үлэлэр
билигин барыта олоххо киирэ, салгыы сайда туралларыттан мин
олус үөрэбин, киэн туттабын.
Киһи, коллега, табаарыс быһыытынан Дьулус Викторович ÀÕÒÛÛËÀÐ
олус эрэллээх, тактичнай, үрдүк култууралаах этэ. Сынньалаҥҥа,
булка-алка, күрэхтэһиилэргэ сырыттахха кини көрө-нара, азарда,
сатабыла, санаатын түһэрбэтэ – эмиэ туспа кэрэхсэбиллээх
49
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
50
ÀÕÒÛÛËÀÐ
нэһилиэктэр оттуур ходуһалартан ууну туһэриигэ, атын да
хаһаайыстыбаннай боппуруостарга кыһалҕабыт элбэх буолара.
Дьэ маныаха Дьулустаан Викторович анал үөрэхтээх буолан
биһиэхэ үгүс сүбэни биэрэрэ, туһалаах идиэйэлэри этэрэ. Ону
төһө кыалларынан туһаммыппыт саарбаҕа суох.
2010 сылга кини улуус киинин баһылыгынан талыллыбытын
кэннэ алтыһыыбыт өссө элбээбитэ. Улуус нэһилиэктэрин
баһылыктарын сүбэтэ диэн общественнай түмсүүбүт
салайааччытынан биир санаанан талбыппыт. Сунтаар ыһыаҕар
барыбытын түмэн приемныыра, республика атын улуустарыгар
опыт атастаһыытыгар баран кэлбиппит.
Кини улахан нэһилиэк баһылыгын бурҕалдьытын эрэллээхтик
уонна хорутуулаахтык, этэргэ дылы, уһуннук «раскачкаламмакка»
соһон барбыта. Ол курдук өр сылларга кыаллыбакка турбут
Тумуһукаан күөлүн уутун бэрт судургутук сифоннай ньыманан
түһэрбитэ, киин уулуссалары бетоннааһын саҕаламмыта, куорат
курдук светофордар турбуттара уо. д. а. үлэлэр далааһыннаахтык
барбыттара.
Сунтаарга үйэ аҥарын устата тэриллэр гражданскай оборона
күннэрэ саҥалыы тыыннаммыттара. Дьиҥ норуот күүһэ көмүөл
күүһүгэр тэҥнэспитэ. Нэһилиэк кыахтаах тэрилтэлэрин модун
техникаларын түмэ тардан, үлэ дьонун, нэһилиэнньэни күөртээн ÀÕÒÛÛËÀÐ
кытыы суоллар оҥоһуллубуттара, гравийдаммыттара, ыраастаныы
үлэлэрэ күүскэ барбыттара. Маны таһынан общественнай
түмсүүлэр үлэлэрин сөргүппүтэ, нэһилиэнньэ бэйэтин күннээҕи
51
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search