พระยารัษฎานุประดิษฐ์ (คอซมิ บี๊ ณ ระนอง) (ชาตะ ๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๐๐ - มตะ ๑๐ เมษายน พ.ศ. ๒๔๕๖ อายุ ๕๖ ปี)
มีความสามารถพูดได้ ๙ ภาษา อีกท้ังยังเป็นผู้พัฒนาเมืองตรังให้เจริญก้าวหน้า เป็นผู้น�ำยางพารามาปลูกเป็นคนแรก
ไดเ้ ป็นสมหุ เทศาภิบาลมณฑลภูเก็ตเม่อื พ.ศ. ๒๔๔๔
(ภาพจากศาสตราจารยพ์ ิเศษธงทอง จนั ทรางศ)ุ
199 I 199
พระยาเพช็ รพิไสยศรีสวสั ด์ิ (แม้น วสนั ตสิงห)์ (ชาตะ พ.ศ. ๒๔๒๖ - มตะ พ.ศ. ๒๕๐๕ อายุ ๘๑ ป)ี ผวู้ ่าราชการจงั หวัดเพชรบุรี
ภาพนถี้ า่ ยหนา้ จวนผวู้ า่ ราชการจงั หวดั เพชรบรุ ี แลเหน็ พระนครครี อี ยไู่ กล ๆ มขี อ้ ความวา่ “ใหเ้ จา้ คณุ พไิ ชยสนุ ทรไวเ้ ปน็ ทรี่ ะฦก
ถึงผูท้ เ่ี คอยอยบู่ ้านนี้มาแตก่ ่อน พระยาเพ็ชรพิไสย” เม่ือ พ.ศ. ๒๔๖๐
(ภาพจากศาสตราจารย์พเิ ศษธงทอง จนั ทรางศ)ุ
ภาพหนา้ ขวา
พระยศสุนทร (ศิริ เทพหสั ดนิ ณ อยุธยา) ภายหลังเป็นพระยาราชเสนา
(ชาตะ ๗ มนี าคม พ.ศ. ๒๔๒๔ - มตะ ๑๓ มกราคม พ.ศ. ๒๕๑๗ อายุ ๙๓ ปี)
รบั ราชการในต�ำแหนง่ ต่าง ๆ ตามล�ำดบั ดังน้ี
พนั จันทนุมาศ หลวงสุรยิ ามาตย์ พระยศสนุ ทร ผวู้ า่ ราชการเมอื งบรุ รี มั ย์ ผวู้ ่าราชการจงั หวดั นครราชสมี า
พระยาศริ ชิ ยั บุรินทร์ ผู้ว่าราชการจังหวัดนครปฐม และพระยาราชเสนา ตำ� แหนง่ เจา้ กรมการปกครอง
(ภาพจากศาสตราจารย์พเิ ศษธงทอง จนั ทรางศ)ุ
200 I 200
201 I 201
202 I 202
หลวงสขุ เกษมสโมทัย (ซุ่ยต่ง หิรัญวรชาต)ิ (ชาตะ พ.ศ. ๒๓๙๒ - พระยากำ� แหงสงคราม (จนั ณ ราชสมี า) (ชาตะ พ.ศ. ๒๓๙๙ -
มตะ พ.ศ. ๒๔๕๘ อายุ ๖๖ ป)ี นายอำ� เภอจนี เมอื งสงขลา นายอากร มตะ ๒๘ กุมภาพนั ธ์ พ.ศ. ๒๔๕๐ อายุ ๕๑ ป)ี รับราชการ
เก็บภาษเี มืองสงขลา ผู้ช่วยราชการเมอื งสงขลา ในต�ำแหน่งต่าง ๆ ตามล�ำดับดังน้ี พระภักดีนุชิต พระยา
(ภาพจากนายธนชัย กปิลกาญจน)์ สุริยเดชวิเศษฤทธิ์ ผู้ว่าราชการเมืองนครราชสีมา พระยา
กำ� แหงสงคราม สมหุ เทศาภิบาลมณฑลนครราชสีมา
(ภาพจากหอ้ งสมดุ วทิ ยาลยั มหาดไทย สถาบนั ดำ� รงราชานภุ าพ
กระทรวงมหาดไทย)
ภาพหนา้ ซ้าย
จากซา้ ย - พระวชิ ติ สงคราม (สรวง ศรเี พญ็ ) ภายหลงั เปน็ พระยาสจั จาภริ มย์ ขา้ หลวงประจำ� จงั หวดั เพชรบรุ ี และพระสจั จาภริ มย์
(จันทร์ ตงุ คะสวัสด)์ิ ภายหลงั เปน็ พระยาสรุ นิ ทรฦๅชยั ขา้ หลวงประจำ� จงั หวัดราชบรุ ี
(ภาพจากศาสตราจารยพ์ ิเศษธงทอง จนั ทรางศุ)
203 I 203
หลวงศุขเกษมสโมทัย (ก่ีเซย่ี น กปลิ กาญจน)์ (ชาตะ พ.ศ. ๒๔๑๑ - มตะ วนั ท่ี ๙ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๔๗๓ อายุ ๖๒ ป)ี
เป็นกรมการพิเศษเมืองสงขลา กรรมการพิเศษสภาลูกเสือป่ามณฑลนครศรีธรรมราช กรรมการกองอนุสภากาชาด
มณฑลนครศรีธรรมราช กรมการที่ปรกึ ษาจงั หวัดสงขลา
(ภาพจากนายธนชัย กปิลกาญจน)์
204 I 204
พระยารามราชภกั ดี (ม.ล. สวสั ด์ิ อศิ รางกรู ณ อยธุ ยา) (ชาตะ ๑๓ ธนั วาคม พ.ศ. ๒๔๓๘ - มตะ ๑๒ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๕๑๘
อายุ ๘๐ ปี) รับราชการในต�ำแหน่งต่าง ๆ ตามล�ำดับดังนี้ หลวงศรีนฤนาท พระรามราชภักดี พระยารามราชภักดี
ข้าหลวงประจ�ำจังหวัดนครสวรรค์ ข้าหลวงประจ�ำจังหวัดสงขลา ข้าหลวงประจ�ำจังหวัดสุพรรณบุรี ข้าหลวงตรวจการ
กระทรวงมหาดไทย ภาค ๕ อธบิ ดีกรมมหาดไทย และปลดั กระทรวงมหาดไทย (พ.ศ. ๒๔๙๒ - ๒๕๐๐)
(ภาพจากนายธงชัย ลขิ ิตพรสวรรค)์
205 I 205
ขุนอภัยประศาสน์ (ใจ โพธิสุนทร) นายอ�ำเภอขาณุวรลักษบุรี พระพินิจบ�ำรุงราษฎร์ (คาย นิตยสุภาพ) (ชาตะ พ.ศ. ๒๔๑๑ -
จังหวัดก�ำแพงเพชร มตะ พ.ศ. ๒๔๗๘ อายุ ๖๗ ป)ี จา่ จงั หวัดสกลนคร
(ภาพจากนายธงชยั ลขิ ติ พรสวรรค์) (ภาพจากนายธงชัย ลขิ ิตพรสวรรค์)
206 I 206
ขนุ สนทิ ประชากร(กหุ ลาบศกุ ระมลู )(ชาตะ๒๔พฤศจกิ ายน หม่อมเจ้าทองค�ำเปลว ทองใหญ่ (ประสูติ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๕๕ -
พ.ศ. ๒๔๔๒ - มตะ ๕ ตลุ าคม พ.ศ. ๒๕๒๓ อายุ ๘๑ ป)ี ถงึ ชีพิตกั ษยั ๒๓ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๓ ชันษา ๙๘ ชนั ษา) รบั ราชการ
รับราชการในต�ำแหน่งต่าง ๆ ตามล�ำดับดังน้ี ปลัดจังหวัด ในต�ำแหน่งต่าง ๆ ตามล�ำดับ ดังน้ี นายอ�ำเภอภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ
นครพนม นายอ�ำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน นายอ�ำเภอเบตง จังหวัดนราธิวาส ผู้ว่าราชการจังหวัดจันทบุรี และผู้ว่า
ผู้ว่าราชการจังหวัดนครนายก ผู้ว่าราชการจังหวัดอุตรดิตถ์ ราชการจงั หวดั สงขลา
ผู้ว่าราชการจงั หวัดสระบรุ ี (ภาพจากนายจรัส จันทร์พรหมรัตน)์
(ภาพจากครอบครวั สนิทประชากร)
207 I 207
นายอนนั ต์ อนนั ตกลู อดตี ปลดั กระทรวงมหาดไทย นายอารยี ์ วงศอ์ ารยะ อดีตปลดั กระทรวงมหาดไทย
ครง้ั ที่ ๑ : ๑๗ กมุ ภาพนั ธ์ พ.ศ. ๒๕๓๓ ถงึ ๒๕ กมุ ภาพนั ธ์ พ.ศ. ๒๕๓๔ (พ.ศ. ๒๕๓๖ - ๒๕๓๙)
ครงั้ ท่ี ๒ : ๑ ตลุ าคม พ.ศ. ๒๕๓๔ ถงึ ๓๐ กนั ยายน พ.ศ. ๒๕๓๖ (ภาพจากห้องรับรองปลัดกระทรวงมหาดไทย)
(ภาพจากนายอนันต์ อนนั ตกูล)
208 I 208 นายเอนก สิทธิประศาสน์ อดตี ปลดั กระทรวงมหาดไทย
(พ.ศ. ๒๕๕๘ - ๒๕๖๐)
(ภาพจากนายแพทย์บัญชา พงษ์พานชิ )
นายพิศาล มลู ศาสตรสาทร อดีตปลดั กระทรวงมหาดไทย นายวิบูลย์ สงวนพงศ์ อดตี ปลัดกระทรวงมหาดไทย
(พ.ศ. ๒๕๒๔ - ๒๕๓๒) (พ.ศ. ๒๕๕๕ - ๒๕๕๘)
(ภาพจากห้องรบั รองปลัดกระทรวงมหาดไทย) (ภาพจากห้องรับรองปลดั กระทรวงมหาดไทย)
นายกฤษฎา บญุ ราช อดตี ปลดั กระทรวงมหาดไทย 209 I 209
(พ.ศ. ๒๕๕๘ - ๒๕๖๐)
(ภาพจากห้องรบั รองปลัดกระทรวงมหาดไทย)
พลเอก อนพุ งษ์ เผา่ จนิ ดา
รัฐมนตรวี า่ การกระทรวงมหาดไทย คนปัจจุบัน
(พ.ศ. ๒๕๕๗ - ปจั จบุ นั )
นายสุทธิพงษ์ จลุ เจริญ
ปลดั กระทรวงมหาดไทย คนปจั จบุ นั
(พ.ศ. ๒๕๖๔ - ปจั จบุ นั )
210 I 210
๕5 สิ่งของที่ระลึกที่เกี่ยวเน่ืองกับกระทรวงมหาดไทย
“ถ้าท�ำตึกสองข้างน้ี แม้นอย่างตึกแถวในตลาดส�ำเพ็ง ก็จะงดงามเป็นสง่าแก่บ้านเมือง
และจะได้ค่าเช่าดีมากด้วย แต่ติดอยู่ด้วยเรื่องเงินที่จะลงทุนในเรื่องตึกแถวให้เช่าน้ี
ไดเ้ คยคดิ เหน็ มาแตค่ รง้ั ไปเมอื งภเู กจ็ เหน็ วา่ ถา้ เปน็ ของแผน่ ดนิ อยตู่ ราบใดยากทจี่ ะจดั ใหด้ ไี ด้
ทั้งในทางท่ีจะหาประโยชน์แลจะรักษาให้งดงาม เพราะการแผ่นดินไม่เหมือนกับการ
แสวงหาแลรักษาผลประโยชน์ของเอกชน ยกตัวอย่างเหมือนการที่มีตึกให้เขาเช่าเช่นน้ี
ถ้าเป็นของเอกชนย่อมคอยระวังซ่อมแซมรักษา เพื่อมิให้ทุนทรัพย์แลผลประโยชน์
คา่ เชา่ ของเขาเสอ่ื มทรามลง แตท่ เ่ี ปน็ ตกึ ของแผน่ ดนิ ไมม่ ใี ครจะตอ้ งเจบ็ รอ้ นขนขวายเชน่ นน้ั
ถ้าหากว่าช�ำรุดซุดโซมข้าหลวงผู้ว่าราชการเมืองรู้เห็นเข้าเม่ือใด ทางที่จะท�ำก็คือ
มีใบบอกเข้าไปวางเวรยังกระทรวงมหาดไทย ๆ บอกไปยังกระทรวงพระคลังตามทาง
ราชการ บางทีเงินไม่มีในงบประมาณก็ต้องงด แม้จะได้ท�ำในปีน้ัน กระบวนจะโต้ตอบ
ส่งเสียไปมาก็ช้านาน จนถึงที่ช�ำรุดนั้นมากมาย น่ีว่าที่ไม่เหลวไหล ถ้าความเหลวไหล
แฉะช้ามอี ย่ใู นน้นั ด้วยแลว้ บางทกี ็เลยโซมเปลา่
ไม่ต้องป่วยกล่าวถึงหัวเมืองให้ไกล การเช่นนี้จะหาอย่างดูในกรุงเทพฯ บ้างก็จะได้
ถา้ เปน็ ของมเี จา้ ของ ๆ ยอ่ มขนขวายขา้ มการทแ่ี ฉะชา้ ทม่ี ใี นทางราชการไดห้ มด ดว้ ยเหตนุ ี้
จงึ เหน็ วา่ ตกึ หลวงสำ� หรบั แผน่ ดนิ เหลา่ น้ี ถา้ ใหม้ เี อกชนเปน็ เจา้ ของเสยี จะดกี วา่ แตจ่ ะขาย
ทอดตลาดกน็ ่านกึ เสียดายค่าเช่า เพราะเหตุฉะนจี้ ึงคดิ เห็นว่า ถา้ ยกไปเปน็ ของพระคลงั
ขา้ งท่ีเสยี ได้จะเป็นดีทสี่ ดุ เพราะลงทุนทำ� คงจะไดด้ อกเบ้ยี กลบั ไมต่ ำ่� กวา่ ชงั่ ละ ๓ ตำ� ลงึ
บ้านเมืองก็จะงามขึ้น ราษฎรก็จะค้าขายเปน็ ศุขสำ� ราญขนึ้ ”
ลายพระหัตถ์สมเด็จฯ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพในคราว
เสด็จตรวจราชการเมืองเพชรบุรี เมืองสมุทรสาคร ร.ศ. ๑๑๗
(พ.ศ. ๒๔๔๑)
ทมี่ า : เอกสารเสดจ็ ตรวจราชการเสนาบดกี ระทรวงมหาดไทย ร.ศ.
๑๑๑ ถึง ๑๑๗ (พ.ศ. ๒๔๓๕ - ๒๔๔๑) กรมศลิ ปากรจัดพิมพ์ พ.ศ.
๒๕๖๒ หนา้ ๑๔๓
ฐานประติมากรรมรปู สงิ หแ์ บกแทน่ ศลิ ปะลพบุรี
(ภาพจากสำ� นกั พิพธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ กรมศลิ ปากร)
211 I 211
พระแสงราชศัสตราประจ�ำเมืองนครศรีธรรมราช ได้รับพระราชทานจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันท่ี
๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๕๘ ณ พลับพลาในลานวัดพระมหาธาตุ บริเวณพระวิหารหลวง เม่ือคร้ังเสด็จพระราชด�ำเนิน
เลียบมณฑลปักษ์ใต้ พ.ศ. ๒๔๕๘ ผู้รับพระราชทานคือ พระยาประชากิจกรจักร (ทับ มหาเปารยะ) ผู้ว่าราชการเมือง
นครศรีธรรมราช
212 I 212
ลักษณะพระแสงราชศัสตราเป็นดาบไทย ด้ามทองฝักทอง บนใบพระแสงจารึกข้อความเหมือนกันทั้งสองด้านว่า
“เมืองนครศรีธรรมราช” ความยาว ๑๐๓ เซนติเมตร ใบพระแสง ยาว ๖๕.๒ เซนติเมตร ด้ามยาว ๓๑ เซนติเมตร ฝักยาว
๗๒ เซนติเมตร เกบ็ รักษาไวท้ ี่ศาลากลางจงั หวัดนครศรธี รรมราช (คลงั จังหวัด)
(สมบตั ขิ องจงั หวัดนครศรีธรรมราช)
213 I 213
พระพุทธนวราชบพิตร ประจ�ำจังหวัดนครศรีธรรมราช พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช
บรมนาถบพติ ร เสด็จพระราชด�ำเนนิ มาพระราชทาน ณ ศาลากลางจงั หวดั นครศรธี รรมราช เมือ่ วันที่ ๒๙ เมษายน พ.ศ. ๒๕๑๖
พระพทุ ธนวราชบพิตร เป็นพระพทุ ธรปู ปางมารวชิ ยั ขนาดหน้าตักกว้าง ๒๓ เซนติเมตร สงู ๔๐ เซนตเิ มตร ปจั จบุ นั ประดษิ ฐาน
ณ หอ้ งมัน่ คง ศาลากลางจงั หวดั นครศรธี รรมราช
214 I 214
215 I 215
พระบรมสาทสิ ลกั ษณพ์ ระบาทสมเดจ็
พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็น
ภาพพิมพ์ลายเส้น (Ething) ขนาด
๒๔ x ๔๐ เซนตเิ มตร ทรงพระกรุณา
โปรดเกล้าฯ ให้สั่งท�ำจากประเทศ
ฝร่ังเศสจ�ำนวน ๔๕๐ ช้ิน (กระดาษ
ธรรมดา ๔๐๐ ชิ้น กระดาษผสม
หนงั สตั ว์ ๕๐ ชิ้น) เม่ือ พ.ศ. ๒๔๕๐
(สมบัตขิ องกระทรวงมหาดไทย)
216 I 216
จากซ้าย
ทวนไทยกะไหล่ทอง (คู่) ลูกแก้วทวนประดับอัญมณี หอกคอถมทอง ดา้ มไมเ้ นอ้ื แขง็ สลกั ลายขอ้ ไม้ไผ่ ฝกั เขยี นลาย
ฝักทวนเขียนลายลงรักปิดทอง ศิลปะรัตนโกสินทร์ อายุราว ลงรกั ปดิ ทอง ศิลปะรัตนโกสนิ ทร์ อายุราวพทุ ธศตวรรษท่ี ๒๔
พุทธศตวรรษที่ ๒๔ หอกคอถมเงนิ ดา้ มไมเ้ นอื้ แขง็ สลกั ลายขอ้ ไม้ไผ่ ฝกั เขยี นลาย
ทวนบงั กะลี กะไหลท่ อง หรอื ทวนไทยอยา่ งอนิ เดยี -โมกนุ (ค)ู่ ลงรักปิดทอง ศลิ ปะรัตนโกสินทร์ อายรุ าวพุทธศตวรรษท่ี ๒๔
ลูกแก้วทวนประดับอัญมณี ฝักทวนเขียนลายลงรักปิดทอง งา้ วคอกะไหลท่ อง (ค)ู่ ดา้ มไมเ้ นอ้ื แขง็ ฝกั งา้ วเขยี นลายลงรกั
ศิลปะรัตนโกสินทร์ อายรุ าวพุทธศตวรรษท่ี ๒๔ ปดิ ทอง หมุ้ กาบฝกั สลกั ดนุ ลายกะไหลท่ อง ศลิ ปะรตั นโกสนิ ทร์
หอกดา้ มไมไ้ ผ่ ฝักเขียนลายลงรกั ปิดทอง ศลิ ปะรตั นโกสินทร์ อายรุ าวพทุ ธศตวรรษที่ ๒๔
อายรุ าวพทุ ธศตวรรษที่ ๒๔ (สมบตั ิของจงั หวดั นครศรีธรรมราช)
หอกคอถมเงิน ด้ามไม้ไผ่ ฝักเขียนลายลงรักปิดทอง ศิลปะ
รัตนโกสนิ ทร์ อายรุ าวพทุ ธศตวรรษท่ี ๒๔
217 I 217
งาช้างจ�ำนวน ๒๖ คู่ เปน็ มรดกตกทอดมาแต่อดตี สมบัตขิ องจงั หวดั นครศรีธรรมราช
218 I 218
219 I 219
รัฐธรรมนูญจ�ำลองประจ�ำจังหวัดนครศรี-
ธรรมราช เขียนในสมุดไทยขาว ตัวอักษร
สดี �ำ มนี ายมงคล รตั นวจิ ติ ร ผแู้ ทนราษฎร
จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นผู้อัญเชิญมา
เมื่อวนั ท่ี ๒๘ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๔๗๗
220 I 220
221 I 221
พระพุทธนวราชบพิตร ประจ�ำจังหวัดสุราษฎร์ธานี พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช
บรมนาถบพติ ร และพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยู่หัว เสดจ็ พระราชดำ� เนินไปพระราชทาน เมือ่ วันท่ี ๒๓ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๑๑
พระพทุ ธนวราชบพติ ร เป็นพระพทุ ธรูปปางมารวชิ ัย ขนาดหน้าตักกว้าง ๒๓ เซนตเิ มตร สูง ๔๐ เซนตเิ มตร ปัจจุบนั ประดิษฐาน
ณ ศาลากลางจังหวัดสุราษฎร์ธานี
222 I 222
223 I 223
พระพุทธนวราชบพติ ร ประจำ� จงั หวดั ชุมพร
พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มให้
พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัว เสดจ็ พระราชด�ำเนนิ แทนพระองค์ ไปพระราชทาน ณ สนามกฬี ากลาง จังหวดั ชุมพร
เมื่อวันที่ ๒๒ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๕๕๔
พระพุทธนวราชบพติ ร เปน็ พระพทุ ธรูปปางมารวิชยั ขนาดหน้าตกั กว้าง ๒๓ เซนตเิ มตร สงู ๔๐ เซนติเมตร
ปจั จุบนั ประดษิ ฐาน ณ ศาลากลางจงั หวัดชุมพร
224 I 224
225 I 225
ธงประจ�ำกองอาสารักษาดินแดนจังหวัดนครศรีธรรมราช ได้รับพระราชทานจากพระมหากษัตริย์
ถือเป็นส่ิงศักดสิ์ ิทธ์ิสงู สดุ และเป็นเกียรติยศของกองอาสารกั ษาดินแดน
ธงประจ�ำกองอาสารักษาดนิ แดน มีลกั ษณะและสีแบบเดยี วกบั ธงชาติ แตผ่ ืนธงเป็นรูปสีเ่ หล่ยี มจัตุรัส
ขนาดกว้างด้านละ ๗๒ เซนติเมตร ด้านหน้าของผืนธงมุมบนติดกับคันธงมีรูปพระมหามงกุฎและ
เลขประจ�ำรัชกาลของพระมหากษัตริย์ท่ีพระราชทานเป็นตัวเลขไทยสีเหลือง ใต้พระมหามงกุฎมี
พระปรมาภไิ ธยย่อเป็นสที องขลิบริมสีเหลอื งรศั มีสที อง
ยอดธงเปน็ รปู พระขรรคท์ ำ� ดว้ ยโลหะสเี งนิ และดา้ มพระขรรคท์ ำ� ดว้ ยโลหะสที อง ภายในประดษิ ฐานพระพทุ ธรปู
ทที่ ำ� พธิ พี ทุ ธาภเิ ษกแลว้ เรยี กวา่ “พระยอดธง” และบรรจเุ สน้ พระเจา้ (เสน้ พระเกศา) ของพระบาทสมเดจ็
พระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร กลางผืนธงมีวงกลมสีแดง
เส้นผ่าศูนย์กลาง ๓๔ เซนติเมตร ขอบรอบวงกลมเป็นสีเหลือง มีรูปพระนเรศวรทรงช้างอยู่ภายใน
วงกลมและมีความว่า “กองอาสารักษาดินแดนจังหวัดนครศรีธรรมราช” ปักด้วยดิ้นทองเป็นแถวโค้ง
โอบใตว้ งกลมน้นั
226 I 226
ด้านหลังกลางของผืนธง มีรูปช่อชัยพฤกษ์และอุณาโลมอยู่ตรงกลางใต้พระมหามงกุฎ
ปักด้วยดิ้นทอง คนั ธงมแี ถบธงชาตเิ ปน็ โบหูกระตา่ ยหอ้ ยชายสองข้าง
คนั ธงหมุ้ ดว้ ยสกั หลาดสแี ดงและมหี มดุ ทำ� ดว้ ยโลหะสที อง ๒๙ ตวั หมดุ ท่ี ๑ เปน็ รปู ประเทศไทย
หมดุ ท่ี ๒ เปน็ รปู เสมาธรรมจกั ร หมดุ ที่ ๓ เปน็ รปู พระปรมาภไิ ธยยอ่ หมดุ ที่ ๔ เปน็ รปู รฐั ธรรมนญู
หมดุ ที่ ๕ เปน็ ต้นไปเป็นรูปตราราชสีห์
(สมบตั ิของจังหวดั นครศรีธรรมราช)
227 I 227
เตียบประดับมกุ พร้อมผ้าคลมุ ทำ� ด้วยเงนิ
ถักลวดลายเปน็ ตราจักรสแี ดงและสิงห์ ทั้ง ๒ ด้าน
228 I 228
ตราจักร
ตราประจำ� ตำ� แหนง่ เสนาบดกี ระทรวง
มหาดไทย ทำ� ดว้ ยงาชา้ งประกอบดว้ ย
ตราจกั ร๑ดวงตราราชสหี ใ์ หญ่๑ดวง
ตราราชสหี ์น้อย ๑ ดวง ตราราชสหี ์
ประทับครั่ง ๓ ดวง กับตราราชสีห์
ประทับชาด ๑ ดวง
(สมบัติของกระทรวงมหาดไทย)
ตราราชสหี ใ์ หญ่ ตราจักร
ตราราชสีหน์ ้อย ตราราชสหี ป์ ระทบั ชาด
ตราราชสีห์ประทับครง่ั 229 I 229
สิงห์ท�ำด้วยโลหะเงิน ส�ำหรับประดับแขนเสื้อบริเวณ
ขอ้ มือของขา้ ราชการกระทรวงมหาดไทย ยคุ ๒๔๖๐
(สมบตั ิของนายธนชัย กปิลกาญจน)์
230 I 230
สิงห์โลหะ ท�ำด้วยทองเหลือง ยืนบนแท่นไม้ แกะสลัก
ปดิ ทองลอ่ งชาด เปน็ ของทร่ี ะลกึ จากกระทรวงมหาดไทย
เนื่องในโอกาสท่ีจอมพล ประภาส จารุเสถียร รัฐมนตรี
ว่าการกระทรวงมหาดไทยไดร้ บั พระราชทานยศจอมพล
๓ เหล่าทพั เม่อื วันที่ ๑ มิถนุ ายน พ.ศ. ๒๕๑๖
(สมบัตขิ องตระกลู จารเุ สถียร)
กระบอกใสเ่ อกสาร
ทำ� ดว้ ยไมไ้ ผส่ าน ลงรักปดิ ทอง
เขยี นลวดลายสงิ ห์ ฝีมือชา่ งล้านนา
(สมบตั ิของตระกูลจารุเสถียร)
กลอ่ งทรงกลม ท�ำด้วยไมไ้ ผส่ าน
ลงรักปิดทอง เขยี นลวดลายสิงห์
ฝมี ือชา่ งลา้ นนา
(สมบัตขิ องตระกูลจารุเสถยี ร)
231 I 231
ขันน้�ำ พานรอง ท�ำด้วยเงิน เป็นรางวัลจากกระทรวงมหาดไทย จารึกข้อความว่า “กระทรวงมหาดไทยขอมอบแก่
นายเพง ชพานนท์ ต�ำบลวังกระแจะ คนขยันสร้างตนเองเป็นหลักฐานประจ�ำอ�ำเภอเมืองตราด จังหวัดตราด พ.ศ. ๒๔๙๓
ขอใหม้ ีความเจรญิ สุขตลอดกาล”
(สมบตั ิของนางพมิ พ์พงษ์ ชพานนท)์
232 I 232
เอกสารและส่ิงพิมพ์ ๖6
“ได้ไปตรวจทวี่ า่ การอำ� เภอเมอื ง หลวงเกษตรสรรพกจิ เปนนายอำ� เภอ หลวงเกษตรสรรพกจิ
นไี้ ดเ้ ปนนายอำ� เภอเมอื งอยแู่ ตเ่ มอื่ คราวไปตรวจการในศก ๑๑๘ เหน็ เปนผมู้ อี ปุ นสิ ยั แตย่ งั
ไมเ่ ขา้ ใจแบบแผน จงึ ไดช้ กั ชวนใหไ้ ปศกึ ษาแบบแผนทมี่ ณฑลกรงุ เกา่ หลวงเกษตรสรรพกจิ
ไดเ้ ชอ่ื ค�ำแนะน�ำ ตัง้ ความอสุ าหะไปพากเพยี นศึกษาอยชู่ า้ นาน จนเสบียงหมดต้องกลับ
ออกไปเอาเสบียงถึง ๒ คร้ัง แต่ไม่ได้ท้อถอยในการท่ีศึกษา จนกระท่ังได้ความรู้พอ
จึงกลบั ออกไปเมอื งฉเชิงเทรา
ออกไปตรวจราชการคราวน้ี ได้ต้ังใจออกไปโดยเฉภาะว่าจะดูหลวงเกษตรสรรพกิจว่า
จะไปทำ� การไดเ้ พยี งไร ครน้ั ไปตรวจดกู ม็ คี วามยนิ ดที ไี่ ดเ้ หน็ ทำ� การไดถ้ กู ตอ้ งแบบแผนดมี าก
นบั วา่ เปนนายอำ� เภออยา่ งดใี นมณฑลปาจณิ บรุ ไี ดค้ นหนงึ่ ทค่ี วรจะสรรเสรญิ โดยเฉภาะนนั้
คือ ในเร่ืองสืบจับโจรผู้ร้ายดีอย่าง ๑ กับในเรื่องความแพ่งเป็นนายอ�ำเภออยู่ใกล้ศาล
แตเ่ ปรยี บเทียบความแพง่ ไดต้ กลงโดยมาก เป็นทค่ี วรจะสรรเสริญอย่”ู
ลายพระหัตถ์สมเด็จฯ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพในคราวเสด็จตรวจราชการมณฑลปาจิณบุรี
เมืองชลบุรี เมืองพนสั นิคม และเมอื งฉะเชิงเทรา ร.ศ. ๑๑๙ (พ.ศ. ๒๔๔๓)
ทมี่ า:เอกสารเสดจ็ ตรวจราชการเสนาบดกี ระทรวงมหาดไทย ร.ศ. ๑๑๙ ถงึ ๑๓๑ (พ.ศ. ๒๔๔๓ - ๒๔๕๕)
กรมศิลปากรจัดพมิ พ์ พ.ศ. ๒๕๖๔ หนา้ ๓๒
สิงหศ์ ิลปะรัตนโกสนิ ทร์
(ภาพจากส�ำนักพพิ ธิ ภณั ฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร)
233 I 233
สมดุ ลงพระปรมาภไิ ธยพระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร และพระนามาภิไธย
สมเดจ็ พระนางเจา้ สิริกิติ์ พระบรมราชินนี าถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในโอกาสเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปทรงเย่ยี มศาลากลาง
จงั หวัดสุราษฎร์ธานี เม่อื วนั ที่ ๒๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๐๒
(สมบตั ขิ องจังหวัดสุราษฎรธ์ าน)ี
234 I 234
สมดุ ลงพระปรมาภไิ ธยพระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร และพระนามาภไิ ธย
สมเด็จพระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ ีนาถ พระบรมราชชนนพี ันปีหลวง ในโอกาสเสด็จพระราชดำ� เนินไปทรงเย่ยี มท่วี า่ การ
อ�ำเภอพุนพิน จงั หวดั สุราษฎร์ธานี เมอ่ื วนั ที่ ๒๗ มนี าคม พ.ศ. ๒๕๐๒
(ภาพจากนายทศพล งานไพโรจน)์
235 I 235
สมดุ ทะเบยี นประวัตกิ ารรับราชการของพระยาสนุ ทรเทพกิจจารักษ์ (ทอง จนั ทรางศุ)
(สมบัตขิ องศาสตราจารย์พิเศษธงทอง จนั ทรางศ)ุ
236 I 236
สมดุ ทะเบยี นประวัติการรบั ราชการของขุนสรรสารธน (น้อย อนิ ตา) เสมยี นมหาดไทยเมอื งล�ำพูน
(สมบตั ิของนายณรัศมนิ เทพมณี)
237 I 237
เอกสารสั่งราชการลงนามโดยจอมพล ประภาส จารุเสถียร
รัฐมนตรีวา่ การกระทรวงมหาดไทย เมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๗ - ๒๕๐๘
(เก็บรกั ษาท่ีหอ้ งสมดุ วิทยาลัยมหาดไทย สถาบนั ด�ำรงราชานภุ าพ)
238 I 238
เอกสารส่ังราชการประเภทค�ำสั่งกระทรวงมหาดไทย แต่งตั้ง
ขา้ ราชการ ลงนามโดยจอมพล ประภาส จารเุ สถยี ร รฐั มนตรวี า่ การ
กระทรวงมหาดไทย เมือ่ วนั ที่ ๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๐๗
(เกบ็ รกั ษาทหี่ อ้ งสมดุ วทิ ยาลยั มหาดไทย สถาบนั ดำ� รงราชานภุ าพ)
239 I 239
เอกสารส่งั ราชการลงนามโดยนายถวิล สุนทรศารทลู ปลัดกระทรวงมหาดไทย เมื่อวันที่ ๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๐๗
(เกบ็ รกั ษาทหี่ อ้ งสมุดวิทยาลัยมหาดไทย สถาบนั ด�ำรงราชานภุ าพ)
240 I 240
เอกสารสงั่ ราชการลงนามโดยนายพว่ ง สวุ รรณรฐั รองปลดั กระทรวง
มหาดไทย เมอ่ื พ.ศ. ๒๕๐๘
(เกบ็ รกั ษาทหี่ อ้ งสมดุ วทิ ยาลยั มหาดไทย สถาบนั ดำ� รงราชานภุ าพ)
241 I 241
ปกหนงั สือทร่ี ะลกึ ในการสถาปนากระทรวงมหาดไทย ครบรอบ ๖๐ ปี พ.ศ. ๒๔๙๕
(สมบัตขิ องนายธนะ บญุ ศริ )ิ
242 I 242
นิตยสารรายเดือน “ข่าวมหาดไทย” ประจ�ำเดือนเมษายน พ.ศ. ๒๔๘๖ ฉบับวันท่ีระลึกสถาปนากระทรวงมหาดไทย
เป็นหนังสือที่ระลกึ เนือ่ งในการจดั งานฉลองการสถาปนากระทรวงมหาดไทยคร้งั แรก
ภาพหน้าปก - นายกรัฐมนตรีก�ำลังมอบถุงเงินของขวัญเพื่อการกินดีอยู่ดีแก่ก�ำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ท่ีเข้ามารับการอบรม
นติ ยสารฉบับน้ีใช้การสะกดค�ำเฉพาะสมยั
(สมบัติของนายธงชยั ลิขิตพรสวรรค์)
243 I 243
ขอบคุณสว่ นราชการ องคก์ ร และบคุ คล
สำ� นกั พพิ ธิ ภัณฑสถานแหง่ ชาติ กรมศิลปากร
หอสมดุ ดำ� รงราชานุภาพ สำ� นักหอสมุดแห่งชาติ กรมศลิ ปากร
สำ� นกั หอจดหมายเหตุแหง่ ชาติ
สำ� นักงานจังหวัดสุราษฎร์ธานี
ส�ำนกั งานจงั หวัดนครศรีธรรมราช
ส�ำนักงานจงั หวดั ชุมพร
นายอนันต์ อนันตกูล
นายอารีย์ วงศอ์ ารยะ
พลโทหญิง วิภาสิริ จินตสวุ รรณ
ศาสตราจารยพ์ ิเศษธงทอง จนั ทรางศุ
นายดลุ พจนแ์ ละนางสาววชิ ญา สุนทรศารทลู
ครอบครัวจารุเสถยี ร
ครอบครวั สนิทประชากร
ศาสตราจารยก์ ันต์ พูลพพิ ัฒน์
นายบญั ชา พงษ์พานิช
นายสรุ เดช ล้มิ พานชิ
นายพิชิต ตบู้ ันเทงิ
นายทศพล งานไพโรจน์
นายธรี วัต ณ ป้อมเพชร
นางปองสุข แดงศิริ
นายโกสนิ ทร์ นิตยาคม
นางเกสร ธชั ยพงษ์
นายธรรมนญู ชงกรานต์ทอง
นายธนชัย กปลิ กาญจน์
นายทนง เอกภพ
นายจรสั จนั ทร์พรหมรตั น์
นางพมิ พ์พงษ์ ชพานนท์
นายณรศั มนิ เทพมณี
นายธงชยั ลขิ ติ พรสวรรค์
นายเอนก นาวิกมูล
ผบู้ รรยายภาพหน้า ๑๙๖ - ๑๙๘ - นายธนะ บุญศิริ
ผ้บู รรยายภาพหน้า ๒๑๗ - นายปริญญา สญั ญะเดช
ภาพหลายภาพไม่อาจระบุวันเดือนปีท่ีแน่ชัดได้เพราะไม่มีรายละเอียดบอกไว้ แต่หากไม่อธิบายเสียเลย
ในครงั้ น้ี กจ็ ะเปน็ ปญั หาแกค่ นรนุ่ ตอ่ ไป จงึ ตอ้ งใชว้ ธิ สี นั นษิ ฐานจากการแตง่ กายและสภาพแวดลอ้ ม อกี ทงั้ ตอ้ งใช้
ค�ำกลางๆ วา่ “ภาพยคุ ” ท�ำนองเดียวกบั ค�ำว่ายุค ๖๐ ยคุ ๗๐ ในภาษาอังกฤษ เช่น ภาพยคุ ๒๕๐๐ หมายถงึ
ภาพทถี่ ่ายในช่วงพทุ ธศักราช ๒๕๐๐ ถงึ ๒๕๐๙
244 I 244
จดั พมิ พโ์ ดย กระทรวงมหาดไทย