คู่มือการสอนทักษะชีวิตเพื่อการป้องกันยาเสพติด_สำหรับครูสอน ม.ต้น

แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสรางภูมิคุมกันปญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนตน แนวทางการจัดกิจกรรม พัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสรางภูมิคุมกัน ปญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนตน สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน สํานักงานคณะกรรมการปองกันและปราบปรามยาเสพติด

แนวทางการจัดกิจกรรม พัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกัน ปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น สำ นักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน สำ นักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด

แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ปีที่พิมพ์ พ.ศ. 2558 จำ�นวนพิมพ์ 12,000 เล่ม ผู้จัดพิมพ์ สำ�นักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ พิมพ์ที่ โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำ�กัด 79 ถนนงามวงศ์วาน แขวงลาดยาว เขตจตุจักร กรุงเทพมหานคร 10900 โทร. 0-2561-4567 โทรสาร 0-2579-5101 นายโชคดีออสุวรรณ ผู้พิมพ์ผู้โฆษณา

ปัญหายาเสพติดเป็นปัญหาร้ายแรงของประเทศโดยมีองค์ประกอบ ของปัญหาคือคน ยา และสิ่งแวดล้อม ซึ่งองค์ประกอบในส่วนของ“คน” นับว่า สำ�คัญที่สุด ดังนั้น การสร้างให้คนมีทักษะชีวิต จะเป็นภูมิคุ้มกันยาเสพติด อันเป็นการป้องกันปัญหายาเสพติดได้อย่างมีประสิทธิผล สำ�นักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานจึงได้หาแนวทาง ในการพัฒนา “คน”ซึ่งเป็นทรัพยากรมนุษย์ที่สำ�คัญในทุกช่วงวัยอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะในช่วงวัยเด็กและวัยรุ่น ซึ่งเป็นวัยที่ต้องปลูกฝังและสร้างคุณค่า ในตนเองและให้เห็นคุณค่าของความเป็นมนุษย์ ในขณะเดียวกันต้องให้เขา ได้รับการพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อเป็นภูมิคุ้มกันความเสี่ยงในการดำ�เนินชีวิต ทั้งปัจจุบันและอนาคต สำ�นักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานจึงร่วมมือกับ สำ�นักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด(สำ�นักงาน ป.ป.ส.) ในการจัดทำ�เอกสาร “แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อ การสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด” ขึ้น ประกอบด้วย 3 เล่ม ได้แก่ ระดับ ประถมศึกษา ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น และระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย ซึ่งเอกสารเล่มนี้จะช่วยครูผู้สอนระดับมัธยมศึกษาตอนต้นนำ�ไปใช้เป็น แนวทางการจัดกิจกรรมเสริมสร้างทักษะชีวิตให้ผู้เรียนมีภูมิคุ้มกันปัญหา ยาเสพติดและครอบคลุมปัญหาอื่น ๆ ซึ่งถือเป็นแนวทางหนึ่งในการพัฒนาคน โดยการพัฒนาทักษะชีวิตเป็นสมรรถนะสำ�คัญที่ผู้เรียนทุกคนต้องได้รับ การพัฒนาตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ผ่านการจัดการเรียนรู้กลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษา โดยเนื้อหา คำ�นำ�

ในเอกสารแบ่งออกเป็น 3ตอน ประกอบด้วยตอนที่1การพัฒนาทักษะชีวิต เพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ตอนที่ 2 การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ ตามการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างตัวชี้วัดกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษา และพลศึกษากับพฤติกรรมทักษะชีวิต ตั้งแต่ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 - 3 และ ตอนที่ 3 สาระน่ารู้เกี่ยวกับยาเสพติดสำ�หรับครู สำ�นักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานมีความคาดหวังว่า ครูผู้สอนจะนำ�เอกสารเล่มนี้ไปใช้เป็นส่วนหนึ่งในการจัดการเรียนรู้เพื่อ การสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติดให้แก่นักเรียนระดับมัธยมศึกษาตอนต้น อันจะส่งผลให้นักเรียนเติบโตเป็นพลเมืองที่มีคุณภาพ ปลอดภัยจากปัญหา ยาเสพติดตามเป้าหมายคุณภาพผู้เรียนของกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษา และพลศึกษา ขอขอบคุณสำ�นักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด (สำ�นักงาน ป.ป.ส.) และผู้มีส่วนร่วมในการจัดทำ� “แนวทางการจัดกิจกรรม พัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษา ตอนต้น เล่มนี้ทุกท่านมา ณ โอกาสนี้ สำ�นักงานคณะกรรมการการศึกษาขึ้นพื้นฐาน

คำ�ชี้แจง เอกสาร “แนวทางทางการพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกัน ปัญหายาเสพติด” เล่มนี้เป็นแผนการจัดกิจกรรมการเรียนรู้เฉพาะในส่วน ที่สอดคล้องกับตัวชี้วัดชั้นปีของกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษา ที่สามารถพัฒนาทักษะชีวิต 4 องค์ประกอบ ในระบบการศึกษาขั้นพื้นฐาน อันจะนำ�ไปสู่การสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติดแก่ผู้เรียน ครูผู้สอนกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษาชั้นมัธยมศึกษา ปีที่1-3สามารถนำ�แผนการจัดกิจกรรมในเอกสารเล่มนี้ไปใช้ได้หลายลักษณะ เช่น ลักษณะที่ 1 จัดการเรียนรู้ตามแผนการจัดการเรียนรู้ (แผน การสอน) ปกติของครูและนำ�สาระในเอกสารเล่มนี้ที่ตรงกับตัวชี้วัดซึ่งระบุ ไว้ในแผนการจัดการเรียนรู้ปกติของครูไปบูรณาการกับแต่ละองค์ประกอบ ของแผนการจัดการเรียนรู้ปกติของครู ลักษณะที่ 2 จัดการเรียนรู้ตามแผนการจัดการเรียนรู้ (แผน การสอน) ปกติของครูและเมื่อจะสอนตัวชี้วัดที่ตรงกับเอกสารเล่มนี้ ให้นำ�แผนการจัดกิจกรรมในเอกสารเล่มนี้ไปใช้จัดการเรียนการสอนแทน แผนการจัดการเรียนรู้ปกติของครูเฉพาะตัวชี้วัดนั้น ๆ ลักษณะที่ 3 ศึกษาตารางวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างตัวชี้วัด ชั้นปีกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษากับพฤติกรรมทักษะชีวิต ในเอกสารเล่มนี้แล้วออกแบบการจัดกิจกรรมการเรียนรู้สำ�หรับใช้ใน สถานศึกษาของตน

ในส่วนของสมรรถนะหลักอื่นนอกเหนือทักษะชีวิตและคุณสมบัติ อันพึงประสงค์ที่กำ�หนดไว้ในหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ไม่ได้ระบุไว้ในองค์ประกอบของแผนการจัดกิจกรรม เล่มนี้แต่ครูผู้สอนต้องระบุไว้ในเป้าหมายการเรียนรู้ก่อนหัวข้อ ชิ้นงาน/ ภาระงาน แล้วเพิ่มเติมกิจกรรมการเรียนรู้การวัดและประเมินผลที่สอดคล้อง กับสมรรถนะ และคุณลักษณะที่ระบุตามที่ตนเองวิเคราะห์และกำ�หนดไว้ และในส่วนที่เป็นสาระน่ารู้จะเป็นการเสริมความรู้ความเข้าใจปัญหา ยาเสพติดแก่ครูครูผู้สอนสามารถนำ�ไปใช้ประกอบการสอนและจัดกิจกรรม ต่าง ๆ ได้ตามที่เห็นสมควร สำ�หรับครูผู้สอนที่ยังไม่เข้าใจเทคนิคการใช้คำ�ถาม R - C - A ให้ ศึกษาจากเอกสารแนวทางการพัฒนาทักษะชีวิตบูรณาการการเรียนการสอน 8 กลุ่มสาระการเรียนรู้ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ของสำ�นักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน

สารบัญ หน้า คำ�นำ� คำ�ชี้แจง ตอนที่ 1 การพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อการสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด 1 - แนวคิดการพัฒนาทักษะชีวิต 4 - ความหมายของทักษะชีวิต 5 - องค์ประกอบของทักษะชีวิต 5 - การสร้างทักษะชีวิต 8 - ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต 8 - ทักษะชีวิตกับกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษา 9 ตอนที่ 2 การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ 11 - ตารางการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างตัวชี้วัด 12 กลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษากับพฤติกรรม ทักษะชีวิต ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 - ตารางการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างตัวชี้วัด 13 กลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษากับพฤติกรรม ทักษะชีวิต ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 - ตารางการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างตัวชี้วัด 14 กลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษากับพฤติกรรม ทักษะชีวิต ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 - โครงสร้างกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อการสร้างภูมิคุ้มกัน 16 ปัญหายาเสพติด ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 - มัธยมศึกษาปีที่ 3

- แผนการจัดกิจกรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 17 - แผนการจัดกิจกรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 38 - แผนการจัดกิจกรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 75 ตอนที่ 3 สาระน่ารู้เกี่ยวกับยาเสพติด 100 - ยาเสพติด...ปัญหาที่ไม่ควรวางเฉย 100 - สรุปข้อหาและอัตราโทษของการกระทำ�ความผิดเกี่ยวกับ 104 ยาเสพติดให้โทษ (ประเภท 1 - 5) - การสังเกตอาการคนติดยาเสพติด 105 - ยาเสพติด : ปัญหาที่ต้องร่วมป้องกัน 106 บรรณานุกรม 108 คณะผู้จัดทำ� 110 สารบัญ (ต่อ) หน้า

1 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ความสำ�เร็จของการจัดการศึกษา คือ การพัฒนาผู้เรียนทุกคนให้มีความรู้ความ สามารถ มีคุณลักษณะที่พึงประสงค์และสมรรถนะตามความมุ่งหมายและเจตนารมณ์ของ หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 แต่ด้วยสถานการณ์ปัญหา ทางสังคม ซึ่งคุกคามเข้าสู่สถาบันครอบครัวอย่างรวดเร็ว รุนแรง และมีความสลับซับซ้อน ส่งผลกระทบต่อเด็กและเยาวชนทั้งทางตรงและทางอ้อม จึงเป็นอุปสรรคสำ�คัญในการ พัฒนาคุณภาพผู้เรียนให้เป็นไปตามหลักการและแนวคิดดังกล่าวได้โรงเรียนทุกระดับ จำ�เป็นต้องได้รับการพัฒนาให้มีระบบการดูแลช่วยเหลือนักเรียนที่เข้มแข็ง มีแนวทางใหม่ ๆ ในการรับมือกับสถานการณ์ปัญหา โดยเฉพาะสถานการณ์ปัญหาการแพร่ระบาดของ สิ่งเสพติดที่แทรกซึมอยู่ในทุกซอกส่วนของสังคม การจัดกิจกรรมการเรียนรู้จึงต้อง คำ�นึงถึงการสร้างความสมดุลระหว่างความเก่ง ความดีและความสุข รวมทั้งสวัสดิภาพ และความปลอดภัยของผู้เรียน การเสริมสร้างทักษะชีวิตเพื่อเป็นภูมิคุ้มกันให้แก่ผู้เรียน จึงมีความสำ�คัญและ ความจำ�เป็นเร่งด่วนที่ครูทุกคนจะต้องคำ�นึงถึง และสามารถสอดแทรกบูรณาการลงใน กลุ่มสาระการเรียนรู้ต่าง ๆ ได้อย่างเหมาะสม โดยเพาะอย่างยิ่งกลุ่มสาระการเรียนรู้ สุขศึกษาและพลศึกษา ซึ่งในแต่ละมาตรฐานและตัวชี้วัด สามารถบูรณาการสอดแทรก กิจกรรมการพัฒนาทักษะชีวิต เพื่อให้ผู้เรียนมีภูมิคุ้มกันทางร่างกายและจิตใจได้ เป็นอย่างดี การพัฒนาผู้เรียนให้มีทักษะชีวิตอย่างเพียงพอต่อการเผชิญปัญหายาเสพติด โรงเรียนสามารถดำ�เนินการได้อย่างมีประสิทธิภาพตามแนวทางต่าง ๆ ดังนี้ 1. ระบบข้อมูล สถานศึกษาควรมีข้อมูลสภาพปัญหายาเสพติดในสถานศึกษา เช่น สภาพการใช้สารเสติดของครู/นักเรียน ข้อมูลส่วนบุคคลของนักเรียนที่มีพฤติกรรม ตอนที่ 1 การพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อการสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด

2 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ทุกด้านทั้งด้านดีและเบี่ยงเบน ข้อมูลเกี่ยวกับพฤติกรรมยาเสพติดและการแก้ไข ข้อมูล การดำ�เนินงาน เพื่อเป็นองค์ความรู้สำ�คัญในด้านการป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติด ในสถานศึกษา 2. ระบบป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติด เน้นกิจกรรมด้านการป้องกัน และสร้างภูมิคุ้มกัน เช่น การให้ความรู้ ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของนักเรียน กำ�หนด ในเนื้อหาการเรียนรู้เพื่อป้องกันยาเสพติดในหลักสูตร กำ�หนดมาตรการเผยแพร่ ประชาสัมพันธ์ป้ายนิเทศการจัดนิทรรศการเนื่องในโอกาสสำ�คัญ ๆการจัดเสียงตามสาย กิจกรรมหน้าเสาธง การบรรยายพิเศษ ตลอดจนการสร้างเสริมทักษะชีวิต เพื่อสร้าง คุณลักษณะหรือความสามารถในเชิงสังคมจิตวิทยาให้นักเรียนได้สามารถเผชิญกับ สถานการณ์ที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำ�วันได้อย่างมีประสิทธิภาพ 3. ระบบให้คำ�ปรึกษา การให้คำ�ปรึกษาจะช่วยให้นักเรียนแสวงหาแนวทาง ในการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นได้อย่างเหมาะสม ทั้งปัญหาส่วนตัว ครอบครัว หรือการเรียน เป็นต้น โดยใช้ทรัพยากรบุคคลที่เกี่ยวข้องเข้ามามีส่วนช่วยเหลือ เช่น กลุ่มเพื่อน ครูที่ปรึกษา ครูแนะแนว 4. ระบบเฝ้าระวัง สถานศึกษาควรสร้างระบบกลไกเฝ้าระวังยาเสพติด ในสถานศึกษาให้เป็นระบบการแจ้งเตือนในเรื่องยาเสพติดให้ผู้เกี่ยวข้องทราบ สำ�รวจ สภาพปัญหาและพฤติกรรมที่เกี่ยวข้องกับยาเสพติดอยู่เสมอ รับแจ้งข่าวสารเบาะแส จากบุคคลภายในสถานศึกษาและชุมชน จัดให้มีช่องทางการแจ้งข่าวสาร เช่น โทรศัพท์ สายด่วน ตู้รับแจ้งเบาะแส เป็นต้น 5. ระบบการสนับสนุนจากชุมชนและสร้างเครือข่ายการทำ�งาน การสร้าง ความร่วมมือภาคีเครือข่ายในการทำ�งาน เป็นการช่วยเสริมความเข้มแข็งในการทำ�งาน และมีพลังในการทำ�งานมากขึ้น เช่น ผู้ปกครองเป็นบุคคลที่มีบทบาทสำ�คัญในการอบรม เลี้ยงดูบุตรหลานให้เหมาะสมกับวัย ให้ความรัก ความอบอุ่น สถานศึกษาควรให้ความรู้

3 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น และสร้างความร่วมมือช่วยเหลือระหว่างผู้ปกครองด้วยกัน รวมทั้งผู้นำ�ชุมชน องค์กร ปกครองส่วนท้องถิ่นและหน่วยงานภาครัฐและเอกชน ระดมทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องเข้ามา มีส่วนร่วมคิด ร่วมวิเคราะห์ตัดสินใจเลือกแนวทางในการป้องกัน ตลอดจนร่วมประเมิน ผลสำ�เร็จของการดำ�เนินงาน 6. ระบบบริหารจัดการ สถานศึกษาควรกำ�หนดผู้รับผิดชอบที่ชัดเจน ซึ่ง อาจจะประกอบด้วยผู้บริหารสถานศึกษา ครู บุคลากรทุกฝ่าย ผู้ปกครอง นักเรียนและ ชุมชนในรูปของคณะกรรมการโดยมีภารกิจหลัก คือ 6.1 จัดทำ�แผนปฏิบัติการประจำ�ปีบริหารทรัพยากรได้อย่างคุ้มค่า และ ลดความซํ้าซ้อนในการดำ�เนินงาน 6.2 อำ�นวยความสะดวกในการขับเคลื่อนกิจกรรมต้านยาเสพติด และ ระดมทรัพยากรดำ�เนินงานจากหน่วยงานภาคีเครือข่าย เครือข่ายการทำ�งานและชุมชน 6.3 พัฒนาบุคลากรเพื่อปฏิบัติงานด้านยาเสพติด เช่น นักเรียนแกนนำ� ครูแกนนำ� เป็นต้น 6.4 กำ�กับติดตามการดำ�เนินงาน 6.5 รวบรวมและรายงานผลการดำ�เนินงาน 6.6 วิจัยและพัฒนาการต่อต้านยาเสพติดในสถานศึกษา เพื่อเผยแพร่ และศึกษาพัฒนาต่อยอด พัฒนารูปแบบการดำ�เนินงานป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติด อย่างมีประสิทธิภาพ การพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อการสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติดในสถานศึกษา ควรบูรณาการกับทุกกลุ่มสาระการเรียนรู้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งกลุ่มสาระการเรียนรู้ สุขศึกษาและพลศึกษาซึ่งมีสาระการเรียนรู้และมาตรฐานการเรียนรู้ที่สอดคล้องกับ การพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อการสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด รวมทั้งพัฒนาระบบงาน เพื่อรองรับการปฏิบัติงานสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติดในสถานศึกษา ประกอบด้วย

4 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ระบบข้อมูล ระบบป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติด ระบบให้คำ�ปรึกษา ระบบ เฝ้าระวัง ระบบการสนับสนุนจากชุมชนและสร้างเครือข่ายการทำ�งาน และระบบ การบริหารจัดการ จะช่วยให้นักเรียนพ้นภัยจากยาเสพติดได้อย่างยั่งยืน แนวคิดการพัฒนาทักษะชีวิต สภาพสังคมที่เปลี่ยนแปลงได้ส่งผลกระทบต่อนักเรียนเป็นอย่างมาก ทั้งการ ดำ�เนินชีวิตท่ามกลางกระแสเทคโนโลยีที่ลํ้าสมัย และความคาดหวังของผู้ปกครองต่อ การศึกษาของบุตรหลาน ตลอดจนการเผชิญสิ่งยั่วยุ หรือตัวแบบที่ไม่เหมาะสมต่าง ๆ รอบตัว ก่อให้เกิดปัญหาเด็กและเยาวชนที่ทวีความรุนแรงเพิ่มมากขึ้น เช่น การปรับตัว การรับข้อมูลข่าวสารที่ไม่เหมาะสม ปัญหายาเสพติดเป็นต้น และจากการสำ�รวจสถานการณ์ ยาเสพติดช่วงแผนปฏิบัติการ “พลังแผ่นดินเอาชนะยาเสพติด” เดือนตุลาคม 2556 ถึงเดือนมีนาคม 2557 พบว่า จากรายงานในแบบ บสต. ของข้อมูลผู้เข้าบําบัดรักษา ในช่วง6เดือนนี้จะเห็นได้ว่า ร้อยละ44.7จะเป็นกลุ่มเยาวชนที่มีอายุระหว่าง15-24 ปี มีสัดส่วนไม่เปลี่ยนแปลงจากช่วงก่อนหน้านี้และกลุ่มอายุที่น้อยกว่า 15 ปีมีสัดส่วน ลดลงจากร้อยละ 1.3 เป็นร้อยละ 0.8 ผู้เข้ารับการบําบัดรักษาในกลุ่มอาชีพต่าง ๆ นั้น อาชีพหลักที่ผู้เข้ารับการบําบัดรักษายังคงเป็นกลุ่มอาชีพรับจ้าง ว่างงาน และเกษตรกร คิดเป็นร้อยละ 46.6, 17.1 และ 12.2 ตามลําดับ โดยกลุ่มอาชีพรับจ้างมีสัดส่วนเพิ่มขึ้น จากร้อยละ 45.4 เป็นร้อยละ 46.6 อาชีพว่างงานมีสัดสวนเพิ่มขึ้นเล็กน้อย จากร้อยละ 16.7 เป็นร้อยละ 17.1 ส่วนกลุ่มอาชีพเกษตรกรมีสัดส่วนลดลง จากร้อยละ 15.5 เป็นร้อย ละ 12.2 ในกลุ่มนักเรียน/นักศึกษา พบว่า มีสัดส่วนลดลง จากร้อยละ 7.6 เป็นร้อยละ 6.8 ส่วนใหญ่ในกลุ่มนี้มีระดับการศึกษาในชั้นมัธยมศึกษาตอนต้น ถึงร้อยละ 47.8 รองลงมาคือระดับชั้นประถมศึกษาร้อยละ 19.8 และระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย ร้อยละ 16.2 ตัวยาที่นักเรียน/นักศึกษานิยมใช้มากที่สุดยังคงเป็นยาบ้า โดยมีสัดส่วน เพิ่มขึ้นจากร้อยละ 75.2 เป็นร้อยละ 78.8 รองลงมาคือ กัญชา มีสัดส่วนลดลงเล็กน้อย

5 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น จากร้อยละ 11.5 เป็นร้อยละ 10.1 และไอซ์มีสัดส่วนเพิ่มขึ้นเช่นกันจากร้อยละ 3.2 เป็นร้อยละ 3.4 ขณะที่เฮโรอีนและฝิ่นมีสัดส่วนไม่ต่างจากช่วงที่ผ่านมาอยูที่ร้อยละ 0.2 โดยพบการใช้เฮโรอีนในกลุ่มนักเรียน/นักศึกษาในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย ลําปาง นครสวรรค์ชัยภูมิภูเก็ต นราธิวาส ปัตตานียะลา สงขลา และกรุงเทพมหานคร พบการใช้ฝิ่นในกลุ่มนักเรียน/นักศึกษาในพื้นที่จังหวัดเชียงรายเชียงใหม่และแม่ฮองสอน สำ�นักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานตระหนักถึงความจำ�เป็นในการสร้าง และพัฒนาทักษะชีวิตให้กับผู้เรียนในระบบการศึกษาขั้นพื้นฐานอย่างเร่งด่วน จึงได้จัดทำ� แนวทางการพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อการสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติดขึ้นมาบูรณาการ กับการเรียนการสอนในกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษา ชั้นมัธยมศึกษาตอนต้น เพื่อพัฒนาให้นักเรียนมีทักษะชีวิตที่ดีและมีภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ขอบข่ายเนื้อหา ประกอบด้วย ความหมายของทักษะชีวิต องค์ประกอบทักษะชีวิต การสร้างทักษะชีวิต ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต ทักษะชีวิตกับกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและ พลศึกษา แต่ละเนื้อหามีรายละเอียด ดังนี้ ความหมายของทักษะชีวิต ทักษะชีวิตเป็นความสามารถของบุคคลที่จะจัดการกับปัญหาต่าง ๆ รอบตัว ในสภาพสังคมปัจจุบันและเตรียมความพร้อมสำ�หรับการปรับตัวในอนาคต องค์ประกอบของทักษะชีวิต สำ�นักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน ได้กำ�หนดองค์ประกอบของทักษะ ชีวิตสำ�คัญที่จะสร้างและพัฒนาเป็นภูมิคุ้มกันชีวิตให้แก่เด็กและเยาวชนในสภาพสังคม ปัจจุบันและเตรียมความพร้อมสำ�หรับอนาคตไว้4 องค์ประกอบ ดังนี้

6 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น องค์ประกอบที่ 1 การตระหนักรู้และเห็นคุณค่าในตนเองและผู้อื่น การตระหนักรู้และเห็นคุณค่าในตนเองและผู้อื่น หมายถึง การรู้ความถนัด ความสามารถ รู้จุดเด่น จุดด้อยของตนเอง เข้าใจความแตกต่างของแต่ละบุคคล รู้จักตนเอง ยอมรับ เห็นคุณค่าและภาคภูมิใจในตนเองและผู้อื่น มีเป้าหมายในชีวิต และ มีความรับผิดชอบต่อสังคม ซึ่งระบุพฤติกรรมทักษะชีวิตที่คาดหวัง ดังนี้ 1. ค้นพบความถนัด ความสามารถ และบุคลิกภาพของตนเอง 2. ค้นพบจุดเด่นจุดด้อยของตนเอง 3. ยอมรับความแตกต่างระหว่างตนเองและผู้อื่น 4. มองตนเองและผู้อื่นในแง่บวก 5. รักและเห็นคุณค่าในตนเองและผู้อื่น 6. มีความภาคภูมิใจในตนเองและผู้อื่น 7. มีความเชื่อมั่นในตนเองและผู้อื่น 8. รู้สิทธิของตนเองและเคารพสิทธิผู้อื่น 9. มีทักษะชีวิตในการกำ�หนดเป้าหมายและทิศทางสู่ความสำ�เร็จ 10. มีความรับผิดชอบต่อสังคม องค์ประกอบที่ 2 การคิดวิเคราะห์ ตัดสินใจ และแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ การคิดวิเคราะห์ตัดสินใจและแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์หมายถึงการแยกแยะ ข้อมูลข่าวสารปัญหาและสถานการณ์รอบตัว วิพากษ์วิจารณ์และประเมินสถานการณ์ รอบตัวด้วยหลักเหตุผลและข้อมูลที่ถูกต้อง รับรู้ปัญหา สาเหตุของปัญหา หาทางเลือก และตัดสินใจในการแก้ปัญหาในสถานการณ์ต่าง ๆ อย่างสร้างสรรค์ซึ่งระบุพฤติกรรม ทักษะชีวิตที่คาดหวัง ดังนี้ 1. เลือกผู้รับข้อมูลข่าวสารอย่างไตร่ตรองและรู้เท่าทันสังคมที่เปลี่ยนแปลง 2. ตัดสินใจในสถานการณ์ต่าง ๆ ที่เผชิญอย่างมีเหตุผลและรอบคอบ

7 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น 3. แก้ปัญหาในสถานการณ์วิกฤตได้อย่างเป็นระบบและสร้างสรรค์ 4. มองโลกในแง่ดี 5. มีทักษะในการแสวงหาข้อมูล ใช้ข้อมูลให้เป็นประโยชน์ 6. ประเมินและสร้างข้อสรุปบทเรียนชีวิตของตนเอง องค์ประกอบที่ 3 การจัดการกับอารมณ์และความเครียด การจัดการกับอารมณ์และความเครียด หมายถึง ความเข้าใจและรู้เท่าทัน ภาวะอารมณ์ของบุคคลรู้สาเหตุของความเครียดรู้วิธีการควบคุมอารมณ์และความเครียด รู้วิธีผ่อนคลาย หลีกเลี่ยง และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมที่ก่อให้เกิดอารมณ์ไม่พึงประสงค์ ไปในทางที่ดีซึ่งระบุพฤติกรรมทักษะชีวิตที่คาดหวัง ดังนี้ 1. ประเมินและรู้เท่าทันภาวะอารมณ์ที่เกิดขึ้นกับตนเอง 2. จัดการกับความขัดแย้งต่าง ๆ ได้ด้วยวิธีที่เหมาะสม 3. รู้จักคลายความเครียดด้วยวิธีการที่สร้างสรรค์ 4. รู้จักสร้างความสุขให้กับตนเองและผู้อื่น องค์ประกอบที่ 4 การสร้างสัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่น การสร้างสัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่น หมายถึงการเข้าใจมุมมองอารมณ์ความรู้สึก ของผู้อื่น ใช้ภาษาพูดและภาษากายเพื่อสื่อสารความรู้สึกนึกคิดของตนเอง รับรู้ ความรู้สึกนึกคิดและความต้องการของผู้อื่น วางตัวได้ถูกต้องเหมาะสมในสถานการณ์ต่างๆ ใช้การสื่อสารที่สร้างสัมพันธภาพที่ดีสร้างความร่วมมือและทำ�งานร่วมกับผู้อื่นได้อย่าง มีความสุข ซึ่งระบุพฤติกรรมทักษะชีวิตที่คาดหวัง ดังนี้ 1. ยืนยันความต้องการของตนเอง ปฏิเสธและต่อรองบนพื้นฐานของความถูกต้อง 2. กล้าแสดงความคิดเห็นอย่างสร้างสรรค์ 3. ทำ�งานร่วมกับผู้อื่นตามวิถีประชาธิปไตย 4. มีจิตอาสาช่วยเหลือผู้อื่น

8 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น 5. สร้างสัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่นด้วยการสื่อสารเชิงบวก 6. เคารพกฎกติกาของสังคม 7. ให้คำ�ปรึกษาแก่ผู้อื่นได้ (เอกสารอ้างอิง : สำ นักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน การพัฒนาทักษะชีวิต ในระบบการศึกษาขั้นพื้นฐาน) การสร้างทักษะชีวิต ทักษะชีวิตเป็นความสามารถที่เกิดในตัวผู้เรียนได้ด้วยวิธีการสำ�คัญ 2 วิธีคือ 1. เกิดเองตามธรรมชาติเป็นการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นจากประสบการณ์ของตนเอง และมีการเปลี่ยนแปลงที่ดีแต่การเรียนรู้ตามธรรมชาติจะไม่มีทิศทางและเวลาที่แน่นอน บางครั้งกว่าจะเรียนรู้ก็อาจจะสายเกินไป 2. การสร้างและพัฒนาโดยกระบวนการเรียนการสอน เป็นการเรียนรู้ที่ ผู้เรียนได้เรียนรู้ร่วมกันในกลุ่ม ผ่านกิจกรรมรูปแบบต่าง ๆ ได้ลงมือปฏิบัติจริง ได้ร่วม อภิปรายแสดงความคิดเห็น ได้แลกเปลี่ยนความคิดและประสบการณ์ซึ่งกันและกัน สะท้อนความรู้สึกนึกคิด มุมมอง เชื่อมโยงสู่วิถีชีวิตของตนเองเพื่อสร้างองค์ความรู้ใหม่ และปรับใช้กับชีวิต ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต เป็นความสามารถในการนำ�กระบวนการต่างๆไปใช้ในการดำ�เนินชีวิตประจำ�วัน จากการเรียนรู้ด้วยตนเอง การเรียนรู้อย่างต่อเนื่อง การทำ�งานและการอยู่ร่วมกัน ในสังคมด้วยการสร้างความสัมพันธ์อันดีระหว่างบุคคล การจัดการปัญหาและความขัดแย้ง ต่างๆอย่างเหมาะสม การปรับตัวให้ทันกับการเปลี่ยนแปลงของสังคมและสภาพแวดล้อม และการรู้จักหลีกเลี่ยงพฤติกรรมไม่พึงประสงค์ที่ส่งผลกระทบต่อตนเองและผู้อื่น

9 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ทักษะชีวิตเฉพาะสามารถพัฒนาได้ด้วยกระบวนการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วม กระบวนการเรียนรู้จากประสบการณ์และการเรียนรู้ที่ผู้เรียนเป็นสำ�คัญ ที่ผู้เรียนได้เรียนรู้ และสร้างความรู้ด้วยตนเองร่วมกับกลุ่ม ได้เรียนรู้จากเหตุการณ์สถานการณ์จริงในชีวิต จากสื่อและแหล่งเรียนรู้ที่มีความหมายกับชีวิตของตนเอง เชื่อมโยงชีวิตและการดำ�เนิน ชีวิตของผู้เรียนในปัจจุบันและอนาคต ทักษะชีวิตกับกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษา กลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษาตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษา ขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 มีสาระการเรียนรู้5 สาระ สาระที่ 1 การเจริญเติบโตและพัฒนาการของมนุษย์ มาตรฐาน พ 1.1เข้าใจในธรรมชาติของการเจริญเติบโตและพัฒนาการของมนุษย์ สาระที่ 2 ชีวิตและครอบครัว มาตรฐาน พ 2.1 เข้าใจและเห็นคุณค่าตนเอง ครอบครัว เพศศึกษา และทักษะ ในการดำ�เนินชีวิต สาระที่ 3 การเคลื่อนไหว การออกกำ�ลังกาย การเล่นเกม กีฬาไทย และกีฬา สากล มาตรฐาน พ 3.1เข้าใจ มีทักษะในการเคลื่อนไหวกิจกรรมทางกายการเล่นเกม และกีฬา มาตรฐาน พ 3.2 รักการออกกำ�ลังกาย การเล่นเกม การเล่นกีฬา ปฏิบัติเป็น ประจำ�อย่างสมํ่าเสมอ มีวินัย เคารพสิทธิกฎ กติกา มีนํ้าใจนักกีฬา มีจิตวิญญาณในการ แข่งขัน และชื่นชมในสุนทรียภาพของกีฬา

10 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น สาระที่ 4 การสร้างเสริมสุขภาพ สมรรถภาพ การป้องกันโรค มาตรฐาน พ 4.1 เห็นคุณค่าและมีทักษะในการสร้างเสริมสุขภาพ การดำ�รง สุขภาพ การป้องกันโรค และการสร้างเสริมสมรรถภาพเพื่อสุขภาพ สาระที่ 5 ความปลอดภัยในชีวิต มาตรฐาน พ 5.1 ป้องกันและหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยง พฤติกรรมเสี่ยงต่อสุขภาพ อุบัติเหตุการใช้ยา สารเสพติด และความรุนแรง เมื่อศึกษาในเอกสารตัวชี้วัดและสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษา ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 จะพบว่าตัวชี้วัด ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 - 3 มีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกับการพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อการสร้าง ภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ดังนั้น ทักษะชีวิตกับกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและ พลศึกษาจึงเป็นการศึกษาด้านสุขภาพที่มีเป้าหมายเพื่อดำ�รงสุขภาพ การเสริมสร้าง สุขภาพ และการพัฒนาคุณภาพชีวิตของบุคลให้สามารถที่จะจัดการกับปัญหาต่าง ๆ รอบตัวในสภาพสังคมปัจจุบันและเตรียมความพร้อมสำ�หรับการปรับตัวในอนาคตได้ อย่างมีประสิทธิภาพ เป็นการสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติดที่ดีมีคุณภาพอีกทางหนึ่ง

11 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ในตอนนี้จะเป็นการวิเคราะห์ตัวชี้วัดของกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและ พลศึกษา ที่สามารถพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด โดยพิจารณา เป็นรายตัวชี้วัดทั้ง 5 สาระที่สัมพันธ์กับพฤติกรรมทักษะชีวิตตั้งแต่ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 ถึงชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 ทั้ง 4 องค์ประกอบของทักษะชีวิตในระบบการศึกษาขั้นพื้นฐาน ที่สามารถนำ�ไปสู่การมีภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติดได้โดยแสดงเป็นตารางวิเคราะห์ความ สัมพันธ์ระหว่างตัวชี้วัดกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษากับพฤติกรรมทักษะ ชีวิตที่วิเคราะห์ไว้แล้วจัดทำ�แผนการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ที่ส่งผลให้นักเรียนมีคุณภาพ ตามตัวชี้วัดของกลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษา รวมทั้งการมีทักษะชีวิต ตามที่วิเคราะห์ไว้ควบคู่ไปด้วย โดยจะผนวกไว้ในระหว่างการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ และ/หรือใช้เทคนิคคำ�ถาม R - C - A เพื่อพัฒนาทักษะชีวิตตามความเหมาะสม ดังนี้ ตอนที่ 2 การจัดกิจกรรมการเรียนรู้

12 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ตารางการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างตัวชี้วัด กลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษากับพฤติกรรมทักษะชีวิต ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 สาระที่ มาตรฐาน/ตัวชี้วัด พฤติกรรมทักษะชีวิตที่คาดหวัง สาระที่ 5 ความปลอดภัยในชีวิต พ 5.1 ม.1/2 อธิบายลักษณะ อาการของผู้ติดสารเสพติดและ การป้องกันการติดสารเสพติด พ 5.1 ม.1/3 อธิบาย ความสัมพันธ์ของการใช้ สารเสพติดกับการป้องกันโรค และอุบัติเหตุ พ 5.1 ม.1/4 แสดงวิธีการ ชักชวนผู้อื่นให้ลด ละ เลิก สารเสพติด โดยใช้ทักษะต่าง ๆ องค์ประกอบที่ 2 การคิดวิเคราะห์ตัดสินใจและ แก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ ข้อ 2 ตัดสินใจในสถานการณ์ ต่าง ๆ ที่เผชิญอย่างมีเหตุผล และรอบคอบ องค์ประกอบที่ 2 การคิดวิเคราะห์ตัดสินใจและ แก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ ข้อ 1 เลือกรับข้อมูลข่าวสาร อย่างไตร่ตรองและรู้เท่าทัน สังคมที่เปลี่ยนแปลง องค์ประกอบที่ 4 การสร้างสัมพันธภาพที่ดีกับ ผู้อื่น ข้อ 5 สร้างสัมพันธภาพที่ดีกับ ผู้อื่นด้วยการสื่อสารเชิงบวก ข้อ 7 ให้คำ�ปรึกษากับผู้อื่นได้

13 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ตารางการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างตัวชี้วัด กลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษากับพฤติกรรมทักษะชีวิต ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 สาระที่ มาตรฐาน/ตัวชี้วัด พฤติกรรมทักษะชีวิตที่คาดหวัง สาระที่ 5 ความปลอดภัยในชีวิต พ 5.1 ม.2/1 ระบุวิธีการ ปัจจัย แหล่งที่ช่วยเหลือ ฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติด พ 5.1 ม.2/2 อธิบายวิธี การหลีกเลี่ยงพฤติกรรมเสี่ยง และสถานการณ์เสี่ยง พ 5.1 ม.2/3 ใช้ทักษะชีวิต ในการป้องกันตนเองและ หลีกเลี่ยงสถานการณ์คับขัน องค์ประกอบที่ 4 การสร้างสัมพันธภาพที่ดีกับ ผู้อื่น ข้อ 4 มีจิตอาสาช่วยเหลือผู้อื่น องค์ประกอบที่ 2 การคิดวิเคราะห์ตัดสินใจและ แก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ ข้อ 3 รู้จักแก้ปัญหา ในสถานการณ์วิกฤตได้ อย่างเป็นระบบและสร้างสรรค์ องค์ประกอบที่ 2 การคิดวิเคราะห์ตัดสินใจและ แก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ ข้อ 3 รู้จักแก้ปัญหา ในสถานการณ์วิกฤตได้ อย่างเป็นระบบและสร้างสรรค์

14 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ตารางการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างตัวชี้วัด กลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษากับพฤติกรรมทักษะชีวิต ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 สาระที่ มาตรฐาน/ตัวชี้วัด พฤติกรรมทักษะชีวิตที่คาดหวัง สาระที่ 2 ชีวิตและครอบครัว สาระที่ 3 การเคลื่อนไหว การออกกำ�ลังกาย การเล่นเกม กีฬาไทย และกีฬาสากล พ 2.1 ม.3/2 วิเคราะห์ปัจจัย ที่มีผลกระทบต่อการตั้งครรภ์ พ 3.1 ม.3/2 นำ�หลักการ ความรู้และทักษะในการ เคลื่อนไหว กิจกรรมทางกาย การเล่นเกม และการเล่นกีฬา ไปใช้สร้างเสริมสุขภาพอย่าง ต่อเนื่องเป็นระบบ พ 3.2 ม.3/3 ปฏิบัติตนตามกฎ กติกาและข้อตกลง ในการเล่น ตามชนิดกีฬาที่เลือกและนำ� แนวคิดที่ได้ไปพัฒนาคุณภาพ ชีวิตของตนในสังคม องค์ประกอบที่ 2 การคิดวิเคราะห์ตัดสินใจและ แก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ ข้อ 5 มีทักษะในการแสวงหา ข้อมูลให้เป็นประโยชน์ต่อ ตนเองและผู้อื่น องค์ประกอบที่ 1 การตระหนักรู้และเห็นคุณค่า ในตนเองและผู้อื่น ข้อ 5 รักและเห็นคุณค่า ในตนเองและผู้อื่น

15 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น สาระที่ มาตรฐาน/ตัวชี้วัด พฤติกรรมทักษะชีวิตที่คาดหวัง สาระที่ 4 การสร้างเสริมสุขภาพ สมรรถภาพและ การป้องกันโรค สาระที่ 5 ความปลอดภัยในชีวิต พ 4.1 ม.3/3 รวบรวมข้อมูล และเสนอแนวทางแก้ไขปัญหา สุขภาพในชุมชน พ 5.1 ม.3/1 วิเคราะห์ ปัจจัยเสี่ยงและพฤติกรรมเสี่ยง ที่มีต่อสุขภาพ และแนวทาง ป้องกัน พ 5.1 ม.3/4 วิเคราะห์ ความสัมพันธ์ของการดื่ม เครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ต่อ สุขภาพและการเกิดอุบัติเหตุ องค์ประกอบที่ 4 การสร้างสัมพันธภาพที่ดี กับผู้อื่น ข้อ 3 ทำ�งานร่วมกับผู้อื่น ตามวิถีประชาธิปไตย ข้อ 4 มีจิตอาสาช่วยเหลือผู้อื่น องค์ประกอบที่ 2 การวิเคราะห์ตัดสินใจและ แก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ ข้อ 6 ประเมินและสร้าง ข้อสรุปบทเรียนชีวิตของ ตนเอง องค์ประกอบที่ 3 การจัดการกับอารมณ์ และความเครียด ข้อ 4 รู้จักคลายเครียดด้วย วิธีการที่สร้างสรรค์ ข้อ 4 รู้จักสร้างความสุขให้กับ ตนเองและผู้อื่น

16 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น โครงสร้าง กิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 – มัธยมศึกษาปีที่ 3 ลำ�ดับที่ ชื่อกิจกรรม เวลาที่ใช้จัดกิจกรรม (ชั่วโมง) 1 ภัยร้ายทำ�ลายชีวิต 1 2 รู้เท่าทันข่าวสาร 1 3 รักเพื่อนต้องเตือนแรง ๆ 1 4 คิดช่วยเหลือ 2 5 หลีกเลี่ยงได้ 1 6 ชีวิตปลอดภัย 1 7 คิดหน่อยนะ...คุณแม่ยังสาว 1 8 กีฬา กีฬา เป็นยาวิเศษ 1 9 ร้อยแปดวิธีดูและปัญหาสุขภาพชุมชน 2 10 เมา...แก้ไขอย่างไร 2 11 เฉียดเรื่องเสี่ยง 2

17 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น มาตรฐาน/ตัวชี้วัด พ 5.1 ม.1/2อธิบายลักษณะอาการของผู้ติดสารเสพติดและการป้องกันการติด สารเสพติด พฤติกรรมทักษะชีวิต องค์ประกอบที่ 2 การคิดวิเคราะห์ตัดสินใจและแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ ข้อ 2 ตัดสินใจในสถานการณ์ต่าง ๆ ที่เผชิญอย่างมีเหตุผลและรอบคอบ ชิ้นงาน/ภาระงาน 1. การแสดงบทบาทสมมติเกี่ยวกับการตัดสินใจเพื่อเผชิญกับผู้ติดสารเสพติด 2. การตอบคำ�ถาม A กิจกรรมการเรียนรู้ 1. ครูพูดคุยกับนักเรียนถึงสถานการณ์ของการติดสารเสพติดที่มีจำ�นวน เพิ่มมากขึ้น นักเรียนจะสังเกตได้อย่างไรว่าผู้ใดติดสารเสพติด 2. ครูให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายถึงความเหมือนและความแตกต่างในลักษณะ ของคนที่ติดสารเสพติดและคนที่ไม่ติดสารเสพติด แล้วครูก็เขียนสิ่งที่นักเรียนอภิปราย ลงในแผนผังความคิด ชื่อกิจกรรม ภัยร้ายทำ ลายชีวิต เวลา 1 ชั่วโมง

18 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น 3. ครูชี้ให้เห็นถึงความเหมือนและความแตกต่างในลักษณะของคนที่ติด สารเสพติด 4. ครูยกตัวอย่างสถานการณ์ที่ต้องตัดสินใจเมื่อเผชิญกับผู้ติดสารเสพติด โดย ให้นักเรียน จำ�นวน 4 คน ออกมาแสดงบทบาทสมมติดังนี้ - คนที่ 1 แสดงบทบาทลักษณะอาการเมายา ส่งเสียงโวยวายทำ�ลายข้าวของ และเก็บตัวอยู่ในห้อง (ถ้าไม่เข้าใจในลักษณะอาการของผู้ติดสารเสพติดให้ศึกษาเอกสาร ประกอบการเรียน เรื่อง ลักษณะ อาการและการป้องกันสารเสพติด ) - คนที่ 2 แสดงบทบาทญาติของผู้ติดสารเสพติดที่ตัดสินใจเข้าไปช่วยเหลือ แต่ไม่สามารถควบคุมพฤติกรรมของผู้ติดสารเสพติดได้จึงขอความช่วยเหลือจากตำ�รวจ และเพื่อนบ้าน - คนที่ 3 แสดงบทบาทเป็นเพื่อนเดินทางมาหาผู้ติดยาเสพติดพอดีและ ได้พบเห็นเหตุการณ์จึงตัดสินใจเข้าไปห้ามปรามแต่กลับถูกผู้ติดสารเสพติดชกต่อย จนเลือดอาบ ลักษณะของ คนปกติ ความเหมือน ลักษณะของ คนติด สารเสพติด

19 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น - คนที่ 4 แสดงบทบาทตำ�รวจตัดสินใจเข้าไปจับและนำ�ตัวผู้ติดยาเสพติด ไปสงบสติที่โรงพัก 4. เมื่อนักเรียนดูการแสดงบทบาทสมมติจบแล้ว ให้นักเรียนทั้งหมดร่วมกัน ตอบคำ�ถามตามประเด็นดังต่อไปนี้ 4.1 นักเรียนคิดว่าผู้ติดสารเสพติดมีลักษณะอาการเหมือนกันทั้งหมด หรือไม่ เพราะเหตุใด 4.2 ถ้าเป็นนักเรียนจะปฏิบัติตนอย่างไรให้รอดพ้นจากสถานการณ์อาการ คลุ้มคลั่งของผู้ติดสารเสพติด 4.3 เมื่อพบเห็นเพื่อนสนิทติดสารเสพติดและชักชวนให้เสพสารเสพติด นักเรียนจะมีแนวทางการป้องกันตนเองอย่างไรที่ไม่ให้เข้าไปยุ่งเกี่ยวกับสารเสพติด 4.4 ให้นักเรียนวิเคราะห์ข้อเสียของผู้ที่เข้าไปยุ่งเกี่ยวกับสารเสพติดที่มี ต่อตนเอง ครอบครัว และชุมชน 5. ครูและนักเรียนร่วมกันสรุปองค์ความรู้เกี่ยวกับลักษณะอาการของผู้ติด สารเสพติด และเสนอแนวทางการป้องกันการติดสารเสพติด เพื่อนำ�มาเป็นแนวทาง การตัดสินใจและการป้องกันตนเองให้ปลอดภัยจากสถานการณ์ที่เสี่ยงต่อสารเสพติด 6. ครูใช้เทคนิค R - C - A เพื่อพัฒนาทักษะชีวิต R นักเรียนรู้สึกอย่างไรกับการตัดสินใจของญาติเพื่อน และตำ�รวจ ที่เข้าไป ปฏิบัติกับผู้ติดสารเสพติด C ช่วงที่ผ่านมานักเรียนเคยตัดสินใจอย่างไรที่จะไม่ให้เกิดเหตุร้ายกับตนเอง ในขณะที่ต้องเผชิญกับผู้ติดสารเสพติด A ถ้านักเรียนต้องเข้าไปอยู่ในสถานการณ์ที่มีผู้ติดสารเสพติด จะเลือก ตัดสินใจแก้ไขปัญหาในสถานการณ์ที่เผชิญอย่างมีเหตุผลด้วยวิธีใด

20 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น สื่อ/แหล่งเรียนรู้ 1. แผนผังเปรียบเทียบความเหมือนและความแตกต่างของคนที่ติดสารเสพติด และคนที่ไม่ติดสารเสพติด 2. เอกสารประกอบการเรียน การวัดและประเมินผล วิธีการวัด ครูใช้แบบการประเมินการตอบคำ�ถามของนักเรียนในคำ�ถามการนำ�ไปใช้(A) เป็นรายบุคคล ลำ�ดับที่ ชื่อ – สกุล รายการตอบคำ�ถาม การตัดสินใจ วิธีการป้องกัน หมายเหตุ เหมาะสม ไม่เหมาะสม เหมาะสม ไม่เหมาะสม

21 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น เครื่องมือวัด แบบประเมินการตอบคำ�ถาม เกณฑ์การวัด รายการ 1. การตัดสินใจ แก้ปัญหา 2. วิธีการป้องกัน สารเสพติด เหมาะสม 1. วิเคราะห์สถานการณ์ อย่างรอบคอบและ ใช้ประสบการณ์เพื่อ ตัดสินใจได้อย่าง สมเหตุสมผล 2. ระบุวิธีการควบคุมตนเอง ไม่ให้เข้าไปยุ่งเกี่ยวกับ สารเสพติดได้อย่าง สอดคล้องกับความเป็นจริง ไม่เหมาะสม 1. วิเคราะห์สถานการณ์ ไม่รอบคอบและใช้ ประสบการณ์เพื่อตัดสินใจ ไม่สมเหตุสมผล 2. ระบุวิธีการควบคุมตนเอง ไม่ให้เข้าไปยุ่งเกี่ยวกับ สารเสพติดไม่สอดคล้อง กับความเป็นจริง

22 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง ลักษณะ อาการ และการป้องกันสารเสพติด ลักษณะผู้ที่ติดสารเสพติด 1. การเปลี่ยนแปลงทางร่างกาย - สุขภาพทรุดโทรม ผอมซูบซีด - ริมฝีปากเขียวคลํ้า แห้งแตก - ผิวหนังหยาบกร้าน เป็นแผลพุพอง - นํ้ามูกนํ้าตาไหล เหงื่อออกมาก - มักใส่แว่นกรองแสงสีเข้ม เพื่อต่อสู้กับแสงสว่างเพราะม่านตาขยาย - มีร่องรอยการเสพยาโดยการฉีด นิ้วมือมีรอยคราบเหลืองสกปรก - มีรอยแผลเป็นที่ท้องแขนเป็นรอยกรีดด้วยของมีคม (ทำ�ร้ายตนเอง) 2. การเปลี่ยนแปลงทางจิตใจ ความประพฤติ และบุคลิกภาพ - ไม่สนใจต่อสิ่งแวดล้อม ชอบแยกตัวเอง หลบซ่อนตัว ทำ�ตัวลึกลับ - เป็นคนเจ้าอารมณ์หงุดหงิด เอาแต่ใจตนเอง ขาดเหตุผล พูดจาก้าวร้าว ดื้อรั้นไม่เชื่อฟัง สามารถทำ�ร้ายบิดามารดาได้ - ไม่สนใจความเป็นอยู่ของตนเอง แต่งกายไม่สุภาพเรียบร้อย สกปรก - สีหน้าแสดงความผิดหวัง กังวล ซึมเศร้า - พกอุปกรณ์เกี่ยวกับการใช้สารเสพติด เช่น เข็มฉีดยา กระดาษตะกั่ว ไม้ขีดไฟ

23 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น เมื่อขาดยาเสพติดจะมีอาการอยากยาเสพติด ดังนี้ - มีอาการนํ้ามูก นํ้าตาไหล หาวนอน จามคล้ายเป็นหวัด - กระสับกระส่าย กระวนกระวาย หายใจถี่ลึก จ้องหาแต่ยาเสพติด จะขวนขวายหามาเสพไม่ว่าด้วยวิธีการใด ๆ - คลื่นไส้อาเจียน ท้องเดิน อาจมีเลือดปนออกมาด้วย เรียกว่า ลงแดง - ขนลุก เหงื่อออก เป็นตะคริว กล้ามเนื้อกระตุก ขบฟัน ปวดเมื่อย ตามร่างกาย ปวดเสียวในกระดูกดิ้นทุรนทุราย - มีไข้และความดันโลหิตสูง ชักกระตุก นอนไม่หลับ คลุ้มคลั่ง เสียสติ การป้องกันปัญหาสารเสพติด 1. ป้องกันตนเอง ไม่ทดลองเสพยาเสพติดทุกชนิด ถ้ามีปัญหาหรือไม่สบายใจ อย่าเก็บไว้ คนเดียว ไม่หาทางออกในทางที่เป็นโทษ ควรปรึกษา พ่อ แม่ ครูผู้ใหญ่ ใช้เวลาว่างให้ เป็นประโยชน์ เช่น อ่านหนังสือ เล่นกีฬา หรือทำ�งานอดิเรกต่าง ๆ ระมัดระวังการใช้ยา และศึกษาให้เข้าใจถึงโทษของยาเสพติด

24 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น 2. ป้องกันครอบครัว ควรสอดส่องดูแลเด็กและบุคคลในครอบครัวอย่าให้เกี่ยวข้องกับยาเสพติด อบรมสั่งสอนให้รู้ถึงโทษภัยของยาเสพติด ดูแลเรื่องการคบเพื่อน คอยส่งเสริมให้เขา รู้จักการใช้เวลาในทางที่เป็นประโยชน์ เช่น การทำ�งานบ้าน เล่นกีฬา ฯลฯ เพื่อป้องกัน มิให้เด็กหันเหไปสนใจยาเสพติด สิ่งสำ�คัญก็คือ ทุกคนในครอบครัวควรสร้างความรัก ความเข้าใจและความสัมพันธ์อันดีต่อกัน 3. ป้องกันชุมชน หากพบผู้ติดยาเสพติดควรช่วยเหลือแนะนำ�ให้เข้ารับการบำ�บัดรักษา โดยเร็ว “การสมัครขอเข้ารับการบำ�บัดรักษายาเสพติดก่อนที่ความผิดจะปรากฏ ต่อเจ้าหน้าที่ กฎหมายยกเว้นโทษให้” และเมื่อรู้ว่าใครผลิต นำ�เข้า ส่งออกหรือ จำ�หน่ายยาเสพติดควรแจ้งเจ้าหน้าที่ตำ�รวจ เจ้าหน้าที่ศุลกากร นายอำ�เภอ กำ�นัน ผู้ใหญ่บ้าน ฯลฯ หรือเจ้าหน้าที่ของสำ�นักงาน ป้องกันและปราบปรามยาเสพติด (สำ�นักงาน ป.ป.ส.) เพื่อดำ�เนินการกวาดล้างและปราบปราม มิให้ยาเสพติดกระจายไปสู่ชุมชน

25 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ชื่อกิจกรรม รู้ทันข่าวสาร เวลา 1 ชั่วโมง มาตรฐาน/ตัวชี้วัด พ 5.1 ม.1/3อธิบายความสัมพันธ์ของการใช้สารเสพติดกับการป้องกันโรคและ อุบัติเหตุ พฤติกรรมทักษะชีวิต องค์ประกอบที่ 2 การคิดวิเคราะห์ตัดสินใจ และแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ ข้อ 1 เลือกรับข้อมูลข่าวสารอย่างไตร่ตรองและรู้เท่าทันสังคมที่มีการเปลี่ยนแปลง ชิ้นงาน/ภาระงาน 1. แผนผังความคิด 2. การตอบคำ�ถาม R - C - A กิจกรรมการเรียนรู้ 1. ครูชักชวนนักเรียนพูดคุยถึงการเข้ามาของข้อมูลข่าวสารในปัจจุบันว่ามาจาก ช่องทางที่หลากหลายและซักถามนักเรียนว่าพบข้อมูล ข่าวสารจากแหล่งใดบ้าง 2. ครูหาสื่อที่เกี่ยวกับความสัมพันธ์ของการใช้สารเสพติดกับการป้องกันโรค และอุบัติเหตุมาให้นักเรียนชม แต่ในที่นี้ขอยกตัวอย่างสื่อโฆษณา “การให้สัมภาษณ์ของ ผู้ป่วยเป็นมะเร็งกล่องเสียงทางทีวี”

26 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น 3. หลังนักเรียนชมสื่อโฆษณาแล้วให้นักเรียนร่วมแสดงความคิดเห็นและ ตอบคำ�ถามตามประเด็นคำ�ถามต่อไปนี้ โดยให้นักเรียนทำ�เป็นแผนผังความคิดเป็น รายบุคคล 3.1 ในสื่อโฆษณาแสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ของการเกิดโรคกับ การป้องกันอย่างไร 3.2 นักเรียนคิดว่าผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับใครบ้าง 3.3 นักเรียนคิดว่ามีสารเสพติดอื่นใดบ้างที่ทำ�ให้เกิดโรคและอุบัติเหตุจาก การใช้สารเสพติด 4. นักเรียนคนใดทำ�เสร็จแล้วให้นำ�แผนที่ความคิดมาติดที่บอร์ดหน้าชั้นเรียน 5. ขออาสาสมัครหรือสุ่มนักเรียนออกมานำ�เสนอผลงานหน้าชั้นเรียน จำ�นวน 2 - 4 คน 6. ครูและนักเรียนร่วมกันสรุปองค์ความรู้เกี่ยวกับความสัมพันธ์ของการใช้ สารเสพติดกับการป้องกันโรคและอุบัติเหตุเพื่อนำ�มาใช้เป็นแนวทางการปฏิบัติตนในการ ป้องกันโรคและอุบัติเหตุได้ในชีวิตประจำ�วัน 7. ครูใช้เทคนิค R - C - A เพื่อพัฒนาทักษะชีวิต R นักเรียนคิดอย่างไรกับข้อมูลข่าวสารด้านสารเสพติดที่ผ่านสื่อต่าง ๆ ที่ออกมาสู่สังคม C ข้อมูลข่าวสารเกี่ยวกับสารเสพติดที่นักเรียนเคยรับมามีความคล้ายคลึง กับสิ่งที่นักเรียนรับรู้มาอย่างไร A ถ้านักเรียนได้รับข่าวสารว่า “ยาไอซ์” มีสรรพคุณกินแล้ว ทำ�ให้ไม่อ้วน และผิวขาว นักเรียนเชื่อหรือไม่ และมีวิธีเลือกรับข้อมูลข่าวสารอย่าง ไตร่ตรองอย่างไร

27 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น สื่อ/แหล่งเรียนรู้ 1. สื่อโฆษณาตัวอย่างผู้ป่วยโรคต่างๆ ที่เกี่ยวกับการใช้สารเสพติดและอุบัติเหตุ 2. เอกสารประกอบการเรียน 3. สื่อสิ่งพิมพ์เกี่ยวกับความสัมพันธ์ของการใช้สารเสพติดกับการป้องกันโรค และอุบัติเหตุ 4. สื่อออนไลน์ การวัดและประเมินผล วิธีการวัด การประเมินการตอบคำ�ถาม ลำ�ดับที่ ชื่อ – สกุล การตอบคำ�ถาม ระบุความสัมพันธ์ หมายเหตุ สารเสพติดกับการป้องกันโรค และอุบัติเหตุ ใช้วิธีเลือกรับข้อมูล ข่าวสาร อย่างไตร่ตรอง เหมาะสม ไม่เหมาะสม เหมาะสม ไม่เหมาะสม

28 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น เครื่องมือวัด แบบประเมินการตอบคำ�ถาม เกณฑ์การวัด รายการ 1. ระบุความสัมพันธ์ สารเสพติดกับ การป้องกันโรค และอุบัติเหตุ 2. ใช้วิธีเลือกรับ ข้อมูลข่าวสาร อย่างไตร่ตรอง เหมาะสม การเชื่อมโยงความคิดได้อย่าง ครอบคลุมชัดเจน การกลั่นกรอง ตรวจสอบ ข้อมูลข่าวสารอย่างไตร่ตรอง ไม่เหมาะสม การเชื่อมโยงความคิด ไม่ครอบคลุมและไม่ชัดเจน ไม่กลั่นกรอง ตรวจสอบ ข้อมูลข่าวสารอย่างไตร่ตรอง

29 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ชื่อกิจกรรม รักเพื่อนต้องเตือนแรง ๆ เวลา 1 ชั่วโมง มาตรฐาน/ตัวชี้วัด พ 5.1 ม.1/4 แสดงวิธีการชักชวนผู้อื่นให้ลด ละ เลิกสารเสพติดโดยใช้ทักษะต่าง ๆ พฤติกรรมทักษะชีวิต องค์ประกอบที่ 4 การสร้างสัมพันธ์ภาพที่ดีกับผู้อื่น ข้อ 5 สร้างสัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่นด้วยการสื่อสารเชิงบวก ข้อ 7 ให้คำ�ปรึกษากับผู้อื่นได้ ชิ้นงาน/ภาระงาน แสดงวิธีการชักชวนผู้อื่นให้ลด ละ เลิกสารเสพติดโดยใช้ทักษะต่าง ๆ กิจกรรมการเรียนรู้ 1. ครูพูดคุยถึงปัญหาต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นกับคนในสังคมทำ�ให้เกิดความเครียด แล้วหาทางออกไม่ได้จึงหันมาพึ่งสารเสพติด จากนั้นครูถามนักเรียน “เมื่อมีปัญหาจะ ปรึกษาใคร” 2. ครูแจกกระดาษรูปสัตว์ให้นักเรียนคนละแผ่น คนใดได้รูปภาพเหมือนกัน ให้จับคู่พูดคุยเพื่อสร้างความบรรยากาศความคุ้นเคยและเป็นกันเอง 3. ให้นักเรียนทุกคนศึกษาเอกสารประกอบการเรียนที่ 3 เรื่องทักษะในการ ชักชวนผู้อื่น

30 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น 4. ให้นักเรียนจับคู่กันตามความสมัครใจ เพื่อฝึกให้คำ�ปรึกษาโดยใช้ทักษะ ในการชักชวนผู้อื่นให้ลด ละ เลิกสารเสพติดตามกรณีศึกษาเรื่อง ทางเลือก ที่กำ�หนดให้ จากนั้นให้นักเรียนได้สลับกันฝึกให้คำ�ปรึกษา พร้อมเสนอแนะคู่ของตนเอง กรณีศึกษา เรื่อง ทางเลือก ทัชจัง เป็นเด็กเรียนไม่เก่ง หนีโรงเรียนไปเล่นเกม และถูก พ่อ - แม่ดุด่า ทุบตีอยู่เป็นประจำ� ในที่สุดก็หนีออกจากบ้าน และไป คบเพื่อนที่ติดยาเสพติดด.ช. ณเดชกลับจากโรงเรียนเดินผ่านกลุ่มเด็ก วัยรุ่นที่กำ�ลังมั่วสุมเสพยาเสติดได้เห็น ทัชจัง ที่เป็น เพื่อนรักอยู่ในกลุ่มนั้นด้วย ด.ช. ณเดช จะชักชวน ให้เพื่อนลด ละ เลิกอย่างไร 5. ให้นักเรียนอาสาสมัครหรือสุ่มตัวแทนคู่เพื่อนำ�เสนอหน้าชั้นเรียน ประมาณ 5 คู่ 6. ครูและนักเรียนร่วมกันสรุปองค์ความรู้เกี่ยวกับวิธีการชักชวนผู้อื่นให้ลด ละ เลิกสารเสพติดโดยใช้ทักษะการสื่อสาร และนำ�มาเป็นแนวทางการสื่อสารเพื่อป้องกัน ตนเองให้ปลอดภัยเมื่อตกอยู่ในสถานการณ์ที่เสี่ยงต่อยาเสพติดได้อย่างถูกต้องเหมาะสม

31 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น 7. ครูใช้เทคนิค R - C - A เพื่อพัฒนาทักษะชีวิต R จากการชักชวนให้ผู้อื่นลด ละ เลิกสารเสพติด นักเรียนรู้สึกอย่างไร C นักเรียนเคยใช้การสื่อสารเชิงบวกและให้คำ�ปรึกษาผู้อื่นให้ลด ละ เลิก สารเสพติดอย่างไรบ้าง A หากในอนาคตพบเพื่อนติดสารเสพติดอีก นักเรียนจะมีวิธีการให้คำ�ปรึกษา อย่างไรเพื่อให้เพื่อน ลด ละ เลิกสารเสพติด สื่อ/แหล่งเรียนรู้ 1. เอกสารประกอบการเรียนที่ 3 2. เนื้อหากรณีศึกษา เรื่อง ทางเลือก 3. สื่อสิ่งพิมพ์,สื่อออนไลน์ การวัดและประเมินผล วิธีการวัด การประเมินการตอบคำ�ถาม R - C - A เครื่องมือวัด คำ�ถาม R - C - A เกณฑ์การวัด พิจารณาจากคำ�ถามการนำ�ไปใช้(A) ผ่าน หมายถึง ให้คำ�ปรึกษากับผู้อื่นและปฏิบัติได้ ไม่ผ่าน หมายถึง ให้คำ�ปรึกษากับผู้อื่นไม่ได้

32 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น เอกสารประกอบการเรียนที่ 3 เรื่อง ทักษะในการชักชวนผู้อื่น ทักษะการวิเคราะห์ 1. ประเมินปัญหาและปัจจัยต่าง ๆ ที่มีอิทธิผลต่อทัศนคติ และพฤติกรรมของวัยรุ่นที่ส่งผลถึงการเสพสารเสพติด เช่น ค่านิยม กลุ่มเพื่อน สิ่งแวดล้อมรอบตัวสื่อต่างๆเป็นต้น เพื่อนำ�มาใช้เป็นข้อมูล ในการวิเคราะห์ปัญหา 2. ใช้ทักษะการคิดวิเคราะห์ในการแก้ปัญหาอย่างมี วิจารณญาณ พยายามคิดหาเหตุผลที่มีนํ้าหนักในการชักชวนให้ผู้อื่น ลด ละ เลิกสารเสพติด เช่น การชี้แจง ให้ข้อมูลผลดีผลเสีย ที่เห็น ได้ชัดเพื่อให้ผู้อื่นคล้อยตาม เป็นต้น 3. ใช้ความคิดทางสร้างสรรค์เพื่อเป็นทางเลือกให้ผู้ที่เรา ชักชวนเห็นข้อดีที่จะปฏิบัติตาม เช่น การชวนผู้อื่นไปทำ�กิจกรรม สร้างสรรค์เช่น การเล่นกีฬา การเล่นดนตรีเป็นต้น

33 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ทักษะการสื่อสารและสร้างสัมพันธภาพ (Communication and Relationship Skills) เป็นทักษะที่มีความสัมพันธ์ซึ่งเป็นความสามารถในการ ติดต่อ เพื่อมีความสัมพันธ์กับบุคคลอื่น โดยใช้คำ�พูดที่ดีใช้ภาษา ท่าทาง เพื่อแสดงออกถึงความรู้สึก และความคิดเห็นอย่างเหมาะสม โดยผู้ที่มีทักษะการสื่อสารและสร้างสัมพันธภาพที่ดีควรมีความ สามารถ ดังนี้ 1. ความสามารถในการโน้มน้าวและจูงใจผู้อื่น 2. ความสามารถในการสื่อสารที่ดี 3. ความสามารถในการสร้างความร่วมมือกับผู้อื่น 4. ความสามารถในการทำ�งานเป็นทีม 5. ความสามารถในการปรับตัวในสถานการณ์ต่าง ๆ ทักษะการสื่อสารอย่างมีประสิทธิภาพ 1. การเป็นผู้สื่อสารที่ดี ซึ่งจะต้องมีความสามารถในการ เป็นผู้ถ่ายทอดที่ดีมีทักษะในการพูด พูดตรงประเด็น กระชับ และ ได้ใจความ 2. การรับข่าวสารและการเป็นผู้ฟังที่ดี มีทักษะในการฟัง และกิริยาท่าทางที่แสดงบ่งบอกว่ามีความสนใจในการฟัง

34 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ทักษะการตัดสินใจ ทักษะการตัดสินใจเป็นทักษะที่ต้องใช้ควบคู่กันและ ผสมผสานกันระหว่างความคิดและความรู้สึกในการใช้เหตุผลตัดสินใจ เนื่องจากจะมีผลกระทบทั้งต่อตนเองและผู้อื่น ดังนั้น จึงต้องมี การตัดสินใจอย่างรอบครอบ โดยกระบวนการตัดสินใจและ การแก้ปัญหา มี5 ขั้นตอน 1. การกำ�หนดปัญหาโดยระบุปัญหาอย่างชัดเจน 2. ค้นหาสาเหตุของปัญหา และกำ�หนดแนวทางเลือก โดยเขียนแนวทางการแก้ปัญหาให้มีหลากหลายวิธี 3. การวิเคราะห์ทางเลือกเพื่อวิเคราะห์ถึงวิธีการแก้ปัญหา ตามวิธีการต่าง ๆ 4. การตัดสินใจเลือกเพื่อกำ�หนดแนวทางวิธีการแก้ปัญหา ที่ดีที่สุด 5. ตรวจสอบผลภายหลังที่ได้ดำ�เนินการตามวิธีเลือกว่า ได้ผลหรือปัญหายังคงมีอยู่ เพื่อแก้ไขข้อบกพร่องของทางเลือก ที่เกิดจากการตัดสินใจ

35 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ทักษะการแก้ปัญหา ได้เสนอแนวคิดของการแก้ปัญหา เมื่อบุคคลเผชิญกับปัญหา ไว้ดังนี้ 1. ยอมรับว่าคุณมีปัญหา เพื่อเป็นการช่วยให้บุคคลไม่ต้อง เสียเวลากับการที่จะกล่าวโทษตนเอง และบุคคลอื่น ๆ 2. บอกให้ได้ว่าปัญหาของคุณคืออะไร เพื่อทําความเข้าใจว่า อะไรคือสิ่งที่เป็นปัญหาและทําให้คุณไม่สบายใจ 3. การมองหาบุคคลที่จะพูดคุยในปัญหาของเรานั้น ควร เป็นบุคคลที่คุณสามารถไว้วางใจได้ 4. หาสาเหตุ ทําไมจึงเกิดปัญหาขึ้น เพื่อเป็นการป้องกัน ไม่ให้เกิดปัญหาแบบนี้ซํ้ากับคุณอีกในอนาคต 5. ปรึกษาบุคคลอื่นที่คุณมั่นใจและไว้ใจเพื่อเป็นการแสดง ถึงความก้าวหน้าในการแก้ปัญหาด้วย 6. ทบทวนแผนการแก้ปัญหาของคุณด้วยการดําเนินการ ตามแผนการแก้ปัญหา 7. ปรับมุมมองปัญหาว่าไม่ใช่อุปสรรคแต่เป็นโอกาสที่ทําให้ คุณพัฒนาตนเองเมื่อคุณรู้สึกเป็นทุกข์เป็นสิ่งที่มีคุณค่าในการพัฒนา ให้ตัวเองมีทักษะเพิ่มความสามารถให้กับตนเอง

36 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น กระบวนการตัดสินใจและแก้ปัญหา มี5 ขั้นตอน คือ 1. การกำ�หนดปัญหา โดยใช้พื้นฐานสังเกตพฤติกรรมบุคคล สถานการณ์ ประเด็นที่อยู่ในความสนใจ เพื่อกำ�หนดให้ได้ว่า อะไร เป็นปัญหาที่แท้จริง 2. การค้นหาสาเหตุของปัญหาและกำ�หนดทางเลือก เป็นการพิจารณาหาสาเหตุของปัญหา และคิดหาทางเลือกที่มีความ เป็นไปได้ในการแก้ปัญหา โดยควรคิดไว้หลาย ๆ ทางเลือก 3. การวิเคราะห์ข้อดีข้อเสียของแต่ละทางเลือก เป็นการ ประเมินทางเลือกแต่ละทางว่าจะเกิดผลดีผลเสียอะไรบ้าง ยากง่าย อย่างไร นับเป็นการรวบรวมข้อมูลซึ่งเป็นประโยชน์ต่อการตัดสินใจ ต่อการช่วยประเมิน 4. การตัดสินใจเลือกทางเลือกใดทางเลือกหนึ่งด้วยเหตุผล อย่างเหมาะสม อาศัยหลักความรู้ทั้งศาสตร์และศิลป์คุณธรรม กฎ ระเบียบ มาเป็นแนวทางในการตัดสินใจ ซึ่งเป็นการตัดสินใจเลือก ทางเลือกที่คิดว่าถูกต้องและเหมาะสมที่สุดตามความคิดของตนเอง 5. การหาแนวทางแก้ไขข้อเสียของทางเลือกที่เกิดจาก การตัดสินใจ โดยคิดข้อเสนอแนะ วิธีการแก้ไขข้อเสียที่เกิดจาก ทางเลือกที่เลือกนั้นก่อนทดลองใช้ถ้าเห็นว่าสามารถช่วยแก้ผลเสีย นั้นได้ก็จะได้นำ�ไปเป็นแนวทางปฏิบัติต่อไป

37 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ทักษะให้คำ ปรึกษา ในการให้คําปรึกษามีข้อปฏิบัติ10 ประการ ที่ผู้ให้คำ�ปรึกษา จะต้องถือปฏิบัติเพื่อสร้างความศรัทธาและความไว้วางใจโดยถือเป็น หลักสําคัญของการให้การปรึกษาไว้ดังนี้คือ 1. สร้างความไว้วางใจโดยคำ�นึงถึงการรักษาความลับของ ผู้มาขอรับคำ�ปรึกษา 2. สามารถสังเกตเห็นความเปลี่ยนแปลงทุกด้านของผู้มา ขอรับคำ�ปรึกษา 3. แสดงความรู้สึกต่อปัญหาของผู้มาขอรับคำ�ปรึกษาอย่าง เหมาะสม 4. แสดงความรู้สึกเห็นอกเห็นใจผู้อื่น 5. สามารถสื่อความคิดเห็นของตนได้อย่างชัดเจน ไม่คลุมเครือ 6. มีทัศนคติเชิงบวกเป็นมิตรให้ความสนใจและเข้าใจผู้อื่น 7. ยอมรับและเคารพในความเป็นบุคคลของผู้อื่น 8. มีความเป็นตัวของตัวเอง 9. ไวต่อความรู้สึกของผู้อื่น 10. ไม่ใช้ประสบการณ์เดิมของตนมาตัดสินผู้อื่น

38 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น มาตรฐาน/ตัวชี้วัด พ 5.1 ม.2/1 ระบุวิธีการ ปัจจัย แหล่งที่ช่วยเหลือฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติด พฤติกรรมทักษะชีวิต องค์ประกอบที่ 4 การสร้างสัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่น ข้อ 4 มีจิตอาสาช่วยเหลือผู้อื่น ชิ้นงาน/ภาระงาน สื่อเผยแพร่ความรู้หัวข้อ การช่วยเหลือฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติดที่นักเรียนผลิต กิจกรรมการเรียนรู้ ชั่วโมงที่ 1 1. ครูนำ�ภาพ หรือคลิปวีดิทัศน์คนติดยามาให้นักเรียนดูและสุ่มถามนักเรียน เป็นรายบุคคลประมาณ 3 - 4 คน โดยใช้ประเด็นคำ�ถาม ดังนี้ - ภาพที่เห็นคือภาพอะไร เกี่ยวข้องกันอย่างไร - ตามภาพที่นักเรียนเห็น นักเรียนคิดว่าคือสถานที่ใด - มีสถานที่ใดบ้างที่ช่วยเหลือฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติดและจะหาข้อมูลได้อย่างไร ชื่อกิจกรรม คิดช่วยเหลือ เวลา 2 ชั่วโมง

39 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น 2. ครูบันทึกคำ�ตอบของนักเรียนบนกระดานหน้าชั้นเรียนและเชื่อมโยงกับ สารเสพติดประเภทอื่น ๆ เพื่อเป็นข้อมูลสู่การปฏิบัติใบงานเรื่อง คิดช่วยเหลือ 3. นักเรียนสร้างแผนผังความคิดเรื่อง คิดช่วยเหลือ โดยใช้เวลา 3 นาที ในประเด็น วิธีการช่วยเหลือ ปัจจัยและแหล่งที่ช่วยเหลือ ฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติดและอื่น ๆ 4. นักเรียนนำ�เสนอผลงานของตนเองหน้าชั้นเรียนประมาณ 3 - 5 คน โดยวิธี อาสาสมัคร 5. เปิดโอกาสให้นักเรียนแสดงความคิดเห็นเพิ่มเติม และครูสรุปเชื่อมโยง ตามประเด็นหัวข้อ ดังแผนภาพ

40 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น 6. นักเรียนบันทึกข้อมูลเพิ่มเติมในส่วนที่ไม่สมบูรณ์ 7. แบ่งกลุ่มนักเรียน 5 กลุ่ม จำ�นวนนักเรียนกลุ่มละเท่าๆ กัน แต่ละกลุ่มเลือก ประธาน รองประธานและเลขานุการ 8. ทุกกลุ่มศึกษาจากเอกสารประกอบการเรียน เรื่อง การช่วยเหลือฟื้นฟู ผู้ติดสารเสพติด หรือแหล่งเรียนรู้อื่นๆ เช่น อินเทอร์เน็ต ข้อมูลชุมชน ฯลฯ 9. นักเรียนแต่ละกลุ่มร่วมคิด และลงความเห็นปฏิบัติกิจกรรมผลิตสื่อสำ�หรับ เผยแพร่ความรู้เรื่องการช่วยเหลือฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติดตามความสนใจ 10. แต่ละกลุ่มนำ�เสนอผลงานของกลุ่มในชั่วโมงต่อไป ชั่วโมงที่ 2 1. ครูทบทวนกิจกรรมการเรียนชั่วโมงที่ผ่านมา 2. ทุกกลุ่มนำ�เสนอสื่อที่ผลิตเรื่องการช่วยเหลือฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติดในรูปแบบ การจัดนิทรรศการเพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรู้ 3. แต่ละกลุ่มรับแบบสังเกต เรื่อง สื่อการช่วยเหลือฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติด ไปแลกเปลี่ยนเรียนรู้ผลงานกับกลุ่มอื่น ๆ และบันทึกในแบบสังเกต ประมาณ 10 นาที 4. ขออาสาสมัคร2-3กลุ่ม นำ�เสนอผลจากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้จากกลุ่มอื่น ๆ 5. ครูและนักเรียนสรุปข้อมูลโดยเชื่อมโยงประเด็นวิธีการ ปัจจัย และแหล่ง ช่วยเหลือฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติด สื่อ/แหล่งเรียนรู้ 1. ภาพคนติดสารเสพติด/คลิปวีดิทัศน์ผู้ติดสารเสพติด 2. เอกสารประกอบการเรียน เรื่องการช่วยเหลือฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติด 3. แหล่งเรียนรู้ในชุมชน/ท้องถิ่น 4. อินเทอร์เน็ต

41 แนวทางการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะชีวิตเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันปัญหายาเสพติด ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น การวัดและประเมินผล วิธีการวัด ประเมิน สื่อการช่วยเหลือฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติด เครื่องมือวัด แบบสังเกตการนำ�เสนอสื่อ เกณฑ์การวัด 1. สื่อการช่วยเหลือฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติดที่นักเรียนผลิต คะแนน 5 - 9 คะแนน ระดับ ดี คะแนน 4 - 6 คะแนน ระดับ พอใช้ คะแนน 3 คะแนน ระดับ ปรับปรุง เกณฑ์การผ่าน ระดับ พอใช้ขึ้นไป 2. ทักษะชีวิต เกณฑ์การผ่าน ระดับพอใช้ขึ้นไปถือว่าผ่าน