The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by akmjarkurgan, 2020-11-24 03:18:56

Олтин ўгитлар.

Олтин ўгитлар.

-ИМОМ-БУ-ХОРИИ ХАДКАРО-
ИЛМИЙ-ТАДЦИЦОТ МАРКАЗИ

ОЛТИН УГИТЛАР

Ибн Хажар Асцалоний

Самарканд
“Имом Бухорий халкдро маркази”

' 2018

УУК: 28
КБК: 86.38
РЗЗ

Олтин угитлар / Ибн Хджар Аскалоний. - Самарканд:
Имом Бухорий халкаро маркази нашриёти, 2018. - 112 б.

Масъул мухдррцр:
Шовосил ЗИЁДОВ -тарих^фанлариномзоди,
Имом Бухорий халкаро илмйй-тадкикот маркази

директори

Ушбу китобда инсонни гузал ахло^-одоб, соглом имон-эътиуод,
эргу амал, умуман маънавий камолот сари ундовчи уадислар,
сауобалар сузлари узига хос услубда •жамланган. Х,ар булимда
хадислардан сунг Алишер Навоий, Аумад Яссавий, Нажмиддин
Кубро, Саъдий Шерозий, Яыуб Чархий, Абдурахман Жомий,
Паулавон Маумуд каби улугларимиз уикмат, насиуатларидан,
шунингдек, узбек .мауолларидан намуналаршлова этилди.

Узбекистан Реснубликаси Вазирлар Маукамаси хузуридаги
Дин ишлари буйича кумитанинг 2017 йил 19майдаги

ISBN 978-9943-5'

© Ибн Х,ажар Аскалоний
© Имом Бухорий халкаро маркази, 2018

__________- СУЗБОШИ УРНИДА___________ _____

Хижрий 852 (милодий 1449) Йили вафот этган Ибн
Хджар Аскдпоний икки издан ортик асар муаллифи, улуг
мухаддис ва фацих, олимдир. Муаллифнинг сизга такдим
этилаётган ушбу «Мунаббих,от» рисоласига китобхонлар
осон тушунишлари учун узига хос услубда тасниф, тартиб
берилган. Унда оят, хадис, хикматлар икки, уч, турт ва
хоказо маъноларни жамлаши билан хам эътиборингизни
тортади.

Асар тасниф этилганидан бошлаб катта кизикиш билан
удиб келинмокда, мадрасалардаги таълим жараёнига татбид
этилмокда. Асардан инсон камолоти учун, дунё ва охират
учун зарур панд-насихатлар урин олган. Бинобарйн, у
кундалик турмушимизда муомала одоби, ихлос ва самдмият
каби эзгу фазилатларга одатланишимизда, хаётий билим,
тажрибаларимизнинг мукаммаллашувида катта ёрдам
беради.

Х,ар бир булимдан сунг илова килинган узбек халд
маколлари, Алишер Навоий, Саъдий Шерозий, Абдурахмон
Жбмий “каби ориф адибларнйнг назм~ жавбхйрларИДан
намуналар, хикматли сузлар мазхаббошимиз Имоми Аъзам
угитлари рисола мазмун-мохиятини бойитган.

Шайх Абдулазиз МАНСУР,
Узбекистан мусулмонлари идораси

раиси уринбосари

ИККИЛИКЛАР

Пайгамбаримиздан (алайдиссалом) ривоят дилинади:
«Шу икки фазилатдан устун нарса йуд:
1. Аллодга имон келтириш;
2. Мусулмонларга фойдали булиш.
Шу икки иллатдан ёмонрод нарса йуд:
1. Аллодга ширк келтириш;
2. Мусулмонларга зарар бериш».

Пайгамбаримиз (алайдиссалом) мархамат диладилар:
1. «Олимларнинг судбатларидан айрилманг;
2. Хикмаг содибларининг сузларини тингланг.
Чунки Аллод таоло улик тупродни ёмгир билан
тирилтиргани каби улик далбларни дикмат нури билан
тирилтиради».

Хазрат Абу Бакрдан (розияллоду анху) ривоят дилинади:
«Озудасиз дабрга кирган одам кемасиз денгизга чиддан
киши кабидир».

Хазрат Умар (розияллоху анду) айтади:
«Дунёда иззат мол билан, одиратда иззат яхши амаллар
биландир».

. Хазрат Усмон (розияллоду анду)#дейди:
* «Дунё андишаси-(ташвиши)-д?Ж'бДа бир зулмат,
* Охиратташвиши эса далбдаДирйурдир».

Хазрат Али (розияллоху анху) айтади:
—--------------- ^*-«Илм “талабидабулганни жаннат,

* Гунох ортидан югурганни дузах кутиб туради».

Ядё ибн Муоз (розияллоху анху) дейди:
* «Шараф сохиби хеч бир инсон Аллодга исён дилмайди;
* Хекмат содиби хеч бир инсон дунёни охиратдан
устун курмайди».

Аъмаш (рахимахуллох) бундай дейди:
* «Сармояси тадво булганнинг диндаги фойдасини,
* Сармояси дунё булганнинг диндаги зарарини
айтмодда тиллар ожиздир».

. Суфён Саврий:

* «Шахват сабаб содир этилган гунохларнинг кечири-

лишига умид богласа булади.

* Кибр сабаб содир этилган гунохларнинг кечири-

лишига эса умид дилинмайди. __

----- Чунончи, Иблиснинг гунодига кибр, Хазрат Одамнинг

(алайхиссалом) хатосига шахват сабаб булган эди».

'ТМКИм

Зохидлардан бири айтади:
* «Ким кулиб бирор гунох килса, Аллох уни йиглаган
холида дузахга киритади.
* Ким йиглаб Аллодга итоат (ибодат) дилса, Аллох уни
кулган холида жаннатга киритади».

Хакимлардан бири айтади:
* «Кичик гунохдарга бепарво булма.

* Чунки улардан катта гунодлар униб чидади, новда
очади».

Расули акрамдан (соллалоху алайди ва саллам) ривоят
дилинади:

* «Доимий содир этиладиган дамма кичик гунохдар
(кичик холида долмайди), катта гунодларга айланади.

* Чин тавба - истигфор дилинса, катта гунодлар (катта-
лигича долмай) кечирилади».

Донишмандлар айтади:
* «Орифнинг дайгуси Аллодга дамд айтиш;
* Зодиднинг дайгуси эса Аллодга дуо дилиш, уз нафси­
ни ислод дилишдир».

Дакимлардан бири айтади:
* «Аллохдан яхширод дусти борлигини уйлаган киши
Аллодни дад-рост танимабди;
* Уз нафсидан-да ёмонрод душманим бор деб уйлаган
киши дали нафсини яхши танимабди».

Хазрат Абу Бакр (розияллоху анху) «бдамларнинг
дилмишлари боне курудлик ва денгизда бузгунчилик
пайдо булди» (Рум, 41) ояти дадида бундай деган:

«Хуруклик»дан мурод лисон (тил)дир. «Денгиз»дан
мурод эса далбдир.

* Тил бузилса, жонлар йиглайди;
* Кдлб бузилса, фаришталар йиглайди».

Айтилди:
* «Шадват султонларни дулга айлантиради;

--- ----------------6 ---------------------------

* Сабр эса кулларни султонга айлантиради. Юсуф
(алайдиссалом) ва-Зулайдо-киссасига царамайсанми-?-»---------

^17^

Айтилди:
* «Адли доким, нафс-давоси тобе булган одам нададар
бахтиёр;
* Хдвойи нафси доким, адли тобе булган киши эса на-
дадар бахтсиз!»

Айтилди:
* «Гунодларни тарк этган кишининг далби юмшайди,
дассос булади;
* Х,аРомни тарк килиб, далол еган кишининг фикри
соф, тиник булади».

Аллод таоло пайгамбарлардан бирига бундай вадий
юборди:

* «Буюрганларимга итоат кил;
* Насидатларим борасида исён этма!»

Айтилди:
* «Аклнинг комиллиги Аллод ризолигига интилмок ва
* Разабдан садланиш билан булади».

Айтилди:
* «Фозил кишига гурбат йук,
* Жодил учун эса ватан йук»-

Айтилди:
* «Итоат ила Аллодга ядин булган,
* Инсонларга узок (инсонлар орасида гариб) булур».

-----------------------7 |>&------------------------------

'А’23'?М

Айтилди:
* «Жисмнинг хдракати унинг тириклиги белгиси
булгани каби
* Ибодат учун харакат маърифат аломатидир».

^24^

Айтилди:
* «Хатосига ицрор булган киши хдмиша макдовга
лойивдир.
* Айбини эътироф этиш (тавбанинг) цабулидан
аломатдир».

^м25^

Айтилди:
* «Неъматларга нонкурлик олчоклик (пасткашлик)дир,
* Ах.мок; билан улфат булиш эса хосиятсизликдир».

***

Шоир ёзади:
Дунё ила машгул киши
Х,ануз гафлат ичиндадир.
Келиб колгай ажал вакти,
Битмас сира истаклари.
Улим келгайдир ногахрн,
Кдбр амаллар сандиги.

Иловалар
Уз нафсига ким булса шох, - мард ушадир,
Х,еч узгани цилмаса панох — мард ушадир.
Ким утса йицилганни тепиб, у мард эмас,
Ким булса заифга хайрихох, - мард ушадир.

Нахлавон Махмуд

*АА

___ Етимнинг ва мазлумнинг ёмон дуосидан эхтиёт бул. У

кечаси, инсонлар уйкудалигида йул олади.

Абу Дардо (розияллоху анху)

ЛЛЛ

Дунё учун охиратни, охират учун дунёни ташлаб
дуйганлар сизнинг яхшиларингиз эмас. Яхшиларингиз хар
иккисидан хам фойдаланурлар.

Хузайфа ибн Яман (розияллоху анху)

А**

Икки нарса далбни даттидлаштиради: куп ухлаш ва куп

ейиш.

Фузайл ибн Иёз (рахимахуллох)

ЛА*

Саодатманд йигит шахвоний ишга берилмас; ёмонлик-

ка берилган саодатсиз кексанинг дулидан хеч иш келмас.

Алишер Навоий

ААА

Бахил одам молини асраш учун даттид азоб чекади.

Хасадчи эса ярамас феъли боне тинч яшаёлмайди.

Униси узига узи берган азобдан дийналади, буниси эса

узининг дилигидан дард чекади. - ■ - ~ -“ - —-

Алишер Навоий

ААА

Куп демак бирла булмагил нодон,

Куп емак бирла булмагил хайвон.

Алишер Навоий

ААА

Икки жонибдин агар хулк карим булгай, адабу тавозуъ
мусобадасида иззату таъзим булгай.

(Агар икки томоннинг уам хулкр гузал булса, бирининг ада­
бу тавозесига жавобан иккинчиси иззату таъзим курсатади).

Алишер Навоий

9 I»

жжл

Хаё ва адаб бирла тузгил маош,

Яна айлатаъзиму хурматни фош.

(%аё ва одоб билан яша, яна

Таъзиму уурматни одат цил).

Алишер Навоий

*ЛЛ

Одам икки нарса туфайли даримайди: бири - яхши

феъл, иккинчиси эса - эзгу суз.

АЛЛ

Тилингга жуда эхдиёт булгин,
Бошинг омон садланади,
Сузингни диска дилсанг,
ёшинг узаяди.

«Е^адимий х,икматлар»дан

ЛЛЛ

Х,ар нарсага гам ема,

Парча нонни кам дема.

ЛЛЛ

Бирни берсанг отангга,

Мингни оласан болангдан.

ЛЛЛ

Онангни сиртда садласанг,

Синглингни кафтда садла.

АЛЛ

Йуд нарса бор булар, камтар булсанг,
Бор нарса йуд булар, манман булсанг.

***

Икки ёмон душилса,

Кенг дунёга сигишмас.

Икки яхши душилса,

Бир-бирин куз дийишмас.

ЛЛА

Икки яхши куст булмас,
Икки ёмон - дуст.

Узбек халд мадоллари

ЛАЛ

Инсонга гузал хулки эмищ хусну жамол,______
Топгай у гузал хулки билан фазлу камол.

Хак рахматига агар етишмок тиларсан,
Щарт шуки: хулкингни мукаммал кила кол!

Абдулхолиц Гиждувоний

ЛЛ Л

Хар киши илмли булганига зухд, таквосиз хурсанд

булса, ёмонлар каторига киргай.

Хаким Термизий

АЛА

Жахолатни илм билан йук килишга харакат этинг. Хар

бир ишни илм билан хал килинг.

Мухаммад Камол

ААА

Жохилнинг биламан дейиши курнинг кураман дейиши

кабидир.

Мухаммад Камол

ААА

Агар киши уз нафсида куркинч ва умид аломатини
билса, у ишончли ишни ушлабди. Куркинч аломати - Аллох
таоло ман килган нарсалардан кайтиш. Умид аломати -
Аллох таоло буюрганларини килиш.

Молик ибн Динор
***

Орифга эхтиёж шифокор табибга эхтиёж кабидир.

Орифлар маънавий хасталикни, табиблар моддий хасталик-

ни муолажа этади.

Мухаммад Камол

■ ***

Хандай булсанг, шундай курин, кандай куринсанг,
шундай бул.

Жалолиддин Румий

•ft л л

' Халойик икки ишдан халокатга юз тутар: биринчиси -

махлуцотнинг хурматини садламасликдан, иккинчиси -

Аллох бёрган неъматгй шукр килмасликдан.

Абу Язид Бастомий

ЛаА

Сабр икки хил булади: ёмон курилган нарсага чидамок

ва яхши нарсани эшитишга сабр этмок.

Али ибн Абу Толиб (розияллоху анху)

АЛЛ

Менинг икки тоифадаги одамларга: бирор нарсага

интилмайдйган иктидорли одамга ва добилиятсиз серхаф-

сала одамга рахмим келади.
Мажидиддин Хавофий

ЛЛЛ

Кдриндош-уруг ва дустларнинг хато-айбларини кечи-

риш — мурувват ва олийхимматлик белгисидир.

Фузайл ибн Иёз

ЛЛЛ

Кучлининг найзаси кучсиз отган найзага нисбатан

купрок нишонга тегиши мумкин булганидек, манманлик ва

риё шубхасидан холи сузлар хам далбларга купрок; таъсир

дилади.

Мухаммад Нуруллох

Сайдо Жазарий

ЛЛЛ

Яхшилик уйининг калити камтаринликдир, ёмонлик

уйининг калити такаббурликдир.

Юсуф ар-Розий

ЛАЛ

Хаё иккй хил булади: сиз билан одамлар орасидаги хаё7
Аллох билан сизнинг орангиздаги хаё. Одамлар билан
сизнинг орангиздаги хаё караш халол булмаган нарсалардан
кузингизни тусишингиздир. Сиз билан Аллох уртасидаги

----------------- :—>э<! 12 ----------- ■-----------

хаё Аллохнинг неъматларини билмогингиз ва сунгра Унга

____ гунох-Килишдан_уялишинг-издир,___________ ,__________________

Абу Лайс Самарканд™

ЛЛЛ

Икки нарса дилдаги гам офати: дуст дийдори, доно

киши сухбати.

ЛЛЛ Абу Шукур Балхий

Икки кишидан сен яширма дардинг:

Бири табиб эрур, бири - хамдардинг.

Фаридуддин Аттор

ЛЛЛ

Икки нарса киши кулида булса увол: бири - гузалликка
магрур кишига берилган хусн, иккинчиси - гузаллик
дадрини билмайдиган кишига тушган хотин.

Хуррамий
***

Бир хакимдан:
- Кишининг барча хунарларини йукка чидарадиган
нарса нима? - деб сурадилар.
- Бахилликдир! — деб жавоб берди у.
- Кишининг барча айбларини бекитадиган нарса нима? - — -
- Сахийликдир!

Шарк хикмати
***

Икки кишидан курдиш зарур: бири заиф душман,

иккинчиси доим узр айтаверадиган киши.

Буцрот хаким

Ллл

Икки киши доимо бойдир ва хеч дачон камбагал

булмайди; бири олим, иккинчиси даноат эгаси.

Букрот хаким

ЛЛА

Агар ташди куринишда ёлгиз колса, бу яхши булмас.
Айтадиларки, шайтон ёлгиз киши билан хамрохдир. У икки

--------------------—13 ---------------------

кишидан дочади. Хддисда: «Кунгилни х,озир тутинг, то
Хдкданузгаеи йул топа олмасин», дейилган.

Увайс бараний

*ж*

Адлнинг яхшироги тавфидда мувофид булганидир.
Гунохдариники унинг ортидан тавба дилинганидир.

Ибн Ато

ЙЛ

Бахти кулган жумла инсонлар билур:
Кибр - Иблис, ишд - Одамдин келур.

ЛЛА

Жим туриб денгиз, сузинг ирмод дама,
Денгизинг турганда ирмод излама.

***
Кема ичра сув хдлок этгувчидир,
Кема остида - ани элтгувчидир.
(Яъни, мол-дунё севгиси цалбга кирса, инсонни уалок
этади. Мол-дунёни инсониятга хизмат, эзгулик учун восита
цилиш улуг мацсадга етказади.)

Жалолиддин Румий

и §>£<-----------------------

УЧЛИКЛАР

Пайгамбаримиздан (алайхиссалом) ривоят диланади:
* «Тирикчилик дийинлигидан шикоят дилиб, .ТОНГ
оттирган кимса Раббидан шикоят килган кабидир.
* Дунё ишларидан гам чекиб, тонг оттирган кимса
Аллохга жахл килган каби булар.
* Бир бойга бойлиги учун тавозе курсатган кимсанинг
динидан учдан иккиси кетибди».

Х,азрат Абу Бакр Сиддид (розияллоху анху) айтади:
«Уч нарсага уч нарса билан эришиб булмайди:
* бойликка орзу билан;
* ёшликка парвоз билан;
* соглидка дори билан».

Хазрат Умар (розияллоху анху) айтади:
* «Инсонлар билан чиройли дустлик ришталарини боглаш
адлнинг ярмидир;
* Чиройли ва уз урнида савол сураш илмнинг ярмидир;
* Чиройли тадбир олиш эса тирикчиликнинг ярмидир».

Хазрат Усмон (розияллоху анху) айтади:
* «Дунё севгисини тарк этган кишини Аллох таоло
яхши куради;
* Гунохдардан садланган одамни фарипггалар яхши куради;
* Мусулмонларнинг дулидаги неъматларга куз тикма-
ган кишини мусулмонлар яхши куради».

Хдзрат Али (розияллоху анху) айтади:
* «Дунё неъмати сифатида Ислом;
* Машгулот сифатида ибодат;
* Ибрат сифатида улим сенга етарлидир».

(5^6^

.Абдуллох ибн Масъуд (розияллоху анху) айтади:
* «Неъматлар билан алданиб долган куп кимсалар бор;
* Мадтовларга алданиб йулдан озган куп кимсалар бор;
* Айблари яширилганидан алданган куп инсонлар бор».

<^7^>

Хдзрат Довуддан (алайхиссалом) надл дилинади.
«Забурда бундай вахий дилинган: Одилга уч нарса билан
машгул булиш ярашади:

* Охират учун озуда тайёрлаш;
* Дунёда тирикчилигини таъминлаш учун ишлаш;
* Нафси истакларини далолдан дондириш».

Абу Хурайра (розияллоху анху) Пайгамбаримиздан
(алайхиссалом) ривоят дилади. «Уч нарса нажот берувчи, уч
нарса халок этувчи, уч нарса даража (босдич) ва уч нарса
каффоратдир (гунодларни ювиб кетгувчидир).

Нажот берувчилар:
* Ошкор-пиндон (дар холатда) Аллохдан дурдиш;
* Камбагаллик ва бойликда дам тежамли булиш (ис-
рофдан дочиш);
* Сокин ёхуд жадлй чидданида хам адолатли булиш.
Далок этгувчилар:
* Хдддан зиёд зидналик;
* Хрй-хавасларга эргашиш;
* Узини яхши куриш.
Даражалар:

* Саломни ёйиш;
* Овдат улашиш;_________________________
* Кечаси, хамма ухлаганида намоз удиш.
Каффоратлар:
* Совуд кунларда хам чиройли тадорат олиш;
* Жамоат намозига душилиш учун юриш;
Бир намоздан сунг кейинги намозни кутиш».

Жаброил (алайхиссалом) айтдилар:
«Эй Мухаммад!
* Хохлаганингча яша, барибир уласан;
* Хохлаганингча сев, барибир ундан айриласан;
* Хохлаганингни кил, барибир хисобини берасан!»

Пайгамбаримиз (алайдиссалом) мархамат килдилар:

. Аллох таоло уч тоифа инсонларни хеч дандай соя бул-

майдиган К^иёматда куни улуг Арш соясида салдинлатади:

1) Кийин пайтларда хам тахоратли булганларни;

2) Крронгида масжид томон юрганларни;

3) Очларни туйдирганларни». _ ____ ___

Хдзрат Иброхимдан (алайхиссалом) сурашди:

«Аллод нима учун сени «Халил» (Дуст) деди? Ул зот

жавоб бердилар:

Уч нарса туфайли:

1) Аллохнинг амринй бошдаларнинг амридан устун

тутдим; \

2) Аллох мен учун юборган ризд учун дайгурмадим;

3) Бирор овдатимни мёхмонсиз емадим».

Х,икмат адли сузларидан:

«Уч нарса дайгуни кетказади:_____________________

__________J nomidagi'

viloyatAKM г
I 5NV

1) Аллох таолони зикр килиш;
2) Авлиё (Аллох севган инсон) билан куришиш;
3) Хикмат ахлининг сухбатида булиш».

Хасан Басрий айтади:
* «Одоби йукнинг илми йук;
* Сабри йукнинг дини йух;
* Тацвоси йукнинг Аллохра якинлиги йукдир».

Ривоят килинишича, Исроил угилларидан бир одам
илм талабида йулга чикди. Пайгамбарлари бунинг хабарини
олгач, одам юбориб, уни чакиртирди. У одам келгач,
пайгамбар бундай насихат килди:

* «Эй йигит! Сенга утган ва келажак барча инсонлар­
нинг илмини камраб олган уч нарсани тавсия этаман:

1) Пинхона-ошкор барча холатда Аллох таолодан курк;
2) Инсонлар хакида гапираётганингда тилингга эхтиёт
бул, улар хакида хамиша яхшиликни гапир.
3) Еяётган овкатингга диккат кил, халолидан булсин».
Бу панд-насихатни эшитган йигит сафарга чикишдан
воз кечди.

Ривоятга кура, Исроил угилларидан бир одам саксон
сандик китоб укиб, илм йигибди. Бирок бу илмидан
фойдаланолмади. Аллох таоло уларнинг пайгамбарига
бундай вахий юборди: ’

«У илм йиккан кишига айт: Кднча куп илм тупласанг
хам, ушбу уч ишни килмасанг фойдаси булмайди:

* Дунёга мухаббат куйма, чунки дунё муминлар диёри
эмас;

* Шайтонга дуст булма, чунки у муминларнинг дусти
эмас;

* Деч кимсага озор берма, чунки бу муминларнинг
иши эмас».

Абу Сулаймон Дороний айтади:
* «Аллод! Мени гунохларим билан хисоб-китоб кил-
модчи булсанг, мен Сенинг афв-магфиратинг-ла муомала
килишингни сурайман.
* Мени хасислигим боис хисоб-китоб дилишни иста-
санг, мен Сенинг гамхурлигинг-ла муомала этишингни
истайман;
* Мени дузахга киритсанг, мен дузах ахлига Сени
севганим хабарини бергайман».

Айтилди:
«Инсонларнинг энг бахтлиси:
* Илмга тула калби булган;
* Сабрли вужуди булган;
* Кулидагига каноат килиш туйгуси булган кишидир».

'Йбродим Нахаииайтади;- 7 - ' ------

«Сиздан аввалгилар уч нарса сабаб халок булишган:

* Керагидан ортикча гапиришган;

* Керагидан ортикча ейишган;

* Керагидан ортикча ухлашган».

Ядё ибн Муоз айтади:
«Дунё уни тарк этмай, у дунёни тарк этган;
* Ичига кирмай туриб, кабрини обод этган;
* Хузурига боришдан олдин, Раббини рози килган
кишига хушхабар булсин!»

Хазрат Али (розияллоху анху) айтади:
«Аллохнинг суннатидан, Аллох пайгамбарининг сун-
натидан ва авлиёларнинг суннатидан насибаси булмаган
киши дулида хеч нарсаси йух одам кабидир.
Сурашди:
-Аллохнинг суннати нима?
- Сир сакдаш.
- Пайгамбарининг суннати нима?
- Инсонларга мулойимлик ва назокат билан муомала
дилиш.
-Авлиёлар суннати-чи?
-Инсонлардан келган азиятларга сабр дилиш».

Биздан олдингилар шу уч хислатни тавсия этишар ва
ёзишарди:

* Охират учун ишлаган кишига дин ва дунё ишларида
Аллох етарлидир (кифоядир);

* Яширин холини гузал дилган кимсанинг очид
(ошкора) холини Аллох чиройли дилади;

* Аллох билан орасини унглаган кишининг инсонлар
билан .орасини Аллох тузатади».

Хазрат Али (розияллоху анху) айтади:
* «Аллох наздида инсонларнинг энг яхшиси;
* Уз наздингда инсонларнинг энг ёмони;
* Инсонлар наздида эса, оддий бир одам бул!»

Аллох таоло Узайрга (алайхиссалом) бундай вахий
юборгани ривоят дилинади:

* «Эй Узайр! Кичик бир гунох дилганингда, унинг ки-
чиклигига эмас, уни Кимга нисбатан содир этганингга дара!

---------------------- 20 ------------ ---------------

* Сенга озгина хайр (яхшилик) етганида унинг
кичиклигига эмас, уни сенга Ким бахш этганига кара!

* Бир балога йуликканингда, Мен хузуримга кутарил-
ган кусурларингдан фаришталаримга шикоят килмаганим-
дек, сен хам Мендан инсонларга шикоят килма!»

0^24^3

Хотами Асом айтади:
«Бирор тонг йукки, шайтон мендан:
— Нима ейсан?
— Нима киясан?
— Кдерда яшайсан? - деб сурамаган булсин. Мен хар
гал унга:
— Улимни ейман;
— Кафанни кияман;
- Кдбрда яшайман! - деб айтаман».

(3^25^

Пайгамбаримиз (алайхиссалом) мархамат килдилар:
«Ким исён зиллатидан итоат иззатига чикса, Аллох
таоло уни:
*_Молсиз бой килади;______=______________
* Аскарсиз кучли килади;
* Аширатсиз шарафли килади».

Ривоятга кура, Расули акрам (соллаллоху алайхи ва
саллам) бир куни сахобалар ёнига келиб:

- Кдидай тонг оттирдингиз? - деб сурадилар.
- Аллохга имон келтирганлар сифатида тонг оттирдик!
-дейишди сахобалар.
Пайгамбаримиз (алайхиссалом):
— Имонингиз аломати нима? - деб сураган эдилар,
асхоб бундай жавоб берди:
— Бало ва кийинчиликка сабр этамиз;

- Рохат-фарогатда шукр киламиз;
- Кдзога (ва кадарга) рози буламиз.
Сарвари олам (соллаллоху алайхи ва саллам) мархамат
килдилар:
«Каъбанинг Раббига цасам, сизлар хакикий муминлар-
сиз».

Аллох таоло пайгамбарларидан бирига бундай вахий
килди:

* «Ким Мени севган холда хузуримга келса, уни
жаннатимга киритаман;

* Ким Мендан куркцан холда хузуримга келса, уни
жаханнамдан узок тутаман;

* Ким Мендан уялган холда хузуримга келса, котиб
фаришталарга унинг гунохларини унуттираман».

Абдуллох ибн Масъуд (розияллоху анху) айтади:
* «Аллох фарз килган ибодатни адо эт, инсонларнинг
энг обиди (куп ибодат килувчиси) буласан;
* Аллох маън этган нарсалардан узок юр, инсонлар­
нинг энг зохиди буласан;
* Аллох сенга берган ризкка рози бул, инсонларнинг
энг бойи буласан».

Солих Маркадий бир диёрдан утаётганида, бундай
деган экан: «Эй диёр! К,ани аввалги холинг? К,ани сени
бунёд этган инсонлар? Кдерда сени гуллатган одамлар?»
Шунда гойибдан бир овоз келди:

* «Излари йуколди;
* Баданлари тупрок аро чириди;
* Ортларида буйинларига осилган (амаллари) колди».

ДазратАлиХрозияллоху анхуГайтади:

* «Истаганингга эхсон (яхшилик) кил, унинг хожаси

буласан;

* Истаганингдан сураб ол (тилан), унинг асири бу­

ласан; ■■

* Истаганингдан хожатсиз бул (хеч нарса сурама),

унинг тенги буласан».

Яхё ибн Муоз бундай деган:
* «Дунёни батамом тарк этмок уни батамом олмокдир
(кулга'киритмокдир);
* Уни бутунлай тарк этган бутунлай олади. Уни
бутунлай олган бутунлай тарк этади;
* Унинг олиниши тарк этилишида, тарк этилищи эса
олинишидадир».

Иброхим Адхамдан сурашди: «Зухдга кандай эриш-
дингиз?» Жавобан У айтди:_____________________________

«КуйидагиЗнарса оркали эрйшдйм’:”
* Кдбрни кимсасиз курдим; ёнимда шерик хам йук;
* Йулни олис курдим; ёнимда озука хам йук;
* Азамат сохиби Аллохни хоким курдим: ёнимда хужжат
(далил, исбот) хам йук»-

Шайх Шиблий айтади:
* «Аллох! Йуксил ва заифлигимга карамай, барча
яхшиликларимни Сенга бахшида килмок истайман;
* Эй Раббим, Сенинг менга асло эхтиёжинг булмаса
хамки.

* Кдндай дилиб ёмонликларимни кечиришингни истай-
ман (албатта кечиришни ходлайсан)!»

Шайх Шиблий дейди:
«Аллох, билан дустлашмодчи булсанг, нафсинг билан
дустлик алодасини уз!
Аллодга етишмод лаззатини тотганингизда эди,
айрилиднинг аччигини билар эдингиз».

Суфёни Саврийдан «Аллод таолога унсият (ядинлик)
недир?» деб сурашганида, бундай жавоб берди:

* «Бирор гузал юз ила;
* Бирор хушовоз ила;
* Бирор ширинсуз тил ила ядинлик (унсият) дилмасли-
гингдир».

(5^35^

Х,азрат Ибн Аббос (розияллоху анху) айтади:
«Зухд» сузи уч дарфдан иборат: 3, X, Д-
* 3 - охиратда Зоддир (озиддир);
* X — Динга Хидоятдир;
* Д — бандачилик-истидоматда давомийликдир».
Хазрат Ибн Аббос (розияллоху анху) бундай деган:
«Зухд уч харфдир:
* Зийнатни тарк этмод;
* Хавойи (нафс)ни тарк этмод;
* Дунёни тарк этмоддир».

Хамид Лаффофга бир одам:
«Менга насихат дилинг!» деди.
«Мусдаф махфазаси (гилофи) каби дининг учун хам
бир мадфаза ол!» деди Хамид ал-Лаффоф.
* Диннинг махфазаси нима? - деб суради халиги одам.
/ * Керагича гапирмод;

* Керагича дунё ила машгул булмок;
_____** Керагича инсонлар орасига аралашмок.______________

Сунгра яна деди:
* Билки, зухднинг асоси, хох кичик, хох катта булсин,
харомлардан сакданишдир;
* Хох осой, хох кийиндир, барча фарзларни адо этиш-
Дир;
* Хох оз булсин, хох куп булсин, дунё (неъматларини)
ахдига беришдир!»

Лукмони Х,аким углига насихат дилди:
«Угилгинам! Инсон уч кисмдан иборат: Бир кисми
Аллох учун, бир кием нафси учун, бир кисми эса курт-
кумурскалар учун.
* Аллох учун булгани рухи;
* Нафси учун булган амали;
* Курт-кумурскалар учун булгани эса баданидир».

Хазрат Али.(розияллоху анху) айтади:
«Уч нарса хофизани кучайтиради ва балгамни камай-
тиради:
* Мисвок ишлатиш;
* Руза тутиш;
* Куръон укиш».

Каъбул Ахбор (розияллоху анху) айтади:
«Муминларнинг шайтондан сакланиш учун уч калъаси
бор:
* Масжид бир калъадир;
* Аллохни зикр этиш бир калъадир;
* Куръон укиш бир калъадир».

(5^40^3

Хикмат адлларидан:
«Уч нарса Аллох, таолонинг хазинасидандир, Аллох
уларни севган бандаларигагина беради:
* Камбагаллик;
* Касаллик;
* Сабр».

Ибн Аббосдан (розияллоху анху):
«Кунларнинг энг яхшиси цайси? Ойларнинг энг яхшиси
дайси? Амалларнинг энг яхшиси цайси?» деб сурашганида,
жавоб бердилар:
- Кунларнинг энг яхшиси Жума кунидир;
- Ойларнинг энг яхшиси Рамазон ойидир;
- Амалларнинг энг яхшиси уз вадтида удилган беш
вадг намоздир».
Орадан уч кун утди. Бу савол-жавоб хабари ХдзРат
Алига (розияллоху анху) етиб боргач, дедилар:
«Шарцу гарбдаги олимлар, дикмат адли ва фацидлар-
дан суралса, Ибн Аббос каби жавоб беролмаслар. Бирок; мен
дейманки:
- Кунларнинг энг хайрлиси мумин долда дунёдан
чициб, Аллод хузурига йул олинган кундйр;
- Ойларнинг энг хайрлиси Аллодга насуд (чин амал)
тавба ва истигфор келтирилган ойдир;
- Амалларнинг энг яхшиси эса Аллод таоло цабул
этган амалдир».

Айтилди:

* «Аллод бир бандасига ядшилик ирода этса, уни

динда фацид (зукко, фаросатли олим) цилади;

* Уни дунёга мудаббатсиз дйлади; ";

* Унга нафсининг айб-нуцсонларини курсатиб куяди».

Расулуллох (соллаллоху алаихи-ва“салЛам) мархамат
хилдилар:

«Менга дунёда уч нарса севдирилди:
- Хушбуйлик;
- (Яхши) аёллар;
- Кузимнинг нури - намоз».
Буларни айтаётганларида сахобалар билан бирга
эдилар. Хдзрат Абу Бакр Сиддид (розияллоху анху) деди:
- Тугри айтдингиз, ё Расулуллох. Менга хам дунёда уч.
нарса севимли дилинди:
- Аллох расулининг юзига дараш;
- Молимни Аллох расулининг йулида инфод дилиш;
— Кузимнинг Аллох расули билан турмуш дуриши».
Хдзрат Умар (розияллоху анху) деди:
«Тугри айтдингиз, эй Абу Бакр! Менга дам дунёда уч
нарса севдирилди:
— Амри бил-маъруф (яхшиликни буюриш);
-Нахйи анил-мункар (ёмонликдан дайтариш);
-Эски кийим (кийиш)».
— Хазрат-Усмон(розияллоху-анху)сухбатга душилди:
«Тугри гапирдингиз, эй Умар! Менга хам бу дунёдан

уч нарса севдирилди:
— Очларни туйдириш;
- Ялангочларни кийинтириш;
— Куръон удиш».
Навбат Хдзрат Алига (розияллоху анху) келди:
«Тугри айтдингиз, эй Усмон! Менга хам бу дунёдан уч

нарса севдирилди:
- Мехмонга хизмат дилиш;
- Ёзда руза тутиш;
- Эзгулик йулида саъй-даракат».
Жаброил (алайхиссалом) келди ва Пайгамбаримизга

(алайдиссалом) деди: «Аллох таоло гапларингизни эшитиб,

мени юборди ва дунё адлидан булганимда нимани севишим-
ни сурашингизни буюрди».

Пайгамбаримиз (алайдиссалом) ундан: «Дунё адлидан
булсангиз, нимани севардингиз? деб сурадилар. Жаброил
(алайдиссалом) жавоб бердилар:

- Йулидан адашганларга йул курсатишни;
- Дини бутун гариблар ила дуст булишни;
-Йудсил (мудтож) оилаларга ёрдам беришни...»
Азиз ва шони улуг Аллод эса бандаларида ушбу уч
хислат булишини ёдгиради:
- Бор кучини ибодат ва итоатга сарф этиш;
- Пушаймон булганида йиглаш;
- Йудсил холида сабр этиш».

<2^44^3

Хикмат ахлларидан бири айтади:
* «Адлига ишонган адашар;
* Моли билан кеккайган камбагаллашар;
* Иззат ва шарафни (Яратгувчини дуйиб) яратилмиш-
ларда дидирган залил булар (шарафини йудотар)».

Зуннун Мисрий дейди:
* <<Хдр курдок дочади;
* Хар истаган кидиради;
* Аллохга якин булай деган дар ким нафсидан узодла-
шади».

Хикмат адли сузларидан:
«Маърифатнинг самараси уч хислатдир:
* Аллод таолодан даё дилиш;
* Аллод таоло учун яхши куриш;
* Аллод ила унсият (дустлик) пайдо килиш».

Расули акрам (соллаллоху алайхи ва саллам) мархамат

киладилар: --- - . - -_______________ ■ _______

* «Мухаббат (Аллохни севиш) маърифатнинг (Аллохни

танишнинг) асосидир.

* Иффат яцийнинг (Аллохни хак-рост танишнинг)

аломатидир.

* Якийннинг боши (асоси) тадво ва Аллох такдир

килганига рози булишдир».

Суфён ибн Уйайна айтади:
* «Ким Аллох таолони яхши курса, Аллох яхши курган
бандани хам яхши куради.
* Ким Аллох яхши курган бандани яхши курса, яхши
курганини Аллох учун яхши куради.
* Аллох учун яхши курган бандани, инсонлар уни
танимаслигини,.билмаслигини истайди».

Пайгамбаримиз (соллаллоху алайхи ва саллам) марха-

мат килдилар:

«^якикий-оеиги уч хислатдадир: - ----- ----

* Дуст(Аллох)нинг сузини бошкаларнинг сузидан устун

куришда;

* Дуст билан улфат булйшни бошкалар сухбатидан аф­

зал билишда;

* Дустнинг розилигини бошкаларнинг розйлигидан аф­

зал куришда».

Вахб ибн Мунаббах айтади:
«Тавротда бундай ёзилган:
* Очкуз дунёнинг кироли булса-да, камбагалдир;

* Итоаткор булганга, кул булса-да, итоат этилади;
* Кдноатли оч булса хам, бойдир».

<^51^

Хдкмат ахдларидан бири айтади:
* «Аллодни таниган киши инсонлар билан бирга булиб
эришадиган бир лаззат йук;
* Дунёни таниган киши унинг неъматларига ошидча
рагбат курсатмайди;
* Аллохнинг адолатини билган кимсанинг рупарасига
душманлар чикмайди».

(3^53^

Зуннун Мисрий айтади:
* «Орифи биллох (Аллох таолони хак-рост таниган
киши) асирдир;
* К,алб кузи очикдир;
* Аллох учун амали купдир».
Яна Зуннуни Мисрий айтади:
* «Орифи биллох вафолидир;
* Кдлбизакийдир;
* Аллох учун амали холисдир»

Абу Сулаймон Дороний айтади:
* «Дунё ва охиратда хар яхшиликнинг манбаи Аллох-
дан куркишдир;
* Дунёнинг калитй тукликдир;
* Охиратнинг калити очликдир».

<^54^>

Айтибдилар:
«Ибодат бир хунардир, унинг;
* Дукони хилват;
* Сармояси такво;
* Даромади жаннатдир».

------------------- Малик-ибн-Динорайтадрк—--------- —-.------------------ ;—
«Уч нарсани уч нарса билан гузаллаштир (ислох, кил),

муминлардан буласан:
* Кибрни тавозе билан;
* Х,ирсни каноат билан;
* Хдсадни насихдт билан».

Иловалар
Шоир ёзади:

«Курмайсанми, икки янги (кеча ва кундуз)
Бизнй дандай эскиртирмокда, ошкора-пинкон.
Дунёга ва неъматига кунгил боглама,
Эзгуликка камарбаста булгин доимо.
Улмай туриб, узинг учун амал килиб кол,
Ёр-дустларнинг куплигига йшониб колма!»

Л**

Фониё, гар шодият бояд тамаъ бигсил зи халк,
3-он, ки аз ранж тамаъ дилро расад кар дам гаме.

Гар бувад дар хотират розе фуру хуру дам мазан,
Чун зи абнби замон мумкин набошод макраме.

Боядат аз олам озоди, бирав, озода бош,
3-он, ки бошад олами озодаги хул оламе.
(Эй Фбний, агар шодлик истасанг, халцдан тома
кулиниуз, чунки тама дардидан дилга^ар нафас гам .етади.
Агар кунглингда бир сиринг булса, сабр айла-ю, уеч кимга
айтма, чунки бу замон одамлари орасидан бир сирдош
топиш мумкин эмас. Оламдан озод булмоцчи булсанг, аввало
озода бул, чунки озодалик олами гузал бир оламдир).

Алишер Навоий

-----------------------31 *D -----------------------------

•k b "k

Илм урганиш эътикрдни мустахдамлаш учундир, асло

бойлик орттириш учун эмас. ’ ~'

Саховатсиз бой ёгинсиз булутга ухшайди; ___

Илмига амал килмаган олим устига китоб ортилган

маркабга ухшайди.

Алишер Навоий

ЛАА

Киши учун уч нарса аник бефойдадир, бу уч нарсани

айтайин: Биринчиси - ужарлик, бу жуда ярамас одатдир,

иккинчиси - сузига ёлгон кушиш. Учинчиси - бахиллик.

Бахил киши одамларнинг энг ярамасидир.

Юсуф Хос Х,ожиб

АЛА

- Утган ишга пушаймон булиш энг огир дард.

- Охири пушаймонлик билан тугайдиган лаззатдан

фойдайук;
- Яхшиликни куп килган кишининг пушаймонлиги кам

булади.

«Оталар сузи»дан

ААА

«Яхшилйк факат уч нарса билан мукаммал булади:

Уни бажаришга шошиш, уни кам куриш ва яшириш билан.

Шошилсанг, уни осон уддалайсан, кам курсанг, катта-

лаштирган буласан, яширганингда эса тула битирган була-

сан».

Аббос ибн Абдулмутталиб

ААА (розияллоху анху)

«Уч нарса бор, улар кимда булса, Аллохдинг газабига
учрайди: Ноурин (сабабсиз) кулиш; истаксиз ухлаш ва
очкамай туриб, овкатланиш».

Муозибн Жабал
(розияллоху анху)

Бирйнчи кун мехмон - олтин мехмон,
Иккинчикунмехмон—кумуш,
Учинчи кун мехмон - мне.. .

Узбек халк мацолй

АЛЛ

Эртанги кунингга хам умид йуд хатто,
Бас, тухтама яхшилик дилишдан асло.
Хеч кимга вафо дилмас экан бу олам,
Овлаб яша дустлар дилин хар ясно!

I (изомни Ганжавий

ДУСТ УЧ ХИЛ БУЛАДИ

Донолар айтишича, дуст уч хил булади. Биринчиси
жон дусти 'булиб, бундай дуст хакикий хисобланади ва у’
дусти учун Жонини хам аямайди

Иккинчиси тил дустй булиб, у тилда дустлйк изхор
дилади-ю,. аммо бошга бирор кулфат тушеа. узини олиб

кочади.
Учинчиси нон; дусти булиб, у еб-ичиш — дасгурхои

курсатмайди.

Шарц хикмати

* * *.

Уч хил кишининг хизматидан буйин товламаслик ке-

рак: ота-онанинг, мехмоннинг ва беморларнинг хизматидан.
Хдкимлар насихатидан

АЛ*

Хар дустки, дилида уч хислат булмас
Кеч уидан, дустликкаасло арзимас.
Бири вафодорли^, бири сир сакдаш,
Бири — молин сендан аямаса, бас».

«Фарзандлар жаннат раихонларидир»
китобидан

ЛкА

.. Нажот уч нарсада - халол ейиш,..фарзларни адо этиш

ва Пайгамбаримиз (алайхрссалом) эргашишдадир.

Са\л ибн Абдуллох Тустарий------

АЛ*

Х,ар ким уч нарсани севса, шайтон уни тез йулдан

оздирар: яхши емодни, яхши киймокни, аёллар билан

утирмоцни.

Увайс бараний

♦* А ■ ■

Инсоннинг тацвоси уч нарсада билинади: олишида,

беришида ва сузида.

Шацик Балхий

ккк

Неъматларнинг энг яхшиси - хдракат килиб эришилгани.

.. Дустларнинг энг яхшиси — Аллох таолони эслатгани. Кдлб-
ларнинг энг нурлиси - ичида мол-дунё севгиси булмагани.

Абул Хасан Харацоний

. > ккк

Одамзот уч нарсага афсусланиб> бу; дунёдан кучади:

туплаган моли ва бойлиги билан туймайди, орзуларига

эришолмайди, охират хаёти учун хозирлигини цилолмайди.

Хасан Басрий

ккк

Инсоннинг душмани учтадир: дунёси, Шайтони ва нафси.

Яхё ибн Муоз

ккк

Жаннат эшигига уч кдтор суз ёзилган. Улар: «Нима

амал килган булсак, топдик.

Берган булсак, фойда олдик,

Нимаики олиб цолган булсак, зарар килдик».

*** Наззол ибн Сабр-----

Ким улимни куп эсласа, уч нарсада улуг булади:
тавбани тез килишда, ризкига кдноат цилишда, ибодатга
гайратли булишда. Энди ким улимни эсДан чикарса, уч

нарсада. оркада колади:_ тавбасини ордага суради, кун

куришга етарли нарсага рози булмайди, ибодатларида

ялдовлик дилади.

Хамид Лаффоф

A AW

Ибодатнинг асоси уч устунга эга: куз, далб, тил. Куз -
борликдан ибрат олиш учун, калб - тафаккур дилиш учун,
тил — тугри сузни айтиш ва Аллодни зикр этиш учундир.

Мухаммад Камол
***

Ёлгиз узинигина уйлайдиган одамдан доч. Тилинг ва
дилинг бир булмагунча дадидий инсон булолмайсан. Кдлб
нурини шубда сундирар.

Мудаммад Камол
***

Дуст уйида медмон булган вадтингда дулингни,

кузингни, тилингни тия бил.

Пахлавой Махмуд

*Л*

Айбсиз дуст дидирган киши яккаланиб долади. Арзи-
-мас
душманга айланаверади. Дустининг узидан узиб кетаётга-
нини кура олмаган киши гам остида юраверади.

Юсуфий
***

Болалар уз оталаридан мерос дилиб оладиган уч яхши

нарса бор: хушмуомалалилид, гузал одоб ва садодат.

*** Мухаммад Зедний

Очлик ва дийинчилик фитнаси билан имтидон
дилиндингиз, сабр этдингиз. Мул-кулчилик фитнаси билан
дам синаласизлар. Мен сизларнинг аёллар фитнасига
учрашингиздан купрод хавотирдаман.

Муоз ибн Жабал (розияллоху анху)

ТУРТЛИКЛАР

Хазрат Пайгамбаримизнинг (соллаллоху алайх,и ва
саллам) Абу Зарр Тифорийга (розияллоху анху) бундай
деганлари ривоят килинади:

* «Эй Абу Зарр! Кемани янгила, чунки денгиз чукурдир;
* Ёнингга етадиган мивдорда озуда ол, чунки манзил
узовдир;
* Юкни енгиллат, чунки йул мушкул - машакдатлидир;
* Ихлос билан амал кил, чунки амалларга бахо берувчи
(Аллох таоло) хар нарсани икир-чикиригача куриб туради».

Хикмат ахлларидан бири айтади:
«Турт нарса гузал, аммо турт нарса яна-да гузалдир:
1) Эркакларнинг хаёси гузал, бирок аёлларнинг хаё
булишлари янада гузалдир;
2) ХдР кимнинг адолати гузал, аммо бошливдарнинг
адолатли булишлари янада гузалдир;
3) Кариларнинг тавбаси гузал, аммо ёшларнинг тавба
Килишлари янада гузалдир;
4) Бойларнинг сахийлиги гузал, аммо камбагалларнинг
сахий булмиши янада гузалдир»

Хикмат ахлларидан бири айтади:
«Турт нарса ёмон, бирок турт нарса янада ёмонровдир:
1) Ёшларнинг гунох килишлари ёмон бирок кариялар-
нинг гунохи янада ёмонровдир;
2) Жохилнинг дунё ила машгул булиши ёмон, аммо
олимнинг бундай килиши янада ёмонровдир;

3) Барчанинг дангасалиги ёмон, бирок олимлар ва илм
толибларининг дангасаликлари ундан кам ёмондир;

4) Бойларнинг кибрланиши ёмон, бирок камбагаллар-
нинг кибри янада ёмондир».

Пайгамбаримиз (алайхисаллом) айтадилар:
* «Юлдузлар осмон ахлининг омонлигидир.. Таркалиб
кетсалар, осмон ахдининг нихояси келади;
* Акли байтам умматимнинг омонлигидир. Ахди
байтам йук булса, умматимнинг нихояси келади;
* Мен асхрбимнинг омонлигиман. Мен кетсам, асх,о-
бимнинг нихояси келади;
* Тоглар ер юзи ахрлисининг амниятйдир. Тоглар йук
булиб кетса, ер юзи ахолисининг нихояси келади».

Хдзрат Абу Бакр (розияллоху анху) айтади:
«Турт нарса турт нарса билан комил булади:
1) Намоз сахв саждаси билан;
2) Руза фитр садакаси билан;
3) \аж фидя билан;
4) Имон жидду жахд билан».

Абдуллох ибн Муборакдан:

* «Ким кунда икки ракат (нафл) намоз укиса,

намознинг хакини адо килган булади;.

* Ким хар ой уч кун (нафл) руза тутса, рузанинг

хакини адо килган булади; . . . ■

* Ким бир кунда юз оят укиса, Куръон укишнинг

Хакини адо этган булади;

* Ким жума куни бир Дирхам садака берса, садаканинг

хакини адо этган булади». . •

Хазрат Умар (розияллоху анху) айтади: ------
«Денгизлар турт хилдир:
1) Х°ю хавас - гунохдарнинг денгизи;
2) Нафс — шахватларнинг денгизи;
3) Улим - умрларнинг денгизи;
4) Кдбр - пушаймонликлар денгизи».

Хазрат Усмон (розияллоху анху) айтади:
«Ибодатларнинг лаззатини турт нарсада топдим:
* Биринчиси - Аллохнинг фарзларини адо этишда;
* Иккинчиси - Аллох харом килган нарсалардан тийи-
лишда;
. * Учинчиси - Аллохдан савоб умидида амри маъруф
(яхшиликка буюриш)да;
* Туртинчиси - Аллохнинг газабидан сакланиш учун
нахйи мункар (ёмонликлардан кайтариш)да.

<^9§>

Хазрат Усмон (розияллоху анху) айтади:

«Турт нарсанинг зохири (ташки куриниши) фазилат,

ботини (ички томони) вожибдир (фарздир);

* Солих инсонлар сухбатида булиш фазилат, уларга

эргашиш вожибдир;

* Куръон укиш фазилат, у билан амал этиш вожиб;

* Кдбрларни зиёрат килиш фазилат, унга тайёрланмок

вожиб;

* Касалларни зиёрат килиш фазилат, улардан васият

олиш (васиятини адо этиш) вожибдир».. . __

<^Ю^>
Хазрати Али (розияллоху анху) айтади:

------------------- 38 --------------------------

* «Жаннатга муштод булган (согинган) яхщилйкларга

югуради;_____ ■, ■

* Жаханнамдан дурддан шахватлардан эхтиёт булади;

* Улимнинг борлигини билганнинг лаззатлари кесилади;

* Дунёни таниган одамга мусибатЛар ахамиятсиз туюлади».

Расули акрамдан (соллаллоху алайхи ва саллам) ривоят
дилинади:

* «Намоз - диннинг устунидир, сукут (жим туриш,
бехуда гапирмаслик) эса фазилатлидир;

* Садада Парвардигор газабини сундиради, сукут эса
янада фазилатлидир;

* Руза дузахга далдондир, сукут эса фазилатлироддир;
* Жидду жахд диннинг чуддисидир; сукут эса янада,
фазилатлироддир».

^XZ^>

Исроил угилларидан бир пайгамбарга бундай вахий
тушгани ривоят дилинади:

* «Ботил сузлардан тилингни тийишинг Мен учун ру-
задир;^

* Аъзоларингни харомдан садлашинг Мен учун намоз-

, дир;
* Инсонлардан умидингни узишинг (тама дилмасли-

гинг) Мен учун садададир;
* Муминларга азият беришдан садланишинг Мен учун

гайрат-шижоатдир».

Абдуллох ибн Масъуд (розияллоху анху) айтади:

«Турт нарса далбнинг зулматидандир:.

1) Еганларининг халол-харом эканига парво дилмаган

дорин; -

2) Золимларнинг сухбатида булиш;

-------- ----------- 39 |>3<---------------- ----------------

3) Утмиш гунохдарини унутиш;
4) Узун орзу (тулъи амал).
Турт нарса цалбнинг нуридандир:
1) Еганларининг далол ё хдромлигига дойр хдссослик
ила оч колган дорин;
2) Солихдарнинг (яхшиларнинг) сухбатида булиш;
3) Утмиш гунохдарини унутмаслик;
4) Х,ой-хавасга берилмаслик.

Хотами Асом айтади:
«Ким турт нарсани турт нарсасиз иддао (даъво) дилса,
сузи ёлгондир:
1) Аллох, таолонинг амрларини адо этмай, Уни
севганини иддао этган кимсанинг сузи ёлгон;
2) Камбагал ва йудсилларни ёдтирмагани холда, хазрат
Пайгамбаримизни (соллаллоху алайхи ва саллам) яхши
куришини иддао этувчи кимсанинг сузи ёлгон;
3) Садада бермагани (хайр-хасанот килмагани) холда
жаннатни севишини иддао этувчининг сузи ёлгон;
4) Гунохлардан сакданмагани холда жаханнамдан кур-
дишини иддао. этувчининг сузи ёлгон».

<^15^

Пайгамбаримиз (алайхиссалом) айтдилар:

«Шадоват ахли (дузахий) булишининг аломати туртта-

дир:

1) Утмиш гунохларини унутиш. Хрлбуки, улар Аллох

таолога аёндир;

2) Калган яхши амалларини эсламоц. Х,олбуки, улар-

нинг кабул булган-булмаганини билмайди; —

3) Кишининг дунёвий мавзуларда узидан юксакда

булганларга боциши.

4) Кишининг диний мавзуларда узидан пастрокда

булганларга цараши.

«Саодатнинг (жаннатий булишнинг) турт аломати бор:
1) Утмиш гунодларини эслаш;
2) Калган (яхши амалларини) унутиш;
3) Кишининг дунёвий мавзуларда узидан дуйида бул-;
ганларга дараши;
4) Кишининг диний мавзуларда узидан устун булган­
ларга дараши».

Хикмат адлининг сузларидан:
«Имоннинг нишонаси турттадир:
1) Тадво;
2) Хаё (ор);
3) Шукр;
4) Сабр».

<^17^

Хазрат Пайгамбаримиздан (солаллоху алайди ва

саллам) ривоят дилинади:

«Тамаллар (асослар) турттадир:

Дориларнинг тамали, одобнинг тамали, ибодатларнйнг

Дамалигомонликнингутамали—........ ............

1) Дориларнинг тамали - оз емок;

2) Одобнинг тамали - оз гапйриш;

3) Ибодатларнйнг тамали - оз гунод дилиш;

4) Амният (омонлик) асоси - сабр».

Табароний ривояти

Расулуллоддан (салаллоху алайди ва саллам) ривоят
дилинади:

«Одам углининг вужудида турт нарса йуд дидадиган
турт гавдар бор. Бу гавдарлар: адл, дин, даё ва солид
аМалдир.

* Газаб адлни йудотади;

. -7---------------- ->Э<1 41 ----------- -----

* Х,асад динни йуцотади;
* Тамагирлик (очкузлик) хдёни (орни) йудотади;
* Гийбат яхши амалларни йуцотади».

Расули акрамдан (алайхиссалом) ривоят цилинади:

«Жаннатдаги турт нарса жаннатнинг узидан-да

хайрлировдир:

1) Жаннатда абадий цолиш жаннатнинг узидан хайр­

лировдир;

2) Жаннатда фаришталарнинг хизмат цилиши жаннат­

нинг узидан хайрлировдир;

3) Жаннатда пайгамбарларга кушни булиш жаннатнинг

узидан хайрлировдир;

4) Жаннатда Аллох, таолонинг ризолиги жаннатнинг

узидан хайрлировдир». йЛ★

Жахдннамдаги турт нарса жаханнамнинг узидан
ёмондир:

1) Жаханнамда абадий вдлиш жаханнамнинг узидан
хам ёмонровдир;

2) Жаханнамда фаришталарнинг кофирларни айблаш-
лари жаханнамдан-да ёмондир;

3) Жаханнамда шайтон ёнида булиш жаханнамнинг
узидан хам ёмонровдир;

4) Жаханнамда Аллохнинг газаби жаханнамнинг узидан-
да ёмондир».

^20»

«Кандайсиз?» деб сурашганида хикмат ахллари жавоб
беришибди:

* «Мавло ила мувофавдт (келишув) холидаман;
> * Нафс ила мухолиф холидаман;
■ * Халк ила насихат холидаман;

* Дунё ила зарурат холидаман».

---------------------- 42 -----------------------

----- 5^икмат—сохибларидан бири—4—самовий—китобдан---------
биттадан жумлани танлабди.

* «Тавротдан: «Аллохнинг берганига рози булган дунё
ва охиратда рохат-фарогатга етгай».

* Инжилдан: «Шахватларни ер билан яксон килган
дунё ва охиратда азиз (шарафли) булгай».

* Забурдан: «Инсонлардан узоклашиб, узлатга
чекинган дунё ва охират еаодатига цовушгай».

* Фурцондан (Куръондан): «Тилини асраган дунё ва
охиратда саломат булгай»,

Хазрат Умардан (розияллоху анху) ривоят килинади:
«Аллохга касам, дуч келганим хар бало-мусибатда
Аллох таоло мутлако шу неъматлардан (бир ё бир нечасини)
менга лутф этди:
* Биринчиси - бало гунохларим сабабли булмади; .
* Иккинчиси - гунохим балодан-да катта булмади;
* Учинчиси - бало Аллохнинг ризосидан махрум этмади;
* Туртинчиси -^ бало-Т-уфайли (Аллохдан) савоб умид ...
килдим». ’

Абдуллох ибн Муборак айтади: .
«Хикмат сохибларидан бир одам барча гузал сузларни
йигибди. Улардан кирк минг, кейин турт минг, сунг турт юз,
нихоят цирк хикматни колдирибди. Кирк хикматдан
куйидаги турт жумлани танлаб олибди:
* «Хеч качон (ёмон) аёлга сирингни ишонма!
* Хеч качон мол-дунё ишонма!
* Меъдангга, у кутаролмайдиган нарсани юклама
(буккунча ема)!
* Фойдасиз илмни урганишга харакат килма!»

<«> л

Мухаммад йбн Ахмад: «Биз уни саййид, иффатли ва
солих пайгамбар цилдик» (Оли Имрон, 39) ояти дадида деди:

«Аллох таоло Яхёни (алайхиссалом) кул булган холида
«саййид» дея зикр этди. Чунки у турт нарсага хоким эди:

* Орзуларига;
* Шайтонга;
* Тилига ва;
* Fазабига».

Хазрат Али (розияллоху анху) айтади:
«Турт нарса бардавом экан, дин ва дунё бор булади:
1) Бойлар, уларга бахш этилганлар борасида хасислик
килишмаса;
2) Олимлар билганларига амал килишса;
3) Жохиллар билмаганларини урганишни кибрланмай
кабул этишса;
4) Камбагаллар дунёвий манфаатлари эвазига охират-
ларини сотишмаса».

Расули акрамдан (соллаллоху алайхи ва саллам):
«Аллох таоло киёмат куни турт тоифа инсонларга турт
пайгамбарни намуна килиб курсатади:
1) Бойларга - Сулаймон алайхиссаломни;
2) Кулларга - Юсуф алайхиссаломни;
3) Касалларга — Айюб алайхиссаломни;
4) Камбагалларга - Исо алайхиссаломни».

Саъд ибн Билол (Аллох уни рахматига олеин) деди:
«Банда гунох килса хам, Аллох унга турт кисмат лутф этган:
1) Ризкни ундан аямайди;

-------------------- 44 -----------------------

2) Согликни ундан аямайди;
3) Гунохини ошкор дилмайди;____________ __________
4) Уни дархол жазоламайди».

Хотами Асом айтади:
«Ким турт нарсани турт нарсага колдирса, жаннатни топади:
1) Уйкуни дабрга;
2) Макданишни Ммезонга (Тарозуга);
3) Рохатни Сирот купригига;
4) Шахдатни жаннатга».

Хдмид Лаффоф айтади:
«Турт нарсани турт нарсада кидирдик, бу йулда хато
килдик ва уларни бошда турта нарсада топдик:
* Бойликни молда дидирдиг-у, каноатда топдик;
* Рохатни сарватда (куп мол-давлатда) кидирдик, аммо

оз молда топдик;
* Лаззатларни неъматларда кидирдик, бирок уни

соглом баданда топдик;_______________ _________ ________ _
— ^Тизкни ердан кидирдик, осмондан топдик».

Хдзрат Алидан (розияллоху анху) айтади:

«Ози хам куп нарса турттадир:

1) Огрик; . • •
2) Йуксиллик;

3) Олов;

4) Душманлик».

Хотами Асом дейди:
«Турт нарсанинг кийматини факат турт тоифа инсон

билади:

* Ёшликнинг дийматини фадат кексалар билади; азоб
* Офият (хотиржамлик)нинг . кадрини фадат
цийинчиликда долганлар билади;
* Соглиднинг дийматини фадат касаллар билади;
* Хдётнинг дадрини фадат уликлар билади».

Шоир Абу Нувое бир шеърида ёзади:
* «Уйлаб курсам, гунодларим куп, Раббимнинг марда-
мати эса гунодларимдан кенгроддир.
* Бир яхшилик дилсам, эвазини кутиб турмасман, аммо
Аллоднинг радматидан доим умидворман.
* У менинг яратгувчим, Мавдомдир, мен идрорман,
буйин эгаман, Унинг дулиман.
* Гар магфират этса, бу бир радматдир, акс долда не
дам дилурман...»

^33^

Пайгамбаримиз (соллаллоду алайди ва саллам) хабар
берадилар:

* «Киёмат куни булгач, тарозу дурилади. Аввал намоз
адли келтирилади; амалларининг савоблари улчаб-тортилиб,
тула берилади;

* Сунгра руза адли келтирилади; уларнинг савоблари
дам дисобланиб, тула берилади;

* Кейин даж адли келтирилади; уларнинг савоблари
дам улчаб-тортилиб, тула тарзда берилади;

* Шундан сунг азоб-дийинчиликларга дуч келганлар
келтирилади. Улар учун на мезон (тарозу) дурилади, на
девон очилади; уларнинг дисоблари (ажр-мукофотлари)
бедисоб берилади. Х,атто дунёда сог ва хотиржам яшаганлар
Аллод таоло лутфини куриб, уларнинг урнида булишни орзу
дилишади».

s __ ____ ___

Хикмат содибларидан бири айтади:
«Одам фарзандини турт нарса талон-тарож дилади:
* Улим фариштаси рудини;
* Ворислари молини;
* Курт-думурсдалар баданини;
* Диёмат куни даъвогарлари амаллари савобини талон-
тарож дилади».

Хазрат Али (розияллоху анху) айтади:
«Турт ишни уддалаш дийин:
* Жадл чидиб турганида кечиришни;
* Йудчиликда сахий булишни;
* Хилватда (деч ким курмайдиган жойда) иффатли бу­
лишни;
* Курддан ёки яхшилик кутиб турган кишисига дадни
гапиришни».

Хикмат адлидан бири7 айтадйГ ’
* «Шадватлар билан маштул кимса учун хотинлар
мудим;
* Мол туплаш билан маштул кимса учун даромлар
мудим (даромга аралашади);
* Мусулмонларнинг манфаатини кузлаш масъулиятини
буйнига олган кимса учун муросайи мадора (хушфеъллик,
бошдариш) мудим;
* Ибодат билан маштул кимса учун илм (урганиш)
мудимдир».

Аллод таоло Забурда Довудта (алайдиссалом) бундай
вадий туширган:

-----------------------47 ----------------------

«Адлли ва дикмат адли турт долдан бирида булади:
* Ё Раббига дуо дилади;
* Ё нафсини суродда тутади;
* Ё айбларини унга айтувчи дустлари ёнида булади;
* Ё нафсини далол лаззатлар билан ёлгиз долдиради».

<§38§>

Хикмат адллари айтади:
«Бандаликнинг барча ибодатлари турт нарсадан иборат:
* Ахдга вафо дилиш;
* (Аллод белгилаган) чегараларни мудофаза этиш (буз-
маслик);
* Кулдан кетган нарсага сабр дилиш;
* Кулдагига рози булиш (даноат)».

АЛА

Шоир айтади:
Тавба дилмод инсонларга фарздир (лозимдир),
Бирод гунодларни тарк этиш мудимроддир.
Мусибат онида сабр этмод дийин,
Бирод сабрда собитлик янада дийин.

Замоннинг утиши жуда галати,
Бирод инсонлар гафлати галатироддир.
Келажакдаги дар нарса ядинроддир,
Бирод улим улардан-да ядинроддадир.

Иловалар
Болам! Куйидаги турт нарсани ва ундан сунг айтади-
ганим яна турт нарсани ёдингда тут.
1) Энг катта бойлик адллилик;
2) Энг катта фадирлик адмодлик;
3) Энг ёмон ёлгизлик кибр-гурурли булиш;
4) Энг шарафли насаб гузал ахлоддир.

1) Углим, ёлгончи билан хамдам булма, зеро, у сенга

хатарли булганни сенга якин килади;

~ 2) Ахмок билан улфат булма, чунки у сенга яхшилик

килмоцчи булиб, ёмонлик килади;

3) Хасис билан урток булма, чунки у сен энг куп

мухтож булган нарсани сендан кизгонади;

4) Фожир (гунохдан куркмайдиган) билан дуст булма,

чунки у сени арзонга сотади.

Али ибн Абу Толиб

(розияллоху анху)

ЛАА

Уч нарсага касам ичаман. Яна туртинчи нарса хам

борки, у хакда касам ичсам ёлгон касам ичган булмайман:

1) Аллох таоло исломиятдан насибаси борлар билан

насибаси йукларни тенг тутмайди;

2) Аллох таоло бу дунёда кайси банда хацида: «Мен

унинг сохибиман», деса, уни охиратда сохибсиз ташлаб

куймайди:

3) Ким кайси кавмни севса, уша кавм билан кайта

тирилади;

4) Ким бу дунёда бир кишининг айбини яширса,

киёмат куни Аллох азимушшаън хам унинг айбини ёпади».

--------- -- Абдуллох ибН’Масъуд-■ —

* ** (розияллоху анху)

Турт гузаллик бандани юксалтиради: илм, адаб, иффат

ва садокат.

Донолар бисотидан

АЛЛ

Куйидаги турт нарсанинг озини оз деб билмаслик
керак, донолар сузини акд кулоги билан эшитиш зарур.

Бу турт нарсадан бири - олов, бири - душман, учин-
чиси - касаллик, яъни хаётга куйилган тузок.

Туртинчиси - билим. Бу турт нарсани арзимас деб
билмагин, эхтиёт булиб юргин.

Юсуф Хос Хожиб

-----------------------49 --------------------


Click to View FlipBook Version