ОДОБЛАР
ИМОМ БУХОРИЙ ХАЛЦАРО
ИЛМИЙ-ТАДЦИЦОТ МАРКАЗИ
ОДОБЛАР
ДУРДОНАСИ
Имом Бухорийнинг «ал-Адаб ал-муфрад»
асарларидан сайланма ^адислар
Самарканд
“Имом Бухорий халкаро маркази”
2018
с ■> -
УУК: 297:37.018.1
КБК: 74.90
Ю-91. .
Одоблар дурдонаси / Олимхон Исахон
угли. - Самарканд: Имом Бухорий халкаро
маркази, 2018. 144-6.
Масъул мухаррир:
Тарих фанлари номзоди, доцент Шовосил Зиёдов
Такризчилар:
Шукурилло Умаров, Отабек Мухаммадиев
Одоб-ахлоууа дойр китоблар куп ёзилган. Шубуасиз, бу
китоблар ичида Имом Бухорийнинг «ал-Адаб ач-муфрад»
асарлари алоуида ажралиб туради. Муаллиф "Одоблар
дурдонаси" китобида «ал-Адаб ал-муфрад»га киритилган
уадислар ичидан айнан ёш авлодга тегишли булганларини
ажратиб олиб, уларни ууувчига тушунарли булиши учун
шарулаб, бу уадислардан олинадиган фойдаларни уам санаб
утган.
Умид уиламизки, китоб уз мухлисларини топади, уларга
манзур булади ва у ёш авлод учун жуда фойдали китоб
булиб уолади.
Мазкур китоб Имом Бухорий халкаро маркази Илмий
кенгашининг 2014 йил 30 июндаги №3 йигилиши карори
билан нашрга тавсия этилган.,
Узбекистан Республикаси Вазирлар Маукамаси уузуридаги
Дин ишлари буйича уумитанинг 2018 йил 19 апрелдаги
2306-сонли хулосаси асосида тайёрланди.
ISBN 978-9943-5200-7-3
Abdulla Qodiriy потйа^4 Бухорий халкаро маркази, 2018 йил
© Олимхон Исахон угли
viloyat АКМ
I NV No WW
Аллох таоло деди:
«Сен «Агар Аллохга мукаббат килсангиз, бас,
менга эргашинг. Аллох, сизга мух,аббат килади ва
сизларни гуно\ларингизни магфират килади», деб
айт».
4-a.Lc <jjl cJLs
3 A* tl j_>} Si Li-Mo- LxjJLj
«Vs c Jj-L> (jjbtJ jJjjjJijJLs Ake dUS dJu_s Lils
*ч4 > • . )
Расулуллох саллаллоху слаиуи васаллам дедилар:
«Роббим менга «Кечиримли бул, яхшиликка
буюр ва жо\иллардан юз угир», деб гузал одоб бер-
ди. Бас уни кабул килган эдим «Албатта, Сен буюк
хулк узрадирсан», деб марх,амат килди.
СУЗ БОШИ
«Бу улуя бобомизнинг табаррук меросини мен
доим такрор ва такрор мутолаа цилиб, нафацат ут-
миш ва бугунги %аёт, балки эртанги кун билан бомиц
жуда куп саволларга жавоб топаман. Айни^са, у зот-
нинг ^аламига мансуб «ал-Адаб ал-муфрад» асарида
одамзот учун ибрат ва намуна буладиган, уни $ак
йулга, эзгуликка бошлайдиган ^анча-^анча *икмат ва
угитлар борлигига, уларда одоб-ахлоц, таълим-тар-
бия масаласи инсонни инсон ^иладиган асосий мезон
сифатида белгиланганига ишонч хрсил к,иламан».
Ислом Каримов
Ислом динининг хакконийлиги, поклиги,
инсонпарварлиги, багрикенглиги, одамзотни
доимо яхшилик ва эзгуликка чорлаши, \аёт си-
новларида узини окдаган кддрият ва анъаналарни
аждодлардан авлодларга етказишдаги урни хамда
ахамияти катта. Ислом дини таълимоти шаклла-
нишида Куръондан сунг Мухаммад (с.а.в.)нинг
суннатлари мухим урин тутади. Хадислар Мухам
мад (с.а.в.)нинг у ёки бу холатларда ибрат була
диган фазилатлари, хислатлари, айтган сузлари,
хилган ишлари, инсонларнинг узаро муносабат-
ларида зарур буладиган умумий тавсиялар ва кур-
сатмалар, ибратомуз насихатлардан ташкил топ
тан.
Бир неча асрлар юртимиз маънавий хаёти ха-
дислар билан чамбарчас боЕлик булган. Бу уз
навбатида Мовароуннахр мухитида мухим урин
с3 аз*
эгалловчи хадис мактаблари фаолияти ва мухад- *
дислар хаёти, улар яшаган даврдаги сиёсий-ижти-
моий жараёнлар, фан ва маданиятни янада му-
каммалрок урганишни талаб этмокда. Шу боне
бугунги кунда Президентимиз Шавкат Мирзиёев
ташаббуси билан Самаркандца буюк хадисшунос
алломаларимиз меросини хар томонлама чукур
урганиш, кенг тарБиб кдлиш максадида «Имом
Бухорий халкдро илмий-тадкикрт маркази»нинг
очилиши хадис илмига оид манбалар илмий тах-
лилига жиддий эътибор билан ёндошишга кулай
имкониятлар яратади.
Манбаларда кдйд этилишича, Имом ал-Бухо
рий ижодий фаолияти мобайнида тасниф этган
асарлардан 20 дан зиёд асарлари хакдда маълу-
мотлар берилган. Мухаддиснинг «Сахих-ул-Бу
хорий» асаридан кейинги уринда турадиган
«ал-Адаб ал-муфрад» («Адаб дурдоналари») асари
хам хадис асарлари ичида юцори рутбада тура-
ди. Имом ал-Бухорийнинг одоб-ахлок хусуси-
даги энг сахих хадисларни узида мужассам этган
ушбу асари зур тарбиявий ахамиятга молик бена-
зир тупламдир. Узбекистонда бу асарни урганиш-
га мухим ахамият берилган. Унинг арабча нашри
икки марта босилиб, 1990 йилда эса олим Ш.
Бобохонов угирган узбекча таржимаси хам нашр
этилган. Шунингдек, у кайта тулдирилиб, 2006
йил нашр этилди. 2008 йил эса одоб-ахловда оид
хадислар сайланмаси Тошкент ислом университе
та томонидан чоп этилди.
Имом Бухорий халкдро илмий-тадкик,от мар-
кази ходимлари «ал-Адаб ал-муфрад» китобидан
ёш авлод вакилларига мулжаллаб рисола тайёр-
лаб, уни хал^имизга етказишга бел боБладилар.
Имом Бухорийнинг бу асарида 1322 хадис ва
хабар 644 бобда жамланган булиб, у Хиндистон,
Туркия ва Мисрда бир неча бор чоп этилган. Асар-
нинг бир талай кулёзма нусхалари хам сакланган.
«Хозирги кунда мамлакатимиз кулёзма фон-
дларида сакланаётган бетакрор илмий мерослар
хали тула урганилган эмас. Уни х»Р томонлама
чукур урганиш, хозирги ва келгуси авлодларга ет
казиш барчамизнинг мухим ва долзарб вазифамиз
булмоги керак»1.
Имом Бухорий халцаро илмий-
тадкикот маркази директори
т.ф.н. Шовосил ЗИЁДОВ
1 Каримов И. «Жамиятимизни эркинлаштириш, ислохатларни чукур-
лаштириш, маънавиятимизни юксаклаштириш ва хал^имизнинг хаёт
даражасини ошириш-барча ишларимизнинг мезони в§ максадидир». -
Гошкент. «Узбекистан», 2007 й. - Б. 89.
«ОДОБЛАР ДУРДОНАСИ»
китоби хдкдда
Аллох таолога \амд сано, Пайгамбаримиз
Мухаммад саллаллоху алайхи васалламга дуруд
ва саловатлар булсинки, Яратганнинг инояти ва
Мустакиллигимизнинг шарофати билан, ynyF
аждодларимиз крлдирган бебахо илмий меросни
укиб-урганиш ва ургатиш бахтига муяссар бул-
дик!
Имом Бухорийнинг «ал-Адаб ал-муфрад» аса-
ри, у кишининг бошкд асарлари сингари бутун
Ислом оламида муътабар саналади.
Бу асар одоб-ахлокка дойр энг муътабар ман-
ба булганлиги боис унга куплаб шархлар ёзилган
ва турли тилларга таржима килинган. Мазкур
асарнинг узбек тилидаги энг охирги шархи устоз,
шайх Мухаммад Содик, Мухаммад Юсуфга ман-
суб булиб, бу китоб кенг китобхонлар томонидан
катта кизи^иш билан ук,иб урганилди.
«ал-Адаб ал-муфрад» асарида бугун барчамиз
учун долзарб булган мавзулар мавжуд. Айникса
юртимизда «Юксак маънавият — енгилмас куч»
шиори остида келажак авлод вакилларини маъ-
навий тарбиясига ало\ида эътибор берилаётган
бир вакдда, мазкур асар барчамизнинг хаётимиз-
да му\им омил булиб хизмат кдлиши шубхасиз.
«Соелом бола йили» муносабати билан Имом
Бухорий халкдро марказида «ал-Адаб ал-муфрад»
китобидан ёш авлод вакилларига мулжаллаб тай-
ёрланган мазкур «Одоблар дурдонаси» китоби-
нинг узига хос таркибий тузилиши куйидагича:
1. «Одоблар дурдонаси» китобидаги \адис
ракдмлари асл «ал-Адаб ал-муфрад» китоби
даги ракдмларга мос \олда келтирилди;
2. Укувчига енгил булиши учун таржимада
факдт охирги ровий билан кифояланилди;
3. «Одоблар дурдонаси» китобидан кузланган
максад ёшлар тарбиясига эътибор эканини
хисобга олиб, ундаги матн шархдари содца,
мухтасар холда берилди ва кушимча маълу-
мотлар билан бойитилди;
4. Керакли уринларда эслатмалар келтирилди;
5. Бир мавзуга дойр бир неча боблар, уша боб-
га далолат килганлиги учун бир боб ичига
киритилди.
Узбекистан Республикасининг биринчи
Президента Ислом Каримов 2013 йил 31 август-
да «Шахидлар хотираси» хиёбонида булиб утган
сухбат чотада шундай деган эди:
«Фурсатдан фойдаланиб, илохий ислом таъли-
мотини, хусусан, муътабар хадисларни башарият-
га етказиш йулидаги Имом Бухорий бобомизнинг
маънавий жасоратини алохида таъкидлаб утишни
лозим, деб биламан. Бу улус бобомизнинг табаррук
меросини мен доим такрор ва такрор мутолаа %и-
либ. нафахат утмиш ва бугунги хоёт, балки эр-
9>
танги кун билан борлиц жуда куп саволларга жа-
воб топаман. Айницса, у зотнинг цаламига мансуб
«ал-Адаб ал-муфрад» асарида одамзот учун ибрат
ва намуна буладиган, уни х;ац йулга, эзгуликка бо-
шлайдиган цанча-цанча х,икмат ва угитлар борли-
гига, уларда одоб-ахлоц, таълим-тарбия масаласи
инсонни инсон циладиган асосий мезон сифатида
белгиланганига ишонч уосил циламан. Бундай та-
баррук асарларнинг долзарб а^амияти шундаки,
улар дунёнинг айрим худудларида одоб-ахлок асо-
сларига болта урилаётган, «оммавий маданият»
куринишлари тобора кенг тарцалиб бораётган бир
вазиятда, бамисоли инсониятнинг кузини очиб бе-
радиган, уни огох, этадиган бонг каби янграмоцда».
Мазкур «Одоблар дурдонаси» китобида «Cof-
лом бола Йили» муносабати билан «ал-Адаб ал-
муфрад» асаридаги факдт ёш авлод вакилларига
тегишли хадисларнигина ажратиб олишдан мак-
садимиз, ота-оналар ва ёш авлод вакиллари, ди-
нимизда фарзандлар тарбиясига нечоЕлик ахами-
ят берилганлигига эътибор кдратишлари учундир.
Алло\ таоло ёшларимизга илмда, одоб ва ахлокда
бутун дунёга намуна булган аждодларимизга му-
носиб авлод булишликларини насиб айласин!
Олимхон Исахон угли
Хадис илми мактаби рахбари
Имом Бухорий ва у кишининг
«ал-Адаб ал-муфрад» асари
Албатта, \ар бир китобни мутолаа килишдан
олдин, китобнинг муаллифи ва китоб хакдца маъ-
лумот берилади. Биз хам шу анъанага амал кил
ган холда, имом Бухорий ва «ал-Адаб ал-муфрад»
асари хдкида айтиб утсак.
Китоблари Ислом оламида Алло\нинг кито-
бидан кейинги энг тугри, энг сахих китоб деб ит-
тифоккилинган, хадис илмининг амири Мухам
мад ибн Исмоил Бухорий 194 хижрий йил Шаввол
ойининг ун учинчи куни, жума намозидан кейин
ж Бухоро шахрида дунёга келганлар2.
Имом Бухорийнинг оталари Исмоил ибн
Иброхим, Молик ибн Анасдан даре олган етук
уламолардан эди. Имом Бухорий хадисдан бо-
шлангич таълимни (205 х- — 821 мил.) санада Бу-
хорода бошлайдилар. Мухаммад ибн Абу Хотим
Варрок, имом Бухорий хадисларни ёдлашга ун ёки
ундан хам кичиклигиданок, киришганлигини ай-
тади. Имом Бухорий ун ёшдан утгач, Дохилий ва
бошкдлардан даре оладилар. Устозлари Дохилий-
нинг хадис санадидаги хатоларини тугирлаганла-
рида Имом Бухорийнинг ёшлари ун бир ёшда эди.
Имом Бухорий ун олти ёшга етганларида Аб
дуллох ибн Муборак ва Вакийънинг китобларини
ёд оладилар. Шундан сунг оналари ва акалари Ах
мад билан хаж сафарига борадилар. Хаж мавсуми
тугагач, оналари ва акаларини Ватанга кузатиб,
> узлари хадис урганиш учун Маккада крладилар.
2 Бу милбдий сана билан 810 йи. 21 июлга тугри келади.
Имом Бухорий илм талабида дунёнинг куплаб
мамлакатлари, жумладан, Саудия Арабистони,
Сурия, Миер, Хуросон, Шом, Жибол, Балх, Бас
ра, Куфа, Багдод, Найсабур, Рай, Куфа, Восит,
Аскдлон ва Х,имсда бир неча бор сафарда булган-
лар. Имом Бухорий заковат ва ёд олишликда етук
инсон булганлар. «Табакртуш Шофиъийя» ва бо-
шкд китобларда у киши ёшлик йилларида етмиш
минг, кейинчалик эса барча ёдлаган хддислари
сони уч юз мингга етганлиги айтилади. Имом
Бухорий туплаган хадисларнинг сони жами 600
мингга етади. Шу уринда айтиб утишимиз лозим-
ки, Имом Бухорий мазкур хадисларни туплашда
нафакдт матн ва ровийларнинг номлари, балки
уларнинг тугилган жойлари, вафотлари ва яшаб
утган масканлари хамда уша айтилган хадиснинг
Куръони карим ва Суннати набавийдаги далил-
ларини \ам билганлар.
Энди бу машакдатли мехнатни тушуниш учун
соддагина мисол келтирсак. «Фалончи тобиъийн,
фалончи сахобадан хадис ривоят кдлди» дейилган
булса, имом Бухорий уша матнни Куръони Карим
ва Суннати Набавийдаги далилларини урганишга
киришганлар. Сунг санадда келтирилган ровий-
нинг ким экани, кдерда тугилгани, шахсий си-
фатлари, ундан хадис ривоят кдыса буладими ёки
йухми экани ёки кейинги номи келтирилган киши
билан хакикдтда учрашганми ва шу каби мухим
билимларнинг барчасидан вохиф булганлар.
Тасаввур хилиб курсак икки кдторли матн ор-
тида, бир кднча сахифа маълумотлар, бу маълу-
4 12
мотларни туплаш учун эса узундан узок, сафарлар
ва бошкд машак,к,атлар турибди.
Хаттоки машхур олим Исхок ибн Рохивайх
имом Бухорийнинг китобларини катта олим Аб-
дуллох ибн Тохирга курсатганида, у бундан ажа-
бланиб, «Бунинг к,андай тасниф к,илинганига
фах,мим етмади», деган экан.
Имом Бухорий бу маълумотларнинг барча-
сини туплабгина к,олмасдан, уларни доимо ёд-
ларида сакдаб юрганлар. Имом Бухорийнинг
уткир зех,н сохиби булганликлари хакидаги маъ-
лумотлар жуда куп булиб, биз шулардан бирги-
на Самаркдндда булган имтихон вок,еасини ёдга
оламиз. «Самаркандца етти кун давомида х,а-
дис эшитадиганлардан турт юзтаси жамъ булиб,
имом Бухорийни адаштиришга харакат к,илди-
лар. Шом иснодини Ирок, иснодига киритдилар.
Ирок иснодини Шом иснодига киритдилар. Ха
рам иснодини Яман иснодига ва Яман иснодини
Харам иснодига киритдилар. Аммо у кишини ис-
нодда хам, матнда хам бирор огиз сузда адаштира
олмадилар». 3
Хаттоки замона олимлари «Имом Бухорий бил-
маган хадис, хадис эмас», дер ва Бухорийни «Ос-
мон остида юрган тирик муъжиза» деб аташарди.
Муътабар манбаларда, жумладан, «Тарихи
Багдод» асарида келтирилишича, Имом Бухорий
хаётлари давомида мингдан зиёд устозлардан ха
дис ёзиб олганлар. У кишининг рахбарликларида
3 Шайх Мухаммад Содах Мухаммад Юсуф. «Одоблар хазийнаси»
биринчи жуз. «Шарк» нашриёти. Тошкент 2011 йил. Б-19.
шох асарлари булмиш «Жомиъус Са\и\»дан бе-
восита туксон минг киши таълим олган.
Имом Бухорийнинг 24 та асарлари бор экани
манбаларда курсатилган. Хаттоки «Табакртуш
Шофиъийя» ва «Фатхул Борий»нинг мукдддима-
сида имом Бухорий араб тилида бир оз шеър ёз-
ганлари хакдца \ам маълумотлар мавжуд.
Имом Бухорий «Жомиъус Сахих» китобларида
хам «Китабул адаб» деган кием очиб, унинг ичи
да одоб-ахлокка оид хадиси шарифлардан бир юз
йигирма саккиз бобда уч юздан ортигини келтир-
ганлар. Лекин Имом Бухорий бу билан кифоя-
ланмай, «Жомиъус Са\их»даги хадисларга узла-
рига етиб келган бошкд хадисларни хам кушиб,
«ал-Адаб ал-муфрад» номли китоб килганлар.
Бу китоб хам жуда муътабар хисобланади.
Унда факдт адабга оид 1322 та хадиси шариф-
ни келтирганлар ва уз одатларига биноан, улар
ни 644 та бобга булганлар. Бу китобда ижтимоий
алокаларга ва кишиларнинг бир-бирлари билан
буладиган муомалаларига оид одобларга бомик
Хадиси шарифлар келтирилган. Шубхасиз, бу
китоб Пайгамбар саллаллоху алайхи васаллам-
нинг адабларини узида жамлаган, исломий одоб
ва ахлокдарни кенг таргиб кдпган муътабар ки-
тобдир. Аксар уламоларнинг таъкидлашларича,
«ал-Адаб ал-муфрад» китоби одоб ва ахлок боби-
да битилган энг яхши китоблардан биридир. Хар
бир мумин-мусулмон киши бу китобда келтирил
ган одоб ва ахлокдарни узида мужассам килишга
интилиши зарурдир.
1б-об.
(jK" 131 JlLC 4111 q-o i_jL)
((^□1 jt [Дз jLj
ФАРЗАНД COFJIOM ГУ EИJI ГАНДА УНИНГ
КИЗ ЁКИ YFHJI ЭКАНИГА ПАРВО ЦИЛМАЙ,
АЛЛОХ ТАОЛОГА ШУКУР КИЛИШ ХАДИДА
1256. Абдуллох ибн Дуккайн Касир ибн
Убайддан эшитган.
«Оиша (р.а.) уз ахлларида фарзанд ту₽илса,
унинг угил ёки кизлигини сурамас, балки «Бус-бу-
тун, си^ат-саломатми?» дердилар. Агар «Ха» дей-
илса, «Оламлар Роббиси Аллохга \амд булсин!»,
дер эдилар».
Шарх:
Дархдкикдт, фарзанд к;из булсин ёки угил бул
син — Аллох таолонинг бизларга берган улуг неъ-
мати. Купинча биз узимизда йух нарсалар хаци-
да уйлаб. юрагимиз сикилади ва уша нарсаларга
эришмогушк йулида бор имкониятимизни сарф
Киламиз. Аммо минг афсуски, бизга берилган
неъматларнинг кдцрига доим хам етавермаймиз.
Неъматнинг кддрини эса ундан бебахра колган-
лар, фарзанд деб аталмиш «тирнокка» зор бул-
ганлар билади.
Динимиз таълимотларида Аллох таоло биз-
ларга берган хар-бир неъматни кддрига етиб шу-
кур кдлмобимиз ва бошимизга тушган синовлар-
га бардошли булиб, уни енгиб чикишлик учун
харакат к,илишимиз тавсия килинади.
Аксинча, оилада циз фарзанд туБилса, ко-
вогидан кор ёгадиган ёки бошига огир бир синов
келса, аламини ичкилик каби нопок нарсалардан
оладиган «ожиз» кимсалар крраланади.
Ислом умматининг энг билимдонларидан
булган Оиша (р.а.), я\инлари оиласида фарзанд
тугилса, унинг сихат-саломатлиги ва аъзолари-
нинг камчиликсиз эканига эътибор кдратиб, Ал-
лохга хамд айтар эканлар.
Биз \ам \ар бир ишимизда Расулуллох (с.а.в.),
у зотнинг сахобалари ва сахобияларидан урнак
олиб, берилган неъматга шукроналаркилишимиз
хамда уларнинг кадри га етишимиз лозим булади.
Зеро, Расулуллох (с.а.в.):
«Инсонларнинг купчилиги бепарволик ила ца-
дрига етмайдиган икки неъмат бор, улар сомик
ва хотиржамликдир», деганлар.
Бугун бизда шу неъматлар мавжудми, бас бу
нинг цадрига етиб, фарзандларимизни гузал ахлоц-
ли, боищаларга намуна буладиган цилиб тарбиялаб
бориш зиммамимиздаги вазифамиздир.
Аллох; таоло биз ва фарзанларимизга Узи яхши
курган гузал ахлокрш бандаларидан булишимизни
насиб цилсин!
Хадисдан олинадиган фойдалар:
1. Фарзанд турилганда унинг к;из ёки укил
эканига царамасдан, Аллох; таоло уларни фарзанд
неъмати билан сийлаганига хурсанд булиш;
2. Фарзанд тугилганда унинг саломатлиги
х;ак;ида к;айгуриш;
3. Фарзанд myi-илганда Аллох; таолога шуку-
рона келтириш;
4. Бутун коинот яккаю ёлриз Аллох; таоло-
нинг узиники эканини эътироф этиш.
2б-об.
l-jL)
ФАРЗАНД ТУЕИЛ ГАНДА УНИ ДУО ЦИЛИШ
ХАКИДА
.JLaajj (JLs I ALo-CJ
1255. \азмдан ривоят килинади. Муовия ибн
Курранинг шундай деганини эшитдим:
«Фарзандим Нёс тугилганида Набий(с.а.в.)
нинг сахобаларидан бир канчаларини чацириб, зи-
ёфат бердим. Улар дуо кдлишди. Мен «Сизлар дуо
килдингиз. Аллох дуоларингизни барокатли цил-
син!. Энди эса мен дуо кдламан, сизлар «Омин»
деб туринг!» дедим. Мен унинг дини ва акдини)
комил булишини (сураб куп дуолар килдим. Мен
уни уша кунги дуодан таниб оламан». (Яъни фар
зандим улгайганда дуоларим мустажоб булгани-
ни унда кураман). Г^Па q^Wmidagi
viloyatAKM ■ J
INV
Шарх:
Гузал Ислом динимизда %ар бир амал баробари-
да мукофот бор. Масалан, намоз ухисангиз унинг
баробарида цалб хотиржамлиги ва жаннат бор.
Руза тутсангиз, с^а/и-саломатлик ва Раййон4
бор. Агар кимгадир яхшилик килсангиз ёки сахо-
ват курсатсангиз, у томондан сизнинг х;ак;к;ингиз-
га гузал дуолар бор.
Мазкур ривоятдан маълум буладики, сахобалар
Хам чахалох mynuiuuiu муносабати билан зиёфат
бериб, унга келганлардан навалок; хамига дуо хи-
лишларини сураганлар.
Чунки Аллох таоло Узининг китобида шундай
мархамат цилади:
«Парвардигорларингиз «Менга дуо-илтижо ци-
линглар, Мен сизларга (килган дуоларингизни)
мустажоб цилурман», деди*5.
Расулуллох (с.а.в.):
«Дархацицат, Роббингиз бархаёт, саховатли
Зотдир. Агар бандаси Унга (дуо кил иб) хуллари-
4 Факат рузадорларгина кирадиган жаннат эшигининг номи.
5 Гофир сураси. Абдулазиз Мансур. Куръони Карим. (Узбекча изох-
ли таржима) Тошкент. «Тошкент Ислом университета» нашриёти. 2001
йил.
ни кутарса, уларни буш цайтаришга уаё цилади»,
дедиларК
Крдим-цадимдан динини яхши билган доно
халк;имизнинг «Дарахт сув билан, инсон дуо билан
кукаради», деган ^икматли сузлари айнан юк;о-
ридаги х;адиснинг маъносидан келиб чикжан булса
ажаб эмас.
Чунки хайрли дуода доимо яхшилик бор. Расу-
луллоу; (с.а.в.):
Ju j_£. Ju {bl
Ju^Aj ^JL>] Ц- 4Jjl dlLxxl ^1 4jlaLx9 jcul
Ju (jl LaIj 4ujXJ <! <jl La I •(Jl
.jtfi 131
«Крйси мусулмон Аллоу азза ва жаллага дуо
цилса ва уша дуосида гуноу ва уариндошлари-
дан узилиб кетишни сурамаган булса, Аллоу унга
(ушбу) учта хислатдан бирини берадш. сураган
нарсасини (булишини) тезлатади ёки охиратда
унинг учун задира цилиб ууяди ёхуд уша (сураган
нарсаси) баробарида ёмонликни ундан буриб юбо-
ради», дедилар. Улар (Са^обалар) «Ундай булса,
(дуони) купайтирамиз», дейишди. У зот (с.а.в.)
«Аллох; купайтиради», дедилар»67.
6 Бухорий ва Муслим ривояти.
7 Имом Ахмад ривояти.
Бас, мусулмон киши доимо фарзандлари хащи-
га дуо кршиии ва узгалардан уам улар хрщига дуо
олиш уаракатида булмош мацсадга мувофиц са-
налади.
Хадисдан олинадиган фойдалар:
1. Фарзанд тутлганда зиёфат беришнинг
жоизлиги;
2. Келган мехрионлардан хонадон ахриари ва
фарзандлари уа\к;ига дуо талаб цилиши матлуб
амал экани;
3. Ота-она фарзандларининг камолини сураб
дуо к;илмок;лари яхши амал экани.
Эслатма: Шариатимизда фарзанд тугилган-
лиги муносабати билан имконлари бор кишилар-
га ак,икд маросимини утказиш, яъни куй суйиб,
зиёфат бериш бор. Аммо номини «суннат туйи»
деб куйиб олиб, етти ма\аллага ош бериш, дабда-
бабозлик к,илиш ёки ножоиз нарсаларни дастур-
хон устига тортиб, зиёфат килиш мутлакр мум
кин эмас.
jcc. Jix-S LlJlc (3^*^ •M
ОДОБЛАР ДУРДОНАСИ dLojijj_> <jjl (Jj-wj
(JSJ (J Lcjls mJ Mill
mJ <jJjL^ й jJji_5 MJLc^tS"' |^JJI <JLs MjLc.j^>J
88. Анас розияллоху анхудан ривоят кдлинади:
«Бир куни Расулуллох (с.а.в.) хузурларига бор
дим. У ерда мендан тапщари онам ва холам Умму
Харам хам бор эди. Шунда Расулуллох (с.а.в.)
келдиларда «Сизлар билан биргаликда бир намоз
укиб олсак», дедилар. Аммо бу вахт намоз вакти
эмас эди. Шу вокеа сузлаб турилганда бир киши
«Расулуллох (с.а.в.) намоз укиётганларида Анас-
ни цайси томонларига гургаздилар?» деб суради.
«Унг томонларига тургаздилар», деди-да шун
дай давом этди: «Расулуллох (с.а.в.) билан намоз-
ни укиб булганимиздан кейин, «Буларнинг дунё ва
охиратини обод килгин!» деб бизнинг хонадонимиз
хакига дуо килдилар. Шундан кейин онам «Эй,
Аллохнинг Расули! Бу кичик ходимчангиз Анас
хакига яна бир дуо килсангиз», деб сурадилар.
Расулуллох (с.а.в.) мен учун хамма яхшиликлар-
ни Аллохдан сураб, охирида «Эй, Аллох! Анаснинг
моли ва фарзандларини купайтир ва уни баракот-
лик кил!» деб дуо килдилар».
Шарх:
Расулулло* (с.а.в.) даврларида сахоба ва сахоби-
яларР у зотнинг сухбатлари ва дуоларига муштох
8 Расулуллох саллаллоху алайхи васаллам хаётлик вактларида куриб,
у зотнинг пайгамбар эканларига имон келтириб, сухбатларида булган
эркак ва аёллар.
булишарди. Расулуллох; (с.а.в.) Маккадан Мадина-
га х;ижрат цилиб келганларидан сунг, улук сауобий
Анас (р.а.) оналари ва холалари билан бирга у зот-
нинг зиёратларига келишади. Расулуллох; (с.а.в.)
улар билан бирга намоз ук;иб оладилар ва уларнинг
axyiu-оилалари х;ак;к;ига дуо циладилар.
Шунда Анаснинг оналари фарзанди х;ак;ига хос
бир дуо цилишни сураганда, у зот (с.а.в.) «Эй, Ал
лох;! Анаснинг моли ва фарзандларини купайтир ва
уни баракотлик х;ил!» деб дуо циладилар. Ушбу дуо-
нинг барокати х;ак;ида Анас (р.а.) х;икоя циладилар
«Расулуллох; (с.а.в.) Маккадан Мадинага х;ижрат
к;илиб келганларида мен саккиз ёшли бола эдим.
Онам к;улимдан ушлаб, Расулуллох; (с.а.в.) хузур-
ларига келди ва «Эй, Аллох;нинг расули! Ансорлар-
ларнинг барчалари сизнинг келганингиздан к;уво-
ниб, сизга совга-саломлар х;адя цилдилар. Мана бу
фарзандим Анасни мендан %абул к;илиб олсангиз,
сизнинг хизматингизни цилиб юрса», деди.
Анас (р.а.): «Мен Расулуллох; (с.а.в.)гд ун йил
(яъни х;аётларининг охиригача) хизмат цилдим.
Шуун йил ичида Расулуллох; (с.а.в.) мени бирор ма-
ротаба х;ам: «Нимага бундай к;илдинг?» деб урма-
дилар х;ам, уруишадилар х;ам ва х;аттоки юзларини
х;ам буриштирмадилар. Менинг х;ак;к;имга'. «Эй, Ал
лох;! Анаснинг моли ва фарзандларини,купайтир ва
умрини узун цилгин!» деб дуо цилганлари сабабли
барака топдим. Мол-мулким шунчалик купайдики,
х;аттоки узумзорим бир йилда икки маротаба х;о-
сил берар ва фарзандларим сони бир юз олтитага
етди» — дедилар.
одоблар ДУРДОНАСИ i 23 ?
Анас (р.а.) юз ёшдан зиёд хаёт кечириб, вафот
этган охирги сахрбалардан саналадилар.
Мазкур ривоятдан биргина дуонинг шарофа-
ти ва барокати к.андай булганлигини билиб ол-
дик. Хулоса кришб айтсак, оиладаги фарзандлар
келажакда ихболлари баланд булиши, ота-онага
рахмат келтирадиган, жамиятга фойдали инсон
булиб етишмохликлари учун, авваламбор, ота-она
фарзанди хахига дуода булиши хамда улуклар дуо-
сини ьанимат билмохлари лозим экан.
Хадисдан олинадиган фойдалар:
1. Улуг инсонларни зиёрат хилишнинг жоизлиги;
2. Расулуллох; (с.а.в.) фарз намозидан бош^а на-
мозни хам жамоат билан бирга адо этганлари;
3. Дуода дунё ва охират яхшиликларини сураш-
нинг жоизлиги;
4. Ота-она доимо фарзандларига FOMxyp булиши ва
уларнинг хахига улур инсонлардан дуо талаб халиши;
5. Баъзи кишилар хахига алохида дуо хилишнинг
жоизлиги;
6. Дуода барака, серфарзандлик ва молу-дунёни
сурашнинг жоизлиги;
7. Расулуллох (с.а.в.)нинг нихоятда шафхатли,
мехрибон зот булганликлари, хаттоки Анас (р.а.)ни
ун йил мобайнида хилган камчилиги учун бирор ма-
ротаба хам койимаганлари барчамиз учун ибрат ва
тарбиявий ахамиятга эга эканлиги.
З-боб.
ГУДАКНИНГ ТАНГЛАЙИНИ КУТАРИШ
ХАЦИДА
1254. Анас ибн Молик (р.а.)дан ривоят кили-
нади:
«Абдуллох ибн Абу Тол\а тугилган купи, уни
кутариб, Расулуллох (с.а.в.) хузурларига бордим.
Набий(с.а.в.) ридоларини кийиб олиб, туяларига
мой суртаётган эканлар. Мендан «Хурмо борми?»
деб сурадилар. Мен «Ха», деб бир неча хурмо узат-
дим. Бас, уларни чайнадилар. Сунгра чакдлокнинг
опини очиб, уларни солдилар. Гудак тамшанди.
Набий(с.а.в.) «Ансорларнинг хурмога мухаббати»,
дедилар ва унга Абдуллох деб исм куйдилар».
ОДОБЛАР ДУРДОНАСИ
Шарх:
Китобимизнинг 3-бобидаги 88-ра\амли \а-
дисда Анас (р.а.) ^arpiapuda бир оз маълумот бе-
риб утган эдик. Анас (р.а.)нинг оналари Умму Су-
лайм турмуш уртокршри Молик вафот этгач, Абу
Тол.уага турмушга чицадилар ва оилада Анас (р.а.)
нинг она бир укалари дунёга келади. Умму Сулайм,
Анасга укаси яъни янги тугилган чацалокрш, Расу-
луллоу (с.а.в.) хузурларига олиб боришни буюра-
дилар. Анас борсалар, Набий (с.а.в.) туяларининг
парвариши билан машгул эканлар9.
Пайгамбаримиз (с.а.в.) уларни кургач, Анасдан
ёнида хурмоси борми экани хацида сурайдилар.
Анас хурмоларни узатгач, уларни чайнаб чаца-
лоцнинг огзига соладилар. Чацалок; уни маза ци-
либ тамшанганини кургач «Ансорлар хурмони яхши
куради-да», дейдилар ва унга Абдуллох, деб исм
цуядилар».
Янги тугилган чацалокршнг танглайини ширин-
лик билан кутариш шундай булган экан.
Хадисдан олинадиган фойдалар:
1. Оилада фарзанд тугилса, унинг танглайини
ширинлик билан кутаришнинг жоизлиги;
2. Уй хайвонлари парваришига эътиборли бу
лиш;
3. Фарзандларга маъноли ва гузал исмларни к;уй-
иш.
4 Узимизнинг дисрларда хам хайвонлар жарохатини тузатишда ёгдан
фойдаланилади.
.
б4-об.
J SjXjJl 4jL)
ФАРЗАНД ТУFHJIГАНДА ЗИЁФАТГА ЧАКИ-
РИШХДЦИДА
Lijj ♦Jl-9 Си <JX? — 1253
jSulaIjjIj Li I la II (_$>$4-Jl 0Lxv->’
LtLtjjUd jj I qj
JUaI (JVXj (jLi9 IajL^d <jl5j (jvu^A JJLxuaLS ^IjlLlj
(jyJl <—>1зсииэ1 (2Я* Ajl-*^ О"4 Д-эьаД! IJL4
4JLm> 4jLpop) Ll ^Su |«JLm) J AjJlc 4Jjl
<J dlxJLd J-Jj-9 Ia^j jlaaij Iajj 4r>j
4_mu5l9 |A-ujljjl ^La-S jia-SLS 4jl9 ^£jLll (a^jull
4Jjl JbX jjI JU IajL^o (jl^J (jvo^A jlxdlj 4jLm«5u
.4» Д|,1*> qJ 4_a—<д>1 4з1^э^3^и1
1253. Билол бин Каъб ал Аккийдан ривоят к,и-
линади:
«Мен, Иброхим ибн Адхам, Абдулазиз ибн Ху-
райр ва Мусо ибн Ясор барчамиз биргаликда Я\ё
ибн Хассон ал-Бакрий ал-Фаластинийни зиёрат
ОДОБЛАР ДУРДОНАСИ ■4 27 '1
цилгани кишлорига бордик. Олдимизга овкат олиб
келишди. Мусо емади, рузадор экан. Шунда Ях,ё
«Бизга мана шу масжидда бани киноналик, пай-
гамбар (с.а.в.)нинг са^обаларидан бир одам кирк,
йил имомлик килганди. Унинг куняси Абу Курсо-
фа эди. У одам бир кун руза тутар ва бир кун руза
тутмас эди. Отам фарзанд курганларида, у одамни
зиёфатга чакирдилар, уша куни рузадор экан, ле-
кин рузасини бузди», деди.
Кейин Ибро\им урнидан туриб, уни кийими би
лан тусди ва Мусо рузасини очди». Абу Абдулло^
«Абу Цурсофанинг исми Жундара ибн Хойшана
эди», деди.
Шар\:
Маълумки, Исломда ибодатлар икки хил тур-
га мансуб. Уларнинг биринчиси фарз, вожиб каби
банданинг зиммасидаги мажбуриятлари булса,
иккинчиси эса, савобини купайтиришмацсадида
нафл ибодатларни кришшдир. Расулуллох; (с.а.в.)
нинг бардавом цилиб борган баъзи нафл ибодатлар
бизларга суннат булиб долган. Баъзи нафлларни
эса, гох;ида к;илиб, гох;ида тарк цилардилар, бу эса
бизда «нафл амал» деб аталади. Ана шундай ибо-
датлардан бири, кишининг нафл руза тутмоцлиги.
Мазкур ривоятда номлари зикр к;илинган киши-
лар Ях;ё ибн Хрссон ал-Бакрий ал-Фаластинийни
зиёратига борганларида уй сох,иби мехрчондорчилик
юзасидан дастурхонга таом тортади. Рузадор
мехрионнинг мехриондорчиликда рузасини бузмай
утирганинй курган мезбон, х;аётларида учратган,
ушбу хрлатга тааллуцли воцеани сузлаб беради-
лар «Бизга шу масжидда, пашамбар (с.а.в.)нинг
сахрбаларидан булган бир одам цирк; йил имомлик
цилганди. У одам бир кун руза тутар ва бир кун
руза тутмас эди. Отам фарзанд курганларида у
одамни зиёфатга ча^ирдилар, уша купи рузадор
экан, лекин рузасини очди», дейдилар. Бу сузларни
эшитгач рузадор Мусо, тутган нафл рузаларини
очадилар.
Дархацицат, нафл руза тутишнинг фазила-
ти хасида %адиси шарифлар куп. Жумладан, Амр
ибн Абасадан цилинган ривоятда Пайгамбаримиз
(с.а.в.) шундай дедилар:
«Кимки Алло* йулида (яъни Унинг ризолиги
учун) бир кун руза тутса, дузахдан юз йиллик ма-
софа узоц булади»10.
Шу билан бирга Аллох; таоло наздида энг мах;буб
нафл руза Довуд алайх;ис саломнинг рузалари экан-
лиги х;ак;ида Пай/амбаримиз (с.а.в.) шундай деди
лар: sV,
«Аллох таоло наздида энг махбуб руза Довуд
алайкис саломнинг рузасидир. Укиши бир кун руза
тутар ва бир кун тутмас эдилар»1'.
Расулуллох (с.а.в.)нинг таълимларини олган
сахобалар бу каби ажр-савоби куп фазилатли
амалларни ганимат билганлар.
Шу билан бирга нафл ибодатлар кишиларнинг
ихтиёридаги ва зарурат туяллганда уни тарк
Хилиши жоиз эканини амалий суратда курсатиб
берганлар. Чунки динимизда нафл ибодатлар ки
шиларнинг унга рагбатлари булганда ва токатла-
ри етганда mapFub хилинади. Аксинча,
уни яхши куриб бошлагач, зиммасига мажбурият
Хилиб олиш, «нима булса хам калишим лозим»,
дейиш, кишига хийинчилик солиши ва хаттоки
унга огирлик хилиши мумкин. Бундан эса бизларни
Расулуллох (с.а.в.) хайтарганлар:
«Уз нафсларингизни машахкатга солманглар,
машахкатга солинасиз. Албатта, (сиздан илга-
ри утган бир) цавм узини машахкатга солган эди,
улар машахкатга гирифтор килинди».
Анас (тр.а.)дан хилинган ривоятда:
«LjJlX. 4Jjl -- <Jjl (Jl-9
«Расулуллох, (с.а.в.) масжидга кирганларида
икки устунга тортилган арцонни курдилар ва «Бу
нима?» деб сурадилар. «Бу Зайнабнинг арцони.
Агар у (ибодат килиб) чарчаса, унга осилиб, бир
оз дам олади», дейишди. Расулуллох; (с.а.в.) «Йуц,
уни ечиб цуйинглар. \ар бирингиз узининг цувва-
тига цараб намоз уцисин. Агар чарчаса, утирсин.
Албатта, диннинг яхшиси, (яъни энг яхши амал)
гарчи оз булса-да, социби уни бардавом бажаради-
ганидир», дедилар.
Юцорида келтирилган далилларга асосланиб
айтадиган булсак, нафл ибодатларни имконият
даражасида бажариб борши бениуоя савобли иш-
дир. Кези келганда уларни тарк цила олиш х,ам ди-
нимизни яхши англаганлигимиз аломатидан экан.
Шу уринда билишимиз лозимки ацийца маросими
шариатимизда фарзанд муносабати билан цили-
надиган мустацаб амал саналади. Бу амал фар
занд тугилганидан сунг, имкони булса, еттинчи
кунида утказилади. Бу хусусда Пайгамбаримиз
(с.а.в.) шундай дедилар: '.
ОДОБЛАР ДУРДОНАСИ
«Хар бир бола уз акикаси билан гаровланган-
дир. Еттинчи кунида жонлиц суйилади, боланинг
сочи олинади ва унга исм куйилади». 12
Имом Ахмад «Ацийца — фарзанд ота-онасини
шафоат хилишлик гарови», десалар, бошха уламо-
лар «Ахийха — гузал ахлох сохиби булиш гарови»
дейдилар. 13 Демак ахийха ота-она учун хам фар
занд учун хам яхшилик келишига сабаб булар экан.
Муътабар китобларимизда Расулуллох (с.а.в.)
набиралари имом Хасан ва имом Хусайннинг хар
бирлари учун биттадан хучхор суйганликлари ай-
тилади.
Хрзирда тадхихотчи тиббиёт олимлари: «Янги
тугилган чакдлокдинг сочлари кирх кун кун ичи-
да олинса, унинг куриш крбилияти кучайиши,
сочлари мустахкамланиши, фахм-идроки очили-
ши ва улардан ташкдри, яна бошкд куп фойда-
лари жихатлари бор эканлиги хасида аникдаш-
ди. Айникра, бу амалиёт еттинчи куни килинса,
сифатлар янала купайиши» хакида маълумот бе-
ришди.
Хадисдан олинадиган фойдалар:
1. Дустлар бир бирларини зиёрат халишлари
яхши амал экани; .
2. Мехмондорчилик мусулмонларга хос гузал
одат экани;
12 Ибн Можа ривояти. Сахих, хадис.
15 Доктор Абдуллох Носих Алван. «Тарбиятул авлод фил Ислам»,
«Дорус салом» нашриёти. Кохира-Искандария. 2007 йил.
£ 32 f ОДОБЛАРДУРДОНАСИ
3. Нафл руза тутишнинг фазилатли амал эка
ни;
4. Мезбон ме^монларнинг кунглига тегмайдиган
цилиб, одоб юзасидан уларни зиёфатга чорлаши ва
шу билан бир цаторда илмий су^батнинг бошлани-
шига сабаб булиши;
5. М&^моннинг илмга амал цилиши ва мезбонни
хурсанд этиши;
6. Исломда ибодатлар икки турга мансуб экан-
лиги;
7. Нафл ибодатлар кишининг тоцатидан
таищари булмаслиги;
8. Киши узини машакщатга солмаслиги;
9. Ислом енгиллик дини эканини узгаларга *ам
англатиш лозимлиги;
10. Фарзандларимизнинг келажакда гузал
ахлоцли булиб вояга етишларида ацийцанинг ах;а-
мияти катта экани;
11. Расулуллох; (с.а.в.) х;ам набиралари учун
ак;ийк;а цилганлари.
б5-об.
НАБИЙ (С.А.В.) ЧИРОЙЛИ ИСМНИ
ЯХШИ КУРИШЛАРИ ХАЦИДА
4jjl JLs — 812
812. Абу Хадраддан ривоят кдлинади:
«Набий (с.а.в.) «Мана бу туяларимизни ким
етаклаб боради?» ёки «Ушбу туяларимизни ким
хайдаб боради?» дедилар. Бир киши «Мен», деди.
У зот ундан «Исминг нима?» деб сурадилар. «Фа-
лончи», деб исмини айтди. У зот «Утир», дедилар.
Сунг бонща одам турди. У зот ундан хам «Исминг
нима?» деб сурадилар. У «Фалончи», деди, унга
хам «Утир», дедилар. Сунг бонщаси турди. Ул зот
«Исминг нима?» деб сурадилар. У «Ножия», деди.
У зот «Уша иш сенга, уларни етаклаб бор!» деди
лар.
Шар\:
Ножия исмнинг маъноси «Ножот топувчи»
деганидир. Расулуллох (с.а.в.)га юхоридаги икки
кишининг исми ёхмаган. Шунинг учун Ножиянинг
туяларни етаклаб манзилига етказишини хохла-
дилар
Бу хадис фарзандларга чиройли маънони англа-
тадиган исм хуйиш кераклигига далолат хилади.
Хадисдан олинадиган фойдалар:
1. Болаларга яхши маънони англатадиган исм
Хуйиш;
2. Масъулиятли, шарафли ишни буюришда ин-
соннинг исмига хам эътибор харатиш лозимлиги.
4_Jx. (3^ *^5 и?’ З-^ — 814
814. Абу Вахбдан ривоят килинади:
Набий (с.а.в.) дедилар «Пайгамбарларнинг
исмларини куйинглар. Аллох азза ва жаллага энг
ёцимли исмлар Абдуллох ва АбдуррахмОндир, энг
содик исмлар Хорис ва Хаммомдир, энг ёкдмсиз
исмлар Харб ва Муррадир».
ОДОБЛАРДУРДОНАСИ 35 f
Шар\:
Болаларга Пайгамбарларнинг исмларини хуйиш
афзал экан. Пайеамбарларни Аллох таоло одамлар
орасидан танлаб олган, агарда уларнинг исмлари
Аллохга ёхмаганида эди уларнинг исмларини узгар-
тиришга буюрган буларди.
Абдуллох ва Абдуррахмон Аллохга ёхимли, чун-
ки бу исмлар Аллохга хуллик маъносини билдиради.
Чунки юхоридаги исмлар сингари, кишининг номи-
га Аллохнинг гузал сифатларидан бири хушиб ай-
тилиши шараф саналади.
Хрриснинг маъноси деххон, Даммомнинг маъно-
си г айратли, \арб урушга тегишли булган маънони
англатса, Мурра иблиснинг лацабидир.
Демак, фарзандга исм танлашда жуда хам эъ-
тиборли булиш зарур ишлардан экан.
Хадисдан олинадиган фойдалар:
1. Фарзандларга Пайгамбарларнинг исмлари-
дан, яхши маънони англатадиган ва камтарликка
далолат халадиган исмлардан хуйиш лозимлиги;
2. Болаларга ёмон маънони билдирадиган исм-
ларни хуймаслик кераклиги;.
3. Гузал исм ва чиройли одоб бериш, ота-она-
нинг зиммасидаги вазифаси эканини унутмаслик
лозимлиги;
4. Аллох таоло наздида яхши ва ёмон исмлар
бор экани.
367. Юсуф ибн Абдуллох ибн Салом (р.а.)дан
ривоят килинади:
«Расулуллох (с.а.в.) менга Юсуф деб ном куй-
дилар. Мени тиззаларига утиртздилар ва бошим-
ни силадилар».
Шар\:
Бу хадис шарифда хам Расулуллох (с.а.в.) фар-
зандга улур пайгамбарлардан бирлари булган Юсуф
алайкис саломнинг номларини хуйганликлари ай-
тилмохда.
oLc-muS 11а jJj JLfjjjL?» (j_c — 815
J<>- 1-9 Ao J 1 л* I ■ 1 Д Q uj LoJ I
JU-C dJUul J AJl£. 411
815. Жобир ибн Абдуллох (р.а.)дан ривоят ки
ли нади:
«Орамизда бир киши угол курди, исмини Ко
сим, деб куйди. Биз унга «Биз сени Абулкрсим деб
куняламаймиз ва хурмат хам хилмаймиз», дедик.
У одам Набий (с.а.в.)ни хабардор хилгач, ул зот
унга «Углингга Абдурра\мон, деб исм куйгин!» де
дилар».
Шар\:
Арабларда, киишларга хурмат юзасидан фар-
зандининг номини кушиб «фалончининг отаси», деб
чакириш кенг тарцалган.
Аммо х;адисда келган вок;еа, у кишини одамлар
«Сени Абулцосим деб куняламаймиз ва хурмат х;ам
цилмаймиз», дейишларига сабаб Абулцосим аслида
Расулуллох; (с.а.в.)нинг кунялари булган.
Шунга кура, одамлар болаларга Крсим исми
ни куйишни рад цилганлар. Сах;обалар, боищалар-
ни Пайвамбаримизнинг кунялари билан чациришни
хохлашмаган.
Одамлар бундай деганларидан кейин Расулуллох,
(с.а.в.) унга Аллох; азза ва жаллага ёцимли исм-
лардан булган Абдурахуюн исмини куйишни тавсия
циладилар.
Хадисдан олинадиган фойдалар:
1. Фарзандга ном куйишда исмлар маъноси
ни биладиган илм ахрглари билан бамаслах;ат ном
куииш лозимлиги.
J! с?' с?' : JLs Jf"0 6х — 816
$ Axle. 41)1
Jis (_JLs La (JLs 4Jjl <aj Lj 6LwJl9
816. Сахл ибн Саъд (р.а.)дан ривоят килинади:
«Мунзир ибн Абу Усайд тугилганида Набий
(с.а.в.)нинг хузурларига олиб келинди. Шунда
у зот уни сонларига куйдилар. Абу Усайд хам шу
ерда утирар эди. Набий (с.а.в.) олдиларидаги бир
нарса билан мапнул булиб колдилар.
Абу Усайд удлини олишни буюрди, сунг Набий
(с.а.в.)нинг тиззаларидан олиб кетишди. Бу ора-
да Набий (с.а.в.) ишларини тугатиб «Гудак цани?»
деб сурадилар. Абу Усайд «Уни кдйтариб юбордик,
эй, Аллохнинг расули», деди. У зот «Исми нима?»
деб сурадилар. У «Фалончи», деди. У зот «Йуц!
Унинг исми Мунзир14», дедилар. Гудакни уша кун-
дан Мунзир деб номладилар».
Шарх:
Юкорида урганган хадисларимиз сингари бу
хадислан хам фарзандларнинг, крлаверса, кат-
таларнинг хам исмлари нотугри маънога далолат
килса ёки маъносиз исм булса, уларнинг исмла-
рини узгартириш мумкин эканини билиб олиши-
миз мумкин.
ОДОБЛАР ДУРДОНАСИ
Хдцисдан олинадиган фойдалар:
1. Исмни узгартириш мумкинлиги.
817. Абу Хурайра (р.а.)дан ривоят килинади:
«Расулуллох (с.а.в.) «Аллох хузурида энг хунук
исм кишининг «Малик-ул-амлок» деб аталиши-
дир», дедилар».
Шарх:
«Малик-ул-амлок» — «мулклар эгаси», «под-
шо\лар подшохи» маъносини англатади. Бу Ал
лох таолога хос сифат булгани боис инсонларга
исм килиб куйиб булмайди. Чунки борликдаги
барча нарсанинг мутлак-хакикий эгаси ва под
шохи ёлгиз Аллох таолодир.
Хдцисдан олинадиган фойда:
1. Алло* ёкрпирмайдиган исмларни цуйиш жоиз
эмаслиги;
2. Крйси тилда булишидан цатъий назар, ав-
валамбор, исмнинг маъносига эътиборли булиш ло
зимлиги. *’*
819
сд .•> L <д1 4_ocaj 4_JlC 4Jjl
819. Ханзала ибн Хузаймдан ривоят килинади:
«Набий (с.а.в.) одамнинг узи ёкдирган исми
билан чакирилишини ва севган куняси билан ата-
лишини хуш курардилар».
Шар\:
Кишини чакиришда хурмат юзасидан номини
атамасдан «фалончининг отаси ёки онаси» ёхуд
«фалончининг угли ёки кизи» каби мурожаат ки-
лиш куня дейилади.
Лакаб эса исмнинг олдидан ёки кетидан би-
рор сифатни кушиб айтиш билан булади. Бу си-
фатлар салбий ёки ижобий \ам булиши мумкин,
масалан, «фалончи чулок», «фалончи гилай» ёки
«фалончи оксокол», «фалончи темирчи» каби.
Кишиларни узлари ёкгирган исм ва кунялар
билан чакирилишини Расулуллох (с.а.в.) ёктир-
ганлар. Аксинча, улар ёктирмайдиган лакаб ва
номлар билан чакирилишини ёктирмаганлар.
. •• • J-
Хадисдан олинадиган фойдалар:
/. \ар бир кишининг узи ёцтирадиган исми ва
лацаби билан чацириш лозимлиги;
2. Узгалар билан муомалада одоб-ахлок; к;ои-
даларига амал к;илиш Расулуллох; (с.а.в.)нинг кур-
сатмаларидан эканлиги.
ОДОБЛАР ДУРДОНАСИ
820. Ибн Умар (р.а.)дан ривоят кдяинади.
«Набий (с.а.в.) Осия исмини узгартирдилар ва
«Сен энди Жамиласан», дедилар».
Шарх:
Расулуллох (с.а.в.), Осия исмини узгартири-
шларининг сабаби, у исмнинг маъносидан келиб
чикишидир. Араб тилида «Осия» сузи «айн» \ар-
фи билан бошланса, «Гунохкор, исёнкор аёл»,
деган маънони англатади.
Агар «айн» билан бошланмаса «Осиё» яъни
китьа маъносини ифодалайди, бу эса жоиз.
Расулуллох (с.а.в.) шу каби нотугри ва ноку-
лай булган исмларни узгартириб, унинг урнига
гузал ва маъноли номларни куйганлар.
Хадисдаги Жамила исми эса аёлларга мос
«Чиройли аёл» маъносини англатади. Чунки
нозик хилкдт булган кизларимизни «гунохкор,
исёнкор» деб номлаш урнига, гузал сифатлар би
лан номлашимиз, келажакда улар шу сифатлар-
га мос булиб улгайишларида асосий омиллардан
бири булиб хизмат килади.
Хадисдан олинадиган фойдалар:
1. Исмнинг маъноси хунук булса, исмни узгар-
тириш мумкинлиги;
2. Инсон рух^иятига ижобий таъсир курсата-
диган исмлардан цуйишга ^изи^тириш;
3. Фарзандларимизга исм танлашда унинг маъ-
носига эътибор беришимиз лозимлиги.
J ML*» qj JjX — 822
fsJLxw J 4jJLc «Uli ^uJI бСв-мМЭ II 4_A-*4)I (jl£j
822. Абдурахмон ибн Саид ал Махзумийдан
ривоят хилинади:
«Саъиднинг исми Сорм эди. Расулуллох (с.а.в.)
уни «Саъид», деб номладилар.
Шар\:
Сорм — «меваси узилган» деган маънони ан-
глатади. Бу эса баракасизлик ва фарзандсизлик-
ка далолат килади. Бу каби хунук исмни, Пай-
гамбаримиз (с.а.в.) «Саъид» яъни бахт, саодатга
далолат кдиадиган «Бахтиер» исмига алмаштир-
ганлар. Бу хадис хам исмни амаштириш мумкин
эканлигига далолат хилади.
jJj Ц: JLs чдх ч!)1 Jx q-c — 823
JLo_9 Ц/-*" 4_i_c 4Jjl
jJj IaJl9
• « ■>
(3? (J^ Ц?"5*" Lils La
(jy-JI с-1л_9 Lj-> 4Jljla_xu 4J_£. 41)1
LJL9 La (JLa-Э |qJua J 4xlx. 4Jjl
cLLca-w lLJLjJI jJj Uls (Jj JLs L>j_>
La (JuJ (JLo_9 |<Jua J <Дс 4Jjl (jyJI tLseJ
ОДОБЛАР ДУРДОНАСИ 43 j>
(JLs (j-^лиз j-4 (Jj Jia Lj_> Lis
823. Али (р.а.)дан ривоят килинади:
«Хасан тугилган вацтда унга Харб деб исм куй-
дим. Набий (с.а.в.) келиб, «Менга утлимни кур-
сатинг-чи, исмини нима деб куйдингиз?» деди
лар. Биз «Уни Харб деб номладик», деганимизда,
«Иук, унинг исми Хасан», дедилар. Хусайн тугил-
ганда, уни кам Харб деб номладим. Набий (с.а.в.)
келиб, «Исмини нима деб куйдингиз?» дедилар.
Биз «Харб», дедик, «Йуц, унинг исми Хусайн»,
дедилар. Учинчи углим тугилганда хам унга Харб
деб ном куйдим. Расулуллох (с.а.в.) «Йух, у Мух-
синдир» дедилар. Сунг «Мен буларни Х°РУН алай-
хис саломнинг Шибр, Шубайр ва Мушбир деган
угилларининг исмлари каби номладим», дедилар».
Шарх:
«Харб» — уруш маъносини англатади. Тарих-
дан маълумки, Али (р.а.) куркмас, жасур киши
булганлар. Эхтимол фарзандлари келажакда жа
сур ва шижоатли жангчи булишларини истаган-
лари учун шу номларни танлагандирлар. Аммо
Расулуллох (с.а.в.) уни узгартирганлар.
«Хасан» — «яхши, гузал, чиройли» дегани. Ху-
сайн эса, Хасаннинг эркалатиб кичрайтириб ай-
тилгани. «Мухсин» — «яхшилик, эзгулик килувчи»
деган маъноларни англатади. Демак юкорида айт-
ганимиздек фарзандларга чиройли исмлар куйиш
фарзанд тарбиясидаги эътибор кдладиган жихат
лардан бири экан.
:JLs * **»i > — 824
J (Jli9 L_Li_> joJL-w J йЦЦ-с- CjJ-^-Д
jcJumuO uILa-mj I (Jj J U i_j I^X u1JL9 tiJLe-uj I Lj
824. Умму Ройта бинти Муслим отасидан ри-
воят цилиб, деди:
«Мен Набий (с.а.в.) билан Хунайн газотида
бирга цатнашдим. Ул зот мендан «Отинг нима?»,
деб сурадилар. «Fypo6» деганимда, «Йук, сенинг
исминг Муслим булсин!» дедилар.
Шарц:
«Fypo6» — «царга» дегани, «Муслим» эса буй-
сунган, итоаткор банда маъносини англатади. Уша
даврларда баъзи кишилар фарзанд тугилса, удар
яй илк бор кузлари тушган нарсанинг номи билан
аташарди. Хаттоки исмлар ичида бундан цам ку
пол ва ноцулайлари булар эди. Расулуллох (с.а.в.)
бу каби номларни узгартириб, мусулмонлар фар-
зандларига энг гузал ва маъноли номларни куй-
ишга эътиборли булдилар.
/♦
Хадисдан олинадиган фойдалар:
1. Фарзандларга цар хил цайвонларнинг, пар-
рандаларнинг номини куймаслик лозимлиги.
ОДОБЛАР ДУРДОНАСИ
б-боб.
((jljiJtJI SjXjJI <—jLj)
ХАТНА ЗИЁФАТИГА ЧАК,ИРИШ ХДКИДА
Lj :Jli ^cJLxu — 1246
4j (JjLsejJ Ijlj Lijblj J31Я LxLlib lltlfc ^jJU9
.LiAulS” llx. £Lj3 (jl (j 1 * } 11
1246. Солимдан ривоят килинади:
«Ибн Умар мени ва Нуъаймни хатна кдлдирди.
Биз учун цучцор суйди. Биз болалар орасида узи-
миз учун кучцор суйилганидан мацтаниб юрардик».
Шарх:
Ушбу хадис ровийси хазрати Умар (р.а.)нинг
набиралари Солим ибн Абдуллохдир. Солим
тугилганида у кишининг оталари машхур сахо-
бий, Абдуллох ибн Умар фарзандларига кушиб,
Нуъаймни хам хатна кдлдирган ва хатна муно-
сабати билан жонлик суйиб, зиёфат уюштирган
эканлар.
Хатна муносабати билан зиёфат бериш, Расу
луллох (с.а.в.)нинг суннатларини махкам ушлаш
билан машхур булган Абдуллох ибн Умар (р.а.)
дан хам собит булган экан.
Арабларда Исломдан илгари хам хатна к,ил-
дириш одати мавжуд эди. Бу яхши амал булгани
боис Ислом дини буни тасдикдади.
Хддисдан олинадиган фойдалар:
1. Хатна цилдиришнинг жоиз амал экани;
2. Хатна муносабати билан жонлих; суйиб, зи-
ёфат беришнинг жоизлиги;
3. Имконияти бор кишилар нафацат уз фар-
зандлари, балки узгаларнинг фарзандларига *ам
яхшиликларини аямасликлари.
ОДОБЛАР ДУРДОНАСИ
7б-об.
((jsjzi II 4AjLla l_>L)
ЁШ БОЛАНИ КУЧОКДАШ ХАДИДА
(JM-II Ail bjA JX — 364
(jC-Mit» I Sts |з| >|p ^Jl UulXJJ |qJLxu J 4xlx 4Jjl
jqJLm 4xlx 4Jjl (^yi-ll g_jJ»_Lj
La La jJl> jaMiJI Ajjb U хм} pl pjjoJI ptel
p-Lxu j 4д1х 41)1 (_jLh3 (_$y-ll 4SL>Lxajj 1-ЦА9
pj 4_xylj J| 4x93 jJ 4jJLj (_£JL>I (J-ЯлЗ 6JL>I
|qJLm 4xLc 41Jl j^xJI JL9 4дх1х1
IИ > l_x>>I jjJ 4Jjl lj> I Qtxx» ^Чл lil^ (^a
. Jalxxu^l Ул jX (jlxu^JI
364. Яъло ибн Мурра (р.а.)дан ривоят кдли-
нади:
«Биз Набий(с.а.в.) билан бирга таклиф цилин-
ган жойга бориш учун уйдан чивдик. Кдрасак, Ху
саин кучада уйнаб юрган экан. Набий(с.а.в.) тезда
одамлардан олдинга чикдилар, сунг унга куллари-
ни чузиб, шошиб юрдилар. Бола эса у ёкдан бу
ёкда кулиб кочар ва Набий(с.а.в.) \ам уни кулиб
кувлардилар. Охири уни тутиб олдилар ва бир цул-
ларини унинг иягига, иккинчи хулларини бошига
куйиб силадилар, сунг кучоцладилар.
Сунгра «Хусайн мендан (яъни менинг наби-
рам) ва мен Хусайнданман (унинг бобосиман).
Хусайнни яхши курган кишини Аллох таоло яхши
куради. ХУсайн набиралардан бир набирадир», де
дилар».
Шар\:
Мукаддас динимиз таълимотларида камта-
ринлик гузал инсоний фазилатлардан бири бу-
либ, мумин-мусулмонларни шу сифатга эга бу-
лишга таргиб килинади.
Дархак,икат, инсон кднчалик камтарин булса,
шунчалик иззат ва шарафга сазовор булади.
Бу хусусда Умар (р.а.)дан ривоят килинган \а-
дисда Расулуллох (с.а.в.) шундай деган эдилар:
«Кимда ким, Аллох таоло учун камтарин булса,
Аллох таоло уни (обру-эътиборини) кутаради»15.
Пайгамбаримиз Мухаммад (с.а.в.)нинг узла-
ри хам камтарлик ва хокисорликда бутун умматга
ибрат булганлар. У зот хаммага биринчи булиб
салом берар, ахли-аёлларининг уй юмушлари-
га ёрдам килар, поябзалларини узлари ямар ва
чакирилган жойга борар эдилар.
15 Хасан хадис. Мухаммад ибн Абдуллох ал Хатиб ат Табризий. «Миш-
кат ал Масобех» китоби. «Мактабул Исломий» нашриёти. Байрут. 1985
йил. Б-110. ,
ОДОБЛАР ДУРДОНАСИ ■ 4... t. 49 .|•»
Мана шундай таклиф кдлинган жойга бориш
учун йулга чикканларида кучада болалар билан
уйнаб юрган набиралари Хусайн (р.а.)ни куриб
коладилар. Набий (с.а.в.)нинг мехрлари жушиб,
одамлардан олдинрокка чик,иб, набираларини
эркалаб суймокди буладилар.
Буни курган ёш Хусайн (р.а.) боболарига
тущич бермасдан уйнаб у ёкдан бу ёк^а кулиб крча
бошлайди. Бу \олатдан завкданган Набий (с.а.в.)
хам набираларини хурсанд кдыиш максадида ор-
тидан кулиб кува бошлайдилар. Охири уни ушлаб
олиб, бошини силаб, эркалаб кучокдайдилар ва
«Хусайн мендан ва мен Хусайнданман. Хусайнни
яхши курган кишини Аллох таоло яхши куради.
Хусайн набиралардан бир набирадир», дейдилар.
Дархакикдт, Набий (с.а.в.)нинг болажон,
мехрибон зот булганларини мазкур хадисдан хам
билиб олсак булади. Бас, бизлар хам Пайгамба-
римиз (с.а.в.)дан урнак олиб, фарзанд ва набира-
ларга Бамхур булсак, «ишим куп, вакдим йук»дан
озгина улар учун вакд ажратсак, эртага фарзанд-
ларимиз хам бизлар учун «йук вакдларидан» озги
на вахт ажратган булар эдилар.
Хадисдан олинадиган фойдалар:
1. Набий (с.а.в.)нинг болажон, мехрибон ва
камтарин зот булганликлари;
2. Таклиф цилинган жойга иложи булса, бо-
ришнинг лозимлиги;