ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
100 Дьулустаан Викторович барыбытын мунньан оло-
рон: «Саамай улахан баҕа санаам – Сунтаар куорат
курдук чэчирии сайдарыгар! Хас да этээстээх таас хаалбыппыт, сүрэхпитигэр оспот баас буолан күн бүгүнүгэр
диэри олус суохтуубут, ахтабыт... Биһиги күндү киһибитин,
дьиэлэр тутууларын ситиһиэхтээхпит, хас биирдии
ÀÕÒÛÛËÀÐ ыалга благоустройство киириэхтээх, итии, тымныы Бииктэрэбиспитин, кини сырдык мөссүөнүн, ыраас мичээрин,
ураты сылаас эйгэтин хаһан да умнуохпут суоҕа...
уу баар буолуохтаах...», – диэн эппитэ. Истэ оло-
АЛЕКСЕЕВА Наталья Юрьевна,
рон харахпар ойуулаан көрдүм, «ама оннук кыаллыа
дуо?» диэн долгуйбуппун өйдүүбүн. Биир да киһиттэн
боппуруостарга специалиһа
итинник күүстээх былааны истэ илигим. Сунтаар улууһун дьаһалтатын юридическай
НААДАЛААХ КЭМҤЭ
уу
тымныы
благоустройство
баар
киириэхтээх,
итии,
ыалга
ыалга благоустройство киириэхтээх, итии, тымныы уу баар
буолуохтаах...», – диэн эппитэ. Истэ олорон харахпар ойуулаан УОННА СӨПТӨӨХ МИЭСТЭҔЭ...
көрдүм, «ама оннук кыаллыа дуо?» диэн долгуйбуппун өйдүүбүн.
Биир да киһиттэн итинник күүстээх былааны истэ илигим. Этэллэр ээ «быть в нужное время, на нужном месте» диэн. Бу
Дьулустаан Викторович чахчы ити үлэни кыайар-хотор, билэр- кэлин санаатахха Дьулустаан Викторович Сунтаар курдук улахан
көрөр дьонтон биирдэстэрэ этэ. нэһилиэк баһылыгынан ол курдук чуо наадалаах кэмҥэ уонна
Ити эппит тылларын толорорго күүһүн-уоҕун, сатабылын, сөптөөх миэстэҕэ, үрдүк таһымнаах, бэлэмнээх киһи үлэлии
өйүн-санаатын бүтүннүү уурбута. Элбэх уопсай, хаарбах туруктаах кэлбит эбит. Кини бу иннигэр производство саамай үөһүгэр –
дьиэлэри «Переселение граждан из ветхого жилья» программаҕа сылааһынан, уунан хааччыйыы, суолу оҥоруу, тутуу, бөҕү-сыыһы
киллэртээн, сабыс-саҥа дьиэлэр тутуллан үлэ балысханнык чөкөтүү эйгэтигэр үлэлээбит уопуттаах буолан, нэһилиэги
барбыта. сайыннарыыга үгүс үлэни ыыппыта. Салайааччы сүрүн
Атын да идиэйэлэрэ олус элбэхтэр этэ. Холобур, тыа болҕомтотун дьон олоҕун тупсарыыга, дойдутун сайыннарыыга
хаһаайыстыбатын сайыннарыыга биир улахан бырайыагы өйүгэр- туһаайбыта.
санаатыгар илдьэ сылдьара. Ол – Агрогородок тутуута. Оччотугар Мин Дьулустаан Викторовичтыын кини ЖКС-ка үлэлии
эдэр дьон кэлэн тыа сиригэр үлэлиэхтэрэ, кинилэргэ билиҥҥи сылдьыаҕыттан билсибиппит. Ол кэмтэн ыла бииргэ үлэлээн,
олоххо эппиэттиир олорор, үлэлиир усулуобуйаны тэрийдэхпитинэ, специалист быһыытынан иитэн таһааран олохпор инники суолбут
сүөһү иитэн, ахсаанын элбэтэн, нэһилиэнньэни этинэн-үүтүнэн оҥосторбор көмөлөспүтүгэр ис дууһабыттан махтанабын. Киэҥ,
хааччыйыахтара, олохсуйан дойдуларын сайыннарыахтара диэн холку, дэлэгэй майгыта, дьону кытта уопсай тылы булара, кинини
бүк эрэнэрэ... Ити курдук суол оҥоһуутугар, бөһүөлэк тупсаҕай утары үлэлээбит да дьоҥҥо өс санаата суоҕа миигин сөхтөрөрө.
көстүүлээх, табыгастаах усулуобуйалаах буолуутугар элбэх үлэни Стратег буолан, бары боппуруостарга компетентнай, күүстээх,
саҕалаабыта. Тэрилтэлэр икки ардыларыгар араас спортивнай биир санаалаах хамаанданы түмэн, үлэбит таһаарыылаах этэ.
оонньуулары ыытан саҕалаабыта, общественнай түмсүүлэр Мин ол кэккэҕэ киирэн үлэлээбиппинэн астынабын. Сунтаарга
үлэлэрэ сэргэхсийбитэ. Сунтаар дьоно-сэргэтэ уһуктубут курдук хаарбах туруктаах дьиэлэри учуоттаан, бастакы элбэх квартиралаах
буолбуттара. дьиэлэр тутуллубуттара, кытыы суоллар оҥоһуллубуттара,
Дьулустаан Викторович этэр тылынааҕар бэйэтин холобурунан Хомустаах, Ыылаах уонна Баҕалаах территорияларыгар элбэх
биһигини көҕүлүүрэ, элбэх билиилээҕэ, сырдык санаалааҕа, оҕолоохторго, эдэр специалистарга, бюджет үлэһиттэригэр 400-
дьоҥҥо аһаҕас, истиҥ сыһыаннааҕа. Биирдэ даҕаны кими эмит чэ кэриҥэ уһаайба түҥэтиллэн элбэх дьону дьоллообута. Билигин
мөхпүтүн, туора көрбүтүн букатын өйдөөбөппүн. бу үлэлэр бары ситэриллэ, салгыы сайда тураллар. ÀÕÒÛÛËÀÐ
Дьылҕа хаан ыйааҕынан биир үтүө күн эмискэ этиҥ Иллэҥ кэмигэр айылҕаҕа сылдьарын, уһанарын сөбүлүүрэ.
эппитинии ыар сураҕы истэммит наһаа аймаммыппыт, Бииргэ бултуу барыстахха бэргэнник ытарын, минньигэстик
дууһабыт муунтуйбута. Эрэнэр киһибитин сүтэрэн соҕотохсуйан астыырын, дьаһахтааҕын, бааттааҕын бары да сөҕөрбүт. Оттон
101
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
кэпсээнэ-ипсээнэ, ону сатаан кэпсиирэ – туһунан кэпсээн. Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
102 Булдун тэрилин кытта таптаан илдьэ сылдьар кыра суумкалааҕа,
онтугар киһи наадыйара барыта баар буолаачы. күөлүн уутун сифоннай
Дьулустаанныын бииргэ үлэлээн, алтыһан ааспыппынан киэн ньыманан – турбанан
ÀÕÒÛÛËÀÐ сылдьабын. улуус дьаһалтатын капитальнай тутууга Бүлүү Эбэҕэ түһэрэр
туттабын уонна кини эппит сүбэлэрин баччааҥҥа диэри тутуһа
кыах үөскээбитэ. Биик-
Дмитрий САВВИНОВ,
тэрэбис инженер идэ-
лээх буолан итинник
управлениетын начальнигын солбуйааччы
кэбэҕэстик гидротехни-
ка ньыматын туһанан уу
КИҺИ КИЭНЭ КЭРЭМЭҺЭ, САХА СААРЫНА ЭТЭ... насостарынан буолбак-
ка, физика сокуоннары-
Дьулустаан Бииктэрэбиһи мин кини гар бас бэринэн бэйэтэ
быыбарга кыайан Сунтаар нэһилиэгин турбанан барар этэ. Тур-
баһылыгынан талыллыаҕыттан үчүгэйдик баҕа баар задвижкаларынан төһө уу түһүөхтээҕин көрөн-истэн
билэбин. салайан бэриллэрэ.
Мин оччолорго Сунтаар нэһилиэгин Дьулустаан Бииктэрэбис хамаандата хаарбах дьиэлэри
«Партизан» Култуура киинин дириэктэри- көһөрүү федеральнай программатыгар киирэн, Москваҕа тиийэн
нэн үлэлии сылдьыбытым. правительствоҕа туруорсан, Сунтаарга үлэлэппит үтүө өҥөлөөх.
Атын хамаанда киһитэҕин диэн туо- Билиҥҥэ диэри бу программа Сунтаар нэһилиэгэр үлэтэ
ра көрүллүбэтэҕим, холдьоҕуллубатаҕым. ситиһиилээхтик салҕанар.
Сүрдээх элэккэй, кэпсэтинньэҥ, киэҥ Кини нэһилиэк олохтоохторун дириҥ ытыктабылларынан
көҕүстээх, кыыһыра-тымта сылдьыбат, эп- туһанара. Эдэри кытта эдэр, кырдьаҕаһы кытта кырдьаҕас, ханна
пит тылыгар турар дьиҥнээх салайааччы этэ. да тиийдэр кинини үөрэ-көтө көрсөллөрө.
Кини баһылыгынан талыллыаҕыттан ыла нэһилиэк олоҕо 2010 сыл күһүнүгэр мин салайааччыларбар куоракка көһөргө
сэргэхсийэ түспүтэ. быһаарыммытым туһунан иһитиннэрбитим. Биллэн турар,
Гражданскай оборона күннэрэ, Маай, Улуу Кыайыы Бииктэрэбис үөрэ истибитэҕэ, хаалан салгыы бииргэ үлэлиирбит
бырааһынньыктара өрө күүрүүлээхтик, тэрээһиннээхтик буоллар диэбитэ. Мин эдэр киһи быһыытынан олохпун-дьаһахпын
ыытыллыбыттара. Сунтаар Үрүҥ Тунах ыһыаҕын чэрчитинэн быһаарыныахтаахпын, куорат мэрэ биэрбит учаастагар дьиэ
нэһилиэк баһылыга ыалдьыттары уруйдуур-айхаллыыр кымыс туттар санаалааҕым туһунан иһитиннэрбитим. «Салгыы хаалан
үрдүн сиэрэ-туома тэриллэн үтүө үгэскэ кубулуйбута. үлэлээтэххинэ дьиэ туттаргар көмөлөһүөм», – диэн эрэннэрбитэ.
Дьулустаан Бииктэрэбис баһылыктыыр кэмнэригэр олохтоох «Ол гынан баран чахчы көһөргө быһаарыммыт буоллаххына,
дьаһалта хамаандата бары биир сомоҕо буолан үлэлээбиппит. эйигин солбуйар киһини хаалларан баран биирдэ бар», –
Хамаанданан үлэ күүһэ түмүктээх, кыайыылаах-хотуулаах диэбитэ. Ону мин Мария Кобельянова диэн чаҕылхай, дьиҥ-
буоларын онно дьэ өйдөөбүтүм. Биһиги хамаандабытыгар чахчы Сунтаардыы куттаах-сүрдээх ыччат баарын кэпсэтэргэ
кыаллыбат диэн суох этэ. этии киллэрбитим уонна балай эмэ уһуннук «эриһэн» сөбүлэҥин
Хамаандабыт салайааччылларынан Дьулустаан Бииктэрэбис ылан, кулууп үлэтин-хамнаһын кытта билсиһиннэрэн баран
уонна кини солбуйааччыта Сардаана Борисовна этэ. Кинилэр куоракка көһөн хааллым. Мария Васильевна «Партизан», кэлин
бэйэ-бэйэлэрин ситэрэн биэрэр сүрдээх күүстээх тандем «Добун» Култуура киинин дириэктэринэн далааһыннаахтык ÀÕÒÛÛËÀÐ
салайааччылар буолан, үлэ-хамнас сөптөөхтүк аттарыллан үлэлээбитэ, кулууп аныгы олох ирдэбилинэн туспа юридическай
туруоруллара уонна хайаан да үлэбит үтүө түмүктэрдээх буолара. сирэй буоларыгар, нэһилиэк култууратын сайдыытыгар улахан
Бэл сылын аайы халааннаан дьону эрэйдиир Тумуһукаан өҥөлөөх.
103
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
кэпсээнэ-ипсээнэ, ону сатаан кэпсиирэ – туһунан кэпсээн. Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
102 Булдун тэрилин кытта таптаан илдьэ сылдьар кыра суумкалааҕа,
онтугар киһи наадыйара барыта баар буолаачы. күөлүн уутун сифоннай
Дьулустаанныын бииргэ үлэлээн, алтыһан ааспыппынан киэн ньыманан – турбанан
ÀÕÒÛÛËÀÐ сылдьабын. улуус дьаһалтатын капитальнай тутууга Бүлүү Эбэҕэ түһэрэр
туттабын уонна кини эппит сүбэлэрин баччааҥҥа диэри тутуһа
кыах үөскээбитэ. Биик-
Дмитрий САВВИНОВ,
тэрэбис инженер идэ-
лээх буолан итинник
управлениетын начальнигын солбуйааччы
кэбэҕэстик гидротехни-
ка ньыматын туһанан уу
КИҺИ КИЭНЭ КЭРЭМЭҺЭ, САХА СААРЫНА ЭТЭ... насостарынан буолбак-
ка, физика сокуоннары-
Дьулустаан Бииктэрэбиһи мин кини гар бас бэринэн бэйэтэ
быыбарга кыайан Сунтаар нэһилиэгин турбанан барар этэ. Тур-
баһылыгынан талыллыаҕыттан үчүгэйдик баҕа баар задвижкаларынан төһө уу түһүөхтээҕин көрөн-истэн
билэбин. салайан бэриллэрэ.
Мин оччолорго Сунтаар нэһилиэгин Дьулустаан Бииктэрэбис хамаандата хаарбах дьиэлэри
«Партизан» Култуура киинин дириэктэри- көһөрүү федеральнай программатыгар киирэн, Москваҕа тиийэн
нэн үлэлии сылдьыбытым. правительствоҕа туруорсан, Сунтаарга үлэлэппит үтүө өҥөлөөх.
Атын хамаанда киһитэҕин диэн туо- Билиҥҥэ диэри бу программа Сунтаар нэһилиэгэр үлэтэ
ра көрүллүбэтэҕим, холдьоҕуллубатаҕым. ситиһиилээхтик салҕанар.
Сүрдээх элэккэй, кэпсэтинньэҥ, киэҥ Кини нэһилиэк олохтоохторун дириҥ ытыктабылларынан
көҕүстээх, кыыһыра-тымта сылдьыбат, эп- туһанара. Эдэри кытта эдэр, кырдьаҕаһы кытта кырдьаҕас, ханна
пит тылыгар турар дьиҥнээх салайааччы этэ. да тиийдэр кинини үөрэ-көтө көрсөллөрө.
Кини баһылыгынан талыллыаҕыттан ыла нэһилиэк олоҕо 2010 сыл күһүнүгэр мин салайааччыларбар куоракка көһөргө
сэргэхсийэ түспүтэ. быһаарыммытым туһунан иһитиннэрбитим. Биллэн турар,
Гражданскай оборона күннэрэ, Маай, Улуу Кыайыы Бииктэрэбис үөрэ истибитэҕэ, хаалан салгыы бииргэ үлэлиирбит
бырааһынньыктара өрө күүрүүлээхтик, тэрээһиннээхтик буоллар диэбитэ. Мин эдэр киһи быһыытынан олохпун-дьаһахпын
ыытыллыбыттара. Сунтаар Үрүҥ Тунах ыһыаҕын чэрчитинэн быһаарыныахтаахпын, куорат мэрэ биэрбит учаастагар дьиэ
нэһилиэк баһылыга ыалдьыттары уруйдуур-айхаллыыр кымыс туттар санаалааҕым туһунан иһитиннэрбитим. «Салгыы хаалан
үрдүн сиэрэ-туома тэриллэн үтүө үгэскэ кубулуйбута. үлэлээтэххинэ дьиэ туттаргар көмөлөһүөм», – диэн эрэннэрбитэ.
Дьулустаан Бииктэрэбис баһылыктыыр кэмнэригэр олохтоох «Ол гынан баран чахчы көһөргө быһаарыммыт буоллаххына,
дьаһалта хамаандата бары биир сомоҕо буолан үлэлээбиппит. эйигин солбуйар киһини хаалларан баран биирдэ бар», –
Хамаанданан үлэ күүһэ түмүктээх, кыайыылаах-хотуулаах диэбитэ. Ону мин Мария Кобельянова диэн чаҕылхай, дьиҥ-
буоларын онно дьэ өйдөөбүтүм. Биһиги хамаандабытыгар чахчы Сунтаардыы куттаах-сүрдээх ыччат баарын кэпсэтэргэ
кыаллыбат диэн суох этэ. этии киллэрбитим уонна балай эмэ уһуннук «эриһэн» сөбүлэҥин
Хамаандабыт салайааччылларынан Дьулустаан Бииктэрэбис ылан, кулууп үлэтин-хамнаһын кытта билсиһиннэрэн баран
уонна кини солбуйааччыта Сардаана Борисовна этэ. Кинилэр куоракка көһөн хааллым. Мария Васильевна «Партизан», кэлин
бэйэ-бэйэлэрин ситэрэн биэрэр сүрдээх күүстээх тандем «Добун» Култуура киинин дириэктэринэн далааһыннаахтык ÀÕÒÛÛËÀÐ
салайааччылар буолан, үлэ-хамнас сөптөөхтүк аттарыллан үлэлээбитэ, кулууп аныгы олох ирдэбилинэн туспа юридическай
туруоруллара уонна хайаан да үлэбит үтүө түмүктэрдээх буолара. сирэй буоларыгар, нэһилиэк култууратын сайдыытыгар улахан
Бэл сылын аайы халааннаан дьону эрэйдиир Тумуһукаан өҥөлөөх.
103
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
104
Хамаанданан үлэ күүһэ түмүктээх, кыайыылаах-
ÀÕÒÛÛËÀÐ хамаандабытыгар кыаллыбат диэн суох этэ.
хотуулаах буоларын онно дьэ өйдөөбүтүм. Биһиги
Егоровна Иванова, Изабелла Егоровна Еремеева үлэлээбиттэрэ,
Егоровна Иванова, Изабелла Егоровна Еремеева үлэлээбиттэрэ,
биһиэхэ, ыччат дьоҥҥо, элбэх сүбэни-аманы биэрбиттэрэ.
Дьулустаан Бииктэрэбис хамаандатын дьонноро билигин
даҕаны ханна да сырыттарбыт эппиэттээх дуоһунастарга
үлэлии-хамныы сылдьабыт. Мин СР тыатын хаһаайыстыбатын
министерствотыгар, СР арыгы хонтуруолун Управлениетын ОЛиК
салайааччытын солбуйааччынан үлэлээн баран, баҕа санаабын
толорон адвокат идэтин баһылаан үлэлии сылдьабын. Сардана
Билигин Мария Васильевна Сунтаар улууһун култууратын Борисовна СР Ил Дарханын уонна Правительствотын олохтоох
управлениетын начальнига, Сунтаар култууратын, духуобунаһын бэйэни салайыныы Департаменын отделын салайааччытынан,
чахчы үрдүк таһымҥа таһаарбыт биир биллэр-көстөр салайааччы Мария Васильевна Кобельянова, Сунтаар улууһун култуураҕа
буола үүннэ. уонна духуобунаска управлениетын начальнигынан, Наталья
2012 сыл сайыныгар кэргэним үрдүк үөрэҕин туйгуннук ЮрьевнаАлексеева Сунтаар улууһун дьаһалтатын юридическай
бүтэрэн, мин дьиэ кэргэмминиин Сунтаарга эмиэ төттөрү көһөн боппуруостарга кылаабынай специалиһынан, Дмитрий Сергеевич
кэлбиппит. Кэлээт даҕаны Сардана Борисовнаҕа көһөн кэлбиппин Саввинов Сунтаар улууһун капитальнай тутуу управлениетын
биллэрээри субуоннаатым. Мария Васильевна дьиэ кэр- начальнигын солбуйааччынан таһаарыылаахтык үлэлии
гэнин усулуобуйатынан «Добун» култуура киинин дириэктэрин сылдьабыт.
дуоһунаһыттан барар санаалааҕын эттэ. Дьулустаан Викторовиһы Тапталлаах, ытыктыыр салайааччыбыт Дьулустаан Викторович
кытта сүбэлэһэн баран үлэҥ миэстэтин быһаарыахпыт диэн суол быһылааныгар түбэһэн соһумардык саамай күөгэйэр
буолла. Ити курдук улааппыт кулууппар иккис төгүлүн күнүгэр, үлэ үгэнигэр сылдьан күн сириттэн суох буолбута
дириэктэринэн үлэлии кэллим. Кэргэммин журналист идэлээҕин Сунтаар нэһилиэгин бары олохтоохторугар улахан хомолтолоох
быһыытынан нэһилиэк дьаһалтатыгар пресс-секретарынан үлэҕэ сурах этэ. Бары тулаайахсыйан хаалбыт курдук буолбуппут.
ыллылар. Эмиэ күргүөмнээх үлэҕэ кэргэмминиин умса түстүбүт. Төһөлөөх үлэ үлэлэниэхтээҕэ таах хааллаҕа...
Кэргэним Антонина Сунтаар нэһилиэгин олоҕун-дьаһаҕын Бииктэрэбиспитин тиһэх суолугар атаарыыга төһө
сырдатар сыаллаах бастакы «Киин» хаһыат редакторынан даҕаны силбиктээх, ардахтаах күн буоллар, үгүс нэһилиэк
үлэлээбитэ. Хаһыат бастаан утаа «Сунтаар сонуннара» хаһыакка олохтоохторо таптыыр, ытыктыыр баһылыктарын тиһэх суолугар
сыһыарыы быһыытынан тахсыбыта. Онтон сотору кэминэн атаарсыбыттара, элбэх үтүө тылынан ахтан-санаан ааспыттара.
бэйэтэ туспа, куоракка бэчээттэнэн тахсар өҥнөөх хаһыат буолан, Дьулустаан Бииктэрэбис үйэлэр кирбиилэригэр биирдэ
Сунтаар олохтоохторун киэҥ сэҥээриитин ылбыта. төрөөн ааһар талааннаах салайааччыбыт, чаҕылхай сулуспут
Сунтаар нэһилиэгин дьаһалтатыгар элбэх киэҥ билиилээх, биир күлүм түгэҥҥэ умулунна. Ол эрээри дьонун-норуотун
уопуттаах, үтүө санаалаах, мааны майгылаах дьоннору кытта туһугар үлэлээбит үлэтэ үйэлэргэ хаалар сүҥкэн өҥөтө, үтүө-
үлэлээбиппинэн киэн туттабын. Кинилэр мин салайааччы кэрэ санаата тыһыынчанан уоттаах күөх халлааҥҥа куруутун да ÀÕÒÛÛËÀÐ
буолан тахсарбар элбэх үтүө өҥөлөөхтөрүн иһин барҕа махталбын сандаара туруоҕа.
тириэрдэбин. Ол курдук биһиги хамаандабытыгар ытыктанар аҕа Тихон ДОРМИДОНТОВ, адвокат, Россия эдэр адвокаттарын
саастаах наставник дьоннорбут Иван Николаевич Уаров, Люция Союһун президиумун чилиэнэ, СР эдэр адвокаттарын
сэбиэтин председателэ
105
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
104
Хамаанданан үлэ күүһэ түмүктээх, кыайыылаах-
ÀÕÒÛÛËÀÐ хамаандабытыгар кыаллыбат диэн суох этэ.
хотуулаах буоларын онно дьэ өйдөөбүтүм. Биһиги
Егоровна Иванова, Изабелла Егоровна Еремеева үлэлээбиттэрэ,
Егоровна Иванова, Изабелла Егоровна Еремеева үлэлээбиттэрэ,
биһиэхэ, ыччат дьоҥҥо, элбэх сүбэни-аманы биэрбиттэрэ.
Дьулустаан Бииктэрэбис хамаандатын дьонноро билигин
даҕаны ханна да сырыттарбыт эппиэттээх дуоһунастарга
үлэлии-хамныы сылдьабыт. Мин СР тыатын хаһаайыстыбатын
министерствотыгар, СР арыгы хонтуруолун Управлениетын ОЛиК
салайааччытын солбуйааччынан үлэлээн баран, баҕа санаабын
толорон адвокат идэтин баһылаан үлэлии сылдьабын. Сардана
Билигин Мария Васильевна Сунтаар улууһун култууратын Борисовна СР Ил Дарханын уонна Правительствотын олохтоох
управлениетын начальнига, Сунтаар култууратын, духуобунаһын бэйэни салайыныы Департаменын отделын салайааччытынан,
чахчы үрдүк таһымҥа таһаарбыт биир биллэр-көстөр салайааччы Мария Васильевна Кобельянова, Сунтаар улууһун култуураҕа
буола үүннэ. уонна духуобунаска управлениетын начальнигынан, Наталья
2012 сыл сайыныгар кэргэним үрдүк үөрэҕин туйгуннук ЮрьевнаАлексеева Сунтаар улууһун дьаһалтатын юридическай
бүтэрэн, мин дьиэ кэргэмминиин Сунтаарга эмиэ төттөрү көһөн боппуруостарга кылаабынай специалиһынан, Дмитрий Сергеевич
кэлбиппит. Кэлээт даҕаны Сардана Борисовнаҕа көһөн кэлбиппин Саввинов Сунтаар улууһун капитальнай тутуу управлениетын
биллэрээри субуоннаатым. Мария Васильевна дьиэ кэр- начальнигын солбуйааччынан таһаарыылаахтык үлэлии
гэнин усулуобуйатынан «Добун» култуура киинин дириэктэрин сылдьабыт.
дуоһунаһыттан барар санаалааҕын эттэ. Дьулустаан Викторовиһы Тапталлаах, ытыктыыр салайааччыбыт Дьулустаан Викторович
кытта сүбэлэһэн баран үлэҥ миэстэтин быһаарыахпыт диэн суол быһылааныгар түбэһэн соһумардык саамай күөгэйэр
буолла. Ити курдук улааппыт кулууппар иккис төгүлүн күнүгэр, үлэ үгэнигэр сылдьан күн сириттэн суох буолбута
дириэктэринэн үлэлии кэллим. Кэргэммин журналист идэлээҕин Сунтаар нэһилиэгин бары олохтоохторугар улахан хомолтолоох
быһыытынан нэһилиэк дьаһалтатыгар пресс-секретарынан үлэҕэ сурах этэ. Бары тулаайахсыйан хаалбыт курдук буолбуппут.
ыллылар. Эмиэ күргүөмнээх үлэҕэ кэргэмминиин умса түстүбүт. Төһөлөөх үлэ үлэлэниэхтээҕэ таах хааллаҕа...
Кэргэним Антонина Сунтаар нэһилиэгин олоҕун-дьаһаҕын Бииктэрэбиспитин тиһэх суолугар атаарыыга төһө
сырдатар сыаллаах бастакы «Киин» хаһыат редакторынан даҕаны силбиктээх, ардахтаах күн буоллар, үгүс нэһилиэк
үлэлээбитэ. Хаһыат бастаан утаа «Сунтаар сонуннара» хаһыакка олохтоохторо таптыыр, ытыктыыр баһылыктарын тиһэх суолугар
сыһыарыы быһыытынан тахсыбыта. Онтон сотору кэминэн атаарсыбыттара, элбэх үтүө тылынан ахтан-санаан ааспыттара.
бэйэтэ туспа, куоракка бэчээттэнэн тахсар өҥнөөх хаһыат буолан, Дьулустаан Бииктэрэбис үйэлэр кирбиилэригэр биирдэ
Сунтаар олохтоохторун киэҥ сэҥээриитин ылбыта. төрөөн ааһар талааннаах салайааччыбыт, чаҕылхай сулуспут
Сунтаар нэһилиэгин дьаһалтатыгар элбэх киэҥ билиилээх, биир күлүм түгэҥҥэ умулунна. Ол эрээри дьонун-норуотун
уопуттаах, үтүө санаалаах, мааны майгылаах дьоннору кытта туһугар үлэлээбит үлэтэ үйэлэргэ хаалар сүҥкэн өҥөтө, үтүө-
үлэлээбиппинэн киэн туттабын. Кинилэр мин салайааччы кэрэ санаата тыһыынчанан уоттаах күөх халлааҥҥа куруутун да ÀÕÒÛÛËÀÐ
буолан тахсарбар элбэх үтүө өҥөлөөхтөрүн иһин барҕа махталбын сандаара туруоҕа.
тириэрдэбин. Ол курдук биһиги хамаандабытыгар ытыктанар аҕа Тихон ДОРМИДОНТОВ, адвокат, Россия эдэр адвокаттарын
саастаах наставник дьоннорбут Иван Николаевич Уаров, Люция Союһун президиумун чилиэнэ, СР эдэр адвокаттарын
сэбиэтин председателэ
105
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
106
«СУНТААРБЫТЫН КУОРАТ ГЫНЫАХПЫТ!»
ÀÕÒÛÛËÀÐ тыһан, тугу гыналларын үтүктэн улааппы-
Мин кыра сааспыттан убайдарбын ба-
тым. Убайым Дьулус техникаҕа сыһыара
сатыыра. «Школьник» велосипедым алдьан-
наҕына мэлдьи киниэхэ оҥорторорум. Ону
кини «хаһан бэйэҥ оҥостор киһи буо- лаҕын,
«БИ¤ИГИ О¡ОБУТ доҕор» диэн күлэр этэ. Арай биир сарсыарда
турбутум велосипедым бүтэһик гайкатыгар,
КОТОКОЛООЙОП...» буолтатыгар диэри ыһыллан сытар, онноо-
ҕор көлүөһэм хаамыраларын кытта хосто-
толообут. Уонна эппитэ: «Таҥан оҥоһун-
наххына хатааһылыы бараар», – диэн. Мин
оҥосто сатаатым да, кыаллыбата. Онуоха бииргэ оонньуур табаа-
рыстарбын ыҥыран, бары оҥорон кэбиспиппит. Убайым Дьулус
кэлэригэр мин хайы-сах хатааһылыы сылдьабын, миигин хайҕаа-
та аҕай. Кэлин табаарыстарбар оҥорторбуппун истэн баран: «Дьэ,
быраат, табаарыстардаах буолан оҥостубуккун, бачча кыраҕыт-
тан толкуйдууруҥ
эмиэ хайҕаллаах»,
– диэн эппитин ум-
нубаппын. Рогатка
оҥорон биэрэрэ.
Мин алҕаска ыал-
ларым түннүктэрин
алдьаппыт түгэн-
нэрим бааллара.
Онуоха миигин буо-
лбакка, убайдарбын
мөҕөллөрө. Дьулус
оҥорон биэрэрин
билэр быһыылаахтара.
Дьулустуун Дьокуускайга «Сахамебель» тэрилтэҕэ бииргэ
үлэлээбиппит. Онно кини дьону бэйэтин тула түмэ тардарын
сөҕө, киэн тутта көрбүтүм. Кини тылын дьон истэр, ылынар
этэ. Сунтаарга үлэлиир кэмигэр элбэх саҥаны олоххо ÀÕÒÛÛËÀÐ
киллэрбитэ. «Сунтаар промышленнай улуус буолуоҕа, нефть-
газ хампаанньалара кэлэллэригэр бары өттүнэн бэлэмнээх
буолуохтаахпыт. Сунтаарбытын куорат гыныахпыт!» – диэн ыра
107
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
106
«СУНТААРБЫТЫН КУОРАТ ГЫНЫАХПЫТ!»
ÀÕÒÛÛËÀÐ тыһан, тугу гыналларын үтүктэн улааппы-
Мин кыра сааспыттан убайдарбын ба-
тым. Убайым Дьулус техникаҕа сыһыара
сатыыра. «Школьник» велосипедым алдьан-
наҕына мэлдьи киниэхэ оҥорторорум. Ону
кини «хаһан бэйэҥ оҥостор киһи буо- лаҕын,
«БИ¤ИГИ О¡ОБУТ доҕор» диэн күлэр этэ. Арай биир сарсыарда
турбутум велосипедым бүтэһик гайкатыгар,
КОТОКОЛООЙОП...» буолтатыгар диэри ыһыллан сытар, онноо-
ҕор көлүөһэм хаамыраларын кытта хосто-
толообут. Уонна эппитэ: «Таҥан оҥоһун-
наххына хатааһылыы бараар», – диэн. Мин
оҥосто сатаатым да, кыаллыбата. Онуоха бииргэ оонньуур табаа-
рыстарбын ыҥыран, бары оҥорон кэбиспиппит. Убайым Дьулус
кэлэригэр мин хайы-сах хатааһылыы сылдьабын, миигин хайҕаа-
та аҕай. Кэлин табаарыстарбар оҥорторбуппун истэн баран: «Дьэ,
быраат, табаарыстардаах буолан оҥостубуккун, бачча кыраҕыт-
тан толкуйдууруҥ
эмиэ хайҕаллаах»,
– диэн эппитин ум-
нубаппын. Рогатка
оҥорон биэрэрэ.
Мин алҕаска ыал-
ларым түннүктэрин
алдьаппыт түгэн-
нэрим бааллара.
Онуоха миигин буо-
лбакка, убайдарбын
мөҕөллөрө. Дьулус
оҥорон биэрэрин
билэр быһыылаахтара.
Дьулустуун Дьокуускайга «Сахамебель» тэрилтэҕэ бииргэ
үлэлээбиппит. Онно кини дьону бэйэтин тула түмэ тардарын
сөҕө, киэн тутта көрбүтүм. Кини тылын дьон истэр, ылынар
этэ. Сунтаарга үлэлиир кэмигэр элбэх саҥаны олоххо ÀÕÒÛÛËÀÐ
киллэрбитэ. «Сунтаар промышленнай улуус буолуоҕа, нефть-
газ хампаанньалара кэлэллэригэр бары өттүнэн бэлэмнээх
буолуохтаахпыт. Сунтаарбытын куорат гыныахпыт!» – диэн ыра
107
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
108
ААТА МАХТАЛЫНАН ААТТАНЫАҔА
ÀÕÒÛÛËÀÐ
санаалааҕа. Кыра-кыралаан онуоха бэлэмнэнэр курдук үлэни Бииргэ төрөөбүт орто убайым Дьулустаан – саамай элэккэй,
саҕалаабыта. Республикаттан, федеральнай киинтэн урут билбэтэх эйэҕэс, ыраас, сырдык дууһалаах бэйэтэ, дьону кытта истиҥ
элбэх үбүлээһини аҕалбыта, араас бырагыраамаларга киирсэн сыһыана, мэлдьи күлэ-үөрэ сылдьара бу харахпар баар. Кини мии-
ити билигин тутуллубут хастыы да мэндиэмэннээх таас дьиэлэри гиттэн алта сыл аҕа, түөрт бииргэ төрөөбүттэртэн мин соҕотох
тутуу акылаатын кини уурбута диэн киэн тутта этэбин. Олохтоох кыыспын. Оҕо сааспыт дьоллоохтук ааспыта. Аттыбытыгар эбэ-
дьоҥҥо үлэ фронун итэҕэйэн биэрэрэ. Ол иһигэр мин эмиэ лээх буолан, дьоммут биһигиттэн иҥнибэккэ мэлдьи үлэлииллэр
элбэхтик үлэ ылан уолаттарбын кытта үчүгэйдик үлэлээбиппит. этэ. Дьиэбитигэр мэлдьи толору буоларбыт, ыалдьыт-хоноһо, ай-
Дьону кытта кэпсэтэр, тылын ылыннарар ураты ньымалаах махтарбыт мэлдьи элбэхтэрэ. Икки дьиэнэн сылдьан улааппып-
курдуга. Хайдахтаах да хомойбут, санаата самныбыт эбэтэр пыт. Миигин кыыс оҕо эбэҕэр доҕор буолаҕын диэн дьиэ тастыы
кыыһырбыт киһи кини кабинетыттан уоскуйан, астынан, тутум туһунан олорбуппут. Убайдарым сотору-сотору киирэн эбэлэ-
үрдээн тахсара. Билигин даҕаны дьон убайым туһунан олус ригэр көмөлөһөллөрө. Эбэбит ордук
үчүгэйдик саныылларын миэхэ этэллэр, онтон олус үөрэбин, орто сиэнин Дьулустааны соруһара –
киэн туттабын. уус илиилээх диэн малын уурарыгар
Мин убайбын күүскэ ахтабын уонна суохтуубун. Билигин полка, сибэккитигэр подоконник,
баара буоллар дойдутун туһугар элбэҕи оҥоруо этэ дии саныыбын. ол баҕатын кини барытын толорор
Ньургун НИКИФОРОВ, быраата этэ. Эбээ үөрэн-көтөн аһын астаан,
остуолун бэлэмнии охсоро, кини
саҕа дьоллоох киһи суох буолааччы.
«Сунтаар промышленнай улуус буолуоҕа, нефть- «Уһун, кыраһыабай сиэн уолаттар-
газ хампаанньалара кэлэллэригэр бары өттүнэн бэ- даахпын», – диэн астынар уонна
лэмнээх буолуохтаахпыт. Сунтаарбытын куорат гы- киэн туттар этэ.
ныахпыт!» – диэн ыра санаалааҕа. Кыра эрдэхпинэ улахан убайым
ийэтиттэн мөҕүллэн, миигин кэ- ÀÕÒÛÛËÀÐ
лэн чанчыктаан аастаҕына, хоргутан
ытаан барабын. Оччоҕо Дьулус кэ-
лэн: «Оҕонуу», – диэн баран кууһан,
109
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
108
ААТА МАХТАЛЫНАН ААТТАНЫАҔА
ÀÕÒÛÛËÀÐ
санаалааҕа. Кыра-кыралаан онуоха бэлэмнэнэр курдук үлэни Бииргэ төрөөбүт орто убайым Дьулустаан – саамай элэккэй,
саҕалаабыта. Республикаттан, федеральнай киинтэн урут билбэтэх эйэҕэс, ыраас, сырдык дууһалаах бэйэтэ, дьону кытта истиҥ
элбэх үбүлээһини аҕалбыта, араас бырагыраамаларга киирсэн сыһыана, мэлдьи күлэ-үөрэ сылдьара бу харахпар баар. Кини мии-
ити билигин тутуллубут хастыы да мэндиэмэннээх таас дьиэлэри гиттэн алта сыл аҕа, түөрт бииргэ төрөөбүттэртэн мин соҕотох
тутуу акылаатын кини уурбута диэн киэн тутта этэбин. Олохтоох кыыспын. Оҕо сааспыт дьоллоохтук ааспыта. Аттыбытыгар эбэ-
дьоҥҥо үлэ фронун итэҕэйэн биэрэрэ. Ол иһигэр мин эмиэ лээх буолан, дьоммут биһигиттэн иҥнибэккэ мэлдьи үлэлииллэр
элбэхтик үлэ ылан уолаттарбын кытта үчүгэйдик үлэлээбиппит. этэ. Дьиэбитигэр мэлдьи толору буоларбыт, ыалдьыт-хоноһо, ай-
Дьону кытта кэпсэтэр, тылын ылыннарар ураты ньымалаах махтарбыт мэлдьи элбэхтэрэ. Икки дьиэнэн сылдьан улааппып-
курдуга. Хайдахтаах да хомойбут, санаата самныбыт эбэтэр пыт. Миигин кыыс оҕо эбэҕэр доҕор буолаҕын диэн дьиэ тастыы
кыыһырбыт киһи кини кабинетыттан уоскуйан, астынан, тутум туһунан олорбуппут. Убайдарым сотору-сотору киирэн эбэлэ-
үрдээн тахсара. Билигин даҕаны дьон убайым туһунан олус ригэр көмөлөһөллөрө. Эбэбит ордук
үчүгэйдик саныылларын миэхэ этэллэр, онтон олус үөрэбин, орто сиэнин Дьулустааны соруһара –
киэн туттабын. уус илиилээх диэн малын уурарыгар
Мин убайбын күүскэ ахтабын уонна суохтуубун. Билигин полка, сибэккитигэр подоконник,
баара буоллар дойдутун туһугар элбэҕи оҥоруо этэ дии саныыбын. ол баҕатын кини барытын толорор
Ньургун НИКИФОРОВ, быраата этэ. Эбээ үөрэн-көтөн аһын астаан,
остуолун бэлэмнии охсоро, кини
саҕа дьоллоох киһи суох буолааччы.
«Сунтаар промышленнай улуус буолуоҕа, нефть- «Уһун, кыраһыабай сиэн уолаттар-
газ хампаанньалара кэлэллэригэр бары өттүнэн бэ- даахпын», – диэн астынар уонна
лэмнээх буолуохтаахпыт. Сунтаарбытын куорат гы- киэн туттар этэ.
ныахпыт!» – диэн ыра санаалааҕа. Кыра эрдэхпинэ улахан убайым
ийэтиттэн мөҕүллэн, миигин кэ- ÀÕÒÛÛËÀÐ
лэн чанчыктаан аастаҕына, хоргутан
ытаан барабын. Оччоҕо Дьулус кэ-
лэн: «Оҕонуу», – диэн баран кууһан,
109
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
110
ÀÕÒÛÛËÀÐ
сыллаан ыллаҕына,
ааттаатаҕына уоску-
йан хаалабын. Хаһан да
мөхпүтүн, саҥарбытын
өйдөөбөппүн. «Кохма»
(дьээбэлээн ааттыыр) Бүтэһик сылыгар кыһын куоракка улахан убайбар Михаилга
диэн баран күлэн эрэ кэ- көрсүбүппүт. Командировкаҕа Москвалаан иһэн атахпын
биһэр. Ис иһиттэн аһы- тоһутан, дьиэбэр төннөөрү такси көрдүү олорбутум. Хата суолум
ныгас, наһаа оҕомсох табыллыбакка, убайым Дьулус Сунтаарга президент Егор Борисов
буолан, оҕолорун наһаа кэлэр буолан, таарыйа Кыһыл-Сыырга бэйэтэ илдьэн биэрбитэ.
таптыыра, кыыһын Сайаананы уонна уолун Айсены бүөбэйдээн, Уһуннук, аргыс массыынабыт алдьанан Бэрдьигэстээххэ түүннэри
харайан, атаахтатан, көтөҕө сылдьара, мөҕөр кэлиэ дуо. оҥостооһуннаах айаннаан дьиэбитин этэҥҥэ булбуппут. Миигин
Сайыҥҥы каникулга убайбын көрөрүм ахсааннах буолааччы. атаххын тоҥоруоҥ диэн харай да харай буолар. Сылайбыт,
Олус үлэһит, сүрэхтээх буолан, хара үлэҕэ былдьаһыкка сылдьара, утуйбатах харахтара мин харахпар бу турар...
ол быыһыгар лааҕыр, от үлэтэ. Эдьиий Люда «оҕото» буолан, Убайым Дьулус элбэх дьарыктаах, барыны бары сатыыр, мэлдьи
Куокунуга тахсан эмиэ оттоон, кустаан, сир астаан, оҕо көрсөн сүүрэ-көтө сылдьара, бу кылгас олоҕор барытын ыксаан бүтэрэ
киирээччи. сатаабыт курдук эбит. Төрөөбүт, улааппыт, үөрэммит Сунтаарын
Мин начальнай кылааһы бүтэрэрбэр Дьулустаан оскуоланы сайдарын туһугар үлүмнэһэн үлэлээн, күүһүн харыстаабакка,
бүтэрбитэ. Биир кэмҥэ иккиэн дойдубутуттан тэйиччи атын өйүн-санаатын ууран таһаарыылаахтык, ситиһиилээхтик
оройуоннарга олорбуппут: кини кэргэнин дойдутугар Үөһээ үлэлээбитин дьон сыаналыыр, кинини үтүөнэн ахтар-саныыр
Бүлүүгэ, мин эмиэ ыал буолан Кыһыл-Сыырга. Уолбун дии саныыбын. Биһиги онтон үөрэбит, астынабыт. Кини сырдык
оҕолонорбор атырдьах ыйын 9 күнүгэр саҥа киһи күн сирин аата өрүү махталынан ааттаныаҕа.
көрөрүгэр «биир күннээх буолуохпут» диэн баҕа санаатын эппитэ, Туйаара ТЭН, бииргэ төрөөбүт балта
онтубут «сакааһы» билиммэт буоллаҕа – биир күн эрдэлээбитэ.
Оччолорго кини уол оҕото суох буолан, племяннигар наһаа
үөрбүтэ. Уолум Гена дьүһүнүнэн да, майгытынан да абаҕатыгар Төрөөбүт, улааппыт, үөрэммит Сунтаарын сайда-
майгынныырыттан олус астынабын. Тоҕо эбитэ буолла, кыратыгар рын туһугар үлүмнэһэн үлэлээн, күүһүн харыстаа-
абаҕатын көрдөҕүнэ «паапаа» диэн көрсөн үөрдэрэ. Иккиэн үөрүү бакка, өйүн-санаатын ууран таһаарыылаахтык, си- ÀÕÒÛÛËÀÐ
бөҕөтө буолаллара. Сунтаарга кэллибит да оҕолорум: «Тьулуска тиһиилээхтик үлэлээбитин дьон сыаналыыр, кинини
бардыбыт», – диэн баран сүтэн хаалаллар этэ. Онно күнү быһа үтүөнэн ахтар-саныыр дии саныыбын. Биһиги онтон
оҕо буолан сылдьаллара. үөрэбит, астынабыт. Кини сырдык аата өрүү махта-
лынан ааттаныаҕа.
111
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
110
ÀÕÒÛÛËÀÐ
сыллаан ыллаҕына,
ааттаатаҕына уоску-
йан хаалабын. Хаһан да
мөхпүтүн, саҥарбытын
өйдөөбөппүн. «Кохма»
(дьээбэлээн ааттыыр) Бүтэһик сылыгар кыһын куоракка улахан убайбар Михаилга
диэн баран күлэн эрэ кэ- көрсүбүппүт. Командировкаҕа Москвалаан иһэн атахпын
биһэр. Ис иһиттэн аһы- тоһутан, дьиэбэр төннөөрү такси көрдүү олорбутум. Хата суолум
ныгас, наһаа оҕомсох табыллыбакка, убайым Дьулус Сунтаарга президент Егор Борисов
буолан, оҕолорун наһаа кэлэр буолан, таарыйа Кыһыл-Сыырга бэйэтэ илдьэн биэрбитэ.
таптыыра, кыыһын Сайаананы уонна уолун Айсены бүөбэйдээн, Уһуннук, аргыс массыынабыт алдьанан Бэрдьигэстээххэ түүннэри
харайан, атаахтатан, көтөҕө сылдьара, мөҕөр кэлиэ дуо. оҥостооһуннаах айаннаан дьиэбитин этэҥҥэ булбуппут. Миигин
Сайыҥҥы каникулга убайбын көрөрүм ахсааннах буолааччы. атаххын тоҥоруоҥ диэн харай да харай буолар. Сылайбыт,
Олус үлэһит, сүрэхтээх буолан, хара үлэҕэ былдьаһыкка сылдьара, утуйбатах харахтара мин харахпар бу турар...
ол быыһыгар лааҕыр, от үлэтэ. Эдьиий Люда «оҕото» буолан, Убайым Дьулус элбэх дьарыктаах, барыны бары сатыыр, мэлдьи
Куокунуга тахсан эмиэ оттоон, кустаан, сир астаан, оҕо көрсөн сүүрэ-көтө сылдьара, бу кылгас олоҕор барытын ыксаан бүтэрэ
киирээччи. сатаабыт курдук эбит. Төрөөбүт, улааппыт, үөрэммит Сунтаарын
Мин начальнай кылааһы бүтэрэрбэр Дьулустаан оскуоланы сайдарын туһугар үлүмнэһэн үлэлээн, күүһүн харыстаабакка,
бүтэрбитэ. Биир кэмҥэ иккиэн дойдубутуттан тэйиччи атын өйүн-санаатын ууран таһаарыылаахтык, ситиһиилээхтик
оройуоннарга олорбуппут: кини кэргэнин дойдутугар Үөһээ үлэлээбитин дьон сыаналыыр, кинини үтүөнэн ахтар-саныыр
Бүлүүгэ, мин эмиэ ыал буолан Кыһыл-Сыырга. Уолбун дии саныыбын. Биһиги онтон үөрэбит, астынабыт. Кини сырдык
оҕолонорбор атырдьах ыйын 9 күнүгэр саҥа киһи күн сирин аата өрүү махталынан ааттаныаҕа.
көрөрүгэр «биир күннээх буолуохпут» диэн баҕа санаатын эппитэ, Туйаара ТЭН, бииргэ төрөөбүт балта
онтубут «сакааһы» билиммэт буоллаҕа – биир күн эрдэлээбитэ.
Оччолорго кини уол оҕото суох буолан, племяннигар наһаа
үөрбүтэ. Уолум Гена дьүһүнүнэн да, майгытынан да абаҕатыгар Төрөөбүт, улааппыт, үөрэммит Сунтаарын сайда-
майгынныырыттан олус астынабын. Тоҕо эбитэ буолла, кыратыгар рын туһугар үлүмнэһэн үлэлээн, күүһүн харыстаа-
абаҕатын көрдөҕүнэ «паапаа» диэн көрсөн үөрдэрэ. Иккиэн үөрүү бакка, өйүн-санаатын ууран таһаарыылаахтык, си- ÀÕÒÛÛËÀÐ
бөҕөтө буолаллара. Сунтаарга кэллибит да оҕолорум: «Тьулуска тиһиилээхтик үлэлээбитин дьон сыаналыыр, кинини
бардыбыт», – диэн баран сүтэн хаалаллар этэ. Онно күнү быһа үтүөнэн ахтар-саныыр дии саныыбын. Биһиги онтон
оҕо буолан сылдьаллара. үөрэбит, астынабыт. Кини сырдык аата өрүү махта-
лынан ааттаныаҕа.
111
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
ЛЮБИМЫЙ МОЙ ПАПА Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
112
Мой отец был человеком разносто-
ронним, глубоким и творческим. Об-
ÀÕÒÛÛËÀÐ доброй душой. Всегда был понимаю-
ладал прекрасным чувством юмора и
щим и терпеливым. Старался поддер-
живать в любых жизненных ситуаци-
ях. Сейчас, когда сама стала мамой,
я начала понимать многое. Как жаль,
что он ушел в рассвете своих сил и
многое не успел воплотить, увидеть.
Мысли об отце меня не покидают,
они придают мне силы и душевную
теплоту, а в моменты растерянности и
печали напоминают мне кто я. Он был бы прекрасным дедушкой
для своих внуков...
Всегда любимый, навсегда далекий мой дорогой папа.
Сайаана СОКОРУТОВА (НИКИФОРОВА), дочка
ÀÕÒÛÛËÀÐ
113
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
ЛЮБИМЫЙ МОЙ ПАПА Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
112
Мой отец был человеком разносто-
ронним, глубоким и творческим. Об-
ÀÕÒÛÛËÀÐ доброй душой. Всегда был понимаю-
ладал прекрасным чувством юмора и
щим и терпеливым. Старался поддер-
живать в любых жизненных ситуаци-
ях. Сейчас, когда сама стала мамой,
я начала понимать многое. Как жаль,
что он ушел в рассвете своих сил и
многое не успел воплотить, увидеть.
Мысли об отце меня не покидают,
они придают мне силы и душевную
теплоту, а в моменты растерянности и
печали напоминают мне кто я. Он был бы прекрасным дедушкой
для своих внуков...
Всегда любимый, навсегда далекий мой дорогой папа.
Сайаана СОКОРУТОВА (НИКИФОРОВА), дочка
ÀÕÒÛÛËÀÐ
113
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
ОЛОРОН ААСПЫККАР МАХТАНАБЫТ... Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
114
Барыта эмискэ этэ... Чугас киһигин сүтэрэртэн хайа да сааска АЙЫЛҔАТТАН АНАММЫТ КУРДУК
аһыылаах, кутурҕаннаах, ама, туох баар үһүө. Ол да буоллар олох
ÀÕÒÛÛËÀÐ уларыйар-тэлэрийэр. ытыктыыр киhибит, аҕа баһылыкпыт
салҕанар, күн-дьыл ааһар, бириэмэ, салгын охсорунуу, түргэнник
«Баар-суох тумус туттар, дириҥник
Дьулус дьоно Сунтаарга олорбуттара. Онон Сунтаарга
Никифоров Дьулустан Викторович эдэр
төрөөбүт оҕо. Сылын аайы, биһиэхэ, Бүлүүчээҥҥэ, сайылыы
убайа Мишалыын кэлэр этилэр. Ол онно бэлиэтии көрбүтүм, сааhыгар үлэ үөhүгэр сылдьан...» диэн,
эмискэ күннээх халлаан турдаҕына этиҥ
оҕо-оҕо курдук мэник-тэник мэнигийээн уол оҕо, ол гынан этэринии тарҕаммыт, хомолтолоох сураҕы
баран аһыныгаһын, үксүн кыргыттары кытта оонньоһоро. истибиппит номнуо хас да сыл буолан
Оҕолору саҥатынан-иҥэтинэн, күлэн-үөрэн олус абылыыра. эрэр. Киһи туох-ханнык буолан тахсара
Кыра сааһыттан истигэн, толоругас оҕо этэ. Оскуолаҕа үчүгэйдик кыра эрдэҕиттэн биллэр, онон дьиэ кэргэн
үөрэммитэ. Ол курдук, киһи хайдах үлэһит, хайдах дьылҕалаах, эйгэтиттэн кини туһалаах, сайдыылаах киһи
олохтоох буолуоҕа оҕо сааһыттан биллэр эбит. буоларга, олоҕу олорорго үөрүйэҕи ылар.
Улаатан, бэртээхэй улахан киһи буолан, олох уруулун бэйэтэ Уһуннук оҕону иитиигэ үлэлээбит буолан
илиитигэр эрэллээхтик туппута. Ону баара... ити түгэннэри чуолкайдык билэбин. Бүтүн улууска бар дьон
Быраатым олус чэнчис, ыраас этэ уонна маанытык таҥнарын ытыктабылын ылбыт эдэр баһылык оҕо сырыттаҕына хайдах этэй
сөбүлүүрэ. Ол курдук олоххо тардыһыылаах, элбэҕи билэ-көрө, кэ- диэн чугас аймаҕа буоларбынан ахтан ааһыахпын баҕардым.
тии сылдьааччы. Майгытынан көнө буолан, мэлдьи дорооботун туп- Эһэтэ Никифоров Ми-
путунан элбэх дьону кытары билсэн-кэпсэтэн, үөрүү-көтүү бөҕөтө хаил Михайлович Садын
буолааччы. Кини этэр тыллара – «Үлэ – дьол», «Үлэлиир эрэ киһи эбэҥкилэрин төрдүт-
үчүгэй олохтонор» диэн этэ. Үлэни үрдүктүк тутан, сүгүрүйэн, тэн, Сэҥиэттэн, бэһис
олоҕун-дьаһаҕын барытын түптээн оҥостон, олоҕун тиһэх күнүгэр көлүөнэ төрүттээх, тииҥи
диэри барыбытыгар үтүө холобур, сүбэһит-амаһыт этэ. харахха түһэрэр, Бүлүү
Ийэтин, аҕатын олус амарахтык таптыыр этэ. эбэ төбөтүгэр тиийэ киэҥ
Кылгас да буоллар, чаҕылхайдык олорбут быраатым Дьулустаан ыырдаах сорсуннаах бул-
Никифоров, биһиги эйигин таптыыбыт, саныыбыт, эн кэлэн, чут. Ону суоллаан хос-хос
олорон ааспыккар махтанабыт. Эн сырдык мөссүөҥҥүн, куруук сиэнэ Дьулустаан Ники-
үөрэ сылдьар хараххын, мичээргин өйбүтүгэр, сүрэхпитигэр форов бэргэн ытааччы
куруук илдьэ сылдьыахпыт, умнуохпут суоҕа. буоларын билбэт киһи
Ахтылҕаны кытта эдьиийэ бука аҕыйах буолуо. Аҕата Никифоров Виктор Михайлович кыра
Фатима Никифоровна ПОДРЯСОВА эрдэҕиттэн аҕата эрдэ өлөн, үлэ үөһүгэр улааппыт, тыа нэһилиэгин
Бүлүүчээн, 09.06.2020 с. кыһалҕатын этинэн-хаанынан билбит, эрдэ үлэһит буолан дьиэ
кэргэн тутаах киһитэ, баһылыга этэ. Виктор Михайлович ийэтэ
Кини этэр тыллара – «Үлэ – дьол», «Үлэлиир эрэ Подрясова Мария Яковлевна эрдэ огдообо буолан, түөрт оҕону
киһи үчүгэй олохтонор» диэн этэ. Үлэни үрдүктүк соҕотоҕун иитэн-аһатан, барыларын үөрэхтээн, үлэһит оҥортоо-
тутан, сүгүрүйэн, олоҕун-дьаһаҕын барытын түптээн бут хорсун үлэһит эмээхсин этэ. Ийэлэрэ улахан уолун Биик- ÀÕÒÛÛËÀÐ
оҥостон, олоҕун тиһэх күнүгэр диэри барыбытыгар тэри хаһаайын курдук тутара. Ол да иһин бииргэ төрөөбүттэрэ
үтүө холобур, сүбэһит-амаһыт этэ. сааһырыахтарыгар диэри убайдарын кытта сүбэлэһэн эрэ баран,
араас быһаарыныыны ылыналлара. Оҕолоругар аҕа быһыытынан
суолталанар, туруу үлэһит, дьоһуннаах дьиэ кэргэн баһылыга этэ.
115
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
ОЛОРОН ААСПЫККАР МАХТАНАБЫТ... Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
114
Барыта эмискэ этэ... Чугас киһигин сүтэрэртэн хайа да сааска АЙЫЛҔАТТАН АНАММЫТ КУРДУК
аһыылаах, кутурҕаннаах, ама, туох баар үһүө. Ол да буоллар олох
ÀÕÒÛÛËÀÐ уларыйар-тэлэрийэр. ытыктыыр киhибит, аҕа баһылыкпыт
салҕанар, күн-дьыл ааһар, бириэмэ, салгын охсорунуу, түргэнник
«Баар-суох тумус туттар, дириҥник
Дьулус дьоно Сунтаарга олорбуттара. Онон Сунтаарга
Никифоров Дьулустан Викторович эдэр
төрөөбүт оҕо. Сылын аайы, биһиэхэ, Бүлүүчээҥҥэ, сайылыы
убайа Мишалыын кэлэр этилэр. Ол онно бэлиэтии көрбүтүм, сааhыгар үлэ үөhүгэр сылдьан...» диэн,
эмискэ күннээх халлаан турдаҕына этиҥ
оҕо-оҕо курдук мэник-тэник мэнигийээн уол оҕо, ол гынан этэринии тарҕаммыт, хомолтолоох сураҕы
баран аһыныгаһын, үксүн кыргыттары кытта оонньоһоро. истибиппит номнуо хас да сыл буолан
Оҕолору саҥатынан-иҥэтинэн, күлэн-үөрэн олус абылыыра. эрэр. Киһи туох-ханнык буолан тахсара
Кыра сааһыттан истигэн, толоругас оҕо этэ. Оскуолаҕа үчүгэйдик кыра эрдэҕиттэн биллэр, онон дьиэ кэргэн
үөрэммитэ. Ол курдук, киһи хайдах үлэһит, хайдах дьылҕалаах, эйгэтиттэн кини туһалаах, сайдыылаах киһи
олохтоох буолуоҕа оҕо сааһыттан биллэр эбит. буоларга, олоҕу олорорго үөрүйэҕи ылар.
Улаатан, бэртээхэй улахан киһи буолан, олох уруулун бэйэтэ Уһуннук оҕону иитиигэ үлэлээбит буолан
илиитигэр эрэллээхтик туппута. Ону баара... ити түгэннэри чуолкайдык билэбин. Бүтүн улууска бар дьон
Быраатым олус чэнчис, ыраас этэ уонна маанытык таҥнарын ытыктабылын ылбыт эдэр баһылык оҕо сырыттаҕына хайдах этэй
сөбүлүүрэ. Ол курдук олоххо тардыһыылаах, элбэҕи билэ-көрө, кэ- диэн чугас аймаҕа буоларбынан ахтан ааһыахпын баҕардым.
тии сылдьааччы. Майгытынан көнө буолан, мэлдьи дорооботун туп- Эһэтэ Никифоров Ми-
путунан элбэх дьону кытары билсэн-кэпсэтэн, үөрүү-көтүү бөҕөтө хаил Михайлович Садын
буолааччы. Кини этэр тыллара – «Үлэ – дьол», «Үлэлиир эрэ киһи эбэҥкилэрин төрдүт-
үчүгэй олохтонор» диэн этэ. Үлэни үрдүктүк тутан, сүгүрүйэн, тэн, Сэҥиэттэн, бэһис
олоҕун-дьаһаҕын барытын түптээн оҥостон, олоҕун тиһэх күнүгэр көлүөнэ төрүттээх, тииҥи
диэри барыбытыгар үтүө холобур, сүбэһит-амаһыт этэ. харахха түһэрэр, Бүлүү
Ийэтин, аҕатын олус амарахтык таптыыр этэ. эбэ төбөтүгэр тиийэ киэҥ
Кылгас да буоллар, чаҕылхайдык олорбут быраатым Дьулустаан ыырдаах сорсуннаах бул-
Никифоров, биһиги эйигин таптыыбыт, саныыбыт, эн кэлэн, чут. Ону суоллаан хос-хос
олорон ааспыккар махтанабыт. Эн сырдык мөссүөҥҥүн, куруук сиэнэ Дьулустаан Ники-
үөрэ сылдьар хараххын, мичээргин өйбүтүгэр, сүрэхпитигэр форов бэргэн ытааччы
куруук илдьэ сылдьыахпыт, умнуохпут суоҕа. буоларын билбэт киһи
Ахтылҕаны кытта эдьиийэ бука аҕыйах буолуо. Аҕата Никифоров Виктор Михайлович кыра
Фатима Никифоровна ПОДРЯСОВА эрдэҕиттэн аҕата эрдэ өлөн, үлэ үөһүгэр улааппыт, тыа нэһилиэгин
Бүлүүчээн, 09.06.2020 с. кыһалҕатын этинэн-хаанынан билбит, эрдэ үлэһит буолан дьиэ
кэргэн тутаах киһитэ, баһылыга этэ. Виктор Михайлович ийэтэ
Кини этэр тыллара – «Үлэ – дьол», «Үлэлиир эрэ Подрясова Мария Яковлевна эрдэ огдообо буолан, түөрт оҕону
киһи үчүгэй олохтонор» диэн этэ. Үлэни үрдүктүк соҕотоҕун иитэн-аһатан, барыларын үөрэхтээн, үлэһит оҥортоо-
тутан, сүгүрүйэн, олоҕун-дьаһаҕын барытын түптээн бут хорсун үлэһит эмээхсин этэ. Ийэлэрэ улахан уолун Биик- ÀÕÒÛÛËÀÐ
оҥостон, олоҕун тиһэх күнүгэр диэри барыбытыгар тэри хаһаайын курдук тутара. Ол да иһин бииргэ төрөөбүттэрэ
үтүө холобур, сүбэһит-амаһыт этэ. сааһырыахтарыгар диэри убайдарын кытта сүбэлэһэн эрэ баран,
араас быһаарыныыны ылыналлара. Оҕолоругар аҕа быһыытынан
суолталанар, туруу үлэһит, дьоһуннаах дьиэ кэргэн баһылыга этэ.
115
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Оттон ийэлэрэ Раида Алексеевна иитээччи идэлээх, ирдэбиллээх Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
116 буолан, оҕолоро оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр, сайдалларыгар,
үөрэҕи баһылаан туйгун билиини, араас сатабыллары иҥэринэн Онно «Антошка» диэн ааттыыр Ан-2 самолетунан көтөн кэлэн
улааталларыгар бэйэтин кыаҕын, күүһүн күүскэ туһаммыта. Дьиэ баран, оҕолор аһаат да таһырдьаны былдьаһан бырааттарын кытта,
ÀÕÒÛÛËÀÐ буолуоҕа биллибит эбит. Ханнык да үлэттэн туора турбат, оонньуу бардылар. Чочумча буолаат Дьулустаан убайа Мишалыын
кэргэҥҥэ үлэ, үөрэх инники тутуллар этэ.
Дьулустаан Викторович кыра сылдьан сүрдээх эйэҕэс, үлэһит
дьиэҕэ көтөн түстүлэр уонна былдьаһа-тарыһа: «Сэрии буолбут
сирин көрдүбүт!», – диэн буолла. Эбээ: »Бу уолаттар тугу-тугу
барытыгар саба түһэн үлэлэһэн иһэр идэлээҕэ. Бүлүүчээҥҥэ
туойаллар», – диэн баран дьэ өйдөөбүтэ били кыһын умайбыт
кэлэн самаан сайын сылааһын, көҥүл оҕо саас оонньуутун,
күҥҥэ, күөххэ күөлэһийэ сыламнаан, сөрүүн ууга сөтүөлээн гараж массыыналарын, трактордарын состорон кэбиспиттэрэ
чахчы да сэрии толоонун санатар эбит. Бу сатаналарыҥ ону
барар идэлээх этилэр. холоон көрбүттэр. Онтон устунан музейдарга көрбүттэрин, онтон
Биирдэ биһиэхэ дьиэҕэ оонньуу, сүүрэккэлии сылдьан да атын сонуннарын кэпсээнэ элбээн барбыта. Убайыныын
оҕолортон хайалара эрэ улахан сиэркилэни суулларбытын, Михаил Викторовичтыын улаатан да баран аһара иллээхтик
Дьулустаан сүүрэн кэлэн улахан киһи кэлиэр диэри сиэркилэни сылдьыбыттара, мэлдьи сүбэлэһэн бииргэ этилэр.
сүгэн турбут. Онон ол сиэркилэ алдьамматах. Ким да эбээттэн Айылҕаттан ананан айыллан кэлбит, үтүө-мааны, талааннаах
мөҥүллүбэтэх. Оскуолаҕа үөрэнэ илик оҕо күүһүн эбээ сөҕөн салайааччы оҕобут кылгас дьылҕатыттан хомойобут, өссө да
кэпсиир буолара. Мэниктии да, оонньуу да сылдьан көрдөөх- элбэҕи айыа-тутуо хааллаҕа...
нардаах, булугас өйдөөх оҕо этэ. Ийэлэрэ ыалдьыбытыгар кылгас МИХАЙЛОВА Наталия Васильевна,
кэмҥэ Бүлүүчээҥҥэ эбэтигэр олоро сылдьыбыта. Ол саҕана РФ үөрэҕин бочуоттаах үлэһитэ, СР үөрэҕириитин туйгуна,
эбэтэ Мария Яковлевна сүөһүлээх олорбута, убайа кусчут, булчут педагогическай үлэ бэтэрээнэ
бэрдэ. Тыа дьоно барахсаттар күһүҥҥү киһи күлбүтүнэн диэбит
курдук олороллор, барыта тугу булбутунан-талбытынан, барыта
бэйэ киэнэ. Киэһэ аайы идэһэлээх дьон сыалаах, күөх от сүмэтин КИНИ ААТЫНАН БИРИЭМИЙЭНИ
иҥэриммит эти күөс муҥунан буһаран сииллэр. Биирдэ оннук
аһыы олорон, идэһэ биир атаҕын Дьулустаан кэһии гынан илдьэ ОЛОХТУУР БУОЛЛАР...
барыахтааҕын туһунан эбэтэ этэр. Дьулустаан: «Эбээ, аны улахан
ынахпытын хаһан сиибит?», – диэн үөннээх баҕайытык көрөн Бу уолан бүтэр уулаах, охтон баранар
олорон тыл быктарар. Эбэтэ күлэ-күлэ: «Бу уол ынахпытын мастаах Орто Туруу Дойдуга бары да
барытын сиэн бараары гыммыт дии!» – диэн хаадьылыыр. Ити быстах кэмҥэ ыалдьыт тэҥэ кэлэн барабыт.
курдук хаадьылаһыы, көр-нар кэпсэтии элбэҕэ. Ону күөттээччи, Кэлэн барар болдьохпут кэмэ-тойо, бу
кыра да буоллар, Дьулустаан буолара. сиргэ бэйэбит кэннибититтэн хаалларар
Биир сарсыарда уруокка бараары убайа Виталий Михайлович өйдөбүлбүт, суолбут-ииспит эрэ уратылаах...
уолаттары таарыйа детсадка илдьитэлээбит. Эбээ дьиэни-уоту Биһиги бырааппыт Дьулустаан
хомуйан баран идэтинэн оттоох күрүөтүгэр тахсан күнүскү Никифоров, төһө да олус кылгас олоҕу
отун бэлэмнээри кэбиһиилээх от кэннигэр барбыта, арай били олордор, бэйэтин туһунан үтүө эрэ өйдөбүлү
сарсыарда барбыт оҕолоро онно саһан тураллар эбит. Ый-хай хаалларда диибин. Суох буолар сылыгар
бөҕөнү түһэрэн эмээхсин оҕолору дьиэҕэ киллэртээн сылаас үүт саас, Сунтаарга бара сылдьан, архыыпка
иһэрдитэлээн хааллартаабыт. Ол кэннэ детсадка барыыны эбээ наадалаах кини үлэлиир дьиэтигэр киирэн
тохтотон, Дьулустаан салайааччылаах санаа хоту бэһиэлэй олох иһэн утары көрсө түспүтүм. «Оо, убайбыт Моисеевич кэлбит ÀÕÒÛÛËÀÐ
кинилэргэ буолбут. Биир сайын Раида соҕуруу муораҕа уолаттарын эбиккин дии, иккис этээскэ миэхэ тахса сылдьаар», – диэбитэ.
илдьэ сылдьыбыта. Сынньанан кэлэн баран эмиэ идэлэринэн Архыыпка наадабын быһаарсан баран, кабинетыгар олорон олус
Бүлүүчээҥҥэ күүлэйдии, үөрүүлэрин үллэстэ тахсыбыттара. истиҥник сэһэргэспиппит. Бу тиһэх көрсүһүүбүт буоларын
117
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Оттон ийэлэрэ Раида Алексеевна иитээччи идэлээх, ирдэбиллээх Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
116 буолан, оҕолоро оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр, сайдалларыгар,
үөрэҕи баһылаан туйгун билиини, араас сатабыллары иҥэринэн Онно «Антошка» диэн ааттыыр Ан-2 самолетунан көтөн кэлэн
улааталларыгар бэйэтин кыаҕын, күүһүн күүскэ туһаммыта. Дьиэ баран, оҕолор аһаат да таһырдьаны былдьаһан бырааттарын кытта,
ÀÕÒÛÛËÀÐ буолуоҕа биллибит эбит. Ханнык да үлэттэн туора турбат, оонньуу бардылар. Чочумча буолаат Дьулустаан убайа Мишалыын
кэргэҥҥэ үлэ, үөрэх инники тутуллар этэ.
Дьулустаан Викторович кыра сылдьан сүрдээх эйэҕэс, үлэһит
дьиэҕэ көтөн түстүлэр уонна былдьаһа-тарыһа: «Сэрии буолбут
сирин көрдүбүт!», – диэн буолла. Эбээ: »Бу уолаттар тугу-тугу
барытыгар саба түһэн үлэлэһэн иһэр идэлээҕэ. Бүлүүчээҥҥэ
туойаллар», – диэн баран дьэ өйдөөбүтэ били кыһын умайбыт
кэлэн самаан сайын сылааһын, көҥүл оҕо саас оонньуутун,
күҥҥэ, күөххэ күөлэһийэ сыламнаан, сөрүүн ууга сөтүөлээн гараж массыыналарын, трактордарын состорон кэбиспиттэрэ
чахчы да сэрии толоонун санатар эбит. Бу сатаналарыҥ ону
барар идэлээх этилэр. холоон көрбүттэр. Онтон устунан музейдарга көрбүттэрин, онтон
Биирдэ биһиэхэ дьиэҕэ оонньуу, сүүрэккэлии сылдьан да атын сонуннарын кэпсээнэ элбээн барбыта. Убайыныын
оҕолортон хайалара эрэ улахан сиэркилэни суулларбытын, Михаил Викторовичтыын улаатан да баран аһара иллээхтик
Дьулустаан сүүрэн кэлэн улахан киһи кэлиэр диэри сиэркилэни сылдьыбыттара, мэлдьи сүбэлэһэн бииргэ этилэр.
сүгэн турбут. Онон ол сиэркилэ алдьамматах. Ким да эбээттэн Айылҕаттан ананан айыллан кэлбит, үтүө-мааны, талааннаах
мөҥүллүбэтэх. Оскуолаҕа үөрэнэ илик оҕо күүһүн эбээ сөҕөн салайааччы оҕобут кылгас дьылҕатыттан хомойобут, өссө да
кэпсиир буолара. Мэниктии да, оонньуу да сылдьан көрдөөх- элбэҕи айыа-тутуо хааллаҕа...
нардаах, булугас өйдөөх оҕо этэ. Ийэлэрэ ыалдьыбытыгар кылгас МИХАЙЛОВА Наталия Васильевна,
кэмҥэ Бүлүүчээҥҥэ эбэтигэр олоро сылдьыбыта. Ол саҕана РФ үөрэҕин бочуоттаах үлэһитэ, СР үөрэҕириитин туйгуна,
эбэтэ Мария Яковлевна сүөһүлээх олорбута, убайа кусчут, булчут педагогическай үлэ бэтэрээнэ
бэрдэ. Тыа дьоно барахсаттар күһүҥҥү киһи күлбүтүнэн диэбит
курдук олороллор, барыта тугу булбутунан-талбытынан, барыта
бэйэ киэнэ. Киэһэ аайы идэһэлээх дьон сыалаах, күөх от сүмэтин КИНИ ААТЫНАН БИРИЭМИЙЭНИ
иҥэриммит эти күөс муҥунан буһаран сииллэр. Биирдэ оннук
аһыы олорон, идэһэ биир атаҕын Дьулустаан кэһии гынан илдьэ ОЛОХТУУР БУОЛЛАР...
барыахтааҕын туһунан эбэтэ этэр. Дьулустаан: «Эбээ, аны улахан
ынахпытын хаһан сиибит?», – диэн үөннээх баҕайытык көрөн Бу уолан бүтэр уулаах, охтон баранар
олорон тыл быктарар. Эбэтэ күлэ-күлэ: «Бу уол ынахпытын мастаах Орто Туруу Дойдуга бары да
барытын сиэн бараары гыммыт дии!» – диэн хаадьылыыр. Ити быстах кэмҥэ ыалдьыт тэҥэ кэлэн барабыт.
курдук хаадьылаһыы, көр-нар кэпсэтии элбэҕэ. Ону күөттээччи, Кэлэн барар болдьохпут кэмэ-тойо, бу
кыра да буоллар, Дьулустаан буолара. сиргэ бэйэбит кэннибититтэн хаалларар
Биир сарсыарда уруокка бараары убайа Виталий Михайлович өйдөбүлбүт, суолбут-ииспит эрэ уратылаах...
уолаттары таарыйа детсадка илдьитэлээбит. Эбээ дьиэни-уоту Биһиги бырааппыт Дьулустаан
хомуйан баран идэтинэн оттоох күрүөтүгэр тахсан күнүскү Никифоров, төһө да олус кылгас олоҕу
отун бэлэмнээри кэбиһиилээх от кэннигэр барбыта, арай били олордор, бэйэтин туһунан үтүө эрэ өйдөбүлү
сарсыарда барбыт оҕолоро онно саһан тураллар эбит. Ый-хай хаалларда диибин. Суох буолар сылыгар
бөҕөнү түһэрэн эмээхсин оҕолору дьиэҕэ киллэртээн сылаас үүт саас, Сунтаарга бара сылдьан, архыыпка
иһэрдитэлээн хааллартаабыт. Ол кэннэ детсадка барыыны эбээ наадалаах кини үлэлиир дьиэтигэр киирэн
тохтотон, Дьулустаан салайааччылаах санаа хоту бэһиэлэй олох иһэн утары көрсө түспүтүм. «Оо, убайбыт Моисеевич кэлбит ÀÕÒÛÛËÀÐ
кинилэргэ буолбут. Биир сайын Раида соҕуруу муораҕа уолаттарын эбиккин дии, иккис этээскэ миэхэ тахса сылдьаар», – диэбитэ.
илдьэ сылдьыбыта. Сынньанан кэлэн баран эмиэ идэлэринэн Архыыпка наадабын быһаарсан баран, кабинетыгар олорон олус
Бүлүүчээҥҥэ күүлэйдии, үөрүүлэрин үллэстэ тахсыбыттара. истиҥник сэһэргэспиппит. Бу тиһэх көрсүһүүбүт буоларын
117
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
түһээн түүйбүт, биттэнэн билбит үһүбүт дуо, суох буоллаҕа. Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
118 Дьулустаан Викторович Сунтаар сэлиэнньэтин баһылыгынан
үлэлии олороро. Олох-дьаһах, үлэ-хамнас, инники былааннарын
Дьулуһу мин көстөр дьүһүннүүн, майгылыын-си-
туһунан ис-иһиттэн сырдаан, үөрэн-көтөн олорон кэпсээбитэ. гилилиин, үлэлиир хабаанынан таайыгар Владимир
ÀÕÒÛÛËÀÐ гына уларытыахпыт. Суолбутун асфальтыахпыт, үстүү, Гаврильевич Павловка майгынната саныыбын. Таа-
«Убаай, аны уонча сылынан улууспут киинин киһи билбэт
түөртүү, биэстии этээстээх дьиэлэри тутан дьэндэтиэхпит.
йын курдук далааһыннаах, ырааҕы өтө көрөн үлэ-
Сунтаарбыт сирэ-буора олус үчүгэй, нүөл, онон көҕөрдүү үлэтин
лиир, бэйэтин тула дьону түмэр, үлэҕэ көҕүлүүр
күүһүрдүөхпүт, өрүс үрдүн киһи астына-дуоһуйа сынньанар
зонатыгар кубулутуохпут», – диэн күө-дьаа буола кэпсии- дьоҕурдааҕа.
ипсии олороро харахпар бу баарга дылы. Санаатахпына олус
сыбаайбатыгар ыалдьан хаалан кыайан сылдьыбатахпыттан күн
хараастабын. Арахсарбытыгар: «Убайбыт Моисеевич наһаа сыбаайбатыгар ыалдьан хаалан кыайан сылдьыбатахпыттан күн
үчүгэй музейдаах үһүгүн. Кыаҕырдахха көмөлөһүллүө, бакаа бу бүгүнүгэр диэри хомойобун.
саҥа бэчээттэппит кинигэлэрбитин бэлэхтиибин», – диэн икки Дьулустаан оҕо эрдэҕиттэн доҕоро-атаһа элбэҕэ.
кинигэни биэрбитэ. Кабинетыттан тахсарбар бэйэтигэр сыһыары Никииппэрэптэр тэлгэһэлэригэр сирэй-харах бөҕөтө буолбут,
тардан, чочумча күүскэ хам кууһан турбута. Мин, бэйэм да уйан сыыҥтарын-сырааннарын туора-маары соттубут Дьулустаан
киһи, уйадыйбытым, кирилиэһи халыйан тахсыбыт хараҕым саллааттара мусталлара, олору хаадьылаталыыр буоларым. Бары
уутун сотто-сотто түспүтүм. да Дьулустарын илиитин-атаҕын маныыр, кини тылын ылынар,
Күһүнүгэр быраатым барахсан суох буолбутун туһунан истэн истэр эрэллээх саллааттар этилэр. Улаатан да баран, бары бииргэ
олус соһуйбутум, аймаммытым. Дьиктитэ диэн, бу сураҕы тутуспутунан сылдьаллара. Доҕордоро Дьулустаан суох буолбутугар
Бурятияттан истибиппит. Ол күн мин кэргэмминиин уонна сүүрэн-көтөн, кэлэн-баран, булан-талан, барахсаттар, олус күүс-
Дьулус аҕатынан эдьиийэ Лидия Дмитриевна Подрясовалыын көмө буолбуттара.
галерея өрөмүөнүгэр сылдьыбыппыт. Лидия Дмитриевна Бырааппыт Дьулустаан Викторович олус эрдэ олохтон
Бурятияҕа олорор кыыһа Надя соһумар сураҕы истэн, ийэтигэр барбыта, баара-суоҕа 41 эрэ сааһыгар. Эр киһиэхэ ол саас үһү
эрийбитэ. дуо?! Дьэттэйэр дьэтигэр сылдьан, дьэ үлэлиэх-хамсыах, айыах-
Мин түргэн үлүгэрдик хомунан, массыына булан Сунтаар- тутуох күөгэйэр күнүгэр сылдьан, кэргэннэнэн, икки оҕолонон,
даабытым. дьиэ-уот тэринэн баран.
Дьулустаан оҕо эрдэҕиттэн бииргэ төрөөбүттэриттэн ордук Ийэлэрин өттүнэн Успур аҕатын ууһуттан төрүттээхтэр,
сэргэх, көрдөөх-нардаах оҕо этэ. Түөрт оҕоттон миэхэ ордук кини Никииппэрэптэр. Дьулуһу мин көстөр дьүһүннүүн, майгылыын-
уонна Туйаара чугастар. Эдьиийдэрэ Любалыын: «Эн оҕоҥ – сигилилиин, үлэлиир хабаанынан таайыгар Владимир
Миша, миэнэ – Дьулус» – диэн үллэстэр буоларбыт. Эдьиийбит Гаврильевич Павловка майгынната саныыбын. Таайын курдук
Маайа кыыһа Раялаахтыын биир уһаайбаҕа да буоллар, туһунан далааһыннаах, ырааҕы өтө көрөн үлэлиир, бэйэтин тула дьону
кыра дьиэҕэ олороро. Мин кэлбиппин биллэҕинэ, Дьулус түмэр, үлэҕэ көҕүлүүр дьоҕурдааҕа.
барахсан ырбаччы үөрэн аҕай эбэтин дьиэтигэр киирэн кэлэрэ. Дьулустааны тиһэх суолугар атаарарга олус элбэх эр дьон
Дьиэтигэр бииргэ төрөөбүттэриттэн барыларыттан дьиэ ис- хараҕын уутун көрбүтүм. Оннугу урут да, хойут да көрбүппүн
тас үлэтигэр сыстаҕаһа. Дьулус киирэн кэллэҕинэ: «Дьулус – өйдөөбөппүн. Буоларын курдук, үгүс үтүө тыл этиллибитэ. Бары
хачыгыр бырааппыт кэллэ», – диэтэхпинэ ыттаччы үөрэн хаалара. Дьулустаан Викторович дьону кытта сыһыаны табан үлэлиир
Оҕолортон барыларыттан этиргэн этэ. Кыра эрдэҕинэ Дьулуһу салайааччытын тоһоҕолоон бэлиэтээбиттэрин долгуйа истибитим.
тэллэйбит иэдэстэриттэн хам тутан, атахтарбынан кыбыйан Улуус киинигэр кэллэххэ Дьулустаан Викторович туһунан дьон-
олорон дэлби сыллаан ньуххайарбыттан үөрэн уҥа-таала күлэр сэргэ сөҕө-махтайа, биһирии кэпсииллэрин, кэпсэтэллэрин истэн ÀÕÒÛÛËÀÐ
буолара. олус уйадыйа, киэн тутта үөрэрим.
Түөрт оҕоттон үс оҕо ыал буолар үөрүүлэрин үллэстибиппиттэн, Биһиги тапталлаах бырааппыт, Сунтаар улууһун уонна
күүс-көмө буолбуппуттан үөрэбин. Арай тапталлаах Дьулуһум нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Дьулустаан Викторович
119
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
түһээн түүйбүт, биттэнэн билбит үһүбүт дуо, суох буоллаҕа. Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
118 Дьулустаан Викторович Сунтаар сэлиэнньэтин баһылыгынан
үлэлии олороро. Олох-дьаһах, үлэ-хамнас, инники былааннарын
Дьулуһу мин көстөр дьүһүннүүн, майгылыын-си-
туһунан ис-иһиттэн сырдаан, үөрэн-көтөн олорон кэпсээбитэ. гилилиин, үлэлиир хабаанынан таайыгар Владимир
ÀÕÒÛÛËÀÐ гына уларытыахпыт. Суолбутун асфальтыахпыт, үстүү, Гаврильевич Павловка майгынната саныыбын. Таа-
«Убаай, аны уонча сылынан улууспут киинин киһи билбэт
түөртүү, биэстии этээстээх дьиэлэри тутан дьэндэтиэхпит.
йын курдук далааһыннаах, ырааҕы өтө көрөн үлэ-
Сунтаарбыт сирэ-буора олус үчүгэй, нүөл, онон көҕөрдүү үлэтин
лиир, бэйэтин тула дьону түмэр, үлэҕэ көҕүлүүр
күүһүрдүөхпүт, өрүс үрдүн киһи астына-дуоһуйа сынньанар
зонатыгар кубулутуохпут», – диэн күө-дьаа буола кэпсии- дьоҕурдааҕа.
ипсии олороро харахпар бу баарга дылы. Санаатахпына олус
сыбаайбатыгар ыалдьан хаалан кыайан сылдьыбатахпыттан күн
хараастабын. Арахсарбытыгар: «Убайбыт Моисеевич наһаа сыбаайбатыгар ыалдьан хаалан кыайан сылдьыбатахпыттан күн
үчүгэй музейдаах үһүгүн. Кыаҕырдахха көмөлөһүллүө, бакаа бу бүгүнүгэр диэри хомойобун.
саҥа бэчээттэппит кинигэлэрбитин бэлэхтиибин», – диэн икки Дьулустаан оҕо эрдэҕиттэн доҕоро-атаһа элбэҕэ.
кинигэни биэрбитэ. Кабинетыттан тахсарбар бэйэтигэр сыһыары Никииппэрэптэр тэлгэһэлэригэр сирэй-харах бөҕөтө буолбут,
тардан, чочумча күүскэ хам кууһан турбута. Мин, бэйэм да уйан сыыҥтарын-сырааннарын туора-маары соттубут Дьулустаан
киһи, уйадыйбытым, кирилиэһи халыйан тахсыбыт хараҕым саллааттара мусталлара, олору хаадьылаталыыр буоларым. Бары
уутун сотто-сотто түспүтүм. да Дьулустарын илиитин-атаҕын маныыр, кини тылын ылынар,
Күһүнүгэр быраатым барахсан суох буолбутун туһунан истэн истэр эрэллээх саллааттар этилэр. Улаатан да баран, бары бииргэ
олус соһуйбутум, аймаммытым. Дьиктитэ диэн, бу сураҕы тутуспутунан сылдьаллара. Доҕордоро Дьулустаан суох буолбутугар
Бурятияттан истибиппит. Ол күн мин кэргэмминиин уонна сүүрэн-көтөн, кэлэн-баран, булан-талан, барахсаттар, олус күүс-
Дьулус аҕатынан эдьиийэ Лидия Дмитриевна Подрясовалыын көмө буолбуттара.
галерея өрөмүөнүгэр сылдьыбыппыт. Лидия Дмитриевна Бырааппыт Дьулустаан Викторович олус эрдэ олохтон
Бурятияҕа олорор кыыһа Надя соһумар сураҕы истэн, ийэтигэр барбыта, баара-суоҕа 41 эрэ сааһыгар. Эр киһиэхэ ол саас үһү
эрийбитэ. дуо?! Дьэттэйэр дьэтигэр сылдьан, дьэ үлэлиэх-хамсыах, айыах-
Мин түргэн үлүгэрдик хомунан, массыына булан Сунтаар- тутуох күөгэйэр күнүгэр сылдьан, кэргэннэнэн, икки оҕолонон,
даабытым. дьиэ-уот тэринэн баран.
Дьулустаан оҕо эрдэҕиттэн бииргэ төрөөбүттэриттэн ордук Ийэлэрин өттүнэн Успур аҕатын ууһуттан төрүттээхтэр,
сэргэх, көрдөөх-нардаах оҕо этэ. Түөрт оҕоттон миэхэ ордук кини Никииппэрэптэр. Дьулуһу мин көстөр дьүһүннүүн, майгылыын-
уонна Туйаара чугастар. Эдьиийдэрэ Любалыын: «Эн оҕоҥ – сигилилиин, үлэлиир хабаанынан таайыгар Владимир
Миша, миэнэ – Дьулус» – диэн үллэстэр буоларбыт. Эдьиийбит Гаврильевич Павловка майгынната саныыбын. Таайын курдук
Маайа кыыһа Раялаахтыын биир уһаайбаҕа да буоллар, туһунан далааһыннаах, ырааҕы өтө көрөн үлэлиир, бэйэтин тула дьону
кыра дьиэҕэ олороро. Мин кэлбиппин биллэҕинэ, Дьулус түмэр, үлэҕэ көҕүлүүр дьоҕурдааҕа.
барахсан ырбаччы үөрэн аҕай эбэтин дьиэтигэр киирэн кэлэрэ. Дьулустааны тиһэх суолугар атаарарга олус элбэх эр дьон
Дьиэтигэр бииргэ төрөөбүттэриттэн барыларыттан дьиэ ис- хараҕын уутун көрбүтүм. Оннугу урут да, хойут да көрбүппүн
тас үлэтигэр сыстаҕаһа. Дьулус киирэн кэллэҕинэ: «Дьулус – өйдөөбөппүн. Буоларын курдук, үгүс үтүө тыл этиллибитэ. Бары
хачыгыр бырааппыт кэллэ», – диэтэхпинэ ыттаччы үөрэн хаалара. Дьулустаан Викторович дьону кытта сыһыаны табан үлэлиир
Оҕолортон барыларыттан этиргэн этэ. Кыра эрдэҕинэ Дьулуһу салайааччытын тоһоҕолоон бэлиэтээбиттэрин долгуйа истибитим.
тэллэйбит иэдэстэриттэн хам тутан, атахтарбынан кыбыйан Улуус киинигэр кэллэххэ Дьулустаан Викторович туһунан дьон-
олорон дэлби сыллаан ньуххайарбыттан үөрэн уҥа-таала күлэр сэргэ сөҕө-махтайа, биһирии кэпсииллэрин, кэпсэтэллэрин истэн ÀÕÒÛÛËÀÐ
буолара. олус уйадыйа, киэн тутта үөрэрим.
Түөрт оҕоттон үс оҕо ыал буолар үөрүүлэрин үллэстибиппиттэн, Биһиги тапталлаах бырааппыт, Сунтаар улууһун уонна
күүс-көмө буолбуппуттан үөрэбин. Арай тапталлаах Дьулуһум нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Дьулустаан Викторович
119
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Никифоров киһи кэрэмэһэ этэ. Доҕор-атас, киһи, үлэһит, Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
120 салайааччы быһыытынан өр сылларга дьон-сэргэ ортотугар сэргэх
сэһэн буолан сылдьыаҕа. Кини ситэ олорботох олоҕун оҕолоро,
сиэннэрэ олоруохтара. Кини аатынан анал бириэмийэ олохтонон
ÀÕÒÛÛËÀÐ баҕарабын. СР култууратын уонна үөрэҕин туйгуна, СР үтүөлээх учуутала,
улууспутугар бастыҥ салайааччыга сыллата туттарылла туруоҕар
КИРИЛЛИН Александр Моисеевич, убайа,
Бүлүүчээн нэһилиэгин, Сунтаар улууһун бочуоттаах олохтооҕо
МИН ОҔОМ ДЬУЛУСТААН ...
Бу олоххо киһи хаһан да үөйбэтэх-
ахтыбатах өттүттэн араас быһыы-майгы кэллилэр. Эбээ дьиэҕэ оҕо көрө хаалар, оттон Дьулус эһэбитин
кытта оһоххо анаан кирпииччэ үктүүллэр. Оччолорго оһох улахана
буолар. Ардыгар үөрүүлээх да, ардыгар олус дьикти буолар, 2000-тан тахсаны оҥоруохтаахтар. Сарсыардаттан
да хомолтолоох, киһи санньыйар, хараастар киэһэ хойукка диэри үлэ-хамнас бөҕө. Дьулус эһэбитиниин
кэмнэрэ буолаллар. Хаһан да бу суругу, тэбис-тэҥҥэ сылдьыһар. Оҕонньор сылайан «сынньана түһүөх»
ахтыыны бырааппар Дьулустааҥҥа анаан диэтэҕинэ, «аны дьиэбин ханаппаакылыыбын» диэн олоро да
суруйуом эрэ дии санаабатаҕым. Киһи харах түспэт үһү. Эһэбит сөҕөр аҕай этэ: «Үлэһит да оҕо, оонньуу баран
уута суох суруйбат ахтыыта... хаалбакка, тэбис-тэҥҥэ, сынньаммакка да үлэлиир», – диэн.
Олус эдэр сааһыгар, саамай үлэтин
Ол быыһыгар биир эмит күн күтүөтүн Егор Константиновиһы
үгэнигэр, айар-тутар кэмигэр сылдьан суох кытта биригээдэҕэ оттоһо барар. Арай биирдэ, бастаан барсарыгар,
буолбута олус соһуччу, хомолтолоох этэ. уолбут үөрбүт аҕай. Биир чараас сибиитэрэлээх, ол иһин
...1974 с. Сунтаарга эбээ Маайаҕа кэлэ
сылдьан кып-кырачаан киһини аан бастаан көрбүтүм. Дьонугар оранжевай өҥнөөх курткабын уларыстым. Уолум туох да иһин
кэтиэн баҕарбат, «Кыыс киэнэ», – диир. Оччоҕо барсыбаккын
бараары таҥна сылдьар, эбэтэ кэтэрдэ сатаатаҕына барытын диэн буолла. Уолбут барсыан баҕата баһаам буолан, хайыай,
«бэйэм-бэйэм» диирин өйдүүбүн. Онно кып-кыра эрээри ол курткатын кэтэн бардаҕа дии. Ол күн киэһэ отчуттар кус
барытын бэйэтэ дьаһанар, дьоһуннаах киһи эбит диэн сөхпүтүм. манаабыттар. Биир кус кэлбитигэр улахан дьон бары ытыалыы
Онтон арыый улааппытын кэннэ балтым Любовь
Ивановналыын (оччолорго 10-с кылааска үөрэнэр) эдьиийбитигэр сатаабыттар да, олох таппатахтар. Онтон Дьулус кыҥаан-кыҥаан
баран биирдэ эрэ ытан ылан, онно аан бастакы куһун өлөрөн,
Раида Алексеевнаҕа оҕолору көрсөн көмөлөһөрбүт. Улахан үөрүү көтөллөнөр. Ол бастакы булка уһуйуллуута этэ.
уол Миша – Люба оҕото, онтон Дьулустаан – мин оҕом диэн Эмиэ ол сайын, атырдьах ыйыгар сарсыарда иккиэн сугуннуу
үллэстэн көрөбүт-харайабыт. Оҕолорбут халлаан сылыйда да бардыбыт. Эбиэт кэннэ үс толору биэдэрэлээх үөрэн-көтөн дьиэ-
таһырдьа оонньууллар, олус элбэх доҕордоох буолаллар, сотору- битигэр кэлэн ыраастаан кэбистибит. Сугун ыраастыы олорон
сотору төрөөбүт күҥҥэ ыҥырсан бараллар-кэлэллэр. Күнү быһа оҕом этэр: «Эдьиэй, мин бүгүн төрөөбүт күнүм ээ», – диир. Оо,
хоккейдаан, сэриилэһэн оонньууллара. мин отой да умнан кэбиспиппин, «чэ, киэһэ индийскэй киинэҕэ
1978 с. үөрэхпин бүтэрэн Куокуну нэһилиэгэр ананан үлэлии
кэлбитим. Уонна 1981 с. ыал буолан, бастакы кыыс оҕолонобут. барыахпыт» диэн сугуммутун күүлэҕэ ууран, чэйдээн баран кии- ÀÕÒÛÛËÀÐ
нэлээтибит. Мин индийскэй киинэбиттэн дэлби ытаатым аҕай,
Ол саҕана эргэ балыыһа аҥарыгар сыста турар дьиэҕэ олоробут. Дьулустааным киинэ көрбөккө, мин ытыыр сирэйбин манаан
Ол иһин 1983 с. саҥа дьиэ туттан саҕалаабыппыт. Сунтаартан олордо. Миигин наһаа аһыммыт быһыылаах этэ. Онтон ытаһан-
дьонум – эбээ Маайаны кытары Дьулустаан оҕо көрсө, көмөлөһө
соҥоһон киинэттэн кэлбиппит, арай күүлэбит аана аһаҕас. Көр-
121
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Никифоров киһи кэрэмэһэ этэ. Доҕор-атас, киһи, үлэһит, Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
120 салайааччы быһыытынан өр сылларга дьон-сэргэ ортотугар сэргэх
сэһэн буолан сылдьыаҕа. Кини ситэ олорботох олоҕун оҕолоро,
сиэннэрэ олоруохтара. Кини аатынан анал бириэмийэ олохтонон
ÀÕÒÛÛËÀÐ баҕарабын. СР култууратын уонна үөрэҕин туйгуна, СР үтүөлээх учуутала,
улууспутугар бастыҥ салайааччыга сыллата туттарылла туруоҕар
КИРИЛЛИН Александр Моисеевич, убайа,
Бүлүүчээн нэһилиэгин, Сунтаар улууһун бочуоттаах олохтооҕо
МИН ОҔОМ ДЬУЛУСТААН ...
Бу олоххо киһи хаһан да үөйбэтэх-
ахтыбатах өттүттэн араас быһыы-майгы кэллилэр. Эбээ дьиэҕэ оҕо көрө хаалар, оттон Дьулус эһэбитин
кытта оһоххо анаан кирпииччэ үктүүллэр. Оччолорго оһох улахана
буолар. Ардыгар үөрүүлээх да, ардыгар олус дьикти буолар, 2000-тан тахсаны оҥоруохтаахтар. Сарсыардаттан
да хомолтолоох, киһи санньыйар, хараастар киэһэ хойукка диэри үлэ-хамнас бөҕө. Дьулус эһэбитиниин
кэмнэрэ буолаллар. Хаһан да бу суругу, тэбис-тэҥҥэ сылдьыһар. Оҕонньор сылайан «сынньана түһүөх»
ахтыыны бырааппар Дьулустааҥҥа анаан диэтэҕинэ, «аны дьиэбин ханаппаакылыыбын» диэн олоро да
суруйуом эрэ дии санаабатаҕым. Киһи харах түспэт үһү. Эһэбит сөҕөр аҕай этэ: «Үлэһит да оҕо, оонньуу баран
уута суох суруйбат ахтыыта... хаалбакка, тэбис-тэҥҥэ, сынньаммакка да үлэлиир», – диэн.
Олус эдэр сааһыгар, саамай үлэтин
Ол быыһыгар биир эмит күн күтүөтүн Егор Константиновиһы
үгэнигэр, айар-тутар кэмигэр сылдьан суох кытта биригээдэҕэ оттоһо барар. Арай биирдэ, бастаан барсарыгар,
буолбута олус соһуччу, хомолтолоох этэ. уолбут үөрбүт аҕай. Биир чараас сибиитэрэлээх, ол иһин
...1974 с. Сунтаарга эбээ Маайаҕа кэлэ
сылдьан кып-кырачаан киһини аан бастаан көрбүтүм. Дьонугар оранжевай өҥнөөх курткабын уларыстым. Уолум туох да иһин
кэтиэн баҕарбат, «Кыыс киэнэ», – диир. Оччоҕо барсыбаккын
бараары таҥна сылдьар, эбэтэ кэтэрдэ сатаатаҕына барытын диэн буолла. Уолбут барсыан баҕата баһаам буолан, хайыай,
«бэйэм-бэйэм» диирин өйдүүбүн. Онно кып-кыра эрээри ол курткатын кэтэн бардаҕа дии. Ол күн киэһэ отчуттар кус
барытын бэйэтэ дьаһанар, дьоһуннаах киһи эбит диэн сөхпүтүм. манаабыттар. Биир кус кэлбитигэр улахан дьон бары ытыалыы
Онтон арыый улааппытын кэннэ балтым Любовь
Ивановналыын (оччолорго 10-с кылааска үөрэнэр) эдьиийбитигэр сатаабыттар да, олох таппатахтар. Онтон Дьулус кыҥаан-кыҥаан
баран биирдэ эрэ ытан ылан, онно аан бастакы куһун өлөрөн,
Раида Алексеевнаҕа оҕолору көрсөн көмөлөһөрбүт. Улахан үөрүү көтөллөнөр. Ол бастакы булка уһуйуллуута этэ.
уол Миша – Люба оҕото, онтон Дьулустаан – мин оҕом диэн Эмиэ ол сайын, атырдьах ыйыгар сарсыарда иккиэн сугуннуу
үллэстэн көрөбүт-харайабыт. Оҕолорбут халлаан сылыйда да бардыбыт. Эбиэт кэннэ үс толору биэдэрэлээх үөрэн-көтөн дьиэ-
таһырдьа оонньууллар, олус элбэх доҕордоох буолаллар, сотору- битигэр кэлэн ыраастаан кэбистибит. Сугун ыраастыы олорон
сотору төрөөбүт күҥҥэ ыҥырсан бараллар-кэлэллэр. Күнү быһа оҕом этэр: «Эдьиэй, мин бүгүн төрөөбүт күнүм ээ», – диир. Оо,
хоккейдаан, сэриилэһэн оонньууллара. мин отой да умнан кэбиспиппин, «чэ, киэһэ индийскэй киинэҕэ
1978 с. үөрэхпин бүтэрэн Куокуну нэһилиэгэр ананан үлэлии
кэлбитим. Уонна 1981 с. ыал буолан, бастакы кыыс оҕолонобут. барыахпыт» диэн сугуммутун күүлэҕэ ууран, чэйдээн баран кии- ÀÕÒÛÛËÀÐ
нэлээтибит. Мин индийскэй киинэбиттэн дэлби ытаатым аҕай,
Ол саҕана эргэ балыыһа аҥарыгар сыста турар дьиэҕэ олоробут. Дьулустааным киинэ көрбөккө, мин ытыыр сирэйбин манаан
Ол иһин 1983 с. саҥа дьиэ туттан саҕалаабыппыт. Сунтаартан олордо. Миигин наһаа аһыммыт быһыылаах этэ. Онтон ытаһан-
дьонум – эбээ Маайаны кытары Дьулустаан оҕо көрсө, көмөлөһө
соҥоһон киинэттэн кэлбиппит, арай күүлэбит аана аһаҕас. Көр-
121
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
бүппүт ынах киирбит уонна Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
122 туох баар сугуммутун ыһа-тоҕо
сиэбит. Эбэбит оҕотун уту- ситиһиитин истэммит биһиги олус үөрэрбит, киэн туттарбыт.
та сытан иһиттэҕинэ, туох Оҕобут баара буоллар дойдутун – Сунтаарын, дьонун-сэргэтин
ÀÕÒÛÛËÀÐ дьиэлэрэ абааһылаах эбит» туһугар төһөлөөх элбэх үтүөнү оҥоруо, үлэлиэ-хамсыа этэй дии
эрэ тыаһыыр үһү. Ону «бу
санаатахпына олус хараастабын. Ылсыбытын тиһэҕэр тириэрдэр,
диэн куттанан, тахсан көр-
олус сайаҕас, мэлдьи күлэ-үөрэ сылдьар майгылааҕа. Хаһан да
бөтөх. Иннэ гынан кэлин өссө
санаата түһэн, кыыһыра-тымта сылдьарын ким да көрбөтөх
биирдэ сугуннааммыт, Сун-
таарга баралларыгар сугун буолуохтаах.
Оҕобут ити курдук өрүү эйэҕэс мичээрдээх сырдык мөссүөнэ
кэһиилэммиттэрэ. биһиги өйбүтүгэр-санаабытыгар хаалбыт. Оҕолорбутугар,
Ол сайын оҕобут биһиэ- сиэннэрбитигэр убайдарын туһунан кэпсээн, сырдык өйдөбүлү
хэ сайылаабыта. Кэргэним хаалларабыт, ахтабыт, саныыбыт...
Егор Константинович күһүн СТЕПАНОВА Людмила Николаевна, эдьиийэ,
Сунтаарга дьиэтигэр барарын СР доруобуйа харыстабылын туйгуна,
саҕана саҥа мопеды бэлэхтээ- Куокуну нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо
битэ. Оо, онно олус да үөр-
бүт этэ. Сунтаарга убайыгар,
доҕотторугар Куокунуга хайдах КЫРАТЫТТАН – ХАРАҔЫМ ДАЛЫГАР
сылдьыбытын, бастакы куһун
хайдах өлөрбүтүн туһунан
Андреева
эбэтэ
Дьулустаан
Мария
кэпсээн-ипсээн бөҕө буолбут үһү. Ивановна мин ийэм Екатерина
Онтон кэлин 12-13 саастааҕар сайын тахсан кэргэммин кытта
уу ыстарыытыгар үлэлэспитэ. Ол сайын элбэх доҕордоммута, Прокопьевнаны балта буолар. Онон
Никифоровтары оҕо эрдэхпиттэн Сунтаарга
Сунтаартан чугас ыалбытыгар кэлэр Яковлев Вовалааҕы кытары киирдэхпитинэ баар суох чугас дьоммут,
билсэн, доҕордоспуттара ахан. түһэр ыалбыт буолан, оҕолор хараҕым
Ити курдук, бырааппыт, оҕобут Дьулустаан кыра эрдэҕиттэн
үлэҕэ сыстаҕас, дьоһуннаах, кыһаллыгас, олус сүрэхтээх, үтүө, далыгар улааппыттара. 1970 сыллаахха
Сунтаарга үөрэнэ киирбитим, эдьиийим
аһыныгас оҕо этэ. Сунтаарга отчуот туттара киирдэхпинэ, Маарыйаҕа, Раидалаахха олорбутум.
киэһэ хойут дьиэбэр кэлэрбэр, Дьулустааным эбэһээт уһуктан: Кинилэргэ олорбут сылларбын олус
«Эдьиийим кэллэ», – диэн үөрэн-көтөн, аһылыгын бэлэмнээн күндүтүк саныыбын. Дьиэлэрэ киһи эрэ
тоһуйара. тэһийиэх сылаас эйгэлээх, мэлдьи ыраас,
Оскуоланы бүтэрэн баран, үөрэҕэр үчүгэй буолан, үрдүк
үөрэххэ быһа, экзамен туттарбакка киирбитэ. Үөрэҕин бүтэрбит сырдык, дьиэ кэргэн иллээх-эйэлээх этэ. Эдьиийим Раида
түннүк аайы сибэкки арааһын, ордук фиалкалары олордоро,
сылыгар мин улахан кыыспыныын куоракка абитуралыы бэрийэрэ. Оҕолор – Миша, Дьулус, Ньургун, балтым Туйаара
тиийбиппит. Онно Дьулус биир хостоох дьиэҕэ кэргэнин кытары дьиэҕэ бааллара-суохтара биллибэт, олус сэмэй, бэрээдэктээх
олорор этэ. Тиийбиппитигэр дьиэбит кыараҕас диэбэтэхтэрэ, этилэр. Ийэлэрэ ыалдьан уһуннук балыыһаҕа сытар кэмигэр
үөрэ-көтө көрсөн, күндү ыалдьыт буолбуппут. Төрдүөн биир биһиги билигин Куокунуга олорор эдьиийим Людалыын дьиэни,
хоско утуйан турарбыт. Онтон кинилэр үлэ булан Үөһээ Бүлүүгэ оҕолору көрсөн, көмөлөһөн олорбуппут. ÀÕÒÛÛËÀÐ
көһөн барбыттара. Дьулус оҕо эрдэҕиттэн киһи таптыах этэ – мыры-мыттаҕар,
Кэлин Сунтаарга олохсуйан, киэҥ-куоҥ, куораттыы тииптээх
дьиэ туттубуттара, оҕуруот аһын хото үүннэрэллэрэ. Үлэтин мап-маҥан төгүрүк сирэйдээх, «сып-сымнаҕас», дьээбэлээх,
мэлдьи үөрэ-көтө сылдьар. Эрдэ тылламмыта, наһаа минньигэстик
123
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
бүппүт ынах киирбит уонна Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
122 туох баар сугуммутун ыһа-тоҕо
сиэбит. Эбэбит оҕотун уту- ситиһиитин истэммит биһиги олус үөрэрбит, киэн туттарбыт.
та сытан иһиттэҕинэ, туох Оҕобут баара буоллар дойдутун – Сунтаарын, дьонун-сэргэтин
ÀÕÒÛÛËÀÐ дьиэлэрэ абааһылаах эбит» туһугар төһөлөөх элбэх үтүөнү оҥоруо, үлэлиэ-хамсыа этэй дии
эрэ тыаһыыр үһү. Ону «бу
санаатахпына олус хараастабын. Ылсыбытын тиһэҕэр тириэрдэр,
диэн куттанан, тахсан көр-
олус сайаҕас, мэлдьи күлэ-үөрэ сылдьар майгылааҕа. Хаһан да
бөтөх. Иннэ гынан кэлин өссө
санаата түһэн, кыыһыра-тымта сылдьарын ким да көрбөтөх
биирдэ сугуннааммыт, Сун-
таарга баралларыгар сугун буолуохтаах.
Оҕобут ити курдук өрүү эйэҕэс мичээрдээх сырдык мөссүөнэ
кэһиилэммиттэрэ. биһиги өйбүтүгэр-санаабытыгар хаалбыт. Оҕолорбутугар,
Ол сайын оҕобут биһиэ- сиэннэрбитигэр убайдарын туһунан кэпсээн, сырдык өйдөбүлү
хэ сайылаабыта. Кэргэним хаалларабыт, ахтабыт, саныыбыт...
Егор Константинович күһүн СТЕПАНОВА Людмила Николаевна, эдьиийэ,
Сунтаарга дьиэтигэр барарын СР доруобуйа харыстабылын туйгуна,
саҕана саҥа мопеды бэлэхтээ- Куокуну нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо
битэ. Оо, онно олус да үөр-
бүт этэ. Сунтаарга убайыгар,
доҕотторугар Куокунуга хайдах КЫРАТЫТТАН – ХАРАҔЫМ ДАЛЫГАР
сылдьыбытын, бастакы куһун
хайдах өлөрбүтүн туһунан
Андреева
эбэтэ
Дьулустаан
Мария
кэпсээн-ипсээн бөҕө буолбут үһү. Ивановна мин ийэм Екатерина
Онтон кэлин 12-13 саастааҕар сайын тахсан кэргэммин кытта
уу ыстарыытыгар үлэлэспитэ. Ол сайын элбэх доҕордоммута, Прокопьевнаны балта буолар. Онон
Никифоровтары оҕо эрдэхпиттэн Сунтаарга
Сунтаартан чугас ыалбытыгар кэлэр Яковлев Вовалааҕы кытары киирдэхпитинэ баар суох чугас дьоммут,
билсэн, доҕордоспуттара ахан. түһэр ыалбыт буолан, оҕолор хараҕым
Ити курдук, бырааппыт, оҕобут Дьулустаан кыра эрдэҕиттэн
үлэҕэ сыстаҕас, дьоһуннаах, кыһаллыгас, олус сүрэхтээх, үтүө, далыгар улааппыттара. 1970 сыллаахха
Сунтаарга үөрэнэ киирбитим, эдьиийим
аһыныгас оҕо этэ. Сунтаарга отчуот туттара киирдэхпинэ, Маарыйаҕа, Раидалаахха олорбутум.
киэһэ хойут дьиэбэр кэлэрбэр, Дьулустааным эбэһээт уһуктан: Кинилэргэ олорбут сылларбын олус
«Эдьиийим кэллэ», – диэн үөрэн-көтөн, аһылыгын бэлэмнээн күндүтүк саныыбын. Дьиэлэрэ киһи эрэ
тоһуйара. тэһийиэх сылаас эйгэлээх, мэлдьи ыраас,
Оскуоланы бүтэрэн баран, үөрэҕэр үчүгэй буолан, үрдүк
үөрэххэ быһа, экзамен туттарбакка киирбитэ. Үөрэҕин бүтэрбит сырдык, дьиэ кэргэн иллээх-эйэлээх этэ. Эдьиийим Раида
түннүк аайы сибэкки арааһын, ордук фиалкалары олордоро,
сылыгар мин улахан кыыспыныын куоракка абитуралыы бэрийэрэ. Оҕолор – Миша, Дьулус, Ньургун, балтым Туйаара
тиийбиппит. Онно Дьулус биир хостоох дьиэҕэ кэргэнин кытары дьиэҕэ бааллара-суохтара биллибэт, олус сэмэй, бэрээдэктээх
олорор этэ. Тиийбиппитигэр дьиэбит кыараҕас диэбэтэхтэрэ, этилэр. Ийэлэрэ ыалдьан уһуннук балыыһаҕа сытар кэмигэр
үөрэ-көтө көрсөн, күндү ыалдьыт буолбуппут. Төрдүөн биир биһиги билигин Куокунуга олорор эдьиийим Людалыын дьиэни,
хоско утуйан турарбыт. Онтон кинилэр үлэ булан Үөһээ Бүлүүгэ оҕолору көрсөн, көмөлөһөн олорбуппут. ÀÕÒÛÛËÀÐ
көһөн барбыттара. Дьулус оҕо эрдэҕиттэн киһи таптыах этэ – мыры-мыттаҕар,
Кэлин Сунтаарга олохсуйан, киэҥ-куоҥ, куораттыы тииптээх
дьиэ туттубуттара, оҕуруот аһын хото үүннэрэллэрэ. Үлэтин мап-маҥан төгүрүк сирэйдээх, «сып-сымнаҕас», дьээбэлээх,
мэлдьи үөрэ-көтө сылдьар. Эрдэ тылламмыта, наһаа минньигэстик
123
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
124
ÀÕÒÛÛËÀÐ
саҥарар. Ону истээри ону-маны саҥардан көрө-көрө быарбыт
ыалдьыар диэри күлэрбит.
Оскуола кэнниттэн СГУ-га омук тылын факультетыгар үөрэнэ
сылдьан каникулга кэллэхпинэ эмиэ кинилэргэ сылдьабын.
Араас күлүүлээх түгэннэр өйбөр хаалбыттар.
...Таһырдьа таҕыстым. Арай иһиттэхпинэ Дьулус
табаарыстарыгар маннык диэн кэпсиир: «Мин икки эдьиийдээхпин
– биирэ пырааш (эдьиийим Люданы этэр, кини медучилищеҕа
үөрэнэрэ), биир эдьиийим Люба «же сям зе крям». Омук тылыгар
үөрэнэр диэн тыла эбит. Дьоммун кытта дэлби күлбүппүт, кыра
оҕо хантан итинник тыллары булан саҥарда диэн.
...Күһүөрү Дьулус ардах уутун буккуйан ыалдьыбыт. Киэһэ
оҕобут кып-кыһыл буолан баран олорор, отой ытаабат, үҥсэргээбэт.
Чуумпуран хаалбыт. Эбэтэ Маарыйа айманан температуратын
кээмэйдээбитэ 38,5 буолбут. Уолбутун бронхиттаабыт диэн
скорайынан балыыһаҕа киллэрдилэр. Балыыһаҕа коридор устун
дьоһуннаах баҕайытык туттан хаама сылдьарын көрөн, оҕолорун
кытта сытар маамалар дьээбэлээн: «Хайа бу ким кып-кыра хаама
сылдьарый?», – дииллэр, мип-минньигэстик саҥарарын истээри.
Дьулус хоруйа бэлэм: «Хайа, билбэккит дуо? Мин дьаллас-маллас
котокулаайаппын», – диир үһү.
...Ийэлээх аҕалара оҕолорун иитиигэ олус болҕомтолоохтук
уонна ирдэбиллээхтик сыһыаннаһаллара. Бары өттүнэн
дэгиттэр сайдыылаах буолалларыгар кыһаллаллара, ол да иһин
оҕолор оскуолаҕа үчүгэйдик үөрэммиттэрэ. Миша үрдүкү
кылааска тиийиэр диэри наар туйгуннук үөрэммитэ. Улахаттар
музыкальнай оскуолаҕа үөрэммиттэрэ: Миша аккордеоҥҥа, ÀÕÒÛÛËÀÐ
Дьулус баяҥҥа. Ньургуннаах Туйаара дуобаттыыллара. Кинилэри
аҕалара эрчийэрэ, ону таһынан Пионердар дьиэлэригэр маастар
125
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
124
ÀÕÒÛÛËÀÐ
саҥарар. Ону истээри ону-маны саҥардан көрө-көрө быарбыт
ыалдьыар диэри күлэрбит.
Оскуола кэнниттэн СГУ-га омук тылын факультетыгар үөрэнэ
сылдьан каникулга кэллэхпинэ эмиэ кинилэргэ сылдьабын.
Араас күлүүлээх түгэннэр өйбөр хаалбыттар.
...Таһырдьа таҕыстым. Арай иһиттэхпинэ Дьулус
табаарыстарыгар маннык диэн кэпсиир: «Мин икки эдьиийдээхпин
– биирэ пырааш (эдьиийим Люданы этэр, кини медучилищеҕа
үөрэнэрэ), биир эдьиийим Люба «же сям зе крям». Омук тылыгар
үөрэнэр диэн тыла эбит. Дьоммун кытта дэлби күлбүппүт, кыра
оҕо хантан итинник тыллары булан саҥарда диэн.
...Күһүөрү Дьулус ардах уутун буккуйан ыалдьыбыт. Киэһэ
оҕобут кып-кыһыл буолан баран олорор, отой ытаабат, үҥсэргээбэт.
Чуумпуран хаалбыт. Эбэтэ Маарыйа айманан температуратын
кээмэйдээбитэ 38,5 буолбут. Уолбутун бронхиттаабыт диэн
скорайынан балыыһаҕа киллэрдилэр. Балыыһаҕа коридор устун
дьоһуннаах баҕайытык туттан хаама сылдьарын көрөн, оҕолорун
кытта сытар маамалар дьээбэлээн: «Хайа бу ким кып-кыра хаама
сылдьарый?», – дииллэр, мип-минньигэстик саҥарарын истээри.
Дьулус хоруйа бэлэм: «Хайа, билбэккит дуо? Мин дьаллас-маллас
котокулаайаппын», – диир үһү.
...Ийэлээх аҕалара оҕолорун иитиигэ олус болҕомтолоохтук
уонна ирдэбиллээхтик сыһыаннаһаллара. Бары өттүнэн
дэгиттэр сайдыылаах буолалларыгар кыһаллаллара, ол да иһин
оҕолор оскуолаҕа үчүгэйдик үөрэммиттэрэ. Миша үрдүкү
кылааска тиийиэр диэри наар туйгуннук үөрэммитэ. Улахаттар
музыкальнай оскуолаҕа үөрэммиттэрэ: Миша аккордеоҥҥа, ÀÕÒÛÛËÀÐ
Дьулус баяҥҥа. Ньургуннаах Туйаара дуобаттыыллара. Кинилэри
аҕалара эрчийэрэ, ону таһынан Пионердар дьиэлэригэр маастар
125
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
126
Дьулус олус дэллэм-дэлэгэй майгылаах буолара.
ÀÕÒÛÛËÀÐ өҥнөөх телевизорын «Сардаана» уһуйааҥҥа бэлэх-
Ол курдук спортинг күрэхтэһиитигэр сүүйбүт улахан
тээбитэ. Чугас дьонугар, аймахтарыгар, ол иһигэр
мин дьиэ кэргэммэр элбэх көмөнү, өйөбүлү оҥорбу-
тун билигин махталынан ахтабыт. Эдьиийин Люда
уолугар 7-с кылааска үөрэнэр Егоркаҕа эмиэ спор-
тиҥҥа ылбыт саа бирииһин бэлэхтээбитэ.
Ильиналыын айан бөҕөтүн айаннаан тиийэ сылдьыбыттарын
Петр Ивановка дьарыктаналлара. Дьиэбитигэр киэһэ улахан Ильиналыын айан бөҕөтүн айаннаан тиийэ сылдьыбыттарын
киирсиилээх турнирдара буолаллара, онно дьиэ кэргэн бары өйдүүбүн.
оонньуура. Олус баай библиотекалаахтара. Онон оҕолор бары Уолаттар Миша, Дьулус студенныы сылдьан сайын эмиэ
кинигэни ааҕар буолан, нуучча тылыгар, литературатыгар сынньаммат этилэр. Күтүө Бииктэр сир ылан, хаппыыста
үчүгэйдик үөрэммиттэрэ. Дьулус мин өйдүүрбүнэн нуучча тылын үүннэрэр этэ. Дьэ онно буһаллар-хаталлар, санаабар ордук
олимпиадатыгар миэстэлэһэр этэ. Ийэлэрэ Раида кинигэни, элбэхтик Дьулус үлэлиир этэ. Үчүгэйдик көрөр буоланнар, өлгөм
ол иһигэр энциклопедиялары, анаан-минээн атыылаһара, үүнүүнү ылан атыылаан эбии үп киллэринэллэрэ.
суруттаран да ылара. Ити курдук эппиэтинэстээх, үлэһит, киэҥ билиилээх-көрүү-
Оҕолор маннык иһирэх эйгэҕэ улааппыт буолан дьоҥҥо лээх буолан, бырааттарым иккиэн үрдүк үөрэхтэнэн, салайар,
сыһыаннара ураты, олоххо актыыбынай позицияларын туппутунан тэрийэр үлэҕэ мүккүллэн, патриот буолан, Михаил Викторович
улааппыттара. Миша оскуолаҕа үөрэниэҕиттэн мэлдьи лидер, улуус, Дьулус Викторович Сунтаар нэһилиэгин баһылыктарынан
староста, Дьулус эмиэ лидер, спортсмен, байыаннай дьыалаҕа ситиһиилээхтик үлэлээбиттэринэн киэн туттабын.
хамандыыр. Аны туран олус үлэһиттэр. Сайын сынньанар Дьулустаан сатабыллаах салайааччы буоларын таһынан,
диэни билбэт этилэр. Этэргэ дылы, лааҕырдаан бүтээт, кэрэни кэрэхсиир, уйан дууһалаах киһи этэ. Бу өттүгэр элбэх
сарсыныгар оскуолаларыгар бараллара. Ыраах Толстойга оттуур идиэйэлэрдээҕэ, ону дьон үксэ билбэт. Холобур, кэргэнэ
биригээдэҕэ сырыттахтарына, биирдэ ийэлэрэ уолаттарын ахтан, Ньургустаана Александровналыын Сунтаар улууһун уустарын
эмалированнай биэдэрэ муҥунан бэрэскии буһаран, ыала Татьяна туһунан өҥнөөх альбом-хомуурунньугу таһаарбыттара. Итиннэ
46 маастар үлэтэ түмүллүбүтэ. ЗОЖ хайысхатынан 1-кы №-дээх
оскуолаҕа, «Сардаана» уһуйааҥҥа кислородунан оҕолору
аһатыыны тэрийбиттэрэ. Оҕо Искусство оскуолатыгар кэргэнигэр
бэлэх курдук кини аудио-дискэтин сүрэхтэниитэ музыкальнай
светскай салон курдук олус интэриэһинэйдик барбытын өйдүүбүн.
Дьулус олус дэллэм-дэлэгэй майгылаах буолара. Ол курдук
спортинг күрэхтэһиитигэр сүүйбүт улахан өҥнөөх телевизорын
«Сардаана» уһуйааҥҥа бэлэхтээбитэ. Чугас дьонугар,
аймахтарыгар, ол иһигэр мин дьиэ кэргэммэр элбэх көмөнү,
өйөбүлү оҥорбутун билигин махталынан ахтабыт. Эдьиийин ÀÕÒÛÛËÀÐ
Люда уолугар 7-с кылааска үөрэнэр Егоркаҕа эмиэ спортиҥҥа
ылбыт саа бирииһин бэлэхтээбитэ. Уолбут билигин булчут бэрдэ
буолла.
127
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
126
Дьулус олус дэллэм-дэлэгэй майгылаах буолара.
ÀÕÒÛÛËÀÐ өҥнөөх телевизорын «Сардаана» уһуйааҥҥа бэлэх-
Ол курдук спортинг күрэхтэһиитигэр сүүйбүт улахан
тээбитэ. Чугас дьонугар, аймахтарыгар, ол иһигэр
мин дьиэ кэргэммэр элбэх көмөнү, өйөбүлү оҥорбу-
тун билигин махталынан ахтабыт. Эдьиийин Люда
уолугар 7-с кылааска үөрэнэр Егоркаҕа эмиэ спор-
тиҥҥа ылбыт саа бирииһин бэлэхтээбитэ.
Ильиналыын айан бөҕөтүн айаннаан тиийэ сылдьыбыттарын
Петр Ивановка дьарыктаналлара. Дьиэбитигэр киэһэ улахан Ильиналыын айан бөҕөтүн айаннаан тиийэ сылдьыбыттарын
киирсиилээх турнирдара буолаллара, онно дьиэ кэргэн бары өйдүүбүн.
оонньуура. Олус баай библиотекалаахтара. Онон оҕолор бары Уолаттар Миша, Дьулус студенныы сылдьан сайын эмиэ
кинигэни ааҕар буолан, нуучча тылыгар, литературатыгар сынньаммат этилэр. Күтүө Бииктэр сир ылан, хаппыыста
үчүгэйдик үөрэммиттэрэ. Дьулус мин өйдүүрбүнэн нуучча тылын үүннэрэр этэ. Дьэ онно буһаллар-хаталлар, санаабар ордук
олимпиадатыгар миэстэлэһэр этэ. Ийэлэрэ Раида кинигэни, элбэхтик Дьулус үлэлиир этэ. Үчүгэйдик көрөр буоланнар, өлгөм
ол иһигэр энциклопедиялары, анаан-минээн атыылаһара, үүнүүнү ылан атыылаан эбии үп киллэринэллэрэ.
суруттаран да ылара. Ити курдук эппиэтинэстээх, үлэһит, киэҥ билиилээх-көрүү-
Оҕолор маннык иһирэх эйгэҕэ улааппыт буолан дьоҥҥо лээх буолан, бырааттарым иккиэн үрдүк үөрэхтэнэн, салайар,
сыһыаннара ураты, олоххо актыыбынай позицияларын туппутунан тэрийэр үлэҕэ мүккүллэн, патриот буолан, Михаил Викторович
улааппыттара. Миша оскуолаҕа үөрэниэҕиттэн мэлдьи лидер, улуус, Дьулус Викторович Сунтаар нэһилиэгин баһылыктарынан
староста, Дьулус эмиэ лидер, спортсмен, байыаннай дьыалаҕа ситиһиилээхтик үлэлээбиттэринэн киэн туттабын.
хамандыыр. Аны туран олус үлэһиттэр. Сайын сынньанар Дьулустаан сатабыллаах салайааччы буоларын таһынан,
диэни билбэт этилэр. Этэргэ дылы, лааҕырдаан бүтээт, кэрэни кэрэхсиир, уйан дууһалаах киһи этэ. Бу өттүгэр элбэх
сарсыныгар оскуолаларыгар бараллара. Ыраах Толстойга оттуур идиэйэлэрдээҕэ, ону дьон үксэ билбэт. Холобур, кэргэнэ
биригээдэҕэ сырыттахтарына, биирдэ ийэлэрэ уолаттарын ахтан, Ньургустаана Александровналыын Сунтаар улууһун уустарын
эмалированнай биэдэрэ муҥунан бэрэскии буһаран, ыала Татьяна туһунан өҥнөөх альбом-хомуурунньугу таһаарбыттара. Итиннэ
46 маастар үлэтэ түмүллүбүтэ. ЗОЖ хайысхатынан 1-кы №-дээх
оскуолаҕа, «Сардаана» уһуйааҥҥа кислородунан оҕолору
аһатыыны тэрийбиттэрэ. Оҕо Искусство оскуолатыгар кэргэнигэр
бэлэх курдук кини аудио-дискэтин сүрэхтэниитэ музыкальнай
светскай салон курдук олус интэриэһинэйдик барбытын өйдүүбүн.
Дьулус олус дэллэм-дэлэгэй майгылаах буолара. Ол курдук
спортинг күрэхтэһиитигэр сүүйбүт улахан өҥнөөх телевизорын
«Сардаана» уһуйааҥҥа бэлэхтээбитэ. Чугас дьонугар,
аймахтарыгар, ол иһигэр мин дьиэ кэргэммэр элбэх көмөнү,
өйөбүлү оҥорбутун билигин махталынан ахтабыт. Эдьиийин ÀÕÒÛÛËÀÐ
Люда уолугар 7-с кылааска үөрэнэр Егоркаҕа эмиэ спортиҥҥа
ылбыт саа бирииһин бэлэхтээбитэ. Уолбут билигин булчут бэрдэ
буолла.
127
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Ити курдук Дьулустаан Викторович олус кыахтаах, дьоҕурдаах, Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
128 дьоҥҥо эйэҕэс сыыһыаннаах, олох сайдыытын өтө көрөн үлэлиир
салайааччы кылгас кэмҥэ күлүм гынан аастаҕа. Өссө да элбэҕи дьоннорун кытта, сайын ыһыах кэмин диэки күүлэйдии
оҥоруохтааҕын ситэрбэтэ, үрдүккэ көтүөх кыната сарбылыннаҕа. кэлсэллэр этэ. Онно аан бастаан көрбүппүт, бырааттарбытын.
ÀÕÒÛÛËÀÐ эдьиийэ, муниципальнай сулууспа бэтэрээнэ Онно өйдүүрбүнэн, Дьулус, сып-сырдык, бап-бааһынай куукула
Онтон олус хомойобун...
СЕМЕНОВА Любовь Ивановна,
курдук этэ. Ону, таптаан, балтыларбын кытта, муннукка хаайан
туран, эттээх иэдэһиттэн ыбылы тута-тута дэлби сыллыыр этибит.
Ону сөбүлээбэккэ, биһигини көрдө да куота сылдьар буолбута.
ДЬУЛУСТААН. СЫРДЫК АХТЫЛҔАН Миша арыый улахан буолан, бэриммэт этэ. Кэлин, эдьиийбит Рая
Дьулуһуттан, биһигини көрөн туран, «Бу кимнээҕий?», – диэн
ыйыттаҕына, «Сыллыыр эдьиийдэр», – диэн эппиэттиир этэ.
Киһи олоҕор сырдык эрэ сыдьаайы Онон «сыллыыр эдьиийдэр» диэн аат иҥэрбитин эбэтэ Маарыйа
хаалларар дьон баар буолар эбиттэр. Бу уонна эдьиий Рая кэлин да мэлдьи күлэ-күлэ ахтааччылар.
билигин олорон санаатахпына, бырааппыт Маарыйа сылга биирдэ, хайаан да эбэбэр Елизавета Егоровнаҕа-
Дьулустаан туһунан туох да, кыырпах да Лиисэ эмээхсиҥҥэ кэлэн ыалдьыттаан, хонон барара. Онно
саҕа мөкү дуу, хараҥа дуу, куһаҕан дуу уруккуну-хойуккуну кэпсэтэн олус астыналлар этэ.
санаа кыыма да «кылам» гыммат. Кинини Кэлин, арыый улаатан баран уолаттар Бүлүүчээҥҥэ соччо-
санаатахпына, сып-сырдык, үөрбүт-көппүт бачча кэлбэт буолбуттара. Бырааттарбыт ситиһиилэрин истэ-
сирэйэ «тиийэн кэлэр». Биһиги кинини билэ сылдьан, олус астынар этибит.
кылгатан Дьулус диэн ааттыыр этибит. Дьулус аныгы кэмҥэ олус наадалаах идэҕэ үөрэммит эбит,
Мин кинилиин төһө да күн аайы алтыһан, билигин санаатахха. Ордук табыллан, салайар дьоҕура аһыллан,
чугас билсэн-көрсөн олорботорбун, кини ЖКС МУП тэриллиэҕиттэн дириэктэринэн дириҥ хорутуулаахтык
төрөппүттэринэн, икки өттүнэн аймахпыт үлэлээбитэ. Тэрилтэ атаҕар турарыгар элбэх техника атыылаһан,
буоларын быһыытынан, Сунтаарга тиийдэхпитинэ, Бүлүүчээҥҥэ дьону бэйэтин тула түмэн, улуус үрдүнэн кыра котельнайдары
ааһан иһэн, эдьиийбит Раяҕа киирэ сылдьан, билсэрбит. балансаҕа ылан, инники хардыылаан испитэ. Ону таһынан,
Дьулустаан ийэтин биһиги аҕабыт балта, оттон аҕатын – ийэм тэрилтэ барыстаахтык үлэлиирин ситиһээри, эбии саҥа тутууну
быраата буолан, ардыгар эдьиий Рая дьээбэлиир буолара, «Убайгар ылсыһан, сайдыы суолун торумнаабыта. Ол курдук, Саха
кэллиҥ дуу, эдьиийгэр дуу?» – диэн. «Эдьиийбэр», – диэтэххэ сирин норуоттарын 4-с спортивнай оонньууларын көрсө элбэх
күлэр аҕай этэ, ону истэн олорон, Виктор: «Чэ, аныгыскыга квартиралаах олорор дьиэлэргэ, үгүс социальнай эбийиэктэргэ
убайгар кэлээр», – диэн өссө күллэртиирэ. капитальнай өрөмүөн ыытыллыбыта.
Биһиги аҕабыт Эдуард Моисеевич 1977 сыллаахха от ыйын 28 Салайар дьоҕура сайдан, уопутуран, 2010 с. Сунтаар
күнүгэр ууга былдьанан, күн сириттэн күрэнэригэр, эдьиийбит сэлиэнньэтин баһылыгын быыбарыгар кандидатуратын
Раялаах оҕолорун илдьэ Сочига дуу, Анапаҕа дуу сынньана баран туруорунан, бэрт эрийсиилээх киирсиигэ кыайан, Сунтаар
иһэн, Москваҕа тиийэн, убайа суох буолбутун туһунан соһумар нэһилиэгин баһылыгынан талыллыбыта. Төһө да кылгас болдьох
сураҕы истэн, бырастыылаһаары, тиһэх суолугар атаараары, бары кэмҥэ үлэлээтэр, төрөөбүт нэһилиэгин сайдыытын анал барылын
төннөн кэлбиттэр этэ. «Олус да хомолтолоох этэ, аһыйан төһөнү ылынан, кимиилээхтик олоххо киллэрэргэ дьулуһан үлэлээбитэ.
аһыйыаххыный?», – диэн эдьиий Рая, кэлин куоракка олоро Ол курдук хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү программатыгар киирэн,
сылдьыбыт кэмигэр биһиэхэ кэлэ сылдьан, кэпсээбитэ. элбэх дьиэ тутуутун саҕалаабыта. Саҥа микрооройуоннары ÀÕÒÛÛËÀÐ
былааннаан олоххо киллэрэр, нэһилиэк суолларын бетоннааһын,
Оччолорго Раялаах оҕолорун барыларын илдьэ Бүлүүчээҥҥэ
кэлэллэр этэ. Аймахтарын ахсыыларынан кэрийэ сылдьан өрөмүөннээһин, ууну түһэрии, уот ситимин хаттаан оҥоруу,
күүһүрдүү үлэлэрин уо. д. а. элбэх тыа сирин олоҕун тупсарар
ыалдьыттыыллара. Мишалаах Дьулус, Ньургун кыра сылдьан,
үлэни саҕалаабыта.
129
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Ити курдук Дьулустаан Викторович олус кыахтаах, дьоҕурдаах, Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
128 дьоҥҥо эйэҕэс сыыһыаннаах, олох сайдыытын өтө көрөн үлэлиир
салайааччы кылгас кэмҥэ күлүм гынан аастаҕа. Өссө да элбэҕи дьоннорун кытта, сайын ыһыах кэмин диэки күүлэйдии
оҥоруохтааҕын ситэрбэтэ, үрдүккэ көтүөх кыната сарбылыннаҕа. кэлсэллэр этэ. Онно аан бастаан көрбүппүт, бырааттарбытын.
ÀÕÒÛÛËÀÐ эдьиийэ, муниципальнай сулууспа бэтэрээнэ Онно өйдүүрбүнэн, Дьулус, сып-сырдык, бап-бааһынай куукула
Онтон олус хомойобун...
СЕМЕНОВА Любовь Ивановна,
курдук этэ. Ону, таптаан, балтыларбын кытта, муннукка хаайан
туран, эттээх иэдэһиттэн ыбылы тута-тута дэлби сыллыыр этибит.
Ону сөбүлээбэккэ, биһигини көрдө да куота сылдьар буолбута.
ДЬУЛУСТААН. СЫРДЫК АХТЫЛҔАН Миша арыый улахан буолан, бэриммэт этэ. Кэлин, эдьиийбит Рая
Дьулуһуттан, биһигини көрөн туран, «Бу кимнээҕий?», – диэн
ыйыттаҕына, «Сыллыыр эдьиийдэр», – диэн эппиэттиир этэ.
Киһи олоҕор сырдык эрэ сыдьаайы Онон «сыллыыр эдьиийдэр» диэн аат иҥэрбитин эбэтэ Маарыйа
хаалларар дьон баар буолар эбиттэр. Бу уонна эдьиий Рая кэлин да мэлдьи күлэ-күлэ ахтааччылар.
билигин олорон санаатахпына, бырааппыт Маарыйа сылга биирдэ, хайаан да эбэбэр Елизавета Егоровнаҕа-
Дьулустаан туһунан туох да, кыырпах да Лиисэ эмээхсиҥҥэ кэлэн ыалдьыттаан, хонон барара. Онно
саҕа мөкү дуу, хараҥа дуу, куһаҕан дуу уруккуну-хойуккуну кэпсэтэн олус астыналлар этэ.
санаа кыыма да «кылам» гыммат. Кинини Кэлин, арыый улаатан баран уолаттар Бүлүүчээҥҥэ соччо-
санаатахпына, сып-сырдык, үөрбүт-көппүт бачча кэлбэт буолбуттара. Бырааттарбыт ситиһиилэрин истэ-
сирэйэ «тиийэн кэлэр». Биһиги кинини билэ сылдьан, олус астынар этибит.
кылгатан Дьулус диэн ааттыыр этибит. Дьулус аныгы кэмҥэ олус наадалаах идэҕэ үөрэммит эбит,
Мин кинилиин төһө да күн аайы алтыһан, билигин санаатахха. Ордук табыллан, салайар дьоҕура аһыллан,
чугас билсэн-көрсөн олорботорбун, кини ЖКС МУП тэриллиэҕиттэн дириэктэринэн дириҥ хорутуулаахтык
төрөппүттэринэн, икки өттүнэн аймахпыт үлэлээбитэ. Тэрилтэ атаҕар турарыгар элбэх техника атыылаһан,
буоларын быһыытынан, Сунтаарга тиийдэхпитинэ, Бүлүүчээҥҥэ дьону бэйэтин тула түмэн, улуус үрдүнэн кыра котельнайдары
ааһан иһэн, эдьиийбит Раяҕа киирэ сылдьан, билсэрбит. балансаҕа ылан, инники хардыылаан испитэ. Ону таһынан,
Дьулустаан ийэтин биһиги аҕабыт балта, оттон аҕатын – ийэм тэрилтэ барыстаахтык үлэлиирин ситиһээри, эбии саҥа тутууну
быраата буолан, ардыгар эдьиий Рая дьээбэлиир буолара, «Убайгар ылсыһан, сайдыы суолун торумнаабыта. Ол курдук, Саха
кэллиҥ дуу, эдьиийгэр дуу?» – диэн. «Эдьиийбэр», – диэтэххэ сирин норуоттарын 4-с спортивнай оонньууларын көрсө элбэх
күлэр аҕай этэ, ону истэн олорон, Виктор: «Чэ, аныгыскыга квартиралаах олорор дьиэлэргэ, үгүс социальнай эбийиэктэргэ
убайгар кэлээр», – диэн өссө күллэртиирэ. капитальнай өрөмүөн ыытыллыбыта.
Биһиги аҕабыт Эдуард Моисеевич 1977 сыллаахха от ыйын 28 Салайар дьоҕура сайдан, уопутуран, 2010 с. Сунтаар
күнүгэр ууга былдьанан, күн сириттэн күрэнэригэр, эдьиийбит сэлиэнньэтин баһылыгын быыбарыгар кандидатуратын
Раялаах оҕолорун илдьэ Сочига дуу, Анапаҕа дуу сынньана баран туруорунан, бэрт эрийсиилээх киирсиигэ кыайан, Сунтаар
иһэн, Москваҕа тиийэн, убайа суох буолбутун туһунан соһумар нэһилиэгин баһылыгынан талыллыбыта. Төһө да кылгас болдьох
сураҕы истэн, бырастыылаһаары, тиһэх суолугар атаараары, бары кэмҥэ үлэлээтэр, төрөөбүт нэһилиэгин сайдыытын анал барылын
төннөн кэлбиттэр этэ. «Олус да хомолтолоох этэ, аһыйан төһөнү ылынан, кимиилээхтик олоххо киллэрэргэ дьулуһан үлэлээбитэ.
аһыйыаххыный?», – диэн эдьиий Рая, кэлин куоракка олоро Ол курдук хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү программатыгар киирэн,
сылдьыбыт кэмигэр биһиэхэ кэлэ сылдьан, кэпсээбитэ. элбэх дьиэ тутуутун саҕалаабыта. Саҥа микрооройуоннары ÀÕÒÛÛËÀÐ
былааннаан олоххо киллэрэр, нэһилиэк суолларын бетоннааһын,
Оччолорго Раялаах оҕолорун барыларын илдьэ Бүлүүчээҥҥэ
кэлэллэр этэ. Аймахтарын ахсыыларынан кэрийэ сылдьан өрөмүөннээһин, ууну түһэрии, уот ситимин хаттаан оҥоруу,
күүһүрдүү үлэлэрин уо. д. а. элбэх тыа сирин олоҕун тупсарар
ыалдьыттыыллара. Мишалаах Дьулус, Ньургун кыра сылдьан,
үлэни саҕалаабыта.
129
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Кэлин Сунтаар нэһилиэгин дьаһалтатыгар иллээх- Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
130
эйэлээх, үлэһит кэллэктииби түмэн, олус айымньылаахтык,
таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Үлэтин биир бэлиэ өрүтүнэн, диэки кимиилээхтик дьулуруйан, олох сырдык өрүтүн тутуһан,
«Сунтаарым – мин дойдум» общественнай хамсааһыны саҥалыы
айан-тутан, тапталлаахтык, ситиһиилээхтик, толорутук олорбута.
ÀÕÒÛÛËÀÐ тыыннаан саҕалаабытын ааттыахха сөп. Ол чэрчитинэн нэһилиэк сырдык мөссүөнүн хаһан да умнуохпут суоҕа. Кини олорбут
Төһө да биһиги Дьулуспут кэккэбитигэр суох буоллар, кини
иһинээҕи общественнай хамсааһыннар үлэлэрин күүһүрдүүгэ,
тэрилтэлэр икки ардыларыгар спортивнай күрэхтэри ыытыыга,
дьоһун олоҕо, үтүө-мааны сыһыана, умнуллубат үтүөтэ-өҥөтө,
түөлбэлэринэн үлэни үрдүк таһымҥа таһаарбыт өҥөлөөх.
өйбүтүгэр-санаабытыгар тыыннаахпыт тухары хаалыаҕа...
Дьулустаан дьоҥҥо эйэҕэс сыһыанынан дьону бэйэтигэр ыраас ыра санаата сырдык сыдьаайдаах ахтылҕан буолан,
тардара, эппит тылын толорор уонна толотторор этэ. «Төрөөбүт ЕГОРОВА Елизавета Эдуардовна, эдьиийэ,
Сунтаарым улууһун социальнай-экономическэй сайдыытын «Саха» НКИХ ТВ программнай сулууспатын дириэктэрин солбуйааччы,
тупсарыыга бөдөҥ промышленнай тэрилтэлэр кэлэн, сир баайын СР үөрэҕириитин туйгуна, СР ТВ уонна радиовещание туйгуна
туһаҕа таһаарар кэмнэрэ тирээн кэллэ. Онон бу хайысхаҕа ураты
болҕомто ууруллуохтаах», – диирэ уонна ол хайысханан үлэ ыыта
сылдьыбыта. БОЛҔОМТОЛООХ САЛАЙААЧЧЫ, АМАРАХ АҔА
Студенныы сылдьан тапталын көрсөн, Ньургустаанатыныын
ыал буолан, бастаан кыыстанан, онтон уолланан дьолломмута. Биһиги ыал буолан 1993 сылтан Сунтаарга олохсуйан
Дьиэ кэргэнин олус таптыыра, оҕолорун өрүү имэрийэ-томоруйа, Дьулустаан дьонун дьиэтин аттыгар эбэлэрин Маайа кыра
сыллыы-ууруу сылдьара. дьиэтигэр олорбуппут. Дьулустаан аҕатын Виктор Михайловиһы
Быыс буллаҕына, бултаан-алтаан, дуоһуйан, сүөм үрдүүрэ. ийэм Подрясова Фатима Никифоровна өттүнэн убайым, оттон
Сахалыы сиэринэн булбутун чугас дьонунуун үллэстэн үөрэрэ- ийэтин Раида Алексеевнаны аҕам Кириллин Эдуард Моисеевич
көтөрө. өттүнэн эдьиийим буолар. Онон икки өттүттэн чугас аймахтарбыт.
Сунтаарга балтыбыт Валялааҕы кытта чугастык билсэ, ылсан- Сунтаарга киирэн олохсуйарбытыгар дьоммут үгүстүк күүс-көмө
бэрсэн, өйөһөн-өйдөһөн олорбуттара. буолбуттара. Ол курдук дьиэ туттан киирэрбитигэр түннүкпүт
Кэлин спортинг көрүҥүнэн олус үлүһүйэн туран дьарыктам- арааматын, холуодатын уонна оһохпутун убайым Виктор оҥорон
мыта. Улуус, республика, дойду таһымнаах күрэхтэргэ кыттыбы- биэрбитэ. Маннык үтүө санаалаах төрөппүттэрдээх буолан,
та. Санкт-Петербурга дойду ааттаахтарын кытта кытта күөн көр- Дьулустаан майгыта холку, элэккэй, амарах киһи этэ. Мэлдьи
сөн, санаатын ситэн, үөрэн-көтөн эргиллибитэ. Кэлин Дьулус күлэн-үөрэн, мичээрдии сылдьара.
үлэлии сылдьан куоракка кэллэҕинэ көрсөн, кэпсэтэн ааһарбыт, Кинини төрөппүт быһыытынан чорботон бэлиэтиэхпин
телефонунан да кэпсэтэрбит. Дойдутун, дьонун туһунан бэрт баҕарабын. Дьулустааннаах Ньургустаана уоллара Айсен
сэргэх көрүүлээҕин сэҥээрбитим. Уонна, чахчы да киэҥ далаа- Никифоров биһиги «Сардаана» детсаппытыгар сылдьыбыта.
һыннаах көрүүлээх аныгы кэм салайааччыта буола үүммүтүн Кэргэнэ кэтэхтэн үөрэнэр кэмигэр Дьулустаан оҕолорун бэйэтэ
хайгыы, бэлиэтии көрбүтүм. Ролик оҥорорго сүбэлэттэрэ диэн көрөн хаалара, уолун детсадка аҕалан баран, үлэтигэр ыстанара.
үлэбэр иккитэ кэлэ сылдьыбыта, ол быыбарын иннинэ этэ. Үлэтин, дьиэтин хайдах эрэ табыгастаахтык дьүөрэлээн сылдьара.
2013 сыллаахха Дьокуускай куоракка олунньу 26 күнүгэр Детсад олоҕор көхтөөхтүк кыттара, мэлдьи туох наадатын билсэ-
балтым Таня дьиэ кэргэнин уонна биһигини дьиэ атыыласпыт көрө, интэриэһиргии сылдьара. Биир сыл бэйэтэ спортинг
үөрүүтүн үллэстэ, малааһыҥҥа ыҥырбыта. Онно саҥа атыыга күрэҕэр кыайан ылбыт бирииһин – улахан телевизоры детсадка
тахсыбыт сахалыы иһит комплега кэһиилээх тиийэн, эҕэрдэлээн, бэлэхтээбитэ. Кини Сунтаар нэһилиэгин баһылыгынан үлэлии ÀÕÒÛÛËÀÐ
үөрэн-көтөн тарҕаспыппыт. олорон уопсайынан хас биирдии детсадка болҕомтотун уурара. Бэс
Истиҥник саныыр бырааппыт Дьулус орто дойдуга ыйын 1 күнүгэр – Оҕо көмүскэлин күнүгэр парадка көрүү-күрэх
бэриллибит кылгас кэрчик кэмин, аата да этэринии, иннин тэрийэн, кыайыылаах детсадтарга харчынан Грант олохтообута.
131
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Кэлин Сунтаар нэһилиэгин дьаһалтатыгар иллээх- Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
130
эйэлээх, үлэһит кэллэктииби түмэн, олус айымньылаахтык,
таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Үлэтин биир бэлиэ өрүтүнэн, диэки кимиилээхтик дьулуруйан, олох сырдык өрүтүн тутуһан,
«Сунтаарым – мин дойдум» общественнай хамсааһыны саҥалыы
айан-тутан, тапталлаахтык, ситиһиилээхтик, толорутук олорбута.
ÀÕÒÛÛËÀÐ тыыннаан саҕалаабытын ааттыахха сөп. Ол чэрчитинэн нэһилиэк сырдык мөссүөнүн хаһан да умнуохпут суоҕа. Кини олорбут
Төһө да биһиги Дьулуспут кэккэбитигэр суох буоллар, кини
иһинээҕи общественнай хамсааһыннар үлэлэрин күүһүрдүүгэ,
тэрилтэлэр икки ардыларыгар спортивнай күрэхтэри ыытыыга,
дьоһун олоҕо, үтүө-мааны сыһыана, умнуллубат үтүөтэ-өҥөтө,
түөлбэлэринэн үлэни үрдүк таһымҥа таһаарбыт өҥөлөөх.
өйбүтүгэр-санаабытыгар тыыннаахпыт тухары хаалыаҕа...
Дьулустаан дьоҥҥо эйэҕэс сыһыанынан дьону бэйэтигэр ыраас ыра санаата сырдык сыдьаайдаах ахтылҕан буолан,
тардара, эппит тылын толорор уонна толотторор этэ. «Төрөөбүт ЕГОРОВА Елизавета Эдуардовна, эдьиийэ,
Сунтаарым улууһун социальнай-экономическэй сайдыытын «Саха» НКИХ ТВ программнай сулууспатын дириэктэрин солбуйааччы,
тупсарыыга бөдөҥ промышленнай тэрилтэлэр кэлэн, сир баайын СР үөрэҕириитин туйгуна, СР ТВ уонна радиовещание туйгуна
туһаҕа таһаарар кэмнэрэ тирээн кэллэ. Онон бу хайысхаҕа ураты
болҕомто ууруллуохтаах», – диирэ уонна ол хайысханан үлэ ыыта
сылдьыбыта. БОЛҔОМТОЛООХ САЛАЙААЧЧЫ, АМАРАХ АҔА
Студенныы сылдьан тапталын көрсөн, Ньургустаанатыныын
ыал буолан, бастаан кыыстанан, онтон уолланан дьолломмута. Биһиги ыал буолан 1993 сылтан Сунтаарга олохсуйан
Дьиэ кэргэнин олус таптыыра, оҕолорун өрүү имэрийэ-томоруйа, Дьулустаан дьонун дьиэтин аттыгар эбэлэрин Маайа кыра
сыллыы-ууруу сылдьара. дьиэтигэр олорбуппут. Дьулустаан аҕатын Виктор Михайловиһы
Быыс буллаҕына, бултаан-алтаан, дуоһуйан, сүөм үрдүүрэ. ийэм Подрясова Фатима Никифоровна өттүнэн убайым, оттон
Сахалыы сиэринэн булбутун чугас дьонунуун үллэстэн үөрэрэ- ийэтин Раида Алексеевнаны аҕам Кириллин Эдуард Моисеевич
көтөрө. өттүнэн эдьиийим буолар. Онон икки өттүттэн чугас аймахтарбыт.
Сунтаарга балтыбыт Валялааҕы кытта чугастык билсэ, ылсан- Сунтаарга киирэн олохсуйарбытыгар дьоммут үгүстүк күүс-көмө
бэрсэн, өйөһөн-өйдөһөн олорбуттара. буолбуттара. Ол курдук дьиэ туттан киирэрбитигэр түннүкпүт
Кэлин спортинг көрүҥүнэн олус үлүһүйэн туран дьарыктам- арааматын, холуодатын уонна оһохпутун убайым Виктор оҥорон
мыта. Улуус, республика, дойду таһымнаах күрэхтэргэ кыттыбы- биэрбитэ. Маннык үтүө санаалаах төрөппүттэрдээх буолан,
та. Санкт-Петербурга дойду ааттаахтарын кытта кытта күөн көр- Дьулустаан майгыта холку, элэккэй, амарах киһи этэ. Мэлдьи
сөн, санаатын ситэн, үөрэн-көтөн эргиллибитэ. Кэлин Дьулус күлэн-үөрэн, мичээрдии сылдьара.
үлэлии сылдьан куоракка кэллэҕинэ көрсөн, кэпсэтэн ааһарбыт, Кинини төрөппүт быһыытынан чорботон бэлиэтиэхпин
телефонунан да кэпсэтэрбит. Дойдутун, дьонун туһунан бэрт баҕарабын. Дьулустааннаах Ньургустаана уоллара Айсен
сэргэх көрүүлээҕин сэҥээрбитим. Уонна, чахчы да киэҥ далаа- Никифоров биһиги «Сардаана» детсаппытыгар сылдьыбыта.
һыннаах көрүүлээх аныгы кэм салайааччыта буола үүммүтүн Кэргэнэ кэтэхтэн үөрэнэр кэмигэр Дьулустаан оҕолорун бэйэтэ
хайгыы, бэлиэтии көрбүтүм. Ролик оҥорорго сүбэлэттэрэ диэн көрөн хаалара, уолун детсадка аҕалан баран, үлэтигэр ыстанара.
үлэбэр иккитэ кэлэ сылдьыбыта, ол быыбарын иннинэ этэ. Үлэтин, дьиэтин хайдах эрэ табыгастаахтык дьүөрэлээн сылдьара.
2013 сыллаахха Дьокуускай куоракка олунньу 26 күнүгэр Детсад олоҕор көхтөөхтүк кыттара, мэлдьи туох наадатын билсэ-
балтым Таня дьиэ кэргэнин уонна биһигини дьиэ атыыласпыт көрө, интэриэһиргии сылдьара. Биир сыл бэйэтэ спортинг
үөрүүтүн үллэстэ, малааһыҥҥа ыҥырбыта. Онно саҥа атыыга күрэҕэр кыайан ылбыт бирииһин – улахан телевизоры детсадка
тахсыбыт сахалыы иһит комплега кэһиилээх тиийэн, эҕэрдэлээн, бэлэхтээбитэ. Кини Сунтаар нэһилиэгин баһылыгынан үлэлии ÀÕÒÛÛËÀÐ
үөрэн-көтөн тарҕаспыппыт. олорон уопсайынан хас биирдии детсадка болҕомтотун уурара. Бэс
Истиҥник саныыр бырааппыт Дьулус орто дойдуга ыйын 1 күнүгэр – Оҕо көмүскэлин күнүгэр парадка көрүү-күрэх
бэриллибит кылгас кэрчик кэмин, аата да этэринии, иннин тэрийэн, кыайыылаах детсадтарга харчынан Грант олохтообута.
131
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Манна биһиги детсадпыт биир сыл кыайыылаах буолан, үөрүү Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
132 өрөгөйүн билбиппит. Бу тэрээһиҥҥэ кыттарга детсад коллектива
түмсэн, бары кыттан, таҥас тиктэн, умнуллубат күүрээннээх лайан эбэбэр сүктэрэ сылдьы-
күрэх түгэннэрэ ааспыттара. Баһылык быһыытынан үлэлиир бытым, Дьулус олох кумаартан
ÀÕÒÛÛËÀÐ саҥа сүүрээннэри киллэрбитэ. да кыһаллыбат, оҕо эрдэҕиттэн
кэмигэр Сунтаар нэһилиэгин иһинэн элбэх сэргэх тэрээһиннэри,
сүрдээх тулуурдаах этэ.
Хас биирдии оҕо иитиитэ, бастатан туран, төрөппүттэртэн
Сунтаарга абаҕам аахха сыл-
тутулуктааҕын уонна иитээччилэрин кытта ыкса ситимнээхтик
дьарбын аһара астынар этим.
үлэлээтэххэ, ситиһии кэлэрин билэрэ, сыаналыыра уонна мэлдьи
махталлаах буолара. Убайбын Мишаны, бырааттарбын
Дьулустааны, Ньургуну, балты-
Дьулустаан уола Айсен аҕатын туйаҕын хатаран, үтүө санаалаах, бын Туйаараны бииргэ төрөөбүт-
амарах киһи буолан, аатын ааттатыа диэн эрэнэбин. тэрим курдук көрөбүн. Кинилэргэ
СОФРОНОВА Валентина Эдуардовна, эдьиийэ, ыалдьыттыы бардахха бары даҕа-
«Сардаана» оҕону сайыннарар киин сэбиэдиссэйин солбуйааччы, ны аһара дьээбэлээх-хооболоох,
СР үөрэҕириитин туйгуна
кэпсээннээх-ипсээннээх буо-
лаллар этэ, ордук убайым Миша
уонна быраатым Дьулустаан. Хас
ЧАҔЫЛХАЙДЫК, СИТИҺИИЛЭЭХТИК ОЛОРБУТА
аһылык аайы остуол тула олорон
үөрэн-көтөн, миэхэ бырааһын-
Мин быраатым Дьулустаанныын биир
саастыылаахтарбыт, кини миигиттэн 7 хо- ньык курдук буолар этэ.
Дьулус дьиэ ис-тас үлэтигэр аһара сыстаҕас этэ. Ийэтигэр,
нугунан хойутаан абаҕам Виктор Михай- аҕатыгар ордук көмөлөһөөччү кини буолара. Кини кыайбата,
ловичтаахха иккис уол оҕонон төрөөбүтэ. сатаабата суох курдук этэ. Сөҕөрүм диэн, дьиэлэрин сайын аайы
Кыра эрдэҕиттэн кини сэмэй, үтүө, ыраас уолаттар бэйэлэрэ уборкалыыллара, ийэлэрэ ыйан-кэрдэн эрэ
майгылаах этэ. Хаһан да кыйаханарын дуу биэрэр этэ.
ол эбэтэр этиһэрин дуу олох өйдөөбөппүн, Өбүгэлэрбит курдук Дьулустаан бултуурун аһара астынара,
мэлдьи үөрэ-көтө сылдьааччы. сөбүлүүрэ. Биһиги эһэбит, хос эһэбит, хос хос эһэбит эбэҥки
Оҕо сылдьан Дьулус убайын Мишаны
кытта биһиэхэ, Бүлүүчээҥҥэ, кэлэн эр дьоно буолан булдунан аһаан-таҥнан олорбут омуктар.
Бырааттарым Дьулус уонна Айаал санааларынан, интэриэстэринэн
аҕыйахта сайылаан барбыттара. Сунтаартан биир соҕус буоланнар, булт-алт, техника туһунан кэпсэтии буолла
кэлбит саҥа оҕолору олохтоох уолаттар сүгүн
аһардыбаттар быһыылааҕа. Ол гынан баран Дьулустаан кимнээҕи даҕаны булса охсон быһаарсаллара, ылсаллара-бэрсэллэрэ.
Кэлин улаатан, үлэһит буолан да баран, Дьулустаанныын
да кытта билистэр, мэлдьи хампаанньаҕа оҕону кытта уопсай аймахтыы да сиэринэн, үлэ да бэрээдэгинэн мэлдьи билсэ-көрсө,
тылы була охсоро уонна интэриэһиргэтэн бэйэтин диэки тардара. бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөсүһэ сылдьыбыппыт. «Жилкомсервис»
Ордук мин бииргэ төрөөбүт бырааппын Айаалы кытта оонньуур тэрилтэтигэр үлэлии сылдьан миэхэ, Бүлүүчээҥҥэ, элбэхтик
этэ. Бырааппар «центртан» кэлбит убай буоларын быһыытынан, кэлэр-барар этэ. Манна кини балыыһабытыгар хочуолунай
аҥара фантазия кэриэтэ элбэх кэпсээннээх-ипсээннээх, кини дьиэтин тутан уонна уопсай баанньыгы көрөн-истэн үлэлэппитэ.
мүччүргэннээх сырыылара бүппэт сэһэннээх буолан, улаханнык Биллэн турар эдьиийигэр, миэхэ, кэлэн чэйдээн барарын аһара
сөбүлэтэрэ. Биһиги, бииргэ төрөөбүттэр, Дьулус кэлэрин олус астынар буолара, мин эмиэ кэтэһэр этим. ÀÕÒÛÛËÀÐ
кэтэһэр буоларбыт. Улахан нэhилиэк баhылыгынан үлэлээбит сылларыгар кини
Биир сайын эбэбитин кытта өрүс уҥуор Аанньаахха, эбэбит
сайылыгар, тахсан отоннообуппутун өйдүүбүн. Мин дэлби сы- салайар үлэҕэ үрдүк дьоҕурдааҕа көстүбүтэ. Ол курдук Дьулус
дьону бэйэтин тула тардар, алтыспыт дьонугар сөбүлэтэр,
133
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Манна биһиги детсадпыт биир сыл кыайыылаах буолан, үөрүү Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
132 өрөгөйүн билбиппит. Бу тэрээһиҥҥэ кыттарга детсад коллектива
түмсэн, бары кыттан, таҥас тиктэн, умнуллубат күүрээннээх лайан эбэбэр сүктэрэ сылдьы-
күрэх түгэннэрэ ааспыттара. Баһылык быһыытынан үлэлиир бытым, Дьулус олох кумаартан
ÀÕÒÛÛËÀÐ саҥа сүүрээннэри киллэрбитэ. да кыһаллыбат, оҕо эрдэҕиттэн
кэмигэр Сунтаар нэһилиэгин иһинэн элбэх сэргэх тэрээһиннэри,
сүрдээх тулуурдаах этэ.
Хас биирдии оҕо иитиитэ, бастатан туран, төрөппүттэртэн
Сунтаарга абаҕам аахха сыл-
тутулуктааҕын уонна иитээччилэрин кытта ыкса ситимнээхтик
дьарбын аһара астынар этим.
үлэлээтэххэ, ситиһии кэлэрин билэрэ, сыаналыыра уонна мэлдьи
махталлаах буолара. Убайбын Мишаны, бырааттарбын
Дьулустааны, Ньургуну, балты-
Дьулустаан уола Айсен аҕатын туйаҕын хатаран, үтүө санаалаах, бын Туйаараны бииргэ төрөөбүт-
амарах киһи буолан, аатын ааттатыа диэн эрэнэбин. тэрим курдук көрөбүн. Кинилэргэ
СОФРОНОВА Валентина Эдуардовна, эдьиийэ, ыалдьыттыы бардахха бары даҕа-
«Сардаана» оҕону сайыннарар киин сэбиэдиссэйин солбуйааччы, ны аһара дьээбэлээх-хооболоох,
СР үөрэҕириитин туйгуна
кэпсээннээх-ипсээннээх буо-
лаллар этэ, ордук убайым Миша
уонна быраатым Дьулустаан. Хас
ЧАҔЫЛХАЙДЫК, СИТИҺИИЛЭЭХТИК ОЛОРБУТА
аһылык аайы остуол тула олорон
үөрэн-көтөн, миэхэ бырааһын-
Мин быраатым Дьулустаанныын биир
саастыылаахтарбыт, кини миигиттэн 7 хо- ньык курдук буолар этэ.
Дьулус дьиэ ис-тас үлэтигэр аһара сыстаҕас этэ. Ийэтигэр,
нугунан хойутаан абаҕам Виктор Михай- аҕатыгар ордук көмөлөһөөччү кини буолара. Кини кыайбата,
ловичтаахха иккис уол оҕонон төрөөбүтэ. сатаабата суох курдук этэ. Сөҕөрүм диэн, дьиэлэрин сайын аайы
Кыра эрдэҕиттэн кини сэмэй, үтүө, ыраас уолаттар бэйэлэрэ уборкалыыллара, ийэлэрэ ыйан-кэрдэн эрэ
майгылаах этэ. Хаһан да кыйаханарын дуу биэрэр этэ.
ол эбэтэр этиһэрин дуу олох өйдөөбөппүн, Өбүгэлэрбит курдук Дьулустаан бултуурун аһара астынара,
мэлдьи үөрэ-көтө сылдьааччы. сөбүлүүрэ. Биһиги эһэбит, хос эһэбит, хос хос эһэбит эбэҥки
Оҕо сылдьан Дьулус убайын Мишаны
кытта биһиэхэ, Бүлүүчээҥҥэ, кэлэн эр дьоно буолан булдунан аһаан-таҥнан олорбут омуктар.
Бырааттарым Дьулус уонна Айаал санааларынан, интэриэстэринэн
аҕыйахта сайылаан барбыттара. Сунтаартан биир соҕус буоланнар, булт-алт, техника туһунан кэпсэтии буолла
кэлбит саҥа оҕолору олохтоох уолаттар сүгүн
аһардыбаттар быһыылааҕа. Ол гынан баран Дьулустаан кимнээҕи даҕаны булса охсон быһаарсаллара, ылсаллара-бэрсэллэрэ.
Кэлин улаатан, үлэһит буолан да баран, Дьулустаанныын
да кытта билистэр, мэлдьи хампаанньаҕа оҕону кытта уопсай аймахтыы да сиэринэн, үлэ да бэрээдэгинэн мэлдьи билсэ-көрсө,
тылы була охсоро уонна интэриэһиргэтэн бэйэтин диэки тардара. бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөсүһэ сылдьыбыппыт. «Жилкомсервис»
Ордук мин бииргэ төрөөбүт бырааппын Айаалы кытта оонньуур тэрилтэтигэр үлэлии сылдьан миэхэ, Бүлүүчээҥҥэ, элбэхтик
этэ. Бырааппар «центртан» кэлбит убай буоларын быһыытынан, кэлэр-барар этэ. Манна кини балыыһабытыгар хочуолунай
аҥара фантазия кэриэтэ элбэх кэпсээннээх-ипсээннээх, кини дьиэтин тутан уонна уопсай баанньыгы көрөн-истэн үлэлэппитэ.
мүччүргэннээх сырыылара бүппэт сэһэннээх буолан, улаханнык Биллэн турар эдьиийигэр, миэхэ, кэлэн чэйдээн барарын аһара
сөбүлэтэрэ. Биһиги, бииргэ төрөөбүттэр, Дьулус кэлэрин олус астынар буолара, мин эмиэ кэтэһэр этим. ÀÕÒÛÛËÀÐ
кэтэһэр буоларбыт. Улахан нэhилиэк баhылыгынан үлэлээбит сылларыгар кини
Биир сайын эбэбитин кытта өрүс уҥуор Аанньаахха, эбэбит
сайылыгар, тахсан отоннообуппутун өйдүүбүн. Мин дэлби сы- салайар үлэҕэ үрдүк дьоҕурдааҕа көстүбүтэ. Ол курдук Дьулус
дьону бэйэтин тула тардар, алтыспыт дьонугар сөбүлэтэр,
133
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
инникини өтө көрөр, ылсыбыт үлэтин туохтан да толлубакка Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
134 ситиһэн тиһэҕэр тириэрдэр ураты дьоҕурдааҕа.
Быраатым Дьулустаан бу күн сиригэр кылгастык, ол эрээри Дьэ онтон киһим: «Хамсаама, Кирииһэ», – диэтэ. Саатын
чаҕылхайдык, ситиһиилээхтик олорон ааспыта. Кининэн мин массыына көлүөһэтигэр өйөөтө уонна ытыалаан киирэн барда.
ÀÕÒÛÛËÀÐ эдьиийэ, Бүлүүчээн нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччы Иккини олоххо хаалларда, иккини көтөн баран эрдэхтэринэ
олус киэн туттабын, ахтабын, саныыбын, суохтуубун.
МИХАЙЛОВА Айталина Витальевна,
эр-биир түһэртээтэ. Бэсиһин ытаары гыммытыгар мин: «Сөп
буолуо, нохоо, барыахха, хомуйуохха», – диэтим. Киһим өс
киирбэх саатын сүгэн кэбистэ уонна дьэ баран хомуйдубут. Бары
БААРТААХ БУЛЧУТ ЭТЭ моонньуларын төрдүлэригэр табыллыбыттар. Үчүгэйдик ытарын
уруккуттан да билэр этим эрээри, аһара диэн сөхпүтүм. Булт,
саа туһунан кэпсэтии буоллаҕына наар: «Бильярка үчүгэйдик
оонньуур киһи буулдьа саанан үчүгэйдик ытар», – диэччи.
Сунтаар нэһилиэгин олохтоохторун итэҕэлин ылан
баһылыктаан олорон биир үтүө күн быраатым: «Дьэ, доҕоор,
өрөбүллэри туһанан кустуу барыах, убайдыы-бырааттыы иккиэн
бииргэ сылдьыбатах ыраатта», – диэбитэ. Тэринэн бардыбыт.
Сирбитигэр тиийэн илим үттүбүт, аҕыйах куһу ыттыбыт.
Киэһэ хараҥаҕа күөлтэн тахсан иһэн илиммитин көрдүбүт, син
добуочча туппут. Биэдэрэ аҥарын таһааран буһардыбыт. Дьэ
уонна түүнү супту кутаа аттыгар олорон ону-бары сэлэспиппит.
Сунтаары куорат курдук аныгылыы быһыылаан уларыта түһүөн
баҕарар эбит этэ. Төрөөбүт Сунтаарын тупсарын туһугар элбэх
былааннааҕын кэпсээбитэ. Ким билиэ баарай, ол күн иккиэн
булка сырыыбыт бүтэһик күнэ буоларын...
Күндү быраатым оҕо эрдэҕиттэн амарах, аһыныгас, көнө
майгылаах этэ. Доҕорбун, мааны бырааппын күн бүгүнүгэр диэри
суохтуубун, ахтабын.
Дьулустаан биһикки убайдыы-бырааттыы дьон быһыытынан ИВАНОВ Григорий Григорьевич
биир түөлбэҕэ улааппыппыт. Оскуолаҕа 8-с кылааска диэри
бииргэ үөрэммиппит, онтон мин СПТУ-га көспүтүм, кини
оскуола кэнниттэн салгыы үрдүк үөрэххэ киирбитэ. БАЙАНАЙДААХ СААНЫ БЭЛЭХТЭЭБИТЭ
Кэлин кини «Жилкомсервиска» дириэктэрдиир кэмигэр
миигин, суоппар идэлээх киһини, үлэҕэ ылбыта. Усть-Куттан Убайым мин өйдүүрбүнэн мэлдьи үөрэ-көтө сылдьар, көрсүө-
саҥа техника бөҕөтүн перегоннаан аҕалан, үлэ күөстүү оргуйара. сэмэй майгылаах, кырдьаҕастары ытыктыыр, кыра саастаахтары
Оҕо эрдэхпититтэн бииргэ оонньуу, үчүгэйи-куһаҕаны бииргэ
үллэстэ үөрэммит дьон буолан, аһара тапсар этибит. Булка-алка, бэйэтигэр тэҥнии көрөр киһи этэ. 7-с кылааска үөрэнэ сылдьан
Сунтаарга мас тардыһыытыгар күрэхтэһиигэ киирбитим. Убайбар
кыраттан улахан булка тиийэ, бииргэ сылдьарбыт, булт уонна саа Дьулустаан Викторовичка түспүтүм, эдьиийим Раида Алексеевна
сатабылларын, кистэлэҥнэрин бииргэ үллэстэрбит. сиэнин Айсены көрө олорор этэ. Сотору убайым үлэтиттэн кэлэн
Арай биирдэ ыраах тыаҕа айаннаан иһэбит. Көрбүппүт суол ÀÕÒÛÛËÀÐ
кытыытыгар улахан маска биэс чакыр улардар 150 м ыраах тэҥнээх дьон курдук арааһы кэпсэттибит. Мас тардыһыытын
историятын билэрэ сүрдээх, миигин «күүстээх быраатым» диэн
олороллор. Массыынабытын туормастыы түһээппин кытта ааттыыр. Ол олорон булт туһунан кэпсэттибит, убайым эмискэ:
киһим ыстанан түстэ. Мин массыынабын умулларан кэбистим.
135
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
инникини өтө көрөр, ылсыбыт үлэтин туохтан да толлубакка Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
134 ситиһэн тиһэҕэр тириэрдэр ураты дьоҕурдааҕа.
Быраатым Дьулустаан бу күн сиригэр кылгастык, ол эрээри Дьэ онтон киһим: «Хамсаама, Кирииһэ», – диэтэ. Саатын
чаҕылхайдык, ситиһиилээхтик олорон ааспыта. Кининэн мин массыына көлүөһэтигэр өйөөтө уонна ытыалаан киирэн барда.
ÀÕÒÛÛËÀÐ эдьиийэ, Бүлүүчээн нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччы Иккини олоххо хаалларда, иккини көтөн баран эрдэхтэринэ
олус киэн туттабын, ахтабын, саныыбын, суохтуубун.
МИХАЙЛОВА Айталина Витальевна,
эр-биир түһэртээтэ. Бэсиһин ытаары гыммытыгар мин: «Сөп
буолуо, нохоо, барыахха, хомуйуохха», – диэтим. Киһим өс
киирбэх саатын сүгэн кэбистэ уонна дьэ баран хомуйдубут. Бары
БААРТААХ БУЛЧУТ ЭТЭ моонньуларын төрдүлэригэр табыллыбыттар. Үчүгэйдик ытарын
уруккуттан да билэр этим эрээри, аһара диэн сөхпүтүм. Булт,
саа туһунан кэпсэтии буоллаҕына наар: «Бильярка үчүгэйдик
оонньуур киһи буулдьа саанан үчүгэйдик ытар», – диэччи.
Сунтаар нэһилиэгин олохтоохторун итэҕэлин ылан
баһылыктаан олорон биир үтүө күн быраатым: «Дьэ, доҕоор,
өрөбүллэри туһанан кустуу барыах, убайдыы-бырааттыы иккиэн
бииргэ сылдьыбатах ыраатта», – диэбитэ. Тэринэн бардыбыт.
Сирбитигэр тиийэн илим үттүбүт, аҕыйах куһу ыттыбыт.
Киэһэ хараҥаҕа күөлтэн тахсан иһэн илиммитин көрдүбүт, син
добуочча туппут. Биэдэрэ аҥарын таһааран буһардыбыт. Дьэ
уонна түүнү супту кутаа аттыгар олорон ону-бары сэлэспиппит.
Сунтаары куорат курдук аныгылыы быһыылаан уларыта түһүөн
баҕарар эбит этэ. Төрөөбүт Сунтаарын тупсарын туһугар элбэх
былааннааҕын кэпсээбитэ. Ким билиэ баарай, ол күн иккиэн
булка сырыыбыт бүтэһик күнэ буоларын...
Күндү быраатым оҕо эрдэҕиттэн амарах, аһыныгас, көнө
майгылаах этэ. Доҕорбун, мааны бырааппын күн бүгүнүгэр диэри
суохтуубун, ахтабын.
Дьулустаан биһикки убайдыы-бырааттыы дьон быһыытынан ИВАНОВ Григорий Григорьевич
биир түөлбэҕэ улааппыппыт. Оскуолаҕа 8-с кылааска диэри
бииргэ үөрэммиппит, онтон мин СПТУ-га көспүтүм, кини
оскуола кэнниттэн салгыы үрдүк үөрэххэ киирбитэ. БАЙАНАЙДААХ СААНЫ БЭЛЭХТЭЭБИТЭ
Кэлин кини «Жилкомсервиска» дириэктэрдиир кэмигэр
миигин, суоппар идэлээх киһини, үлэҕэ ылбыта. Усть-Куттан Убайым мин өйдүүрбүнэн мэлдьи үөрэ-көтө сылдьар, көрсүө-
саҥа техника бөҕөтүн перегоннаан аҕалан, үлэ күөстүү оргуйара. сэмэй майгылаах, кырдьаҕастары ытыктыыр, кыра саастаахтары
Оҕо эрдэхпититтэн бииргэ оонньуу, үчүгэйи-куһаҕаны бииргэ
үллэстэ үөрэммит дьон буолан, аһара тапсар этибит. Булка-алка, бэйэтигэр тэҥнии көрөр киһи этэ. 7-с кылааска үөрэнэ сылдьан
Сунтаарга мас тардыһыытыгар күрэхтэһиигэ киирбитим. Убайбар
кыраттан улахан булка тиийэ, бииргэ сылдьарбыт, булт уонна саа Дьулустаан Викторовичка түспүтүм, эдьиийим Раида Алексеевна
сатабылларын, кистэлэҥнэрин бииргэ үллэстэрбит. сиэнин Айсены көрө олорор этэ. Сотору убайым үлэтиттэн кэлэн
Арай биирдэ ыраах тыаҕа айаннаан иһэбит. Көрбүппүт суол ÀÕÒÛÛËÀÐ
кытыытыгар улахан маска биэс чакыр улардар 150 м ыраах тэҥнээх дьон курдук арааһы кэпсэттибит. Мас тардыһыытын
историятын билэрэ сүрдээх, миигин «күүстээх быраатым» диэн
олороллор. Массыынабытын туормастыы түһээппин кытта ааттыыр. Ол олорон булт туһунан кэпсэттибит, убайым эмискэ:
киһим ыстанан түстэ. Мин массыынабын умулларан кэбистим.
135
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
«Эн сааланааччыгын дуо?» – диэн Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
136 ыйытта. Ону мин: «Аҕам киэнинэн
кустаһааччыбын», – диэтим. Ол онон
«Дьэ бырааппар илии тутуурдаах кэлэн олоро-
ааста. Анаан киирбит күрэхтэһиибэр бун. Байанайдаах саа буоллун!», – диэн баран са-
ÀÕÒÛÛËÀÐ аҕам Сунтаарга наадатыгар киирэ быс-саҥа хоруопкаттан 12-лээх ИЖ сааны ылан тут-
2-с
ылбытым.
Сайын
миэстэни
сылдьыбытыгар
убайым:
таран кэбистэ. Баччалаах сыаналаах бэлэҕи ылан,
«Дьэ,
бырааппар Егораҕа 12-лээх ИЖ сааны
саха тэҥэ суох үөрдүм, убайбын кууһан ыллым. Кини
бэлэхтээри сылдьабын, бэйэм илдьэн
на биирдэ эрэ ытан, хара уларынан «хааннаабытын»
илиитигэр туттарыаҕым», – диэбитин бу сааны спортиҥҥа бастаан бириискэ ылбытын уон-
аҕам сөҕөн кэлэн кэпсээбитэ. туһунан кэпсээтэ.
Кырдьыга, мин итэҕэйбэтэҕим.
Арай күһүнүгэр табаарыстарбын уолун Айсенын кытта сылдьар этэ, хаартыскаҕа түспүппүт. Онно
уолун Айсенын кытта сылдьар этэ, хаартыскаҕа түспүппүт. Онно
кытта оскуолаттан кэлэн иһэн кэпсэтэрбитигэр үөрэхпин бүтэрдэхпинэ атын сиргэ уччуйбакка,
көрдөхпүнэ, дьиэм аттыгар убайым массыыната кэлэн турар. төрөөбүт Сунтаарбар кэлэн үлэлиэхтээҕим туһунан эппитэ. Кини
«Дьэ бырааппар илии тутуурдаах кэлэн олоробун. Байанайдаах бу тылларын кэриэс курдук ылынаммын билигин төрдүс сылын
саа буоллун!», – диэн баран сабыс-саҥа хоруопкаттан 12-лээх Сунтаарым спордун сайдыытыгар сэмэй кылааппын киллэрсэ
ИЖ сааны ылан туттаран кэбистэ. Баччалаах сыаналаах бэлэҕи сылдьабын. Үөлээннээхтэрим, бииргэ алтыһар дьонум Дьулус-
ылан, саха тэҥэ суох үөрдүм, убайбын кууһан ыллым. Кини бу таан Викторович туһунан үтүө тылларынан ахталларын, саныыл-
сааны спортиҥҥа бастаан бириискэ ылбытын уонна биирдэ эрэ ларын туһунан элбэхтик иһиттим уонна онтон олус үөрэбин,
ытан, хара уларынан «хааннаабытын» туһунан кэпсээтэ. убайбынан киэн туттабын!
Ити курдук убайым Егор СТЕПАНОВ, быраата,
Дьулустаан Викторович Сунтаар улууһун мас тардыһыыга старшай тренерэ
олохпор умнуллубат, үйэм-
сааһым тухары саныыр,
саха эр бэрдин үрдэтэр бэ- УБАЙБЫНАН КИЭН ТУТТАБЫН
лэҕи оҥорон турар. Олус
даҕаны дэллэм-дэлэгэй Убайым Дьулустаан Викторович үтүө
дууһалаах киһи этэ, мин майгылаах, киһиэхэ барытыгар истиҥ
убайым. Билигин бу 25 сыһыаннаах, мэлдьи үөрэ-көтө сылдьар этэ.
сааспар диэри кус көҥүл- Мин кыра сылдьан детсадка миэстэ суох
лэннэ даҕаны утуйар уубун буолан, эбээ Маайаҕа киирэн, саас уонна
умнан, түүннэри-күнүстэ- сайын олорбутум. Убайым Дьулус оскуолаҕа
ри кустуубун. Убайым үөрэнэ сылдьан, күнүс үөрэх кэнниттэн
көмөтө итинэн эрэ бүппэт. эбэтигэр киирэн чэйдэһэрин, күннээҕи
2013 сыллаахха Сунтаар сонунун кэпсээн, күлэн-үөрэн ааһарын
ыһыаҕар мас тардыһыыты- өйдүүбүн.
гар бастаабыппар убайым Дьулустаан Викторович сүүрэн-көтөн Өссө кини хаартыскаҕа түһэрэрин
спонсордаппыт бирииһин – ЖК телевизоры бириискэ ылан өйдүүбүн. Эбээ Маайаны куурусса аһата ÀÕÒÛÛËÀÐ
үөрбүтүм. Убайым кэлэн илии тутуһан эҕэрдэлээбитэ уонна: сылдьарын уонна миигин Шарик диэн
«Быраатым, маладьыас, хата күрэхтэһиигин көрдүм, бэркэ кии- ыттаах этилэр, ол таһыгар хаартыскаҕа
ристиҥ, ыарыйдым аҕай эйиэхэ», – дии-дии күллэ. Кырачаан
түһэрбитэ. Ол хаартыскалар билигин да бааллар.
137
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
«Эн сааланааччыгын дуо?» – диэн Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
136 ыйытта. Ону мин: «Аҕам киэнинэн
кустаһааччыбын», – диэтим. Ол онон
«Дьэ бырааппар илии тутуурдаах кэлэн олоро-
ааста. Анаан киирбит күрэхтэһиибэр бун. Байанайдаах саа буоллун!», – диэн баран са-
ÀÕÒÛÛËÀÐ аҕам Сунтаарга наадатыгар киирэ быс-саҥа хоруопкаттан 12-лээх ИЖ сааны ылан тут-
2-с
ылбытым.
Сайын
миэстэни
сылдьыбытыгар
убайым:
таран кэбистэ. Баччалаах сыаналаах бэлэҕи ылан,
«Дьэ,
бырааппар Егораҕа 12-лээх ИЖ сааны
саха тэҥэ суох үөрдүм, убайбын кууһан ыллым. Кини
бэлэхтээри сылдьабын, бэйэм илдьэн
на биирдэ эрэ ытан, хара уларынан «хааннаабытын»
илиитигэр туттарыаҕым», – диэбитин бу сааны спортиҥҥа бастаан бириискэ ылбытын уон-
аҕам сөҕөн кэлэн кэпсээбитэ. туһунан кэпсээтэ.
Кырдьыга, мин итэҕэйбэтэҕим.
Арай күһүнүгэр табаарыстарбын уолун Айсенын кытта сылдьар этэ, хаартыскаҕа түспүппүт. Онно
уолун Айсенын кытта сылдьар этэ, хаартыскаҕа түспүппүт. Онно
кытта оскуолаттан кэлэн иһэн кэпсэтэрбитигэр үөрэхпин бүтэрдэхпинэ атын сиргэ уччуйбакка,
көрдөхпүнэ, дьиэм аттыгар убайым массыыната кэлэн турар. төрөөбүт Сунтаарбар кэлэн үлэлиэхтээҕим туһунан эппитэ. Кини
«Дьэ бырааппар илии тутуурдаах кэлэн олоробун. Байанайдаах бу тылларын кэриэс курдук ылынаммын билигин төрдүс сылын
саа буоллун!», – диэн баран сабыс-саҥа хоруопкаттан 12-лээх Сунтаарым спордун сайдыытыгар сэмэй кылааппын киллэрсэ
ИЖ сааны ылан туттаран кэбистэ. Баччалаах сыаналаах бэлэҕи сылдьабын. Үөлээннээхтэрим, бииргэ алтыһар дьонум Дьулус-
ылан, саха тэҥэ суох үөрдүм, убайбын кууһан ыллым. Кини бу таан Викторович туһунан үтүө тылларынан ахталларын, саныыл-
сааны спортиҥҥа бастаан бириискэ ылбытын уонна биирдэ эрэ ларын туһунан элбэхтик иһиттим уонна онтон олус үөрэбин,
ытан, хара уларынан «хааннаабытын» туһунан кэпсээтэ. убайбынан киэн туттабын!
Ити курдук убайым Егор СТЕПАНОВ, быраата,
Дьулустаан Викторович Сунтаар улууһун мас тардыһыыга старшай тренерэ
олохпор умнуллубат, үйэм-
сааһым тухары саныыр,
саха эр бэрдин үрдэтэр бэ- УБАЙБЫНАН КИЭН ТУТТАБЫН
лэҕи оҥорон турар. Олус
даҕаны дэллэм-дэлэгэй Убайым Дьулустаан Викторович үтүө
дууһалаах киһи этэ, мин майгылаах, киһиэхэ барытыгар истиҥ
убайым. Билигин бу 25 сыһыаннаах, мэлдьи үөрэ-көтө сылдьар этэ.
сааспар диэри кус көҥүл- Мин кыра сылдьан детсадка миэстэ суох
лэннэ даҕаны утуйар уубун буолан, эбээ Маайаҕа киирэн, саас уонна
умнан, түүннэри-күнүстэ- сайын олорбутум. Убайым Дьулус оскуолаҕа
ри кустуубун. Убайым үөрэнэ сылдьан, күнүс үөрэх кэнниттэн
көмөтө итинэн эрэ бүппэт. эбэтигэр киирэн чэйдэһэрин, күннээҕи
2013 сыллаахха Сунтаар сонунун кэпсээн, күлэн-үөрэн ааһарын
ыһыаҕар мас тардыһыыты- өйдүүбүн.
гар бастаабыппар убайым Дьулустаан Викторович сүүрэн-көтөн Өссө кини хаартыскаҕа түһэрэрин
спонсордаппыт бирииһин – ЖК телевизоры бириискэ ылан өйдүүбүн. Эбээ Маайаны куурусса аһата ÀÕÒÛÛËÀÐ
үөрбүтүм. Убайым кэлэн илии тутуһан эҕэрдэлээбитэ уонна: сылдьарын уонна миигин Шарик диэн
«Быраатым, маладьыас, хата күрэхтэһиигин көрдүм, бэркэ кии- ыттаах этилэр, ол таһыгар хаартыскаҕа
ристиҥ, ыарыйдым аҕай эйиэхэ», – дии-дии күллэ. Кырачаан
түһэрбитэ. Ол хаартыскалар билигин да бааллар.
137
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Убайым кыра эрдэхпиттэн атаахтатар этэ. Улаатан, үлэһит Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
138 буолан баран субуоннаатахпына эйэҕэс баҕайытык: «Тугуй,
тоойуом?» – диэн баран, мунаарбыппар сүбэлээн-амалаан
биэрэрэ, көрдөстөхпүнэ мэлдьи көмөлөһөр буолара. Хаһан да
ÀÕÒÛÛËÀÐ сатыыр. Ханнык да үлэттэн туора турбат, олус үлэһит уонна Прокопий 1916 Виталий 1947
аккаастаабатаҕа.
Кини сатаабатаҕа диэн суох этэ. Мин өйдөөтөхпүнэ барытын
байанайдаах булчут этэ.
Убайым Дьулус дойдута – Сунтаара сайдарын туһугар элбэх
сыратын ууран туран үлэлээбитэ. Билигин даҕаны дьон-сэргэ Григорий Анисимович Егоров - Айааннаах 1888 (Подрясова Ксения Кирилловна)
кинини үтүө тылынан ахталларыттан олус киэн туттабын уонна Ксения 1945
үөрэбин. Туяра 1978
Ахтыыны суруйда балта Евдокия СТЕПАНОВА Мария Григорьевна 1915 (Никифоров Михаил Михайлович)
Елена 1884 (Кирик кэргэнэ) Владимир 1944 Ньургун 1976
Родословная по линии Анисимовых
Андрей Анисимов 1884 Никита 1914 Никифоров Виктор Михайлович 1942 (Раида Алексеевна) Айсен
Анисим Егорович 1839-1912 Дьулустаан Викторович Никифоров 1972-2013 (Никифорова Нюргустана Александровна)
Николай Анисимов 1883 Макар Анисимов 1910 Саяна Дьулустаановна (Сокорутов Еремей Андреевич) Дьулусхан 2016 Сайаан 2017
Гаврил-Өтөн 1878 Марфа 1908 Михаил 1971
Варвара Данилова 1876 (Ассай кэргэнэ)
Васильева 1874 ÀÕÒÛÛËÀÐ
Мария
139
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Убайым кыра эрдэхпиттэн атаахтатар этэ. Улаатан, үлэһит Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
138 буолан баран субуоннаатахпына эйэҕэс баҕайытык: «Тугуй,
тоойуом?» – диэн баран, мунаарбыппар сүбэлээн-амалаан
биэрэрэ, көрдөстөхпүнэ мэлдьи көмөлөһөр буолара. Хаһан да
ÀÕÒÛÛËÀÐ сатыыр. Ханнык да үлэттэн туора турбат, олус үлэһит уонна Прокопий 1916 Виталий 1947
аккаастаабатаҕа.
Кини сатаабатаҕа диэн суох этэ. Мин өйдөөтөхпүнэ барытын
байанайдаах булчут этэ.
Убайым Дьулус дойдута – Сунтаара сайдарын туһугар элбэх
сыратын ууран туран үлэлээбитэ. Билигин даҕаны дьон-сэргэ Григорий Анисимович Егоров - Айааннаах 1888 (Подрясова Ксения Кирилловна)
кинини үтүө тылынан ахталларыттан олус киэн туттабын уонна Ксения 1945
үөрэбин. Туяра 1978
Ахтыыны суруйда балта Евдокия СТЕПАНОВА Мария Григорьевна 1915 (Никифоров Михаил Михайлович)
Елена 1884 (Кирик кэргэнэ) Владимир 1944 Ньургун 1976
Родословная по линии Анисимовых
Андрей Анисимов 1884 Никита 1914 Никифоров Виктор Михайлович 1942 (Раида Алексеевна) Айсен
Анисим Егорович 1839-1912 Дьулустаан Викторович Никифоров 1972-2013 (Никифорова Нюргустана Александровна)
Николай Анисимов 1883 Макар Анисимов 1910 Саяна Дьулустаановна (Сокорутов Еремей Андреевич) Дьулусхан 2016 Сайаан 2017
Гаврил-Өтөн 1878 Марфа 1908 Михаил 1971
Варвара Данилова 1876 (Ассай кэргэнэ)
Васильева 1874 ÀÕÒÛÛËÀÐ
Мария
139
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
140
ÀÕÒÛÛËÀÐ Михаил (Пелагея Иванова) Григорий Николай 1912 1909 Фекла 1917 Виталий Ксения 1947 1945
Кузьма 1906 Михаил Михайлович Никифоров 1914 (Мария Григорьевна) Владимир 1944 Туяра Ньургун 1978 1976 Айсен
Родословная по линии Афанасьевых. Брагатский род
Сергей 1904 Виктор Михайлович Никифоров 1942 (Раида Алексеевна) Дьулустаан Викторович Никифоров 1972- 2013 (Ньургустаана Александровна Саяна Дьулустаановна (Сокорутов Еремей Андреевич) Дьулусхан 2016 Сайаан 2017
Константин 1889 (Мотрена Спир Иванова Меит) Дорофей Анастасия 1903-07 1915 Егор Николай Михаил 1971
Афанасий Федоров - Үөкүйдээк Уола Спиридон 1890 (Варвара Матвеева Шолог) Михаил 1907 Иван 1908 Данил Спиридо- нов 1920 Родословная по линии Муруку
Анна 1883 (Дмитрий Григорьев) Внебрач- ная дочь Александр 1912 Зоя 1914 Екатерина 1915 Иван 1916 Николай 1917-18? Мария
Степан 1880 - 1917(Екатерина Сидорова Бакамд) Ирина 1904 Анна 1905 Евдокия 1907 Спиридон 1908-09 Семен 1910 Фекла 1912-12 Максим 1914
Александр Тонус Елексеен 1879 (Мария Васильева) Мария 1898 Ульяна 1899-1908 Евдокия 1902 Василий 1904 Василий 1906 Михаил 1907 Григорий 1912 Ульяна 1914 Анна 1917
Федот 1870 (Параскева Егорова) Никифор 1894 Мария 1899 Пелагея 1904 Матвей 1906 Иван 1909 Варвара 1912 Данил 1914 Никифор 1918 Егор 1902 ÀÕÒÛÛËÀÐ
141
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
140
ÀÕÒÛÛËÀÐ Михаил (Пелагея Иванова) Григорий Николай 1912 1909 Фекла 1917 Виталий Ксения 1947 1945
Кузьма 1906 Михаил Михайлович Никифоров 1914 (Мария Григорьевна) Владимир 1944 Туяра Ньургун 1978 1976 Айсен
Родословная по линии Афанасьевых. Брагатский род
Сергей 1904 Виктор Михайлович Никифоров 1942 (Раида Алексеевна) Дьулустаан Викторович Никифоров 1972- 2013 (Ньургустаана Александровна Саяна Дьулустаановна (Сокорутов Еремей Андреевич) Дьулусхан 2016 Сайаан 2017
Константин 1889 (Мотрена Спир Иванова Меит) Дорофей Анастасия 1903-07 1915 Егор Николай Михаил 1971
Афанасий Федоров - Үөкүйдээк Уола Спиридон 1890 (Варвара Матвеева Шолог) Михаил 1907 Иван 1908 Данил Спиридо- нов 1920 Родословная по линии Муруку
Анна 1883 (Дмитрий Григорьев) Внебрач- ная дочь Александр 1912 Зоя 1914 Екатерина 1915 Иван 1916 Николай 1917-18? Мария
Степан 1880 - 1917(Екатерина Сидорова Бакамд) Ирина 1904 Анна 1905 Евдокия 1907 Спиридон 1908-09 Семен 1910 Фекла 1912-12 Максим 1914
Александр Тонус Елексеен 1879 (Мария Васильева) Мария 1898 Ульяна 1899-1908 Евдокия 1902 Василий 1904 Василий 1906 Михаил 1907 Григорий 1912 Ульяна 1914 Анна 1917
Федот 1870 (Параскева Егорова) Никифор 1894 Мария 1899 Пелагея 1904 Матвей 1906 Иван 1909 Варвара 1912 Данил 1914 Никифор 1918 Егор 1902 ÀÕÒÛÛËÀÐ
141
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
142
ÀÕÒÛÛËÀÐ
Родословная по линии Успур
Родословная по линии Подрясовых
ÀÕÒÛÛËÀÐ
143
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
142
ÀÕÒÛÛËÀÐ
Родословная по линии Успур
Родословная по линии Подрясовых
ÀÕÒÛÛËÀÐ
143
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
144
ИҺИНЭЭҔИТЭ
ÀÕÒÛÛËÀÐ Никифоров М.В. Быраатым үтүө өйдөбүлэ . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Семенова Л.И. Трудовые династии с. Сунтар . . . . . . . . . . . . . . . .
СЕМЬЯ НИКИФОРОВЫХ. ДВА БРАТА НИКИФОРОВЫХ –
ГЛАВА МР И ГЛАВА МО
Григорьев А.В. Саҕалаабыта салҕаныаҕар эрэнэбит . . . . . . . . . . .
Аргунов П. Үтүө киһи үйэлэргэ умнуллубат . . . . . . . . . . . . . . . . .
Осипова Т. Лидер. Друг. Коллега . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Постников А.В. Киһи кэрэмэһэ этэ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Спиридонов Н.Н. Өссө да үлэлиирэ хааллаҕа . . . . . . . . . . . . . . . .
Никифоров С.М. Мин эдэр, эрчимнээх доҕорум . . . . . . . . . . . . . .
Васильев А.К. Эдэр, эрчимнээх салайааччы этэ . . . . . . . . . . . . . .
Родословная по линии Тµµлээхэп
Игнатьев Г.И. Санаабар кини мэлдьи тыыннаах. . . . . . . . . . . . . .
Данилов А.А. Үтүө өйдөбүл уонна холобур . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Данилов П.Д. Доҕорум туһунан . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Кобельянова М.В.-Тускулаана «Биһиги киһибит...» диэн
киэн тутта кэпсиибит . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Пустолякова Л.Н. «Нэһилиэнньэ кыахтаах уонна түмсүүлээх
буоллаҕына, нэһилиэк сайдар...» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Матвеев А.С. Дьулус. Дьулустаан Викторович . . . . . . . . . . . . . . .
Яковлев В.И. Үлэтэ баһырхай, санаата дэлэгэй . . . . . . . . . . . . . .
Григорьев В.Г., Седалищев А.Д., Харчасов А.А., Данилов Ф.П.
Баһылыктар түмсүүбүтүн салайбыта . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Попов А.И. Доброжелательный, надежный . . . . . . . . . . . . . . . . .
Спиридонов Н.В. Киниттэн үөрэммитим элбэх . . . . . . . . . . . . . . .
Николашкин В.В. Үлэтин Үөһээ Бүлүүттэн саҕалаабыта . . . . . . . .
Духова О.Е. Айымньылаах сыһыаннааҕа . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Шологонов И.Е. Олохтоохтор сыаналыыллара . . . . . . . . . . . . . . .
БИҺИГИ БАҺЫЛЫКПЫТ, БИИКТЭРЭБИСПИТ,
ДЬУЛУСТААММЫТ
Алексеева С.Б. Махтанабын дьылҕабар – кинилиин
үлэлээбиппэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Лаптева Н.В. Сила и успех команды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Сивцев А.И. Дьулустуун алтыспыт сылларым . . . . . . . . . . . . . . . .
Спирова А.М. Самый лучший руководитель . . . . . . . . . . . . . . . . .
Алексеева Н.Ю. Сылаас эйгэтин суохтуубут . . . . . . . . . . . . . . . . . ÀÕÒÛÛËÀÐ
Саввинов Д. Наадалаах кэмҥэ уонна сөптөөх миэстэҕэ . . . . . . . .
Дормидонтов Т. Киһи киэнэ кэрэмэһэ, саха саарына этэ . . . . . . .
145
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
144
ИҺИНЭЭҔИТЭ
ÀÕÒÛÛËÀÐ Никифоров М.В. Быраатым үтүө өйдөбүлэ . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Семенова Л.И. Трудовые династии с. Сунтар . . . . . . . . . . . . . . . .
СЕМЬЯ НИКИФОРОВЫХ. ДВА БРАТА НИКИФОРОВЫХ –
ГЛАВА МР И ГЛАВА МО
Григорьев А.В. Саҕалаабыта салҕаныаҕар эрэнэбит . . . . . . . . . . .
Аргунов П. Үтүө киһи үйэлэргэ умнуллубат . . . . . . . . . . . . . . . . .
Осипова Т. Лидер. Друг. Коллега . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Постников А.В. Киһи кэрэмэһэ этэ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Спиридонов Н.Н. Өссө да үлэлиирэ хааллаҕа . . . . . . . . . . . . . . . .
Никифоров С.М. Мин эдэр, эрчимнээх доҕорум . . . . . . . . . . . . . .
Васильев А.К. Эдэр, эрчимнээх салайааччы этэ . . . . . . . . . . . . . .
Родословная по линии Тµµлээхэп
Игнатьев Г.И. Санаабар кини мэлдьи тыыннаах. . . . . . . . . . . . . .
Данилов А.А. Үтүө өйдөбүл уонна холобур . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Данилов П.Д. Доҕорум туһунан . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Кобельянова М.В.-Тускулаана «Биһиги киһибит...» диэн
киэн тутта кэпсиибит . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Пустолякова Л.Н. «Нэһилиэнньэ кыахтаах уонна түмсүүлээх
буоллаҕына, нэһилиэк сайдар...» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Матвеев А.С. Дьулус. Дьулустаан Викторович . . . . . . . . . . . . . . .
Яковлев В.И. Үлэтэ баһырхай, санаата дэлэгэй . . . . . . . . . . . . . .
Григорьев В.Г., Седалищев А.Д., Харчасов А.А., Данилов Ф.П.
Баһылыктар түмсүүбүтүн салайбыта . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Попов А.И. Доброжелательный, надежный . . . . . . . . . . . . . . . . .
Спиридонов Н.В. Киниттэн үөрэммитим элбэх . . . . . . . . . . . . . . .
Николашкин В.В. Үлэтин Үөһээ Бүлүүттэн саҕалаабыта . . . . . . . .
Духова О.Е. Айымньылаах сыһыаннааҕа . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Шологонов И.Е. Олохтоохтор сыаналыыллара . . . . . . . . . . . . . . .
БИҺИГИ БАҺЫЛЫКПЫТ, БИИКТЭРЭБИСПИТ,
ДЬУЛУСТААММЫТ
Алексеева С.Б. Махтанабын дьылҕабар – кинилиин
үлэлээбиппэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Лаптева Н.В. Сила и успех команды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Сивцев А.И. Дьулустуун алтыспыт сылларым . . . . . . . . . . . . . . . .
Спирова А.М. Самый лучший руководитель . . . . . . . . . . . . . . . . .
Алексеева Н.Ю. Сылаас эйгэтин суохтуубут . . . . . . . . . . . . . . . . . ÀÕÒÛÛËÀÐ
Саввинов Д. Наадалаах кэмҥэ уонна сөптөөх миэстэҕэ . . . . . . . .
Дормидонтов Т. Киһи киэнэ кэрэмэһэ, саха саарына этэ . . . . . . .
145
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
146
«БИҺИГИ КИҺИБИТ, БАСТЫҤ ДОҔОРБУТ»
Бугаев Н. Мой друг Дьулустан Никифоров . . . . . . . . . . . . . . . . .
ÀÕÒÛÛËÀÐ Никитин А.В. Улахан салайааччы буолуо этэ . . . . . . . . . . . . . . . .
Слепцов Н.В. Мин патриот доҕорум . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Яковлев А.И. Кини курдуктар бу сиргэ аҕыйахтар . . . . . . . . . . . .
Яковлев В.И. Дьылҕабыт бэйэтэ билиһиннэрбитэ . . . . . . . . . . . .
Афанасьев М.А. Спортинынан ситиһиилээхтик
дьарыктаммыта . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Руфова С.Д. Ытык дьон ыччата . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Кузнецова Е.К. Быраатым курдук саныыбын . . . . . . . . . . . . . . . .
«БИҺИГИ ОҔОБУТ КОТОКОЛООЙОП...»
Никифоров Н.В. «Сунтаарбытын куорат гыныахпыт» . . . . . . . . . .
Тэн Т.В. Аата махталынан ааттаныаҕа . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Массово-политическое издание
Сокорутова С. Любимый мой папа . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . СВЕТЛАЯ ПАМЯТЬ.
Подрясова Ф.Н. Олорон ааспыккар махтанабыт . . . . . . . . . . . . . . НИКИФОРОВ ДЬУЛУСТААН ВИКТОРОВИЧ
Михайлова Н.В. Айылҕаттан анаммыт курдук . . . . . . . . . . . . . . . .
Кириллин А.М. Кини аатынан бириэмийэни олохтуур буоллар . . . Воспоминания
Степанова Л.Н. Мин оҕом Дьулустаан . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Семенова Л.И. Кыратыттан – хараҕым далыгар . . . . . . . . . . . . . . Составитель
Егорова Е.Э. Дьулустаан. Сырдык ахтылҕан . . . . . . . . . . . . . . . . Никифоров Михаил Викторович
Софронова В.Э. Болҕомтолоох салайааччы, амарах аҕа . . . . . . . . . На якутском и русском языках
Михайлова А.В. Чаҕылхайдык, ситиһиилээхтик олорбута . . . . . . .
Иванов Г.Г. Баартаах булчут этэ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Якутск, «Дани-Алмас», 2020
Степанов Е. Байанайдаах сааны бэлэхтээбитэ . . . . . . . . . . . . . . .
Степанова Е. Убайбынан киэн туттабын . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Төрүччүлэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Маассабай-бэлитиичэскэй таһаарыы
СЫРДЫК АХТЫЛҔАН.
НИКИФОРОВ ДЬУЛУСТААН ВИКТОРОВИЧ
Ахтыылар
Хомуйан оҥордо
Никифоров Михаил Викторович
Эрэдээктэр О.В.Захарова
Ойуу-бичик эрэдээктэрэ, көмпүүтэргэ таҥна ÀÕÒÛÛËÀÐ
С.Е.Стручкова
147
ÑÛÐÄÛÊ ÀÕÒÛË¡ÀÍ.
Íèêèôîðîâ Äüóëóñòààí Âèêòîðîâè÷
146
«БИҺИГИ КИҺИБИТ, БАСТЫҤ ДОҔОРБУТ»
Бугаев Н. Мой друг Дьулустан Никифоров . . . . . . . . . . . . . . . . .
ÀÕÒÛÛËÀÐ Никитин А.В. Улахан салайааччы буолуо этэ . . . . . . . . . . . . . . . .
Слепцов Н.В. Мин патриот доҕорум . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Яковлев А.И. Кини курдуктар бу сиргэ аҕыйахтар . . . . . . . . . . . .
Яковлев В.И. Дьылҕабыт бэйэтэ билиһиннэрбитэ . . . . . . . . . . . .
Афанасьев М.А. Спортинынан ситиһиилээхтик
дьарыктаммыта . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Руфова С.Д. Ытык дьон ыччата . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Кузнецова Е.К. Быраатым курдук саныыбын . . . . . . . . . . . . . . . .
«БИҺИГИ ОҔОБУТ КОТОКОЛООЙОП...»
Никифоров Н.В. «Сунтаарбытын куорат гыныахпыт» . . . . . . . . . .
Тэн Т.В. Аата махталынан ааттаныаҕа . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Массово-политическое издание
Сокорутова С. Любимый мой папа . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . СВЕТЛАЯ ПАМЯТЬ.
Подрясова Ф.Н. Олорон ааспыккар махтанабыт . . . . . . . . . . . . . . НИКИФОРОВ ДЬУЛУСТААН ВИКТОРОВИЧ
Михайлова Н.В. Айылҕаттан анаммыт курдук . . . . . . . . . . . . . . . .
Кириллин А.М. Кини аатынан бириэмийэни олохтуур буоллар . . . Воспоминания
Степанова Л.Н. Мин оҕом Дьулустаан . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Семенова Л.И. Кыратыттан – хараҕым далыгар . . . . . . . . . . . . . . Составитель
Егорова Е.Э. Дьулустаан. Сырдык ахтылҕан . . . . . . . . . . . . . . . . Никифоров Михаил Викторович
Софронова В.Э. Болҕомтолоох салайааччы, амарах аҕа . . . . . . . . . На якутском и русском языках
Михайлова А.В. Чаҕылхайдык, ситиһиилээхтик олорбута . . . . . . .
Иванов Г.Г. Баартаах булчут этэ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Якутск, «Дани-Алмас», 2020
Степанов Е. Байанайдаах сааны бэлэхтээбитэ . . . . . . . . . . . . . . .
Степанова Е. Убайбынан киэн туттабын . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Төрүччүлэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Маассабай-бэлитиичэскэй таһаарыы
СЫРДЫК АХТЫЛҔАН.
НИКИФОРОВ ДЬУЛУСТААН ВИКТОРОВИЧ
Ахтыылар
Хомуйан оҥордо
Никифоров Михаил Викторович
Эрэдээктэр О.В.Захарова
Ойуу-бичик эрэдээктэрэ, көмпүүтэргэ таҥна ÀÕÒÛÛËÀÐ
С.Е.Стручкова
147
148
ÀÕÒÛÛËÀÐ
17.09.2020 бэчээккэ илии баттанна. Киэбэ-кээмэйэ 60x84/16.
Офсет кумааҕыта. Times Sakha гарнитурата. Офсет бэчээтэ.
Усул. бэч. л. 9,25. Ахсаана 100 экз. Сакааһын №-рэ
Бэчээттэммит сирэ: «Дани-Алмас» компания ХЭТ
677008, СӨ, Дьокуускай куорат, Билибин аат. уул. 10А.
Тел. (-74112)36-92-91
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search