Судьянинг онгида - адолат, тилида - ҳақиқат,
дилида - поклик бўлиши шарт.
Шавкат МИРЗИЁЕВ
8/2022 ISSN 2181-8991
ОДИЛ СУДЛОВ
Ҳуқуқий, илмий-амалий нашр
Муассис: Бош муҳаррир
Ўзбекистон Республикаси Камол УБАЙДИЛЛОЕВ
Олий суди Масъул котиб
Муталиф СОДИҚОВ
ТАҲРИР ҲАЙЪАТИ:
Бахтиёр ИСЛАМОВ Журнал 2015 йилда «Жамият ва мен»
Робахон МАХМУДОВА республика танловида «Энг яхши ёри-
Ҳалилилло ТУРАХУЖАЕВ тилган ҳуқуқий мавзулар» йўналиши бў-
Икрам МУСЛИМОВ йича ғолиб деб топилган.
Холмўмин ЁДГОРОВ
Мирзоулуғбек АБДУСАЛОМОВ ТАҲРИРИЯТ МАНЗИЛИ:
Ибрагим АЛИМОВ 100097, Tошкент шаҳри, Чилонзор тумани,
Олим ХАЛМИРЗАЕВ
Замира ЭСАНОВА Чўпонота кўчаси, 6-уй
Омонбой ОҚЮЛОВ Ҳ/р 20210000300101763001
Музаффаржон МАМАСИДДИҚОВ ХАБ «Tрастбанк» Tошкент филиали
МФО 00850, СТИР 201403038
K Реклама нашри ва тижорий йўл билан
босилган матнлар. ТЕЛЕФОН: (71) 278-96-54, 278-91-96,
278-25-96, ФАКС: 273-96-60
Таҳририят фикри муаллиф фикридан ўзгача
бўлиши мумкин. E-mail: [email protected]
Веб-сайт: www.odilsudlov.sud.uz
Қўлёзмалар, суратлар тақриз қилинмайди ва Telegram: https://t.me/ODsud
қайтарилмайди.
Босишга 2022 йил 16 августда рухсат
Кўчириб босилганда «Одил судлов» ‒ этилди. Қоғоз бичими 60Х84 1/8. 10 босма
«Правосудие» нашри кўрсатилиши шарт. табоқ. Офсет усулида чоп этилди. Журнал
таҳририят компьютерида терилди ва саҳи-
Журнал Ўзбекистон Республикаси Вазир- фаланди. Буюртма ‒ 10
лар Маҳкамаси ҳузуридаги Олий аттеста-
ция комиссияси Раёсатининг 2013 йил 30 Нашр адади 3480 нусха.
декабрдаги 201/3-сонли қарори билан док-
торлик диссертациялари бўйича илмий ма- Навбатчи муҳаррир
қолалар чоп этиладиган нашрлар рўйхати- Машҳура ВОРИСОВА
га киритилган.
НАШР ИНДЕКСИ ‒ 909
2021 йил 27 июлда Ўзбекистон Респуб-
ликаси Президенти Администрацияси Сотувда келишилган нархда
ҳузуридаги Ахборот ва оммавий комму-
никациялар агентлигида 0026-рақам би- «SILVER STAR PRINT» МЧЖ
лан рўйхатга олинган. 1996 йилдан чиқа босмахонасида чоп этилди.
бошлаг ан. Босмахона манзили: 100 139,
Тошкент шаҳри, Учтепа тумани,
C «Одил судлов»
23-мавзе, 47-уй
2 МУНДАРИЖА
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Ўзбекистон Республикаси
Олий суди Пленумининг айрим қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш
тўғрисида»ги қарори................................................................................................4
ТАДБИРКОР ВА ҲУҚУҚ
С. Рахмонов, Ш. Назаров, Тадбиркорликнинг Конституциявий кафолати...........31
КЕЛИШУВ ИНСТИТУТИ
О. Тошев. Жиноят процессига айбга иқрорлик тўғрисида келишув институтининг
жорий этиш мақсади ва ижтимоий зарурати................................................................34
ШАРТНОМА ҲУҚУҚИ
Ж. Карабоев. Олди-сотдими ёки маҳсулот етказиб бериш шартномаси......... 40
МУНОСАБАТ
А. Зуфаров. Божхона тўғрисидаги қонунчиликни бузганлик учун жиноий жа-
вобгарлик.....................................................................................................................42
ЮРИСТ КАРТОТЕКАСИ/КАРТОТЕКА ЮРИСТA....................................................... 79
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
3
Ўзбекистон Республика
си Олий Мажлис Сенати
нинг 2022 йил 10 августдаги
қарори билан Бахтиёр
Джахангирович Исламов
Ўзбекистон Республикаси
Олий суди раиси лавози
мига сайланди.
2022 йил 10 август куни Ўзбекистон Республикаси
Олий Мажлиси Сенатининг ўттизинчи ялпи мажлиси
бўлиб ўтди. Мажлисда амалдаги Конституциявий суд
таркибининг қонун билан белгиланган амал қилиш муддати
жорий йилнинг август ойида тугаши муносабати билан
Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан тақдим
этилган Конституциявий суднинг янги таркиби Олий
Мажлис Сенатининг қарорига кўра тасдиқланди.
Қарорга асосан, қуйидагилар Ўзбекистон Республикаси
Конституциявий судининг судьяси этиб сайландилар:
1. Козимджан Фазилович Камилов, беш йил муддатга;
2. Кароматжон Худайбергановна Давлетова, беш йил
муддатга;
3. Рахат Аминбаевич Исмайлов, беш йил муддатга;
4. Жанагул Исмайловна Балкибаева, беш йил муддатга;
5. Аскаржон Бойисович Гафуров ўн йил муддатга;
6. Абдуманноб Кузиевич Рахимов беш йил муддатга;
7. Акмал Эргашевич Рахманов беш йил муддатга.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
4
ОЛИЙ СУД
ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг
ҚАРОРИ
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ СУДИ
ПЛЕНУМИНИНГ АЙРИМ ҚАРОРЛАРИГА
ЎЗГАРТИРИШ ВА ҚЎШИМЧАЛАР
КИРИТИШ ТЎҒРИСИДА
2022 йил 14 май 9-сонли Тошкент шаҳри
Қонунчиликка ўзгартириш ва қўшимчалар ган моддалар ёхуд уларнинг бирикмаси мавжуд
киритилганлиги муносабати билан, шунингдек, бўлган қурол-яроғ ашёлари ва улоқтириладиган
моддий ва процессуал ҳуқуқ нормаларини бир аслаҳаси тушунилмоғи лозим;
хилда қўллаш мақсадида «Судлар тўғрисида»ги
Қонуннинг 22-моддасига асосан, Ўзбекистон портловчи моддалар деганда, порох, ди-
Республикаси Олий суди Пленуми намит, тротил, нитроглицерин ва кислородли
ҳаво етишмаган вазиятда портлаш хусусиятига
Қ А Р О Р Қ И Л А Д И: эга бўлган кимёвий моддалар ва аралашмалар
т ушунилмоғи лозим;
Ўзбекистон Республикаси Олий суди
Пленумининг қуйидаги қарорларига ўзгарти- портлатиш қурилмалари деганда, портлов-
риш ва қўшимчалар киритилсин: чи моддалар билан тўлдирилган ва портлашни
амалга ошириш учун мўлжалланган йиғилган
1. Ўзбекистон Республикаси Олий суди ҳолдаги қурилмалар тушунилмоғи лозим.
Пленумининг «Қонунга хилоф равишда
қуролга эгалик қилиш тўғрисидаги ишлар Пневматик милтиқлар, сигнал, старт, газ
бўйича суд амалиёти ҳақида» 1996 йил 27 фев- пистолетлари ёки газли баллончалари, ракет-
ралдаги 3-сонли қарори: ницалар ва бошқа имитация-пиротехник ҳамда
ёритгич воситалари ўқотар қурол жумласига
2-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: кирмайди»;
«2. Тушунтирилсинки, Ўзбекистон Респуб
ликасининг 2019 йил 29 июлдаги «Қурол тўғри- 3-бандидаги «Ички ишлар органлари» деган
сида»ги Қонунига мувофиқ: сўзлардан кейин «, Миллий гвардия ҳудудий бош
ўқотар қурол деганда, порох ёки бошқа мод- қармалари» деган сўзлар билан тўлдирилсин;
да қуввати ҳисобига йўналтирилган ҳолда ҳара-
катга келувчи аслаҳа билан нишонни масофадан ўзбек тили матнидаги 5-бандининг учин-
туриб механик уриш учун мўлжалланган қурол чи хатбошисидаги «йиқиш» деган сўз «йиғиш»
тушунилмоғи лозим; деган сўз билан алмаштирилсин;
ўқотар қуролнинг асосий қисмлари деганда,
ствол, затвор, ўқдон (барабан), рамка, ствол қу- рус тили матнидаги 8-бандининг тўртинчи
тиси тушунилмоғи лозим; хатбошисидаги «по ст. 221 Кодекса об администра-
ўқ-дорилар деганда, қуролнинг жонли ни- тивной ответственности Республики Узбекистан»
шонни ёки бошқа нишонни уриш учун мўлжал- деган сўзлар «по статье 221 Кодекса Республики
ланган ҳамда таркибида портловчи, порохли, Узбекистан об административной ответственно-
улоқтирувчи, пиротехник ёки уриб чиқаради- сти» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
14-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
«14. Қорақалпоғистон Республикаси суди, ви-
лоятлар, Тошкент шаҳар судлари, Ўзбекистон
Республикаси Ҳарбий суди ишларни апелляция
тартибида кўришда қайд этилган туркумдаги
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 5
ишларни кўриш сифати устидан тегишли назорат- иккинчи хатбошисининг биринчи кичик
ни таъминласинлар ва суд хатоларини ўз вақтида хатбошисидаги «, назорат» деган сўз чиқариб
тузатиш учун зарур бўлган чораларни кўрсинлар». ташлансин;
2. Ўзбекистон Республикаси Олий суди 132-банди чиқариб ташлансин;
Пленумининг «Савдо соҳасидаги жиноят- 133-банди чиқариб ташлансин;
лар ва бошқа ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги 14-бандидаги «Қорақалпоғистон Республи-
ишлар бўйича суд амалиёти ҳақида» 1996 йил каси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят ишла-
15 мартдаги 9-сонли қарори: ри бўйича вилоят, Тошкент шаҳар судларининг
ҳамда Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди-
1-бандининг биринчи хатбошисидаги «ва нинг раислари» деган сўзлар «Қорақалпоғистон
жазонинг» деган сўзлар чиқариб ташлансин; Республикаси суди, вилоят судлари ва Тошкент
шаҳар суди ҳамда Ўзбекистон Республикаси
5-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: Ҳарбий суди» деган сўзлар билан алмаштирил-
«5. Тушунтирилсинки, амалдаги қонунчи- син.
ликка мувофиқ, фаолиятнинг айрим турлари
билан шуғулланиш учун махсус рухсатнома 3. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
(лицензия) талаб қилинади. Бундай рухсатно- Пленуми ва Ўзбекистон Республикаси Олий
манинг йўқлиги Маъмурий жавобгарлик тўғри- хўжалик суди Пленумининг «Суд ҳокимияти
сидаги кодекснинг 165, 1763-моддалари билан тўғрисида» 1996 йил 20 декабрдаги 1/60-сон-
маъмурий жавобгарлик келиб чиқишига сабаб ли қарори:
бўлади. Агар бундай фаолият билан шуғулла-
ниш жуда кўп миқдорда даромад олиш билан 6-бандидаги «10-моддасига» деган сўзлар
боғлиқ бўлса, айбдорнинг ҳаракатлари Жиноят «16-моддасига» деган сўзлар билан алмашти-
кодекси 190-моддаси бешинчи қисми ёки Жино- рилсин;
ят кодекси 190-моддаси олтинчи қисмининг «а»,
«б» бандлари билан квалификация қилинади. 10-бандидаги «11-моддасига» деган сўзлар
Шахс амалдаги қонунчиликка мувофиқ «91-моддасига» деган сўзлар билан алмашти-
шуғулланиш учун махсус рухсатнома (лицен- рилсин;
зия) талаб қилинадиган тадбиркорлик фаолия-
тини давлат рўйхатидан ўтмасдан жуда кўп миқ- 12-бандидаги «Судья Ўзбекистон Респуб
дордаги назорат қилинмайдиган даромад олган ликаси Олий суди Пленумининг розилигисиз
ҳолда амалга оширганда, унинг ҳаракатлари жиноий жавобгарликка тортилиши, ҳибсга
Жиноят кодекси 188-моддаси билан квалифи- олиниши мумкин эмас» деган сўзлар «Судья
кация қилиниши лозим бўлиб, Жиноят кодекси Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кен-
190-моддаси билан қўшимча квалификация қи- гашининг хулосаси олинмасдан ва Ўзбекистон
лиш талаб этилмайди»; Р еспубликаси Олий суди Пленумининг рози-
11-бандининг биринчи хатбошиси қуйида- лигисиз жиноий жавобгарликка тортилиши,
ги таҳрирда баён қилинсин: қамоққа олиниши мумкин эмас» деган сўзлар
«Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий билан алмаштирилсин;
суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекси
4-моддасига мувофиқ, ҳар бир фуқаро солиқ ор- 14-бандининг бешинчи хатбошисидаги
ганлари ёки ҳар қандай бошқа мансабдор шахс- «жазонинг» деган сўз «жавобгарликнинг» деган
нинг қарорлари сўз билан алмаштирилсин.
ёки ҳаракатлари устидан судга шикоят қи-
лишга ҳақли»; 4. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пле-
13-бандидаги «маъмурий ишларни» деган нумининг «Атроф муҳитни муҳофаза қилиш
сўзлар «маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ва табиатдан фойдаланиш соҳасидаги жиноят-
ишларни» деган сўзлар билан алмаштирилсин; лар ва бошқа ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги
131-банди: ишлар бўйича суд амалиёти ҳақида» 1996 йил
биринчи хатбошисидаги «Дастлабки тер- 20 декабрдаги 36-сонли қарори:
гов» деган сўзлар «Суриштирув, дастлабки тер-
гов» деган сўзлар билан алмаштирилсин; ўзбек тили матнидаги 6-бандининг бирин-
чи хатбошисидаги «Ўзбекистон Республикаси
«Экологик экспертиза тўғрисида»ги Қонуннинг
12-моддасига мувофиқ» деган сўзлар «Ўзбекис
тон Республикаси «Экологик экспертиза тўғри-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
6 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
сида»ги Қонунининг 13-моддасига мувофиқ» 6. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
деган сўзлар билан алмаштирилсин; Пленумининг «Ижтимоий хавфли тажо-
вузлардан зарурий мудофаа ҳуқуқини таъ-
7-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: минловчи қонунларни судлар томонидан
«7. Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жа- қўлланиши ҳақида» 1996 йил 20 декабрдаги
вобгарлик тўғрисидаги кодексининг 245-мод- 39-сонли қарори:
дасига мувофиқ, экология, атроф-муҳитни
муҳофаза қилиш ва табиатдан фойдаланиш ўзбек тили матнидаги 1-бандининг би-
соҳасидаги ушбу Кодекснинг 66, 67-моддалари- ринчи хатбошисидаги «руҳий касаллик» деган
да, 701-моддасининг иккинчи қисмида, 702-мод- сўзлар «ақли норасолик» деган сўзлар билан ал-
дасининг иккинчи қисмида, 76-моддасида (сув маштирилсин;
хўжалиги иншоотларини шикастлантиришга
оид қисмида), 77-моддасининг учинчи ва тўр- 15-бандидаги «Қорақалпоғистон Республи-
тинчи қисмларида, 79-моддасининг иккинчи каси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят ишла-
қисмида, 90-моддасининг иккинчи, учинчи, ри бўйича вилоят, Тошкент шаҳар судлари»
тўртинчи қисмларида, 901-моддасида, 911-мод- деган сўзлар «Қорақалпоғистон Республикаси
дасининг тўртинчи қисмида, 94-моддасида жа- суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари» де-
вобгарлик назарда тутилган маъмурий ҳуқуқб- ган сўзлар билан алмаштирилсин.
узарлик тўғрисидаги ишлар жиноят ишлари
бўйича судларга тааллуқлидир»; 7. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
8-банди: Пленумининг «Иқтисодиёт соҳасидаги жино-
биринчи хатбошисидаги «Ўзбекистон ий ишлар бўйича суд амалиётида юзага кел-
Республикаси Экология ва атроф-муҳитни ган айрим масалалар тўғрисида» 1998 йил 17
муҳофаза қилиш давлат қўмитаси томонидан апрелдаги 11-сонли қарори:
бериладиган лицензиялар бўйича» деган сўз-
лар «Ўзбекистон Республикаси Экология ва 4-бандининг биринчи хатбошисидаги «ЖК
атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўми- 205-моддаси билан қўшимча квалификация қи-
таси ва Ўзбекистон Республикаси Фанлар ака- лишни талаб этмайди» деган сўзлар «ЖК 19211,
демияси томонидан бериладиган рухсатномалар 205-моддалари билан қўшимча квалификация
бўйича» деган сўзлар билан алмаштирилсин; қилишни талаб этмайди» деган сўзлар билан ал-
учинчи хатбошисидаги «Жиноят кодекси маштирилсин;
202-моддаси 2-қисмининг «а» банди бўйича
жавобгарлик» деган сўзлар «Жиноят кодекси 6-бандининг биринчи хатбошисидаги
202-моддаси 3-қисмининг «ж» банди бўйича жа- «шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўл-
вобгарлик» деган сўзлар билан алмаштирилсин; ланилганидан кейин содир этилган бўлса» деган
17-бандидаги «Қорақалпоғистон Республи- сўзлар «шундай ҳаракатлар учун қўлланилган
каси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят ишла- маъмурий жазо ижроси тугаган кундан эътибо-
ри бўйича вилоят, Тошкент шаҳар судлари» ран (маъмурий жазо ижро этилмаган ҳолларда
деган сўзлар «Қорақалпоғистон Республикаси эса – уни ижро этиш муддати тугаган кундан
суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари» деган э ътиборан), бир йил давомида содир этилган
сўзлар билан алмаштирилсин. бўлса» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
5. Ўзбекистон Республикаси Олий суди 7-бандининг биринчи хатбошисидаги
Пленумининг «Транспорт воситаларини «Ўзбекистон Республикаси Президентининг
олиб қочиш ишлари бўйича суд амалиёти 1996 йил 8 августдаги «Текширишларни тар-
ҳақида» 1996 йил 20 декабрдаги 37-сонли қа- тибга солиш ва назорат қилувчи органлар фао-
рорининг 7-бандидаги «Қорақалпоғистон Рес лиятини мувофиқлаштиришни такомиллашти-
публикаси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят риш тўғрисида»ги Фармонида мулкдорнинг
ишлари бўйича вилоят, Тошкент шаҳар судлари» манфаатларини ноқонуний аралашувдан ҳимоя
деган сўзлар «Қорақалпоғистон Республикаси қилувчи ҳуқуқий кафолатлар мавжуд» деган сўз-
суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари» лар «Ўзбекистон Республикасининг «Тадбир-
д еган сўзлар билан алмаштирилсин. корлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари
тўғрисида»ги Қонунида мулкдорнинг манфаат-
«ОДИЛ СУДЛОВ» ларини ноқонуний аралашувдан ҳимоя қилувчи
№ 8 / 2022 ҳуқуқий кафолатлар мавжуд» деган сўзлар би-
лан алмаштирилсин;
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 7
11-бандининг биринчи хатбошиси қуйида- «Судлар қурол ёки қурол сифатида фойдала-
ги таҳрирда баён қилинсин: ниш мумкин бўлган ашёларни жиноят қуроли деб
топишда Ўзбекистон Республикасининг «Қурол
«Судларга тушунтирилсинки, Ўзбекистон тўғрисида»ги Қонунига амал қилишлари лозим».
Республикасининг манфаатларига зид битим
тузиш деганда, мансабдор шахснинг ўзи тузаёт- 12-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
ган битимнинг Ўзбекистон Республикаси ман- «12. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
фаатлари учун наф келтирмаслигини олдиндан Жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати, Қо-
била туриб содир этган ҳаракатлари, масалан, рақалпоғистон Республикаси суди, вилоятлар,
маҳсулот етказиб бериш баҳосининг аниқ па- Тошкент шаҳар судлари ҳамда Ўзбекистон
сайтирилганлиги ёки маҳсулотларни олиш, уни Республикаси Ҳарбий суди ушбу тоифадаги
транспортда ташиш нархларини аниқ ошириб ишларни апелляция, кассация тартибида кўра-
кўрсатиш, Ўзбекистон Республикаси ҳудудига ётганда биринчи босқич судлари томонидан қо-
илгари фойдаланилган, жисман ишлатиб бўлин- нунларни татбиқ этишда йўл қўйилган хатолар-
ган, маънавий эскирган ёки замон талабларига ни мунтазам таҳлил қилиб бориш ва бартараф
жавоб бермайдиган асбоб-ускунани ёхуд техно- қилишлари лозим».
логияларни олиб киришга, шунингдек, уларни
ўрнатиш ва жорий этишга олиб келган битимни 9. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
тузиш ҳаракатлари ва ҳ.к. тушунилмоғи керак»; Пленумининг «Порахўрлик ишлари бўйича
суд амалиёти тўғрисида» 1999 йил 24 сен-
15-бандининг иккинчи хатбошиси чиқариб тябрдаги 19-сонли қарори:
ташлансин;
1-бандининг биринчи хатбошиси қуйидаги
17-банди чиқариб ташлансин; таҳрирда баён қилинсин:
31-бандидаги «Ўзбекистон Республикаси Олий
судининг жиноий ишлар бўйича судлов ҳайъ «Тушунтирилсинки, Ўзбекистон Республи-
атига, Қорақалпоғистон Республикаси жиноят каси Жиноят кодекси (бундан буён матнда ЖК
ишлари бўйича суди, жиноят ишлари бўйича ви- деб юритилади) 210-моддасининг субъекти дав-
лоят, Т ошкент шаҳар судларига ҳамда Ўзбекистон лат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки
Р еспубликаси Ҳарбий судига» деган сўзлар «Ўз- фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари
бекистон Республикаси Олий судининг Жиноят мансабдор шахси ҳисобланади»;
ишлари бўйича судлов ҳайъатига, Қорақалпоғи-
стон Республикаси суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар 12-банди чиқариб ташлансин;
судларига ҳамда Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий 14-бандининг биринчи хатбошисидаги
судига» деган сўзлар билан алмаштирилсин. «, пора олувчининг масъул мансабдорлик ҳола-
ти» деган сўзлар чиқариб ташлансин;
8. Ўзбекистон Республикаси Олий суди 16-бандининг биринчи хатбошисидаги
Пленумининг «Ўзгалар мулкини ўғрилик, «пора берганлик тўғрисида ихтиёрий ариза бе-
талончилик ва босқинчилик билан талон- риш» деган сўзлар «пора берганлик тўғрисида
торож қилиш жиноят ишлари бўйича суд ўттиз сутка мобайнида ихтиёрий ариза бериш»
амалиёти тўғрисида» 1999 йил 30 апрелдаги деган сўзлар билан алмаштирилсин.
6-сонли қарори:
10. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
ўзбек тили матнидаги 5-банди «уни ишла- Пленумининг «Валюта қимматликларини
тиш» деган сўзлар «уни тасарруф этиш» деган қонунга хилоф равишда олиш ёки ўтказиш-
сўзлар билан алмаштирилсин; га доир ишлар юзасидан суд амалиёти тўғри-
сида» 2000 йил 28 апрелдаги 8-сонли қарори:
7-банди:
ўзбек тили матни биринчи хатбошисида- 2-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
ги «Жиноят кодексининг 164-модда 2-қисми «2. Судларнинг эътибори шунга қаратил-
«а» банди билан тавсифланадиган» деган сўзлар синки, валюта қимматликлари рўйхати Ўзбеки-
«Жиноят кодексининг 164-модда 2-қисми «а» стон Республикаси Жиноят кодексининг Мах-
бандида назарда тутилган» деган сўзлар билан сус қисми саккизинчи бўлимида белгиланган
алмаштирилсин; бўлиб, уни кенгайтирилган ҳолда талқин этиш
иккинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда мумкин эмас. Бундай қимматликларга қуйида-
баён қилинсин: гилар киради:
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
8 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
чет эл валютаси; Агар шахсда анча миқдор ёки ундан ортиқ ва-
чет эл валютасидаги қимматли қоғозлар – фонд люта қимматликларини қонунга хилоф равишда
бойликлари (акция, облигация ва бошқалар); олиш ёки ўтказиш мақсади бўлиб, бу мақсадни
чет эл валютаси билан тўланадиган тўлов қисмларга бўлиб амалга оширса, унинг ҳаракат-
ҳужжатлари (чеклар, векселлар, аккредитив ва лари валюта қимматликлари умумий суммаси-
бошқалар); дан келиб чиқиб, ЖК 177-моддасининг тегишли
ҳар қандай кўриниш ва ҳолатдаги қиммат- қисми билан квалификация қилиниши лозим»;
баҳо металлар – олтин, кумуш, платина ва пла-
тина гуруҳига кирувчи металлар (палладий, 9-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
иридий, радий, рутений ва осмий), шундай ме- «9. Қилмишни ЖК 177-моддаси иккинчи,
таллардан ясалган заргарлик ва бошқа рўзғор учинчи ва тўртинчи қисмлари билан квалифика-
буюмлари ҳамда уларнинг резгилари бундан ция қилишда жиноят ишида айбланувчи тариқа-
мустасно; сида иштирок этишга жалб қилиш тўғрисидаги
хом ашё ёки ишлов берилган ҳолатдаги та- қарорда, айблов далолатномаси (айблов хулоса-
биий қимматбаҳо тошлар – олмос, ёқут, зумрад, си) ва ҳукмда айбдорнинг қилмиши айнан қан-
сапфир, александритлар, шунингдек марварид- дай белгига кўра жавобгарликни оғирлаштирув-
лар, шундай тошлар ҳамда уларнинг резгилари- чи ҳолатда содир этилган деб топилганлиги акс
дан ясалган заргарлик ва бошқа рўзғор буюмла- эттирилиши шарт. Бунда шуни инобатга олиш
ри бундан мустасно»; лозимки, қилмишни ЖК 177-моддаси иккинчи,
3-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: учинчи ва тўртинчи қисмлари билан квалифика-
«3. Ўзбекистон Республикасининг «Валюта- ция қилиш учун шахс муқаддам валюта қиммат-
ни тартибга солиш тўғрисида»ги Қонуни 4-мод- ликларини қонунга хилоф равишда олиш ёки
дасига кўра, чет эл валютаси жумласига қуйида- ўтказиш учун маъмурий жавобгарликка тортил-
гилар киради: ган бўлиши талаб этилмайди»;
муомаладаги ҳамда чет давлат (чет давлатлар 14-бандининг биринчи хатбошиси қуйида-
гуруҳи) ҳудудида нақд тўловнинг қонуний восита- ги таҳрирда баён қилинсин:
си бўлган пул белгилари, шунингдек, муомаладан «Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процес-
чиқарилаётган ёки муомаладан чиқарилган, аммо суал кодексининг 40510, 471-моддаларига му-
алмаштирилиши лозим бўлган пул белгилари, чет вофиқ, ҳукм чиқарилганда ва жиноят ишини
давлатларнинг (чет давлатлар гуруҳининг) пул ҳаракатдан тугатиш ҳақида ажрим қабул қилин-
бирликларида ҳамда халқаро пул бирликлари; ганида судлар ишга қўшилган ашёвий далиллар
ҳисоб-китоб бирликларида банк ҳисобва- масаласини ҳал этишлари шарт. Бунда шуни
рақларида ва омонатларида турган маблағлар»; назарда тутиш керакки, эгасининг ёки фойда-
8-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: ланувчининг тасарруфидан ғайриқонуний ра-
«8. Фуқаролар томонидан биринчи марота- вишда олиб қўйилган валюта қимматликлари,
ба содир этилган валюта қимматликларини анча қонунда назарда тутилган ҳолатлардан ташқари
миқдордан кам миқдорда қонунга хилоф равишда тегишлилиги бўйича қайтарилиши лозим»;
олиш ёки ўтказиш Ўзбекистон Республикасининг 16-бандидаги «Қорақалпоғистон Республи-
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси каси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят ишла-
170-моддаси бўйича жавобгарликка сабаб бўлади. ри бўйича вилоят, Тошкент шаҳар судлари ва
Валюта қимматликларини қонунга хилоф ра- Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» деган
вишда анча миқдордан кам миқдорда олиш ёки сўзлар «Қорақалпоғистон Республикаси суди,
ўтказиш, башарти қилмиш шундай ҳаракатлар- вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари ва Ўзбекис
ни содир этганлик учун қўлланилган маъмурий тон Республикаси Ҳарбий суди» деган сўзлар
жазони ижро этиш тугагандан кейин бир йил да- билан алмаштирилсин.
вомида содир этилса, ЖК 177-моддаси биринчи
қисми бўйича жавобгарликка сабаб бўлади. 11. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пле-
Валюта қимматликларини қонунга хилоф нумининг «Вояга етмаганларнинг жиноятлари
равишда анча миқдорда олиш ёки ўтказиш ЖК ҳақидаги ишлар бўйича суд амалиёти тўғриси-
177-моддаси иккинчи қисми бўйича жавобгар- да» 2000 йил 15 сентябрдаги 21-сонли қарори:
ликка сабаб бўлади.
3-бандининг иккинчи хатбошисидаги
«ОДИЛ СУДЛОВ» «дастлабки тергов жараёни ва судда» деган сўз-
№ 8 / 2022
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 9
лар «, суриштирув, дастлабки тергов ҳаракат- Давлат хавфсизлик хизматининг, Ўзбекистон
лари ва суд муҳокамаси даврида» деган сўзлар Республикаси Президенти давлат хавфсизлик
билан, «ЖПКнинг 487-моддасига» деган сўзлар хизматининг, Миллий гвардиясининг, Фавқу-
«ЖПК 49722-моддасига» деган сўзлар билан ал- лодда вазиятлар вазирлигининг, Ички ишлар
маштирилсин; вазирлиги қўшинларининг ва қонунчиликка
мувофиқ ташкил этиладиган бошқа ҳарбий ту-
4-бандининг биринчи хатбошисидаги «воя- зилмаларнинг ҳарбий хизматчилари, шунинг
га етмаганларнинг ишлари бўйича шуғулланувчи дек ўқув йиғинларни ўтаётган ҳарбий хизматга
комиссияни, фуқароларни ўз-ўзини бошқариш мажбур шахслар бўлиши мумкин»;
органлари вакилларини» деган сўзлар «вояга ет-
маганлар ишлари бўйича идоралараро комиссия- 1.3-банди:
ни» деган сўзлар билан алмаштирилсин; биринчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда
баён қилинсин:
10-банди: «Жиноят ишларининг ҳарбий судлар судло-
учинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда баён вига тегишлилиги Ўзбекистон Республикаси-
қилинсин: нинг «Судлар тўғрисида»ги Қонуни 45-модда-
«Вояга етмаганларга нисбатан жазо тайин- си ва Ҳарбий судлар фаолиятини ташкил этиш
лаётганда ЖК 82-86-моддалари талабларидан тўғрисидаги Низомда белгиланган (1-илова)»;
келиб чиқиш лозим бўлиб, бунда ЖК 57-мод- учинчи хатбошисидаги «Шунинг учун ҳам»
дасини қўллаш талаб этилмайди. Судланувчига деган сўзлар «Шу муносабат билан» деган сўз-
у айбдор деб топилган ЖК Махсус қисмининг лар билан алмаштирилсин;
моддасида назарда тутилмаган бошқа енгилроқ 3.3-банди:
турдаги жазоларнинг тайинланиш ҳоллари бун- ўзбек тили матни қуйидаги мазмундаги
дан мустаснодир»; учинчи хатбоши билан тўлдирилсин:
тўртинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда «Гуруҳ ва якка тартибда содир этилган но-
баён қилинсин: устав ҳаракатлар эпизодлари жиноятларнинг
«Жиноят-процессуал кодексининг 19-модда- реал мажмуи сифатида қаралиши ва мустақил
си учинчи қисмида назарда тутилган ҳолларда ҳуқуқий баҳоланиши керак»;
шу Кодекснинг 560-моддасига мувофиқ, вояга ўзбек тили матнидаги учинчи ва тўртин-
етмаганлар жиноятлари тўғрисидаги иш ёпиқ чи хатбошилари тегишинча тўртинчи ва бе-
суд мажлисида кўрилади»; шинчи хатбошилар деб ҳисоблансин;
13-бандининг биринчи хатбошисидаги ўзбек тили матнидаги 5.3.3-бандининг ик-
«Вояга етмаганлар ишлари бўйича комиссия- кинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда баён қи-
лар» деган сўзлар «Вояга етмаганлар ишлари линсин:
бўйича идоралараро комиссиялар» деган сўзлар «Учишга тайёргарлик кўриш қоидаларини
билан алмаштирилсин; бузганлик учун самолёт техниклари, механиклар,
14-бандидаги «Қорақалпоғистон Респуб учишни таъминлаш хизматининг бошқа шахсла-
ликаси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят ри жавобгарликка тортилишлари мумкин».
ишлари бўйича вилоят, Тошкент шаҳар судлари,
Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» деган 13. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
сўзлар «Қорақалпоғистон Республикаси суди, Пленумининг «Безориликка оид ишлар бў
вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари ҳамда Ўзбе- йича суд амалиёти ҳақида» 2002 йил 14 июн-
кистон Республикаси Ҳарбий суди» деган сўз- даги 9-сонли қарори:
лар билан алмаштирилсин.
4-банди:
12. Ўзбекистон Республикаси Олий суди учинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда баён
Пленумининг «Ҳарбий хизматни ўташ тар- қилинсин:
тибига қарши жиноятларга оид ишларни «Судлар жиноят қуролини совуқ қурол ёки
кўриш бўйича суд амалиёти тўғрисида» совуқ қурол сифатида фойдаланиш мумкин
2000 йил 15 сентябрдаги 23-сонли қарори: бўлган ашё деб топишда Ўзбекистон Республи-
касининг «Қурол тўғрисида»ги Қонунида баён
1.2-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: этилган тушунчаларга амал қилишлари лозим.
«1.2. Ҳарбий жиноятларнинг субъекти Ўзбе- Зарур ҳолларда ушбу масала бўйича қарор қабул
кистон Республикаси Мудофаа вазирлигининг,
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
10 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
қилиш учун суд-криминалистик экспертизаси Ҳимоячидан воз кечишга фақат гумон қи-
тайинланиши мумкин»; линувчининг, айбланувчининг, судланувчининг
ташаббуси билан ва суриштирувчи, терговчи,
тўртинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда суд томонидан ҳимоячининг реал иштироки
баён қилинсин: таъминланган ва у ҳимояси остидаги шахс би-
лан холи учрашганидан сўнг ҳимоядан воз ке-
«Шахснинг соғлиғига амалда шикаст еткази- чилганлигини тасдиқлаган ҳолда амалга оши-
ши мумкин бўлган бошқа нарсалар туркумига рилади. Бунда ҳимоячидан воз кечиш жараёни,
айбдор томонидан ўша мақсадларда фойдала- албатта, видеоёзув орқали қайд этилиши шарт.
нилган ҳар қандай нарсалар киради»; Ҳимоячидан воз кечилганлиги ҳақида гумон қи-
линувчи, айбланувчи, судланувчи, шунингдек
8-банди: адвокат, суриштирувчи ёки терговчи томонидан
иккинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда имзоланадиган баённома тузилиши ёхуд суд
баён қилинсин: мажлиси баённомасига ёзиб қўйилиши шарт.
«Ўқотар қурол тушунчасини қўллашда судлар
Ўзбекистон Республикасининг «Қурол тўғриси- Видеоёзув материаллари ва ҳимоячининг
да»ги Қонунига амал қилишлари керак»; ишда иштирок этишга ваколати борлигини тас-
ўзбек тили матни учинчи хатбошисидаги диқловчи ҳужжатлар (адвокатнинг ордери, қо-
«қурол» деган сўз «ўқотар қурол» деган сўзлар нуний вакил ваколатини тасдиқловчи ҳужжат ва
билан алмаштирилсин. ҳ.к.) баённомага илова қилинади.
14. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пле- Гумон қилинувчининг, айбланувчининг, суд-
нумининг «Гумон қилинувчи ва айбланувчини ланувчининг ҳимоячидан воз кечишига қуйида-
ҳимоя ҳуқуқи билан таъминлашга оид қонун- ги ҳолларда йўл қўйилмайди, агар:
ларни қўллаш бўйича суд амалиёти тўғрисида»
2003 йил 19 декабрдаги 17-сонли қарори: у вояга етмаган бўлса;
у жисмоний нуқсони (кар, соқов, кўр ва ҳ.к.)
9-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: ёки руҳий ҳолати бузилгани туфайли ўзини ўзи
«9. Гумон қилинувчининг, айбланувчининг ҳимоя қилишга қийналса;
ҳимоя ҳуқуқини реал таъминлаш мақсадида, у судлов иши юритилаётган тилни билмаса;
шахс ЖПК 221, 227-моддаларида назарда ту- у умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазоси
тилган тартибда ушланган, унга нисбатан қа- тайинланиши мумкин бўлган жиноятни содир
моққа олиш (ЖПК 242-моддаси) ёки уй қамоғи этишда гумон қилинаётган, айбланаётган бўлса;
(ЖПК 2421-моддаси) тарзидаги эҳтиёт чораси ишда давлат ёки жамоат айбловчиси ишти-
қўлланилган, шунингдек шахс суд экспертиза- рок этаётган бўлса;
си ўтказиш учун тиббий муассасага жойлашти- ишда адвокат жабрланувчининг вакили си-
рилган (ЖПК 265-моддаси) ҳолларда жиноят фатида иштирок этаётган бўлса;
ишини юритишга масъул давлат органларининг иш бўйича дастлабки эшитув ўтказилаётган
мансабдор шахслари шахсга нисбатан процес- бўлса;
суал мажбурлов чораси қўлланилганлиги ва шахс ўта оғир жиноятни содир этишда гумон
унинг ушлаб турилган жойи тўғрисида дарҳол қилинаётган ёки айбланаётган бўлса;
ЖПК 217-моддасида кўрсатилган шахслар ёки унга нисбатан қамоққа олиш ёки уй қамоғи
ташкилотларга хабар беришлари шарт»; тарзидаги эҳтиёт чорасини қўллаш, шунингдек
13-бандининг иккинчи хатбошисидаги қамоқда сақлаш, уй қамоғи муддатини узайти-
«руҳий касаллиги» деган сўзлар «руҳий ҳолати риш масаласи кўриб чиқилаётган бўлса;
бузилгани» деган сўзлар билан алмаштирилсин; у билан айбига иқрорлик тўғрисида келишув
14-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: тузилган бўлса.
«14. Жиноят иши бўйича ҳимоячи ёрдамидан Тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини
фойдаланиш гумон қилинувчининг, айбланув- қўллаш тўғрисидаги ишларда, апелляция ва кас-
чининг, судланувчининг ҳуқуқи ҳисобланади. сация инстанцияси судида кўрилаётган ишлар-
Шу туфайли ҳам у иш юритувнинг исталган да, шунингдек ҳимоячидан воз кечиш тўғриси-
пайтида ҳимоячидан воз кечиши мумкин. да ноиложликдан (ҳимоячининг меҳнатига ҳақ
Ҳимоячидан воз кечганлик тўғрисида сабаб тўлаш имкониятининг йўқлиги, иш бўйича ҳи-
лари кўрсатилган ҳолда ёзма мурожаат тақдим моячининг ҳозир бўлмаслиги ва ҳ.к.) арз қилин-
этилади.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 11
ган ҳолларда ҳам ҳимоячидан воз кечиш қабул биринчи хатбошисининг бешинчи кичик
қилинмайди. хатбошисидаги «айбланувчига айблов хулоса-
си топширилмаган бўлса» деган сўзлар «айбла-
Гумон қилинувчи, айбланувчи, судланувчи нувчига айблов далолатномаси ёки айблов хуло-
ҳимоячидан унинг меҳнатига ҳақ тўлаш имко- саси топширилмаган бўлса» деган сўзлар билан
нияти йўқлиги сабабли воз кечмоқчи бўлган алмаштирилсин;
тақдирда, жиноят ишини юритишга масъул дав-
лат органларининг мансабдор шахслари ЖПК 23-бандининг биринчи хатбошисидаги
50-моддасининг тўртинчи қисми қоидалари- «эълон қилинганидан сўнг, ҳукм таржимон то-
га биноан гумон қилинувчини, айбланувчини, монидан судланувчининг она тилида ёки суд-
судланувчини бундай харажатлардан тўлиқ ёки ланувчи учун тушунарли бўлган бошқа тилда
қисман озод этиш чорасини кўришлари керак. ўқиб эшиттирилади» деган сўзлар «ҳукмнинг
қарор қисми эълон қилинганидан кейин, мазкур
Суриштирувчи, терговчи, суд (судья) ишнинг қисм таржимон томонидан судланувчининг она
мураккаблиги ва бошқа ҳолатлари гумон қили- тилида ёки судланувчи учун тушунарли бўлган
нувчининг, айбланувчининг, судланувчининг бошқа тилда ўқиб эшиттирилади» деган сўзлар
ҳимоя ҳуқуқини ўзи амалга оширишига қийин- билан алмаштирилсин;
чилик туғдириши мумкин, деган хулосага келса,
ҳимоячидан воз кечиш тўғрисидаги аризани рад 24-бандининг биринчи хатбошиси қуйида-
этиши мумкин. ги таҳрирда баён қилинсин:
Бирон-бир сабабга кўра, муайян ҳимоячидан «Раислик қилувчи ҳукм эълон қилингандан
воз кечиш ҳоллари умуман ҳимоячи хизматидан сўнг судланувчига ва бошқа тарафларга ҳукм-
воз кечиш деб қаралмаслиги керак. нинг мазмунини, унинг устидан апелляция ши-
кояти бериш тартиби ва муддатини, шунингдек,
Ҳимоячидан воз кечиш тўғрисидаги ариза- суд мажлиси баённомаси, аудиоёзув билан та-
нинг қаноатлантирилганлиги ёки рад этилганлиги нишиш ва унга нисбатан эътирозлар билдириш
ҳақида белгиланган намунада баённома тузилади ҳуқуқини тушунтиради»;
ҳамда у гумон қилинувчи, айбланувчи, судланув-
чи, ҳимоячи ва суриштирувчи ёки терговчи томо- 25-банди:
нидан имзоланади. Суд мажлисида бу ҳақда маж- биринчи хатбошисидаги «суд мажлиси ба-
лис баённомасига тегишли ёзув киритилади»; ённомаси билан» деган сўзлар «суд мажлиси ба-
ённомаси, аудиоёзув билан» деган сўзлар билан
16-банди: алмаштирилсин;
учинчи хатбошисидаги «дастлабки тергов иккинчи хатбошисидаги «суд мажлиси ба-
тамом бўлганидан кейин эса» деган сўзлар «су- ённомаси билан» деган сўзлар «суд мажлиси
риштирув ёки дастлабки тергов тамом бўлгани- баённомаси ёки аудиоёзув билан» деган сўзлар
дан кейин эса,» деган сўзлар билан алмашти- билан алмаштирилсин;
рилсин; тўртинчи ва олтинчи хатбошиларидаги
тўртинчи хатбошисидаги «Суриштирув, «Суд мажлиси баённомаси юзасидан» деган сўз-
тергов органи» деган сўзлар «Суриштирув ёки лар «Суд мажлиси баённомаси ёки аудиоёзуви
дастлабки тергов органи» деган сўзлар билан юзасидан» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
алмаштирилсин; 26-бандининг биринчи хатбошиси қуйида-
19-банди қуйидаги мазмундаги учинчи хат- ги таҳрирда баён қилинсин:
боши билан тўлдирилсин: «Суд берилган шикоят ва билдирилган проте-
«Далилларни тўплаш ва мустаҳкамлашда рух- стлар тўғрисида маҳкумларни, оқланган шахс
сат берилмаган усуллар қўлланилганлиги тўғри- лар, ҳимоячилар ҳамда ушбу шикоят ва протест
сидаги мурожаатлар ЖПК 22-моддасига асосан бошқа шахслардан қайси бирининг манфаатига
қонунчиликда белгиланган тартибда суд-тиббий тааллуқли бўлса, шу шахсларни хабардор қили-
экспертизаси ёки бошқа экспертиза ўтказилган ши ҳамда уларнинг протест ёки шикоят устидан
ҳолда мажбурий текширилиши лозим»; эътироз бериш ҳуқуқини тушунтириши шарт.
21-банди: Шу билан бир пайтда маҳкумга, жабрланув-
биринчи хатбошисидаги «Қонунга муво- чига ва оқланган шахсга шикоят, протест нусха-
фиқ (ЖПК 20, 51, 487-моддалари)» деган сўзлар лари ёхуд уларнинг электрон нусхалари билан
«Қонунга мувофиқ (ЖПК 20, 51, 49722-моддала- ҳукм чиқарган суднинг интернет-ресурси орқа-
ри)» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
12 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
ли танишиш мумкинлиги тўғрисида хабарнома 15. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
юборилади (ЖПК 4976, 5091-моддалари)»; Пленумининг «Жазоларни либераллашти-
риш тўғрисидаги қонунни иқтисодиёт соҳа-
27-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: сидаги жиноятларга нисбатан қўллашнинг
«27. Суд ишнинг апелляция, кассация инстан- айрим масалалари ҳақида» 2004 йил 21 май-
цияси судида кўрилиши куни тўғрисида ЖПК даги 4-сонли қарори:
53-моддаси талабига кўра, маҳкумнинг ҳимоя-
чисини ва қонуний вакилини хабардор қилиши 9-бандининг тўртинчи хатбошисидаги
шарт. Ушбу талабга риоя этмаслик ишни кўриш «, назорат» деган сўзлар чиқариб ташлансин;
бошқа кунга қолдирилишига сабаб бўлади.
Апелляция, кассация инстанцияси суди томони- 10-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
дан ишнинг ҳимоячи иштирокисиз кўрилиши, агар «10. Моддий зарар қопланган тақдирда озод-
у суд мажлиси вақти тўғрисида тегишли равишда ликдан маҳрум қилиш ёки озодликни чеклаш
хабардор қилинмаган ва бу унинг суд мажлисида тариқасидаги жазо қўлланилиши мумкин эмас-
иштирок этиши имкониятидан маҳрум қилган бўл- лиги ҳақида Жиноят кодекси Махсус қисми-
са, бу ҳолат жиноят-процессуал қонун талаблари- нинг тегишли моддаларида кўрсатилган қоида,
нинг жиддий бузилиши деб ҳисобланади. башарти айбдорга боғлиқ бўлмаган ҳолатларга
ЖПК 51-моддасида назарда тутилган ҳолларда кўра, шу жумладан, ўтказилган оператив-қиди-
апелляция, кассация инстанцияси суди мажлисида рув тадбири натижасида, зарар етказилишининг
ҳимоячининг иштироки таъминланиши шарт. олди олинган бўлса, қўлланилмайди»;
Ишнинг апелляция, кассация инстанцияси 17-бандининг биринчи хатбошисидаги
судида ҳимоячи иштирокисиз кўришга маҳкум «, назорат» деган сўзлар чиқариб ташлансин;
ҳимоячидан воз кечган ҳолларда, башарти воз 20-бандидаги «ва назорат» деган сўзлар
кечиш суд томонидан ЖПК 52-моддасида на- чиқариб ташлансин.
зарда тутилган қоидаларга риоя этилган ҳолда
қабул қилинган бўлса, йўл қўйилади»; 16. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
28-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: Пленумининг «Қасддан одам ўлдиришга оид
«28. Маҳкумнинг апелляция инстанцияси су- ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида» 2004
дида иштирок этиши унинг ўз ҳимоя ҳуқуқини йил 24 сентябрдаги 13-сонли қарори:
амалга ошириши нуқтаи назаридан ҳам, шикоят
ва протестлар холис ҳал этилиши учун ҳам жуда 8-бандининг биринчи хатбошисидаги «ги-
муҳимдир. Шунинг учун судлар маҳкумнинг, ёҳвандлик воситаси ёки психотроп модда» деган
шу жумладан, қамоқда ёки уй қамоғида сақла- сўзлар «гиёҳвандлик воситалари, уларнинг ана-
наётган маҳкумнинг уни апелляция инстанция логлари, психотроп ёхуд кишининг ақл-идроки-
си суди мажлисига тушунтириш бериш учун га таъсир қилувчи бошқа кучли таъсир қилувчи
чақириш тўғрисидаги илтимосномасини қано- моддалар» деган сўзлар билан алмаштирилсин.
атлантиришлари керак (ЖПК 49716-моддаси)»;
29-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: рус тили матнидаги 17-бандининг иккин-
«29. Маҳкумга (оқланган шахсга) берилган чи хатбошисидаги «иноверующим» деган сўз
ҳимоя ҳуқуқи таъминланишининг жиддий ка- «исповедующим другую религию» деган сўзлар
фолати шундан иборатки ЖПК 500-моддасига билан алмаштирилсин;
биноан кассация тартибида суд қарорларининг
қайта кўриб чиқилишига, агар бу маҳкум (оқлан- 27-бандининг иккинчи хатбошисидан ик-
ган шахс) аҳволининг оғирлашишига олиб келса, кинчи жумла чиқариб ташлансин;
айбл ов (оқлов) ҳукми ёки ишни тугатиш тўғри-
сидаги ажрим қонуний кучга кирган кундан бош 30-бандидаги «ва назорат» деган сўзлар
лаб, бир йил ўтгандан сўнг йўл қўйилмайди»; чиқариб ташлансин.
30-бандининг иккинчи хатбошисидаги
«шунингдек, жисмоний ёки руҳий касалликка 17. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
чалинган» деган сўзлар «шунингдек, жисмоний Пленумининг «Судлар томонидан жиноят
ёки руҳий ҳолати бузилган» деган сўзлар билан учун жазо тайинлаш амалиёти тўғрисида»
алмаштирилсин. 2006 йил 3 февралдаги 1-сонли қарори:
«ОДИЛ СУДЛОВ» 11-банди:
№ 8 / 2022 қуйидаги мазмундаги биринчи ва иккинчи
хатбошилар билан тўлдирилсин:
«ЖК 571-моддасига мувофиқ, айбдор ўз
қилмишига амалда пушаймон бўлган ва жазо-
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 13
ни оғирлаштирувчи ҳолатлар мавжуд бўлмаган датининг учдан икки қисмидан ортиқ бўлиши
тақдирда, жазо муддати ёки миқдори ЖК Мах- мумкин эмас.
сус қисмининг тегишли моддасида назарда ту-
тилган энг кўп жазонинг учдан икки қисмидан Аёлларга, шунингдек, 60 ёшдан ошган эрка-
ортиқ бўлиши мумкин эмас, жавобгарликни кларга нисбатан Жиноят кодекси Махсус қисми-
оғирлаштирадиган ҳолатларда қасддан одам нинг тегишли моддаси (моддаси қисми) назарда
ўлдириш (ЖК 97-моддаси иккинчи қисми) ва тутилган озодликдан маҳрум қилиш жазоси-
терроризм (ЖК 155-моддаси учинчи қисми) жи- дан ҳам камроқ ёки бошқа енгилроқ жазо ЖК
ноятини содир этган шахслар бундан мустасно. 57-моддаси қўлланилган ҳолда тайинланади»;
ЖК 572-моддасига мувофиқ, айбга иқрорлик 34-бандининг учинчи хатбошисидаги
тўғрисида келишув тузилган жиноят бўйича «Агар шартли ҳукм апелляция, кассация ёки на-
тайинланадиган жазонинг муддати ёки миқдо- зорат инстанцияси суди томонидан қўлланилган
ри ЖК Махсус қисмининг тегишли моддасида бўлса» деган сўзлар «Агар шартли ҳукм апел-
(моддаси қисмида) назарда тутилган энг кўп жа- ляция ёки кассация инстанцияси суди томони-
зонинг ярмидан ошмаслиги керак»; дан қўлланилган бўлса» деган сўзлар билан ал-
маштирилсин;
биринчи ва иккинчи хатбошилари теги-
шинча учинчи ва тўртинчи хатбошилар деб 43-бандидаги «ЖПК 484-моддаси тўртин-
ҳисоблансин; чи банди ҳамда 488-моддаси» деган сўзлар
« Жиноят-процессуал кодекси 49719-моддаси-
13-банди: нинг 4-банди ҳамда 49723-моддаси» деган сўз-
биринчи хатбошисидаги «Ишларни апелля- лар билан алмаштирилсин;
ция, кассация ва назорат тартибида кўришда,»
деган сўзлар «Ишларни апелляция ва кассация 47-бандининг биринчи хатбошисидаги
тартибида кўришда» деган сўзлар билан ал- «апелляция, кассация, назорат инстанцияси
маштирилсин; суди» деган сўзлар «апелляция, кассация инстан-
иккинчи хатбошисидаги «апелляция, кас- цияси суди» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
сация ва назорат инстанцияси суди» деган сўз-
лар «апелляция ва кассация инстанцияси суди» 51-банди:
деган сўзлар билан алмаштирилсин; қуйидаги мазмундаги тўртинчи хатбоши
14-бандининг биринчи хатбошисидаги билан тўлдирилсин:
«Апелляция, кассация ва назорат инстанцияси «Ҳар хил турдаги асосий жазоларни қўшган-
судларининг эътибори» деган сўзлар «Апелля- да озодликни чеклашнинг бир куни ахлоқ ту-
ция ва кассация инстанцияси судларининг эъти- затиш ишларининг ёки хизмат бўйича чеклаш-
бори» деган сўзлар билан алмаштирилсин; нинг уч кунига тўғри келади»;
27-банди биринчи хатбошисининг учинчи тўртинчи хатбоши тегишинча бешинчи
кичик хатбошиси қуйидаги таҳрирда баён қи- хатбоши деб ҳисоблансин;
линсин: 59-бандининг учинчи хатбошисидаги
«жарима тариқасидаги жазони алмаштириш «апелляция, кассация ва назорат» деган сўзлар
тартибида (ЖК 44-моддаси учинчи қисми) – «апелляция ва кассация» деган сўзлар билан ал-
ҳукм чиқариш пайтида амалда бўлган базавий маштирилсин;
ҳисоблаш миқдоридан келиб чиққан ҳолда, уч 61-бандидаги «Қорақалпоғистон Республи-
йилдан кўп бўлмаган муддатга»; каси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят ишла-
28-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: ри бўйича вилоятлар ва Тошкент шаҳар суди,
«28. ЖК 50-моддасининг олтинчи қисмига Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» деган
мувофиқ, аёлларга, шунингдек 60 ёшдан ошган сўзлар «Қорақалпоғистон Республикаси суди,
эркакларга нисбатан озодликдан маҳрум қи- вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари, Ўзбекистон
лиш тариқасидаги жазо муддати, шу жумладан, Республикаси Ҳарбий суди» деган сўзлар билан
жиноятлар мажмуи ва ҳукмлар мажмуи бўйи- алмаштирилсин.
ча жазо тайинланаётган ҳолларда ҳам, Жиноят
кодекси Махсус қисмининг тегишли моддаси 18. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
(моддаси қисми) санкциясида назарда тутилган Пленумининг «Судлар томонидан амнистия
озодликдан маҳрум қилиш жазоси энг кўп муд- актларини қўллашнинг айрим масалалари
тўғрисида» 2006 йил 22 декабрдаги 16-сонли
қарори:
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
14 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
5-банди: иккинчи хатбошисидаги «ажрим (қарор)
иккинчи хатбошиси қуйидаги мазмундаги нинг» деган сўзлар «ажримнинг» деган сўз би-
иккинчи кичик хатбоши билан тўлдирилсин: лан алмаштирилсин;
«дастлабки эшитув босқичида – тарафлар-
нинг жиноят иши бўйича иш юритишни туга- 30-банди:
тиш тўғрисидаги илтимосномасини;»; рус тили матни биринчи хатбошисидаги
иккинчи ва учинчи кичик хатбошилари «, надзорная» деган сўзлар чиқариб ташлансин;
тегишинча учинчи ва тўртинчи кичик хатбо- иккинчи хатбошисидаги «, назорат» деган
шилар деб ҳисоблансин; сўзлар чиқариб ташлансин;
15-банди: учинчи хатбошисидаги «ЖПК 500, 513-мод-
биринчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда даларида» деган сўзлар «ЖПК 500-моддасида»
баён қилинсин: деган сўзлар билан алмаштирилсин;
«Агар шахс ишни судга қадар юритиш босқи- 31-бандидаги «ЖПК 401-моддаси биринчи
чида қандайдир сабабга кўра ариза беришдан қисми» деган сўзлар «ЖПК 40510-моддасининг
(ЖПК 588-моддаси) бош тортса ва бундай ари- иккинчи қисми» деган сўзлар билан алмашти-
за билан иш судга айблов далолатномаси ёки рилсин.
айблов хулосаси билан келиб тушгандан сўнг
мурожаат этса, амнистия актига асосан жи- 19. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
ноят ишини тугатиш масаласи суд томонидан Пленумининг «Баданга қасддан шикаст
ЖПК 84-моддасининг иккинчи қисми, 40510 ёки е тказишга оид ишлар бўйича суд амалиёти
421-моддаларига мувофиқ ҳал этилади. Мазкур тўғрисида» 2007 йил 27 июндаги 6-сонли
масала амнистия акти иш айблов далолатномаси қарори:
ёки айблов хулосаси билан судга келиб тушган-
дан кейин қабул қилинган ҳолларда ҳам шу та- 1-бандининг иккинчи хатбошиси қуйидаги
риқа ҳал этилади»; таҳрирда баён қилинсин:
тўртинчи хатбошисидаги «ишни судга қа-
дар юритиш босқичида ва биринчи инстанция «Баданга етказилган шикастнинг хусусияти
судида» деган сўзлар «ишни судга қадар юри- ва оғирлик даражасини аниқлаш, одатда, тиб-
тиш босқичида, биринчи инстанция судида биёт органлари ваколатига тааллуқли бўлиб,
дастлабки эшитув ёки муҳокама чоғида» деган Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш
сўзлар билан алмаштирилсин; вазирининг 2012 йил 1 июндаги 153-сонли буй-
17-бандининг биринчи хатбошисидаги руғи билан тасдиқланган тан жароҳатларининг
«, назорат» деган сўзлар чиқариб ташлансин; оғирлик даражасини суд-тиббий аниқлаш қои-
18-бандидаги «муайян шахс» деган сўз- даларига мувофиқ ўтказилади»;
лар «ўзига нисбатан амнистия актини қўллаш
тўғрисидаги масала қўйилган шахс» деган сўз- ўзбек тили матнидаги 14-банди қуйидаги
лар билан алмаштирилсин; таҳрирда баён қилинсин:
23-бандининг биринчи хатбошисидаги
«ёки назорат» деган сўзлар чиқариб ташлансин; «14. Жабрланувчига нисбатан диний
28-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: таассублар замирида унинг диний эътиқоди
«28. Судларга тушунтирилсинки ЖПК муносабати билан, аксарият ҳолларда, муайян
590-моддасининг тўртинчи қисми талабларига диний конфессия шаъни ва обрўсини камси-
мувофиқ, судланувчига нисбатан амнистия ак- тиш, диний адоват ёки ихтилоф қўзғатиш мақ-
тини қўллаш масаласи ҳал қилинаётган пайтда садида қасддан етказилган оғир, ўртача оғир
суд мажлисида прокурор, судланувчи, унинг қо- шикаст, тегишлича ЖК 104-моддаси иккинчи
нуний вакили ва ҳимоячисининг (ҳимоячидан қисмининг «з» банди, 105-моддаси иккинчи
воз кечилган ҳоллар бундан мустасно) иштиро- қисмининг «з» банди билан квалификация қи-
ки мажбурийдир»; линиши лозим»;
29-банди:
биринчи ва иккинчи хатбошиларидаги 24-бандининг иккинчи хатбошисидаги
«, назорат» деган сўзлар чиқариб ташлансин; «кучга кирган» деган сўзлар «ижро қилинган»
деган сўзлар билан алмаштирилсин;
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022 26-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
«26. Мазкур тоифа ишлар бўйича жиноят
натижасида етказилган мулкий зиённи унди-
риш масаласини ҳал этиш чоғида судлар Ўзбе-
кистон Республикаси Олий суди Пленумининг
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 15
2016 йил 27 декабрдаги «Жиноят натижасида ланилганлиги ва у сақлаб турилган жой ҳақида
етказилган мулкий зиённи қоплашга оид қонун- дарҳол» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
чиликни қўллаш бўйича суд амалиёти тўғриси-
да»ги 26-сонли қарорида мавжуд тушунтириш 27-банди:
ларга амал қилишлари лозим». учинчи хатбошисидаги «ЖПК 479-мод-
дасида» деган сўзлар «ЖПК 49712-моддасида»
20. Ўзбекистон Республикаси Олий суди д еган сўзлар билан алмаштирилсин;
Пленумининг «Судга қадар иш юритиш тўртинчи хатбошиси чиқариб ташлансин;
босқичида қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт 32-бандининг иккинчи хатбошисидаги
чорасининг судлар томонидан қўлланилиши «назорат тартибида шикоят (протест) берили-
тўғрисида» 2007 йил 14 ноябрдаги 16-сонли шига йўл қўйилмайди» деган сўзлар «кассация
қарори: тартибида шикоят (протест) берилишига йўл
қўйилмайди» деган сўзлар билан алмаштирил-
6-бандининг тўртинчи хатбошиси қуйида- син;
ги таҳрирда баён қилинсин: 33-бандидаги «апелляция, кассация инстан-
цияларида ёхуд назорат тартибида» деган сўз-
«Ушлаб туриш вақти ЖПК 226-моддасининг лар «апелляция, кассация инстанцияларида»
биринчи қисмига мувофиқ, шахс амалда уш- деган сўзлар билан алмаштирилсин.
ланган пайтдан (унинг эркин ҳаракатланишга
бўлган ҳуқуқлари ҳақиқий чекланган пайтдан) 21. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
бошлаб ҳисобланиши керак»; Пленумининг «Умумий юрисдикция судла-
рида кадрлар билан ишлаш ҳолати ва судья-
рус тили матни 9-бандининг иккинчи хат- лар томонидан судьялик қасамёдига риоя
бошисидаги «либо протокола об отказе от за- этилиши масалалари тўғрисида» 2007 йил
щитника» деган сўзлар чиқариб ташлансин; 14 декабрдаги 19-сонли қарори:
13-банди: кириш қисмининг тўртинчи хатбошиси-
иккинчи хатбошисидаги «(агар у ишда даги «энг юқори суд инстанцияси бўлмиш» де-
қатнашаётган бўлса)» деган сўзлар чиқариб ган сўзлар чиқариб ташлансин;
ташлансин;
учинчи хатбошисидаги «(агар у ишда 7-бандидаги «ва назорат» деган сўзлар чиқа-
қатнашаётган бўлса)» деган сўзлар чиқариб риб ташлансин.
ташлансин;
14-бандининг иккинчи хатбошиси қуйида- 22. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
ги таҳрирда баён қилинсин: Пленумининг «Бир неча жиноят содир этил-
«Суд мажлисининг жойи, санаси ва вақти ганда қилмишни квалификация қилишга
ҳақида лозим даражада хабардор қилинган доир масалалар тўғрисида» 2008 йил 15 май-
шахсл арнинг (гумон қилинувчи, айбланувчи, даги 13-сонли қарори:
ҳимоячи бундан мустасно) келмаганлиги қа-
моққа олиш ёки уй қамоғи тарзидаги эҳтиёт 29-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
чорасини қўллаш тўғрисидаги илтимосномани «29. Агар биринчи инстанция суди ЖК
кўриш учун монелик қилмайди»; 34-моддасида назарда тутилган асослар бўли-
23-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: шига қарамай, шахсни ўта хавфли рецидивист
«23. Илтимоснома қаноатлантирилмай қа- деб топиш тўғрисидаги масалани ҳал этмаса
моққа олиш тарзидаги эҳтиёт чорасини қўллаш ёхуд асоссиз равишда уни ўта хавфли реци-
рад қилинганда, гумон қилинувчи, айбланувчи дивист эмас деб топса, юқори инстанция суди
(ушлаб туриш охирги муддати тугаган ёки ту- апелляция, кассация тартибида (прокурор про-
гамаганлигидан қатъий назар) унга нисбатан уй тести ёки жабрланувчининг шикояти бўйича)
қамоғи ёки гаров тариқасидаги эҳтиёт чораси шахсни ўта хавфли рецидивист деб топиши
қўлланилган ҳолда суд залида қамоқдан озод мумкин (ЖПК 49730, 500-моддалари).
қилинади (ЖПК 243-моддаси ўнинчи қисми- Юқори инстанция суди шахс асоссиз ра-
нинг 21-банди)»; вишда ўта хавфли рецидивист деб топилган
24-бандидаги «бу ҳақда йигирма тўрт со- деб ҳисобласа, ҳукмдан бу ҳақдаги кўрсатмани
атдан кечиктирмасдан» деган сўзлар «шахсга чиқариши ва ҳукмга тегишли ўзгартиришлар
нисбатан процессуал мажбурлов чоралари қўл- киритиши лозим.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
16 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
Судларнинг эътибори шунга қаратилсинки, бошқара олмайдиган тарзда руҳий ҳолатининг
ЖПК 500-моддасига мувофиқ, маҳкумни ўта бузилиши юзага келган шахс жазони ўташдан
хавфли рецидивист деб топиш мақсадида ҳукм- озод қилиниши лозим (ЖК 75-моддаси)»;
ни кассация тартибида қайта кўриб чиқишга у
қонуний кучга киргандан кейин бир йил мобай- 4-бандининг биринчи ва иккинчи хатбо-
нидагина йўл қўйилади»; шилари қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
31-бандидаги «Қорақалпоғистон Республикаси «Ақли норасо ҳолатда жиноят содир этган
жиноят ишлари бўйича суди, вилоят ва унга тенг шахсга ёки жиноят содир этгандан кейин ўз ҳа-
лаштирилган судлар» деган сўзлар «Қорақалпоғис ракатларининг аҳамиятини англай олмайдиган
тон Республикаси суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар ёки уларни бошқара олмайдиган тарзда руҳий
судлари ва Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» ҳолатининг бузилиши юзага келган шахсга
деган сўзлар билан алмаштирилсин. нисбатан суд томонидан тиббий йўсиндаги
мажбурлов чоралари (ЖК 18-моддаси учинчи
23. Ўзбекистон Республикаси Олий суди қисми, 67-моддаси иккинчи қисми, 75-моддаси
Пленумининг «Руҳий касалликка чалинган иккинчи қисми) қўлланилиши мумкин.
шахсларга нисбатан тиббий йўсиндаги маж-
бурлов чораларини қўллаш бўйича суд ама- Қонунга кўра (ЖК 2-моддаси иккинчи
лиёти тўғрисида» 2008 йил 12 декабрдаги қисми), тиббий йўсиндаги мажбурлов чоралари
23-сонли қарори: бошқа тарздаги жиноят-ҳуқуқий таъсир чораси
сифатида ижтимоий хавфли қилмиш содир эт-
ўзбек тили матни номидаги ва кириш ган ва руҳий ҳолати бузилган шахсларга нисба-
қисмидаги «Руҳий касалликка чалинган» деган тан давлат мажбурлови кўриниши ҳисобланади.
сўзлар «Руҳий ҳолати бузилган» деган сўзлар Бундай чоралар фақат шахс у томонидан содир
билан алмаштирилсин; этилган қилмишнинг хусусияти ва ўзининг
руҳий ҳолатига кўра жамият учун хавфли бўл-
1-банди қуйидаги мазмундаги иккинчи хат- ган ҳоллардагина қўлланилади»;
боши билан тўлдирилсин:
5-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
«Ақли расоликни истисно этмайдиган тарзда «5. ЖК 93-моддасига мувофиқ, тиббий йў-
руҳий ҳолати бузилган, яъни жиноят содир этиш синдаги мажбурлов чораларига қуйидагилар
вақтида руҳий ҳолати бузилганлиги туфайли киради:
яшаш жойи бўйича руҳий-асаб касалликлари
ўз ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) аҳамиятини диспансерида (туман (шаҳар) психиатрининг
тўлиқ даражада англай олмаган ёки уларни бош хонасида) мажбурий амбулатория кузатувида
қара олмаган шахс жавобгарликка тортилади бўлиш ва даволаниш;
(ЖК 181-моддаси биринчи қисми)»; яшаш жойи бўйича умумий тартибли психи-
атрия муассасасининг умумий кузатиладиган
2-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: бўлимида мажбурий даволаниш;
«2. Шахс қуйидаги ҳолатлардан бирортаси: умумий тартибли психиатрия муассасаси-
руҳий ҳолати сурункали бузилганлиги; нинг махсус реабилитация бўлимида мажбурий
руҳий ҳолати вақтинчалик бузилганлиги; даволаниш;
ақли заифлиги; кузатув кучайтирилган руҳий касалликлар
руҳий ҳолати бошқача тарзда бузилганлиги шифохонасида мажбурий даволаниш;
сабабли ўз ҳаракатларининг аҳамиятини англай жазони ижро этиш муассасаларининг даво-
олмаган ёки ҳаракатларини бошқара олмаган лаш-профилактика ёрдами кўрсатиш бўлимла-
бўлса, у ижтимоий хавфли қилмишни ақли но- рида ҳамда маҳкумларга учун ихтисослашган
расо ҳолатда содир этган деб топилади»; шифохонада мажбурий амбулатория кузатувида
3-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: бўлиш ва даволаниш.
«3. Агар жиноят содир этган шахсда ҳукм Тиббий йўсиндаги мажбурлов чоралари ту-
чиқарилгунига қадар ўз ҳаракатларининг аҳами- рини белгилашда суд ҳар доим ЖК 94-модда-
ятини англай олмайдиган ёки уларни бошқара сида назарда тутилган қоидаларга амал қилиши
олмайдиган тарзда руҳий ҳолатининг бузилиши лозим»;
юзага келган бўлса, у жавобгарликдан озод қи- 7-бандининг биринчи хатбошиси қуйидаги
линади (ЖК 67-моддаси). таҳрирда баён қилинсин:
Ҳукм чиқарилганидан кейин ўз ҳаракатлари-
нинг аҳамиятини англай олмайдиган ёки уларни
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 17
«Жиноят содир этгандан кейин, бироқ ҳукм бурлов чораларини қўллаш тўғрисидаги ишлар
чиқарилганга қадар руҳий ҳолати бузилганлиги бўйича суд-психиатрия экспертизаси тайинлаш
аниқланган шахсга нисбатан тиббий йўсинда- тўғрисида қарор чиқарилган пайтдан бошлаб ҳи-
ги мажбурлов чоралари тайинланганда жиноят моячининг иштироки мажбурий ҳисобланади.
ишини юритиш руҳий ҳолат бузилган пайтдан
бошлаб, соғайгунга қадар тўхтатилади (ЖПК Бундай тоифадаги ишлар бўйича ҳимоячи
366, 569-моддалари)»; иштирокининг мажбурийлиги тўғрисидаги про-
цессуал қонун талабларига риоя этмаслик, ЖПК
8-бандининг учинчи хатбошиси қуйидаги 49722-моддасига мувофиқ, жиноят-процессуал
таҳрирда баён қилинсин: қонунининг жиддий тарзда бузилиши сифатида
баҳоланади»;
«Тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини
қўллаш бўйича иш юритув бошланганлиги ва 12-бандининг биринчи хатбошисидаги
суд-психитрия экспертизаси тайинланганлиги «Тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўл-
тўғрисидаги қарор (ажрим) ўзига нисбатан бун- лаш тўғрисидаги ишлар бўйича ҳимоячининг
дай иш юритув олиб борилаётган шахсга унинг иштирокидан қатъий назар, бу тоифа ишлар
ЖПК 570-моддаси иккинчи қисмида назарда ту- бўйича унга нисбатан бундай масала кўрила-
тилган ҳуқуқлари тушунтирилган ҳолда эълон ётган шахснинг қонуний вакили иштирок эти-
қилинади»; ши мумкин» деган сўзлар «Тиббий йўсиндаги
мажбурлов чораларини қўллаш тўғрисидаги
9-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: ишлар бўйича ҳимоячи билан бир қаторда ўзига
«9. Тиббий йўсиндаги мажбурлов чоралари- нисбатан бундай масала кўрилаётган шахснинг
ни қўллаш тўғрисида ЖПК 572, 573-моддалари- қонуний вакили иштирок этиши мумкин» деган
да назарда тутилган тартибда судга юборилган сўзлар билан алмаштирилсин;
иш судловга тегишлилик тўғрисидаги умумий
қоидаларга риоя этилган ҳолда кўрилади. 13-банди:
ЖПК 534-моддасига мувофиқ, жазони ўташ- иккинчи хатбошисидаги «касаллик ҳола-
дан озод қилинаётган шахсга нисбатан тиббий ти» деган сўзлар «руҳий ҳолати» деган сўзлар
йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш ма- билан алмаштирилсин;
салаларига доир материаллар, шунингдек тиб- учинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда баён
бий йўсиндаги мажбурлов чораларини узай- қилинсин:
тириш, ўзгартириш ёки тугатишга доир ЖПК «Руҳий ҳолати бузилган шахснинг содир
578-580-моддаларида назарда тутилган тар- этилган жиноятга дахлдор эмаслиги аниқлан-
тибда судга келиб тушган материаллар тиббий ганда суд тиббий йўсиндаги мажбурлов чорала-
йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаган суд рини қўллаш тўғрисидаги иш юритишни туга-
ёки бундай чора қўлланилган жойдаги суд томо- тиб, ишни жиноят содир этган шахсни аниқлаш
нидан кўрилади. учун прокурорга қайтаради»;
Тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини 14-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
қўллаш тўғрисидаги ишлар ва материаллар суд «14. Ақли норасолик, тиббий йўсиндаги
томонидан ЖПК 13-моддасида назарда тутил- мажбурлов чораларини қўллаш, шифохона ту-
ган таркибда кўрилади»; рини белгилаш, шунингдек шахсни соғлиқни
10-бандининг биринчи хатбошисидаги сақлаш органларига умумий асосларда даволаш
«Шахсга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбур- ёки руҳий ҳолати бузилган шахслар учун мўл-
лов чораларини қўллаш масаласи қўйилган жалланган тиббий-ижтимоий муассасаларга
ишлар бўйича суд мажлиси» деган сўзлар «Тиб- жойлаштириш масаласини ҳал қилиш учун бе-
бий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш риш тўғрисидаги масалалар бўйича узил-кесил
тўғрисидаги ишлар бўйича суд мажлиси» деган қарор қабул қилиш ваколати судга тегишлидир.
сўзлар билан алмаштирилсин; Шунинг учун эксперт-психиатрлар хулосаси суд
11-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: томонидан ишда мавжуд барча материаллар ма-
«11. ЖПК 51 ва 571-моддаларига кўра, ақли жмуидан келиб чиққан ҳолда, синчиклаб баҳо-
норасо ҳолатида ижтимоий хавфли қилмиш со- ланиши лозим»;
дир этган, шунингдек жиноят содир этилганидан 15-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
кейин руҳий ҳолати бузилганлиги аниқланган «15. Агар айблов далолатномаси, айблов
шахсларга нисбатан тиббий йўсиндаги маж- хулосаси билан келиб тушган иш бўйича суд
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
18 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
муҳокамаси вақтида иши кўрилаётган шахсни ган бўлиши керак (ЖПК 577-моддаси бешинчи
ақли норасо деб топиш мумкинлиги хусуси- қисми)»;
да асослар келиб чиқса ёки унда жиноят содир
этилганидан сўнг руҳий ҳолати бузилганлиги 22-банди:
аниқланса, башарти ишни айблов далолатнома- биринчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда
си, айблов хулосасини тасдиқлаган прокурорга баён қилинсин:
юбориш учун бошқа асослар бўлмаса, суд тиб- «Ақли норасо ёки жиноят содир этилгани-
бий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш дан кейин руҳий ҳолати бузилган деб топилган
тўғрисидаги масалани ЖПК 61-бобида белги- шахсларга доир ишлар бўйича ашёвий далиллар
ланган тартибда ҳал қилиши мумкин»; масаласи судлар томонидан ЖПК 211-моддаси
талабларига монанд ҳал этилиши лозим»;
16-бандидаги «жиноят содир этилганидан ўзбек тили матнидаги 22-бандининг ик-
сўнг руҳий касалликка чалинган шахсларга» кинчи хатбошисидаги «ундирилмайди ва»
деган сўзлар «жиноят содир этганидан кейин деган сўзлар «ундирилмасдан» деган сўз билан
руҳий ҳолати бузилган шахсларга» деган сўзлар алмаштирилсин;
билан алмаштирилсин; ўзбек тили матни 23-бандидаги «киритил-
ган» деган сўз «кирадиган» деган сўз билан ал-
18-бандидаги «Ўзбекистон Республикаси- маштирилсин;
нинг 2000 йил 31 августдаги «Психиатрия ёрда- 26-банди:
ми тўғрисида»ги Қонунига мувофиқ» деган сўз- биринчи ва иккинчи хатбошиларидаги
лар «Ўзбекистон Республикасининг 2021 йил 12 «, назорат» деган сўзлар чиқариб ташлансин;
майдаги «Психиатрия ёрдами тўғрисида»ги Қо- иккинчи хатбошисидаги «жиноят содир
нунига мувофиқ» деган сўзлар билан алмашти- этилганидан сўнг руҳий касалликка чалинган-
рилсин; лиги аниқланса» деган сўзлар «унинг руҳий ҳо-
лати бузилганлиги жиноят содир этилганидан
19-бандидаги «Шахс ақли норасо ҳолатида кейин аниқланса» деган сўзлар билан алмашти-
ижтимоий хавфли ҳаракат содир этганлиги ёки рилсин;
жиноят содир этилганидан сўнг руҳий касал- 27-бандидаги «Қорақалпоғистон Республи-
ликка чалинганлиги исботланган деб топилган каси жиноят ишлари бўйича суди, Ўзбекистон
ҳолда» деган сўзлар «Шахс ақли норасо ҳола- Республикаси Ҳарбий суди, жиноят ишлари
тида ижтимоий хавфли ҳаракат содир этганли- бўйича вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари»
ги ёки руҳий ҳолати жиноят содир этилганидан деган сўзлар «Қорақалпоғистон Республикаси
кейин бузилганлиги исботланган деб топилган суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари ҳамда
ҳолда» деган сўзлар билан алмаштирилсин; Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» деган
сўзлар билан алмаштирилсин.
20-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
«20. Қонунга мувофиқ, психиатрия стациона- 24. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
ри ёки кузатув кучайтирилган бўлинмасига фақат Пленумининг «Одам савдосига оид ишлар
ўзининг руҳий ҳолати ва содир этган қилмишига бўйича суд амалиёти тўғрисида» 2009 йил 24
кўра жамият учун ўта хавфли бўлган шахслар ноябрдаги 12-сонли қарорининг 13-бандидаги
жойлаштирилишини инобатга олиб, бундай чо- «ЖК 168-моддаси учинчи қисмининг «а» банди
ралар қўллаётганда судлар унинг руҳий ҳолати бундан мустасно» деган сўзлар «ЖК 168-модда-
тўғрисида экспертлар берган хулосага ҳамда со- си тўртинчи қисмининг «а» банди бундан мустас
дир этилган қилмишнинг хусусияти (ижтимоий но» деган сўзлар билан алмаштирилсин.
хавфлилиги, содир этилиш усули, келиб чиққан
оқибатлар оғирлиги) тўғрисида судда аниқланган 25. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
маълумотларга асосланишлари шарт»; Пленумининг «Жиноят ишлари бўйича про-
21-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: цессуал чиқимларни ундириш амалиёти тўғри-
«21. Ақли норасо ҳолатида ижтимоий хавфли сида» 2009 йил 24 ноябрдаги 13-сонли қарори:
ҳаракат содир этган ёки жиноят содир этилгани-
дан кейин руҳий ҳолати бузилган шахс томо- кириш қисмининг тўртинчи хатбошиси-
нидан моддий зарар етказилган ҳолда, зарарни даги «ва назорат» деган сўзлар чиқариб ташлан-
ундириш масаласи фуқаролик судлов ишлари- син;
ни юритиш тартибида кўриб чиқилиши лозим
бўлиб, бу ҳақда суднинг ажримида кўрсатил-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 19
2-банди қуйидаги мазмундаги тўққизинчи 2018 йил 26 декабрдаги ПҚ-4079-сонли Қарори-
хатбоши билан тўлдирилсин: нинг 1-иловаси);
«суриштирув, дастлабки тергов ёки суд мажли- Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳка-
сини видеоконференцалоқадан фойдаланган ҳол- масининг 1996 йил 21 ноябрдаги 408-сонли
да ўтказиш чоғида қилинган харажатлардан;»; қарори билан тасдиқланган «Хорижий фуқа-
ролар ва фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг
тўққизинчи хатбошиси тегишинча ўнинчи Ўзбекистон Республикасига келишлари ва Ўз-
хатбоши деб ҳисоблансин; бекистон Республикасидан кетишлари Тарти-
би» (бундан буён матнда хорижий фуқаролар
11-бандининг биринчи хатбошисидаги «ва кириш-чиқиш Тартиби деб юритилади);бошқа
назорат» деган сўзлар чиқариб ташлансин. норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан»;
26. Ўзбекистон Республикаси Олий суди 4-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
Пленумининг «Номусга тегиш ва жинсий «4. Ўзбекистон Республикасига кириш учун
эҳтиёжни ғайритабиий усулда қондиришга қуйидаги ҳужжатлар асос бўлади:
доир ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси фуқаролари учун
2010 йил 29 октябрдаги 13-сонли қарори: хорижга чиқиш биометрик паспорти (диплома-
тик паспорт, идентификация электрон картаси
6-бандининг биринчи, иккинчи ва учинчи ID-карта), вақтинча хорижда турган ва консул-
хатбошиларидаги «наркотик воситалар» деган лик рўйхатига олинмаган Ўзбекистон Республи-
сўзлар «гиёҳвандлик воситалари, уларнинг ана- каси фуқаролари учун хорижга чиқиш биомет
логлари» деган сўзлар билан алмаштирилсин; рик паспорти йўқолган, яроқсиз ҳолга келган,
унинг амал қилиш муддати тугаган, маълумот-
16-бандидаги «руҳий касаллик» деган сўз- лар ёки визалар учун мўлжалланган саҳифала-
лар «руҳий ҳолати бузилиши» деган сўзлар би- ридан фойдаланиб бўлинган ҳолатларда, шу-
лан алмаштирилсин; нингдек, суд ажрими билан унинг амал қилиши
тўхтатиб турилганда янги хорижга чиқиш био-
19-бандидаги «Қорақалпоғистон Республи- метрик паспорти ёки Ўзбекистон Республикаси-
каси жиноят ишлари бўйича суди, вилоятлар ва га қайтиш учун гувоҳномаси;
уларга тенглаштирилган судлар» деган сўзлар хорижий фуқаролар ва фуқаролиги бўлмаган
«Қорақалпоғистон Республикаси суди, вилоят- шахслар учун – амалдаги миллий паспорт (дип
лар ва уларга тенглаштирилган судлар» деган ломатик паспорт), шахсини тасдиқловчи бошқа
сўзлар билан алмаштирилсин. ҳужжат, Ўзбекистон Республикасига кириш
учун (кириш, транзит) виза ва хорижий фуқаро-
27. Ўзбекистон Республикаси Олий суди лар кириш-чиқиш Тартиби II бўлимида назарда
Пленумининг «Ўзбекистон Республикаси- тутилган бошқа ҳужжатлар»;
нинг Давлат чегарасини кесиб ўтиш тартиби- 5-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
ни бузишга оид ишлар бўйича суд амалиёти «5. Ўзбекистон Республикасидан чиқиш
тўғрисида» 2011 йил 25 ноябрдаги 9-сонли учун қуйидаги ҳужжатлар асос бўлади:
қарори: Ўзбекистон Республикаси фуқаролари учун
– амалдаги хорижга чиқиш биометрик паспорти
1-бандининг иккинчи хатбошиси қуйидаги (дипломатик паспорт), чет эл давлатига кириш
таҳрирда баён қилинсин: визаси (Ўзбекистон Республикасининг халқа-
ро шартномаларига мувофиқ, уларга кириш
«Ўзбекистон Республикасининг Давлат чега- учун кириш визалари расмийлаштирилиши та-
расини кесиб ўтиш тартиби қуйидагилар билан лаб этилмайдиган хорижий давлатлар бундан
тартибга солинади: мустасно);
хорижий фуқаролар ва фуқаролиги бўлма-
1999 йил 20 августдаги «Ўзбекистон Респуб ган шахслар учун – амалдаги миллий паспорт
ликасининг Давлат чегараси тўғрисида»ги Қо- (дипломатик паспорт), шахсини тасдиқловчи
нун (бундан буён матнда Қонун деб юритилади); бошқа ҳужжат, Ўзбекистон Республикасига ки-
риш-чиқиш учун виза ва хорижий фуқаролар
Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2017 йил 16 августдаги «Ўзбекистон Республи- «ОДИЛ СУДЛОВ»
каси фуқароларининг хорижга чиқиш тартиби- № 8 / 2022
ни такомиллаштиришга доир муҳим чора-тад-
бирлар тўғрисида»ги ПФ-5156-сонли Фармони;
Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг
хорижга чиқиш тартиби тўғрисидаги низом
(Ўзбекистон Республикаси Президентининг
20 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
кириш-чиқиш Тартиби I, III бўлимларида назар- 3-бандининг иккинчи хатбошисида-
да тутилган бошқа ҳужжатлар»; ги «(«Ўзбекистон Республикасининг халқа-
ро шартномалари тўғрисида»ги Қонуннинг
6-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: 23-моддаси)» деган сўзлар «(«Ўзбекистон
«6. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда (маса- Р еспубликасининг халқаро шартномалари
лан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг тўғрисида»ги Қонуннинг 25-моддаси)» деган
2014 йил 5 мартдаги «Мансабдор шахслар- сўзлар билан алмаштирилсин;
нинг хорижий мамлакатларга чиқиш тартиби-
ни такомиллаштириш чоралари тўғрисида»- 6-бандининг иккинчи хатбошисидаги «суд
ги П Қ-2142-сонли қарори) муайян тоифадаги томонидан ЖПК 399-моддаси тартибида эълон
шахсларнинг (ҳарбий хизматчилар, давлат сири қилинган» деган сўзлар «суд томонидан ЖПК
бўлган маълумотлардан хабардор шахслар ва 4057, 420-моддалари тартибида эълон қилин-
ҳ.к.ларнинг) чет элга чиқиши учун хорижий ган» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
давлат билан визасиз режим мавжудлигидан
қатъи назар, бошқача тартиб белгиланиши мум- 9-бандининг иккинчи хатбошисидаги «суд
кин. Бинобарин, мазкур тоифадаги шахсларнинг жиноят ишини тугатишга нисбатан шахснинг
виза расмийлаштирилиши талаб этилмайдиган розилигини олиш тўғрисида хорижий давлат-
хорижий давлатларга махсус рухсатсиз чиқиши нинг ваколатли органига сўров юбориш билан
уларнинг ЖК 223-моддаси билан жиноий жа- чегараланиши мумкин» деган сўзлар «суд жино-
вобгарликка тортилишига сабаб бўлади»; ят ишини тугатишга нисбатан шахснинг розили-
7-бандининг биринчи хатбошиси қуйидаги гини олиш тўғрисида хорижий давлатнинг вако-
таҳрирда баён қилинсин: латли органига Ўзбекистон Республикаси Олий
«Судларга тушунтирилсинки, ЖК 223-мод- суди орқали сўров юбориш билан чегараланиши
даси бўйича жавобгарлик Ўзбекистон Республи- мумкин»деган сўзлар билан алмаштирилсин;
каси фуқаролари хорижга чиқиш биометрик па-
спортини расмийлаштирилмаган ҳолда ёки амал 14-бандининг иккинчи хатбошисидаги
қилиш муддати ўтган хорижга чиқиш биомет «ЖПК 13-моддасининг тўртинчи қисмига му-
рик паспорти билан Ўзбекистон Республикаси- вофиқ» деган сўзлар «ЖПК 13-моддасининг
дан, шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг бешинчи қисмига мувофиқ» деган сўзлар билан
халқаро шартномаларига мувофиқ, уларга кириш алмаштирилсин.
учун кириш визалари талаб этилмайдиган ҳар
қандай хорижий давлатдан бошқа, кириш визаси 29. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
расмийлаштирилиши талаб этиладиган хорижий Пленумининг «Жиноят ишлари бўйича
давлатга кирган ҳолларда келиб чиқади»; ашёвий далилларга оид қонунчиликни қўл-
11-бандининг биринчи хатбошисидаги лашнинг айрим масалалари тўғрисида» 2012
«гиёҳвандлик воситалари» деган сўзлардан йил 13 декабрдаги 17-сонли қарори:
к ейин «, уларнинг аналоглари» деган сўзлар
б илан тўлдирилсин; 4-бандининг иккинчи хатбошисидаги
14-бандидаги «Қорақалпоғистон Респуб «прокурор ёки» деган сўзлар чиқариб ташлан-
ликаси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят син;
ишлари бўйича вилоят ва унга тенглаштирилган
судлар» деган сўзлар «Қорақалпоғистон Респуб 8-бандининг иккинчи хатбошисидаги
ликаси суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари «2004 йил 24 сентябрдаги» деган сўзлар «2018
ва Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» де- йил 24 августдаги» деган сўзлар билан ал-
ган сўзлар билан алмаштирилсин. маштирилсин;
28. Ўзбекистон Республикаси Олий суди 9-банди иккинчи хатбошисининг иккинчи
Пленумининг «Фуқаролик ва жиноят ишла- кичик хатбошисидаги «гиёҳвандлик воситала-
ри бўйича суд ишларини юритиш соҳасида ри» деган сўзлардан кейин, «, уларнинг аналог
халқаро ҳамкорликнинг айрим масалалари лари» деган сўзлар билан тўлдирилсин;
тўғрисида» 2012 йил 25 майдаги 06-сонли қа-
рори: 10-бандидаги «гиёҳвандлик воситалари»
деган сўзлардан кейин «, уларнинг аналоглари»
«ОДИЛ СУДЛОВ» деган сўзлар билан тўлдирилсин;
№ 8 / 2022
12-бандидаги «Қорақалпоғистон Респуб
ликаси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят
ишлари бўйича вилоят ва унга тенглаштирилган
судлар» деган сўзлар «Қорақалпоғистон Респуб
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 21
ликаси суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар суд- шарти – солиқ ёки бошқа тўловларни тўлашдан
лари, Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» бўйин товлашга нисбатан қасднинг мавжудлиги
деган сўзлар билан алмаштирилсин. бўлиб, у ҳаракатда ҳам, ҳаракатсизликда ҳам на-
моён бўлиши мумкин.
30. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
Пленумининг «Солиқлар ва йиғимларни Фойдани (даромадни) ёки солиқ солинади-
тўлашдан бўйин товлаганлик учун жавоб- ган бошқа объектларни (солиқ базасини) қасд-
гарликка оид қонунчиликнинг судлар томо- дан яшириш, камайтириб кўрсатиш белгилари,
нидан қўлланилиши тўғрисида» 2013 йил 31 жумладан, қуйидагилар:
майдаги 8-сонли қарори:
товарларни (хизматларни) реализация қи-
3-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: лишдан олинган тушум суммасини ҳисобга
«3. МЖтК 174-моддасининг биринчи қисми, олиш регистрларида акс эттирмаслик;
ЖК 184-моддасининг биринчи қисми диспо-
зицияси бланкет (ҳаволаки) бўлиб, шу сабабли товарлар (хизматлар) реализация қилинганли-
«даромадлар», «фойда», «солиқ солинадиган гидан далолат берувчи ҳужжатларни алмашти-
объектлар», «солиқлар», «йиғимлар» каби ту- риш, сохталаштириш ёки йўқ қилиш ёхуд уларни
шунчалар мазмунини аниқлаш учун қилмиш со- текшириш учун тақдим этишни рад этиш;
дир этилган пайтда амалда бўлган Ўзбекистон
Республикасининг Солиқ кодекси (бундан буён қалбаки бирламчи бухгалтерия ҳужжатлари-
матнда СК деб юритилади) нормаларидан келиб дан фойдаланиш;
чиқиш лозим.
СК 17-моддасининг биринчи қисмига муво- ҳисобда реализация қилинмаган деб кўрса-
фиқ, солиқларга қуйидагилар киради: тилган товарларнинг омборда ёки реализация
1) қўшилган қиймат солиғи; қилиш жойида мавжуд эмаслиги;
2) акциз солиғи;
3) фойда солиғи; расмийлаштирилмаган (кирим қилинмаган)
4) жисмоний шахслардан олинадиган даро- товарларни сақлаш, улардан фойдаланиш ва ре-
мад солиғи; ализация қилиш;
5) ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқ;
51) фойдали қазилмаларни қазиб олганлик назорат-касса техникасининг фискаль хоти-
учун махсус рента солиғи; раси хизмати дастурига ноқонуний равишда ўз-
6) сув ресурсларидан фойдаланганлик учун гартириш киритиш;
солиқ;
7) мол-мулк солиғи; фойдаланилмаган моддий харажатларни
8) ер солиғи; фойдаланилган деб, ишлаб чиқариш ҳисоботига
9) ижтимоий солиқ. қўшиш;
Ўзбекистон Республикаси ҳудудида йиғим-
лар ҳам белгиланиши мумкин. Йиғимларни жо- товарларни сотиш (хизмат кўрсатиш)дан
рий этиш, ҳисоблаб чиқариш ва тўлаш тартиби олинган тушумни ҳисобот давридан кейинги
СК ҳамда бошқа қонунчилик ҳужжатлари билан даврга ўтказиш (сотиш ҳажмини ва даромад
белгиланади. (фойда)ни қасддан камайтириш);
Чет давлатлар автотранспорт воситалари-
нинг Ўзбекистон Республикаси ҳудудига кир- моддий, ёқилғи-энергетика ресурслари хара-
ганлиги ва унинг ҳудуди орқали транзити учун жатларини ва амортизация (эскириш) нормаси-
йиғимни ҳамда алкоголь маҳсулотларини реали- ни сунъий равишда ошириш ёки норматив (ли-
зация қилиш ҳуқуқи учун йиғимларни ҳисоблаб мит)ларни нотўғри қўллаш;
чиқариш ва тўлаш тартиби СК билан тартибга
солинади»; иш берувчи билан меҳнат муносабатларида
6-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: бўлган ходимларнинг ҳақиқий иш ҳақи суммаси
«6. МЖтК 174-моддаси, ЖК 184-моддаси солиқ ҳисоботида акс эттирилмаганлиги;
бўйича жавобгарлик келиб чиқишининг зарур
меҳнат фаолиятини амалга оширувчи ходим-
ларнинг солиқ ҳисоботида акс эттирилмаганлиги;
реализация қилинган товарлар қийматини
ҳисоб ҳужжатларида ҳақиқатда реализация қи-
линган қийматидан пасайтирилган нархлар бў
йича акс эттириш ва ҳ.к.
Судларга тушунтирилсинки, СК 223-мод-
дасининг тўртинчи қисми талабига мувофиқ,
меҳнат фаолиятини амалга оширувчи ходимлар-
нинг солиқ ҳисоботида акс эттирилмаганлиги
ёки реализация қилинган товарлар қийматини
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
22 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
ҳисоб ҳужжатларида ҳақиқатда реализация қи- тартиби тўғрисида ёки солиқ тўғрисидаги қо-
линган қийматидан пасайтирилган нархлар бўйи нунчилик қўлланилишининг бошқа масалалари
ча акс эттириш ҳолларида солиққа оид ҳуқуқ бўйича ўз ваколатлари доирасида солиқ тўлов-
бузарликлар бўйича яширилган солиқ базаси чига (йиғим тўловчига, солиқ агентига) ёхуд
суммаси охирги ўн икки ой учун аниқланади. номаълум доирадаги шахсларга берган ёзма ту-
шунтиришлари солиқ тўловчи (йиғим тўловчи,
МЖтК 174-моддаси ва ЖК 184-моддасида на- солиқ агенти) томонидан бажарилганлиги;
зарда тутилган ҳуқуқбузарликларга доир ишлар
бўйича юқорида қайд этилган ёхуд бошқа би- солиқ мониторингини ўтказиш даврида со-
рор-бир белгиси аниқланишидан ташқари, шах- лиқ органининг солиқ тўловчига (йиғим тўлов-
снинг қилмишида солиқларни тўлашдан бўйин чига, солиқ агентига) юборилган асосланти-
товлашга нисбатан тўғри қасд (ЖК 21-моддаси) рилган фикри солиқ тўловчи (йиғим тўловчи,
мавжудлиги исботланган бўлиши шарт»; солиқ агенти) томонидан бажарилганлиги (СК
215-моддаси)»;
ўзбек тили матнидаги 7-бандининг бирин-
чи хатбошиси қуйидаги таҳрирда баён қилин- 11-бандининг учинчи хатбошисидаги «На-
син: зорат-касса машиналари фискаль хотираси хиз-
мати дастурига» деган сўзлар «Назорат-касса
«Солиқларни тўлашдан бўйин товлаганлик техникаси фискаль хотираси хизмати дастури-
билан боғлиқ жиноят ишлари бўйича шуни эъ- га» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
тиборга олиш керакки, агар солиқ тўловчи субъ-
ектларнинг ғайриқонуний ҳаракатлари (ҳаракат- 14-бандидаги «шахсни айбланувчи тариқа-
сизлиги) ЖК 184-моддаси диспозицияси билан сида жавобгарликка тортиш ҳақидаги қарорда»
қамраб олинса, нодавлат тижорат ташкилотида деган сўзлар «шахсни жиноят ишида айбланув-
ёки бошқа нодавлат ташкилотида мансабдор чи тариқасида иштирок этишга жалб қилиш
шахслар томонидан ўз ваколатларини суиистеъ- тўғрисидаги қарорда» деган сўзлар билан ал-
мол қилиш жинояти (ЖК 19211-моддаси) ва бош маштирилсин;
қарув тартибига қарши жиноятлар (ЖК 205-209,
227, 228-моддалари) учун жавобгарликни назар- 15-бандидаги «солиқ текшируви далолатно-
да тутувчи моддалари билан қўшимча квалифи- маси,» деган сўзлардан кейин «тафтиш натижа-
кация қилиш талаб этилмайди»; лари тўғрисидаги далолатнома,» деган сўзлар
билан тўлдирилсин;
8-бандининг биринчи хатбошиси қуйидаги
таҳрирда баён қилинсин: 191-банди биринчи хатбошисининг бирин-
чи кичик хатбошисидаги «, назорат» деган
«Қонунга кўра (СК 213-моддаси), шахс сўзлар чиқариб ташлансин;
қуйидаги ҳолатлардан лоақал биттаси мавжуд
бўлган тақдирда солиққа оид ҳуқуқбузарлик 20-бандидаги «Қорақалпоғистон Респуб
учун маъмурий ва жиноий жавобгарликка тор- ликаси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят
тилиши мумкин эмас: ишлари бўйича вилоят ва унга тенглаштирилган
судлар» деган сўзлар «Қорақалпоғистон Респуб
солиққа оид ҳуқуқбузарлик ҳолатининг мав- ликаси суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари
жуд эмаслиги (масалан, агар бир турдаги со- ва Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» де-
лиқлар учун тўланган пул суммаси бошқа турда- ган сўзлар билан алмаштирилсин.
ги солиқлар учун тўланмаган суммалар ўрнини
тўлиқ қоплаcа (СК 103-105-моддалари); 31. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
Пленумининг «Божхона тўғрисидаги қонун-
солиққа оид ҳуқуқбузарлик содир этишда чиликни бузиш ва контрабандага оид ишлар
шахснинг айби мавжуд эмаслиги (масалан, қил- бўйича суд амалиёти тўғрисида» 2013 йил 6
мишнинг табиий офат ёки бошқа фавқулодда ва сентябрдаги 18-сонли қарори:
бартараф этиб бўлмайдиган ҳолатлар оқибати-
да, шахс томонидан ўз ҳаракатларини ўзи идора 4-бандининг тўртинчи хатбошиси қуйида-
этолмайдиган ёки бошқара олмайдиган касаллик ги таҳрирда баён қилинсин:
ҳолатида содир этилган бўлса ва СК 215-модда-
сида назарда тутилган бошқа ҳолларда); «транспорт воситаси (БК 13-моддаси тўртин-
чи қисмида кўрсатилган транспорт воситалари
солиқ органининг ёки бошқа ваколатли ор- бундан мустасно)»;
ганнинг (ушбу орган мансабдор шахсининг)
солиқни (йиғимни) ҳисоблаб чиқариш, тўлаш 6-бандининг иккинчи хатбошиси чиқариб
ташлансин;
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 23
7-бандидаги «уларни топишни қийинлашти- айрим масалалари тўғрисида» 2013 йил 11
риш» деган сўзлардан кейин «, божхона назора- декабрдаги 20-сонли қарори:
тидаги товарларни алмаштириб қўйиш» деган
сўзлар билан тўлдирилсин; 5-банди:
иккинчи хатбошисининг олтинчи, еттин-
13-бандининг иккинчи хатбошисида- чи ва тўққизинчи кичик хатбошилари чиқа-
ги «шунингдек, мулкий зиён етказилиши ЖК риб ташлансин;
182-моддаси иккинчи қисми диспозицияси би- иккинчи хатбошисининг саккизинчи ки-
лан қамраб олинади ва тегишлича ЖК 105, 109 чик хатбошиси тегишинча олтинчи кичик
ва 173-моддалари билан қўшимча квалификация хатбоши деб ҳисоблансин;
қилинишини талаб этмайди» деган сўзлар «шу- 7-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
нингдек, ҳокимият вакилига қаршилик кўрса- «7. Қонунга хилоф равишдаги тадбиркорлик
тиш ЖК 182-моддаси иккинчи қисми диспози- фаолияти, одатда, тадбиркорлик фаолиятини
цияси билан қамраб олинади ва тегишлича ЖК қуйидаги кўринишларда амалга оширишда ифо-
105, 109, 173 ва 219-моддалари билан қўшимча даланиши мумкин:
квалификация қилинишини талаб этмайди» де- рўйхатдан ўтмасдан;
ган сўзлар билан алмаштирилсин; лицензия, рухсат этиш хусусиятига эга ҳуж-
жат олмаган, ваколатли органни хабардор қил-
16-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: маган ҳолда;
«16. Шахснинг валютани қонунга хилоф рухсат этиш хусусиятига эга ҳужжатни сохта
равишда божхона чегарасида ўтказишда айб- ҳужжатлардан фойдаланиб олган ҳолда;
дорлиги масаласини ҳал этишда судлар шуни фаолиятни (ҳаракатларни) амалга ошириш
назарда тутиши лозимки, Ўзбекистон Республи- учун белгиланган талаб ва шартлар бажарил-
касига эркин олиб кириладиган ва олиб чиқиб ганлиги тўғрисида ваколатли органга ёлғон ёки
кетиладиган нақд хорижий ва миллий валюта ишончсиз маълумот тақдим этган ҳолда;
миқдори қуйидагилар: лицензия шартларини бузган ҳолда.
Ўзбекистон Республикасининг «Валютани Рўйхатдан ўтмасдан қонунга хилоф равишда
тартибга солиш тўғрисида»ги Қонуни; тадбиркорлик фаолиятини юритиш деганда,
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкама- юридик шахслар давлат реестрида ва якка тад-
сининг 2018 йил 30 январдаги 66-сонли қарори биркорлар давлат реестрида бундай юридик
билан тасдиқланган Жисмоний шахслар томони- шахс тузилганлиги ёки жисмоний шахс томони-
дан Ўзбекистон Республикаси нақд валютаси ва дан якка тартибдаги тадбиркор мақоми олинган-
нақд чет эл валютасини Ўзбекистон Республика- лиги ҳақида ёзув мавжуд бўлмаган ёхуд юридик
сининг божхона чегараси орқали олиб кириш ва шахс ёки жисмоний шахснинг якка тартибдаги
олиб чиқиб кетиш қоидалари билан белгиланган. тадбиркор сифатидаги фаолияти тугатилганли-
Шахс томонидан Ўзбекистон Республика- ги ҳақида ёзув мавжуд бўлган ҳолда тадбиркор-
сига бир вақтнинг ўзида олиб кириладиган ёки лик фаолиятини амалга ошириш тушунилади.
олиб чиқиб кетиладиган нақд валютанинг фақат Лицензиялаш шартларини бузган ҳолда қо-
бир қисми декларация қилинган бўлса, шахс- нунга хилоф равишда тадбиркорлик фаолияти-
нинг ҳаракатлари нақд валютанинг декларация ни юритиш деганда, жумладан, ишлаб чиқари-
қилинмаган қисми миқдоридан келиб чиққан лаётган ва реализация қилинаётган маҳсулотга
ҳолда квалификация қилинади»; қўйиладиган талабларга риоя этмаслик (маса-
20-бандидаги «Қорақалпоғистон Респуб лан, маҳсулотнинг яроқлилик муддати ва ишлаб
ликаси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят чиқарилган санасини кўрсатиш мажбурийли-
ишлари бўйича вилоят ва унга тенглаштирилган ги тўғрисидаги шартлар), лицензияланаётган
судлар» деган сўзлар «Қорақалпоғистон Респуб фаолият турини амалга оширишга нисбатан
ликаси суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар суд- қўйилган техник талабларга риоя қилмаслик
лари, Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» (масалан, озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб
деган сўзлар билан алмаштирилсин. чиқариш учун зарур бўлган санитария-гигиена
шароитларининг мавжуд эмаслиги), фаолиятни
32. Ўзбекистон Республикаси Олий суди лицензияда кўрсатилган ҳудуддан ташқарида
Пленумининг «Тадбиркорлик фаолияти би- амалга ошириш тушунилади.
лан боғлиқ ишлар бўйича суд амалиётининг
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
24 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
Судлар «лицензия», «рухсат этиш хусусия- лификация қилинишини талаб этмайди.
тига эга ҳужжат», «ваколатли органни хабардор Шахс даромад олиш мақсади бўла туриб, ЖК
қилиш» тушунчаларини аниқлашда Ўзбекистон
Республикасининг 2021 йил 14 июлдаги «Ли- бошқа моддаларида жавобгарлик назарда тутил-
цензиялаш, рухсат бериш ва хабардор қилиш ган ноқонуний фаолият билан (масалан, ўқотар
тартиб-таомиллари тўғрисида»ги Қонунига қуроллар, ўқ-дорилар, портловчи моддалар ёки
амал қилишлари лозим»; портловчи ускуналар, гиёҳвандлик воситалари,
уларнинг аналоглари ёки психотроп моддаларни
ўзбек тили матнидаги 8-бандининг би- қонунга хилоф равишда ўтказиш) шуғулланган
ринчи хатбошисидаги «айирмаган» деган сўз ҳолларда, унинг қилмиши ЖК 188-моддаси би-
«айирг ан» деган сўз билан алмаштирилсин; лан қўшимча квалификация қилинишини талаб
этмайди»;
9-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
«9. Тушунтирилсинки, лицензия олини- 133-банди:
ши лозим бўлган фаолият билан шуғулланиш биринчи хатбошисидаги «Дастлабки тергов
ҳуқуқи лицензия олинган пайтдан ёки унда органлари ва судлар» деган сўзлар «Суришти-
кўрсатилган муддатдан бошлаб вужудга келади рув, дастлабки тергов органлари ва судлар» де-
ва унинг амал қилиш муддати тугагандан сўнг, ган сўзлар билан алмаштирилсин;
агар лицензияда бошқа ҳолат назарда тутилма- иккинчи хатбошисининг биринчи кичик хат-
ган бўлса, шунингдек, лицензия тўхтатилган, бошисидаги «, назорат» деган сўзлар чиқариб
муддатидан илгари тугатилган ёки бекор қилин- ташлансин;
ган ҳолларда тугатилади. 134-банди:
«Лицензиялаш, рухсат бериш ва хабардор биринчи хатбошисидаги «Жиноят кодек-
қилиш тартиб-таомиллари тўғрисида»ги Қонун- си 188, 189-моддалари биринчи ёки иккинчи
нинг 6-моддасига кўра, лицензиялаш соҳасини қисмида назарда тутилган» деган сўзлар «Жи-
давлат томонидан тартибга солиш Ўзбекистон ноят кодекси 188, 189-моддалари биринчи қисм-
Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ва лицен- ларида назарда тутилган» деган сўзлар билан
зия берувчи органлар (вазирликлар, идоралар, алмаштирилсин;
маҳаллий давлат ҳокимияти органлари) амалга иккинчи хатбошисидаги «Жиноят кодек-
оширадилар»; си 188, 189-моддалари биринчи ёки иккинчи
10-банди чиқариб ташлансин; қисмида назарда тутилган» деган сўзлар «Жи-
12-бандидаги «ўз фаолиятини рўйхатдан ноят кодекси 188, 189-моддалари биринчи қисм-
ўтказмасдан ёки махсус рухсатнома (лицензия) ларида назарда тутилган» деган сўзлар билан
олмасдан амалга ошираётган» деган сўзлар «ўз алмаштирилсин;
фаолиятини рўйхатдан ўтказмасдан ёки лицен- 135-бандидаги «Жиноят кодекси 188,
зияланиши лозим бўлган фаолият билан лицен- 189-моддалари биринчи ёки иккинчи қисми
зиясиз шуғулланаётган» деган сўзлар билан ал- билан ҳукм қилинган шахслар жавобгарликдан
маштирилсин; озод қилинган ҳолларда» деган сўзлар «Жиноят
13-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: кодекси 188, 189-моддалари биринчи қисмлари
«13. Лицензияланиши лозим бўлган фаолият билан ҳукм қилинган шахслар жавобгарликдан
билан лицензиясиз шуғулланган шахс айни пай- озод қилинган ҳолларда» деган сўзлар билан ал-
тда рўйхатдан ўтишдан ҳам бўйин товласа унинг маштирилсин;
ҳаракатлари ЖК 188-моддаси билан квалифи- 15-бандидаги «Қорақалпоғистон Республи-
кация қилиниши лозим бўлиб, ЖК 190-модда- каси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят ишла-
си билан қўшимча квалификация қилиш талаб ри бўйича вилоят ва уларга тенглаштирилган
этилмайди. судлар » деган сўзлар «Қорақалпоғистон Респу-
Қонунга хилоф равишда тадбиркорлик фао- бликаси суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар судла-
лияти билан шуғулланганликда ва бундай фао- ри ва Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди»
лият натижасида олинган даромаддан солиқлар деган сўзлар билан алмаштирилсин.
ёки йиғимларни тўламаганликда айбдор деб
топилган шахснинг ҳаракатлари ЖК 188 ёки 33. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
190-моддаси билан тўлиқ қамраб олинади ва Пленумининг «Суд ҳукми тўғрисида» 2014
ЖК 184-моддаси билан қўшимча равишда ква- йил 23 майдаги 07-сонли қарори:
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 25
3-бандининг иккинчи хатбошисидаги «ги- лияси, исми ва отасининг исми, ЖКнинг уни
ёҳвандлик воситалари ва портловчи моддаларни айбли деб эътироф этишга асос бўлган моддаси
тайёрлаш билан боғлиқ бўлган жиноятни содир (моддалари, модданинг қисми, банди), судла-
этиш усулларини батафсил ёритувчи» деган нувчининг ўта хавфли рецидивист деб топил-
сўзлар «гиёҳвандлик воситалари, уларнинг ана- ганлиги (башарти суд шундай қарор қабул қил-
логлари ёки психотроп, портловчи моддаларни ган бўлса), судланувчига ҳар бир жинояти учун
тайёрлаш билан боғлиқ бўлган жиноятни содир тайинланган жазо тури ва меъёри, узил-кесил
этиш усулларини батафсил ёритувчи» деган сўз- тайинланган ўталиши лозим бўлган жазо чора-
лар билан алмаштирилсин; си, озодликдан маҳрум этиш жазо тури қўлла-
нилганда жазони ўташ лозим бўлган тегишли
4-бандининг иккинчи хатбошисида- тартибли колония тури; озодликни чеклаш та-
ги «2004 йил 24 сентябрдаги» деган сўзлар риқасидаги жазога ҳукм этилган шахс учун бел-
«2018 йил 24 августдаги» деган сўзлар билан гиланадиган тақиқлар (чеклашлар); судланувчи
алмаштирилсин; шартли равишда ҳукм қилинганда, синов мудда-
ти ва маҳкумнинг устидан кузатув олиб бориш
9-банди: вазифаси юклатилган жамоа ва шахс; ушлаб ту-
биринчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда рилган, қамоқда ёхуд уй қамоғи сақланган вақт-
баён қилинсин: ни жазо муддати ҳисобига киритиш тўғрисида
«Жиноий ҳодиса юз бермаганлиги сабабли қарор; ҳукм қонуний кучга киргунига қадар суд-
оқлов ҳукми (ЖПК 83-модда 1-банди) агарда ланувчига нисбатан эҳтиёт чорасига оид қарор;
содир этилишида судланувчи айбланаётган қил- маҳкумнинг зиммасига юклатилган мажбурият-
миш (ҳодиса) юз бермаган бўлса ёхуд назарда лар, ЖПК 533-моддаси асослари бўйича ҳукм-
тутилган оқибат зиён етказилган шахс томони- нинг ижросини кечиктириш тўғрисидаги қарор
дан ёки кимнинг хоҳиш истаги ва ихтиёридан ёритилиши лозим.
бўлишидан қатъи назар, масалан, табиатнинг
таъсир кучи натижасида содир этилса чиқари- Бундан ташқари, айблов ҳукмининг қа-
лади»; рор қисмида ахлоқ тузатиш ишлари жазосини
иккинчи хатбошисининг учинчи кичик ўташ жойи, жазо ва синов муддатларини ҳисоб
хатбошисидаги «касб ёки хўжалик фаолиятига лаш, маҳкумга нисбатан амнистия актини қўл-
боғлиқ асосли таваккалчилик (ЖК 41-модда)» лашлик, қонуннинг тегишли нормаларига би-
деган сўзлардан кейин «, жисмоний ёки руҳий ноан маҳкумни жазодан озод этиш тўғрисидаги
мажбурлаш ёхуд қўрқитиш (ЖК 411-модда)» де- қарор кўрсатилиши зарур»;
ган сўзлар билан тўлдирилсин;
10-бандининг тўртинчи хатбошиси қуйи- 31-бандидаги «ва кассация» деган сўзлар
даги таҳрирда баён қилинсин: чиқариб ташлансин;
«Жиноий ҳодиса юз бермаганлиги ёки шах-
снинг жиноят содир этилишига дахлдор бўл- 32-бандининг биринчи хатбошисидаги
маганлиги судланувчининг қилмишида жиноят «шахснинг ҳукм чиққунга қадар қамоқда бўлган
таркиби бўлмаганлиги туфайли оқлов ҳукми вақти» деган сўзлар «шахснинг ҳукм чиққунга
чиқарилганда, суд фуқаровий даъвони ЖПК қадар қамоқда бўлган ва уй қамоғи қўлланилган
283-285-моддалари қоидаларига мувофиқ ҳал вақти» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
этади»;
13-бандининг биринчи хатбошиси қуйида- 33-бандининг тўртинчи хатбошисидаги
ги таҳрирда баён қилинсин: «Раислик қилувчи судланувчига ва бошқа та-
«Ҳукмнинг кириш қисмида суд ишининг рафларга ҳукмнинг мазмунини, ҳукм устидан
рақами, ҳукм чиқарилган вақт ва жой, ҳукмни улар истаги бўйича апелляция ёки кассация
чиқарган суднинг номи, суднинг таркиби, суд тартибида шикоят бериш муддати ва тартибини
мажлисининг котиби, тарафлар, таржимон кўр- тушунтиради» деган сўзлар «Раислик қилувчи
сатилади»; судланувчига ва бошқа тарафларга ҳукмнинг
30-бандининг биринчи ва иккинчи хатбо- мазмунини, ҳукм устидан апелляция тартибида
шилари қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: шикоят бериш муддати ва тартибини тушунти-
«Айблов ҳукмининг қарор қисмида ЖПК ради» деган сўзлар билан алмаштирилсин.
468-моддасига биноан, судланувчининг фами-
34. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
Пленумининг «Транспорт ҳаракати ва ундан
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
26 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
фойдаланиш хавфсизлигига қарши жиноят- учинчи хатбошисидаги «гиёҳвандлик воси-
лар билан боғлиқ ишлар юзасидан суд ама- талари,» деган сўзлардан кейин «уларнинг ана-
лиётининг айрим масалалари тўғрисида» логлари,» деган сўзлар билан тўлдирилсин;
2015 йил 26 июндаги 10-сонли қарори:
22-бандининг биринчи хатбошисидаги
ўзбек тили матнидаги 2-бандининг сак- «гиёҳвандлик воситалари,» деган сўзлардан
кизинчи хатбошисидаги «Ўзбекистон Респуб кейин «уларнинг аналоглари,» деган сўзлар би-
ликаси Вазирлар Маҳкамасининг 2008 йил 28 лан тўлдирилсин;
октябрдаги 232-сонли қарори» деган сўзлар
«Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкама- 26-бандининг биринчи хатбошисидаги
сининг 2008 йил 23 октябрдаги 232-сонли қаро- «ЖК 260, 262, 265-моддаларида» деган сўзлар
ри» деган сўзлар билан алмаштирилсин; «ЖК 260, 2601, 262, 265-моддаларида» деган
сўзлар билан алмаштирилсин.
3-банди қуйидаги мазмундаги олтинчи хат-
боши билан тўлдирилсин: 35. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
Пленумининг «Судланганлик ҳолати тугал-
«Ўзбекистон Республикасининг самовий ҳу- ланиши ва олиб ташланишига оид қонунчи-
дуди – давлатнинг мутлақ юрисдикциясидаги ликни қўллаш бўйича суд амалиёти тўғриси-
ҳудудлар ва сув ҳудудлари»; да» 2015 йил 18 сентябрдаги 13-сонли қарори:
4-бандидаги «жумладан, темир йўл, сув ва 2-банди биринчи хатбошисининг биринчи
ҳаво транспорти, автомобиль транспорти» де- кичик хатбошисидаги «ёки назорат» деган сўз-
ган сўзлар «жумладан, темир йўл, денгиз, дарё, лар чиқариб ташлансин;
ҳаво, автомобиль транспорти» деган сўзлар би-
лан алмаштирилсин; рус тили матнидаги 3-бандининг иккинчи
хатбошисидаги «Уголовно-правовыми послед-
8-бандининг биринчи хатбошисидаги ствиями наличия судимости» деган сўзлар «Уго-
«Жиноят кодекси 260-263, 266, 268, 269-модда- ловно-правовые последствия судимости» деган
ларида назарда тутилган жиноятларнинг зару- сўзлар билан алмаштирилсин;
рий белгиси» деган сўзлар «ЖК 260, 261-263,
266, 268, 269-моддаларида назарда тутилган 14-бандидаги «Қорақалпоғистон Респуб
жиноятларнинг зарурий белгиси» деган сўзлар ликаси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят
билан алмаштирилсин; ишлари бўйича вилоят ва унга тенглаштирилган
судлар» деган сўзлар «Қорақалпоғистон Респуб
10-бандининг биринчи хатбошисидаги ликаси суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари
«Жиноят кодекси 260-262, 266, 268, 269-модда- ва Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» де-
ларида назарда тутилган жиноятлар» деган сўз- ган сўзлар билан алмаштирилсин.
лар «ЖК 260, 261, 262, 266, 268, 269-моддала-
рида назарда тутилган жиноятлар» деган сўзлар 36. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
билан алмаштирилсин; Пленумининг «Жиноят натижасида етказил-
ган мулкий зиённи қоплашга оид қонунчи-
11-бандининг биринчи хатбошисидаги ликни қўллаш бўйича суд амалиёти тўғриси-
«ЖК 260, 262, 263, 2631, 266, 268, 269-моддала- да» 2016 йил 27 декабрдаги 26-сонли қарори
ри диспозицияларида назарда тутилган» деган 5-бандининг учинчи хатбошисидаги «ФПК
сўзлар «ЖК 260, 2601, 262, 263, 2631, 266, 268, 249-моддасида назарда тутилган» деган сўзлар
269-моддалари диспозицияларида назарда ту- «ФПК 106-моддасида назарда тутилган» деган
тилган» деган сўзлар билан алмаштирилсин; сўзлар билан алмаштирилсин.
ўзбек тили матнидаги 13-бандининг бирин- 37. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
чи хатбошисидаги «XI банди» деган сўзлар «XI Пленумининг «Жиноят ишлари бўйича суд
бўлими» деган сўзлар билан алмаштирилсин; қарорларини ижро этишга оид қонунларни
қўллаш амалиёти тўғрисида» 2016 йил 27 де-
21-банди: кабрдаги 27-сонли қарори:
биринчи хатбошисидаги «гиёҳвандлик
воситалари,» деган сўзлардан кейин «уларнинг 2-бандининг иккинчи хатбошиси қуйидаги
аналоглари,» деган сўзлар билан тўлдирилсин; таҳрирда баён қилинсин:
биринчи хатбошисининг биринчи кичик
хатбошисидаги «гиёҳвандлик воситалари,» «Апелляция шикояти (протести) берган шахс
деган сўзлардан кейин «уларнинг аналоглари,»
деган сўзлар билан тўлдирилсин;
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 27
уни ЖПК 49710-моддасига асосан чақириб олган ликаси суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари
ҳолларда, башарти бошқа шахслар томонидан бе- ва Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» де-
рилган апелляция шикояти ёки прокурор протес ган сўзлар билан алмаштирилсин.
ти бўлмаса, ҳукм ЖПК 528-моддасининг иккин-
чи қисми қоидасига кўра, апелляция иш юритуви 38. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
тугатилганлиги тўғрисида ажрим чиқарилган Пленумининг «Жазони ўташдан муддати-
куни қонуний кучга кирган ҳисобланади»; дан илгари озод қилиш ва жазони енгилроғи
билан алмаштириш бўйича суд амалиёти
3-бандининг тўққизинчи хатбошисидаги тўғрисида» 2016 йил 27 декабрдаги 28-сонли
«жарима,» деган сўзлардан кейин «мажбурий қарори:
жамоат ишлари,» деган сўзлар билан тўлдирил-
син; 22-бандининг биринчи хатбошиси қуйида-
ги таҳрирда баён қилинсин:
5-бандининг биринчи хатбошиси қуйидаги
таҳрирда баён қилинсин: «ЖК 75-моддаси биринчи қисмига мувофиқ,
шахс ҳукм чиқарилгандан кейин ўз ҳаракатлари-
«ЖПК 533-моддаси иккинчи қисмига муво- нинг аҳамиятини англай олмайдиган ва бошқара
фиқ, суд ҳукмнинг жарима солишга оид қисми олмайдиган даражада руҳий ҳолати бузилганда,
ижросини олти ойгача кечиктиришга ёки бў- шунингдек, жазони ўташга тўсқинлик қилади-
либ-бўлиб тўлашни белгилашга ҳақли»; ган бошқача оғир касалликка чалиниб қолса,
жазони ўташдан озод қилиниши лозим»;
6-бандининг иккинчи хатбошисидаги «су-
рункали руҳий касалликка чалинган» деган сўз- 23-бандидаги «руҳий касалликка чалинган-
лар «руҳий ҳолати сурункали бузилган» деган лиги муносабати билан» деган сўзлар «руҳий
сўзлар билан алмаштирилсин; ҳолати бузилганлиги муносабати билан» деган
сўзлар билан, «Руҳий касалликка чалинган» де-
11-бандининг иккинчи хатбошисидаги ган сўзлар «Руҳий ҳолати бузилган» деган сўз-
«(ЖПК 528-моддасининг учинчи қисми)» де- лар билан алмаштирилсин;
ган сўзлар «(ЖПК 528-моддасининг тўртинчи
қисми)» деган сўзлар билан алмаштирилсин; 29-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
«29. Судлар шуни назарда тутишлари
13-банди: лозимки, жазони ижро этувчи орган раҳбари,
2-кичик бандидаги «айблов» деган сўз шунингдек, унинг вакили суднинг ЖПК 534
чиқариб ташлансин; ёки 536-моддасига мувофиқ чиқарилган ажри-
14-кичик банди қуйидаги таҳрирда баён қи- ми устидан апелляция, кассация тартибида ши-
линсин: коят бериш ҳуқуқига эга эмас, чунки қонунга
«14) алкоголизмга, гиёҳвандликка, заҳарванд (ЖПК 551, 56-боблари) кўра, суд қарори усти-
ликка йўлиққан ёхуд ақли расоликни истисно дан шикоят (протест) бериш ҳуқуқи маҳкумга,
этмайдиган тарзда руҳий ҳолати бузилган шахс унинг қонуний вакилига, адвокатга, прокурорга,
ларга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов шунингдек, жабрланувчи ва унинг қонуний ва-
чораларини қўллаш (ЖК 96-моддаси) тўғриси- килига (вакилига) тегишли»;
даги, агар суд асослар мавжуд бўла туриб, ҳукм 30-бандидаги «Қорақалпоғистон Респуб
чиқариш пайтида ушбу масалани ҳал этмаган ликаси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят
бўлса»; ишлари бўйича вилоятлар ва Тошкент шаҳар
судлари» деган сўзлар «Қорақалпоғистон Рес
15-бандининг иккинчи хатбошисидаги публикаси суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар суд-
«, назорат» деган сўзлар чиқариб ташлансин; лари ва Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди»
деган сўзлар билан алмаштирилсин.
18-бандининг иккинчи хатбошисидаги
«(ЖПК 497-9-моддаси)» деган сўзлар «(ЖПК 39. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
49711-моддаси)» деган сўзлар билан алмашти- Пленумининг «Гиёҳвандлик воситалари,
рилсин; уларнинг аналоглари ва психотроп моддалар
20-бандидаги «Қорақалпоғистон Республи- «ОДИЛ СУДЛОВ»
каси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят ишла- № 8 / 2022
ри бўйича вилоятлар ва унга тенглаштирилган
судлар» деган сўзлар «Қорақалпоғистон Респуб
28 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
билан қонунга хилоф равишда муомала қи- «, уларнинг аналоглари» деган сўзлар билан
лишга оид жиноят ишлари бўйича суд амали- тўлдирилсин;
ёти тўғрисида» 2017 йил 28 апрелдаги 12-сон-
ли қарори: 9-бандининг биринчи хатбошисидаги
«Агар битим, шартнома шартлари бажарилмаса,
рус тили матнидаги 4-бандининг иккинчи қонунга кўра (ФК 2, 9, 24-боблари, ФПК II бўли-
хатбошисидаги «в небольших размерах» деган мининг 2-кичик бўлими, ХПК 15-боби) бузилган
сўзлар «в малых размерах» деган сўзлар билан ҳуқуқ фақат фуқаролик ишлари бўйича суд ёки
алмаштирилсин; иқтисодий суд томонидан тикланиши мумкин
бўлиб, уларда мажбуриятлар ижросини таъмин-
ўзбек тили матнидаги 17-бандининг ик- лаш учун етарли ҳуқуқий воситалар мавжуд»
кинчи хатбошисидаги «Ўзбекистон Республи- деган сўзлар «Агар битим, шартнома шартлари
касининг «Суд экспертизаси тўғрисида»ги 2010 бажарилмаса, қонунга кўра (ФК 2, 9, 24-бобла-
йил 1 июндаги ЗРУ 249-сонли Қонунининг» де- ри, ФПК II бўлимининг 2-кичик бўлими, ИПК
ган сўзлар «Ўзбекистон Республикасининг 2010 18-боби) бузилган ҳуқуқ фақат фуқаролик ёки
йил 1 июндаги «Суд экспертизаси тўғрисида»ги иқтисодий иш юритуви тартибида тикланиши
ЎРҚ 249-сонли Қонунининг» деган сўзлар би- мумкин бўлиб, уларда мажбуриятлар ижросини
лан алмаштирилсин; таъминлаш учун етарли ҳуқуқий воситалар мав-
жуд» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
18-бандининг биринчи хатбошиси қуйида-
ги таҳрирда баён қилинсин: 21-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
«21. Хизмат мавқеидан фойдаланиб фириб-
«Гиёҳвандлик воситаси, уларнинг аналог гарлик содир этганлик (ЖК 168-моддаси учин-
лари, психотроп моддани муайян миқдорга чи қисми «в» банди) учун жавобгарлик шахс
мансублиги масаласини ҳал этиш суриштирув, ўз хизмат мавқеидан фақат алдаш ёки ишончни
дастлабки тергов органлари ва суднинг вако- суиистеъмол қилиш учун фойдаланиб, ўзганинг
латига тегишли бўлиб, улар бунда Ўзбекис мулкини ёки унга бўлган ҳуқуқни қўлга кири-
тон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг тиш мақсадида ўз хизмат ваколатлари доирасига
«Гиёҳвандлик воситалари, психотроп модда- кирмайдиган ҳаракатларни (ҳаракатсизликни)
лар ва прекурсорларни Ўзбекистон Республи- амалга оширган ҳоллардагина вужудга келади»;
каси ҳудудига олиб кириш, ундан олиб чиқиш
ва транзит тарзида ўтказиш тартибини, шу- 26-банди қуйидаги мазмундаги иккинчи
нингдек, уларнинг муомалада бўлиши юзаси- хатбоши билан тўлдирилсин:
дан назоратни такомиллаштириш тўғрисида»
2015 йил 12 ноябрдаги 330-сонли қарорига «Агар оператив-қидирув тадбири ўтказили-
иловаларда кўрсатилган миқдорларга амал қи- ши натижасида иш бўйича моддий зарар еткази-
лишлари зарур»; лишининг олди олинган бўлса, ЖК 168-моддаси
бешинчи қисмида назарда тутилган қоида қўл-
ўзбек тили матнидаги 21-бандининг бе- ланилмайди»;
шинчи хатбошисидаги «сотилиб» деган сўз
«ўтказилиб» деган сўз билан алмаштирилсин; 29-бандидаги «Қорақалпоғистон Респуб
ликаси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят
36-бандидаги «Қорақалпоғистон Респуб ишлари бўйича вилоят ва унга тенглаштирилган
ликаси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят судлар» деган сўзлар «Қорақалпоғистон Респуб
ишлари бўйича вилоят, Тошкент шаҳар судлари ликаси суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари
ҳамда Ўзбекистон Республикаси ҳарбий суди» ва Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» де-
деган сўзлар «Қорақалпоғистон Республика- ган сўзлар билан алмаштирилсин.
си суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари
ҳамда Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди» 41. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
деган сўзлар билан алмаштирилсин. Пленумининг «Далиллар мақбуллигига оид
жиноят-процессуал қонуни нормаларини
40. Ўзбекистон Республикаси Олий суди қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида»
Пленумининг «Фирибгарликка оид ишлар 2018 йил 24 августдаги 24-сонли қарори:
бўйича суд амалиёти тўғрисида» 2017 йил
11 октябрдаги 35-сонли қарори:
6-бандидаги «гиёҳвандлик воситаси» деган
сўзлардан кейин
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 29
9-банди «к» кичик бандининг олтинчи Шуни назарда тутиш лозимки, МЖтК
хатбошиси қуйидаги таҳрирда баён қинсин: 245-моддасининг иккинчи ва учинчи қисмлари-
га асосан, жиноят ишлари бўйича судларга қуйи-
«ЖПК 90-93-моддаларида назарда тутилган даги ишлар ҳам тааллуқли:
бошқа, жумладан, ўта оғир жиноятлар бўйича
ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш ҳуқуқбузар ҳуқуқбузарлик фактини инкор
тарзидаги, тинтув, кўрсатувларни ҳодиса содир этганда, ҳар қандай маъмурий ҳуқуқбузарлик
бўлган жойда текшириш, тергов эксперименти, тўғрисидаги;
шахсни ушлаш, ҳимоячидан воз кечиш, шахсни
ушлаш жараёнида ўтказиладиган шахсий тин- содир этилган маъмурий ҳуқуқбузарликнинг
тув ва олиб қўйиш тарзидаги процессуал ҳара- кам аҳамиятлилиги сабабли ҳуқуқбузарни маъ-
катлар видеоёзув воситаларидан фойдаланган мурий жавобгарликдан озод этиш тўғрисидаги;
ҳолда қайд этилиши шартлиги тўғрисидаги та-
лаблар бажарилмаганлиги»; ҳуқуқбузарга нисбатан МЖтК Махсус қисми
моддасининг санкциясида назарда тутилган энг
14-бандининг иккинчи хатбошисидаги кам жазодан ҳам камроқ маъмурий жазо қўллаш
«ҳар қандай босқичида ва суд мажлисида арз тўғрисидаги;
қилиниши мумкин» деган сўзлар «ҳар қандай
босқичида, дастлабки эшитув ва суд мажлисида якка тартибдаги тадбиркорлар ва (ёки) улар-
арз қилиниши мумкин» деган сўзлар билан ал- нинг ходимлари томонидан тадбиркорлик фао-
маштирилсин; лиятини амалга ошириш билан боғлиқ равишда
содир этилган маъмурий ҳуқуқбузарликлар
16-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: тўғрисидаги, тадбиркорлик субъектлари – юри-
«16. Қонун бузилиши натижасида олинган да- дик шахслар мансабдор шахслари ва (ёки) улар-
лилни мақбул эмас деб топишда суриштирувчи, нинг ходимлари томонидан тадбиркорлик фао-
терговчи, прокурор ишни судга қадар юритиш лиятини амалга ошириш билан боғлиқ равишда
босқичида (ЖПК 46-боби), биринчи инстанция содир этилган маъмурий ҳуқуқбузарликлар
суди эса, дастлабки эшитув ёки суд тергови даво- тўғрисидаги, бундан МЖтК 60-моддасининг
мида бундай қарор сабабларини кўрсатган ҳолда, иккинчи, учинчи ва тўртинчи қисмларида, 601,
уни далиллар мажмуидан чиқариш тўғрисида қа- 65, 68, 681, 99 (қурилиш соҳасида назорат қилиш
рор (ажрим) чиқариши шарт. Далилнинг мақбул- инспекциясига оид қисмида) ва 283-моддалари-
лигига оид масала маслаҳатхонасида (алоҳида да назарда тутилган ҳоллар мустасно;
хонада) келиб чиққан тақдирда, суд далилни
мақбул эмас деб топиб, уни далиллар мажмуидан бир нечта маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғриси-
чиқариш тўғрисида асослантирилган қарор қа- даги, агар улардан лоақал биттаси жиноят ишла-
бул қилади ва бу ҳақда ажрим, ҳукмнинг тавсиф ри бўйича судга тааллуқли бўлса;
қисмида кўрсатади. Апелляция, кассация инстан-
цияси судининг бу ҳақдаги қарори унинг ажрими қонун моддаси санкциясида жазо сифатида
(қарори) асослантириш қисмида баён этилади». махсус ҳуқуқдан маҳрум этиш, ашёларни му-
содара қилиш ёки ҳақини тўлаш шарти билан
42. Ўзбекистон Республикаси Олий суди олиб қўйиш жазоси назарда тутилган маъмурий
Пленумининг «Судлар томонидан маъму- ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги»;
рий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни
кўришни тартибга солувчи қонунларни қўл- 5-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
лашнинг айрим масалалари тўғрисида» 2018 «5. Қонунга мувофиқ, маъмурий ҳуқуқбузар-
йил 30 ноябрдаги 35-сонли қарори: лик тўғрисидаги иш ушбу ҳуқуқбузарлик содир
этилган жойда кўриб чиқилади. Шуни назарда
2-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: тутиш лозимки, МЖтК 304-моддасининг иккин-
«2. Жиноят ишлари бўйича судга (бундан чи қисмида кўрсатилган маъмурий ҳуқуқбузар-
буён матнда суд деб юритилади) тааллуқли ликлар тўғрисидаги ишлар транспорт воситалари
бўлган маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги рўйхатга олинган жойда, МЖтК 187-моддасида
ишлар рўйхати МЖтК 245-моддасининг бирин- назарда тутилган маъмурий ҳуқуқбузарликлар
чи қисмида назарда тутилган. тўғрисидаги ишлар эса, шундай ҳуқуқбузарли-
клар содир этилган жойда ёки ҳуқуқбузарнинг
истиқомат жойида кўриб чиқилади»;
6-бандидаги «(МЖтК 305-моддасининг ик-
кинчи қисми)» деган сўзлар «(МЖтК 305-мод-
дасининг иккинчи, учинчи қисмлари, 3134-мод-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
30 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
дасининг биринчи қисми)» деган сўзлар билан дор қилиш масъулияти иш бўйича маърузачи
алмаштирилсин; бўлган судьяга юкланади».
9-бандининг учинчи хатбошисидаги «ички 45. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
ишлар органи ходимининг» деган сўзлардан кейин Пленумининг «Жиноят сабаблари ва улар
«ёки Миллий гвардия ҳарбий хизматчисининг содир этилишига имкон берган шарт-ша-
(ходимининг)» деган сўзлар билан тўлдирилсин. роитларни аниқлаш бўйича судлар ролини
ошириш тўғрисида» 2020 йил 19 декабрдаги
43. Ўзбекистон Республикаси Олий суди 34-сонли қарори:
Пленумининг «Суд муҳокамаси ошкоралиги-
ни ва судлар фаолиятига доир ахборот олиш 11-бандининг биринчи хатбошисидаги
ҳуқуқини таъминлаш тўғрисида» 2020 йил «Вилоятлар ва уларга тенглаштирилган судлар-
21 февралдаги 04-сонли қарори: га» деган сўзлар «Қорақалпоғистон Республи-
каси суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари,
8-бандининг тўртинчи хатбошиси қуйида- шунингдек Ўзбекистон Республикаси Харбий
ги таҳрирда баён қилинсин: судига» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
«Ёпиқ суд мажлисини видеоконференцалоқа 15-бандининг биринчи хатбошисидаги
режимида ўтказишга йўл қўйилмайди, бундай «Вилоятлар ва уларга тенглаштирилган судлар»
мажлисда аудио- ва видеоёзув амалга оширилмай- деган сўзлар «Қорақалпоғистон Республика-
ди. Судланувчининг ҳимоячидан воз кечганлиги си суди, вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари,
видео тасвирга олинган ҳоллар бундан мустасно»; шунингдек Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий
суди» деган сўзлар билан алмаштирилсин.
31-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
«31. Ўзбекистон Республикаси Олий су- 46. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
дининг судлов ҳайъатлари, Қорақалпоғистон Пленумининг «Судлар томонидан жино-
Республикаси суди, вилоятлар ва Тошкент ят ишларини апелляция тартибида кўриш
шаҳар судлари раислари ҳар чоракда ишлар- амалиёти тўғрисида» 2021 йил 20 апрелдаги
нинг тегишлича апелляция ва кассация тартиби- 13-сонли қарори:
да кўрилиши юзасидан ҳар чоракда суд обзорла-
рининг чоп этилишини таъминласинлар». 6-банди учинчи хатбошисининг 3-кичик
бандидаги «ҳукм чиқарган суднинг номи,» де-
44. Ўзбекистон Республикаси Олий ган сўзлардан кейин «суд ишининг рақами,» де-
суди Пленумининг «Жисмоний ва юридик ган сўзлар билан тўлдирилсин;
шахсл ар ҳуқуқлари ва қонуний манфаат-
ларини суд орқали ҳимоя қилиш тўғрисида» ўзбек тили матнидаги 14-бандининг ик-
2020 йил 3 июлдаги 11-сонли қарори: кинчи хатбошисидаги «ЖПК 55-бобида» де-
ган сўзлар «ЖПК 552-бобида» деган сўзлар би-
7-банди қуйидаги таҳрирда баён этилсин: лан алмаштирилсин;
«7. Кассация инстанцияси судига қонунда
назарда тутилган ҳолларда мурожаат қилганда, 35-банди:
шикоятга давлат божи ва почта харажатлари қуйидаги мазмундаги учинчи хатбоши би-
тўланганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар илова лан тўлдирилсин:
қилиниши лозим»; «Агар марҳумнинг яқин қариндошларидан
9-банди қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: бирортаси жиноят иши ЖПК 84-моддаси би-
«9. Тушунтирилсинки, ишни биринчи ринчи қисми 3-бандига асосан тугатилишига
инстанция судида кўришда раислик қилган эътироз билдирса, жиноят ишини юритиш уму-
судья мурожаатларни ўз вақтида рўйхатга олиш, мий тартибда олиб борилади»;
ишларни расмийлаштириш ва апелляция ин- учинчи хатбошиси тегишинча тўртинчи
станцияси судига юбориш муддатларига риоя хатбоши деб ҳисоблансин.
этилиши ва процесс иштирокчиларини ишни
апелляция инстанцияси судига юборилганлиги Ўзбекистон Республикаси
тўғрисида хабардор қилиш учун шахсан масъул-
дир. Бунда эътибор шунга қаратилсинки, ишни Олий суди раиси К. КАМИЛОВ
апелляция инстанцияси судида кўриш вақти ва
жойи ҳақида процесс иштирокчиларини хабар- Пленум котиби, И. АЛИМОВ
Олий суд судьяси
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ТАДБИРКОР ВА ҲУҚУҚ 31
ТАДБИРКОРЛИКНИНГ
КОНСТИТУЦИЯВИЙ КАФОЛАТИ
ОДИЛ СУДЛОВГА БЎЛГАН ҲУҚУҚНИ НЕЧОҒЛИК ТАЪМИНЛАМОҚДА?
Мамлакатимиз иқтисодиётида инвестиция- лик субъектларининг одил судловга эришиш дара-
нинг ўрни муҳим аҳамиятга эга. Сўнгги йилларда жасини оширишни, давлат бошқаруви органлари
иқтисодиётимизга киритилаётган инвестициялар ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари-
ҳажми тобора ошаётгани диққатга лойиқ. Бу эса, нинг фаолиятини самарали ва албатта қонуний
ўз навбатида, инвесторлар ҳуқуқларини суд ташкил этишни талаб қилади.
орқали ҳимоя қилишнинг самарали тизими
яратилишини тақозо этди. Конституциямизнинг 44-моддасига кўра, ҳар
бир шахсга ўз ҳуқуқ ва эркинликл арини суд орқа-
Шу муносабат билан инвесторлар ҳамда дав- ли ҳимоя қилиш, давлат органлари, мансабдор
лат органлари ўртасидаги низолар ва рақобатга шахслар, жамоат бирлашмаларининг ғайриқону-
оид ишларнинг судловга тааллуқлилигига оид ний хатти-ҳаракатлари устидан судга шикоят қи-
янги тартиб белгиланди. лиш ҳуқуқи кафолатланган.
Олий суд тузилмасида йирик инвесторларга Ўз навбатида, 2017 йилда мамлакатимизда
тааллуқли низолар ва рақобатга оид ишлар, та- илк бор давлат органлари ва уларнинг мансабдор
рафларнинг хоҳишига кўра, Олий суднинг ин- шахслари ғайриқонуний ҳаракатлари (ҳаракатсиз-
вестициявий низоларни ҳамда рақобатга оид лиги) устидан фуқаролар ва тадбиркорлик субъек-
ишларни кўриш бўйича судлов таркиби томо- тларининг судга шикоят қилиш ҳуқуқининг кон-
нидан кўрилади. Яъни, ушбу низолар биринчи ституциявий кафолатларини амалга оширишни
инстанцияда тўғридан-тўғри Олий суд томонидан таъминлашга хизмат қиладиган маъмурий судлар-
кўрилиши мумкин. нинг ташкил этилиши Асосий қонунимизда мус-
таҳкамланган ушбу ҳуқуқларни самарали амалга
Бошқа инвесторлар иштирокидаги инвес оширилишини таъминлашга хизмат қилмоқда.
тициявий низолар, уларнинг хоҳишларини ино-
батга олган ҳолда, вилоят даражасидаги судлар Маъмурий суд ишларини юритиш тўғриси-
томонидан биринчи инстанция суди сифатида даги кодекснинг 4-моддасига мувофиқ, ҳар қан-
кўрилиши мумкин. дай манфаатдор шахс, шу жумладан, тадбиркорлик
субъектлари ўзининг бузилган ёки низолашилаёт-
Шу ўринда таъкидлаш лозимки, Ўзбекистон ган ҳуқуқларини ёхуд қонун билан қўриқланади-
Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев то- ган манфаатларини ҳимоя қилиш учун маъмурий
монидан Конституциявий комиссия аъзолари судга мурожаат қилишга ҳақли.
билан учрашувда хусусий мулк ҳимоясини таъ-
минлаш учун зарур бўлган конституциявий ка- Амалдаги тартибга кўра, давлат органлари-
фолатларни кучайтириш, мулкдор суд қарорисиз, нинг низолашилаётган ҳужжатларининг, улар
ўзининг розилигисиз, адолатли товон пулисиз, мансабдор шахслари ҳаракатларининг (ҳаракат-
мулкидан маҳрум этилмаслигини таъминлаш, сизлигининг) қонунийлигини исботлаш мажбу-
давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлашти- рияти тегишли органлар ва мансабдор шахслар
риш натижаларини қайта кўриб чиқмаслик ҳамда зиммасига юклатилади. Мазкур органлар ва
бекор қилмаслик Конституцияга киритилади- мансабдор шахслар ўз эътирозларига асос қилиб
ган ўзгартиришларнинг устувор йўналишла- келтираётган фактларни ҳам тасдиқлаши шартли-
ри сифатида илгари сурилгани муҳим аҳамият ги белгиланган.
касб этади.
Маъмурий судларнинг биринчи навб атдаги
Мамлакат тараққиётининг замонавий босқичи- вазифаси фуқаролар ва тадбиркорлик субъектла-
да кенг кўламли ислоҳотларнинг муваффақиятли рининг давлат органлари билан муносабатларида
амалга оширилиши давлат органлари ва мансаб- қонун устуворлигини таъминлаш билан бир қа-
дор шахсларнинг фаолияти устидан самарали суд торда, улар ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини
назоратини ўрнатиш ҳамда фуқаро ва тадбиркор- самарали ҳимоя қилиш ҳисобланади.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
32 ТАДБИРКОР ВА ҲУҚУҚ
Жумладан, 2017-2021 йилларда маъмурий бузилишининг олдини олишда, уларни ғайриқо-
судлар томонидан 71 794 та ариза (шикоят) кўриб нуний қарорлар, ҳаракатлар (ҳаракатсизлик)дан
чиқилиб, уларнинг 46 411 таси ёки 65 фоизи қано- ҳимоя қилишда муҳим ўрин эгаллайди.
атлантирилган ҳолда фуқаролар ва тадбиркорлик
субъектларининг бузилган ҳуқуқлари тиклан- Ушбу йўналишда амалга оширилаётган ис-
ган. Шунингдек, жорий йилнинг 5 ойи давоми- лоҳотларга қисқача тўхташни жоиз деб топдик.
да айнан тадбиркорлик субъектларининг давлат Жумладан, Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стра-
органларига нисбатан берган аризалари асосида тегиясини «Инсон қадрини улуғлаш ва фаол маҳал-
1 772 та иш кўрилган бўлса, уларнинг 850 таси ла йили»да амалга оширишга оид Давлат дас-
қаноатлантирилиб, тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва турида, шунингдек Президентимизнинг 2022 йил
қонуний манфаатлари ҳимояси таъминланган. 29 январдаги «Давлат органлари билан муноса-
батларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари
Биргина 2021 йил давомида маҳаллий ҳуқуқларининг самарали ҳимоя этилишини таъ-
ҳ окимликларнинг қарорларини ҳақиқий эмас деб минлаш ҳамда аҳолининг судларга бўлган ишон-
топишга оид 5 033 та иш кўрилиб, уларнинг 2 184 чини янада ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»-
таси ёки 43 фоиз қаноатлантирилган бўлса, солиқ ги ПҚ–107-сон қарорида давлат органлари билан
органларининг қарорларини ҳақиқий эмас, ман- муносабатларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъ-
сабдор шахсларнинг ҳаракатларини (ҳаракатсиз- ектлари ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларининг
лигини) қонунга хилоф деб топиш билан боғлиқ самарали ҳимоя этилишини таъминлаш ҳамда
кўрилган жами 1 291 та маъмурий ишнинг 737 маъмурий суд ишларини юритишни халқаро стан-
таси (57,1 фоизи) қаноатлантирилиб, солиқ ор- дартлардан келиб чиққан ҳолда такомиллашти-
ганларининг қарорлари ҳақиқий эмас, мансаб- ришга қаратилган муҳим тадбирлар белгиланди.
дор шахсларининг ҳаракатлари қонунга хилоф
деб топилган ҳолда, фуқаро ва тадбиркорлик субъ- Биринчидан, маъмурий судларда мансаб-
ектларининг бузилган ҳуқуқлари суд томонидан дор шахсларнинг қарорлари устидан берилган
тикланган. шикоятларни кўриб чиқиш тизимини такомил-
лаштириш орқали суд назоратини қўллаш соҳа-
Таъкидлаш лозимки, давлат солиқ хизмати ор- сини кенгайтириш мақсадида қарори, ҳаракати
ганлари ва улар мансабдор шахсларининг қонун (ҳаракатсизлиги) ноқонуний эмаслигини маъму-
ҳужжатларига мос келмайдиган қарорлари, ҳара- рий судда исботлаш мажбурияти, уни қабул қил-
катлари юзасидан низолашиш кўрсаткичи 2020 ган мансабдор шахснинг ўзига юклаш тартиби –
йилга нисбатан 2021 йилда 1 105 тага, яъни 85,6 «суднинг фаол иштироки» тамойилини жорий
фоизга ошган. Айни пайтда ушбу низоларнинг этиш, бунда маъмурий судларга ишнинг ҳақиқий
келиб чиқишида йўл қўйилаётган қонун бузили- ҳолатларини аниқлаш учун ўз ташаббуси билан
ши ҳолатларини ўз вақтида ва самарали бартараф далилларни йиғиш мажбуриятини юклаш, ҳуқуқи
этиш бўйича Давлат солиқ қўмитаси билан бирга- бузилган фуқаро ёки тадбиркорлик субъектига
ликда чоралар кўрилмоқда. эса далилларни йиғишда фақат ўз имконияти до-
ирасида иштирок этишга шароит яратиши зарур
Шу билан бирга, иқтисодиёт соҳасида юри- бўлади.
дик шахслар ҳамда юридик шахс ташкил этмаган
ҳолда, тадбиркорлик фаолиятини амалга оши- Дарҳақиқат, суд амалиёти таҳлил қилинганда,
раётган ва якка тартибдаги тадбиркор мақомини маъмурий судларда иш ҳолатларини исботлаш
қонунда белгиланган тартибда олган фуқаролар, мажбурияти тарафларнинг ўзига юклатилганлиги
шунингдек, корпоратив, фуқаровий, маъмурий ва уларни тенгсиз вазиятга келтираётганлигини кўр-
бошқа ҳуқуқий муносабатлардан юзага келадиган сатди. Жумладан, ҳуқуқи бузилган оддий фуқаро
низоларга доир ишлар иқтисодий судлар томо- ёки юридик шахснинг ўз талабларини исботлаб
нидан кўрилади. бериш бўйича имкониятлари давлат органлари-
нинг ресурсларига қараганда бирмунча чекланган
Ўтган 5 йилда иқтисодий судлар томонидан ҳисобланади. Ушбу ҳолатда маъмурий суд ишла-
тадбиркорлик субъектлари манфаатига 196 рини кўришда суднинг фаол иштироки орқали та-
307 та ишлар ҳал этилиб, улар фойдасига 8,4 рафларнинг тенг имкониятлари таъминланади.
трлн. сўм ундирилган.
Иккинчидан, энг муҳим масалалардан яна
Ривожланган мамлакатларда айнан маъмурий бири, кўп вақтдан бери тадбиркорларимизнинг
судлар фуқаро ёки тадбиркорлар ҳуқуқлари ва қо- ҳам оворагарчиликларига сабаб бўлиб келаётган
нуний манфаатлари ижро органлари томонидан
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ТАДБИРКОР ВА ҲУҚУҚ 33
масала бартараф этилмоқда, яъни судлар тизими- вий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган
да «ягона дарча» тамой илини кенг жорий этиш иш бўйича ҳал қилув қарорини у қонуний кучга
мақсадида аризаларни судга тааллуқлилигидан кирган кундан бошлаб бир ой давомида ижро қи-
қатъи назар қабул қилиш ва ваколатли судга юбо- лиш ҳамда бу ҳақда маъмурий судга хабар бериш;
риш ҳамда муайян иш доирасида барча ҳуқуқий
оқибатларни ҳал қилишни таъминлаш тизимини давлат органлари ёки ташкилотлари томонидан
жорий этиш белгиланди, бунда: оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқади-
ган иш бўйича суд ҳужжати ижро қилинмаганли-
- судлар томонидан даъво аризаси, ариза ҳамда ги учун давлат органлари ёки ташкилотларининг
шикоятни судга тааллуқли бўлмаганлиги сабабли мансабдор шахсларига нисбатан суд жаримасини
қабул қилишни рад этиш ёки иш бўйича иш юри- қўллаш;
тишни тугатишни тақиқлаш, бунда иш фуқаролик,
иқтисодий ёки маъмурий судга тааллуқли бўли- давлат органлари ёки ташкилотлари томонидан
шидан қатъи назар уни ушбу судлар томонидан оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқа-
қабул қилиш ва судга тааллуқлигига кўра тегишли диган иш бўйича ҳал қилув қарорининг такроран
судга юбориш тартибини белгилаш; ижро қилинмаганлиги учун давлат органлари ёки
ташкилотларининг мансабдор шахсларига нисба-
- давлат идоралари томонидан етказилган за- тан дастлаб қўлланилган суд жаримасини оши-
рарни қоплаш ва бошқа ҳуқуқий оқибатларга оид рилган миқдорда қўллаш назарда тутилган.
масалаларни ҳал қилиш бўйича маъмурий судлар
ваколатини аниқ белгилаш, жумладан, ҳуқуқи бу- Шу ўринда таъкидлаш лозимки, мазкур ис-
зилган фуқаро ёки тадбиркорлик субъектига омма- лоҳотларнинг процессуал ҳуқуқий асосларини
вий-ҳуқуқий муносабатдан келиб чиқадиган низо белгилаш мақсадида Олий суднинг қонунчилик
билан бирга, унга сабабий боғланишда бўлган за- ташаббуси ҳуқуқи асосида «Давлат органлари
рарни ундириш талабини ҳам маъмурий судга билан муносабатларда фуқаролар ва тадбир-
билдириш ҳуқуқини тақдим этиш ҳамда бундай корлик субъектл ари ҳуқуқларининг самарали
талабларни кўриб чиқишни маъмурий судлар ва- ҳимоя этилишини таъминлаш бўйича қўшим-
колатига ўтказиш назарда тутилди. ча чоралар кўрилиши муносабати билан Ўзбе-
кистон Республикасининг айрим қонун ҳуж-
Бу борадаги статистикага эътибор қаратадиган жатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш
бўлсак, 2021 йилда маъмурий судлар давлат ор- тўғрисида»ги қонун лойиҳаси ишлаб чиқилиб,
гани қарори устидан 15 146 та шикоятни кўриб жорий йил 16 июнда О лий Мажлис Қонунчилик
чиққан бўлса, улар натижасида етказилган зарар- палатасига киритилди.
ни ундириш бўйича 4 028 та иш фуқаролик ёки
иқтисодий судлар томонидан кўрилган. Мазкур қонун лойиҳаси давлат органлари би-
лан муносабатларда фуқаролар ва тадбиркорлик
Судлар тизимида «ягона дарча» тамойилини субъектлари ҳуқуқларининг маъмурий судлар
кенг жорий этилиши натижасида мазкур оворагар- томонидан самарали ҳимоя этилишини таъмин-
чиликларга чек қўйилади. лашга ҳамда маъмурий суд ишларини юритиш-
ни халқаро стандартлардан келиб чиққан ҳолда
Учинчидан, амалдаги қонун ҳужжатларига такомиллаштириш орқали уларни фуқаролар ва
мувофиқ, оммавий-ҳуқуқий низолар бўйича суд тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқлари ва қонуний
ҳужжатларини давлат органлари ижро қилиши мафаатларининг ҳақиқий ҳимоячисига айланти-
учун мажбурий ижро варақалари берилмайди. ришга хизмат қилади.
Шу сабабли фуқаро ёки юридик шахснинг ши- С. РАХМОНОВ,
кояти асосида чиқарилган суд ҳужжати ижроси Ўзбекистон Республикаси
давлат органлари ёки мансабдор шахслар томо-
нидан ихтиёрий равишда амалга оширилишини Олий суди судьяси,
таъминлаш учун таъсирчан назорат механизмлари
мавжуд эмас эди. Ш. НАЗАРОВ,
Ўзбекистон Республикаси
Шу муносабат билан мансабдор шахслар маъ- Олий суди бўлим бошлиғи
мурий суд қарорини бажармаган тақдирда, уларга
нисбатан «ошиб борадиган» жарима ва бошқа «ОДИЛ СУДЛОВ»
ҳуқуқий чораларни қўллаш тартиби белгилан- № 8 / 2022
моқда, бунда:
давлат органлари ёки ташкилотлари омма-
34 КЕЛИШУВ ИНСТИТУТИ
ЖИНОЯТ ПРОЦЕССИГА АЙБГА ИҚРОРЛИК
ТЎҒРИСИДА КЕЛИШУВ ИНСТИТУТИНИНГ ЖОРИЙ
ЭТИШ МАҚСАДИ ВА ИЖТИМОИЙ ЗАРУРАТИ
Айбга иқрорлик тўғрисидаги келишув — гу- ёрдамида турли тоифадаги кўплаб жиноятларни
мон қилинувчи (айбланувчи)нинг жиноий қил- очиш мумкин.
миши учун жазони сезиларли даражада камай-
тириш эвазига мазкур жиноятни тезкор тергов Қонунда қайд этилишича, агар шахс бир
қилинишига кўмаклашишдан иборат ихтиёрий н ечта жиноят содир этиб, улардан камида бит-
мажбуриятига асосланган ярашув (муроса) би- таси ЖПКнинг 5861-моддасида назарда тутил-
тимларидан бири ҳисобланади. Сўнгги пайтларда ган жиноятлар тоифасига мос келмаса, яъни
ярашув тартиботлари негизидаги шартномавий ўта оғир жиноят туркумига кирса, келишувни
муносабатлар миллий жиноят процессига тобо- т узиш мумкин бўлмайди.
ра кучли таъсир ўтказиб бормоқда. Ўзбекистон
Жиноят кодексида айбдор ўз қилмишига амалда Мазкур жиноят-процессуал институтни ўрга-
пушаймон бўлганлиги ҳамда 2001 йилда жорий нишдан асосий мақсад унинг жорий этилишида
этилган жабрланувчи билан ярашилганлиги муно- қонун чиқарувчи томонидан кўзланган ижтимо-
сабати билан жиноий жавобгарликдан озод қилиш ий-сиёсий ва процессуал-ҳуқуқий мақсадларни
каби нормалар мавжудлиги қонун чиқарувчи жи- аниқлаш, унинг асосий фойдали «иш коэффици-
ноий-ҳуқуқий низоларни ҳал қилишнинг муроса ентини» мўлжаллаш, вазифалари ва функцияла-
(келишув) усулларини ишлаб чиқишга қаратилган рини таҳлил қилишдан иборат.
жиноий сиёсат тизимини барпо этиш изчиллик
касб этаётганидан дарак беради. Ўзбекистон жиноят процесси учун новелла
бўлган айбга иқрорлик тўғрисидаги келишув ин-
Келишув жиноятчиликка қарши курашда бутун ститути ҳақида миллий процессуал фанда ҳозирча
дунёда урф бўлаётган1 жиноятчи ва жабрланувчи, илмий тадқиқотлар ва чиқишлар кўп эмас. Жум-
жамият ўртасида муроса йўлини топиш концеп- ладан, бу мавзуда ўз фикр ва мулоҳазаларини У.А.
циясида асосий ўрин эгаллайди. Х.Д. Аликперов, Тухташева, Г.З. Тўлаганова, Б. Саломов, Д.База-
М.A. Зейналовлар илгари сурган ғояга кўра, жи- рова каби олимларни айтиб ўтишимиз мумкин.
ноятчиликка қарши курашишда муросага келиш Аммо, бу олимлар мазкур институтнинг умумий
тушунчаси остида, қонун чиқарувчининг айрим тушунчаси ва моҳиятига тўхталиб, алоҳида тарзда
фуқароларни жиноятга қарши курашда фаол унинг процессуал мақсадлари ва вазифаларини
иштирок этишга қизиқтириш, бошқаларни эса очиб беришмаган.
— жиноят содир этишдан ихтиёрий воз кечишга,
жиноят содир этишга улгурганни эса — жиноий Хорижий амалиётда бу келишув анча вақтдан
судлов органлари билан уларни жиноий жавобгар- бери муваффақиятли қўлланилиб келинмоқда,
ликдан озод қилиш ёки жазони белгиланган тар- маълум юридик амалиёт ва илмий доктрина
тибда ва миқдорда қисқартириш эвазига ҳамкор- шаклл аниб улгурган. Бу борада John H. Langbein,
лик қилишга ундаш тушунилиши керак2. Chereminsky E., Levenson L., Aceves Gabriela,
М.Vogel, Stephen F. and Garoupa N., Stuntz W.J.,
ЖПКнинг 621-бобида назарда тутилган тар- Tague P., Mike Work, МДҲ олимларидан М. А. Пеш-
тибот бу гумон қилинувчи ва айбланувчиларни ков, Ю. В. Кувалдина, В. Н. Махов, А. Е. Бочкарев,
тергов органлари билан ҳамкорликка жалб этиш Н. Дубовик каби олимларнинг илмий ишларини
орқали жиноятларни фош этиш ва тергов қилиш- мисол қилиб келтириш мумкин.
нинг энг тезкор усулларидан биридир. Бундай ме-
ханизм жиноят одил судловининг бутун тарихи Мазкур мақолани тайёрлашда илмий би-
давомида амалиётда мавжуд бўлган, бироқ унинг лишнинг мантиқий услубларидан фойдала-
Ўзбекистонда жиноят-процессуал қонунчилик нилган, хусусан, мантиқий таҳлил, синтез,
тартибида мустаҳкамланиши фақат 2021 йилда тарихий, қиёсий-ҳуқуқий каби услублар қўл-
амалга оширилди. Келишув институтини қўллаш ланилган.
Таҳлил қилинаётган жиноят-процессуал ин-
ститут ўз мақсадига кўра, бир қатор функци-
яларни амалга оширишга ҳисса қўшиш учун
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
КЕЛИШУВ ИНСТИТУТИ 35
мўлжалланган. Биз келишувнинг амалда мавжуд дорлиги тўғрисида нотўғри маълумотлар бериш
функцияларини умумий ва хусусий вазифаларга эҳтимоли билан боғлиқ.
ажратамиз. Келишувнинг умумий функцияларига
бизнингча, Конституцияда мустаҳкамланган ин- Ҳуқуқни муҳофаза қилиш умумий функция-
сон ва фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳи- сидан ташқари, келишув институти, шунингдек,
моя қилиш, шунингдек, жиноят одил судловининг бир қатор хусусий вазифаларни амалга оширишга
мақсадини амалга оширишга доир вазифаларни ҳисса қўшиши мумкин, уларга жумладан, рағбат-
киритиш жоиз. Келишув институтини қўллашда лантириш, превентив-тарбиявий, тартибга солиш
энг жиддий қийинчилик шахсни ноқонуний ва функцияларини, шунингдек, ҳуқуқни муҳофаза
асоссиз айблаш, ҳукм қилиш, унинг ҳуқуқ ва эр- қилувчи органлар билан ҳамкорликни кенгайти-
кинликларини асоссиз чеклашдан ҳимоя қилиш риш ва адолатни тиклаш каби вазифаларни айтиш
функциясини амалга оширишдир. Бу хатарлар мумкин.
келишув субъекти томонидан айбдорнинг содир
қилган қилмишидаги ролини камайтириш мақса- Амалиётчиларнинг фикрича, жиноят-процес-
дида бошқ а шахсларнинг мазкур жиноятга алоқа- суал қонунчилигига жорий этилган айбга иқрор-
лик тўғрисидаги келишувнинг бош мақсади —
айбланувчининг содир этган жинояти юзасидан
АННОТАЦИЯ
Мақолада муаллиф томонидан айбга иқрорлик тўғрисидаги келишув институтининг жорий этиш
мақсади ва ижтимоий зарурати, ушбу институтнинг ўзига хос жиҳатлари таҳлил қилиниб, айбига
иқрорлик тўғрисидаги келишув борасида қонунчиликдаги асосий қоидалар, айбига иқрорлик
тўғрисидаги келишув тартибида иш юритишнинг аҳамиятли жиҳатлари ҳамда мазкур институтнинг
ижобий ва салбий томонлари ўрганилган. Айбга иқрорлик тўғрисидаги келишувни тузишда
суднинг роли, «айбга иқрорлик тўғрисидаги келишув», «ҳамкорлик тўғрисидаги келишув» ва «суд
ишларининг қисқартирилган шакллари» каби тушунчалар ўртасидаги фарқлар ва уларнинг моҳияти
ёритилган. Шунингдек, айбга иқрорлик тўғрисидаги келишув институтининг мақсади, асосий
вазифалари борасида олимларнинг фикрлари ўрганилиб, муаллифнинг хулосалари берилган.
Калит сўзлар: айб, айбга иқрорлик, айбга иқрорлик бўйича келишув, далиллар, жиноятни
очишга кўмаклашиш, жиноят процессидаги имтиёзлар, қилмишни енгиллаштирувчи ҳолатлар.
***
В статье анализируются цель и общественная необходимость внедрения в уголовный процесс
института соглашения о признании вины, особенности применения этого института, исследуются
основные положения закона касательно соглашений о признании вины, важные аспекты процедуры
соглашения о признании вины, преимущества и недостатки этого института. Освещена роль
суда при заключении соглашения о признании вины, различия между такими понятиями, как
«соглашение о признании вины», «соглашение о сотрудничестве» и «сокращенные формы судебного
разбирательства», а также их сущность. Кроме того изучены взгляды ученых по поводу назначения и
основных функций института признания вины, представлены авторские выводы и заключения.
Ключевые слова: вина, признание вины, соглашение о признании вины, доказательства, содейст-
вие в раскрытии преступления, льготы в уголовном процессе, смягчающие обстоятельства ситуации.
***
The article analyzes the purpose and social necessity of introducing the institution of a plea agreement
into the criminal process, the features of the application of this institution, explores the main provisions of
the law regarding plea agreements, important aspects of the plea agreement procedure, the advantages and
disadvantages of this institution. The role of the court in concluding a plea agreement, the differences between
such concepts as «plea agreement», «cooperation agreement» and «abbreviated forms of litigation», as well
as their essence are highlighted. In addition, the views of scientists on the appointment and main functions
of the institution of admission of guilt are studied, the author’s conclusions and conclusions are presented.
Keywords: guilt, plea guilt, plea bargain agreement, evidence, assistance in the detection of a crime,
benefits in the criminal process, mitigating circumstances of the situation.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
36 КЕЛИШУВ ИНСТИТУТИ
иқрорлиги асосида судда енгилроқ жазо тайин- кибига Ўзбекистонни ҳам қўшиш мумкин. Чунки
ланишига эришиш, шунинг баробарида, кўплаб бизнинг ЖПКда ҳам келишувнинг бош мақсади —
сансалорликларга сабаб бўладиган узоқ давом бу айбланувчи айбига иқрор бўлиши, у содир этган
этувчи суд жараёнларини қисқартиришдан ибо- жиноят квалификацияси ва жазо тайинлаш бўйича
ратдир3. ўзаро муросали келишувга эришишдир.
Ўз навбатида, айбга иқрорлик тўғрисидаги ке- Тадқиқотчи Л.Г.Татьянина илгари сурган
лишувнинг энг муҳим вазифаси — бу жиноятни ҳаққоний фикрга кўра, жиноят суди иш юритуви-
тезкор суръатда очиш, жиноий йўл билан қўл- да «одил судлов билан келишувлар», энг аввало,
га киритилган мулкни излаб топиш, шунингдек, жиноят процесси мақсадларини самарали амалга
хавфли жиноятни содир этган жиноятчилар, яъни оширишни таъминлаш, моддий ва инсон ресур-
айбланувчи иштирокчиларни қўлга олиш (агар сларини оқилона тежаш, айбланувчига тергов
бу жиноятга алоқадор бошқа ахборотни тақдим ва суд органларига жиноятларни очиш ва тергов
этишга доир мажбуриятлари билан белгиланган қилишда кўмаклашиш имкониятини беришга
ва айбланувчи бунга розилик берган бўлса) имко- қаратилган7. Биз A.С. Aлександровнинг қуйида-
ниятидир. Таҳлил қилинаётган институтнинг яна ги фикрига қўшилиш мумкин деб ҳисоблаймиз.
бир муҳим ва ижтимоий жиҳатдан талаб кучли Унингча, процессуал келишув институти аҳа-
функцияларидан бири — бу содир этилган қил- мияти «жиноятчиликка қарши курашнинг янги,
миш учун қонун даражасида жиноий санкция- замонавий, муроса йўлини топишга асосланган
ни енгиллаштиришни кафолатлаш орқали гумон услубига, жиноий репрессияни танлаш асосида
қилинувчини, айбланувчини рағбатлантиришдан қўллашга ўтишда, айбловчи ҳокимият ва айбла-
иборат. Шубҳасиз, гумон қилинувчи (айбланувчи) нувчилар ўртасидаги ҳамкорликнинг ҳуқуқий
ни айбига иқрорлик тўғрисида ариза бериш моти- асосл арини кенгайтиришда» намоён бўлмоқда8.
ви жазони имкон қадар енгиллаштиришдир.
Процессуал келишувнинг жиноят-процессуал
Келишув институти функцияларини бажариш механизми мақсадини ўрганишда, унинг ахлоқан
кўп жиҳатдан, содир этилган жиноятни очиш тузатишдаги ўрнини эслатиб ўтмасликнинг ило-
фактининг, жиноий (ноқонуний) фаолият билан жиси йўқ. Жумладан, дастлабки тергов босқичи-
шуғулланувчи шахсларга ҳамда, умуман аҳоли- да жиноятни содир этган шахсда, тузалиш йўлига
га таъсир қилиш орқали содир қилинган жиноий кириш учун ҳақиқий имконият пайдо бўлади, бу
қилмиш учун жазо муқаррарлиги ҳиссини уйғо- эса, ўз навбатида нафақат унинг ўзи учун ижобий
тишда намоён бўладиган тарбиявий ва профилак- жиҳатдир (жазо муддатини ёки миқдорини ка-
тик функцияни амалга оширишга ёрдам беради. майтириш имкони), балки жамият, умуман давлат
Айни дамда, қонунда мустаҳкамланган жазони учун муҳим аҳамият касб этади (жиноий жазо-
камайтириш кафолати орқали жиноий жавобгар- нинг мақсадларидан бири — маҳкумни ахлоқан
ликка тортилган шахсларнинг ҳуқуқни муҳофаза тузалишига эришилади).
қилиш органлари билан ҳамкорлик қилиш кўла-
мини кенгайишига ҳисса қўшади. Ушбу ўрганилаётган жиноят-процессуал ме-
ханизмнинг олдини олиш аҳамияти ахлоқан
Қайд этиш лозимки, Россияда 2009 йилда ҳам- тузатиш мақсади билан чамбарчас боғлиқдир.
корлик тўғрисида судгача келишув жорий этил- Ўтказилган таҳлил жиноят-процессуал қонун-
ганлиги туфайли, аксарият муаллифлар4 ушбу чиликдаги ушбу жиҳатнинг умумий ва шахсий
процессуал келишув институти мақсадини жино- (индивидуал) олдини олиш вазифасини ажратиб
ятчиликка қарши курашиш билан боғлашади5. Ми- кўрсатиш имконини беради. Индивидуал олдини
сол учун, И.Э.Звечаровскийнинг фикрича, «асосий олиш шундан иборатки, ҳуқуқни муҳофаза қилув-
мақсади — айбга иқрор бўлиш, жиноятнинг ква- чи органлар билан келишув, айрим олимларнинг
лификацияси ва жазо тайинлаш бўйича келишувга фикрича, «муросага келадиган айбланувчилар
эришиш бўлган хорижий аналоглардан (хусусан, учун жуда хавфли, чунки ҳуқуқни муҳофаза қи-
AҚШ, Испания, Италия, Германия қонунчилигида лиш тизими билан ҳамкорлик қилганлар, қоида
назарда тутилган) фарқли равишда, Россияда ҳам- тариқасида, бунинг учун жиноий шериклари то-
корлик тўғрисида судгача келишув институтини монидан ўлимга ҳукм қилинади»9.
жорий этишнинг мақсади — бу ижобий посткри-
минал ҳаракатларни рағбатлантиришдир»6. Бу бо- Умумий олдини олишнинг аҳамияти шунда-
рада олим фикр юритган ҳорижий аналоглар тар- ки, гарчи муҳимлиги индивидуал олдини олиш-
га нисбатан камроқ бўлса ҳам, жиноий фаолият
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
КЕЛИШУВ ИНСТИТУТИ 37
иштирокчиларида ўз ҳамтовоқлари «содиқлиги» учун етарли бўлиши талаб этилган12. Бироқ, муал-
борасида ишончини пасайтиради. Чунки ушбу ин- лифнинг мазкур ёндашуви П.С. Элькинд танқиди-
ститут ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан га учраган. Унинг фикрига кўра, жиноий иш юри-
ҳамкорликни «рағбатлантиради». Охир-оқибат, бу, тишда соддалаштирилган шаклдан фойдаланиш
бир томондан, жиноий шерикларни янада синч- қуйидагиларга олиб келиши мумкин: жиноят иши
ковлик билан танлашга, иккинчи томондан эса — бўйича далилларни тўлиқ тўпланмаслиги, бунда
юқоридаги сабабга кўра, ушбу шахс томонидан шахснинг ўз айбига иқрор бўлиши устуворлик
жиноят содир этиш ғоясидан умуман воз кечишга касб этади; суд мажлисида иш бўйича тўпланган
олиб келиши мумкин. далилларнинг ўрганилмаслиги ёки тўлақонли тар-
тибда ўрганилмаслиги; суд жараёнининг тарбия-
Бундан ташқари, келишувнинг жиноят-про- вий таъсири камайиши13.
цессуал механизми қўриқлаш функциясини ба-
жаради, чунки у шахсни, жамиятни ва давлатни Назаримизда, соддалаштирилган суд иш юри-
айбланувчи ёки гумон қилинувчининг тергов ор- туви тартибига нисбатан бундай қарши мулоҳаза
ганларига берган ахбороти натижасида аниқлан- баҳсли, чунки жиноят иши судга етиб келган-
ган жиноятчилар тажовузидан ҳимоя қилишга да, судья айбловни асослантирувчи далиллардан
қаратилган. Келишувнинг жиноят-процессуал иборат жиноят иши материалларини мустақил
механизмини амалга ошириш давлатнинг вако- равишда ўрганади. Бундан ташқари, судья ҳукм-
латли органларига ёрдам берган шахсга нисбатан ни чиқаришда нафақат судланувчининг ўз айбига
ахлоқ-тузатиш чораларини тезкорлик билан қўл- иқрор бўлишини, балки ишдаги бошқа далил-
лашга ёрдам беради, шу орқали жиноий жавоб- ларни ҳам ҳисобга олади. Маълумки, ҳукм фақат
гарлик амалга оширилиши суръати тезлашади, айбига иқрорликка асосланиши мумкин эмас.
латент жиноятлар даражаси пасаяди, очилмаган Келишув тўғрисидаги қоидаларни қўллашнинг
жиноятлар сони ҳам камайиб боради. мантиқий натижаси — бу мазкур жиноят иши
бўйича суд ишини юритишни тезлаштириш ва
Шу ўринда таъкидлаш ўринлики, давлатимиз соддалаштиришдир. Бунга ЖПКнинг 5867-модда-
раҳбари шахсан «...айбдор шахсларнинг жавоб- сида мустаҳкамланган суд муҳокамасини ўтказиш
гарлиги муқаррарлигини таъминлаш»ни талаб тартиби ҳам ишора қилади, унинг давомида ушбу
қилади10. Демак, келишув бўйича норматив қои- жиноят иши бўйича суд тергови соддалаштирил-
далар жиноий жазонинг муқаррарлиги ва индиви- ган шаклда амалга оширилади, гувоҳлар сўроқ
дуаллашуви тамойилини амалга оширишга ёрдам қилинмайди ва судланувчининг унга қўйилган ай-
беради, деб айтиш мумкин. блови бўйича айбдорлигини тасдиқловчи далил-
ларга баҳо берилмайди. Процессуал чиқимларни
Таҳлил қилинаётган механизмнинг жиноят- иқтисод қилишдан ташқари, айбга иқрорлик ке-
процессуал мақсади, энг аввало, жиноят содир лишуви институти жиноятларни тезкор ва самара-
этишда айбдор деб топилган шахснинг жазосини ли аниқлаш ва тергов қилишга ёрдам беради. Бу
кафолатланган тарзда қисқартириш, шунингдек, фикрни асослаш учун шуни таъкидлаш мумкин-
процессуал чиқимларни иқтисод қилишда ҳам ки, айбга иқрорлик келишувида, жумладан, содир
гавдаланади. Илгари амалиётда бўлган оғзаки мах- этилган жиноятни фош этиш, жиноят иши бўйи-
фий битимлар, улар ҳақиқатда амалга ошишининг ча далилларни тақдим этиш, жиноий йўл билан
ҳеч қандай кафолатисиз, қолаверса ўзаро ишонч орттирилган мол-мулкни аниқлаш бўйича гумон
асосида қурилган. «Aмалиётда, томонлар соғлом қилинувчи, айбланувчи келишув имзоланганидан
фикр ва ўзининг процессуал манфаатларини кўз- кейин бажаришни ўз зиммасига оладиган ҳаракат-
лаган ҳолда, бундай муносабатларга киришиши лар қайд этилади.
одатий ҳол, — деб ёзади В.В. Николайченко, —
бундай битимларнинг шакллари ихтиёрий бўлиб, Айни чоғда тадқиқотчилар У.Ҳамидуллае-
амалдаги қонунчилик талабларига деярли мос ва ва А.Муҳитдиновларнинг, айбга иқрорлик
келмайди, аммо айтиш мумкинки, унинг мақсад тўғрисидаги келишув, ҳеч шубҳасиз, айбсизлик
ва тамойилларига зид эмас. Бироқ, иш ҳужжатла- презумпцияси тамойилини бузиши ҳақидаги
рида келишув изларидан асар ҳам бўлмайди»11. фикрида жон бор, чунки шахс ўзининг айбсиз-
лигини исботлаши шарт эмас14. Бу терговни
Ўз вақтида тадқиқотчи П.Ф.Пашкевич судга амалга оширувчи органлар ваколатига киради.
суд терговини қисқартириш ҳуқуқини беришни Бундан ташқари, бундай келишувларни тузишда
таклиф қилган, бунинг учун, тўпланган далиллар
жиноят ишини тўғри кўриб чиқиш ва ҳал қилиш «ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
38 КЕЛИШУВ ИНСТИТУТИ
коррупциявий хатарлар мавжудлигини ҳеч ким - жабарланувчига етказилган зарарни қоплаш;
инкор эта олмайди. - жиноят содир этган шахсга унинг ижобий
ҳулқ-атворидан келиб чиқиб, мос енгилроқ жазо-
Бироқ, ушбу олимлар ҳам мазкур институт- ни тайинлаш.
нинг ижобий жиҳатлари, шу жумладан, давлат Ўз навбатида, гумон қилинувчи (айбланувчи)
бюджети сарф-харажатлари иқтисод қилиниши, нинг келишув тузиш тўғрисида илтимоснома би-
суд иш юритуви жадаллашуви, жарбланувчининг лан мурожаат қилишдан асосий мақсади — бу,
ҳуқуқ ва манфаатлари тезкорлик билан тиклани- шубҳасиз, қилмиш учун жазони имкон қадар ка-
ши, тергов-суд органлари иш юкламаси пасайи- майтириш ёки уни ўташдан халос бўлиш, озод-
шини, салбий тарафлари ўрнини босиб кетишини ликдан маҳрум қилиш тарзидаги жазодан қутулиб
қайд этишади. қолишдир.
Шунга асосланиб, айтишимиз мумкинки, айб-
Дарҳақиқат, айбланувчи ёки гумон қилинув- га иқрорлик тўғрисидаги келишув — бу ижтимо-
чининг айбига иқрор бўлиши муносабати билан ий хавфли қилмишларни тезкорлик билан очиш
жиноят содир этилган пайтдан бошлаб тегишли ва тергов қилишга кўмаклашувчи, яраштириш
шахснинг судланишигача бўлган вақт оралиғи тартиб-таомиллари тизимига кирадиган диспози-
қисқаради. Демак, айтиш жоизки, келишув инсти- тив тусдаги жиноят-процессуал институт бўлиб,
тути дастлабки терговнинг оқилона ва тезкор ўт- унинг доирасида жиноий жавобгарликка тор-
казилишига ёрдам беради. Келишув қоидаларини тилган шахс, ўзининг қилмиши учун жазони ен-
қўлланиши дастлабки терговни имкон қадар кам- гиллаштириш эвазига жиноий қилмишни содир
чиқим ва инсон кучини оқилона сарфлаган ҳолда этишда ўз айбига иқрор бўлиб, жиноятни очишда
ўтказиш имконини беради. Ҳуқуқни муҳофаза қи- фойдали бўлиши мумкин бўлган қимматли маъ-
лувчи органлар ходимлари айбланувчи ёки гумон лумот билан таъминлайди, шунингдек етказилган
қилинувчининг фаол ёрдами билан барча керакли зарарнинг ўрнини қоплаш чораларини кўради.
тергов ҳаракатларини тезкор равишда амалга оши- Сўнгги масала бўйича қайд этиш лозимки,
ради. 2021 йил давомида Ўзбекистон жиноят ишлари
бўйича судларда жами 61 минг 263 нафар шахсга
Шу билан бирга, терговни олиб борувчи шахс нисбатан 47 минг 657 жиноят иши кўриб чиқил-
ўз кучини ахборот-билиш ва процессуал аҳамият ган бўлиб, шундан 120 нафар шахсга нисбатан 88
га эга бўлган исботловчи маълумотларни тўплаш та жиноят ишида айбга иқрорлик тўғрисида кели-
ва текширишга оқиллик билан самарали сарфлай- шув тасдиқланган. Шунингдек, мазкур тоифадаги
ди. Жиноят содир этган шахсни аниқлай олмаслик, ишлар бўйича содир этилган жиноятлар оқибати-
жиноят процесси ўз мақсадларига эриша олмаган- да тарафларга етказилган жами 6 миллиард сўм-
лиги, олдига қўйилган вазифалар бажарилмага- дан зиёд зарар қопланди15. Бундан келиб чиқади-
нидан дарак беради. Айбга иқрорлик тўғрисидаги ки, айрим олимлар16 томонидан илгари сурилган,
процессуал келишув жиноят-процессуал меха- мазкур институтнинг жабрланувчилар учун сал-
низми давлатнинг ваколатли ҳуқуқни муҳофаза бий оқибатлар келтириши мумкинлиги ҳақидаги
қилувчи органлари ва мансабдор шахслари томо- фикрлари ҳозирча ўзини мутлақо оқламади.
нидан муайян шахсни жиноят содир этишда фош Айбга иқрорлик тўғрисидаги процессуал кели-
этиш бўйича процессуал фаолияти мақсадига эри- шувнинг жиноий-процессуал механизми қандай
шишига бевосита кўмаклашади. мақсадга эга эканлиги борасида қуйидаги шундай
фикрни илгари суришимиз мумкин:
Юқоридагиларни умумлаштириб, келишув ту- биринчидан, келишувининг ижтимоий-
зишда айблов томоннинг мақсади қуйидагилардан ҳуқуқий мақсади қуйидагиларда намоён бўлади:
иборат деб ҳисоблаймиз: - жиноятчиликка қарши кураш;
- жиноий жавобгарликка тортилган шахсни
-содир этилган жиноятни тезкорлик билан фош дастлабки тергов босқичида ахлоқан тузалишига
этиш; кўмаклашиш;
- жиноятларни индивидуал ва умумий олдини
- айбланувчи томонидан жиноят содир этиш олиш;
натижасида олинган моддий қимматликларни то- - қўриқлаш функциясини бажариш;
пиш ва қонуний мулкдорга қайтариш;
- жиноятни содир этишда иштирокчи мавжуд
бўлса, улар юзасидан маълумот олиш (аммо бу,
фақат келишувда айбланувчи бундай маълумот
беришга розилиги олинган бўлса, амалга оши-
рилади);
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
КЕЛИШУВ ИНСТИТУТИ 39
- ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларига - айблов ва ҳимоя томонлари ўзининг процессу-
ҳақиқатда кўмаклашган шахсга тезкор, енгил шарт- ал фаолияти мақсадига эришишига кўмаклашиш;
лардаги аҳлоқан тузатиш чораларини қўллаш;
- ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга ёрдам
- латент жиноятчилик даражасини, очилмай берган шахсга жазонинг енгиллаштирилишини
қолган жиноятлар сонини камайтириш. кафолатлаш;
Иккинчидан, келишув механизмининг жино- - жабрланувчига етказилган зарарни тезкор ва
ят-процессуал мақсади қуйидагилардан иборат: амалда қопланишини таъминлаш.
– жиноятларни тез ва самарали аниқлаш ва тер- О. ТОШЕВ,
гов қилиш; Адлия вазирлиги ҳузуридаги Ҳуқуқий
сиёсат тадқиқот институти бўлим бошлиғи
– процессуал чиқимларни тежаш;
– жиноий суд иш юритувини мақбул тарзда ТДЮУ мустақил изланувчиси
ташкил этиш;
1Аликперов Х.Д. Преступность и компромисс [Текст]. – Баку, 1992; Он же. Освобождение от уголовной
ответственности [Текст]. – М.: Институт повышения квалификации руководящих кадров Генеральной
прокуратуры Российской Федерации, 1999.
2Аликперов Х.Д., Зейналов М.А. Компромисс в борьбе с преступностью. – С. 46. 99
3А.Абидов. Айбга иқрорлик бўйича келишув институтнинг қандай афзалликлари бор? http://hudud24.
uz/aybga-i%d2%9brorlik-b%d1%9eyicha-kelishuv-institutning-%d2%9banday-afzalliklar i-bor; Ш.Ахмедов,
Н.Шарипова. Айбга иқрорлик бўйича келишув — қонунчиликдаги янги институтнинг афзалликлари / https://
sud.uz/1103-2/
4Қаранг.: Сумачев А.В., Морозов В.И., Мильтова Е.В. Уголовно-правовая характеристика деятельности,
направленной на достижение задач правосудия (примирение сторон и досудебное соглашение о
сотрудничестве) [Текст] : учебное пособие. – Тюмень, 2011. – С. 46; Шаталов А.С. Принятие судебного
решения при заключении досудебного соглашения о сотрудничестве: правовая регламентация, проблемы,
тенденции и перспективы // Уголовное судопроизводство. – 2010. – № 2. – С. 17.
5Федеральный закон от 29.06.2009 № 141-ФЗ «О внесении изменений в Уголовный кодекс Российской
Федерации и Уголовно-процессуальный кодекс Российской Федерации» // Российская газета. – 3 июля 2009
– № 121; СЗ РФ. – 2009. – № 26. – Ст. 3139.
6Звечаровский И.Э. Юридическая природа института досудебного соглашения о сотрудничестве //
Законность. – 2009. – № 9. – С. 14.
7Татьянина Л.Г. «Сделки с правосудием» в России и США: позитивные и негативные аспекты // СПС
«КонсультантПлюс». 123
8Александров А.С. Соглашение о досудебном сотрудничестве со следствием: правовая сущность и
вопросы толкования норм, входящих в главу 40¹ УПК РФ // Уголовный процесс. – 2009. – № 8. – С. 3; Он же.
Подход к преодолению противоречия в законе, регламентирующего заключение и реализацию досудебного
соглашения о сотрудничестве по уголовному делу // Уголовное право. – 2011. – № 1. – С. 55.
9Николайченко В. В. Пенитенциарные и постпенитенциарные преступления как объект
криминалистического исследования / Под ред. В. И. Комиссарова. Саратов, 2005. С. 154. 36
10https://uzreport.news/politics/shavkat-mirziyoev-ne-narod-doljen-slujit-gosudarstvennim-organam-a-
gosudarstvennie-organi-.
11Николайченко В. В. Пенитенциарные и постпенитенциарные преступления как объект
криминалистического исследования / Под ред. В. И. Комиссарова. Саратов, 2006. Ч. 2. С. 68–69. 37
12Қаранг.: Пашкевич П. Ф. Рациональное исследование и использование доказательств в уголовном
судопроизводстве. Проблемы совершенствования советского законодательства. М., 1976. С. 175.
13Қаранг.: Горский Г. Ф., Кокорев Л. Д., Элькинд П. С. Проблемы доказательств в уголовном процессе. Воронеж,
1978. С. 88–89. Подобной позиции придерживается и М. С. Строгович. (Қаранг.: Строгович М. С. О единой форме
уголовного судопроизводства и пределах ее дифференциации // Соц. законность. 1974. № 9. С. 50–53.).
14У.Ҳамидуллаева, А.Муҳитдинов. Соглашение о признании вины как форма упрощённого производства по
уголовным делам: опыт зарубежных стран // https://inlibrary.uz/index.php/ problems_of_humanities /article/ view/ 3638
15Айбга иқрорлик келишуви туфайли 6 миллиард сўмдан зиёд зарар қопланди. https://uza.uz/uz/posts/
aybga-iqrorlik-kelishuvi-tufayli-6-milliard-somdan-ziyod-zarar-qoplandi_357407
16Головко Л.В. Альтернативы уголовному преследованию в современном праве. - Спб.: Юрид. центр Пресс,
2002. - 544 с.; Гуценко Г.Ф., Головко Л.В., Филимонов Б.А. Уголовный процесс западных государств.- М.: ИКД
«Зерцало-М»,2001. - 480 с.; Дубовик М. П.«Сделка о признании вины» и «особый порядок»:сравнительный
анализ// Рос.юстиция. - 2004. -№ 4. - С. 52, 53; Звечаровский И. Юридическая природа института досудебного
соглашения о сотрудничестве//Законность. - 2009. - № 5. -С.14, 15; Прилуцький П.В. Визнання вини: сучасний
погляд на стару проблему// Вісн. Верхов. Суду України. - 2005. - № 8 (60). - С. 44, 45.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
40 ШАРТНОМА ҲУҚУҚИ
ОЛДИ-СОТДИМИ ЁКИ МАҲСУЛОТ
ЕТКАЗИБ БЕРИШ ШАРТНОМАСИ
Амалдаги қонунчилик ва ҳуқуқий адаби- маҳсулотни ўз вақтида етказиб бермаганда,
ётларда олди-сотди шартномаси ва маҳсу- сотиб олувчининг учинчи шахсларга махсу-
лот етказиб бериш шартномалари икки хил лот етказиб бермаганлиги юзасидан келиб
шартнома сифатида кўрилади ва ҳақиқатдан чиқадиган харажатларни тўлаш хавфини ўз
ҳам икки ҳил асос ва кўринишга эга бўлган зимммасига олган бўлади.
шартномалардир.
Тузилаётган шартномани малакалашда
Олди-сотди шартномалари одатда кел- йўл қўйилиши мумкин бўлган хатолар би-
гусида тадбиркорлик мақсадини кўзлама- лан боғлиқ юзага келиши мумкин бўлган
ган ҳолда товарни сотиб олишдан иборат хавфни камайтириш учун, олди-сотди шарт-
бўлади. Бу мақсад учун товар сотиб олин- номаси ва маҳсулот етказиб бериш шартно-
ганда маҳсулот етказиб бериш шартномаси маси ўртасидаги қуйидаги асосий фарқлар-
тузилиши лозим. Баъзи ҳолларда сотувчи ни тушуниб олиш зарур:
ва сотиб олувчи ўртасида қўпол хатолик ту-
файли маҳсулот етказиб бериш шартномаси - сотиб олинаётган товардан фойдаланиш
ўрнига олди-сотди шартномасини тузиш мақсади;
ёки бунинг акси бўлиши мумкин. Бу ҳо-
латда низо юзага келса, ҳақиқатда назарда - субъектлари таркиби;
тутилган шартномага оид бандлар назарда - битим объекти бўла олиши;
тутилмаганлиги сабабли сотувчи ёки сотиб Сотиб олинаётган маҳсулотдан фойда-
олувчи кўзлаган натижаларга эришмаслиги ланиш мақсадини билиш зарурияти шунда-
мумкин. Ушбу шартномаларни қай бирини ки, сотиб олувчи маҳсулот етказиб бериш
тузиш юзасидан аниқ тўхтамга келиш учун шартномасида олди-сотди шартномасидан
уларнинг ҳар бирини афзалликлари ва фарқ- фарқли равишда товарни келгусида шахсий,
ли томонларига тўхталиб ўтсак. оилавий, рўзғорда ва шунга ўхшаш бошқа
мақсадларда фойдаланиш билан боғлиқ
Агар маҳсулот етказиб бериш шартнома- бўлмаган тадбиркорлик фаолиятини назар-
си ўрнига олди-сотди шартномаси тузилган да тутади.
бўлса, унда сотиб олувчи етказиб берилган Субъектлар таркибини аниқлаш зарур-
товардаги камчиликлар ҳақида хабар берса лиги шундаки, маҳсулот етказиб бериш
сотувчи (махсулот етказиб берувчи) сотиб шартномасида олди-сотди шартномасидан
олувчини розилигисиз бошқа товар билан фарқли равишда харидор ва сотувчи ҳам
алмаштириб бера олмайди. Бу имконият тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланув-
фақат маҳсулот етказиб бериш шартнома- чи шахслар қатнашади. Нотижорат ташки-
сида мавжуд бўлиб, агар сотувчи махсулот- лотлар эса фақат уларни низомида шундай
ни алмаштиришга харакат қилса-ю, сотиб фаолият билан шуғулланиш ҳуқуқи мавжуд
олувчи бунга рози бўлмасдан харид қилин- бўлганда махсулот етказиб бериш шартно-
ган маҳсулот таннархини камайтиришни та- мани тузишга ҳақли бўлади.
лаб қилса, унда товар таннархини камайти- Фуқаролик ҳуқуқи объекти бўла оли-
ришга тўғри келади. шини аниқлаш зарурияти шундан келиб
чиқадики, маҳсулот етказиб бериш шартно-
Сарлавхаси «олди-сотди» шартнома- масидан фарқли равишда олди-сотди шарт-
си бўлган аслида маҳсулот етказиб бериш номасини объекти фақатгина махсулотлар
шартномаси тузилган бўлса, унда сотувчи эмас, балки қонунчиликда уларни сотишга
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ШАРТНОМА ҲУҚУҚИ 41
махсус қоидалар белгиланган бўлмаса, қим- (ФК 443-моддаси). Олди-сотди шартнома-
матли қоғозлар ва валюта қимматликлари, сида эса сотувчи ундаги шартларни бузиб,
шунингдек, мулкий ҳуқуқлар ҳам бу ҳуқуқ сотиб олувчига шартномада белгиланган
табиати мазмунидан бошқача холат англа- миқдордан кам товар топширган бўлса, со-
шилмаса олди-сотди шартномаси объекти тиб олувчи, агар шартномада бошқача тар-
бўлиши мумкин. тиб назарда тутилган бўлмаса, ё товарнинг
етишмаётган миқдорини топширишни та-
Юқоридагилардан ташқари, сотиб олув- лаб қилишга, ё топширилган товардан ва
чининг махсулот ҳақини тўлаш мажбу- унинг ҳақини тўлашдан бош тортишга, бор-
риятини бажариш муддатида фарқларни ди-ю унинг ҳақи тўланган бўлса, тўланган
кўриш мумкин. Яъни, қоидага кўра, ол- пул суммасини қайтариб беришни талаб қи-
ди-сотди шартномаси бўйича товар хусу- лишга ҳақли бўлади (ФК 399-моддаси).
сидаги ҳисоб-китоблар шартнома тузиш
вақтида амалга оширилади. Маҳсулот етка- Агар маҳсулот етказиб бериш шартно-
зиб бериш шартномасида эса етказиб берил- масида бошқача тартиб назарда тутилмаган
ган товар қиймати бўйича тўловлар амалга бўлса, сотиб олувчи (олувчи) товар келти-
оширишга йўл қўйилади. рилган кўп марта ишлатиладиган идиш ва
ўраш материалларини етказиб берувчига
Мулкни топшириш муддатларида ҳам қонунчиликда белгиланган тартиб ва муд-
фарқни кўриш мумкин. Одатда олди-сотди датларда қайтариши шарт (ФК 450-модда).
шартномасида сотувчи ўз мажбуриятини Олди-сотди шартномаларида эса идиш ва
шартнома тузилиши билан амалга оширади, ўраш материаллари маҳсулот таннархи тар-
маҳсулот етказиб бериш шартномасида эса кибига қўшилади.
кўрсатилган ҳаракат мос келмайди.
Қонун олди-сотди шартномасида мулкни
Кўпчилик олди-сотди шартномалари- топширишнинг алоҳида тартибини белги-
да аниқ мулк юзасидан шартномалар ламайди, яъни сотувчи сотиб олувчига ол-
тузиш билан юз беради ва келгусидаги ди-сотди шартномасида назарда тутилган
ҳамкорлик назарда тутилмайди. Маҳсулот мулкни топшириш шартлигини назарда ту-
етказиб бериш шартномасида эса сотиб тади (ФК 388-модда). Маҳсулот етказиб бе-
олувчини эҳтиёжига қараб узоқ вақтга мўл- риш шартномасида эса товарларни етказиб
жалланади. бериш маҳсулот етказиб берувчи томонидан
товарларни шартнома бўйича сотиб олувчи-
Баъзи ҳолларда маҳсулот етказиб бериш га ёки шартномада олувчи сифатида кўрса-
шартномаси келишув шакли бўйича, яъни тилган шахсга жўнатиш (топшириш) йўли
уни ёзма шаклида тузилиши ва тарафлар- билан амалга оширилади.
ни муносабатларини тўлиқ акс эттириши
билан уларнинг келишуви оғзаки бўлиши Маҳсулот етказиб бериш шартномасида
мумкин бўлган олди-сотди шартномасидан товарларни олувчиларга жўнатиш тўғриси-
(масалан, чакана олди-сотди шартномаси) да сотиб олувчининг сотувчига кўрсатмалар
фарқланади. бериш ҳуқуқи (жўнатиш разнарядкаси) на-
зарда тутилган ҳолларда, маҳсулот етказиб
Узоқ муддатли маҳсулот етказиб бериш берувчи товарларни жўнатиш разнарядкаси-
шартномаларида товар етказиб беришнинг да кўрсатилган олувчиларга жўнатади (топ-
айрим даврида маҳсулот етказиб берувчи ширади) (ФК 441-моддаси).
томонидан тўлиқ етказиб берилмаган товар-
лар ўрни, агар шартномада бошқача тартиб Ж. КАРАБОЕВ,
назарда тутилган бўлмаса, товарлар тўлиқ Наманган вилоят суди судьяси
етказиб берилмаган йилнинг кейинги дав-
рида (даврларида) тўлдирилиши мумкин
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
42 МУНОСАБАТ
БОЖХОНА ТЎҒРИСИДАГИ ҚОНУНЧИЛИКНИ
БУЗГАНЛИК УЧУН ЖИНОИЙ ЖАВОБГАРЛИК
Ўзбекистон Республикасининг ҳудудий яхлит- бликаси Божхона кодекси ва бошқа қонун ҳуж-
лигини, жамиятимизнинг ижтимоий-иқтисодий жатлари билан қатъий белгиланган. Товарлар ва
барқарорлигини, чет элда Ўзбекистон манфаат- транспорт воситаларини белгиланган тартибни бу-
лари ҳимоясини таъминловчи иқтисодий асослар зган ҳолда, божхона чегарасидан ҳар қандай тарзда
мамлакатимиз миллий хавфсизлигининг моддий ўтказиш қонунга хилоф ҳисобланади ва жавобгар-
пойдевори ҳисобланади. ликка сабаб бўлади.
Бозор иқтисодиёти шароитида божхона тўлов- Қонун божхона тўғрисидаги қонунчиликни
ларини бюджетга ўз вақтида ва тўлиқ тушириш бузиш учун жавобгарлик турини божхона чега-
кўп жиҳатдан божхона тўғрисидаги қонунчиликни расидан қонунга хилоф равишда ўтказилаётган
бузилиши билан курашни тегишли равишда таш- товарлар ва транспорт воситалари миқдори билан
кил этишга боғлиқ бўлади. боғлиқ бўлиб, бу миқдор уларнинг ҳуқуқбузарлик
содир этилган кундаги қийматидан келиб чиққан
Жиноят кодексининг (ЖК) 182-моддасида на- ҳолда аниқланади.
зарда тутилган божхона тўғрисидаги қонунчилик-
ни бузиш хавфли жиноятлардан биридир. Давлати- Товарлар ва транспорт воситаларини қонунга
миз тараққиётининг ҳозирги босқичида божхона хилоф равишда божхона чегарасидан кўп миқ-
тўғрисидаги қонун хужжатларини бузиш уюш- доргача ўтказганлик учун ҳар доим, шахс айнан
ган-коррупциялашган, алдаш-ғаразли ва кўпчилик шундай ҳуқуқбузарлик учун бир йил давомида бир
ҳолларда давлатлараро жиноятчиликнинг барқа- неча марта маъмурий жавобгарликка тортилганли-
рор белгиларига эга бўлиб, сифат жиҳатидан ри- гидан қатъи назар, маъмурий жавобгарлик келиб
вожланиш тенденциясига эга. Ушбу жиноят соҳа- чиқади.
сидаги жуда катта даромадлар хуфёна иқтисодиёт
асосларидан бири бўлиб ҳисобланади. Айнан шу ЖК 182-моддасининг биринчи қисми бўйи-
соҳа латентликнинг юқори коэффициентига эга, ча жиноий жавобгарлик товарлар ва транспорт
чунки бунда уюшганлик ва коррупциянинг дара- воситаларини кўп миқдорда қонунга хилоф ра-
жаси юқоридир. вишда божхона чегарасидан ўтказганлик учун
маъмурий жавобгарликка тортилган (Ўзбекистон
Ўзбекистон Республикаси Божхона кодекси- Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисида-
нинг 5-моддаси ва «Ўзбекист он Республикасининг ги кодексининг 22716, 22719, 22720, 22721-моддалари,
Давлат чегараси тўғрисида»ги Қонуннинг 3-модда- 22722-моддасининг биринчи қисми) шахс маъму-
си мазмунига кўра, Ўзбекистон Республикасининг рий жазо қўлланилганидан сўнг бир йил давомида
божхона чегараси Ўзбекистон Республикасининг яна айнан шундай ҳуқуқбузарликни кўп миқдорда
Давлат чегараси билан устма-уст тушади. Божхо- содир этган ҳолдагина қўлланилади.
на чегарасига қонунда эркин божхона зоналари ва
эркин омборлар тегралари (периметрлари) ҳам ки- ЖК 182-моддасининг иккинчи қисмида на-
ритилган. Ўзбекистон Республикасининг божхона зарда тутилган квалификация белгилари мавжуд
ҳудудини унинг буткул давлат ҳудуди ташкил эта- бўлганда, жиноий жавобгарлик шахс товарлар ва
ди, эркин божхона зоналари ва эркин омборлар ҳу- транспорт воситаларини қонунга хилоф равишда
дудлари бундан мустасно. божхона чегарасидан ўтказганлик учун илгари
маъмурий жавобгарликка тортилган-тортилма-
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Плену- ганлигидан қатъи назар келиб чиқади. Бунда ЖК
мининг 2013 йил 6 сентябрдаги «Божхона тўғри- 182-моддаси иккинчи қисмининг «в» ва «г» банд-
сидаги қонунчиликни бузиш ва контрабандага оид лари бўйича жиноий жавобгарлик фақат божхона
ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида»ги 18-сон- тўғрисидаги қонунчилик кўп миқдорда бузилган
ли қарори ҳам суд амалиётида божхона тўғрисида- ҳолдагина тайинланади.
ги қонунчиликни бузиш ва контрабанда учун жа-
вобгарликка оид қонунчиликни қўллашда муҳим ЖК 182-моддасида назарда тутилган жиноят
аҳамият касб этади. предмети бўлиб қуйидаги олти тоифа ашёлар ҳисо-
бланади: божхона чегарасидан ўтказилаётган ҳар
Товарлар ва транспорт воситаларини божхона қандай кўчар мол-мулк, шу жумладан, валюта ва
чегарасидан ўтказиш тартиби Ўзбекистон Респу- валюта қимматликлари; электр, иссиқлик энергия
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
МУНОСАБАТ 43
лари ва энергиянинг бошқа турлари; БК 13-мод- ЖК 182-моддаси мазмунига кўра, товарлар ва
дасининг 1-3-бандларига мувофиқ, товар деб тан транспорт воситаларини қонунга хилоф равишда
олинадиган транспорт воситалари; интеллектуал божхона чегарасидан ўтказиш товарларни Ўзбе-
мулк объектлари (фойдали моделлар, саноат на- кистон Республикасининг божхона ҳудудига олиб
муналари); маданий бойликлар — моддий дунё- кириш ёки мазкур ҳудуддан олиб чиқиш тарзидаги
нинг миллий, тарихий, бадиий, илмий-маърифий, ҳаракатни содир этишнинг бешта усули кўзда ту-
маънавий-ахлоқий ва бошқа маданий аҳамиятга тилган:
молик кўчар ашёлари (Ўзбекист он Республикаси
«Маданий бойликларнинг олиб чиқилиши ва олиб 1) божхона назоратини четлаб ўтиш —товар-
кирилиши тўғрисида»ги Қонунининг 3-моддаси); ларни Ўзбекистон Республикасининг божхона ҳу-
ўсимлик ва ҳайвонот дунёси объектлари. дудига Ўзбекистон Республикасининг божхона че-
гараси орқали ўтказиш пунктларидан ташқари ёки
Гувоҳи бўлганимиздек, божхона қонунлари- божхона назорати ўтказиш вақтидан ташқари олиб
ни бузиш предметига иккита белги хос: бирин- кириш ёки мазкур ҳудуддан олиб чиқишдан иборат
чидан, мазкур жиноятнинг предмети сифатида ҳар қандай қасддан содир этилган ҳаракат;
олиб кирилиши ёки олиб чиқилиши тақиқлан-
ган ёхуд Ўзбекистон Республикаси чегарасидан 2) божхона назоратидан яшириш — товарларни
олиб ўтилиши чегараланган, товар ёки бошқа топишни қийинлаштириш ёхуд уларнинг асл ху-
қимматликлардан иборат бўлган сифат кўрсат- сусияти ёки миқдорини яшириш (масалан, айрим
кичи; иккинчидан, жиноий жавобгарликка бир товарларга бошқасининг кўринишини бериш,
тортиш учун зарурий шарт сифатида товар ёки товарларни қонунга хилоф равишда божхона че-
бошқа қимматликларни кўп ёки жуда кўп миқ- гарасидан ўтказиш учун махсус тайёрланган ёки
дорда Ўзбекистон Республикаси божхона че- мослаштирилган хуфия жойлардан (чемоданлар,
гарасидан олиб ўтганлиги учун маъмурий жа- сумкалар, транспорт воситалари, контейнерлар ва
вобгарликка тортилганлик факти аниқланиши бошқа ташиш воситаларининг конструкциявий
шартлигидан иборат бўлган миқдор кўрсаткичи. (тузилиш) хусусиятига кўра, ашёларини сақлаш
ёки ташишга мўлжалланмаган бўшлиқлари, девор-
АННОТАЦИЯ
Мақолада божхона тўғрисидаги қонунчиликни бузганлик учун жавобгарлик ва унинг тушунчаси келти-
рилган. Ўзбекистон Республикасида божхона тўғрисидаги қонунчиликни бузиш ва контрабанда жинояти-
нинг фарқли жиҳатлари ёритилган. Божхона тўғрисидаги қонунчиликни бузиш жиноятининг предметлари
тоифаси кўрсатилиб, жавобгарликни келтириб чиқариш асослари таҳлил қилинган. Божхона тўғрисидаги
қонунчиликни тартибга солувчи айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга таҳлил қилинган.
Калит сўзлар: божхона, давлат чегараси, божхона чегараси, кўп миқдор, маъмурий жавобгарлик, жи-
ноий жавобгарлик, жиноят предмети, божхона назорати, четлаб ўтиш, яшириш, фойдаланиш, чегарани
бузиб ўтиш.
***
В статье представлена ответственность за преступление нарушения таможенного законодательства и
ее понятие. Освещены аспекты разница нарушения таможенного законодательства и контрабанда в Ре-
спублике Узбекистан. Уточняется категория предметы преступления нарушения таможенного законода-
тельства, анализируются основания привлечения к ответственности. Упомянуты некоторые нормативные
правовые акты, регулирующие таможенное законодательство.
Ключевые слова: таможня, государственная граница, таможенная граница, крупный размер, админи-
стративная ответственность, уголовная ответственность, предмет преступления, таможенный контроль,
уклонение, сокрытие, использование, нарушение границы.
***
The article presents responsibility for the crime of violation of customs legislation and its concept.Aspects of the
difference between violation of customs legislation and smuggling in the Republic of Uzbekistan are highlighted.
The category of objects of crime of violation of customs legislation is specified, the grounds for bringing to
responsibility are analyzed. Some normative legal acts regulating the customs legislation are mentioned.
Key words: customs, state border, customs border, large size, administrative responsibility, criminal liability,
subject of crime, customs control, evasion, concealment, use, violation of the border.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
44 МУНОСАБАТ
лари (рамалари) ораларидан фойдаланиш, жиноят чириш ва божхона декларациясида кўрсатилган
предметларини одам танасида яшириш)га қаратил- маълумотлар нотўғрилиги аниқлангунга қадар
ган ҳар қандай ҳаракатлар; божхона декларациясида йўл қўйилган хатолар-
нинг декларант томонидан мустақил тузатилиши
3) божхона ҳужжатлари ёки воситаларига ўхша- (БК 95-моддаси) маъмурий ва жиноий жавобгар-
тиб ясалган ҳужжатлардан алдаш йўли билан фой- ликни истисно этади.
даланиш — божхона органларига била туриб қал-
баки ҳужжатларни; ёлғон маълумотлар киритилган Божхона чегарасидан қонунга хилоф равишда
ҳужжатларни; қонунга хилоф равишда олинган ёки ўтказилаётган товарлар миқдорини аниқлашда,
бошқа товарларга тегишли ҳужжатларни; ҳақиқий фақат божхона назоратини четлаб ёки божхона на-
бўлмаган ҳужжатларни; қалбакилаштирилган зоратидан яшириб, ёхуд божхона ҳужжатлари ёки
божхона қиёслаш воситаларидан (пломбалар, қиёслаш воситаларидан алдаш йўли билан фойда-
муҳрлар, маркалар босиш, қиёслаш белгилари, ланган ҳолда ёки декларациясиз ёхуд бошқа номга
штамплар ва Божхона кодексининг 46-моддасида ёзилган декларациядан фойдаланиб ўтказилган
назарда тутилган бошқа қиёслаш воситалари) ёки товарлар қисмининг қиймати инобатга олиниши
бошқа товарларга тегишли ҳақиқий қиёслаш воси- керак.
таларидан фойдаланиш мақсадида тақдим этиш;
ЖК 246-моддасига мувофиқ, божхона назо-
4) декларация қилмасдан ёки бошқа номга ёзил- ратини четлаб ёки божхона назоратидан яшириб
ган декларациядан фойдаланиш – товарларни олиб ёхуд божхона ҳужжатлари ёки воситаларига ўх-
кириш ёки олиб чиқиш (чиқариш), уларни танлан- шатиб ясалган ҳужжатлардан алдаш йўли билан
ган божхона режими остига жойлаштириш, божхо- фойдаланиб, декларациясиз ёки бошқа номга ёзил-
на тўловларини ҳисоблаш ва ундириш тўғрисида ган декларациядан фойдаланиб, кучли таъсир қи-
қарор қабул қилиш учун зарур бўлган товарлар лувчи заҳарли, заҳарловчи, радиоактив, портловчи
ҳақидаги маълумотларни божхона декларациясида моддалар, портлатиш қурилмалари, қурол-яроғ,
қасддан баён қилмаслик ёхуд божхона деклараци- ўқотар қурол ёки ўқ-дориларни, шунингдек, ги-
ясида ёки декларациялашнинг бошқа белгиланган ёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни
шаклида товарлар (номланиши, сифати ва хусу- ёки диний экстремизм, сепаратизм ва ақидапараст-
сиятларини ўзида акс эттирувчи маълумотлар, шу ликни тарғиб қилувчи материалларни, ядровий,
жумладан, уларнинг ТИФ ТН кодлари), божхона кимёвий, биологик ва оммавий қирғин қуролининг
режими тўғрисида била туриб ёлғон маълумотлар- бошқа турларини, шундай қуролларни яратишда
ни акс эттириш; фойдаланилиши мумкинлиги аён бўлган материал
ва мосламаларни Ўзбекистон Республикасининг
5) чегарани бузиб ўтиш — божхона постига божхона чегарасидан ўтказиш бошқа жиноят —
ҳужум қилиш, божхона органларининг қонуний контрабанда таркибини ташкил этади.
фаолиятига бошқача фаол қаршилик кўрсатиш
(масалан, божхона чегараси режими талабларига Мухтасар айтганда, мустақил Ўзбекис
очиқдан-о чиқ бўйсунмаслик, ўзининг хизмат вази- тоннинг бошқа давлатлар билан иқтисодий,
фасини бажаришдан воз кечишга мажбур қилиш), сиёсий ва маданий алоқалари йилдан-йилга
божхона хизмати техник воситаларига шикаст ет- мустаҳкамланиб бораётган шароитда мамлака-
казиш ёки уларни ишдан чиқариш ва ҳоказо йўли тимиз халқаро муносабатларини ривожлани-
билан божхона чегарасини кесиб ўтишда ифода- шининг янги босқичига ўтиши муносабати би-
ланган ҳаракатлар. лан чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган
шахслар томонидан ЖК 182-моддасида назар-
Товарларни божхона чегарасидан ўтказишнинг да тутилган жиноятни содир қилишлари учун
ҳар бир тартиби учун қонунчиликда божхона ор- объектив шарт-шароитлар анча кенгайди ва бу
ганларига тақдим этилиши лозим бўлган ҳужжат- ўз навбатида, мазкур жиноятларга қарши кура-
лар ва маълумотларнинг алоҳида рўйхати назарда шишнинг жиноят-ҳ уқуқий таъсир чораларини
тутилган (БК 43-моддаси). Шундан келиб чиқиб, такомиллаштиришни тақозо этади.
мазкур рўйхатларда назарда тутилмаган ҳужжат-
лар ва маълумотларни божхона органларига тақ- А. ЗУФАРОВ,
дим этмаган шахснинг ҳаракатлари қонунга хилоф Тошкент давлат
деб қаралиши мумкин эмас. юридик университети
мустақил изланувчиси
Божхона органи томонидан божхона дек
ларациясини текшириш, товарларни кўздан ке-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
8/2022 ISSN 2181-8991
ПРАВОСУДИЕ
Правовое, научно-практическое издание
Учредитель: Главный редактор
Верховный суд Kамол УБАЙДИЛЛОЕВ
Республики Узбекистан
Отв. секретарь
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ: Муталиф СОДИКОВ
Бахтиёр ИСЛАМОВ
Робахон МАХМУДОВА АДРЕС УЧРЕЖДЕНИЯ:
Халилилло ТУРАХУЖАЕВ 100097, г. Ташкент,
Икрам МУСЛИМОВ Чиланзар, ул. Чупонота, 6
Холмумин ЁДГОРОВ Р/с 20210000300101763001
Мирзоулугбек АБДУСАЛОМОВ Филиал Ташкент
Ибрагим АЛИМОВ ЧАБ «Трастбанк»
Олим ХАЛМИРЗАЕВ МФО 00850, ИНН 201403038
Замира ЭСАНОВА
Омонбой ОКЮЛОВ ТЕЛЕФОНЫ: 278-96-54, 278-91-96,
Музаффаржон МАМАСИДДИКОВ 278-25-96; ФАКС: 273-96-60
K Реклама и материалы, размещенные E-mail: [email protected]
на коммерческой основе. Веб-сайт: www.odilsudlov.sud.uz
Мнение редакции может не совпадать с мне-
нием авторов публикуемых статей. Telegram: https://t.me/ODsud
Рукописи, фотографии, рисунки не рецензи-
руются и не возвращаются. Подписано в печать 16 августа 2022 г.
При перепечатке ссылка на издание «Одил Формат бумаги 60х84 1/8. Офсетная
судлов» ‒ «Правосудие» обязательна. печать. Журнал набран и сверстан на
компьют ере редакции. Усл. печ. л. 10.
Постановлением Президиума Высшей атте- Заказ ‒ 10. Тираж ‒ 3480.
стационной комиссии при Кабинете Мини-
стров Республики Узбекистан от 30.12.2013 г. Деж. редактор
за № 201/3 журнал включен в перечень из- Машхура ВОРИСОВА
даний, публикующих статьи по докторским
диссертациям. ИНДЕКС ИЗДАНИЯ ‒ 909
Зарегистрировано в Агентстве Цена договорная
информации и массовых коммуни-
каций при Администрации Пре- Отпечатано в типографии
зидента Республики Узбекистан ООО «SILVER STAR PRINT»,
от 27.07.2021 г. Регистрационный Адрес: 100 139, г. Ташкент,
№ 0026. Издается с 1996 года.
Учтепинский район,
C «Правосудие» 23-массив, дом 47
46
МАТЕРИАЛЫ ПЛЕНУМА
ВЕРХОВНОГО СУДА
ПОСТАНОВЛЕНИЕ
Пленума Верховного суда Республики Узбекистан
О ВНЕСЕНИИ ИЗМЕНЕНИЙ И ДОПОЛНЕНИЙ
В НЕКОТОРЫЕ ПОСТАНОВЛЕНИЯ ПЛЕНУМА
ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН
14 мая 2022 года № 9 г. Ташкент
В связи с внесением изменений и дополнений в под взрывными устройствами следует пони-
законодательство, а также в целях единообразного мать такие устройства в сборе, снаряженные взры-
применения норм материального и процессуально- вчатым веществом и предназначенные для произ-
го права, на основании статьи 22 Закона «О судах» водства взрыва.
Пленум Верховного суда Р еспублики Узбекистан
Пневматические ружья, сигнальные, старто-
П О С Т А Н О В Л Я Е Т: вые, газовые пистолеты или газовые баллончики,
ракетницы и иные имитационно-пиротехнические
Внести изменения и дополнения в следующие и осветительные средства к огнестрельному ору-
постановления Пленума Верховного суда Респу- жию не относятся»;
блики Узбекистан:
в пункте 3 после слов «органов внутренних
1. Постановление Пленума Верховного суда дел» дополнить словами «, территориальных
Республики Узбекистан от 27 февраля 1996 года управлений Национальной гвардии»;
№ 3 «О судебной практике по делам о незакон-
ном владении оружием»: в абзаце третьем пункта 5 текста на узбек-
ском языке слово «йиқиш» заменить словом
пункт 2 изложить в следующей редакции: «йиғиш»;
«2. Разъяснить, что в соответствии с Законом
Республики Узбекистан «Об оружии» от 29 июля в абзаце четвертом пункта 8 слова «по ст. 221
2019 года: Кодекса об административной ответственности
под огнестрельным оружием следует понимать Республики Узбекистан» заменить словами «по
оружие, предназначенное для механического пора- статье 221 Кодекса Республики Узбекист ан об ад-
жения цели на расстоянии снарядом, получающим министративной ответственности»;
направленное движение за счет энергии порохово-
го или иного заряда; пункт 14 изложить в следующей редакции:
под основными частями огнестрельного ору- «14. Суду Республики Каракалпакстан, област-
жия следует понимать – ствол, затвор, магазин (ба- ным, Ташкентскому городскому судам, Военному
рабан), рамку, ствольную коробку; суду Республики Узбекистан при рассмотрении
под боевыми припасами понимаются предме- дел в апелляционном порядке обеспечить долж-
ты вооружения и метаемое снаряжение к оружию, ный надзор за качеством рассмотрения дел указан-
предназначенные для поражения живой или иной ных категорий и принимать необходимые меры к
цели и содержащие разрывной, пороховой, мета- своевременному исправлению судебных ошибок».
тельный, пиротехнический или вышибной заряды 2. Постановление Пленума Верховного суда
либо их сочетание; Республики Узбекистан от 15 марта 1996 года
под взрывчатыми веществами следует пони- № 9 «О судебной практике по делам о преступ
мать порох, динамит, тротил, нитроглицерин и лениях и иных правонарушениях в сфере тор-
другие химические вещества и смеси, обладающие говли»:
способностью к взрыву без доступа кислорода воз- в абзаце первом пункта 1 слова «и наказания»
духа; исключить;
пункт 5 изложить в следующей редакции:
«5. Разъяснить, что в соответствии с действую
щим законодательством на занятие отдельными
видами деятельности требуется специальное раз-
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 8 / 2022
МАТЕРИАЛЫ ПЛЕНУМА ВЕРХОВНОГО СУДА 47
решение (лицензия). Отсутствие такого разреше- в пункте 10 слова «статьей 11» заменить слова-
ния влечет ответственность по статьям 165, 1763 ми «статьей 91»;
Кодекса об административной ответственности.
Если занятие такой деятельностью сопряжено с в пункте 12 слова «Судья не может быть при-
получением дохода в особо крупном размере, дей- влечен к уголовной ответственности или взят под
ствия виновного подлежат квалификации по части стражу без согласия Пленума Верховного суда Ре-
пятой статьи 190 Уголовного кодекса или по пун- спублики Узбекистан» заменить словами «Судья
ктам «а», «б» части шестой статьи 190 Уголовного не может быть привлечен к уголовной ответствен-
кодекса. ности, заключен под стражу без получения заклю-
чения Высшего судейского совета Республики Уз-
В случаях осуществления лицом предприни- бекистан и без согласия Пленума Верховного суда
мательской деятельности, для занятия которой в Республики Узбекистан»;
соответствии с действующим законодательством
требуется специальное разрешение (лицензия), без в абзаце пятом пункта 14 слово «наказания»
государственной регистрации с получением некон- заменить словом «ответственности».
тролируемого дохода в особо крупном размере, его
действия следует квалифицировать по статье 188 4. Постановление Пленума Верховного суда
Уголовного кодекса и дополнительной квалифика- Республики Узбекистан от 20 декабря 1996 года
ции по статье 190 Уголовного кодекса не требует- № 36 «О судебной практике по делам о престу-
ся»; плениях и иных правонарушениях в сфере ох-
раны окружающей среды и природопользова-
абзац первый пункта 11 изложить в следую- ния»:
щей редакции:
в абзаце первом пункта 6 текста на узбекском
«В соответствии со статьей 4 Кодекса Респуб языке слова «Ўзбекистон Республикаси «Эколо-
лики Узбекистан об административном судопро- гик экспертиза тўғрисида»ги Қонуннинг 12-мод-
изводстве любой гражданин вправе обжаловать дасига мувофиқ» заменить словами «Ўзбекистон
решения или действия налоговых органов или лю- Республикаси «Экологик экспертиза тўғрисида»ги
бого другого должностного лица в суд»; Қонунининг 13-моддасига мувофиқ»;
в пункте 13 слова «административных дел» за- пункт 7 изложить в следующей редакции:
менить словами «дел об административных право- «7. В соответствии со статьей 245 Кодекса
нарушениях»; Республики Узбекистан об административной
ответственности судам по уголовным делам под-
в пункте 131: ведомственны дела об административных право-
в абзаце первом слова «Органам предвари- нарушениях в области экологии, охраны окружаю-
тельного следствия» заменить словами «Органам щей среды и природопользования, ответственность
дознания, предварительного следствия»; за которые предусмотрена статьями 66, 67, частью
в подабзаце первом абзаца второго слова второй статьи 701, частью второй статьи 702, ста-
«, надзорной» исключить; тьей 76 (в части повреждения водохозяйственных
пункт 132 исключить; сооружений), частями третьей и четвертой статьи
пункт 133 исключить; 77, частью второй статьи 79, частями второй, тре-
в пункте 14 слова «Председателям суда тьей, четвертой статьи 90, статьей 901, частью чет-
Р еспублики Каракалпакстан по уголовным делам, вертой статьи 911, статьей 94 этого Кодекса»;
областным, Ташкентскому городскому судам по в пункте 8:
уголовным делам, а также Военного суда Респу- в абзаце первом слова «по лицензиям, выда-
блики Узбекистан» заменить словами «Суду Рес- ваемым Государственным комитетом Респ ублики
публики Каракалпакстан, областным и Ташкент- Узбекистан по экологии и охране окружающей
скому городскому судам, а также Военному суду среды» заменить словами «по разрешениям, вы-
Республики Узбекистан». даваемым государственным комитетом Республи-
3. Постановление Пленума Верховного суда ки Узбекистан по экологии и охране окружающей
Республики Узбекистан и Пленума Высшего хо- среды и Академией наук Республики Узбекистан»;
зяйственного суда Республики Узбекистан от 20 в абзаце третьем слова «Ответственность по
декабря 1996 года № 1/60 «О судебной власти»: п. «а» части 2 статьи 202 Уголовного кодекса» за-
в пункте 6 слова «статьей 10» заменить слова- менить словами «Ответственность по пункту «ж»
ми «статьей 16»; части 3 статьи 202 Уголовного кодекса»;
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 8 / 2022
48 МАТЕРИАЛЫ ПЛЕНУМА ВЕРХОВНОГО СУДА
в пункте 17 слова «Суду Республики Кара- незаконного вмешательства» заменить словами «В
калпакстан по уголовным делам, областным, Законе Республики Узбекистан «О гарантиях сво-
Ташкентскому городскому судам по уголовным боды предпринимательской деятельности» содер-
делам» заменить словами «Суду Республики Ка- жатся правовые гарантии, защищающие интересы
ракалпакстан, областным, Ташкентскому город- собственника от незаконного вмешательства»;
скому судам»;
абзац первый пункта 11 изложить в следую-
5. В пункте 7 постановления Пленума Вер- щей редакции:
ховного суда Республики Узбекистан от 20 де-
кабря 1996 года № 37 «О судебной практике «Разъяснить судам, что под заключением сдел-
об угоне транспортных средств» слова «Суду ки вопреки интересам Республики Узбекистан сле-
Республики Каракалпакстан по уголовным делам, дует понимать действия должностного лица, ко-
областным, Ташкентскому городскому судам по торое заведомо знало, что заключаемая им сделка
уголовным делам» заменить словами «Суду Респу- невыгодна интересам Республики Узбекистан, на-
блики Каракалпакстан, областным и Ташкентско- пример, явно занижены цены на поставку продук-
му городскому судам». ции, либо явно завышены цены на получение про-
дукции, ее транспортировку, сделки повлекшие за
6. Постановление Пленума Верховного суда собой ввоз на территорию Республики Узбекистан
Республики Узбекистан от 20 декабря 1996 года ранее использованного, физически изношенного,
№ 39 «О применении судами законодательства, морально устаревшего или не отвечающего требо-
обеспечивающего право на необходимую оборо- ваниям времени оборудования или технологий, а
ну от общественно-опасных посягательств»: также их установку и внедрение и т. п.»;
в пункте 1 текста на узбекском языке слова абзац второй пункта 15 исключить;
«руҳий касаллик» заменить словами «ақли но- пункт 17 исключить;
расолик»; в пункте 31 слова «судебной коллегии по уго-
ловным делам суда Республики Каракалпакстан
в пункте 15 слова «Суду Республики Кара- по уголовным делам, областным, Ташкентскому
калпакстан по уголовным делам, областным, городскому судам по уголовным делам, Военно-
Ташкентскому городскому судам по уголовным му суду Республики Узбекистан» заменить сло-
делам» заменить словами «Суду Республики вами «Судебной коллегии по уголовным делам
Каракалпакстан, областным и Ташкентскому го- Верховного суда Республики Узбекистан, Суду
родскому судам». Республики Каракалпакстан, областным, Таш-
кентскому городскому судам, а также Военному
7. Постановление Пленума Верховного суда суду Республики Узбекистан».
Республики Узбекистан от 17 апреля 1998 года 8. Постановление Пленума Верховного суда
№ 11 «О некоторых вопросах, возникших в су- Республики Узбекистан от 30 апреля 1999 года
дебной практике по делам о преступлениях в № 6 «О судебной практике по делам о хищени-
сфере экономики»: ях чужого имущества путем кражи, грабежа и
разбоя»:
в абзаце первом пункта 4 слова «дополнитель- в пункте 5 текста на узбекском языке слова
ной квалификации по статье 205 УК не требует» «уни ишлатиш» заменить словами «уни тасарруф
заменить словами «дополнительной квалифика- этиш»;
ции по статьям 19211, 205 УК не требует»; в пункте 7:
в абзаце первом текста на узбекском языке
в абзаце первом пункта 6 слова «совершенные слова «Жиноят кодексининг 164-модда 2-қисми
после применения административного взыскания «а» банди билан тавсифланадиган» заменить сло-
за такие же действия» заменить словами «совер- вами «Жиноят кодексининг 164-модда 2-қисми «а»
шенные в течение одного года со дня окончания бандида назарда тутилган»;
исполнения административного взыскания, при- абзац второй изложить в следующей редакции:
мененного за такие же действия (а в случаях неис- «При признании оружия или предметов,
полнения административного взыскания – со дня которые могут быть использованы в качестве
окончании срока его исполнения)»; оружия, орудиями преступления судам следует
руководствоваться Законом Республики Узбеки-
в абзаце первом пункта 7 слова «В Указе стан «Об оружии»;
Президента Республики Узбекистан от 8 августа
1996 года «Об упорядочении проверок и совер-
шенствовании координации деятельности конт
ролирующих органов» содержатся правовые га-
рантии, защищающие интересы собственника от
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 8 / 2022