ประวัติศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกียรติวงศ์

ิ
ี
ประวัตศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกยรติวงศ์
ิ
กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ พ.ศ. 2466-2536
HISTORIOGRAPHY ON ADMIRAL PRINCE ABHAKARA KIARTIVONGSE (1923-1993)


















คเณศ กังวานสุรไกร


























บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ

2563

ประวัตศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกยรติวงศ์

ิ
ี
กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ พ.ศ. 2466-2536
ิ





























คเณศ กังวานสุรไกร




























็
ปริญญานิพนธ์นี้เปนส่วนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตร
ิ
ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัตศาสตร์
คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ

ปการศึกษา 2563
ี
ี
ิ
ลิขสิทธ์ของมหาวทยาลัยศรนครินทรวโรฒ
ิ
ิ

HISTORIOGRAPHY ON ADMIRAL PRINCE ABHAKARA KIARTIVONGSE (1923-1993)
































KANEST KANGWANSURAKRAI

























A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements
for the Degree of MASTER OF ARTS

(History)

Faculty of Social Sciences, Srinakharinwirot University

2020
Copyright of Srinakharinwirot University

ปริญญานิพนธ์
เรื่อง

ประวัตศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกยรติวงศ์
ิ
ี
กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ พ.ศ. 2466-2536
ิ
ของ

คเณศ กังวานสุรไกร


็
ได้รับอนุมัติจากบัณฑิตวิทยาลัยให้นับเปนส่วนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตร
ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์

ของมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ




ั
(รองศาสตราจารย์ นายแพทย์ฉัตรชัย เอกปญญาสกุล)

คณบดีบัณฑิตวิทยาลัย






คณะกรรมการสอบปากเปล่าปริญญานิพนธ์


.............................................. ทีปรึกษาหลัก .............................................. ประธาน
่
ุ
(ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.โดม ไกรปกรณ์) (รองศาสตราจารย์ ดร.วิศรต พึ่งสุนทร)


.............................................. กรรมการ
(รองศาสตราจารย์ ดร.ชาคริต ชุ่มวัฒนะ)

ง




บทคัดย่อภาษาไทย
ชือเรื่อง ประวัติศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากร
่
ี
เกยรติวงศ์
กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ พ.ศ. 2466-2536
ผู้วิจัย คเณศ กังวานสุรไกร
ปริญญา ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต

ี
ปการศึกษา 2563
่
อาจารย์ทีปรึกษา ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. โดม ไกรปกรณ์

ปริญญานิพนธ์นี้มีวัตถุประสงค์ 1. เพือเข้าใจการอธบายพระประวัติในประวัติศาสตร์นิพนธ์ว่า
ิ
่
ด้วยกรมหลวงชุมพรฯช่วง พ.ศ. 2466-2536 และความสัมพันธ์ต่อผู้เขียนในช่วงเวลาดังกล่าว และ 2. เพือเข้าใจ
่
เหตุปจจัยทีส่งผลต่อการเปลยนแปลงพระประวัติของพระองค์ โดยศึกษาจากกลุ่มงานเขียนพระประวัติพระองค์
่
ี่
ั
ิ
็
่
่
ฉบับทางการทีผลตโดยกองทัพเรือไทยกับราชสกุลอาภากรตั้งแต่ช่วงเวลาข้างต้นเปนหลัก ขณะทีน างานเขียน
พระประวัติทีผลตโดยบุคคลอื่นประกอบการศึกษาแม้งานเขียนพระประวัติฉบับทางการช่วงก่อนและหลัง
ิ
่
ี
่
ทศวรรษ 2490 จะเลาเรื่องราวความส าเร็จในพระกรณยกิจและคุณสมบัติต่าง ๆ ของกรมหลวงชุมพรฯ แต่งาน
เขียนพระประวัติต่างน าเสนอตัวตนของพระองค์แตกต่างกัน เนืองจากผู้เขียนพระประวัติแต่ละคนให้คุณค่า
่
ความหมายต่อพระองค์ เพือถ่ายทอดอุดมคติแตกต่างกันตามทีผู้เขียนพระประวัติแต่ละคนมุ่งหวังจะให้ผู้รับสาร
่
่
เห็นคล้อยตาม และตอบสนองต่อบริบททางประวัติศาสตร์ในแต่ละช่วงเวลางานเขียนพระประวัติช่วงก่อน
ทศวรรษ 2490 จะน าเสนอตัวตนของกรมหลวงชุมพรฯในฐานะเชื้อพระวงศ์แบบอย่างสนองพระเดชพระคุณต่อ
พระมหากษัตริย์ เพือตอบสนองต่อบริบทการจัดระเบียบทางสังคมในหมูชนชั้นน าในช่วงทีสยามเปลี่ยนผ่านไปสู ่
่
่
่
็
่
ความเปนสมัยใหม่ สวนงานเขียนพระประวัติช่วงหลังทศวรรษ 2490 จะน าเสนอตัวตนของพระองค์ในฐานะ
ี
ู
ี่
ู
ิ
ตัวตนทหารเรือนักปฏรป เพือเปลยนแปลงการรับร้ตัวตนของบุคลากรของกองทัพเรือไทยใหม่หลังการสูญเสย
่
่
สถานะทางการเมืองเนืองด้วยเหตุการณ์กบฏแมนฮัตตัน พ.ศ. 2494 ขณะเดียวกัน กองทัพเรือก็ยอมรับตัวตน
ของพระองค์ในฐานะผู้ใช้ศาสตร์ความร้นอกระบบสมัยใหม่ทีแพร่หลายทัวไปในหมูประชาชน เพือให้สถานะของ
่
่
่
่
ู
กองทัพเรือได้รับยอมรับในสังคม จนกระทังทศวรรษ 2530 อุดมการณ์ของชาติทีรัฐสร้างขึ้นใหม่เพือยกสถาบัน
่
่
่
พระมหากษัตริย์ขึ้นสูจุดสูงสุดของสังคม ท าให้กองทัพเรือเลอกสรรน าเสนอตัวตนของกรมหลวงชุมพรฯให้
ื
่
ู
้
็
่
สอดคล้องกับอุดมการณ์ พร้อมเชิดชูพระองค์ขึ้นเปน “พระบิดาแห่งกองทัพเรือไทย” เพือตอกย าความร้ความ
เข้าใจต่อตัวตนของพระองค์ในลักษณะเดียวกันทั้งภายในกองทัพเรือและในสังคม

ค าส าคัญ : กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์, กองทัพเรือ, ประวัติศาสตร์นิพนธ์, ชีวประวัติ

จ




บทคัดย่อภาษาอังกฤษ
Title HISTORIOGRAPHY ON ADMIRAL PRINCE ABHAKARA
KIARTIVONGSE (1923-1993)
Author KANEST KANGWANSURAKRAI

Degree MASTER OF ARTS
Academic Year 2020

Thesis Advisor Assistant Professor Dome Kraipakron , Ph.D.


This study firstly aims to understand biographical explanation in historiographies on
Admiral Prince Abhakara Kiartivongse from 1923 to 1993, and their relation to writers from that

period. Secondly, it aims to understand the causes affecting changes in these biographical
explanations. The study mainly uses the biographies of Prince Abhakara produced by writers from
Royal Thai Navy (RTN) and the House of Abhakara. The study also used the biographies produced

by public writers as a supplement to help to their cause.Although the official biographies of Prince
Abhakara, before and after the 1950s would similarly present stories about his successful career and

qualifications, each biography presented a different image because each writer valued his biography
for relaying ideals that the writer expected audiences to agree with and conforming to the historical
context. The biographies of Prince Abhakara before the 1950s presented him as an ideal royal family

member by his obligation to the king, in the Siamese historical context of elite social reorganization,
based on modernization. The biographies after the 1950s presented him as naval reformer who

aimed to change the self-perception of RTN personnel after a loss of political status because of the
Manhattan Rebellion in 1951. Meanwhile, the RTN accepted the image of Prince Abhakara as a

practitioner of the Thai traditional sciences, occultism and traditional medicine, popular in public
spaces and seeking social acceptance. By the 1990s, the national ideal of raising the status of

monarchy to the top of society affected the presentation of the image of Prince Abhakara, according
to the ideal. At the same time, RTN glorified him as the ‘Father of Royal Thai Navy’ for emphasizing
his image as a naval reformer to both RTN personnel and public spaces.




Keyword : Abharaka Kiativongse, Biography, Historiography, Royal Thai Navy

ฉ


กิตตกรรมประกาศ
ิ
กิตติกรรมประกาศ

ปริญญานิพนธ์ฉบับนี้ส าเร็จขึ้นได้ด้วยความช่วยเหลือของบุคคลตาง ๆ มากมาย ผู้วิจัย
่
่
ขอขอบพระคุณ ผศ.ดร. โดม ไกรปกรณ์ อาจารย์ทีปรึกษา ทีช่วยเหลือกับค าแนะน าตลอดการท า
่
็
ี
ิ
่
ปริญญานิพนธ์นี้ทั้งในเรื่องประเดนการศึกษา แนวคดในการศึกษา และวิธการเขียนงานวิจัย ตอมา
ุ
ผู้วิจัยขอขอบพระคุณ รศ.ดร. วิศรต พึงสุนทร ประธานกรรมการในการสอบปริญญานิพนธ์ และ รศ.
่
่
ดร. ชาคริต ชุมวัฒนะ กรรมการในการสอบปริญญานิพนธ์ ทีแนะน าประเด็นส าคัญทีช่วยให้ปริญญา
่
่
่
ุ
ื
นิพนธ์นี้มีประเด็นทีน่าสนใจมากขึ้น และอาจารย์ผู้ทรงคุณวุฒิทีส าคัญอีกท่าน คอ อาจารย์พัน วารณ ี
่
ิ
ี่
โอสถารมย์ ส าหรับข้อแนะน าในการเล่าเรื่องราวชีวประวัตบุคคลและข้อสังเกตเกยวกับเรื่องราวพระ
ิ
ประวัตของกรมหลวงชุมพรฯ นอกจากนี้ ผู้วิจัยขอขอบพระคุณคณาจารย์ในภาควิชาประวัตศาสตร์
ิ
คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลยศรีนครินทรวิโรฒ ทุกท่านทีอบรมสังสอนและให้ค าแนะน าในเรื่อง
่
่
ต่าง ๆ
นอกเหนือจากบุคคลข้างต้นแล้ว ผู้วิจัยต้องขอบคุณคุณปวย บุญพิสิฐ ศรีหงส์ ส าหรับ
๋
ิ
ิ
ี่
ิ
ู
่
่
ข้อมูลความร้และเอกสารเกยวกับกองทัพเรือ และคุณก้อง สุทธศักด์ แสวงศักด์ เพือนร่วมเรียนทีให้
ความช่วยเหลือและการประสานงาน ท าให้งานปริญญานิพนธ์นี้ส าเร็จได้อย่างราบรื่น
ท้ายทีสุด ผู้วิจัยขอขอบคุณเจ้าหน้าทีบรรณารักษ์ห้องสมุดทั้งในมหาวิทยาลัยศรีนครินทวิ
่
่
่
ื
่
โรฒและสถาบันศึกษาอน, เจ้าหน้าทีกองประวัตศาสตร์ พิพิธภัณฑ์ทหารเรือ และเจ้าหน้าทีทหารเรือ
ิ
่
ประจ าฝายวารสารกระดูกงู ฐานทัพเรือสัตหีบ จ.ชลบุรี ทีให้ความช่วยเหลือการสืบค้นข้อมูล
่
่
ประกอบการศึกษาวิจัยนี้


คเณศ กังวานสุรไกร

สารบัญ




้
หนา
บทคัดย่อภาษาไทย ................................................................................................................ ง


บทคัดย่อภาษาอังกฤษ ........................................................................................................... จ

กิตติกรรมประกาศ .................................................................................................................. ฉ


สารบัญ ................................................................................................................................. ช

สารบัญภาพ .......................................................................................................................... ฎ

่
ี
บทท 1 บทน า ........................................................................................................................ 1
่
ทีมาและความส าคัญ ......................................................................................................... 1

วัตถุประสงค์ของการศึกษา ................................................................................................. 6

ขอบเขตการศึกษา ............................................................................................................. 7

ี
วิธการศึกษา ...................................................................................................................... 7

่
ประโยชน์ทีคาดว่าจะได้รับ .................................................................................................. 8
่
ี่
เอกสารและงานวิจัยทีเกยวข้อง ........................................................................................... 8
แหล่งศึกษาค้นคว้า .......................................................................................................... 18

ี
ิ
ิ
่
ี
บทท 2 งานเขยนพระประวัตพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ พ.ศ. 2466-2536:
ชีวประวัติของเอกสาร ........................................................................................................... 19
ิ
1. ชีวประวัติของงานเขียนพระประวัตกรมหลวงชุมพรฯ ...................................................... 19

1.1 งานเขียนพระประวัติกรมหลวงชุมพรฯ ใน พ.ศ. 2466-2503 ................................... 20

1.2 งานเขียนพระประวัติกรมหลวงชุมพรฯใน พ.ศ. 2504-2527 .................................... 22


1.3 งานเขียนพระประวัติกรมหลวงชุมพรฯใน พ.ศ. 2528-2536 .................................... 27

2. การทบทวนงานเขียนพระประวัติและการเปลี่ยนแปลงการเล่าเรื่อง .................................. 30

ิ
ี
2.1 งานเขียนเชิงการศึกษาค้นคว้าด้วยวิธทางประวัตศาสตร์ ........................................ 30

ซ




2.1.1 (พ.ศ. 2466) พระนิพนธ์พระประวัติของกรมหลวงชุมพรฯในหนังสือ จดหมาย
ุ
่
่
เหตุเรื่องเซอเชมสบรก เข้ามาท าสัญญาในรัชกาลที 3 เมือปจอ พ.ศ. 2393
ี
.......................................................................................................... 30
ิ
2.1.2 (พ.ศ. 2499) หนังสือ ประวัตโรงเรียนนายเรือโดยสังเขป ............................. 35
2.1.3 (พ.ศ. 2499) ชุดหนังสือ ประวัตโรงเรียนนายเรือ พ.ศ. 2441 (ร.ศ. 117) ถึง พ.ศ.
ิ

2498 ................................................................................................... 36
ิ
2.1.4 (พ.ศ. 2503) หนังสือ อนุสรณ์พิธเปดกระโจมไฟชุมพรเขตอุดมศักด์ 20
ี
ิ
พฤศจิกายน 2503 ............................................................................... 37

่
ี
2.1.5 (พ.ศ. 2527) หนังสือ พระประวัติและพระกรณยกิจในสมัยรัชกาลที 5 ของพลเรือ
เอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ รวบรวมจากเอกสาร
ิ
ราชการ ............................................................................................... 42

ิ
2.2 งานเขียนเล่าเรื่องอิทธปาฏิหาริย์เหนือจริง ............................................................. 46
2.2.1 (พ.ศ. 2496) ชุดเอกสารจดหมายเหตุของกองประวัติศาสตร์ กรมยุทธศึกษา


ทหารเรือเรื่อง พระราชประวัติกรมหลวงชุมพรฯ บางส่วน ........................ 46

2.2.2 (พ.ศ. 2504) หนังสือ เจ้าพ่อกรมหลวงชุมพรฯ โดยทานตะวัน ..................... 49

2.2.3 (พ.ศ. 2516) บทความเรื่อง “พระประวัติ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพร

ิ
ื
เขตรอุดมศักด์” โดยส านักงานเลขานุการกองทัพเรอ ............................... 52
2.2.4 (พ.ศ. 2537) เรื่อง “เกร็ดพระประวัติพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวง

ชุมพรเขตอุดมศักด์” ในหนังสือ อนุสรณ์ท่านหญงเริง โดยหม่อมราชวงศ์ อภิ
ิ
ิ
เดช อาภากร ........................................................................................ 54
ุ
3. สรปท้ายบท ................................................................................................................. 55

บทท 3 โครงเรื่องในพระประวัติของกรมหลวงชุมพรฯ พ.ศ. 2466-2536: การน าเสนอตัวตนของ
ี
่
็
็
กรมหลวงชุมพรฯในความเปนสมัยใหม่และนอกความเปนสมัยใหม่ ......................................... 57
1. งานเขียนประเภทชีวประวัติกับการเล่าเรื่องชีวิต ............................................................. 57


2. โครงเรื่องกับการเล่าเรื่องทางประวัติศาสตร์ ................................................................... 61
ิ
3. โครงเรื่องพระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯ พ.ศ. 2466-2536 .......................................... 65

ฌ




่
ู
3.1 โครงเรื่องพระประวัติเพือน าเสนอตัวตนทหารเรือนักปฏิรปสร้างความทันสมัย .......... 65
3.1.1 โครงเรื่องกับแนวเรื่องของพระประวัตก่อนการสร้างโครงเรื่องแม่บทในทศวรรษ
ิ

2490 .................................................................................................. 65
ิ
3.1.2 โครงเรื่องและแนวเรื่องของพระประวัตหลังการสร้างแม่บทพระประวัติใน

ทศวรรษ 2490 จนถึง พ.ศ. 2527 .......................................................... 70

่
3.1.3 โครงเรื่องในพระประวัติกรมหลวงชุมพรฯ ทีผลิตขึ้นระหว่าง พ.ศ. 2528-2536
.......................................................................................................... 78

ู
่
็
3.2 โครงเรื่องพระประวัติเพือน าเสนอตัวตนผู้ใช้ศาสตร์ความร้นอกความเปนสมัยใหม่ ... 86
ิ
3.2.1 โครงเรื่องและแนวเรื่องของพระประวัตในทศวรรษ 2500-2510 ................... 86
ิ
3.2.2 โครงเรื่องและแนวเรื่องของพระประวัตในทศวรรษ 2510-2530 ................... 95
ุ
4. สรปท้ายบท ............................................................................................................... 104

ุ
่
ิ
ุ
่
ี
บทท 4 การเปลี่ยนสถานะของกรมหลวงชุมพรฯจากวีรบุรษทางวัฒนธรรมสูวีรบุรษแห่งชาต: ตัวตน
ิ
ของกองทัพเรือในงานเขียนพระประวัต กรมหลวงชุมพรฯและการยกสถานะของตนระหว่าง พ.ศ.
2503-2536 ........................................................................................................................ 107
1. ตัวตนของกองทัพเรือในโครงเรื่องพระประวัติกรมหลวงชุมพรฯ ...................................... 108

ิ
1.1 ตัวตนของกองทัพเรือไทยในงานเขียนพระประวัตก่อนการสร้างโครงเรื่องแม่บทใน
ทศวรรษ 2490 ............................................................................................... 108

ิ
1.2 ตัวตนของกองทัพเรือไทยในงานเขียนพระประวัตหลังการสร้างโครงเรื่องแม่บทใน
ทศวรรษ 2490-2530 ...................................................................................... 109

็
2. การยกสถานะของกองทัพเรือด้วยการสร้างกรมหลวงชุมพรฯขึ้นเปนวีรบุรษทางวัฒนธรรม
ุ
.............................................................................................................................. 114

2.1 การสร้างพื้นทีอนุสรณ์ระลึกถึงกรมหลวงชุมพรฯภายในกองทัพเรือ พ.ศ. 2503-2510
่
..................................................................................................................... 115

2.2 การเข้าไปมีส่วนร่วมในกิจกรรมเชิดชูบูชากรมหลวงชุมพรฯของประชาชนในทศวรรษ

2510-2530 ................................................................................................... 123

ญ




็
2.2.1 ศาลเสดจพ่อกรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักด์ ต.ปากน าประแส อ.แกลง จ.ระยอง
้
ิ
........................................................................................................ 124
ี
ิ
2.2.2 ศาลกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ ต.หาดทรายร อ.เมืองชุมพร จ.ชุมพร .... 130
็
3. การเชิดชูกรมหลวงชุมพรฯขึ้นเปน “พระบิดาของกองทัพเรือไทย” ทศวรรษ 2530 ................. 136

ุ
3.1 การปะทะแข่งขันในการเชิดชูวีรบุรษผู้ก่อตั้งกองทัพเรือไทยก่อนทศวรรษ 2530 ......... 137
ี
ี
3.2 อนุสรณ์สถานระลึกถึงกรมหลวงชุมพรฯในกองทัพเรือและพิธกรรมตอกย ้าพระเกยรต ิ
็
่
คุณเมือเชิดชูพระองค์เปน “พระบิดาของกองทัพเรือไทย” พ.ศ. 2536 ................. 141
ุ
4. สรปท้ายบท ............................................................................................................... 145
ี
่
ุ
บทท 5 บทสรป .................................................................................................................. 147
บรรณานุกรม ..................................................................................................................... 155


ประวัติผู้เขียน ..................................................................................................................... 162

สารบัญภาพ




้
หนา
ู
ภาพประกอบ 1 ภาพเหรียญพระรปกรมหลวงชุมพรฯด้านหน้าและหลังทีกองประวัติศาสตร์
่
ิ
ี
ทหารเรือรวบรวมตีพิมพ์ในหนังสือ พิธเปดอนุสาวรีย์ พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวง
ื
ชุมพรเขตอุดมศักด์ วันพุธท 19 เมษายน พ.ศ. 2510 สถานทหารเรอสัตหบ (พ.ศ. 2510) น าเสนอ
ี
ี
ิ
่
ี
ความสัมพันธ์ใกล้ชิดระหว่างกรมหลวงชุมพรฯกับหลวงปูศุขด้วยการพิมพ์พระฉายาลักษณ์ของ
่
ู
่
็
พระองค์ไว้ด้านหนึ่ง อีกด้านหนึ่งพิมพ์เปนรปหลวงปูศุข ........................................................... 92
ู
ภาพประกอบ 2 พลเรือเอก จรญ เฉลิมเตียรณ ผู้บัญชาการทหารเรือ และ พลเรือเอก อนันต์ เนตร
ี
โรจน์ รองผู้บัญชาการทหารเรือ ร่วมงานพิธอุทิศส่วนกุศล ของราชสกุลอาภากรถวายแด่กรมหลวง
่
่
ชุมพรฯเมือวันที 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2513 ณ สุสานหลวง วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราช
ุ
วรวิหาร กรงเทพฯ ............................................................................................................... 101
่
ภาพประกอบ 3 ภาพถ่ายศาลกรมหลวงชุมพรฯบนยอดเขาแหลมปูเจ้า อ.สัตหีบ จ.ชลบุรี โดยพล
่
เรือตรี กรีฑา พรรธนะแพทย์ เมือ พ.ศ. 2533 ........................................................................ 117
ภาพประกอบ 4 ภาพในหนังสือ พระประวัติ พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าองภากร

เกยรตวงศ์ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ เทิดพระเกยรต และเผยแพร่พระเกยรตคุณเนืองใน "วัน
่
ิ
ิ
ิ
ี
ี
ิ
ี
อาภากร" และครบรอบ 90 ป ของการสิ้นพระชนม์ (19 พฤษภาคม พ.ศ. 2466 - 19 พฤษภาคม
ี
ิ
ื
่
พ.ศ. 2556) ประกอบเรองการสร้างกระโจมไฟชุมพรเขตอุดมศักด์กับศาลกรมหลวงชุมพรฯบน แห
่
ล่มปูเจ้า อ.สัตหีบ จ.ชลบุรี และอธบายถึงสถานทีเก็บพระอัฐของกรมหลวงชุมพรฯภายใน ศาล
ิ
่
ิ
เคารพบูชาพระองค์แห่งนี้ .................................................................................................... 118
่
ภาพประกอบ 5 พระอนุสาวรีย์กรมหลวงชุมพรฯทีสถานีทหารเรือสัตหีบ พ.ศ. 2510 ................ 120
ภาพประกอบ 6 ภาพถ่ายศาลกรมหลวงชุมพรฯที ต.ปากน ้าประแส จ.ระยอง โดยพลเรือตรี กรีฑา
่
่
พรรธนะแพทย์เมือ พ.ศ. 2536 ............................................................................................. 126
ภาพประกอบ 7 ภาพถ่ายศาลกรมหลวงชุมพรฯศาลล่างทีหาดทรายรี จ.ชุมพร โดยพลเรือตรี
่
่
กรีฑา พรรธนะแพทย์เมือ พ.ศ. 2536 ................................................................................... 132

บทที่ 1

บทน า


ที่มาและความส าคัญ

ิ
ิ
ี
็
พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกยรตวงศ์ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ ทรงเปน
่
ิ
พระราชโอรสองค์ที 28 ในพระบาทสมเดจพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหัว ประสูตแตเจ้าจอมมารดา
่
็
่
่
่
โหมด สกุลบุนนาค เมือวันที 19 ธันวาคม พ.ศ. 2423 เมือเจริญพระชนม์ได้ 13 พรรษา (พ.ศ. 2436)
่
1
็
พระบาทสมเดจพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหัวทรงมีพระราชประสงค์ให้กรมหลวงชุมพรฯ เดนทางไป
่
ิ
ศึกษาวิชาทหารเรือทีประเทศอังกฤษ ภายหลังจากส าเร็จการศึกษา พระองค์ทรงเดนทางกลับมา
ิ
่
่
ประเทศสยามเมือวันที 7 มิถุนายน พ.ศ. 2443 และเข้ารับราชการในกรมทหารเรือด้วยพระยศนาย
่
่
่
ี
ี
่
เรือโทเมือวันที 23 มิถุนายนปเดยวกัน พระองค์ทรงรับราชการต าแหน่งตาง ๆ ในกรมทหารเรือ
่
จนกระทัง พ.ศ. 2454 พระบาทสมเดจพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยูหัวทรงมีพระบรมราชโองการให้กรม
่
็
ี
็
หลวงชุมพรฯออกจากราชการเปนทหารกองหนุน แตพระองค์ทรงได้กลับเข้ารับราชการอกครั้งใน
่
่
พ.ศ. 2460 ก่อนจะทรงลาพักราชการและสิ้นพระชนม์ในวันที 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2466
ิ
ี
่
ตลอดช่วงทีกรมหลวงชุมพรฯทรงมีพระชนม์ชีพ พระองค์ทรงปฏิบัตพระกรณยกิจพัฒนา
กองทัพเรือให้มีความทันสมัยเฉกเช่นชาตตะวันตกหลายอย่าง ทรงจัดตั้งหน่วยทัศนสัญญาณ
ิ
(ผู้ส่งสัญญาณธง) ใน พ.ศ. 2443 เมือพระองค์ด ารงต าแหน่งรองผู้บัญชาการทหารเรือ ทรงกราบ
่
่
ทูลเสนอร่างพระราชบัญญัตศักดนาทหารเรือใน พ.ศ. 2445 และจัดตั้งกองทหารทีบางพระในป ี
ิ
ิ
2
่
่
เดยวกัน ตอมาใน พ.ศ. 2448 พระองค์ทรงจัดท า “ระเบียบจัดการป้องกันฝายทะเลโดยย่อ"
ี
โดยเฉพาะเรื่องการศึกษาของทหารเรือ ซึงพระองค์ทรงพัฒนาการศึกษาในโรงเรียนนายเรือใหม่ให้
่
ทันสมัยทั้งในเรื่องวิชาการและในการฝกหัด ทรงเปนผู้สอนวิชา “ดาราศาสตร์ ตรีโกโนเมตรี การเรือ
็
ึ
ึ
ี
3
่
็
ไฮโดรกราฟ” และทรงจัดการฝกหัดภาคทะเลด้วยพระองค์เอง เพือให้นักเรียนนายเรือเปน
ิ
นายทหารเรือทีมีความสามารถในการเดนเรือในทะเลลึกและความสามารถน าเรือเข้าสู่การรบได้
่
่
รวมทั้งพระองค์ทรงมีผลงานทีส าคัญคอ การน าเรือหลวงพระร่วงอันเปนเรือรบทีซื้อจากอังกฤษ
ื
่
็

1 ผู้วิจัยจะใช้ค าว่า “กรมหลวงชุมพรฯ” ในการกล่าวถึงพระองค์โดยทัวไป
่
2 มูลนิธราชสกุลอาภากรฯ. (2558). พลเรอเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์:
ื
ิ
พระประวัติและพระปรชา จากการค้นคว้าและค้นพบใหม่ทั้งในประเทศไทยและสหราชอาณาจักร. หน้า 273.
ี
3 มลวัลย์ คงเจริญ. (2517). บทบาทและกิจการทหารเรอไทยสมัยสมบูรณาญาสิทธราชย์. หน้า 116
ิ
ิ
ื
์
ื
(อ้างอิงจาก กรมทหารเรือ. (2449). ท าเนียบข้าราชการในกรมทหารเรอรัตนโกสินทรศก 125. หน้า 9.)

2




ด้วยเงินเรี่ยไรบริจาคของทั้งข้าราชการ, ประชาชน, ชนชั้นสูง และพระมหากษัตริย์กลับมาสู่สยาม
็
็
ด้วยพระองค์เองโดยมีลูกเรือเปนชาวสยามเท่านั้น ผลงานนี้เปนสิ่งยืนยันความส าเร็จของพระองค์
ี
่
ในการจัดการศึกษาทหารเรือให้มีความทันสมัยก้าวหน้า อกทั้งในช่วงทีพระองค์ทรงออกจาก
ราชการ พระองค์ก็ทรงใช้เวลาว่างศึกษาวิชาแพทย์แผนไทยและรักษาโรคให้แก่ผู้คนโดยไม่คดคา
่
ิ
่
็
่
่
รักษาจนพระองค์ทรงมีชือเสียงเปนทีร้จักในชือ “หมอพร” การรักษาของพระองค์มิใช่การลองผิด
ู
่
ลองถูก หากแตผ่านการทดลองกับสัตว์ตาง ๆ ในลักษณะเชิงวิทยาศาสตร์ก่อนทีจะน ามารักษาผู้คน
่
่
่
ิ
นอกจากนี้ ยังมีเกร็ดพระประวัตของพระองค์ทีกล่าวว่า พระองค์ทรงมีความเลื่อมใสในวิชาไสย
ึ
ิ
ิ
ิ
ิ
ิ
ิ
ศาสตร์ ฝกฝนจนพระองค์มีอทธฤทธ์และใช้อ านาจอทธฤทธ์ช่วยเหลือส่วนรวมและประเทศชาต ิ
เรื่องราวพระประวัต พระกรณยกิจ และเกร็ดพระประวัตข้างต้นนี้ได้รับการเผยแพร่และ
ิ
ี
ิ
ี
่
ี
ิ
ผลิตซ ้าหลายครั้งผ่านสื่อตาง ๆ เช่น หนังสือเทิดพระเกยรต, สารคด และอนุสรณ์สถาน รวมถึงมี
ี
1
ื
การก าหนดวันแสดงการร าลึกถึงพระองค์ในทุกป คอ “วันอาภากร” และ “วันอาภากรร าลึก” จน
ี่
ั
ู
กล่าวได้ว่า ผู้คนในปจจุบันจะมีความรับร้เกยวกับพระองค์ 3 ภาพลักษณ์ ได้แก่ “พระบิดาแห่ง
กองทัพเรือไทย” ผู้สร้างทหารเรือและวางรากฐานกิจการทหารเรือไทย, “หมอพร” ผู้มีวิชาความร้ ู
ิ
ี่
แพทย์แผนไทยและมีเมตตารักษาผู้คนโดยไม่คดคารักษา และ “เสดจเตย” ผู้มีวิชาอาคมทางไสย
่
็
ิ
่
ิ
ศาสตร์และความศักด์สิทธ์ ซึงเรองราวพระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯได้รับการเผยแพร่ตั้งแต ่
ิ
่
ื
ุ
ิ
ื
พ.ศ. 2466 ด้วยงานเขียนพระประวัตในหนังสือเรื่อง จดหมายเหตุเร่องเซอเชมสบรก เข้ามาท า
็
ี
สัญญาในรัชกาลที่ 3 เมื่อปจอ พ.ศ. 2393 โดยสมเดจพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาด ารงราชานุภาพ
ั
จวบจนปจจุบัน (พ.ศ. 2560) ด้วยงานเขียนพระประวัตใน สมุดภาพนายเรือ พ.ศ. 2502 โดย
ิ
วทัญญู เทพหัตถ ตีพิมพ์เปนอนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ พลเรือโท เฉลิมพล เทพหัตถ ี
็
ี
่
อย่างไรก็ตาม เมือผู้วิจัยได้ศึกษางานเขียนพระประวัตกรมหลวงชุมพรฯจ านวนหนึ่ง ก็
ิ
ิ
่
พบว่า งานเขียนพระประวัตบางเล่มมีเนื้อหาทีแตกต่างกัน เช่น ในเรื่องการศึกษาของพระองค์ บาง
เล่มให้รายละเอียดในเรื่องนี้อย่างมาก ขณะทีบางเล่มกล่าวถึงเพียงเล็กน้อย รวมถึงเนื้อหาจ านวน
่
ี่
หนึ่งมีความคลาดเคลื่อนหรือขยายความเกินกว่าข้อเท็จจริงเกยวกับพระองค์ นอกจากนี้ เรื่องราว
ิ
ิ
อทธปาฏิหาริย์ของพระองค์ยังได้รับการยอมรับจากกองทัพเรือและราชสกุลอาภากรให้เปนส่วนหนึ่ง
็
่
ของพระประวัตอย่างเปนทางการด้วยทั้งทีเรื่องราวดังกล่าวส่วนใหญเปนความทรงจ าของ
็
่
็
ิ
่
่
นายทหารเรือผู้ใกล้ชิดพระองค์กับเชื้อพระวงศ์ของพระองค์ และเรื่องเล่าลือสืบตอกันของบุคคลอืน

ิ
่
1 “วันอาภากร” คือ วันที 19 พฤษภาคม ก าหนดโดยกองทัพเรือไทยโดยถอเอาวันส้นพระชนม์ของ
ื
่
พระองค์ สวน “วันอาภากรร าลึก” คือ วันท 19 ธันวาคมก าหนดโดยมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล วิทยาเขต
ี
่
พณชยการโดยถอเอาวันประสูติของพระองค์
ื
ิ

3




ิ
โดยไม่มีหลักฐานข้อเท็จจริงใดยืนยัน เรื่องราวอิทธปาฏิหาริย์ดังกล่าวสร้างภาพลักษณ์ “เสด็จเตี่ย”
่
็
ผู้มีพลังอ านาจไสยศาสตร์เหนือธรรมชาติทีขัดแย้งกับการเปนผู้น าความทันสมัยแบบตะวันตกมาสู ่
กองทัพเรือไทยโดยสิ้นเชิง

ิ
ั
่
ประเดนเหล่านี้ได้สอดคล้องกับข้อสังเกตของชัยวัฒน์ สถาอานันท์ทีได้อธบายถึงปญหา
็
ิ
ิ
ในการศึกษาชีวประวัตของผู้น าไทยว่า งานเขียนชีวประวัตของผู้น ามิได้น าเสนอข้อเท็จจริงอย่าง
่
่
ตรงไปตรงมา หากแตเปนการน าเสนอภาพลักษณ์ทีผู้เขียนชีวประวัติสร้างสรรค์ขึ้นเพือรักษาเกยรต ิ
ี
่
็
่
ของผู้น าผู้นั้น หรือโน้มน้าวชวนเชือผู้คนทางอุดมการณ์การเมือง รวมถึงสอดคล้องกับงานศึกษา
1
ี
ี่
ุ
เกยววีรบุรษทีได้อธบายว่า เรื่องราวของวีรบุรษจะมีการเปลี่ยนแปลงหรือตความให้ความหมาย
่
ุ
ิ
ุ
ใหม่แก่วีรกรรมของวีรบุรษผู้นั้นตามสภาพสังคม และมีบริบททางการเมืองเปนสาเหตุส าคัญทีท า
่
็
ิ
ให้เกิดการปรับเปลี่ยนเรื่องราวของวีรบุรษผู้นั้น ดังนั้น พระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯจึงอาจ
2
ุ
ี่
่
มิได้น าเสนอข้อเท็จจริงเกยวกับพระองค์อย่างตรงไปตรงมา หากแตมีการเปลี่ยนแปลงแก้ไข
ิ
เรื่องราวของพระองค์ตามบริบททางประวัตศาสตร์ในแต่ละช่วงเวลา
ปริญญานิพนธ์เรื่อง ประวัติศาสตรนิพนธ์วาด้วยกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์
่
์
ิ
6
พ.ศ. 24 6 -2536 นี้จึงต้องการศึกษาเกยวกับงานเขียนพระประวัตของพระองค์ในเชิง
ี่
ิ
ิ
ื
่
ประวัตศาสตร์นิพนธ์ กล่าวคอ ศึกษาความเปลี่ยนแปลงของการเขียนประวัตศาสตร์ โดยมุงเน้นที ่
ี
ิ
่
เนื้อหาของงานเขียนในแตละช่วงเวลา รวมทั้งพิจารณาถึงวิธการกับหลักฐานทีนักประวัตศาสตร์ผู้
่
ั
นั้นใช้และเหตุปจจัยทีผลักดันให้เขาเขียนงานเขียนประวัติศาสตร์นั้น ซึ่งงานเขียนประวัตศาสตร์ใน
ิ
่
่
ี
่
แตละช่วงเวลาจะให้ความส าคัญตอเหตุการณ์หรือตความเหตุการณ์แตกตางกันอันเนืองมาจาก
่
่
่
ิ
3
ปจจัยแวดล้อมในแตละช่วงเวลาทีนักประวัตศาสตร์ผู้นั้นเขียนงานเขียนขึ้น โดยผู้วิจัยเห็นว่า
่
ั
ประวัตศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยกรมหลวงชุมพรฯทีมีการเผยแพร่ในช่วง พ.ศ. 2466-2536 แบ่งตาม
ิ
่
็
่
่
กลุมผู้เขียนออกได้เปน 2 กลุมใหญ คอ กลุมกองทัพเรือกับราชสกุลอาภากร และกลุมผู้มีความ
่
ื
่
่
เลื่อมใสพระองค์ ซึงกลุมกองทัพเรือกับราชสกุลอาภากรเปนกลุมทีมีความสัมพันธ์ตอกรมหลวง
่
่
่
่
็
่
่
ชุมพรฯโดยตรงในฐานะหน่วยงานทีพระองค์ทรงกรมในช่วงทียังมีพระชนม์ชีพกับกลุ่มทายาทผู้สืบ
่
่
่
่
่
สกุลพระองค์ ขณะทีกลุมผู้มีความเลื่อมใสพระองค์นี้เปนกลุมปจเจกชนทีมีความเลื่อมใสตอ
็
่
ั

1 ชัยวัฒน์ สถาอานันท์. (2527). ปญหาการศึกษาผู้น าทางการเมือง: แนวความคิดและข้อสังเกต
ั
ี
ี่
เกยวกับวิธการศึกษาเชิงประวัติ. ใน บทความประกอบการสัมมนากึงศตวรรษธรรมศาสตร์: 2477-2527 เรื่อง
่
ั
ปญหาการเขียนประวัติผู้น าไทย. หน้า 1, 16-17.
ิ
ุ
2 นิธ เอียวศรีวงศ์. (2536). วีรบุรษในวัฒนธรรมไทย. หน้า 1-2
3 Arthur Marwick. (1985). The Nature of History. p. 21-26.

4




ิ
่
ั
ี่
่
พระองค์ในเรื่องตาง ๆ และผลิตประวัตศาสตร์นิพนธ์เกยวกับพระองค์ กลุมปจเจกชนนี้อาจเปน
็
่
บุคคลทีมีความสัมพันธ์กับกลุมกองทัพเรือกับราชสกุลอาภากรหรือไม่ก็ได้
่
่
็
ทั้งนี้มีความเปนไปได้ว่า เนื้อหาในงานเขียนทีผลิตโดยกลุมผู้เขียนแตละกลุมอาจจะ
่
่
่
ั
่
่
ิ
ขึ้นอยูกับปจจัยทางการเมือง ณ ช่วงเวลาทีผู้เขียนเรียบเรียงพระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯ เช่น
ี
งานเขียนพระประวัตในหนังสือ อนุสรณ์พิธีเปดกระโจมไฟชุมพรเขตอุดมศักดิ์ ทีตพิมพ์ใน
ิ
่
ิ
่
ิ
พ.ศ. 2503 โดยกองทัพเรือ ได้อธบายถึงเหตุทีพระองค์ทรงออกจากราชการใน พ.ศ. 2454 ว่า
่
่
พระองค์ทรงถูกกล่าวหาในเรื่องความไร้สามารถในการสังสอนนักเรียนนายเรือให้อยูในระเบียบ
่
ื
ิ
1
วินัย อาจจะส่งผลให้นักเรียนนายเรือหันไปนับถอลัทธบอลเชวิค เมือพิจารณาบริบททาง
ประวัตศาสตร์ ณ ช่วงเวลาทีพระองค์ทรงออกจากราชการ กลุมบอลเชวิคยังมิได้มีอ านาจทาง
่
ิ
่
่
การเมืองในรัสเซีย ขณะทีค าอธบายเรื่องนี้สอดคล้องกับบริบททางการเมืองเรื่องการฟนฟูอ านาจ
ื
ิ
้
ิ
ของสถาบันกษัตริย์และการตอต้านลัทธคอมมิวนิสต์ในประเทศไทยช่วงทศวรรษ 2500 มากกว่า
่
ี
ิ
่
ขณะเดยวกัน พระประวัตฉบับนี้ได้ยอมรับเรื่องราวทีพระองค์ทรงมีความเลื่อมใสอ านาจไสย
ิ
็
ศาสตร์เปนส่วนหนึ่งของพระประวัตอย่างเปนทางการทั้งทีเปนเพียงเรื่องเล่าความทรงจ าของหลวง
็
่
็
รักษาราชทรัพย์ (รักษ์ เอกะวิภาต) เพียงผู้เดียวและไม่มีหลักฐานอนสนับสนุนเรื่องราวนี้ ผู้วิจัยจึง
ื
่
สันนิษฐานว่า การเล่าเรื่องนี้อาจเปนผลลัพธ์จากความพ่ายแพ้ของกองทัพเรือในเหตุการณ์กบฏวัง
็
็
่
หลวง พ.ศ. 2492 และกบฏแมนฮัตตัน พ.ศ. 2494 ซึงอาจท าให้กองทัพเรือจ าเปนต้องสถาปนา
้
ุ
วีรบุรษขององค์กร เพือฟนฟูขวัญก าลังใจของบุคลากรและเกยรติภูมิของกองทัพเรือ เปนต้น
่
ี
ื
็
ิ
ิ
ดังนั้น ปริญญานิพนธ์นี้จึงต้องการศึกษาประวัตศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยพระประวัตกรม
ิ
หลวงชุมพรฯ เพือตอบค าถามว่า งานเขียนเกยวกับพระประวัตมีความสัมพันธ์กับผู้เขียนอย่างไร
่
ี่
ิ
ิ
และความเปลี่ยนแปลงในการอธบายพระประวัตเกิดขึ้นภายใต้บริบทอย่างไร ซึงการศึกษา
่
ิ
ประวัตศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยพระประวัตของพระองค์ยังมิได้มีการศึกษาอย่างจริงจังมาก่อน โดย
ิ
่
ิ
็
ิ
ื
แง่มุมทีผู้วิจัยเห็นว่าเปนประเดนทีน่าขบคดคอ ความสัมพันธ์ระหว่างประวัตศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วย
็
่
ิ
็
พระประวัตกรมหลวงชุมพรฯกับกระแสความเปนสมัยใหม่ (modernization) ทีเข้ามาในสยาม
่
ตั้งแตสมัยพระบาทสมเดจพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหัว และส่งผลให้เกิดองค์กรของรัฐทีมีความ
็
่
่
่
่
่
่
ทันสมัยแบบตะวันตกเพือท าหน้าทีในการสถาปนารัฐสมัยใหม่ทีรวมศูนย์อ านาจการปกครองไว้ที ่
่
่
พระมหากษัตริย์ เช่น กองทัพประจ าการ (ทั้งกองทัพบกและกองทัพเรือ) ทีตั้งขึ้นโดยมีหน้าทีหลัก 2
็
ประการคอ เปนเครื่องมือรักษาความมันคงภายในของพระมหากษัตริย์และเปนสัญลักษณ์ของ
็
่
ื

1 กองทัพเรือ. (2503). อนุสรณพิธเปดกระโจมไฟชุมพรเขตอุดมศักดิ์ 20 พฤษจิกายน 2503. หน้า
ิ
ี
์
52-53

5




ุ
1
่
ความทันสมัยของสยามทีไว้แสดงให้โลกภายนอกเห็น ทั้งนี้การปรับปรงกองทัพให้มีเทคโนโลยี
่
ระดับสูงได้แก่ อาวุธยุทโธปกรณ์ต่าง ๆ และระเบียบการท าสงครามทีทัดเทียมกับชาตตะวันตกเพือใช้
ิ
่
ื
่
็
็
เปนสัญลักษณ์แสดงถึงความทันสมัยของสยามให้โลกภายนอกเห็นถอเปนภารกิจทีรัฐบาลสมัย
่
็
พระบาทสมเดจพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยูหัวทรงสานตอจากทีพระราชบิดาทรงริเริมไว้ ดังปรากฏว่า
่
่
่
่
็
รายจ่ายของรัฐบาลสมัยพระบาทสมเดจพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยูหัวนั้นร้อยละ 23.3 ของงบประมาณ
ิ
แผ่นดนถูกใช้เปนงบประมาณด้านกองทัพของประเทศ อัตราการใช้งบประมาณด้านนี้ของสยามสูงกว่า
็
2
ี่
่
อัตรางบประมาณด้านกองทัพของประเทศญปุน, เดนมาร์ก, เนเธอร์แลนด์, สเปน และนอร์เวย์ เสียอีก
ี
ขณะเดยวกัน บุคลากรของกองทัพทั้งกองทัพบกและกองทัพเรือตางได้รับการศึกษาความร้ ู
่
่
่
แผนใหม่แบบตะวันตก โดยฝายกองทัพบกนั้นพบว่า มีกลุมนายทหารอาชีพจ านวนหนึ่งทีได้รับ
่
การศึกษาแบบสมัยใหม่เกิดความส านึกทางการเมืองทีต้องการพัฒนาประเทศให้ทันสมัยพ้นจาก
่
่
สภาวะเศรษฐกิจตกต าและปญหาความเหลื่อมล ้าทางสังคม อันน าไปสูการเตรียมท าการ
ั
่
เปลี่ยนแปลงการปกครองประเทศเปนระบอบทีกษัตริย์อยูภายใต้กฎหมายดังเช่นประเทศตะวันตกที ่
็
่
่
เจริญแล้ว โดยกลุ่มนายทหารทีเรียกตนเองว่า “คณะ ร.ศ. 130” แตการเคลื่อนไหวนี้ล้มเหลวเสียก่อน
3
่
่
ส าหรับฝายทหารเรือนั้นจากบันทึกความทรงจ าของพลเรือตรี แชน ปจจุสานนท์ ซึงเริมต้นชีวิต
่
่
่
ั
นักเรียนนายเรือเมือ พ.ศ. 2462 ท าให้ทราบว่า นักเรียนนายเรือได้ศึกษาความร้สมัยใหม่ด้านตาง ๆ
ู
่
่
ิ
ึ
ึ
ื
่
ิ
่
เช่น วิชาช่างกล, วิชาตรีโกณมิต, วิชาแผนที, วิชาภาษาอังกฤษ, การฝกใช้ปนใหญ, การฝกใช้ตอร์ปโด
่
และทุ่นระเบิด ฯลฯ และจากข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์แสดงให้เห็นว่า กลุมทหารเรือจ านวนหนึ่งมี
4
็
ส านึกทางการเมืองทีต้องการเปลี่ยนแปลงการปกครองของประเทศให้เปนระบอบประชาธปไตยแบบ
ิ
่
ตะวันตก โดยร่วมมือกับกลุ่มทหารบกและข้าราชการพลเรือนทีมีความคดเห็นแบบเดียวกันรวมตัวกัน
่
ิ
5
็
่
เปน “คณะราษฎร” แล้วท าการปฏิวัติเปลี่ยนแปลงการปกครองเมือวันที 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475
่
ผู้วิจัยเห็นว่า ด้วยความเกยวข้องระหว่างทหาร (ทั้งทหารบกและทหารเรือ) กับความเปน
็
ี่
สมัยใหม่แบบตะวันตกทีได้กล่าวมา จึงเปนเรื่องน่าประหลาดใจว่า เหตุใดประวัตศาสตร์นิพนธ์ว่า
ิ
็
่

1 เบเนดิกท์ แอนเดอร์สัน. (2558). ศึกษารัฐไทย ย้อนสภาวะไทยศึกษา ว่าด้วยการเมืองไทยสมัยใหม่.
หน้า 14-18.
ิ
2 เบนจามิน เอ. บัทสัน. (2543). อวสานสมบูรณาญาสิทธราชย์ในสยาม. หน้า 23-24.
3 อัจฉราพร กมุทพิสมัย. (2540). กบฏ ร.ศ. 130 กบฏเพื่อประชาธิปไตย แนวคิดทหารใหม่.
ี
ื
่
ั
4 แชน ปจจุสานนท์. (2557). ชีวิตลูกประดู บันทึกความทรงจ าของพลเรอตรแชน ปจจุสานนท์. หน้า
ั
74-109.
5 นายหนหวย. (2555). ทหารเรือปฏวัติ ; ชาญวิทย์ เกษตรศิริ. (2544). ประวัติการเมืองไทย
ิ
2475-2500. หน้า 33-54.

6




่
่
ด้วยกรมหลวงชุมพรฯทีผลิตโดยบุคลากรของกองทัพเรือมีเนื้อหาส่วนทีว่าด้วยความเลื่อมใสไสย
่
็
็
ศาสตร์ของกรมหลวงชุมพรฯอันเปนสิ่งทีไม่ลงรอยกับข้อเท็จจริงทีว่ากรมหลวงชุมพรฯทรงเปนผู้น า
่
็
่
ความทันสมัยมาสู่กองทัพเรือ และไม่ลงรอยกับสภาวะทีกองทัพเรือเปนหน่วยงานรัฐล าดับต้น ๆ ทีเปน
็
่
ผู้น าทางเทคโนโลยีสมัยใหม่ รวมทั้งบุคลากรของกองทัพก็ได้รับการศึกษาแบบสมัยใหม่มาตั้งแต ่
ู
่
ช่วงเวลาแรก ๆ ทีผู้น าสยามได้ปฏิรปประเทศให้เปนสมัยใหม่แบบตะวันตกและในการเรียนการสอน
็
็
็
่
ี่
ิ
ของโรงเรียนนายเรือก็มีรายวิชาทีเกยวข้องกับหลักการคดแบบเปนเหตุเปนผลแบบวิทยาศาสตร์
ิ
่
็
ิ
ื
ี
นอกจากนี้ ประเดนทีน่าคดอกประการหนึ่งคอ ประวัตศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยกรมหลวง
่
ชุมพรฯในช่วง พ.ศ. 2466-2536 ทีผู้วิจัยต้องการศึกษานี้เกิดขึ้นในบริบทการเขียนงานทาง
็
ิ
็
่
่
ประวัตศาสตร์ทีเปนกระแสหลักของไทยได้ยึดเอาแนวทางทีสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพ
ื
ิ
่
ทรงวางไว้ให้นักประวัตศาสตร์ไทย คอ การให้ความส าคัญกับการวิพากษ์ความน่าเชือถอของ
ื
ิ
หลักฐาน (โดยเฉพาะค าอธบายทีปรากฏในหลักฐาน) อันเปนแนวทางทีรับอทธพลมาจาก
่
็
ิ
ิ
่
ู
ู
ิ
่
การศึกษาความร้ด้านประวัตศาสตร์ของโลกตะวันตก โดยนักวิชาการและผู้ทีสนใจความร้ด้าน
็
ี
่
ื
ิ
็
ประวัตศาสตร์ในยุคตอมาได้ยึดถอแนวทางของสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพเปนวิธหลักใน
1
่
การศึกษา ดังนั้น ประเด็นทีชวนคดจึงอยูทีว่า ประวัติศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยกรมหลวงชุมพรฯในช่วง
่
ิ
่
พ.ศ. 2466-2536 มีความเกยวเนืองกับการศึกษาประวัตศาสตร์ไทยกระแสหลักทีรับอทธพลมา
ิ
ิ
ี่
่
่
ิ
จากแนวการศึกษาประวัติศาสตร์แบบตะวันตก (แบบสมัยใหม่) หรือไม่ อย่างไร เพราะเหตุใด
ทั้งนี้ผู้วิจัยหวังว่า ปริญญานิพนธ์เรื่องนี้จะมีส่วนขยายมุมมองในการท าความเข้าใจ
็
่
่
ี่
ิ
ประวัตศาสตร์นิพนธ์เกยวกับบุคคลส าคัญทีผลิตขึ้นโดยองค์กรหรือบุคคลทีเปนดอกผลของการ
่
เปลี่ยนแปลงสูสมัยใหม่ของไทย อันจะช่วยให้เกิดความเข้าใจการเปลี่ยนแปลงสูสมัยใหม่ทาง
่
การเมืองและทางวัฒนธรรมได้รอบด้านยิ่งขึ้น

วัตถุประสงค์ของการศึกษา
1. เพือศึกษาการอธบายพระประวัตในประวัตศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยกรมหลวงชุมพรฯช่วง
่
ิ
ิ
ิ
พ.ศ. 2466-2536 และความสัมพันธ์ต่อผู้เขียนในช่วงเวลาดังกล่าว
่
่
ิ
2. เพือศึกษาถึงเหตุปจจัยทีส่งผลตอการเปลี่ยนแปลงพระประวัตของพระองค์ใน
ั
่
ช่วงเวลาดังกล่าว


1 นิธ เอียวศรีวงศ์. (2523, กรกฎาคม). การศึกษาประวัติศาสตร์: อดีตและอนาคต. โลกหนังสือ.
ิ
3(10): 32-46.

7




ขอบเขตการศึกษา
่
ื
ผู้วิจัยได้ก าหนดขอบเขตช่วงเวลาในการศึกษาตั้งแต พ.ศ. 2466-2536 โดยถอเอางาน
ุ
ิ
เขียนพระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯในพระนิพนธ์เรื่อง จดหมายเหตุเรื่องเซอเชมสบรก เข้ามาท า
ี
สัญญาในรัชกาลที่ 3 เมื่อปจอ พ.ศ. 2393 โดยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาด ารงราชานุ
่
ี
็
ิ
็
ภาพทีตพิมพ์ใน พ.ศ. 2466 เปนจุดเริ่มต้นของการศึกษา เนืองจากงานเขียนพระประวัตนี้เปนงาน
่
ิ
เขียนพระประวัตตลอดพระชนม์ชีพของกรมหลวงชุมพรฯชิ้นแรก ได้สร้างตัวตนของพระองค์ให้
ปรากฏขึ้นในประวัตศาสตร์นิพนธ์ครั้งแรก และร่องรอยตัวตนของพระองค์จากงานเขียนพระ
ิ
ิ
ื
ั
่
ประวัตนี้ยังคงด ารงอยูตลอดจวบจนปจจุบัน ส่วนจุดสิ้นสุดการศึกษา ผู้วิจัยจะถอเอา ประกาศ
กองทัพเรือ เรื่อง ขนานพระนาม พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์
เปน "พระบิดาของกองทัพเรือไทย" และก าหนดให้วันที่ 19 พฤษภาคม เปน "วันอาภากร" ซึง
่
็
็
่
ื
่
ิ
่
่
่
ประกาศเมือวันที 11 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2536 กับประวัตศาสตร์นิพนธ์อนทีเกยวกับพระองค์ทีตพิมพ์
ี่
ี
ในช่วงเวลาใกล้เคยงกันเปนจุดสิ้นสุดการศึกษา เนืองจากในช่วงเวลานี้พระองค์ได้รับการยกย่อง
ี
่
็
็
ั
่
เปน “พระบิดา” ของกองทัพเรือไทยอย่างเปนทางการและสถานะนี้เปนสถานะทีผู้คนในปจจุบันยัง
็
็
่
็
ระลึกถึงพระองค์แม้กองทัพเรือจะมีการแก้ไขสถานะใหม่เปน “องค์บิดาแห่งทหารเรือไทย” เมือ
่
วันที 19 เมษายน พ.ศ. 2544
รวมทั้งการศึกษานี้จะพิจารณาประวัตศาสตร์นิพนธ์ฉบับทางการทีน าเสนอพระประวัต ิ
ิ
่
็
ของกรมหลวงชุมพรฯในฐานะ “พระบิดา” ของกองทัพเรือไทยเปนแกนหลัก ขณะเดียวกัน ผู้วิจัยจะ
็
็
่
พิจารณาประวัตศาสตร์นิพนธ์ทีน าเสนอภาพลักษณ์ “หมอพร” และ “เสดจเตี่ย” เปนองค์ประกอบ
ิ
่
ทีเสริมสถานะ “พระบิดา” ของพระองค์ด้วย

วิธีการศึกษา
ี่
ิ
่
ผู้วิจัยจะศึกษาค้นคว้าหลักฐานชั้นต้นและหลักฐานชั้นรองทีเกยวข้องกับประวัตศาสตร์
ิ
ิ
นพนธ์วาด้วยกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ในช่วง พ.ศ. 2466-2536 โดยจะเน้นความส าคัญของ
่
ิ
็
ประวัตศาสตร์นิพนธ์ทีผลิตโดยกลุ่มกองทัพเรือไทยกับราชสกุลอาภากรเปนแกนหลักในการศึกษา
่
่
่
ิ
เนืองจากกลุมนี้เปนผู้เขียนและเลือกสรรเรื่องราวทีสมควรน าเสนอในพระประวัตฉบับทางการ
่
็
่
ื
่
ิ
ขณะเดยวกัน ผู้วิจัยจะน าประวัตศาสตร์นิพนธ์อนทีเกยวกับพระองค์โดยกลุมผู้มีความเลื่อมใส
ี
่
ี่
่
่
ิ
่
พระองค์ในเรื่องไสยศาสตร์มาพิจารณาความแตกตางและความสัมพันธ์ทีมีตอพระประวัตฉบับ
ทางการ อกทั้งผู้วิจัยจะน าหลักฐานอนนอกเหนือจากงานเขียนพระประวัต เช่น ค าจารึกที ่
ื
ิ
ี
่

8




่
่
อนุสาวรีย์ คาถาบูชา เหรียญกรมหลวงชุมพรฯ สิ่งของทีจัดแสดงภายในอนุสรณ์สถานทีระลึกถึง
พระองค์ ฯลฯ มาใช้ประกอบการศึกษาด้วย


ั
ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รบ
ิ
ิ
1. ท าให้เข้าใจการอธบายพระประวัตในประวัตศาสตร์นิพนธ์ว่าด้วยกรมหลวงชุมพรฯ
ิ
ในช่วง พ.ศ. 2466-2536 และความสัมพันธ์ระหว่างค าอธบายพระประวัติกับผู้เขียน
ิ
2. ท าให้เข้าใจเหตุปจจัยทีส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงพระประวัติของพระองค์ในช่วงเวลา
ั
่
ดังกล่าว


ี
เอกสารและงานวิจัยที่เก่ยวข้อง
่
ผู้วิจัยได้แบ่งกลุมเอกสารและงานวิจัยทีเกยวข้องออกเปน 2 กลุมใหญ โดยแบ่งเปน
ี่
่
่
็
็
่
การศึกษาเกยวกับพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกยรตวงศ์ กรมหลวงชุมพร
ี่
ี
ิ
่
่
ุ
ิ
ี
ี
่
ิ
เขตอุดมศักด์ จ านวน 2 กลุมยอย และการศึกษาเกยวกับวรบุรษ ประวัตศาสตร์ และความทรงจ า
่
จ านวน 2 กลุมย่อย ดังต่อไปนี้
1. การศึกษาเกี่ยวกับพลเรอเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากร
ื
เกียรติวงศ์ กรมหลวงชมพรเขตอุดมศักดิ์
ุ
ุ
1.1 งานศึกษาพระประวัติกับพระกรณียกิจของกรมหลวงชมพรฯ
่
ี
่
ี่
กลุมงานศึกษานี้ส่วนใหญมีวัตถุประสงค์เกยวกับการเทิดพระเกยรต เผยแพร่พระ
ิ
ประวัติ และแสดงความส าคัญของพระองค์ด้วยพระกรณยกิจและพระปรีชาสามารถในด้านตาง ๆ
่
ี
็
1
เช่น การจัดการกิจการทหารเรือ, ดนตรี, การเกษตร, การแพทย์ และไสยศาสตร์ เปนต้น อย่างไรก็
ิ
่
ตาม งานศึกษาเชิงประวัตศาสตร์ในกลุมนี้กลับมีจ านวนน้อย มุงหมายเผยแพร่พระเกยรตคุณเปน
่
ี
ิ
็
หลัก และมีความคลาดเคลื่อนในข้อเท็จจริงเกยวกับพระองค์ แม้งานศึกษาใหม่เมือ พ.ศ. 2558 มี
ี่
่
่
่
่
การใช้หลักฐานใหม่เพิ่มขึ้น แตผู้ศึกษาเลือกใช้หลักฐานเพียงเพือยืนยันความน่าเชือถอของ
ื
่
่
ิ
ื
่
เรื่องราวพระประวัตทีมีอยูในการศึกษาก่อนหน้า งานทีจะยกมา ณ ทีนี้คอ พระประวัติและพระ
่
ื
ิ
กรณียกจในสมัยรัชกาลที่ 5 ของพลเรอเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์

ี
ี
1 ตัวอย่างงานศึกษาในเชิงการเผยแพร่พระเกยรติกับพระกรณยกิจ ได้แก่ การศึกษาบทบาทเพลง
ื
์
ทหารเรอในพระนิพนธ พลเรอเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ ของรังสพันธุ์ แข็งขัน
ิ
ื
การศึกษาแนวทางการบริหารจัดการพิพิธภัณฑ์ พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกียรติวงศ์
กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ ของมาฆวดี บุญสมบัติ และ การผลิตรายการโทรทัศน์เรื่องพระประวัติ พลเรือเอก
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ ของไพรรัช วงศ์ยุทธไกร, ธวัชชัย รัตนธรรมา และจิตราภรณ์ดุสิดา

9




รวบรวมจากเอกสารราชการ โดยพลเรือเอก ประพัฒน์ จันทวิรัช, พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ
ี
กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์: พระประวัติและพระปรชา จากการค้นคว้าและค้นพบใหม่ทั้งในประเทศ
ิ
ไทยและสหราชอาณาจักร โดยมูลนิธราชสกุลอาภากร และบทความ “ประสบการณ์ของพระเจ้า
่
ิ
บรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกยรตวงศ์ในราชนาวีอังกฤษ: การศึกษา, การตอรองแข่งขันทาง
ี
ี
ิ
ภูมิรัฐศาสตร์ และบทบาทของเรื่องเล่าการรบบนเกาะครีตในการเชิดชูพระเกยรต” (Prince
Abhakara’s Experience with Britain’s Royal Navy: Education, Geopolitical Rivalries, and
the Role of a Cretan Adventure in Apotheosis) โดยริชาร์ด เอ. รธ (Richard A. Ruth)
ู
ื
งานศึกษาทีจะกล่าวถึงก่อนคอ พระประวัติและพระกรณียกจในสมัยรัชกาลที่ 5
่
ิ
ของพลเรอเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ รวบรวมจากเอกสารราชการ
ื
โดย พลเรือเอก ประพัฒน์ จันทวิรัช ตพิมพ์เมือ พ.ศ. 2527 งานศึกษานี้เปนงานศึกษาพระประวัต ิ
่
ี
็
่
ิ
็
ชิ้นแรกทีมีลักษณะเปนการศึกษาทางประวัตศาสตร์ตั้งแตการประสูตจนถึง พ.ศ. 2454 ทีพระองค์
่
ิ
่
ทรงต้องออกจากราชการ ประพัฒน์ได้ศึกษาพระประวัติทีปรากฏในเอกสารราชการภายในประเทศ
่
่
ี่
ไทยเปนหลักและตัดเรื่องราวอภินิหารเกยวกับพระองค์ออกทั้งหมด ซึงท าให้งานศึกษานี้มีความ
็
่
่
่
่
ี
น่าเชือถอและเปนวิชาการ แตด้วยวัตถุประสงค์เพือการเทิดพระเกยรต ประพัฒน์จึงมุงเน้นเชิดชู
ิ
ื
็
ความส าคัญของพระองค์ โดยเลือกละเลยข้อเท็จจริงบางประการ เช่น ให้ความส าคัญต่อกรมหลวง
็
ชุมพรฯในฐานะ “นักเรียนนายเรือคนแรกของกองทัพเรือไทย” แต่พระองค์ทรงเปนนักเรียนนายเรือ
1
ิ
ผ่านการแตงตั้งโดยสมเดจพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดตวงศ์ เสนาบด ี
่
็
่
่
่
่
กระทรวงกลาโหม เพือให้สอดคล้องกับเงือนไขของกระทรวงการตางประเทศอังกฤษทีจะอนุญาต
็
ให้พระองค์เข้ารับการศึกษาบนเรือรบของอังกฤษ กรมหลวงชุมพรฯจึงทรงมิได้เปนนักเรียนนายเรือ
็
ตามระบบการศึกษานายทหารเรือ เปนต้น
่
ิ
เนืองด้วยลักษณะงานทีเปนเชิงวิชาการและอ้างองเอกสารชั้นต้นจ านวนมาก ท าให้
่
็
่
งานศึกษาของประพัฒน์มีความน่าเชือถอและกลายเปนหนึ่งในเอกสารอ้างองส าหรับการศึกษา
ื
็
ิ
พระประวัตกรมหลวงชุมพรฯให้แก่งานเขียนทีเกยวข้องกับพระองค์ในสมัยหลังทั้งงานเขียนทาง
ิ
ี่
่
่
ื
ราชการและสาธารณชน โดยเฉพาะงานศึกษาล่าสุด นันคอ พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรม
็
่
ิ
หลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ โดยมูลนิธราชสกุลอาภากรฯ ตีพิมพ์เมือ พ.ศ. 2558 งานศึกษานี้เปนงาน
่
ศึกษาชิ้นล่าสุดทีได้รับการตพิมพ์ และได้ตอยอดการศึกษาของประพัฒน์ด้วยการใช้หลักฐานใหม่
ี
่
ทั้งจากในประเทศไทยและสหราชอาณาจักร เพือท าให้พระประวัตของพระองค์มีความสมบูรณ์
ิ
่

ี
1 พลเรือเอก ประพัฒน์ จันทวิรัช. (2527). พระประวัติและพระกรณยกิจในสมัยรัชกาลที่ 5 ของพลเรือ
เอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ รวบรวมจากเอกสารราชการ. หน้า 18

10




ี
ี
่
ิ
็
มากยิ่งขึ้น แตกระนั้น วัตถุประสงค์ของการศึกษานี้ยังคงเปนการเทิดพระเกยรตเช่นเดยวกับงาน
ก่อนหน้า อกทั้งเสริมภาพลักษณ์ของพระองค์ให้ยิ่งใหญมากขึ้นทั้งในเรื่องชาตก าเนิด ความร้ ู
ี
่
ิ
ความสามารถ และการระลึกถึงพระองค์ของผู้คนภายหลังการสิ้นพระชนม์
ู
ิ
งานศึกษาพระประวัตทั้งสองชิ้นนี้ได้ให้ความร้ความเข้าใจพื้นฐานแก่ผู้วิจัยและได้
ิ
ิ
แสดงถึงสถานภาพการศึกษาพระประวัตของพระองค์ในเชิงวิชาการทางประวัตศาสตร์โดยกลุม
่
ั
่
่
กองทัพเรือกับราชสกุลอาภากรทีด าเนินมาจนถึงปจจุบัน โดยมุงเน้นให้ความส าคัญกับข้อเท็จจริง
ิ
ี่
เกยวกับพระองค์ในเรื่องต่าง ๆ จากหลักฐานทางประวัตศาสตร์ ในเวลาเดียวกัน ผู้วิจัยได้สังเกตว่า
ิ
ี
แม้งานศึกษาพระประวัตทั้งสองจะใช้วิธการทางประวัตศาสตร์น าเสนอข้อเท็จจริงเกยวกับกรม
ิ
ี่
ิ
ี
่
หลวงชุมพรฯ แต่ก็มีการวางโครงเรื่องก ากับการเล่าเรื่องมุงน าเสนอพระเกยรตคุณของพระองค์ทีมี
่
่
ิ
ิ
่
ตอกองทัพเรือและประเทศชาต โดยวางล าดับการเล่าเรื่องตั้งแตพระประสูตจนถึงการสิ้นพระชนม์
ี
่
ิ
ิ
เลือกน าเสนอเรื่องความส าเร็จในพระกรณยกจของพระองค์ด้านกิจการทหารเรือกับคุณสมบัตทีท า
ี
ิ
ให้พระองค์ทรงประสบความส าเร็จเปนหลัก และอธบายความส าเร็จในพระกรณยกิจในฐานะ
็
่
รากฐานทีท าให้กองทัพเรือไทยมีความเจริญก้าวหน้าและคุณประโยชน์ทีทรงมีตอมวลชนซึงท าให้
่
่
่
ผู้คนต่างระลึกถึงพระองค์เสมอมา
ี
อกทั้งขณะทีงานศึกษาทั้งสองน าเสนอข้อเท็จจริงเกยวกับพระชนม์ชีพและ
ี่
่
ิ
ื
่
ความส าเร็จของพระองค์ งานศึกษาทั้งสองมิได้วิพากษ์ความน่าเชือถอของเกร็ดพระประวัตในเรื่อง
็
่
่
หมอพรและเรื่องความศรัทธาของพระองค์ตอไสยศาสตร์ หากแตยอมรับให้เปนส่วนหนึ่งของพระ
่
่
ประวัติ ท าให้ผู้วิจัยตั้งข้อค าถามว่า เหตุใดกลุมกองทัพกับราชสกุลอาภากรยังคงให้ความเชือถอใน
ื
ิ
ี
่
เกร็ดพระประวัตดังกล่าว ซึงได้ก่อให้เกิดตัวตนของกรมหลวงชุมพรฯอกด้านหนึ่งทีย้อนแย้งกับ
่
ตัวตนของพระองค์ในฐานะผู้สร้างความเปนสมัยใหม่แก่กองทัพเรือ
็
ิ
ี
นอกจากงานทั้งสองชิ้นนี้แล้ว ยังมีงานศึกษาพระประวัตเชิงวิชาการอกชิ้นหนึ่งที ่
ื
ี
เผยแพร่ไม่นานนี้คอ บทความ “ประสบการณ์ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกยรต ิ
วงศ์ในราชนาวีอังกฤษ: การศึกษา, การตอรองแข่งขันทางภูมิรัฐศาสตร์ และบทบาทของเรื่องเล่า
่
ิ
ี
การรบบนเกาะครีตในการเชิดชูพระเกยรต” โดยริชาร์ด เอ. รธ ตพิมพ์ลงวารสาร SOJOURN:
ู
ี
่
Journal of Social Issues in South East Asia ปที 34 เมือ พ.ศ. 2562 บทความนี้ได้พยายาม
ี
่
ศึกษาข้อเท็จจริงเกยวกับการศึกษาของกรมหลวงชุมพรฯทีประเทศอังกฤษ โดยใช้มุมมองทางภูมิ
ี่
่
็
ิ
่
รัฐศาสตร์และหลักฐานเอกสารจดหมายเหตุของอังกฤษในการอธบายถึงความจ าเปนทีกรมหลวง
่
ชุมพรฯต้องทรงไปศึกษาทีประเทศอังกฤษและการตอรองแข่งขันทางการเมืองระหว่างประเทศ
่
ู
ระหว่างสยามกับประเทศจักรวรรดินิยมตะวันตก ณ เวลานั้น รธได้มีข้อเสนอสองประการ ประการแรก

11




็
่
แม้เรื่องราวประสบการณ์ของกรมหลวงชุมพรฯระหว่างการศึกษาทีประเทศอังกฤษมีลักษณะเปน
่
เรื่องเล่าลือมากกว่าข้อเท็จจริง แตเรื่องเล่าลือนี้กลับมีความส าคัญตอการสร้างสถานะความ
่
่
่
่
ิ
ื
ุ
ยิ่งใหญของพระองค์ ประการตอมาคอ ผู้เขียนพระประวัตในช่วงต้นพุทธศตวรรษที 26 ได้ปรงแตง
่
เรื่องราวประสบการณ์ข้างต้นให้สอดคล้องการการเล่าเรื่องราวเพือน าเสนอพระชนม์ชีพของ
่
ึ
พระองค์ทั้งในฐานะอาจารย์ฝกหัดทหารเรือ, ผู้บัญชาการทหารเรือ และผู้มีอ านาจวิเศษเหนือจริง
รธได้หยิบยกหนึ่งในเรื่องเล่าทางประวัติศาสตร์เกยวกับกรมหลวงชุมพรฯทีมีบทบาท
ู
ี่
่
็
ส าคัญในการเชิดชูพระองค์ขึ้นเปน “พระบิดาของกองทัพเรือไทย” คือ เรื่องเล่าการปราบจลาจลบน
เกาะครีต พ.ศ. 2441 ซึงเข้ามาเตมเตมความสมบูรณ์ในพระปรีชาสามารถของพระองค์
ิ
่
็
นอกเหนือจากความร้ความสามารถทางวิชาการ และท าให้พระองค์ทรงมีคุณสมบัตเปน “นักรบ
ู
ิ
็
ผ่านศึก” (veteran status as a warrior) ทีจะมีบทบาทส าคัญในการเชิดชูพระองค์เมือกองทัพเรือ
่
่
ไทยสามารถยกสถานะของตนขึ้นมาได้ส าเร็จหลังจากกองทัพบกมีภาพลักษณ์แง่ลบจากการ
ปราบปรามกระแสการเรียกร้องประชาธปไตยในทศวรรษ 2510 การยกสถานะของกองทัพเรือนี้ท า
ิ
ให้มีการหยิบยกเรื่องราวบทบาทของกรมหลวงชุมพรฯในการสร้างความทันสมัยแก่กองทัพเรือ
็
่
พร้อมคุณสมบัตทีท าให้พระองค์ทรงเปนทีนิยมเลื่อมใส ขณะเดยวกัน คุณสมบัตของพระองค์จาก
ี
่
ิ
ิ
เรื่องราวการปราบจลาจลบนเกาะครีต เช่น ความรักชาต, ความกล้าหาญ และความเสียสละ ได้
ิ
ิ
่
่
กลายเปนส่วนหนึ่งในอุดมคตของชาตทีตอบโต้ตอภาพลักษณ์ของนักศึกษาในการเรียกร้อง
็
ิ
ิ
ประชาธปไตยในช่วงเวลานั้นด้วยเช่นกัน
ิ
ุ
บทความนี้ยิ่งยืนยันแนวคดการศึกษาวีรบุรษว่า เรื่องราวชีวประวัตบุคคลส าคัญได้
ิ
่
ถูกวางโครงเรื่องและการเล่าเรื่องน าเสนอตัวตนของบุคคลนั้น โดยมีวัตถุประสงค์สนองตอผู้เขียน
ู
ิ
ี
ชีวประวัตและบริบททางประวัตศาสตร์ ในกรณของกรมหลวงชุมพรฯ รธได้แสดงให้เห็นว่า การ
ิ
่
หยิบยกเรื่องราวประสบการณ์การศึกษาของพระองค์ทีประเทศอังกฤษมาเผยแพร่สูสาธารณะ
่
่
เกิดขึ้นตอบสนองตอบริบทการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองทีกองทัพเรือไทยประสบความส าเร็จใน
่
การยกสถานะของตน ผู้วิจัยมีความเห็นสอดคล้องกับรธในประเดนนี้ว่า เรื่องราวการศึกษาของ
ู
็
กรมหลวงชุมพรฯมีบทบาทในการตอกย ้าคุณสมบัตของพระองค์และท าให้ตัวตนของพระองค์ใน
ิ
ฐานะผู้สร้างความทันสมัยแก่กองทัพเรือมีความชัดเจนและยิ่งใหญมากขึ้น แต่ก็มองว่า กองทัพเรือ
่
่
เพียงตอรองสถานะได้มากขึ้น มากกว่าประสบความส าเร็จในการยกสถานะของตนเอง เนืองจาก
่
ภายหลังจากการรัฐประหาร พ.ศ. 2520 กองทัพบกก็ยังคงแสดงบทบาทน าทางการเมืองมากกว่า
่
กองทัพเรือ โดยเห็นได้จากการรัฐประหารในเวลาต่อมาและรายชือผู้ทีด ารงต าแหน่งนายกรัฐมนตรี
่
จากการรัฐประหาร ซึ่งส่วนใหญยังคงเปนนายทหารจากกองทัพบก
่
็

12




กระนั้น ผู้วิจัยมีความเห็นตางจากรธในบางประเดน ประเดนหนึ่งคอ เรื่องการ
็
ื
ู
่
็
ิ
ี
เผยแพร่พระเกยรตคุณของกรมหลวงชุมพรฯโดยกองทัพเรือ รธได้เสนอว่า ความนิยมแพร่หลาย
ู
ทัวไปของกรมหลวงชุมพรฯเกิดขึ้นจากบริบททีกองทัพเรือสามารถยกสถานะของตนขึ้นได้ส าเร็จ
่
่
่
เนืองด้วยการลดบทบาททางการเมืองของกองทัพบกหลังการปราบปรามกระแสการเรียกร้อง
ิ
ประชาธปไตยในทศวรรษ 2510 และความนิยมแพร่หลายของเรื่องราวพระเกยรตคุณของกรม
ี
ิ
หลวงชุมพรฯท าให้เครื่องรางของขลังเกยวกับพระองค์เริ่มเปนทีนิยมให้หมูทหารเรือและผู้คนทัวไป
่
็
่
่
ี่
ข้อเสนอข้างต้นนี้ท าให้ผู้วิจัยเข้าใจว่า รธมองตัวตนของพระองค์เปลี่ยนแปลงจากการเปนบุคคล
ู
็
ื
่
ิ
ิ
ิ
่
็
ส าคัญทางประวัตศาสตร์กลายเปนสิงศักด์สิทธ์เนองด้วยความแพร่หลายของเรองราวพระประวัต ิ
่
ื
ี
กับพระเกยรตคุณในทศวรรษ 2510 แตจากการค้นคว้าหลักฐานร่วมสมัยเบื้องต้น ผู้วิจัยเห็นตาง
่
่
ิ
่
่
ื
ิ
่
ว่า ตัวตนของกรมหลวงชุมพรฯในฐานะเจ้านายทหารเรอและในฐานะสิงศักด์สิทธ์ด ารงอยูคูขนาน
ิ
กันตั้งแต่ทศวรรษ 2480 จากการปรากฏขึ้นของศาลกรมหลวงชุมพรฯบริเวณย่านนางเลิ้ง กรงเทพฯ
ุ
ี่
ิ
พร้อมเรื่องราวเกยวกับการส าแดงอทธปาฏิหาริย์ของศาลแห่งนี้ รวมทั้งมีความเปนไปได้ว่า
ิ
็
ิ
ิ
่
่
กองทัพเรืออาจอาศัยความนิยมเลื่อมใสของผู้คนทัวไปตอความศักด์สิทธ์ของกรมหลวงชุมพรฯใน
การยกสถานะของตนเองในช่วงก่อนทศวรรษ 2520 ด้วย
1.2 งานศึกษาเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ของกองทพ
ั
่
ิ
่
็
กลุ่มงานนี้เปนกลุ่มงานศึกษากองทัพเชิงประวัตศาสตร์ ส่วนใหญจะมุงเน้นการศึกษา
่
กองทัพบกเปนหลัก เช่น การปรับปรงกองทัพบกของไทยตามแบบตะวันตก ตั้งแต พ.ศ. 2394-2475
็
ุ
่
โดยแจ่มจันทร์ วงศ์วิเศษ การจัดราชการทหารในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยูหัว (พ.ศ.
2468-2477) โดยจิตราภรณ์ ไชยกัณฑา และ การปฏิรูปการทหารในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระ
่
ี
็
จุลจอมเกล้าเจ้าอยูหัว โดยภารด มหาขันธ์ เปนต้น เนืองจากกองทัพบกเปนกลุมทีมีบทบาททาง
็
่
่
่
การเมืองอย่างมากตั้งแตหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 จวบจนปจจุบัน ขณะที ่
ั
่
่
่
่
การศึกษาทีเกยวกับกองทัพเรือมีอยูน้อยและมุงเน้นศึกษาในเชิงพัฒนาการขององค์กร งานทีจะยก
่
ี่
มา ณ ทีนี้คือ บทบาทและกจการทหารเรอไทยสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ของ มลิวัลย์ คงเจริญ
ิ
ื
่
ิ
ื
วิทยานิพนธ์เรื่อง บทบาทและกจการทหารเรอไทยสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ โดย
ี
็
ี่
มลิวัลย์ คงเจริญ ตพิมพ์ใน พ.ศ. 2517 เปนงานศึกษารวบรวมข้อมูลเกยวกับบทบาทและพัฒนาการ
่
ของกองทัพเรือสยามตั้งแต่สมัยโบราณจนถึงก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ซึงมลิวัลย์
่
่
็
มองว่า กองทัพเรือเปนหน่วยราชการทีมีมาแตโบราณเช่นเดียวกับกองทัพบก เพียงแตมิได้มีการ
่
แบ่งแยกก าลังทหารออกเปนทหารบกหรือทหารเรือตางหาก และริเริมพัฒนาขึ้นเปนองค์กรทางทหาร
่
็
็
่
ในสมัยพระบาทสมเดจพระจอมเกล้าเจ้าอยูหัวจากการตั้งกองทหารเรือวังหน้าและกองทหารเรือวัง
่
็

13




็
่
หลวง จนกระทังกองทหารเรือได้กลายเปนหน่วยราชการโดยสมบูรณ์จากการตั้งกรมทหารเรือภายใต้
่
การก ากับดูแลของกรมยุทธนาธการใน พ.ศ. 2430 และมีเชื้อพระวงศ์หลายพระองค์ทีได้รับการแตงตั้ง
ิ
่
่
จากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหัวเข้ามาจัดการกิจการทหารเรือให้เปนระเบียบและ
็
่
่
พัฒนาก้าวหน้า แตกระนั้น การพัฒนาความก้าวหน้าของกองทัพเรือก็ต้องเผชิญอุปสรรคตาง ๆ เช่น
่
่
ู
บุคลากรทีมีความร้ความสามารถทางทหารเรือมีอยูจ านวนน้อย งบประมาณในการด าเนินการจัดการ
่
่
มีอย่างจ ากัดเนืองด้วยงบประมาณส่วนใหญมุงไปยังการพัฒนากองทัพบก และความขัดแย้งระหว่าง
่
บุคลากรภายใน เปนต้น จึงส่งผลให้กองทัพเรือไทยมิได้พัฒนาอย่างเต็มที ่
็
งานวิทยานิพนธ์นี้ได้ให้ข้อมูลแก่ผู้วิจัยเกยวกับบริบทภายในของกองทัพเรือสยามใน
ี่
่
ช่วงเวลาทีกรมหลวงชุมพรฯทรงรับราชการทหารเรือว่า กองทัพเรือสยามอยูในช่วงการพัฒนา
่
ุ
็
ี่
ปรับปรงเปนองค์กรราชการสมัยใหม่ มีบุคลากรหลายคนเข้ามามีส่วนเกยวข้องในการจัดระเบียบ
และพัฒนากองทัพเรือ โดยกรมหลวงชุมพรฯทรงเปนเชื้อพระวงศ์พระองค์หนึ่งทีเข้ามามีบทบาท
็
่
ื
่
ส าคัญในการพัฒนาด้านนี้ท่ามกลางเชื้อพระวงศ์พระองค์อนและข้าราชการตาง ๆ ทีหมุนเวียนกัน
่
่
ุ
เข้ามาปรับปรงกองทัพเรือให้มีความเจริญก้าวหน้า บริบทข้างต้นท าให้ผู้วิจัยเห็นว่า หากพิจารณา
่
็
ิ
ในเชิงประวัตศาสตร์นิพนธ์ งานศึกษากลุ่มนี้พิจารณาพระองค์เปนเพียงหนึ่งในบุคลากรทีเข้ามามี
็
่
่
ส่วนร่วมในการพัฒนาเท่านั้น ขณะทีงานศึกษากลุมแรกมุงเน้นพระองค์เปนศูนย์กลางในการ
่
อธบายเรื่องการพัฒนากิจการทหารเรือ ผู้วิจัยจึงเห็นว่า การเปลี่ยนมุมมองหรือจุดเน้นความส าคัญ
ิ
่
เรื่องสามารถเปลี่ยนแปลงคุณคาความหมายตอกรมหลวงชุมพรฯ และท าให้ผู้วิจัยเข้าใจการ
่
น าเสนอเรื่องราวพระชนม์ชีพในงานเขียนพระประวัติพระองค์มากขึ้น
2. การศึกษาเกี่ยวกับเร่องราววีรบุรษ ประวัติศาสตร์ และความทรงจ า
ุ
ื
ื
2.1 งานศึกษาเกี่ยวกับเร่องราววีรบุรษ
ุ
ิ
่
กลุมงานนี้เปนกลุมงานศึกษาแนวคดและกระบวนการยกย่องเชิดชูบุคคลขึ้นเปน
็
่
็
ุ
ุ
็
่
็
ุ
วีรบุรษของสังคม รวมถึงความจ าเปนทีต้องยกย่องบุคคลขึ้นเปนวีรบุรษ ได้แก่ วีรบุรษในวัฒนธรรม
ี
ี
ิ
ไทย โดยนิธ เอยวศรีวงศ์, การสร้างวีรสตรสามัญชนในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม ช่วงแรก
(พ.ศ. 2481-2487) โดยวราภรณ์ เผือกเล็ก และ รากเหง้าจินตนากรรมของคอมมิวนิสต์เวียดนาม:
์
๊
ตง ดึก ดางกับการเมืองของประวัติศาสตรและความทรงจ า (Imagined Ancestries of Vietnamese
Communism: Ton Duc Thang and Politics of History and Memory โดยคริสตอฟ ก เบ ล
ี
)
(Christoph Giebel)
ุ
ิ
่
งานศึกษา วีรบุรษในวัฒนธรรมไทย โดยนิธ เอียวศรีวงศ์ ตีพิมพ์เนืองในงานปาฐกถา
ิ
่
๋
พิเศษ ปวย อึ๊งภากรณ์ ครั้งที 4 เมือวันที 9 มีนาคม พ.ศ. 2536 เปนงานศึกษาเกยวกับแนวคดและ
่
ี่
็
่

14




็
ิ
ิ
ิ
ิ
ุ
ประเภทของวีรบุรษ โดยนิธได้อธบายแนวคดว่า วีรบุรษเปนตัวแทนอุดมคตทีผู้คนหรือสังคมนั้น
่
ุ
่
ิ
็
ื
ยึดถอ อาจจะมีตัวตนจริงหรือไม่มีจริงในประวัตศาสตร์ก็ได้ มีการกระท าอันเปนคุณประโยชน์ตอ
่
ุ
่
็
่
ส่วนรวมซึงการกระท านี้เปนการกระท าทียากล าบาก และมีคุณคาในทุกยุคสมัยตราบเท่าทีวีรบุรษ
่
่
ผู้นั้นยังคงได้รับการยกย่อง แตกระนั้น อุดมคตของสังคมเปลี่ยนไปตามสภาพสังคม วีรบุรษทีมี
ิ
ุ
่
ิ
คุณลักษณะหรือการกระท าไม่สอดคล้องกับอุดมคตของสังคมในช่วงเวลานั้น ก็จะเลือนหายไป
ุ
จากการรับร้ของผู้คน หรือมีการตความให้ความหมายใหม่กับการกระท าของวีรบุรษผู้นั้นให้
ู
ี
่
สอดคล้องกับอุดมคติทางสังคมเพือให้ได้รับการยกย่องต่อไป
ุ
เหตุทีท าให้ผู้คนหรือสังคมจ าเปนต้องมีการยกย่องวีรบุรษขึ้นนั้น นิธได้อธบายว่า
่
็
ิ
ิ
็
ู
็
ุ
ิ
วีรบุรษเปนตัวตนรปธรรมของอุดมคตคุณธรรมอันเปนส่วนหนึ่งของมาตรฐานทางจริยธรรมของ
่
ผู้คนในสังคม ซึงการท าอุดมคตคุณธรรมให้เปนตัวตนรปธรรมนี้สะดวกตอการสืบทอดและตอกย ้า
ิ
ู
็
่
ด้วยพิธกรรมและเรื่องราว รวมทั้งเนืองจากวีรบุรษมิได้จ าเปนต้องมีตัวตนอยูจริง เรื่องราวของ
็
ี
่
่
ุ
ิ
วีรบุรษจึงสามารถตอเตมหรือสร้างขึ้นใหม่ได้ เพือให้เหมาะสมกับอุดมคตของสังคมในแตละ
่
ิ
่
ุ
่
็
่
ิ
ุ
ช่วงเวลาทีเปลี่ยนแปลงไปเรื่อย ๆ ดังนั้น ในทัศนะของนิธ การศึกษาวีรบุรษจึงเปนการศึกษาอุดม
่
คติคุณธรรมทีแต่ละวัฒนธรรมยึดถอ
ื
งานศึกษา การสร้างวีรสตรสามัญชนในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม ช่วงแรก
ี
็
(พ.ศ. 2481-2487) โดยวราภรณ์ เผือกเล็ก ตพิมพ์ในป พ.ศ. 2547 เปนงานศึกษากระบวนการเชิดชู
ี
ี
่
วีรสตรีในสมัยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม ซึงการเชิดชูวีรสตรีสามัญชนเปนส่วนหนึ่งของ
็
่
ิ
ิ
นโยบายสร้างชาตของรัฐบาลในช่วงเวลานั้น เพือตอบสนองตออุดมการณ์การเมืองประชาธปไตย
่
ิ
และแนวคดชาตนิยมของคณะราษฏร ให้ประชาชนสามัญชนตระหนักถึงความส าคัญของตนเอง
ิ
และตระหนักถึงบทบาทของตนในฐานะผู้ปกป้องรักษาประเทศชาต อกทั้งเปนฐานอ านาจทาง
ิ
ี
็
ิ
็
่
่
การเมืองให้แก่คณะราษฎรในการตอสู้กับกลุมเจ้าอันเปนกลุมการเมืองเดม โดยกระบวนการเชิดชูนี้
่
่
ด าเนินผ่านเครื่องมือตาง ๆ เช่น แบบเรียนในระบบการศึกษา บทละคร เพลง และอนุสาวรีย์ เปนต้น
็
นอกจากนี้ แม้ว่าข้อเท็จจริงทางประวัตศาสตร์เกยวกับวีรสตรีเหล่านั้นจะมีอยูเท่าใด ข้อเท็จจริง
่
ี่
ิ
ิ
่
เหล่านั้นก็ได้รับการเลือกสรรหยิบยก แต่งเตม และปรับเปลี่ยน เพือยืนยัน “ความจริง” ของเรื่องราว
ี่
่
ี
เกยวกับวีรสตรีทรัฐวางโครงเรื่องไว้อยูก่อนแล้วเท่านั้น
่
ี
งานศึกษา รากเหง้าจินตนากรรมของคอมมิวนิสต์เวียดนาม โดยคริสตอฟ กเบล
ิ
็
ตีพิมพ์ใน พ.ศ. 2547 เปนงานศึกษาวิเคราะห์การเขียนชีวประวัตและกระบวนการเชิดชูตง ดึ๊ก ดาง
ุ
(Ton Duc Thang) ในฐานะวีรบุรษนักปฏิวัตและ “รากเหง้า” ของพรรคคอมมิวนิสต์เวียดนามที ่
ิ
่
่
เชือมโยงกับพรรคคอมมิวนิสต์โซเวียต ซึง “รากเหง้า” นี้มาจากเรื่องเล่าวีรกรรมของตงถึงการเข้า

15




่
่
่
ิ
ร่วมการก่อกบฏบนเรือรบฝรังเศสทีปฏิบัตภารกิจ ณ ทะเลด าช่วยเหลือกองทัพขาวในการตอต้าน
ฝายคอมมิวนิสต์ใน พ.ศ. 2462 (ค.ศ. 1919) แม้ว่ากเบลสามารถพิสูจน์ความเปนไปได้ทีเหตุการณ์
่
ี
่
็
่
ิ
ในเรื่องเล่าวีรกรรมนี้อาจจะมิได้เกิดขึ้นจริงในทางประวัตศาสตร์ แตเรื่องเล่านี้ก็ถูกน ามาใช้
่
่
ประโยชน์หลายระดับและแปรเปลี่ยนไปในแตละบริบทของช่วงเวลา ตั้งแตในช่วงแรกก่อนเข้า
่
ร่วมกับพรรคคอมมิวนิสต์เวียดนาม ตงใช้ประโยชน์จากเรื่องเล่านี้ เพือให้ตนได้รับการเคารพยก
่
ย่องจากสหายร่วมอุดมการณ์ชาวเวียดนามและได้รับโอกาสเข้าร่วมพรรค เมือพรรคคอมมิวนิสต์
เวียดนามต้องการได้รับการรับรองจากองค์กรคอมมิวนิสต์สากล (Comintern - Communist
International) พรรคคอมมิวนิสต์เวียดนามก็น าเรื่องเล่าของตงมาใช้เพือประโยชน์นี้และใช้จัด
่
ความสัมพันธ์ของตนกับพรรคคอมมิวนิสต์ชาตอน รวมทั้งสหภาพโซเวียตน าเรื่องเล่านี้เปนเครื่อง
ื
่
ิ
็
ิ
ยืนยันความส าเร็จของการเผยแพร่แนวคดคอมมิวนิสต์สายโซเวียต และความสามารถของสหภาพ
โซเวียตในการเปนผู้น าลัทธคอมมิวนิสต์ของโลก
็
ิ
นอกจากนี้ ถึงแม้ตง ดึ๊ก ดางจะมีบทบาทรองในพรรคคอมมิวนิสต์เวียดนามและมัก
มิได้ด ารงต าแหน่งทีมีอ านาจอย่างแท้จริง แต่ด้วยบุคลิกภาพลักษณะผู้น า การเปนชาวเวียดนามใต้
็
่
่
ื
่
โดยก าเนิด และเรื่องเล่าวีรกรรมทีเอ้อประโยชน์ตอพรรค ท าให้ตงได้รับความส าคัญในฐานะผู้น า
มวลชนทีจะโน้มน้าวผู้คนชาวเวียดนามทั้งเหนือและใต้ให้ตอบสนองเป้าหมายของพรรค
่
็
่
ี
ขณะเดยวกัน ตงก็ยังเปนภาพลักษณ์ของพรรคคอมมิวนิสต์เวียดนามทีใช้สื่อสารกับชาต ิ
ื
่
คอมมิวนิสต์ชาติอนด้วย
ุ
ู
่
ิ
กลุมงานนี้ได้ท าให้ผู้วิจัยมีความร้ความเข้าใจถึงธรรมชาตของวีรบุรษในฐานะ
ิ
สื่อกลางทีถ่ายทอดอุดมคตทีสังคมหรือรัฐสร้างขึ้น และมีการเลือกสรรเรื่องราวและคุณสมบัตของ
ิ
่
่
วีรบุรษ เพือให้ผู้คนในสังคมยอมรับอุดมคตนั้นร่วมกัน แม้อาจมิได้มีข้อเท็จจริงทางประวัตศาสตร์
ุ
่
ิ
ิ
่
ุ
่
่
ุ
ยืนยันการมีอยูของตัววีรบุรษผู้นั้นหรือวีรกรรมทีเขาได้กระท า แตตัวตนของวีรบุรษก็สามารถด ารง
อยูในสังคมได้ผ่านการถ่ายทอดเรื่องราวผ่านสื่อกลางตาง ๆ เช่น อนุสรณ์สถาน, บทเพลง, นิทาน
่
่
ิ
ี
ุ
หรือเรื่องเล่าลือ อกทั้งวีรบุรษจะมีการเปลี่ยนแปลงการน าเสนอเรื่องราวและคุณสมบัตสัมพันธ์กับ
การเปลี่ยนแปลงของบริบททางประวัตศาสตร์ เพือให้วีรบุรษผู้นั้นได้รับการยอมรับนับถอตอไป
่
่
ิ
ุ
ื
ุ
กรมหลวงชุมพรฯในฐานะปูชนียบุคคลของกองทัพเรือก็ด ารงสถานะเช่นเดียวกับวีรบุรษ ผู้วิจัยจึง
มองว่า เมือกรมหลวงชุมพรฯทรงได้รับการเชิดชูขึ้นเปนปูชนียบุคคลจากกองทัพเรือ ก็ย่อมต้องมี
่
็
ิ
ิ
่
่
การเลือกสรรน าเสนอเรื่องราวพระประวัตและคุณสมบัตของพระองค์ เพือสนองตอบตอ
ิ
วัตถุประสงค์ของกองทัพเรือและบริบททางประวัตศาสตร์ในแต่ละช่วงเวลา

16




2.2 งานศึกษาเกี่ยวกับความทรงจ ากับประวัติศาสตร์
่
ี่
ิ
กลุมงานนี้เปนกลุมงานศึกษาเกยวกับแนวคดและความสัมพันธ์ระหว่างความทรง
่
็
่
์
ิ
จ ากับประวัตศาสตร์ ได้แก่ ระหวางความทรงจ ากับประวัติศาสตร (Between Memory and
History) โดยปแอร์ นอร่า (Pierre Nora) ว่าด้วย “การเมือง” ของประวัติศาสตรและความทรงจ า
์
ิ
ี
โดยนิธ เอยวศรีวงศ์ และ เรื่องเล่าจากสหาย: รูปแบบและการปรากฏตัวของความทรงจ ารวมจาก
ิ
่
ชุมชนอดีตแนวร่วม พคท. โดยอังกูร หงส์คณานุเคราะห์
่
งานศึกษา ระหวางความทรงจ ากับประวัติศาสตร โดยปแอร์ นอร่า ตพิมพ์ลงใน
ิ
ี
์
์
หนังสือ ประวัติศาสตร์นิพนธ์: กรอบแนวคิดวิพากษในการศึกษาประวัติศาสตร์ (Historiography:
็
่
Critical Concepts in Historical Studies) ใน พ.ศ. 2549 เปนบทความทีชี้ให้เห็นความแตกตาง
่
่
ิ
็
ระหว่างความทรงจ ากับประวัตศาสตร์ว่า ความทรงจ ามีลักษณะเปนนามธรรมทีผูกพันกับผู้คนใน
สังคมปจจุบัน แปรเปลี่ยนให้เหมาะสมกับข้อเท็จจริงได้ ถูกลืมเลือนหรือรื้อฟนกลับขึ้นมาใหม่เปน
้
ั
ื
็
ู
็
ู
ครั้งคราว เปนจริงในการรับร้ของผู้คนเสมอ มีอารมณ์ความร้สึกและความน่าหลงใหล รวมทั้งผู้คน
ในสังคมสามารถรับร้ความทรงจ าเรื่องใดเรื่องหนึ่งได้ร่วมกัน โดยความทรงจ าเรื่องนั้นอาจ
ู
่
็
่
่
ู
หลากหลายตามแตการรับร้ของแตละคน สามารถระลึกถึงได้ภายหลังด้วยสิ่งทีเปนร่องรอยของ
ู
่
ความทรงจ านั้น เช่น วัตถุสิ่งของ, พื้นที และรปภาพ เปนต้น และมีลักษณะสมบูรณ์เปนเอกเทศ
็
็
่
ื
1
่
มิได้มีความต่อเนืองของเหตุการณ์หรือสัมพันธ์กับความทรงจ าอน
ิ
็
่
ี
ขณะทีประวัตศาสตร์เปนการสร้างภาพของอดตขึ้นทั้งหมดจากความว่างเปล่า มีข้อ
็
่
โต้แย้ง ไม่สมบูรณ์ และไร้อารมณ์ เนืองด้วยประวัตศาสตร์เปนผลผลิตทางวิชาการทีต้องการการ
่
ิ
วิเคราะห์วิพากษ์ รวมทั้งประวัตศาสตร์เปนเรื่องราวสากลทีทุกคนในสังคมรับร้แบบเดยวกัน และ
ิ
็
ู
ี
่
็
่
็
ู
่
่
่
ต้องสัมพันธ์ตอเนืองกันเปนล าดับก่อน-หลัง นอกจากนี้ ประวัตศาสตร์เปนชุดความร้ทีมุงหมาย
ิ
ื
วิพากษ์และท าลายความทรงจ าเนืองด้วยความกังขาในความน่าเชือถอของความทรงจ า แม้ว่า
่
่
่
ประวัตศาสตร์จะยังคงเก็บรักษาวัตถุหรือพื้นทีร่องรอยของเหตุการณ์ไว้ แตลบล้างเรื่องราวความ
ิ
่
2
ิ
่
ทรงจ าทีบรรจุในสิ่งเหล่านั้นเสีย เพือจัดเรียงและให้ความหมายใหม่ กระนั้น ประวัตศาสตร์ก็ยังมี
่
ิ
สัมพันธ์กับความทรงจ าด้วยการอธบายข้อเท็จจริงของความทรงจ าและยืนยันการมีอยูของ
่
3
เหตุการณ์ในความทรงจ านั้น

1 Pierre Nora. (2006). Between Memory and History. In Historiography, V.4. p. 285-286.
2 Ibid.
3 อังกูร หงษ์คณานุเคราะห์. (2552). เร่องเลาจากสหาย: รูปแบบและการปรากฏตัวของความทรงจ า
่
ื
ร่วมจากชุมชนอดีตแนวร่วม พคท. หน้า 21.

17




ิ
ิ
นอร่ายังได้อธบายว่า กระแสการเปลี่ยนแปลงประวัตศาสตร์นิพนธ์และการ
่
ู
ิ
ั
่
เปลี่ยนแปลงรปแบบความทรงจ าดั้งเดมทีเรื่องภายในของปจเจกบุคคลไปสูความทรงจ าร่วมที ่
ู
ปรากฏเปนรปธรรมด้วยวัตถุระลึกถงต่าง ๆ ท าให้ความทรงจ าซึงเดิมได้รับการพิจารณาในฐานะสิ่ง
ึ
็
่
่
่
ื
็
่
ิ
ิ
ทีไม่น่าเชือถอในทางประวัตศาสตร์ กลายเปนสิ่งทีสามารถน ามาศึกษาในทางประวัตศาสตร์ได้
่
ิ
่
เพือน าไปสูความเข้าใจว่า ความทรงจ าผลักดันให้เกิดปฏิบัตการทางสังคมจนน าไปสูการสร้าง
่
็
1
ส านึกร่วมได้อย่างไร โดยมิได้จ าเปนต้องมุ่งการสืบหาทีมาและพิสูจน์ข้อเท็จจริงของความทรงจ านั้น
่
์
งานเขียน ว่าด้วย “การเมือง” ของประวัติศาสตรและความทรงจ า โดยนิธ เอยวศรีวงศ์
ี
ิ
็
ตีพิมพ์ใน พ.ศ. 2545 เปนงานเขียนรวมบทความทีนิธพยายามวิเคราะห์ชี้ให้ว่า ประวัตศาสตร์มิได้
ิ
่
ิ
็
ิ
ี
น าเสนอ “ความจริง” ของอดตอย่างแท้จริง หากแตเปนการน าเสนอเรื่องราวและค าอธบายของ
่
่
เหตุการณ์ตาง ๆ ทีถูกผูกเข้าด้วยกันโดยผู้เขียนประวัตศาสตร์นิพนธ์ เพือให้ผู้คนในสังคมยอมรับ
่
ิ
่
ั
่
จดจ าอดตทีเชือมโยงกับปจจุบันและอนาคตของตนเปนความทรงจ าร่วมกัน ซึงความทรงจ าร่วมนี้
่
่
ี
็
มีบทบาทในการก าหนดอัตลักษณ์ของผู้คนในสังคม และก าหนดความสัมพันธ์เชิงอ านาจทั้ง
ิ
ภายในสังคมของตนเองและตอสังคมอนภายนอก การเขียนประวัตศาสตร์จึงมีการเลือกสรร
่
2
ื
่
่
ิ
่
่
เรื่องราวกับค าอธบายทีจะน าเสนอ เพือก าหนดอัตลักษณ์และความสัมพันธ์ของผู้คนแต่ละกลุมใน
สังคมแต่ละช่วงเวลาทีประวัติศาสตร์นิพนธ์ได้รับการเขียนขึ้น
่
งานศึกษา เรื่องเล่าจากสหาย: รูปแบบและการปรากฏตัวของความทรงจ ารวมจาก
่
ชุมชนอดีตแนวร่วม พคท. โดยอังกูร หงส์คณานุเคราะห์ ตีพิมพ์ใน พ.ศ. 2552 เปนงานศึกษาท าความ
็
ู
่
เข้าใจรปแบบและเงือนไขในการเกิดความทรงจ าร่วมของผู้คนในสังคมผ่านกรณศึกษาชาวบ้าน
ี
ในชุมชนบ้านโคกเขา จ.บุรีรัมย์ อังกูรได้พยายามชี้ให้เห็นว่า แม้ว่าภาพความทรงจ าของผู้คนใน
่
ี
ชุมชนตออดตจะมีลักษณะทีแตกตางกันในรายละเอียดปลีกยอย และพิธร าลึกสถูปมีทั้งกิจกรรมที ่
่
่
่
ี
เกยวข้องกับขบวนการคอมมิวนิสต์และไม่เกยวข้อง แตความแตกตางนี้มิได้ส่งผลให้ความสัมพันธ์
่
ี่
่
ี่
ของผู้คนแปลกแยกขึ้นแตอย่างใด หากยังท าให้ผู้คนมีความทรงจ าร่วมกันในเรื่องราวเกยวข้องกับ
่
ี่
็
ี
คอมมิวนิสต์และภาพชุมชนในอดตผ่านพิธนี้ รวมทั้งอังกูรยังชี้ให้เห็นว่า ความทรงจ าสามารถเปน
ี
เครื่องมือก าหนดทิศทางของผู้คนในสังคมได้ด้วยการสร้างความสัมพันธ์ของปจจุบันกับอดต
ี
ั
่
กลุมงานนี้ได้แสดงถึงธรรมชาตของความทรงจ าทีสามารถแปรเปลี่ยน ถูกลืม, รื้อฟน
ื
้
่
ิ
กลับมา, สร้างการรับร้ร่วมกัน หรือผลักดันให้เกิดการกระท าอย่างหนึ่งอย่างใดได้ รวมทั้งแม้ว่า
ู

1 แหล่งเดิม. หน้า 22.
2 มุกหอม วงษ์เทศ. (2545). ค าน าเสนอ ว่าด้วย “การเมือง” ของประวัติศาสตร์ละความทรงจ า. ใน ว่า
์
ด้วย “การเมือง” ของประวัติศาสตรและความทรงจ า. หน้า (12)-(13).

18




็
่
ิ
ข้อเท็จจริงทางประวัตศาสตร์อาจจะมิได้สอดคล้องกับความทรงจ า แตความทรงจ าเปนจริงในการ
รับร้ของผู้คนเสมอ และประวัติศาสตร์จะเข้ามามีบทบาทยนยันการมีอยูของเหตุการณ์ในความทรง
ื
่
ู
ิ
ิ
จ า ผู้วิจัยจึงได้น าแนวคดการศึกษาความทรงจ ากับประวัตศาสตร์มาใช้ในการศึกษาการเล่าเรื่อง
ิ
ประวัตกรมหลวงชุมพรฯ และได้มีข้อสังเกตเบื้องต้นว่า ตัวตนของพระองค์ในความทรงจ าของ
่
ื
่
่
กองทัพเรือกับของผู้คนทัวไปมีความแตกตางย้อนแย้งกัน กล่าวคอ ตัวตนของพระองค์ทีปรากฏใน
็
ิ
งานเขียนพระประวัตโดยกองทัพเรือจะแสดงให้เห็นถึงความเปนผู้น าความทันสมัยจากตะวันตก
กลับมาสร้างความเจริญก้าวหน้าในกิจการทหารเรือสยาม ขณะทีตัวตนของพระองค์ในการรับร้ ู
่
็
ึ
ิ
ิ
ิ
่
ิ
ิ
ของผู้คนแสดงถงความเปนสิงศักด์สิทธ์มีอทธฤทธ์เหนือจริง กระนั้น แม้ตัวตนทั้งสองจะมีความ
่
็
ย้อนแย้งกัน แตกลับด ารงอยูอย่างกลมกลืน ท าให้ผู้วิจัยตั้งข้อค าถามถึงความเปนไปได้ที ่
่
็
ึ
ิ
่
ิ
่
ิ
ึ
คุณสมบัตของกรมหลวงชุมพรฯในฐานะสิงศักด์สิทธ์ได้รับการหยบยกข้นมาสร้างเปนส่วนหนงใน
ิ
ความทรงจ าร่วมกัน เพือสนองตอบตอบริบททางการเมืองของกองทัพเรือทีตกต าลงหลังเหตุการณ์
่
่
่
่
กบฏแมนฮัตตัน พ.ศ. 2494 และความเปนไปได้ทีกองทัพเรือยกสถานะของตนเองด้วยการยอมรับ
็
่
ตัวตนของพระองค์ในฐานะสิงศักด์สิทธ์ทผู้คนในท้องถนสร้างข้น เพือแสดงความเปนพวกพ้อง
ิ
่
ึ
่
ิ
่
็
ิ
่
ี
ื
เดียวกันระหว่างกองทัพเรือกับชาวบ้านผ่านการนับถอกรมหลวงชุมพรฯ

แหล่งศึกษาค้นคว้า
1. กรมสารบรรณทหารเรือ กองทัพเรือ
2. แผนกนาวิกศาสตร์ ส านักงานราชนาวิกสภา กองทัพเรือ
3. กองประวัติศาสตร์ กรมยุทธศึกษาทหารเรือ
4. ห้องสมุดโรงเรียนนายเรือ
5. กองบรรณาธการ ส านักงานนิตยสารกระดูกงู กองเรือยุทธการ
ิ
6. ส านักหอจดหมายเหตุแห่งชาต ิ
7. ห้องหนังสือหายาก หอสมุดแห่งชาต ิ
8. ห้องหนังสือหายาก ส านักหอสมุด มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
9. ห้องหนังสือหายาก ส านักงานวิทยทรัพยากร จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
10. ศาลกรมหลวงชุมพรฯและอนุสรณ์สถานทีระลึกถึงพระองค์ทีก่อสร้างขึ้นในช่วง
่
่
พ.ศ. 2492-2536
11. มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล วิทยาเขตพณชยการ
ิ

บทที่ 2
งานเขียนพระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ

กรมหลวงชมพรเขตอุดมศกดิ์ พ.ศ. 2466-2536: ชีวประวัติของเอกสาร
ุ
ั



ิ
็
พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ ทรงเปนเชื้อพระวงศ์ท ่ ี
็
ั
ได้รับการจดจ าและร าลึกถึงจากทั้งกองทัพเรือและสาธารณชนเปนเวลานานจวบจนปจจุบัน
ิ
่
ประวัตศาสตร์นิพนธ์ทีเกยวข้องกับพระองค์จึงมีจ านวนมากและพยายามน าเสนอเรื่องราวพระ
ี่
่
ประวัติให้ผู้อ่านมีความร้ความเข้าใจต่อตัวตนของพระองค์ เมือพิจารณาความร้ความเข้าใจต่อกรม
ู
ู
็
หลวงชุมพรฯในสังคมไทยปจจุบัน จะสามารถแบ่งตัวตนของพระองค์ออกเปนสองกระแสหลัก
ั
ู
ได้แก่ ตัวตนของพระองค์ในฐานะเจ้านายทหารเรือนักปฏิรป ผู้วางรากฐานสร้างความทันสมัยแก่
่
ึ
็
ิ
ี
ื
่
ทหารเรือไทยให้ทัดเทียมชาติตะวันตก อกตัวตนหนงคอ เจ้าพ่อกรมหลวงชุมพรฯ ผู้เปนสิงศักด์สิทธ์ ิ
่
่
ิ
ื
่
่
ึ
่
ึ
่
ิ
ิ
“กงเทพกงผี” มีอทธฤทธ์ไสยศาสตร์ให้คุณแกผู้เคารพนับถอพระองค์และให้โทษแกผู้ลบหลูดูหมิน
่
ทั้งนี้การแสการรับร้ตัวตนทั้งสองของกรมหลวงชุมพรฯมิได้เกิดขึ้นคูขนานมาตั้งแตแรก
ู
่
ู
่
ิ
่
่
หากแตมีชุดเรื่องราวพระประวัตทีผลิตขึ้นในแตละช่วงเวลาทีเข้ามาก่อรปสร้างตัวตนของพระองค์
่
่
ี่
ิ
่
ิ
ขึ้นด้วยคุณสมบัตตาง ๆ ในบทนี้ ผู้วิจัยจะไล่เรียงประวัตศาสตร์นิพนธ์ทีเกยวข้องกับกรมหลวง
่
็
ชุมพรฯนับตั้งแตการสิ้นพระชนม์ใน พ.ศ. 2466 จนถึงการเชิดชูพระองค์เปน “พระบิดาของ
ิ
ทหารเรือไทย” ใน พ.ศ. 2536 โดยจะพิจารณาเรื่องราวพระประวัตของพระองค์ในฐานะเรื่องเล่า
ทางประวัตศาสตร์, ทบทวนงานเขียนพระประวัตทีผลิตขึ้นตลอดช่วงเวลา และแสดงให้เห็นถึงการ
ิ
ิ
่
เปลี่ยนแปลงของการเล่าเรื่องพระประวัต ิ

ุ
1. ชีวประวัติของงานเขียนพระประวัติกรมหลวงชมพรฯ
่
ิ
งานเขียนพระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯทีผลิตขึ้นตั้งแต่ พ.ศ. 2466-2536 มีจ านวนมาก
ิ
่
และมีงานเขียนจ านวนหนึ่งผลิตซ ้าเรื่องราวพระประวัตทั้งหมดในงานเขียนทีเคยผลิตขึ้นก่อนหน้า
ดังนั้น ในเบื้องต้น ผู้วิจัยจะแสดงงานเขียนพระประวัตทั้งหมดทีเกิดขึ้นในแตละช่วงเวลา โดยจะ
่
ิ
่
พิจารณาจากการเปลี่ยนแปลงภาพรวมของการเล่าเรื่องพระประวัตโดยกองทัพเรือกับราชสกุล
ิ
่
่
อาภากร และในหัวข้อตอมา ผู้วิจัยจะเลือกทบทวนเฉพาะงานเขียนพระประวัติชิ้นส าคัญทีแสดงถึง
การเปลี่ยนแปลงการเล่าเรื่องพระประวัต ิ

20



1.1 งานเขียนพระประวัติกรมหลวงชมพรฯ ใน พ.ศ. 2466-2503
ุ
่
็
งานเขียนพระประวัตกลุ่มนี้เปนกลุ่มแรกทีผลิตขึ้นนับตั้งแตการสิ้นพระชนม์ของกรม
ิ
่
หลวงชุมพรฯใน พ.ศ. 2466 โดยมีโครงเรื่องเล่าเรื่องพระชนม์ชีพของพระองค์ตั้งแตเกิดจนถึง
่
่
สิ้นพระชนม์ ความส าเร็จในพระชนม์ชีพ และคุณสมบัตของพระองค์ทีท าให้ประสบความส าเร็จนั้น
ิ
ิ
ิ
็
โครงเรื่องของงานเขียนพระประวัตกลุ่มนี้เปนโครงเรื่องยุคแรกในการเล่าพระประวัตของกรมหลวง
ชุมพรฯและเปนโครงเรื่องแม่บทของการเล่าพระประวัติในช่วงเวลาตอมาจวบจนปจจุบัน ด้วยเหตุนี้
ั
็
่
่
ื
ี
ผู้วิจัยจึงถอเอางานเขียนในช่วงเวลานี้ทีเล่าเพียงพระกรณยกิจของกรมหลวงชุมพรฯหรือเรื่องราว
่
ิ
บางส่วนของพระชนม์ชีพเข้ามาในกลุมนี้ด้วย เพืออธบายถึงการสร้างโครงเรื่องแม่บทพระประวัต ิ
่
ี
ิ
งานเขียนพระประวัตในกลุ่มนี้มีจ านวน 13 ชิ้นดังนี้ (ปทีอยูในวงเล็บคอ ปทีข้อเขียน
่
่
ี
่
ื
ชิ้นนั้นถูกผลิตและเผยแพร่)
1. (พ.ศ. 2466) พระนิพนธ์พระประวัตในหนังสือ จดหมายเหตุเรื่องเซอเชมสบรก
ิ
ุ
เข้ามาท าสัญญาในรัชกาลที่ 3 เมื่อปจอ พ.ศ. 2393 โดยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์
ี
่
ี
เธอ กรมพระยาด ารงราชานุภาพ ตพิมพ์เนืองในงานพระราชทานเพลิงพระศพ
กรมหลวงชุมพรฯ เปนพระประวัติตลอดพระชนม์ชีพฉบับทางการฉบับแรก
็
2. (พ.ศ. 2493) หนังสือรวมพระนิพนธ์เรื่อง ประวัติบุคคลส าคัญ โดยสมเด็จฯ กรม
ิ
พระยาด ารงราชานุภาพ ซึงนางประไพพิศ สนธรักษ์ขอกรมศลปากรรวบรวม
ิ
่
่
ตีพิมพ์เพือจ าหน่ายเปนหนังสือคติสอนใจแก่ผู้อานในการด าเนินชีวิต
่
1
็
ิ
3. (ประมาณ พ.ศ. 2494-2500) บทความเรื่อง “พระประวัตกรมหลวงชุมพรเขตร
2
ี
อุดมศักด์” โดย พ. สายเกษม ตพิมพ์ในวารสาร ชาวนาวี ฉบับเดอนกุมภาพันธ์
ิ
ื
ี
่
ิ
พ. สายเกษมเขียนพระประวัตนี้เพือเผยแพร่พระเกยรติคุณของกรมหลวงชุมพรฯ
และโน้มน้าวให้ผู้คนระลึกถึงพระองค์ในฐานะผู้สร้างทหารเรือไทย
4. (พ.ศ. 2496) หนังสือรวมพระนิพนธ์เรื่อง ประวัติบุคคลส าคัญ โดยสมเดจฯ กรม
็
่
ี
พระยาด ารงราชานุภาพ ซึงส านักพิมพ์แพร่พิทยา-โอเดยนสโตร์ขอกรมศลปากร
ิ

1 สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาด ารงราชานุภาพ. (2494). พระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ
กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์. ใน ประวัติบุคคลส าคัญ. ประไพพิศ สนธรักษ์. หน้า (ค).
ิ
ุ
่
2 ผู้วิจัยไม่สามารถระบุปตีพิมพ์ได้ชัดเจนเนืองด้วยเลมวารสารช ารด จึงพิจารณาจากร่องรอยภายใน
่
ี
วารสาร วารสารระบุว่า จอมพล แปลก พิบูลสงคราม ด ารงต าแหน่งนายกรัฐมนตรี และจอมพลเรือ หลวง
่
ยุทธศาสตร์โกศล (ประยูร ยุทธศาสตร์โกศล) ด ารงต าแหน่งผู้บัญชาการทหารเรือ เมือพิจารณาจากช่วงเวลาที ่
จอมพลเรือ หลวงยุทธศาสตร์โกศลด ารงต าแหน่งผู้บัญชาการทหารเรือโดยจอมพล ป. ยังด ารงต าแหน่ง
นายกรัฐมนตรีอยู่ ผู้วิจัยจึงสันนิษฐานว่า วารสารฉบับน้ตีพิมพ์ในช่วงเวลาระหว่าง พ.ศ. 2494-2500
ี

21




่
ี
รวบรวมตพิมพ์เพือจ าหน่าย เนืองจากพระนิพนธ์ได้รับความนิยมในหมูผู้อาน
่
่
่
หนังสือเรื่องนี้ผลิตซ ้าพระนิพนธ์พระประวัติโดยสมเด็จฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพ
5. (พ.ศ. 2496) จดหมายของนาวาตรี หลวงรักษาราชทรัพย์ (รักษ์ เอกะวิภาต) ใน
ชุดเอกสาร พระราชประวัติกรมหลวงชุมพรฯ บางส่วน หลวงรักษาราชทรัพย์

เขียนจดหมายฉบับนี้ตอบการร้องขอของพลเรือจัตวา ยงยุทธ อาชวาคม
ผู้อ านวยการกองประวัตศาสตร์ กรมยุทธการทหารเรือ ซึ่งประสงค์จะทราบพระ
ิ
1
ิ
ประวัตของกรมหลวงชุมพรฯจากความทรงจ าของนายทหารเรือร่วมสมัยพระ
ชนม์ชีพ เพือน าไปประกอบการสร้างอนุสรณ์สถานระลึกถึงพระองค์
่
์
6. (พ.ศ. 2499) หนังสือ เกยรติประวัติกรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์ เวทย์มนต์,
ี
่
ต ารายาจากคัมภีรของ (เจ้าพ่อ) โดย ร.ษ. (นามแฝง) ตพิมพ์เนืองในงาน
์
ี
พระราชทานเพลิงศพนาวาตรี หลวงรักษาราชทรัพย์ งานเขียนนี้เล่าพระประวัต ิ
่
ส่วนใหญของกรมหลวงชุมพรฯตามจดหมายทีท่านได้เขียนส่งยังกอง
่
่
ประวัติศาสตร์ทหารเรือเมือ พ.ศ. 2496
7. (พ.ศ. 2499) หนังสือ ประวัติโรงเรียนนายเรือโดยสังเขป โดยนาวาตรี ส าเนียง
ฉายานนท์ ตพิมพ์เนืองในงานพระราชทานเพลิงศพนาวาโท พระนิกรอาษา
ี
่
็
(เผือน นิกรอาษา) เปนงานเขียนชิ้นแรกทีเล่าประวัตความเปนมาของโรงเรียน
ิ
็
่
่
นายเรือและบทบาทของกรมหลวงชุมพรฯในการสร้างความเจริญก้าวหน้าแก่
การศึกษาของนักเรียนนายเรือ
8. (พ.ศ. 2499) ชุดหนังสือ ประวัติโรงเรียนนายเรือ พ.ศ. 2441 (ร.ศ. 117) ถึง

พ.ศ. 2498 จ านวน 4 เล่ม โดยพลเรือตรี พระยาหาญกลางสมุทร (บุญมี พันธุม

็
นาวิน) งานเขียนนี้เล่าประวัตความเปนมาของโรงเรียนนายเรืออย่างละเอยด
ิ
ี
็
ิ
โดยอ้างองหลักฐานค้นคว้าส่วนใหญเปนเอกสารราชการ กระนั้น งานเขียนนี้
่
็
ี
ตพิมพ์เปนเอกสารประวัตศาสตร์ส าหรับการค้นคว้าภายในกองทัพเรือเท่านั้น
ิ
มิได้เผยแพร่สูสาธารณะ
่
่
9. (พ.ศ. 2501) บทความเรื่อง “การอวดธงครั้งที 1 ของนักเรียนนายเรือ” โดยพล
ี
เรือตรี พระยาหาญกลางสมุทร (บุญมี พันธุมนาวิน) ตพิมพ์ในวารสาร นาวิก
ื
ศาสตร์ ปที 41 ฉบับเดอนพฤศจิกายน เปนเรื่องเล่าความทรงจ าของพระยา
่
็
ี
หาญกลางสมุทรเมือท่านเปนนักเรียนนายเรือทีได้ออกฝกภาคทะเล ณ
ึ
่
็
่

1 ผู้วิจัยขอเรียกว่า “กองประวัติศาสตร์ทหารเรือ” ในครั้งต่อ ๆ ไป

22




่
ตางประเทศครั้งแรกภายใต้การก ากับของกรมหลวงชุมพรฯ เพืออธบายและ
่
ิ
ยืนยันความสามารถของทหารเรือไทยในการเดนเรือในทะเลลึก
ิ
10. (พ.ศ. 2502) บทความเรื่อง “เรื่องฌาปนกิจของกองทัพเรือ” โดยกรมสวัสดการ
ิ
ี
่
ทหารเรือ ตพิมพ์ในวารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 42 ฉบับเดอนกรกฎาคม กรม
ี
ื
็
ิ
สวัสดิการทหารเรือเล่าเรื่องอธบายความเปนมาของการตั้งหน่วยงานจัดการงาน
่
ฌาปนกิจทหารเรือ และเชิดชูกรมหลวงชุมพรฯเนืองด้วยทรงท าให้ทหารเรือมี
ี
เกยรติยศศักด์ศรี
ื
11. (พ.ศ. 2502) บทความเรอง “นทานชาวไร่” โดยนาวาเอก สวัสด์ จันทน ตพิมพ์ใน
ิ
ี
ี
่
ิ
ิ
ื
ื
่
่
วารสาร นาวิกศาสตร์ ปีที 42 ฉบับเดอนธันวาคม นาวาเอก สวัสด์เล่าเรองพระ
ิ
ิ
ประวัตของสมเด็จพระมหิตลาธเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก และตัด
่
พ้อเปรียบเทียบถึงการทีพระบรมราชชนกทรงได้รับการเชิดชูให้มีอนุสรณ์ระลึก
ถึงพระองค์ ขณะทีกองทัพเรือยังมิได้สร้างอนุสรณ์ใด ๆ ระลึกถึงกรมหลวงชุมพรฯ
่
12. (พ.ศ. 2503) พระประวัตในหนังสือ พระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์ แล เกศากันต์
ิ
และทหารเรือในสมัยพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหลวงชุมพรเขตอุดม
่
ิ
ศักดิ์ โดยกองประวัตศาสตร์ทหารเรือ ตพิมพ์เนืองในงานพระราชทานเพลิงศพ
ี
นาวาเอก หม่อมเจ้า พรปรีชา กมลาศน์ งานเขียนนี้เล่าเรื่องราวประสบการณ์
่
ึ
ชีวิตของนักเรียนนายเรือทีได้ออกฝกภาคทะเล ณ ตางประเทศครั้งแรกใน
่
รายละเอียด และผลิตซ ้าบางเรื่องราวของนาวาตรี หลวงรักษาราชทรัพย์
ิ
13. (พ.ศ. 2503) หนังสือ อนุสรณ์พิธีเปดกระโจมไฟชุมพรเขตอุดมศักดิ์ 20
่
ี
พฤศจิกายน 2503 โดยกองประวัตศาสตร์ทหารเรือ ตพิมพ์เปนทีระลึกถึงพิธเปด
ิ
ิ
็
ี
่
ิ
กระโจมไฟชุมพรเขตอุดมศักด์พร้อมศาลกรมหลวงชุมพรฯ ณ แหลมปูเจ้า สถาน ี
ทหารเรือสัตหีบ (ตอมาใน พ.ศ. 2517 ได้ยกสถานะเปน “ฐานทัพเรือสัตหีบ”)
็
่
็
อ.สัตหีบ จ.ชลบุรี และเปนพระประวัติฉบับทางการฉบับทีสอง
่
1.2 งานเขียนพระประวัติกรมหลวงชมพรฯใน พ.ศ. 2504-2527
ุ
็
่
งานเขียนพระประวัตกลุ่มนี้เปนกลุ่มทีผลิตขึ้นภายหลังจากการสร้างอนุสรณ์กระโจมไฟ
ิ
ิ
ชุมพรเขตอุดมศักด์พร้อมศาลกรมหลวงชุมพรฯ ณ แหลมปูเจ้า ฐานทัพเรอสัตหบ อ.สัตหบ จ.ชลบุร ี
ื
่
ี
ี
ิ
ิ
เมือ พ.ศ. 2503 และการเขียนพระประวัตฉบับทางการฉบับทีสองในหนังสือ อนุสรณ์พิธีเปด
่
่
กระโจมไฟชุมพรเขตอุดมศักดิ์ โครงเรื่องของงานเขียนพระประวัตกลุมนี้จะเล่าเรื่องราวพระประวัต ิ
่
ิ
่
ตามโครงเรื่องแม่บททีผลิตขึ้นก่อนหน้า แต่มีการขยายรายละเอียดเรื่องราวสองส่วนมากขึ้น ส่วนหนึ่ง

23




ิ
ื
ี
ี
คอ พระกรณยกิจของพระองค์ อกส่วนหนึ่งคอ เรื่องเล่าเหนือจริง การเล่าเรื่องพระประวัตทั้งสอง
ื
่
ุ
ส่วนนี้ได้สร้างตัวตนของกรมหลวงชุมพรฯในฐานะวีรบุรษทางวัฒนธรรมขึ้น เพือเปนสิ่งยึดเหนียว
่
็
1
่
จิตใจของผู้คนในสังคม งานเขียนพระประวัติกลุมนี้มีจ านวน 21 ชิ้นดังนี้
1. (พ.ศ. 2504) หนังสือ เจ้าพ่อกรมหลวงชุมพรฯ โดยทานตะวัน (นามแฝงของสิงห์
่
ิ
็
ผูกพานิช) เปนหนังสือรวมบทความเล่าพระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯทีสิงห์
่
ี
ิ
เขียนลงหนังสือพิมพ์ประชาธปไตย ตอมาส านักพิมพ์โอเดยนสโตร์ได้รวบรวม
็
จัดพิมพ์เปนหนังสือ สิงห์ได้อธบายแรงบันดาลใจในการเขียนพระประวัตของ
ิ
ิ
ิ
่
กรมหลวงชุมพรฯว่า เขาได้รับมอบหมายให้เขียนเรื่องนี้ เนืองจากบรรณาธการ
ิ
่
ิ
สนใจเรื่องความนิยมของผู้คนตออทธปาฏิหาริย์ของกรมหลวงชุมพรฯ เขาจึง
ิ
ิ
ิ
เขียนพระประวัตของพระองค์ขึ้นและเรียบเรียงเรื่องเล่าลืออทธปาฏิหาริย์ตาง ๆ
่
เกยวกับกรมหลวงชุมพรฯ
ี่
2. (พ.ศ. 2506) บทความ “บุคคลทีน่าสนใจ: พระประวัต พลเรือเอก พระเจ้าบรม
่
ิ
ี
วงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักด์” โดยกองประวัตศาสตร์ทหารเรือ ตพิมพ์
ิ
ิ
่
ี
ลงวารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 46 ฉบับเดือนกรกฎาคม-ตุลาคม วัตถุประสงค์ของ
ิ
บทความหัวเรื่องนี้คอ การน าเสนอเรื่องราวชีวประวัตของบุคคลส าคัญทาง
ื
่
่
การเมืองและการทหารทั้งในประเทศและตางประเทศ ตอมาใน พ.ศ. 2505
็
บทความหัวเรื่องนี้จึงมุงเน้นยังบุคคลส าคัญด้านกิจการทหารเรือไทยเปนหลัก
่
็
่
โดยมีกรมหลวงชุมพรฯเปนบุคคลส าคัญคนทีสามในบทความหัวเรื่องนี้ และเปน
็
พระประวัติฉบับทางการฉบับทีสาม
่
3. (พ.ศ. 2506-2512) หนังสือ พระประวัติ พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวง
็
ชุมพรเขตรอุดมศักดิ์ โดยชัยมงคล อุดมทรัพย์ เปนงานเขียนพระประวัตทีเน้นด้าน
่
ิ
ิ
่
ิ
อทธปาฏิหาริย์อกชิ้นทีได้รับความนิยมแพร่หลายในสังคม และเปนงานเขียนชิ้น
็
ี
แรกทีเล่าถึงประวัตความเปนมาของศาลกรมหลวงชุมพรฯทีย่านนางเลิ้ง
่
็
่
ิ

่
ุ
ื
1 ผู้วิจัยจะยึดถอความหมายของ “วีรบุรษทางวัฒนธรรม” ทีประมวลจากการบรรยายสาธารณะเรื่อง
็
“Cultural Hero: วีรบุรษวัฒนธรรมในมุมมองของ ‘ศรีศักร วัลลโภดม’” ผู้วิจัยเข้าใจว่า วีรบุรษทางวัฒนธรรมเปน
ุ
ิ
ุ
บุคคลทีจะได้รับการหยิบยกขึ้นเพือตอบสนองต่อวัตถุประสงค์ของกลุมคนนั้น ๆ ไม่ว่าวีรบุรษผู้นั้นจะมีตัวตนจริง
่
่
ุ
่
ี
ตามประวัติศาสตร์หรือไม่ก็ตาม (ใน ใหม่มณ รักษาพรมราช. (2559). บรรยายสาธารณะ : Culture Hero :
ุ
วีรบุรษวัฒนธรรมในมุมมอง ‘ศรีศักร วัลลิโภดม’)

24




ื
4. (พ.ศ. 2506) หนังสือ ที่ระลึกงานสร้างพระรูป พลเรอเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ
กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ น าไปประดิษฐาน ณ หาดทรายลี จังหวัดชุมพร

ิ
โดยคนรถไฟ (ครฟ.) ผู้เขียนพระประวัตในหนังสือนี้คอ พันเอก แสง จุละจาริตต์
ื
1
อดตผู้ว่าการรถไฟแห่งประเทศไทย และเปนประธานกรรมการจัดงานสร้างพระ
็
ี
่
็
ิ
ู
รปนี้ โดยท่านเขียนหนังสือนี้เพือบอกเล่าประวัตความเปนมาของการสร้างศาล
็
กรมหลวงชุมพรฯแห่งนี้และการด าเนินการสร้างพระรปพระองค์ เปนอนุสรณ์แก่
ู
คณะผู้ร่วมงานและประชาชนจังหวัดชุมพร
ิ
5. (พ.ศ. 2510) พระประวัตในหนังสือ พิธีเปดอนุสาวรีย์ พลเรือเอก พระเจ้าบรม
ิ
วงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ วันพุธที่ 19 เมษายน พ.ศ. 2510 โดย
็
กองประวัตศาสตร์ทหารเรือ เปนหนังสือทีระลึกเนืองในการสร้างพระอนุสาวรีย์
่
ิ
่
่
ี
กรมหลวงชุมพรฯทีหน้ากองบัญชาการกองเรือยุทธการ สถานทหารเรือสัตหีบ อ.
ิ
่
ี
สัตหีบ จ.ชลบุรี โดยมีพระประวัตเผยแพร่พระเกยรตคุณของพระองค์ทีทรงมีตอ
ิ
่
ู
่
ทหารเรือ เพือให้ผู้ร่วมงานมีความร้ความเข้าใจถึงความส าคัญและคุณสมบัติอัน
็
่
เหมาะสมทีจะเชิดชูพระองค์ขึ้นเปนปูชนียบุคคลของกองทัพเรือทั้งในฐานะ
็
“พระบุพพาจารย์ของทหารเรือไทย” และผู้ “สถาปนาสัตหีบเปนฐานทัพเรือ”
2
ื
6. (พ.ศ. 2512) หนังสือ อนุสรณ์ งานพิธีประดิษฐานพระรูป พลเรอเอก พระเจ้าบรม
วงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์ ที่ศาลต าบลปากน ้าประแสร อ าเภอแกลง
์
ิ
็
ี
่
จังหวัดระยอง วันศุกรที่ 19 ธันวาคม 2512 เปนหนังสือทีระลึกงานพิธประดษฐาน
์
่
่
ู
พระรปกรมหลวงชุมพรฯทีศาลเคารพบูชาพระองค์ทีต าบลปากน ้าประแสร์ อ.แกลง
่
่
็
ี
ิ
่
จ.ระยอง เพือเผยแพร่พระเกยรตคุณของพระองค์ทีทรงมีตอทหารเรือ และเปนงาน
เขียนแรกทีปรากฏการรวมเอาเรื่องเล่าอทธปาฏิหาริย์เกยวกับพระองค์ทั้งเรื่องที ่
ี่
่
ิ
ิ
ิ
ปรากฏในงานเขียนพระประวัตฉบับอนก่อนหน้าและเรื่องเล่าของผู้คนปากน ้าประ
ื
่
่
็
แสร์ทีประสบเหตุการณ์พลังปาฏิหาริย์ของเจ้าพ่อกรมหลวงชุมพรฯเข้าเปนส่วน
ิ
หนึ่งของพระประวัตฉบับทางการในฐานะเกร็ดพระประวัต ิ

1 ขณะทีพันเอก แสงเขียนหนังสอเล่มนี้ ท่านมียศเปนพันตรี และด ารงต าแหน่งรองผู้ว่าการรถไฟแห่ง
็
่
ื
ประเทศไทย ด้านกิจการเดินรถและขนส่ง
2 กองทัพเรือ. (2510). พิธีเปดอนุสาวรีย์ พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดม
ิ
ศักดิ์ วันพุธที่ 19 เมษายน พ.ศ. 2510. หน้า 19.

25




๋
็
7. (พ.ศ. 2513) บทความเรื่อง “เจ้าพ่อนาวี-ทีเอบ้อเตก-เซ็คกั้นทูนัน” โดยพันเอก
ประจวบ วัชรปาณ ในวารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 53 ฉบับเดือนพฤศจิกายน เปน
ี
่
็
บทความทีพยายามอธบายตัวตนและดวงชะตาของกรมหลวงชุมพรฯ โดย
ิ
่
อ้างอิงจากต าราโหราศาสตร์ต่าง ๆ
8. (พ.ศ. 2513) บทความเรื่อง “เมือข้าพเจ้าได้พบในกรมหลวงชุมพรฯครั้งแรก”
่
ี
ิ
่
โดยพลเรือตรี ดาว เพชรชาต ในวารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 53 ฉบับเดอน
ื
พฤศจิกายน เปนบทความเล่าความทรงจ าและความประทับใจของพลเรือตรี
็
่
่
ดาวทีมีต่อกรมหลวงชุมพรฯเมือครั้งท่านยังเปนนักเรียนนายเรือ
็
9. (พ.ศ. 2516) บทความเรื่อง “ประวัตศาสตร์ชาวเรือ: พลเรือเอกพระเจ้าบรมวงศ์
ิ
ี
เธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักด์” โดยยุทธการ (นามแฝง) ตพิมพ์ลงใน
ิ
่
ี
วารสาร กระดูกงู ปที 17 ฉบับที 200 ประจ าเดือนกุมภาพันธ์ บทความหัวเรื่องนี้
่
ี่
ิ
่
ิ
เล่าประวัตศาสตร์สิ่งตาง ๆ เกยวกับทหารเรือไทย เช่น ประวัตการรบของ
ทหารเรือ, สิ่งของเครื่องใช้ และกิจการทางทะเล เปนต้น พระประวัตของกรม
็
ิ
็
่
่
หลวงชุมพรฯเปนเรื่องราวหนึ่งทีได้รับการน าเสนอขึ้น เพือเปนความร้ด้าน
ู
็
ิ
่
ประวัตศาสตร์ทหารเรือแก่ผู้อาน
10. (พ.ศ. 2516) บทความเรื่อง “พระประวัต พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพร
ิ
ื
เขตรอุดมศักด์” โดยส านักงานเลขานุการกองทัพเรอ ตพิมพ์ลงในวารสาร นาวิก
ี
ิ
่
ศาสตร์ ปที 56 ฉบับเดอนพฤษภาคม ตพิมพ์เนืองด้วยครบรอบ 50 ปวัน
ี
่
ื
ี
ี
ิ
็
สิ้นพระชนม์ของพระองค์ งานเขียนนี้เปนพระประวัตตลอดพระชนม์ชีพของกรม
หลวงชุมพรฯฉบับทางการฉบับทีสี่ และเปนงานเขียนพระประวัตฉบับแรกที ่
่
ิ
็
ิ
็
ิ
ิ
เผยแพร่เรื่องราวอทธปาฏิหาริย์เหนือจริงเปนส่วนหนึ่งของพระประวัตในฐานะ
เกร็ดพระประวัต ิ
11. (พ.ศ. 2516) หนังสือเรื่อง เกร็ดพระประวัติพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรม
็
ี
หลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ โดยหม่อมเจ้า เริงจิตรแจรง อาภากร ตพิมพ์เปน
ื
ิ
ุ
อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพหม่อมเจ้า จารพัตรา ศุภชลาศัย (นามเดมคอ
จารพัตรา อาภากร) เกร็ดพระประวัตในงานเขียนนี้ผลิตซ ้าจากเรื่องเกร็ดพระ
ิ
ุ
ิ
ี
่
ิ
ประวัตทีตพิมพ์ในพระประวัตฉบับทางการฉบับทีสี่ และได้รับการเพิ่มเตม
่
ิ
เนื้อหาบางส่วนโดยหม่อมเจ้า เริงจิตรแจรง

26




12. (พ.ศ. 2517) พระประวัติในหนังสือ ประวัติบุคคลส าคัญ โดยสมเด็จ กรมพระยา
ี
ด ารงราชานุภาพ รวบรวมตพิมพ์โดยส านักพิมพ์บรรณาคาร เพือจ าหน่ายสนอง
่
ความต้องการของตลาดผู้อ่าน

13. (พ.ศ. 2521) บทความเรื่อง “พระบิดาแห่งทหารเรือไทย” โดยจิรวัฒน์ (นามแฝง)

ื
ตพิมพ์ลงในวารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 61 ฉบับเดอนพฤษภาคม บทความเล่า
ี
่
ี
ิ
ิ
่
พระประวัตตลอดพระชนม์ชีพอย่างยิ่งใหญ โดยอธบายพระองค์ในฐานะผู้สร้าง
ความเจริญก้าวหน้าในกิจการทหารเรือในทุกด้าน
ิ
14. (พ.ศ. 2522) พระประวัตในบทความเรื่อง “หน้าตางประวัตศาสตร์ พลเรือเอก
ิ
่
ิ
ิ
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์” โดยกองประวัตศาสตร์
ี
ี
่
ทหารเรือ ตพิมพ์ลงในวารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 62 ฉบับเดือนพฤษภาคม เปน
็
่
พระประวัติตลอดพระชนม์ชีพฉบับทางการฉบับทีห้า และเล่าประวัติความเปนมา
็
่
ของการสร้างศาลเคารพบูชาพระองค์ทีหาดทรายรี อ.เมืองชุมพร จ.ชุมพร เพือ
่
อธบายถึงความเลื่อมใสศรัทธาของผู้คนในท้องถินต่อพระเกยรตคุณของพระองค์
ิ
่
ี
ิ
15. (พ.ศ. 2523) หนังสือ พระประวัติ พลเรือเอกพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวง
ชุมพรเขตรอุดมศักดิ์ (ในต าแหน่งพระสยามเทวาธิราช องค์ที่ 11 อาภากร) โดย
ิ
็
แฉล้ม อุศุภรัตน์ เปนงานเขียนเล่าพระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯชิ้นแรกที ่
เขียนโดยผู้ประกอบอาชีพคนทรงเจ้าพ่อกรมหลวงชุมพรฯ เล่าเรื่องราวพระชนม์
ชีพหลังการสิ้นพระชนม์และความเลื่อมใสของผู้คนทีมีต่อต าหนักทรงแห่งนี้
่
16. (พ.ศ. 2523) บทความเรื่อง “เฉลิมพระชนมายุครบร้อยพรรษาของเสดจในกรม
็
ื
่
ี
ี
หลวงชุมพรฯ” ตพิมพ์ลงในวารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 63 ฉบับเดอนธันวาคม
่
โดยพลเรือเอก ประพัฒน์ จันทวิรัช บทความนี้เขียนขึ้นเนืองในครบรอบ 100 ป ี
ิ
ิ
วันประสูตของกรมหลวงชุมพรฯ เปนงานเขียนเล่าพระประวัตบางส่วนของ
็
ิ
พระองค์จากการศึกษาค้นคว้าทางประวัตศาสตร์ โดยเน้นเรื่องราวการศึกษา
่
ของพระองค์ทีประเทศอังกฤษ
ิ
17. (พ.ศ. 2523) พระประวัตในหนังสือ อนุสรณ์การมอบเรือหลวงชุมพร ณ หาด
็
่
ทรายรี จังหวัดชุมพร โดยกองประวัตศาสตร์ทหารเรือ เปนงานเขียนทีระลึกพิธ ี
ิ
การมอบเรือหลวงชุมพรถวายแก่เจ้าพ่อกรมหลวงชุมพรฯ ณ ศาลเคารพบูชา
ิ
่
พระองค์ทีหาดทรายรี โดยผลิตซ ้าพระประวัตตลอดพระชนม์ชีพและเกร็ดพระ
ประวัติต่าง ๆ จากงานเขียนพระประวัติช่วงก่อนหน้า

27




ิ
18. (พ.ศ. 2524) บทความเรื่อง “เทิดพระเกยรตพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรม
ี
่
ิ
หลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ พระบดาแหงทหารเรอไทย” โดยพลเรอตร ดาว เพชร
ื
ิ
ื
ี
ี
ชาต ตพิมพ์ลงในวารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 64 ฉบับเดือนพฤศจิกายน เปนพระ
็
ิ
่
ี
ิ
่
ี
่
ประวัตฉบับทางการฉบับทีหก ตพิมพ์เนืองในครบรอบวันกองทัพเรือ ท่าน
ี
ประสงค์จะให้ทหารเรือระลึกถึงพระเกยรตคุณ พระปรีชาสามารถ และพระวิริยะ
ิ
่
อุตสาหะของกรมหลวงชุมพรฯทีทรงท าให้กิจการทหารเรือไทยเกิดขึ้นได้ส าเร็จ
ิ
19. (พ.ศ. 2525-2528) บทความเรื่อง “พระประวัตและพระกรณยกิจของเสดจใน
ี
็
กรมหลวงชุมพรฯ” โดยพลเรือเอก ประพัฒน์ จันทวิรัช ตพิมพ์ลงในวารสาร
ี
ี
ี
่
็
ิ
นาวิกศาสตร์ ปที 65-68 เพือเทิดพระเกยรตคุณของกรมหลวงชุมพรฯ และเปน
่
ิ
่
ความพยายามทีจะช าระพระประวัตกรมหลวงชุมพรฯตามข้อเท็จจริงทาง
ิ
่
ิ
ประวัตศาสตร์ เนืองจากท่านเห็นว่า การเขียนพระประวัตกรมหลวงชุมพรฯที ่
ผ่านมาองอยูกับความทรงจ าทีคลาดเคลื่อนจากข้อเท็จจริงตามหลักฐานและเน้น
่
่
ิ
่
ิ
เรื่องอทธปาฏิหาริย์ ขณะทีเรื่องพระกรณยกิจยังได้รับความสนใจน้อย ท่านจึง
ี
ิ
ี
ประสงค์จะเผยแพร่พระเกยรติคุณจากพระกรณยกิจของพระองค์ให้เปนรับร้มากขึ้น
ู
ี
็
ิ
็
20. (พ.ศ. 2526) พระประวัตในหนังสือ คนดีที่ข้าพเจ้ารู้จัก โดยชมรมด ารงวิทยา เปน
งานเขียนทีผลิตซ ้าพระนิพนธ์พระประวัติโดยสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพ
่
็
่
ี
เพือเทิดพระเกยรติพระองค์
21. (พ.ศ. 2527) หนังสือ พระประวัติและพระกรณียกจในสมัยรัชกาลที่ 5 ของพล
ิ
ื
เรอเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ รวบรวมจากเอกสาร
็
ิ
ราชการ โดยพลเรือเอก ประพัฒน์ จันทวิรัช เปนพระประวัตฉบับทางการฉบับที ่
เจ็ด โดยเรียบเรียงขึ้นจากบทความทีพลเรือเอก ประพัฒน์เขียนลงวารสารนาวิก
่
่
ศาสตร์ และอ้างอิงหลักฐานทางประวัตศาสตร์อย่างเคร่งครัด แตท่านเขียนพระ
ิ
ประวัติถึงแค่เพียงการออกจากราชการ พ.ศ. 2454 เท่านั้น
1.3 งานเขียนพระประวัติกรมหลวงชมพรฯใน พ.ศ. 2528-2536
ุ
็
่
งานเขียนพระประวัตกลุ่มนี้เปนกลุ่มทีผลิตขึ้นภายหลังหนังสือ พระประวัติและพระ
ิ
ิ
กรณียกจในสมัยรัชกาลที่ 5 โดยพลเรือเอก ประพัฒน์ จันทวิรัช ใน พ.ศ. 2527 โครงเรื่องพระ
ประวัตของกรมหลวงชุมพรฯยังคงเล่าเรื่องตามโครงเรื่องแม่บทเช่นเดม แตวิธการเล่าเรื่องพระ
่
ิ
ี
ิ
ิ
ประวัตมีแนวโน้มเปลี่ยนแปลงไปสู่การมุงเล่าข้อเท็จจริงเกยวกับกรมหลวงชุมพรฯด้วยวิธการทาง
่
ี
ี่

28




่
่
ู
ิ
่
ิ
ประวัตศาสตร์ ขณะทีเรื่องเล่าอทธปาฏิหาริย์เริมถูกให้คุณคาน้อยลงแม้กระแสความร้ความเข้าใจ
ิ
นี้ยังด ารงอยู่ในการรับร้ของผู้คนในสังคม งานเขียนพระประวัติกลุมนี้มีจ านวนชิ้นดังนี้
ู
่
1. (พ.ศ. 2528) หนังสือ พระประวัติโดยสังเขป นายพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์
เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ โดยกรมยุทธการทหารเรือ ตพิมพ์แจก
ี
ี
่
สื่อมวลชนเนืองในงานเทิดพระเกยรตกรมหลวงชุมพรฯ ณ หาดทรายรี จ.ชุมพร
ิ
็
ี
ิ
ิ
เปนพระประวัตตลอดพระชนม์ชีพโดยสังเขปและเน้นเรื่องพระเกยรตคุณจาก
ี
็
พระกรณยกิจเปนหลัก
2. (พ.ศ. 2528) บทความเรื่อง “พระประวัต นายพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ
ิ
ี
ิ
ื
กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์” โดยกองประวัตศาสตร์ทหารเรอ ตพิมพ์ใน
ิ
ี
่
วารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 68 ฉบับเดอนพฤษภาคม เปนบทความพระประวัต ิ
็
ื
โดยย่อเนืองในครบรอบวันคล้ายวันสิ้นพระชนม์ และเล่าถึงการร าลึกพระเกยรต ิ
ี
่
คุณของพระองค์ทั้งจากกองทัพเรือและประชาชน
3. (พ.ศ. 2529) หนังสือ ปาฏิหารย์ กรมหลวงชุมพร เสด็จเตี่ยจอมคาถา โดยภาร
ิ
ิ
่
็
ดร รัตนกุล กับดอน ท่ามะโอ เปนงานเขียนพระประวัตกรมหลวงชุมพรฯทีเน้น
ี่
่
่
ิ
ิ
น าเสนอเรื่องราวอทธปาฏิหาริย์ตาง ๆ เกยวกับพระองค์ เพือแสดงความ
ิ
ิ
่
ิ
่
ิ
่
ศักด์สิทธ์ยงใหญของพระองค์ และเชือวา พระวญญาณของพระองค์ยังสถิตอยู ่
่
่
ทีศาลเคารพบูชาพระองค์ทีหาดทรายรี
่
4. (พ.ศ. 2530) หนังสือ ศาลพลเรือเอก กรมหลวงชุมพรฯ โรงเรียนเตรียมทหาร
ิ
ี
ี
่
โดยนาวาเอก นิทัศน์ เพชรน้อย ตพิมพ์เนืองในพิธเปดศาลกรมหลวงชุมพรฯ ณ
็
ิ
โรงเรียนเตรียมทหาร อ.บ้านนา จ.นครนายก เปนพระประวัตตลอดพระชนม์ชีพ
โดยย่อ เน้นความส าคัญในพระกรณยกิจเรื่องการปฏิรปการศึกษาของโรงเรียน
ี
ู
นายเรือกับเรื่องการซื้อเรือหลวงพระร่วง ขณะเดียวกัน งานเขียนนี้ก็ยอมรับเรื่อง
อิทธปาฏิหาริย์ในฐานะข้อเท็จจริงทีมีความเปนไปได้
่
ิ
็
5. (พ.ศ. 2533) เกร็ดพระประวัตในบทความเรื่อง “บันทึกของเสดจในกรมหลวง
ิ
็
ื
ชุมพรเขตร์อุดมศักด์” โดยเรอเอก สุทน สารวัตร ตพิมพ์ลงในวารสาร นาวิก
ิ
ิ
ี
ี
่
ศาสตร์ ปที 73 ฉบับเดือนพฤษภาคม เปนครั้งแรกทีบันทึกค าสาปของกรมหลวง
่
็
ชุมพรฯได้ปรากฏในงานเขียนของกองทัพเรือ
6. (พ.ศ. 2533) บทความเรื่อง “เมือเสดจในกรมหลวงชุมพรฯทรงเปนเสือปา” โดย
็
็
่
่
ี
พลเรือเอก ประพัฒน์ จันทวิรัช ตพิมพ์ในวารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 73 ฉบับ
่
ี

29




่
ี่
ื
็
ิ
เดอนสิงหาคม-กันยายน เปนบทความเล่าเรื่องราวพระประวัตทีเกยวกับการ
ิ
ิ
่
ปฏิบัตราชกิจของกรมหลวงชุมพรฯในฐานะสมาชิกเสือปา โดยอ้างองหลักฐาน
เอกสารราชการตาง ๆ เพือแสดงข้อเท็จจริงโต้แย้งเรื่องเหตุทีพระองค์ต้องทรง
่
่
่
็
ออกจากราชการเพราะพระองค์ทรงซ้อมรบเอาชนะฝายพระบาทสมเดจพระ
่
มงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
7. (พ.ศ. 2534) หนังสือ พระประวัติและพระเกียรติคุณ พลเรือเอก พระเจ้าบรม
ี
วงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์ โดยนันทวัน เพ็ชรวัฒนา กับสมเกยรติ
็
ศรีวิลัย จัดพิมพ์โดยสมาคมส่งเสริมเอกลักษณ์แห่งชาต เปนงานเขียนพระ
ิ
ี
ประวัติตลอดพระชนม์ชีพทีให้คุณค่าตอพระเกยรติคุณของพระองค์ในฐานะการ
่
่
ท าคุณประโยชน์ต่อสังคมไทยทั้งในด้านกิจการทหารเรือและสาธารณประโยชน์
8. (พ.ศ. 2534) บทความเรื่อง “เกร็ดพระประวัตพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ
ิ
ิ
ิ
กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักด์” โดยกองบรรณาธการวารสารนาวกศาสตร์
ิ
ตีพิมพ์ลงในวารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 74 ฉบับเดือนพฤษภาคม เปนพระประวัต ิ
็
่
ี
ี
ตลอดพระชนม์ชีพฉบับทางการฉบับทีแปด เน้นเรื่องพระกรณยกิจของพระองค์ที ่
่
ทรงกระท าและให้คุณคาตอพระกรณยกิจตาง ๆ ในฐานะคุณประโยชน์ตอ
่
่
่
่
ี
กองทัพเรือและสังคมส่วนรวม
9. (พ.ศ. 2534) บทความเรื่อง “พระปณธานพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรม
ิ
ิ
ื
ิ
ี
หลวงชุมพรเขตอุดมศักด์” โดยพลเรอเอก ดลก ภัทรโกศล ตพิมพ์ลงในวารสาร
็
่
ี
ื
นาวิกศาสตร์ ปที 74 ฉบับเดอนสิงหาคม เปนบทความเล่าพระด าริของกรมหลวง
่
ชุมพรฯทีทรงปรารถนาจะช่วยเหลือทุนทรัพย์สนับสนุนการศึกษาแก่นักเรียนนาย
เรือ พระด าริของพระองค์ได้รับการสานตอโดยหม่อมเจ้าหญงดวงทิพย์โชติ
่
ิ
อาภากร ชายาของหม่อมเจ้าครรชิตพล อาภากร พระโอรสของกรมหลวงชุมพรฯ
ิ
10. (พ.ศ. 2535) พระประวัตบางส่วนในบทความเรื่อง “19 พฤษภาคม 2466” โดย
ี
ี
พลเรือตรี กรีฑา พรรธนะแพทย์ ตพิมพ์ลงในวารสาร นาวิกศาสตร์ ปที 75 ฉบับ
่
ื
เดอนพฤษภาคม เปนบทความทีเล่าถึงการสิ้นพระชนม์ของพระองค์จาก
็
่
หลักฐานประวัติศาสตร์และการตั้งแผนกฌาปนกิจทหารเรือ
ิ
11. (พ.ศ. 2537) เรื่อง “เกร็ดพระประวัตพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวง
ิ
ชุมพรเขตอุดมศักด์” ในหนังสือ อนุสรณ์ท่านหญิงเริง โดยหม่อมราชวงศ์ อภิเดช
ี
ี
อาภากร ตพิมพ์เนืองในครบรอบหนึ่งปการสิ้นชีวิตของหม่อมเจ้าหญง เริงจิตร
ิ
่

30




็
แจรง อาภากร เปนงานเขียนพระประวัติกรมหลวงชุมพรฯทีเล่าจากความทรงจ า
่
ิ
ิ
ของท่านหญง และเปนงานเขียนพระประวัตชิ้นแรกทีเริมปฏิเสธเรื่องราว
่
็
่
อิทธปาฏิหาริย์ในช่วงทีทรงมีพระชนม์ชีพ
่
ิ

ื
2. การทบทวนงานเขียนพระประวัติและการเปลี่ยนแปลงการเล่าเร่อง
ิ
ในส่วนนี้ ผู้วิจัยจะทบทวนงานเขียนพระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯจ านวนหนึ่งและ
ิ
่
่
่
แสดงถึงการเปลี่ยนแปลงเรื่องราวพระประวัตในแตละช่วงเวลา ซึงจะน าไปสูการวิเคราะห์การ
เปลี่ยนแปลงโครงเรื่องพระประวัติในบทตอไป
่
จากงานเขียนพระประวัตทั้งหมดทีผู้วิจัยน าเสนอข้างต้น ผู้วิจัยเห็นว่า งานเขียนพระ
่
ิ
ประวัตสามารถแบ่งออกได้เปนสองประเภทตามลักษณะของการเล่าเรื่อง ได้แก่ งานเขียนเชิง
็
ิ
ิ
การศึกษาค้นคว้าด้วยวิธทางประวัตศาสตร์ และงานเขียนเล่าเรื่องอิทธปาฏิหาริย์เหนือจริง
ิ
ี
2.1 งานเขียนเชิงการศึกษาค้นคว้าด้วยวิธีทางประวัติศาสตร์
่
ิ
งานเขียนพระประวัตประเภทนี้จะมุงน าเสนอเรื่องราวพระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯ
ิ
ี
ี่
โดยใช้วิธทางประวัติศาสตร์น าเสนอเรื่องราวข้อเท็จจริงเกยวกับพระชนม์ชีพของพระองค์ การเล่าเรื่อง
่
ิ
่
ี
่
ของงานเขียนกลุ่มนี้จะมุงเล่าพระชนม์ชีพทัวไปตั้งแตพระประสูตจนถึงสิ้นพระชนม์, พระกรณยกิจ
ด้านกิจการทหารเรือ, พระจริยวัตร และพระอัธยาศัย โดยจะไม่เชือมโยงกับปรากฏการณ์เหนือจริง
่
2.1.1 (พ.ศ. 2466) พระนพนธ์พระประวัติของกรมหลวงชมพรฯในหนงสือ
ุ
ั
ิ
ั
ี
ั
ุ
ื
จดหมายเหตุเร่องเซอเชมสบรก เข้ามาท าสญญาในรชกาลที่ 3 เมื่อปจอ พ.ศ. 2393
พระประวัตฉบับนี้เปนพระประวัตตลอดพระชนม์ชีพฉบับทางการฉบับแรกของ
ิ
็
ิ
ี
่
กรมหลวงชุมพรฯ ผู้เขียนพระประวัตคอ สมเด็จฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพ ตพิมพ์เนืองในงาน
ื
ิ
พระราชทานเพลิงพระศพกรมหลวงชุมพรฯเมือวันที 24 ธันวาคม พ.ศ. 2466 สมเดจฯ กรมพระยา
่
็
่
ี
ิ
ิ
ด ารงราชานุภาพทรงนิพนธ์พระประวัตด้วยวิธทางประวัตศาสตร์สมัยใหม่ พระองค์ทรงเลือกสรร
่
หลักฐานและน าเสนอเรื่องราวพระประวัตแบบมนุษยนิยม โดยทรงน าเสนอคุณคาของกรมหลวง
ิ
ชุมพรฯตามพระปรีชาสามารถของพระองค์ กระนั้น เนืองด้วยจารีตการเขียนหนังสืออนุสรณ์งานศพ
่
็
ี
สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพจึงทรงเล่าเรื่องเฉพาะคุณงามความดของกรมหลวงชุมพรฯ
่
็
เพือให้ผู้ร่วมงานพระราชเพลิงพระศพมีความทรงจ าทีดตอกรมหลวงชุมพรฯ และเปนกุศโลบายมิให้
ี
่
่
ผู้คนเศร้าหมองต่อการสิ้นพระชนม์
่
ู
ู
ิ
เมือพิจารณาถึงรปแบบการเขียน พระนิพนธ์พระประวัตได้สะท้อนถึงรปแบบ
การเขียนประวัตของบุคคลในลักษณะ “ชีวประวัตบุคคลสมัยใหม่” (modern biography) ที ่
ิ
ิ
่
ี
ิ
ู
แตกตางจากการเขียนประวัตบุคคลแบบพงศาวดารตามจารีต และได้กลายเปนรปแบบวิธการเล่า
็

31




ิ
็
่
่
่
่
ชีวประวัตบุคคลทีเริมปรากฏขึ้นตั้งแตรัชสมัยพระบาทสมเดจพระจอมเกล้าเจ้าอยูหัว การปรากฏ
ิ
ิ
รปแบบการเขียนชีวประวัตสมัยใหม่เกิดขึ้นร่วมกับการเขียนประวัตศาสตร์แบบสมัยใหม่จาก
ู
ตะวันตก อันเปนผลมาจากการคลี่คลายเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจของสยามตั้งแตสมัยต้น
่
็
รัตนโกสินทร์ การเปลี่ยนแปลงนี้ท าให้ชนชั้นน าสยามเกิดส านึกถึงศักยภาพของมนุษย์ในการสร้าง
ิ
ี
ความเจริญก้าวหน้าแก่สังคม น าไปสู่ความใคร่ร้อดตของตนเองและพยายามอธบายอดตเสียใหม่
ี
ู
ด้วยการน าเอาความคิดทางศาสนาออกจากเรื่องราวอดีต
1
ในช่วงเวลาเดียวกันนี้ เกิดความเปลี่ยนแปลงจารีตการเขียนชีวประวัตสมัยใหม่
ิ
่
ในโลกตะวันตกช่วงประมาณกลางพุทธศตวรรษที 25 (คริสต์ศตวรรษที 19) โดยเฉพาะในประเทศ
่
อังกฤษ การเขียนชีวประวัตบุคคลโดยน าเสนอข้อเท็จจริงทุกแง่มุมเกยวกับเจ้าของชีวประวัตอย่าง
ิ
ี่
ิ
ตรงไปตรงมาถูกวิพากษ์วิจารณ์แง่ลบถึงการไม่ให้เกยรติและการซ ้าเติมเจ้าของชีวประวัตทีสิ้นชีวิต
่
ิ
ี
่
ิ
ิ
ี
ท าให้กระแสจารีตการเขียนชีวประวัตมุงน าเสนอเรื่องราวคุณความดของเจ้าของชีวประวัต ขณะที ่
่
เลือกน าเสนอความล้มเหลวหรือด้านทีไม่ประสบความส าเร็จเพียงเล็กน้อย และละการน าเสนอ
่
ิ
2
ู
่
เรื่องราวทีสร้างความออนไหวตอความร้สึกหรือน าไปสู่ความเสื่อมเสียตอเจ้าของชีวประวัต ดังนั้น
่
่
่
ิ
็
สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพทีทรงรับส านึกทางประวัตศาสตร์แบบใหม่และทรงศึกษา
ู
ิ
็
่
ความร้จากแหล่งข้อมูลทีเปนภาษาอังกฤษ จึงทรงรับจารีตการเขียนชีวประวัตแบบสมัยใหม่และ
่
ระมัดระวังมิให้พระนิพนธ์ของพระองค์สร้างความเสื่อมเสียทั้งตอกรมหลวงชุมพรฯ, ราชวงศ์จักรี
ิ
็
ี
และสถาบันพระมหากษัตริย์ ซึงวิธนิพนธ์ชีวประวัตบุคคลของพระองค์ก็ได้กลายเปนแบบแผนของ
่
่
การเขียนชีวประวัติบุคคลโดยผู้อนทั้งในหมู่ชนชั้นน าและสามัญชน
ื
ิ
ิ
ู
ด้วยรปแบบและจารีตการเขียนชีวประวัตข้างต้น พระประวัตของกรมหลวง
่
ิ
ชุมพรฯในพระนิพนธ์นี้เล่าเรื่องไล่เรียงตามล าดับเวลาตั้งแตพระประสูตจนถึงการสิ้นพระชนม์ โดย
น าเสนอความส าเร็จของพระองค์ในพระกรณยกิจทีทรงได้รับมอบหมายจากพระมหากษัตริย์ และ
่
ี
็
อธบายพระอัธยาศัยของพระองค์ทีท าให้ทรงประสบความส าเร็จนั้น สมเดจฯ กรมพระยาด ารงรา
่
ิ
ชานุภาพทรงเลือกสรรหลักฐานและน าเสนอความส าเร็จของกรมหลวงชุมพรฯในฐานะพระราช
ู
่
ิ
โอรสทีมีความร้ความสามารถน าเอาความทันสมัยจากชาตตะวันตกกลับมาสร้างความเจริญแก่
่
สยามและสร้างความประทับพระราชหฤทัยแดพระมหากษัตริย์ เพือเปนแบบอย่างให้แก่เชื้อพระวงศ์
่
็
ชั้นผู้น้อยและข้าราชการผู้มาร่วมงานพระราชทานเพลิงศพ

1 อรรถจักร สัตยานุรักษ์. (2532). “ประวัติศาสตร์สามัญชน” ก่อน พ.ศ. 2475. ใน สายธารแห่ง
ความคิด. หน้า 156.
2 Barbara Caine. (2010). Biography and History. p. 34-36.

32




ิ
่
ิ
พระนิพนธ์พระประวัตเริมต้นด้วยเล่าพระประสูตและพระชนม์ชีพวัยเยาว์ของ
กรมหลวงชุมพรฯว่า พระองค์ประสูตในพระบรมมหาราชวัง เปนพระราชโอรสพระองค์แรกของ
็
ิ
่
็
พระบาทสมเดจพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหัวกับเจ้าจอมมารดาโหมด พระองค์ทรงมีพระขนิษฐากับ
่
่
พระอนุชาอย่างละพระองค์ แตพระขนิษฐาสิ้นพระชนม์ตั้งแตทรงพระเยาว์ ส่วนพระอนุชาก็
็
สิ้นพระชนม์ไปเมือทรงเปนกรมหมืนไชยาศรีสุริโยภาส เมือทรงพระเยาว์ พระองค์ทรงศึกษาอักขรส
่
่
่
็
มัยในพระบรมมหาราชวังและทรงได้เปนนักเรียนในโรงเรียนหลวง ณ พระต าหนักสวนกุหลาบ ทรง
่
่
่
็
ศึกษาอยูจนกระทังโสกันต์ เมือถึง พ.ศ. 2436 กรมหลวงชุมพรฯทรงได้รับการโปรดเกล้าฯให้เสดจ
่
ไปศึกษาทีประเทศอังกฤษร่วมกับสมเดจพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ (ตอมาคอ
็
่
ื
่
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว) เมือถึงช่วงทีทรงศึกษาวิชาเฉพาะ ทั้งสองพระองค์จึงทรง
่
แยกกันออกไปศึกษา กรมหลวงชุมพรฯทรงเข้าศึกษาวิชาทหารเรือ ขณะทีทรงอยูในช่วงการศึกษา
่
่
พระบาทสมเดจพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหัวเสดจประพาสยุโรปครั้งแรก กรมหลวงชุมพรฯทรงลา
่
็
็
่
เรียนมารับเสดจพระองค์ทีศรีลังกา โดยพระองค์ทรงได้รับมอบหมายให้ปฏิบัตหน้าทีบังคับเรือใน
ิ
่
็
ฐานะผู้ช่วยกัปตันของเรือพระทีนังมหาจักรี ภายหลังจากการรับเสดจแล้ว พระองค์ทรงกลับไป
็
่
่
ศึกษาตอจนกระทังส าเร็จการศึกษา จึงเสดจกลับสยามใน พ.ศ. 2442 และเข้ารับราชการในกรม
่
็
่
็
่
ทหารเรือ พ.ศ. 2447 พร้อมทั้งทรงรับการสถาปนาพระอิสริยยศเปน “กรมหมืน”
เมือทรงรับราชการทหาร กรมหลวงชุมพรฯทรงมุงมันพระทัยจะฝกหัดให้คนไทย
่
่
ึ
่
มีความร้ความสามารถในการเดินเรือทะเล เนืองจากผู้มีความสามารถในการเดินเรือทะเล ณ เวลา
่
ู
นั้นมีเพียงชาวตะวันตก และโรงเรียนนายทหารเรือทีตั้งขึ้นยังไม่ประสบความส าเร็จในการสร้าง
่
่
ี
่
นายทหารเรือทีมีความร้ความสามารถเช่นเดยวกับชาวตะวันตกได้ กรมหลวงชุมพรฯจึงทรงริเริม
ู
ึ
พัฒนาการฝกหัดนายทหารเรือและได้รับโปรดเกล้าฯให้ด ารงต าแหน่งเจ้ากรมยุทธศึกษาทหารเรือ
ี
พระองค์ทรงใช้เวลา 2 ปฝกหัดนายทหารเรือจึงประสบความส าเร็จและสร้างความประทับพระราช
ึ
หฤทัยแด่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
่
่
็
เมือถึงรัชสมัยของพระบาทสมเดจพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยูหัว กรมหลวงชุมพรฯ
ทรงได้รับการโปรดเกล้าฯให้ด ารงต าแหน่งผู้ช่วยเสนาบดกระทรวงทหารเรืออกต าแหน่งหนึ่ง แต ่
ี
ี
พระองค์ทรงด ารงต าแหน่งได้เพียงปเดยว ก็ประชวรและทรงขอออกจากราชการเปนนายทหาร
็
ี
ี
่
่
กองหนุนชัวคราวจนกระทัง พ.ศ. 2460 จึงทรงกลับเข้ารับราชการอกครั้ง เมือถึง พ.ศ. 2463 พระองค์
่
ี
ทรงได้รับแต่งตั้งเปนข้าหลวงพิเศษเสด็จไปจัดซื้อเรือรบหลวงพระร่วงที่ยุโรปด้วยเงินเรี่ยไรของ
็
ราชนาวีสมาคม เมือทรงซื้อเรือหลวงพระร่วงได้แล้ว พระองค์ทรงน าเรือกลับมายังสยามด้วยพระองค์
่
็
่
่
ิ
เอง ท าให้ทรงได้รับการยกยองว่า พระองค์ทรงเปนนายทหารเรือไทยคนแรกทีสามารถเดนทางจาก

33




ี
็
ยุโรปมาถึงสยาม ความดความชอบของพระองค์ในครั้งนี้ท าให้ทรงได้รับการเลื่อยพระอิสริยยศเปน
ี
กรมหลวงและต่อมาได้รับการแตงตั้งให้ด ารงต าแหน่งเสนาบดกระทรวงทหารเรือใน พ.ศ. 2466
่
็
กระนั้น ด้วยกรมหลวงชุมพรฯประชวรเปนพระโรคภายในกระเสาะกระแสะ
่
พระองค์จึงทรงขอลาออกไปพักตากอากาศทีชายทะเล ณ ปากน ้าเมืองชุมพรหลังจากทรงด ารง
่
็
่
ต าแหน่งได้ไม่นาน ขณะทีทรงประทับตากอากาศ พระองค์ทรงถูกฝนเปนไข้หวัดใหญและ
่
็
สิ้นพระชนม์ พระบาทสมเดจพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยูหัวโปรดเกล้าฯให้เชิญพระศพกลับมาบ าเพ็ญ
่
กุศลทีวังและพระราชทานเพลิงศพแก่พระองค์ ณ พระเมรท้องสนามหลวง
ุ
หลังจากการเล่าเรื่องพระชนม์ชีพ พระนิพนธ์พระประวัติได้เล่าถึงครอบครัวของ
กรมหลวงชุมพรฯว่า พระองค์ทรงมีพระชายาคอ หม่อมเจ้าหญงทิพยสัมพันธ์ ในสมเดจพระเจ้า
ิ
็
ื
บรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ทรงมีพระโอรสด้วยกันสองพระองค์ ได้แก่
ิ
ิ
พระองค์เจ้าอาทิตย์ทิพย์อาภา และหม่อมเจ้าชายรังษยากร หลังจากหม่อมเจ้าหญงทิพยสัมพันธ์
ิ
สิ้นชีพีตักษัย กรมหลวงชุมพรฯทรงมีหม่อมเจ้าชายหญงอีก 7 พระองค์
่
ท้ายทีสุด พระนิพนธ์พระประวัตอธบายพระอัธยาศัยของกรมหลวงชุมพรฯว่า
ิ
ิ
ี
่
ิ
พระองค์ทรงมีความซื่อตรง ความกล้าหาญในการปฏิบัตพระกรณยกิจให้ส าเร็จดังพระประสงค์
็
ิ
ี
่
่
่
ี
และความโอบอ้อมอารตอผู้คนอยางไม่เลือกหน้าชนชั้นบรรดาศักด์ ท้ายทสุด สมเดจฯ กรมพระยา
่
ุ
็
ด ารงราชานุภาพทรงสรปว่า คุณสมบัตทั้งสามในพระอัธยาศัยนี้เปนสิ่งทีท าให้กรมหลวงชุมพรฯ
ิ
ทรงประสบความส าเร็จในพระกรณยกิจและท าให้ผู้คนตางรักใคร่พระองค์
ี
่
ในการเล่าพระประวัตข้างต้น สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพทรงประสบ
็
ิ
ั
ปญหาในการเรียบเรียงเรื่องราวพระชนม์ชีพของกรมหลวงชุมพรฯ เนืองจากกรมหลวงชุมพรฯมิได้
่
1
ทรงเขียนพระประวัตของพระองค์ไว้ทีกระทรวงทหารเรือและเวลาในการนิพนธ์มีน้อย สมเดจฯ
่
็
ิ
่
กรมพระยาด ารงราชานุภาพจึงทรงเลือกสรรหลักฐานเท่าทีพระองค์ทรงสืบค้นได้และความทรงจ า
ส่วนพระองค์ในฐานะทีทรงเปนเชื้อพระวงศ์ชั้นผู้ใหญ หลักฐานเอกสารทีพระองค์ทรงใช้มีจ านวน
่
่
่
็
็
็
ได้แก่ ลายพระราชหัตถเลขาของพระบาทสมเดจพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหัวทีทรงมีถึงสมเดจพระ
่
่
ศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถฯ, ประกาศราชกิจจานุเบกษา และลายพระราชหัตถเลขาในสมุดเยียม
่
ของโรงเรียนนายเรือ

1 สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาด ารงราชานุภาพ. (2466). จดหมายเหตุเรื่องเซอเชมสบรก
ุ
ี
เข้ามาท าสัญญาในรัชกาลที่ 3 เมื่อปจอ พ.ศ. 2393. หน้า 8.

34




ิ
่
แม้พระองค์จะทรงอธบายถึงความไม่สมบูรณ์หรือข้อผิดพลาดทีอาจมีในพระ
ิ
ิ
1
่
นิพนธ์พระประวัต แตพระนิพนธ์พระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯฉบับนี้ก็ได้รับการยอมรับถึง
ิ
ื
่
่
ี
ความถูกต้องน่าเชือถอในฐานะพระประวัตฉบับแรกและฉบับเดยวทีผลิตขึ้น ณ ช่วงก่อนทศวรรษ
2490 ขณะเดียวกัน การให้ความเชือถอต่อพระนิพนธ์ของสมเด็จฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพก็มี
่
ื
่
ิ
่
่
มากขึ้นเมือพระองค์ทรงมีชือเสียงด้านพระนิพนธ์ทางประวัตศาสตร์อย่างน้อยตั้งแต พ.ศ. 2481
่
โดยปรากฏการยกย่องชือเสียงของพระองค์ในโฆษณาขายหนังสือ “พระราชพงศาวดาร พระ
ิ
ราชหัตถเลขา ฉบับมีพระอธบายของสมเด็จกรมพระยาด ารงฯ” ดังนี้

สมเด็จกรมพระยาด ารงฯ
ิ
มหาชนบูชากันว่าเปน “พระบิดาแห่งประวัติศาสตร์สยาม” โดยได้ทรงนิพนธ์ “พระอธบายพระ
็
็
ราชพงศาวดารฉะบับพระราชหัตถเลขา” ตราไว้เปนหลักประวัติศาสตร์สยาม
่
ี
็
ี
ิ
่
ใครทีไม่ได้อ่าน “พระอธบายพงศาวดาร” ชิ้นน้ ผู้นั้นเปนคนทน่าสงสารทีสุด เพราะเขาบกพร่อง
่
2
ู
ความร้ในประวัติศาสตร์ของชาติ

็
่
็
ค าโฆษณานี้บ่งชี้ว่า สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพทรงมีชือเสียงเปนที ่
ู
่
รับร้แพร่หลายในฐานะผู้สร้างองค์ความร้ทางประวัตศาสตร์ไทยคนส าคัญตั้งแตทศวรรษ 2480
ิ
ู
ิ
่
และเมือถึง พ.ศ. 2505 องค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาต หรือ
ยูเนสโก (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization – UNESCO) ได้
ยกย่องสมเด็จฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพขึ้นเปนบุคคลส าคัญของโลก และในปเดียวกัน รัฐบาล
ี
็
็
ิ
ไทยได้เชิดชูพระองค์ขึ้นเปน “พระบิดาแห่งประวัตศาสตร์ไทย” การเชิดชูนี้ได้ท าให้พระนิพนธ์ด้าน
่
็
ิ
ประวัตศาสตร์เรื่องตาง ๆ โดยสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพปราศจากข้อกังขาเรื่องความ
่
ั
ื
น่าเชือถอ และได้รับการผลิตซ ้าเรื่อยมาจวบจนปจจุบัน รวมถึงพระนิพนธ์พระประวัติของกรมหลวง
ชุมพรฯด้วย โดยได้ผลิตซ ้าในงานเขียนรวมพระนิพนธ์ชีวประวัติบุคคลเรื่อง ประวัติบุคคลส าคัญ ซึง
่
3
ี
่
เริมตพิมพ์ตั้งแตช่วงต้นทศวรรษ 2490 จวบจนปจจุบัน และงานเขียนรวมพระนิพนธ์ชีวประวัต ิ
ั
่
บุคคลเรื่อง คนดีที่ข้าพเจ้ารู้จัก ซึ่งตีพิมพ์ตั้งแต่ช่วงปลายทศวรรษ 2520

1 แหล่งเดิม.
์
์
่
2 เซี้ยง ศิโวทัย. (2481). ประวัติศาสตรการเมืองเลมที่ส าคัญที่สุดคือ ประวัติศาสตรการเสียดินแดน
ุ
ิ
สยามในสมัยกรงรัตนโกสินทร 8 ครั้ง โดย กี อยูโพธ์. หน้า 1.
์
่
่
ั
3 หนังสือ ประวัติบุคคลส าคัญ ได้รับการตีพิมพ์ซ ้าจวบจนปจจุบันอย่างน้อย 6 ครั้ง ครั้งแรกเมือ พ.ศ. 2493
โดยนางประไพพิศ สนธรักษ์ โรงพิมพ์พระจันทร์ ครั้งทีสองเมือ พ.ศ. 2496 โดยบริษัท แพร่พิทยาและโอเดียนสโตร์
ิ
่
่

35




พระนิพนธ์พระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯโดยสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานุ
็
ิ
่
ู
็
ภาพจึงกลายเปนความร้ความเข้าใจเบื้องต้นของผู้คนในสังคมตลอดช่วงเวลาตั้งแต พ.ศ. 2466
ิ
่
จนถึงปจจุบัน โครงเรื่องและวิธการเล่าพระประวัตในพระนิพนธ์นี้ยังปรากฏอยูในงานเขียนพระ
ั
ี
ื
่
่
ประวัติทีผลิตขึ้นในสมัยหลังทั้งโดยกองทัพเรือและโดยบุคคลทัวไปอนจวบจนปจจุบัน
ั
่
ั
2.1.2 (พ.ศ. 2499) หนงสือ ประวัติโรงเรยนนายเรือโดยสังเขป
ี
ิ
หนังสือนี้เปนประวัตโรงเรียนนายเรือฉบับแรกทีมีการตพิมพ์เผยแพร่สู่สาธารณะ
่
็
ี
่
็
ี
่
ตพิมพ์เปนหนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพนาวาโท พระนิกรอาษา เมือวันที 22
กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2499 ผู้เรียบเรียงคอ นาวาตรี ส าเนียง ฉายานนท์ ท่านเลือกเรื่องประวัตโรงเรียน
ิ
ื
่
ุ
ิ
็
ี
ิ
นายเรือมาพิมพ์ เพือเปนเกยรตประวัตแก่พระนิกรอาษาในฐานะหนึ่งในนักเรียนนายเรือร่นแรก
และเคยด ารงต าแหน่งผู้บัญชาการโรงเรียนนายเรืออยูช่วงเวลาหนึ่ง ขณะเดยวกัน ท่านก็สามารถ
ี
่
่
เขียนเรื่องนี้ได้อย่างสะดวกราบรื่น เพราะได้รับความช่วยเหลือจากเรือเอก โปร่ง ชืนใจ อาจารย์ของ
โรงเรียนนายเรือ และขณะนั้นกองทัพเรือก าลังรวบรวมวัตถุหลักฐานและเรื่องราวทาง
ประวัตศาสตร์ เพือจัดท าพิพิธภัณฑ์ทหารเรือ ท าให้ท่านได้รับเอกสารประวัตโรงเรียนนายเรือที ่
1
ิ
่
ิ
กองประวัติศาสตร์ทหารเรือจัดท าอยู่มาใช้ในการเขียนงานเขียนนี้
่
ทั้งนี้นาวาตรี ส าเนียงมิได้ระบุว่า ชือเอกสารประวัตโรงเรียนนายเรือทีได้รับมา
ิ
่
ิ
่
่
แตเมือพิจารณาถึงช่วงเวลาทีกองประวัตศาสตร์ทหารเรือก าลังจัดท าเรื่องราวประวัตศาสตร์ของ
ิ
่
่
ิ
ตนเอง, ความสอดคล้องของเนื้อความ และลักษณะของเอกสารประวัตโรงเรียนนายเรือทีนาวาตรี
็
ส าเนียงระบุว่า เปน “ต้นฉบับของกองประวัติศาสตร์ทหารเรือ” และ “มีข้อความยืดยาวมาก” ผู้วิจัย
ิ
จึงสันนิษฐานว่า งานเขียนของนาวาตรี ส าเนียงนี้เรียบเรียงจากเอกสารประวัตโรงเรียนนายเรือโดย
่
่
พลเรือตรี พระยาหาญกลางสมุทร ซึงเปนประวัตโรงเรียนนายเรือทีสมบูรณ์ทีสุด ณ ช่วงเวลานั้น
ิ
็
่
ี
และผลิตในช่วงเวลาใกล้เคียงกัน ผู้วิจัยจะทบทวนงานเขียนน้ในล าดับต่อไป
ิ
็
ภาพรวมของงานเขียนนี้จะเล่าประวัตความเปนมาของโรงเรียนนายเรือตั้งแต ่
ึ
แรกเริมก่อตั้งใน พ.ศ. 2440 จนถึงการด าเนินการฝกหัดนักเรียน พ.ศ. 2499 แม้งานเขียนนี้มิใช่พระ
่
็
่
ี
ี
ประวัตของกรมหลวงชุมพรฯโดยตรง แตเปนงานเขียนแรกทีเล่ารายละเอยดพระกรณยกิจของ
่
ิ
็
่
พระองค์ในการปรับปรงการศึกษาของโรงเรียนนายเรือ โดยเริมต้นเล่าถึงความเปนมาของการสร้าง
ุ
่
็
่
กองทัพเรือสมัยใหม่ตั้งแตรัชสมัยพระบาทสมเดจพระปนเกล้าเจ้าอยูหัว ตอมาเมือเกิดเหตุการณ์
่
ิ่
่

่
่
่
่
ี่
่
ครั้งทีสามเมือ พ.ศ. 2505 โดยส านักพิมพ์ คลังวิทยา ครั้งทีสเมือ พ.ศ. 2517 โดยส านักพิมพ์ บรรณาคาร ครั้งทีห้าเมือ
่
่
่
พ.ศ. 2531 โดยห้างหุ้นส่วนจ ากัด บรรณกิจเทรดดิ้ง และครั้งทีหกเมือ พ.ศ. 2554 โดยส านักพิมพ์ แสงดาว
1 นาวาตรี ส าเนียง ฉายานนท์. (2499). ประวัติโรงเรียนนายเรือโดยสังเขป. หน้า ก-ข.

36




่
็
่
ร.ศ. 112 ขึ้น พระบาทสมเดจพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหัวทรงมีพระราชด าริให้ความส าคัญตอ
่
ิ
่
การศึกษาของทหารเรือไทย เพราะชาวตางชาตทีรับราชการทหารเรือท างานเพียงเพือคาจ้าง มิใช่
่
่
ิ
่
่
เพือชาตบ้านเมือง จึงโปรดเกล้าฯให้กรมหลวงชุมพรฯเสด็จไปศึกษาวชาทหารเรือทีประเทศอังกฤษ
ิ
เพือให้พระองค์ทรงน าความทันสมัยจากตะวันตกกลับมาสร้างความเจริญแก่กองทัพเรือสยาม
่
็
่
่
ช่วงเวลาระหว่างทีกรมหลวงชุมพรฯเสดจไปศึกษาทีประเทศอังกฤษ ราชการก็
็
ึ
่
ได้จัดตั้งโรงเรียนนายเรือขึ้นและสามารถฝกหัดคนไทยให้เปนนายทหารเรือได้ส าเร็จ 4 นาย เมือ
กรมหลวงชุมพรฯทรงส าเร็จการศึกษา เสด็จกลับมาสยาม และขึ้นด ารงต าแหน่งเจ้ากรมยุทธศึกษา
ทรงด าเนินการปฏิรปการศึกษาของนักเรียนนายเรือใหม่ โดยทรงให้นักเรียนชั้นสูงสุดสอบออกเปน
็
ู
่
นายทหารเรือ และยุบนักเรียนชั้นต ากว่าทั้งหมดลงมาเริ่มเรียนด้วยหลักสูตรใหม่ทีพระองค์ทรงเพิ่ม
่
็
ู
วิชาใหม่เข้าไป รวมทั้งเปลี่ยนระเบียบการปกครองนักเรียนให้เปนแบบทหารเรือทั้งหมด การปฏิรป
ั
ของพระองค์ท าให้กิจการทหารเรือโดยคนไทยสามารถลงหลักปกฐานได้ส าเร็จ
ึ
ต่อมาใน พ.ศ. 2450 กรมหลวงชุมพรฯทรงน านักเรียนนายเรือออกฝกภาคทะเล
่
่
็
ทีตางประเทศ โดยทรงให้นักเรียนนายเรือประจ าหน้าทีทั้งหมดบนเรือ นับเปนการอวดธงครั้งแรก
่
่
่
และแสดงให้เห็นว่า คนไทยสามารถเดนเรือไปตางประเทศด้วยตนเองได้แล้ว เมือถึง พ.ศ. 2454
ิ
กรมหลวงชุมพรฯทรงออกจากราชการ พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร
ุ
่
ทรงขึ้นด ารงต าแหน่งเจ้ากรมยุทธศึกษาแทนและปรับปรงการศึกษาของโรงเรียนนายเรือตอมา
จนกระทังกรมหลวงชุมพรฯทรงกลับเข้ารับราชการอกครั้งใน พ.ศ. 2460 กรมหลวงชุมพรฯทรง
ี
่
ปรับปรงการศึกษาใหม่ โดยทรงร่นหลักสูตรลง เพือเร่งผลิตนายทหารเรือออกประจ าการบนเรือเร็ว
่
ุ
่
ขึ้นรองรับกับสถานการณทีสยามเข้าร่วมสงครามโลกครั้งที 1 เรื่องราวส่วนทีเกยวกับกรมหลวง
่
ื
ี่
่
ชุมพรฯสิ้นสุดลงเมืองานเขียนเล่าถึงเรื่องทีพระองค์ทรงขยายหลักสูตรการศึกษาของโรงเรียน
่
่
่
กลับไปเช่นเดิม เพราะสงครามโลกครั้งที 1 สิ้นสุดลงแล้ว
แม้จะมีการให้คุณคาของกรมหลวงชุมพรฯในฐานะนักปฏิรปทีท าให้กิจการ
่
ู
่
่
ั
่
ทหารเรือไทยสามารถลงหลักปกฐานได้ส าเร็จ แตนาวาตรี ส าเนียงก็ให้ความส าคัญตอโรงเรียน
่
่
นายเรือมากกว่าในฐานะองค์กรรากฐานทีผลิตนายทหารออกประจ าราชการและเชือว่า หาก
ุ
ุ
่
สถานศึกษาของทหารเรือได้รับการปรับปรงให้มีความสมบูรณ์อยูเสมอ กองทัพเรือไทยก็จะร่งเรือง
ื
่
ทัดเทียมกับอารยประเทศอน ๆ ได้
ุ
ั
2.1.3 (พ.ศ. 2499) ชดหนงสือ ประวัติโรงเรียนนายเรือ พ.ศ. 2441 (ร.ศ. 117)
ถึง พ.ศ. 2498
งานเขียนนี้เปนประวัตโรงเรียนนายเรือฉบับสมบูรณ์ฉบับแรก ตีพิมพ์เมือวันที 10
็
ิ
่
่
ื
เมษายน พ.ศ. 2499 ผู้เขียนประวัตคอ พลเรือตรี พระยาหาญกลางสมุทร (บุญมี พันธุมนาวิน)
ิ

37




่
็
่
ท่านเขียนหนังสือนี้ขึ้นตามค าสังของกองทัพเรือทีประสงค์จะให้เปนหนังสืออ้างองข้อมูล
ิ
ี่
ิ
่
ประวัตศาสตร์เกยวกับกิจการของโรงเรียนนายเรือ โดยมีหลักฐานเอกสารตาง ๆ ประกอบจ านวนมาก
และด้วยเหตุทีท่านเปนนายทหารระดับสูงทีมีประสบการณ์ทั้งในฐานะอดีตนักเรียนนายเรือและใน
็
่
่
ฐานะอาจารย์พิเศษทีเคยสอนในโรงเรียนนี้ ท่านจึงใช้ความทรงจ าของท่านประกอบการเล่าบาง
่
เกร็ดประวัตโรงเรียนบางเรื่องด้วย ทั้งนี้งานเขียนนี้จ ากัดการเผยแพร่เพียงเฉพาะบุคลากรภายใน
ิ
กองทัพเรือ จึงมีการเผยแพร่อย่างจ ากัด
่
ี
เช่นเดยวกับหนังสือ ประวัติโรงเรียนนายเรือโดยสังเขป ทีผู้วิจัยได้ทบทวนก่อน
่
หน้านี้ ภาพรวมของงานเขียนนี้จะเล่าประวัตความเปนมาของโรงเรียนนายเรือตั้งแตแรกเริมก่อตั้ง
ิ
็
่
ใน พ.ศ. 2440 จนถึงการด าเนินงานของโรงเรียนนายเรือใน พ.ศ. 2492 แตจะเน้นเล่าข้อมูล
่
่
่
่
รายละเอียดต่าง ๆ เช่น รายชือนักเรียนนายเรือทีเข้าศึกษาในแต่ละช่วงเวลา, รายชืออาจารย์ทีสอน
่
่
่
็
ิ
แตละวิชา, กฎระเบียบ, เอกสารค าสัง และหลักสูตรทีใช้สอน เปนต้น เพือใช้ศึกษาอ้างองใน
่
่
รายละเอียด เรื่องราวพระประวัติของกรมหลวงชุมพรฯในงานเขียนนี้จึงกระจัดกระจายไปตามส่วน
่
ตาง ๆ และเน้นเพียงบทบาทของพระองค์ในโรงเรียนนายเรือตั้งแตทรงเข้ารับราชการทหารเรือ
่
จนถึงการสิ้นพระชนม์ โดยจะคล้ายคลึงกับทีปรากฏในหนังสือ ประวัติโรงเรียนนายเรือโดยสังเขป
่
แต่มีรายละเอียดมากกว่า
ื
มีหลายเรื่องทีจะปรากฏงานเขียนพระประวัตฉบับอนทีผลิตในเวลาตอมา เช่น เรื่อง
ิ
่
่
่
่
่
ประสบการณ์ส่วนพระองค์ทีเคยทรงออกรบจริงบนเกาะครีต, เรื่องทรงทดสอบความกล้าของ
็
่
่
นักเรียนโดยให้ไปเซ็นชือหน้าหัวกะโหลกในเวลากลางคืน และเรื่องสาเหตุทีทรงออกจากราชการ เปนต้น
ุ
2.1.4 (พ.ศ. 2503) หนงสือ อนสรณ์พธีเปดกระโจมไฟชมพรเขตอุดมศักดิ์
ุ
ิ
ิ
ั
20 พฤศจิกายน 2503
ี
่
ิ
งานเขยนน้เปนหนังสือทระลึกพิธเปดกระโจมไฟชุมพรเขตอุดมศักด์และศาล
ี
ี
็
ี
ิ
็
่
กรมหลวงชุมพรฯทีแหลมปูเจ้า อ.สัตหีบ จ.ชลบุรี เมือวันที 20 พฤษจิกายน พ.ศ. 2503 เปนพระ
่
่
่
็
ิ
ประวัตตลอดพระชนม์ชีพฉบับทางการฉบับทีสอง และเปนงานเขียนแม่บทการเล่าพระประวัตของ
่
ิ
่
่
กรมหลวงชุมพรฯในเวลาตอมาเนืองด้วยพระประวัตฉบับนี้ผลิตขึ้นจากการเรียบเรียงงานเขียนที ่
ิ
เล่าพระชนม์ชีพของกรมหลวงชุมพรฯทีผลิตขึ้นในทศวรรษ 2490 และสามารถสืบค้นได้กับความ
่
่
ื
ิ
่
ทรงจ าของนายทหารเรือร่วมสมัยทียังมีชีวิตอยู ณ เวลานั้น ผู้เขียนพระประวัตคอ กอง
็
ิ
ประวัตศาสตร์ทหารเรือ โดยกล่าวถึงความเปนมาของการสร้างอนุสรณ์สถานแห่งนี้และเล่าพระ
ประวัตของกรมหลวงชุมพรฯเพือเชิดชูพระเกยรตยศของพระองค์ในฐานะ “องค์บูรพาจารย์แห่ง
ิ
ี
่
ิ
ทหารเรือไทย”

38




ิ
งานเขียนนี้เล่าเรื่องราวพระประวัตของกรมหลวงชุมพรฯโดยอ้างองโครงเรื่อง
ิ
ิ
่
ิ
จากพระนิพนธ์พระประวัตโดยสมเด็จฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพ แตมีการเพิ่มเตมเรื่องราวและ
่
การอธบายบางเรื่องใหม่ เพือให้สอดคล้องกับวัตถุประสงค์ทีต้องการเชิดชูกรมหลวงชุมพรฯขึ้นเปน
็
่
ิ
ิ
่
่
ปูชนียบุคคลของกองทัพเรือและพยายามสร้างความสมบูรณ์แก่พระประวัตให้ได้มากทีสุด เมือ
่
พิจารณาเนื้อเรื่องพระประวัต ผู้วิจัยเห็นว่า งานเขียนทีน ามาใช้เรียบเรียงพระประวัตฉบับนี้มีอย่าง
ิ
ิ
น้อย 4 ชิ้น ได้แก่ พระนิพนธ์พระประวัตโดยสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานุภาพ (พ.ศ. 2466),
็
ิ
ิ
หนังสือประวัตโรงเรียนนายเรือโดยพลเรือตรี พระยาหาญกลางสมุทร (พ.ศ. 2499), จดหมายของ
หลวงรักษาราชทรัพย์ (พ.ศ. 2499) และเรื่องเล่าประสบการณ์ของนักเรียนนายเรือในหนังสือ พระ
ราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์ แล เกศากันต์ และทหารเรือในสมัยพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหลวง
ชุมพรเขตอุดมศักดิ์ (พ.ศ. 2503) โดยกองประวัติศาสตร์ทหารเรือ
่
่
ิ
พระประวัตฉบับนี้เริมต้นด้วยการเล่าภาพรวมต าแหน่งหน้าทีทางราชการตลอด
พระชนม์ชีพตั้งแตทรงเข้ารับราชการเปนผู้บังคับการเรอหลวงมูรธาวสิตสวัสด์ พ.ศ. 2443 จนถง
่
็
ื
ิ
ึ
ื
่
่
เสนาบดกระทรวงทหารเรือ พ.ศ. 2466 รวมถึงหน้าทีราชการพิเศษอน แล้วจึงเล่าเรื่องราวพระชนม์ชีพ
ี
ของพระองค์ตั้งแตการประสูตจนถึงการสิ้นพระชนม์ โดยมีพระนิพนธ์พระประวัตโดยสมเด็จฯ กรม
่
ิ
ิ
ี
ิ
พระยาด ารงราชานุภาพ เปนกรอบโครงเรื่องก ากับการเล่าพระประวัต และมีรายละเอยดปลีกย่อย
็
ิ
เพิ่มเติมตลอดทั้งโครงเรื่อง ตัวอย่างเช่นเรื่องพระประสูต งานเขียนเล่าถึงวันประสูต, ครอบครัวของ
ิ
พระองค์ และสถานทีประสูต มีการให้รายละเอียดสถานทีประสูตชัดเจนมากขึ้นว่า สถานทีประสูต ิ
ิ
่
่
ิ
่
ิ
อยูที “ด้านพระปรัศว์ขวา และริมก าแพงสวนศวาลัยทางทิศตะวันออก (เรียกว่า ต าหนักท่านทีมุข
่
่
่
่
็
คอ เจ้าจอมมารดาโหมด พระมารดาอยูตอต าหนักเจ้าคุณประยูรวงศ์ ผู้เปนพีสาว)” และในเรื่อง
ื
่
1
่
่
่
ิ
การศึกษา มีการระบุชือพระอาจารย์ทีถวายการศึกษาแก่พระองค์ ได้แก่ พระยาอศรพันธุ์โสภณ
ิ
(หนู อศรางกูร) ถวายพระอักษรภาษาไทย และมิสเตอร์มอแรนต์ (Mr. Morant) ถวายพระอักษร
ภาษาอังกฤษ เปนต้น
็
2
ี
ส่วนทีมีการขยายเพิ่มเตมมากทีสุดของพระประวัตคอ พระกรณยกิจของกรม
่
ิ
ื
่
ิ
หลวงชุมพรฯ โดยขยายเรื่องราวเพิ่มขึ้นจากทีปรากฏในพระนิพนธ์พระประวัตโดยสมเดจฯ กรม
ิ
่
็
่
พระยาด ารงราชานุภาพ ผู้วิจัยได้แบ่งเรื่องราวพระกรณยกิจในพระประวัติออกเปนสองกลุม
็
ี
ี
กลุ่มแรกคอ การปฏิรปการศึกษาของโรงเรียนนายเรือ ซึ่งเปนพระกรณยกิจหลัก
ู
็
ื
ก่อนทรงออกจากราชการ พระนิพนธ์พระประวัติเล่าเรื่องราวส่วนนี้เพียงเล็กน้อย โดยเล่าถึงสาเหตุ

์
1 กองทัพเรือ. (2503). อนุสรณพิธเปดกระโจมไฟชุมพรเขตอุดมศักดิ์ 20 พฤศจิกายน 2503. หน้า 4.
ิ
ี
2 แหล่งเดิม. หน้า 5.