ШАРТНОМА ҲУҚУҚИ 99
ШАРТНОМАНИ БЕКОР
ҚИЛИШ ТАРТИБИ
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик ко- келишувига доир бошқача тартиб келиб
декси (ФК)нинг 1-моддасида эътироф этил- чиқмаслиги лозим. Одатда, мазкур чеклаш
ган шартнома эркинлиги тамойили шартно- шартнома учинчи шахсларнинг ҳуқуқлари
малар билан боғлиқ барча нормаларни, шу ва қонуний манфаатларига бевосита боғлиқ
жумладан, шартномани бекор қилиш билан бўлган ҳолатлар нуқтаи назаридан келиб
боғлиқ муносабатларни ҳам том маънода чиқиб белгиланган (ФКнинг 362-моддаси).
қамраб олади. Чунончи, қонунчилик, би- Агар, амалда шартнома тузилмаган бўлса
ринчи навбатда, шартномани тарафларнинг ёки уни бекор қилиш ҳақидаги келишув та-
келишувига асосан бекор қилиниши мум- рафлар ўртасида тузилган шартнома шакли-
кинлигини назарда тутади (ФК 384-модда- га зид бўлса ёхуд мазкур келишув хусусида
сининг биринчи қисми). қонун ҳужжатларидан, шартнома ёки иш
муомаласи одатларидан бошқача тартиб ке-
Бу эса, тарафлар ўртасида кескин ихти- либ чиқса, тарафлар шартномани ўзаро ке-
лофлар мавжуд бўлмаган ҳолатларда ўзаро лишув асосида бекор қилиш ҳуқуқини амал-
муносабатларни келишув йўли билан ҳал га ошира олмайдилар. ФК 384-моддасининг
этилишига имкон беради. Шунингдек, бу иккинчи қисмига асосан шартнома суд тар-
омил низони судга олиб бормасдан тарафлар тибида ҳам бекор қилиниши мумкин. Бирин-
ўртасида ўзаро ҳал этилишига хизмат қила- чи ҳолатда бўлгани каби, шартномани суд
ди. тартибида бекор қилинишига эришиш учун
қонуннинг бир қатор талаблари бажарили-
Албатта, бу ҳуқуқдан қуйидаги учта омил ши лозим. Чунончи, бир тараф шартномани
мавжуд бўлсагина фойдаланиш мумкин. бекор қилиш ҳақидаги таклифга иккинчи
тарафдан рад жавоби олганидан кейингина
Биринчидан, шартнома тузилган бўлиши ёки таклифда кўрсатилган ёхуд қонунда ёин-
лозим. ФКнинг 364-моддасига асосан агар ки шартномада белгиланган муддатда, бун-
тарафлар ўртасида шартноманинг барча му- дай муддат бўлмаганида эса, ўттиз кунлик
ҳим шартлари юзасидан шундай ҳолларда муддатда жавоб олмаганидан кейин, шарт-
талаб қилинадиган шаклда келишувга эри- номани бекор қилиш ҳақидаги талабни суд-
шилган бўлса, шартнома тузилган ҳисобла- га тақдим этиши мумкин. Мазкур механизм
нади. Шартномани тузилган деб ҳисобла- том маънода низони судгача ҳал этиш тарти-
нишининг аҳамияти шундаки, мазкур давр бини ўзида ифода этади. Шартномани бекор
мобайнида тарафлар муайян ҳуқуқ ва маж- қилиш ҳақидаги талаб билан судга мурожаат
буриятлар билан ўзаро муносабатда бўла- этгунга қадар, албатта, мазкур тартибга риоя
дилар. Шартнома тузилмаган ёки шартнома этиш лозим. Қайд этиш лозимки, низони
юзасидан тарафлар ўртасида ўзаро ҳуқуқ ва судгача ҳал этиш тартибига риоя этган ҳол-
мажбуриятда бўлиш даврининг тугаганлиги да, шартномани бекор қилиш ҳақидаги талаб
ҳам бир қатор ҳуқуқий оқибатлар келтириб билан судга мурожаат қилиш тарафнинг ҳу-
чиқаришига эътибор қаратиш лозим. қуқидир. Тараф ўзи билдирган талабни ис-
ботлаган тақдирда, суд унинг талабини қа-
Иккинчидан, шартномани бекор қилиш ноатлантиради.
ҳақидаги келишув тарафлар ўртасида тузил-
ган шартнома шаклига айнан мос келиши Албатта, шартномани бекор қилиш муа-
лозим. йян ҳолатларга асосланган бўлиши лозим.
Учинчидан, қонун ҳужжатларидан, шарт-
нома ёки иш муомаласи одатларидан шарт-
номани бекор қилиш борасидаги тарафлар
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
100 ШАРТНОМА ҲУҚУҚИ
Тарафлар келишуви билан шартномани бе- шартномани жиддий бузиш ҳисобланади.
кор қилишга асос бўлган ҳолатлар доираси Бир тараф шартномани бажаришдан тўла
кенг бўлиб, қонунчиликда мазкур ҳолатлар
доираси белгиланмаган, шунга кўра уни ёки қисман бош тортиб, қонун ёхуд тараф-
аниқлаштиришнинг амалий аҳамияти йўқ. ларнинг келишувида бунга йўл қўйилса,
Қонунчилик шартномани суд тартибида бе- шартнома тегишлича бекор қилинган ҳисоб-
кор қилиш борасида эса асосланиш лозим ланади (ФКнинг 382-моддаси). Қонунчилик-
бўлган муайян ҳолатларни эътироф этади. ка мувофиқ шартномани бажаришдан бир
Хусусан, тарафлардан бирининг талаби тарафлама бош тортишга муайян шартлар
билан шартнома суд томонидан фақат ик- мавжуд бўлгандагина йўл қўйилади. Маса-
кинчи тараф шартномани жиддий равишда лан, ФК 422-моддасининг учинчи қисми-
бузса, ёки ушбу кодекс, бошқа қонунлар ва га кўра, сотиб олувчи ҳақини бўлиб-бўлиб
шартномада назарда тутилган ўзга ҳоллар- тўлаш шарти билан сотилган ва ўзига топ-
да шартнома бекор қилиниши мумкин. Та- ширилган товар учун навбатдаги тўловни
рафлардан бирининг шартномани бузиши шартномада белгиланган муддатда амалга
иккинчи тарафга у шартнома тузишда умид оширмаса, сотувчи шартномани бажаришдан
қилишга ҳақли бўлган нарсадан кўп даража- бош тортишга ва гаров нарсасини ундириш
да маҳрум бўладиган қилиб зарар етказиши учун назарда тутилган тартибда ундирувни
товарга қаратишга ҳақли. Ёки, ФК 746-мод-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ШАРТНОМА ҲУҚУҚИ 101
дасининг биринчи қисмига асосан кредитор ҳақли бўлган нарсадан кўп даражада маҳрум
қарз олувчини тўловга қобилиятсиз деб ҳи- бўлсалар; 4) иш муомаласи одатларидан ёки
собласа, қарз олувчи кредитни таъминлаш шартноманинг моҳиятидан вазиятнинг ўзга-
мажбуриятларини бажармаса, шартномада риши хавфига манфаатдор тараф учраши ке-
назарда тутилган кредитдан аниқ мақсадда раклиги англашилмаса. Вазиятнинг жиддий
фойдаланиш мажбуриятини бузса, шунинг- ўзгариши оқибатида шартнома бекор қи-
дек шартномада назарда тутилган бошқа линганида суд ҳар қандай тараф талаби би-
ҳолларда қарз олувчига кредит шартнома- лан шартномани бекор қилиш оқибатларини
сида назарда тутилган кредитни беришдан аниқлашда тарафларнинг ушбу шартномани
бутунлай ёки қисман бош тортишга ҳақли. бажариш билан боғлиқ харажатларини улар
Бундай ҳолларда шартномани бекор қилиш ўртасида адолатли тақсимлаш зарурлигига
талаб этилмайди. асосланади (ФКнинг 383-моддаси).
Шартномани бажаришдан бир тарафлама Ушбу ўринда фикримизни суд амалиё-
бош тортиш учун бу ҳақда иккинчи тарафга тига мурожаат этган ҳолда давом эттирсак.
хабар беришнинг ўзи етарлидир. Шартно- Савдо-ишлаб чиқариш фирмаси банкка
ма тузишда тарафлар учун асос бўлган ва- нисбатан иқтисодий судга мурожаат қилиб,
зиятнинг жиддий ўзгариши, агар бошқача шартномани бекор қилишни сўраган. Ишда-
тартиб шартномада назарда тутилган бўл- ги ҳужжатларга кўра, банк ва савдо-ишлаб
маса ёки унинг моҳиятидан англашилмаса, чиқариш фирмаси ўртасида тамаки фер-
шартномани бекор қилиш учун асос бўлади. ментациялаш цехи биносининг олди-сотди
Вазиятнинг тарафлар олдиндан кўра билган- шартномаси тузилиб, бинони қабул қилиш-
ларида шартномани умуман тузмасликлари топшириш далолатномаси асосида даъвогар
ёки анча фарқ қиладиган шартлар билан ту- бинони қабул қилиб олган.
зишлари мумкин бўлган даражада ўзгариши
унинг жиддий ўзгариши ҳисобланади. Агар Даъвогар даъво аризасида сотиб олинган
тарафлар шартномани жиддий ўзгарган ва- цехнинг ускуналари талон-торож қилинган-
зиятга мувофиқлаштириш ёки уни бекор лигини, цехни қайта тиклашга муайян маб-
қилиш ҳақида келиша олмаган бўлсалар, лағ сарфлаш кераклигини, шунинг учун би-
шартнома манфаатдор тарафнинг талаби нодан воз кечишини кўрсатиб, шартномани
билан суд томонидан бекор қилиниши мум- бекор қилишни сўраган. Фуқаролик кодекси
кин, агар айни вақтда қуйидаги шартлар 382-моддасининг иккинчи қисмига кўра, та-
мавжуд бўлса: 1) шартномани тузиш пай- рафлардан бирининг талаби билан шартно-
тида тарафлар вазиятда бундай ўзгариш юз ма суд томонидан фақатгина иккинчи тараф
бермайди, деб ҳисоблаган бўлсалар; 2) ва- шартномани жиддий равишда бузса ҳамда
зиятнинг ўзгаришини келтириб чиқарган ушбу кодекс, бошқа қонунлар ва шартно-
сабабларни, улар пайдо бўлганидан кейин мада назарда тутилган ўзга ҳолларда ўз-
манфаатдор тараф шартноманинг хусусия- гартирилиши ёки бекор қилиниши мумкин.
тига ва муомала шартларига кўра ўзидан та- Даъвогар жавобгар томонидан шартнома
лаб қилинадиган даражада виждонийлик ва жиддий равишда бузилганлиги ёки шартно-
эҳтиёткорлик қилган бўлишига қарамай, бу мани бекор қилиш учун асос бўлган бошқа
сабабларни енга олмаган бўлса; 3) шартно- ҳолатларни исботлаб бермаган. Ҳолбуки,
мани унинг шартларини ўзгартирмасдан ба- Иқтисодий процессуал кодексининг 68-мод-
жариш тарафлар мулкий манфаатларининг дасига кўра, ишда иштирок этувчи ҳар бир
шартномага мос келадиган нисбатини бузса шахс ўз талаб ва эътирозларига асос қилиб
ва манфаатдор тарафга зарар етказса, нати- келтираётган ҳолатларни исботлаши керак.
жада улар шартнома тузишда умид қилишга Бироқ даъвогар бинони далолатнома асоси-
да бирор-бир эътирозсиз қабул қилиб олган.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
102 ШАРТНОМА ҲУҚУҚИ
Цеҳдаги ускуналар талон-торож қилинган- Шунга кўра, суд даъвони кўрмасдан
лиги ҳақида жавобгарга бирор марта ҳам қолдириш ҳақида хулосага келган. Қайд
маълум қилмаган. Шунга кўра, суд даъвони этилганлардан қуйидаги хулосаларни ил-
қаноатлантиришни рад этиш ҳақида қарор гари суриш мумкин. Биринчидан, шартно-
қабул қилган. Акциядорлик жамияти иқти- мани бекор қилиш мавжуд ҳолатдан келиб
содий судга даъво аризаси билан мурожаат чиқиб, одатда икки тартибга асосан, яъни
этиб, масъулияти чекланган жамияти билан тарафларнинг ўзаро келишувига кўра ёки
бино-иншоотни ижарага бериш ҳақида ту- суд тартибига кўра амалга оширилади. Ик-
зилган шартномани бекор қилишни сўраган. кинчидан, шартномани суд тартибида бе-
кор қилинишига эришиш учун тараф, ал-
Ишдаги ҳужжатлардан кўринишича, батта, низони судгача ҳал этиш тартибига
акциядорлик жамияти ўзига мулк ҳуқуқи риоя этган бўлиши лозим. Ушбу тартибга
асосида тегишли бўлган кўчмас мулкни риоя этилмаганда, агар талабнома юбориш
бир йил муддатга масъулияти чекланган тартибига риоя этиш имконияти йўқолма-
жамиятига ижара шартлари асосида бер- ган бўлса, Иқтисодий процессуал кодекси
ган, шартномада ижарага олувчи ижара 107-моддаси биринчи қисмининг 5-банди-
тўловларини ойнинг 15 санасига қадар тў- га асосан шартномани бекор қилиш ҳақи-
лаб бориш мажбуриятини олган. Даъвогар даги даъво талаби кўрмасдан қолдирилади.
ўз шартномавий мажбуриятини бажариб, Бундай ҳолатда, тараф шартномани бекор
ижара объектини жавобгарга топширган, қилиш ҳақидаги талаб билан судга иккин-
аммо жавобгар ижара ҳақини шартла- чи бор мурожаат этиши ҳуқуқидан фой-
шилган муддатларда тўлаб боришни таъ- далана олади. Акс ҳолда, яъни талабнома
минламаган. Шунга кўра, даъвогар судга юбориш тартибига риоя этиш имконияти
мурожаат этиб, ижара шартномасини бе- йўқолган бўлса, Иқтисодий процессуал
кор қилишни сўраган. Фуқаролик кодекси кодекси 110-моддаси биринчи қисмининг
384-моддасининг биринчи қисмида шарт- 8-бандига асосан шартномани бекор қилиш
номалар қандай шаклда тузилган бўлса, ҳақидаги даъво талаби бўйича иш юритиш
уларни ўзгартириш ёки бекор қилиш тўғ- тугатилади.
рисидаги келишув ҳам шундай шаклда ту-
зилиши лозимлиги, шу модданинг иккинчи Бундай ҳолатда, шартномани бекор қи-
қисмида бир тараф шартномани ўзгарти- лиш ҳақидаги талаб ўзининг процессуал
риш ёки бекор қилиш ҳақидаги таклифга аҳамиятини йўқотиб, тараф мазкур талаб
иккинчи тарафдан рад жавоби олгандан билан судга иккинчи бор мурожаат этиш ҳу-
кейингина ёки таклифда кўрсатилган муд- қуқидан маҳрум бўлади. Умуман олганда,
датда ёки ўттиз кунлик муддатда жавоб ол- фуқаролик ҳуқуқий муомала иштирокчила-
магандан кейин, шартномани ўзгартириш ри ҳуқуқий онги ва савиясининг даражаси
ёки бекор қилиш ҳақидаги талабни судга том маънода шартномавий муносабатларда
тақдим этиши мумкинлиги кўрсатилган. юзага келадиган низоларни қонунчиликда
Ваҳоланки, иш ҳужжатларида даъвогар то- белгиланган муайян тартиблар орқали ҳал
монидан қонуннинг ушбу талаби бажарил- этиш, мазкур жараёнларда уларнинг ҳуқуқ-
ганлиги, яъни иқтисодий судга мурожаат лари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қи-
этишдан олдин жавобгарга шартномани лиш борасида самарадорликка эришишда
бекор қилиш талаби билан мурожаат этил- муҳим аҳамият касб этади.
ганлиги ҳақидаги ҳужжат мавжуд бўлма-
ган. Суд мажлисида иштирок этган тараф- Ғ. ИГАМОВ,
лар вакиллари ҳам бундай талабномани Касби туманлараро
олмаганликларини тасдиқлашган. иқтисодий суди раиси
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
МУНОСАБАТ 103
ҚУРОЛ ТЎҒРИСИДАГИ ҚОНУНЧИЛИК
ТАКОМИЛЛАШТИРИЛДИ
Маълумки, сўнгги йилларда республикамизда 220, 2201, 221-моддаларига ўзгартиришлар ҳамда
кўплаб соҳаларни ислоҳ қилиш жадал суръатлар- қўшимчалар киритилиб ўқотар бўлмаган қуроллар
да давом этмоқда. Шу маънода, қонун ҳужжатла- (пневматик, газли, сигнал берувчи, улоқтириш ва
рига ҳам зарурий ўзгартиришлар киритиш, уларни тиғли совуқ қурол ва электрошок қурилмалари) ва
янада такомиллаштириш, эътибордан четда қол- ўқотар қуролнинг асосий қисмлари билан қонунга
ган ҳуқуқий бўшлиқларни тўлдириш ишлари ҳам хилоф равишда муомалада бўлиш ёки қурол муо-
мазкур ислоҳотлар жумласига кирадики, зеро бу маласи қоидаларини бузганлиги учун жиноий ва
ислоҳотлар жамиятимиз ривожи учун эҳтиёж да- маъмурий жавобгарлик чоралари белгиланди;
ражасидаги заруратдир.
қурол эгалари ва уларнинг яқин қариндошлари-
Ўзбекистон Республикасининг «Қурол тўғри- ни қуролга эгалик қилишга қарши кўрсатма-
сидаги қонунчилик такомиллаштирилиши муноса- лар мавжуд эмаслиги юзасидан тиббий текши-
бати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим рув ўтказиш тартиби, шунингдек қуролга эгалик
қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар ки- қилишга монелик қиладиган касалликлар ёки
ритиш ҳақида» 2022 йил 31 майдаги ЎРҚ-772-сонли жисмоний нуқсонлар рўйхатлари тасдиқланди;
Қонуни қабул қилинганлиги муносабати билан фу-
қаровий ва хизмат қуроли ҳамда унинг ўқ-дорилари ов қуролига эгалик қилишнинг энг кам ёши 21
муомаласи соҳасида рухсат этиш хусусиятига эга дан 25 ёшгача оширилди;
бўлган ҳужжатларни бериш, уларга эгалик қилиш-
нинг талаблари ва шартларига бир қатор сезиларли тузилиши қайта ўқламасдан узлуксиз ўқ узиш
ўзгартиришлар ҳамда қўшимчалар киритилди: имконини берувчи силлиқ стволли ярим авто-
матик ўқотар ов қуроли мавқеи сойли стволли
Жумладан, Жиноят кодексининг 247, 248, қуролга тенглаштирилди (қуролга эгалик қилиш
249-моддалари ва Маъмурий кодексининг 185, стажи камида 10 йил бўлиши керак);
ғайриқонуний мақсадларда маълум техник ша-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
104 МУНОСАБАТ
роитлар ва кўникмалар ёрдамида қайта жанговар нинг 2 сентябридан ва жавобгарлик масалалари
ҳолатга келтирилиши мумкин бўлган «паҳтавон» қисми 2 декабрь куни кучга киради.
(«охолощенное»), ўқув ва вазн-габаритли («массо-
габаритное») қуролнинг муомаласи тақиқланди Ҳозирги пайтда амалдаги «Қурол тўғрисида»-
(коллекциялаш ёки кўргазмага қўйиш фаолияти ги Қонунда фуқаролик ва хизмат қуроли ҳамда
билан шуғулланувчи юридик шахслардан ташқари); ўқ-дорилар соҳасида лицензиялаш ва рухсатнома
бериш ваколати Миллий гвардия органларига юк-
барча турдаги пневматик қуролга (оғиз қис- латилган бўлиб, аммо фуқаролик ва хизмат қуроли
мидаги қуввати джоул ва калибридан қатъи на- ҳамда ўқ-дориларни сақлаш қоидаларига риоя қи-
зар), эгалик қилишни фақат ички ишлар орган- линиши устидан назорат, аниқланган қоидабузар-
ларининг рухсатномаси асосида амалга ошириш ликлар бўйича чора кўриш эса ички ишлар орган-
ҳамда фуқаро эгалигида бўлиши мумкин бўлган ларига юклатилган эди.
бундай қурол сони 3 дона билан чекланди;
Хорижий давлатларда қурол муомаласи соҳа-
пневматик калта стволли қуролнинг (бундан сидаги муносабатлар, яъни лицензиялаш ва рух-
унинг спорт объектларида сақланиши ва ундан сатнома бериш ҳамда уларнинг талабларига риоя
фойдаланиши мустасино) муомаласи тақиқланди; этилишини назорат қилиш ваколати ягона давлат
органига топширилган.
фуқаровий қурол ва унинг ўқ-дориларини ҳадя
этиш тақиқланди; «Қурол тўғрисида»ги Қонун қабул қилинга-
нидан сўнг ўқотар қуролдан ташқари пневматик,
биттадан ортиқ ҳар бир сойли стволли ўқотар ов газли, сигнал берувчи, тиғли, улоқтириш қуроли
қуролига, пневматик ов қуролига ва силлиқ стволли ва электрошок қурилмаларига эгалик қилишга
ўқотар ов қуролига эгалик қилганлик учун ҳар рухсат берилди.
йили базавий ҳисоблаш миқдорининг бир баравари
(300 минг сўм) миқдорида йиғим ундирилади; Бироқ, ўқотар бўлмаган юқорида кўрсатилган
қуролларга ноқонуний эгалик қилиш учун эса қо-
сойли стволли (нарезной) ўқотар ов қуролини, нунчилигимизда жавобгарлик мавжуд эмас эди.
шу жумладан, аралаш ўқотар қуролни ёхуд ярим
автомат силлиқ стволли ўқотар ов қуролини Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги ва Жиноят
ва унинг ўқ-дориларини, ўқдон (барабан) сиғи- кодексларида фақатгина ўқотар қуролни сақлаш
ми тўрт дона патрондан ортиқ бўлган силлиқ қоидаларига риоя қилмаслик ва ноқонуний эгалик
стволли ўқотар ов қуролини, шунингдек оғиз қис- қилиш учун жавобгарлик белгиланган эди, холос.
мидаги қувват олтмиш беш жоулдан юқори ва
калибри тўққиз миллиметрдан ортиқ бўлган пнев- Эътиборли жиҳати шундаки, ўтган 2020 йилда
матик ов қуролига эгалик қилиш стажи 10 йил ўқотар бўлмаган қуролга рухсатномасиз эгалик
сифатида белгиланди; қилиш билан боғлиқ аниқланган 2 174 та ҳолат
бўйича шахсларга жавобгарлик чоралари кўриш
биринчи маротаба фуқаровий қуролни учун ҳуқуқий асос бўлмаган. Бу эса, ўқотар бўл-
(ўзини ўзи ҳимоя қилиш, газли ва электрошокер маган қуроллар билан фуқаролар ўртасида «эркин
қурилмалари бундан мустасно) олишда қуролдан муомала қилиш» вазиятини шаклланишига имкон
хавфсиз фойдаланиш қоидалари бўйича махсус яратаётган эди, яъни ўқотар бўлмаган қуролга но-
қисқа муддатли курсларда мажбурий ўқитиш қонуний эгалик қилиш, уйда сақлаш, кўча-кўйда
тартиби белгиланди; олиб юриш, таълим муассасаларига олиб бориш
ва ҳоказо ҳолатларда қурол эгаси ундан турли жи-
фуқаровий қуролга эгалик қилишга тўсқин- ноий мақсадларда фойдаланмаслигига кафолат
лик қилувчи ҳолатларга қўшимча равишда қуйида- йўқ эди.
гилар киритилиб, улар юзага келганда қуролни зуд-
лик билан олиб қўйиш механизми белгиланганди: Шу сабабли, қонунчилигимиздаги ушбу ҳу-
қуқий бўшлиқни тўлдириш мақсадида зарурий
1) қасддан жиноятлар содир этилганлик ўзгартиришлар киритилди ва ушбу ўзгаришлар
учун судланганлик ҳолати тугалланган ёки суд- жамиятимиз келажаги учун юқори даражада ман-
ланганлиги олиб ташланганлигидан қатъи назар фаатли ва зарурдир.
(10 йил давомида);
Б. ТУЛЕБАЕВ,
2) қурол эгаси ёки қуролга эгалик қилиш ис- Тошкент шаҳар ИИББ ЖТСБ
тагини билдирган фуқаро ва у билан бирга яшов-
чиларга нисбатан қораловчи маълумотлар мав- бўлинма бошлиғи, майор
жуд бўлганда.
Шу билан бирга, юқоридаги Қонун 2022 йил-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
МУЛОҲАЗА 105
ТАШҚИ ИҚТИСОДИЙ ФАОЛИЯТНИ
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ
МАСАЛАЛАРИ
Мамлакат тараққиётида ташқи иқтисодий илғор тадбиркор-рақобатчилар томонидан ман-
фаолият муҳим аҳамият касб этади. Ривожлан- фаатсиз экспорт сифатида воз кечилган ва улар
ган давлатларнинг экспорт салоҳияти асосан ҳозирги шароитда истиқболлироқ бўлган иш-
кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъект- лаб чиқариш ва илмий ёндашишни талаб этувчи
ларига таянади. маҳсулотларни сотиш билан банддирлар.
Кейинги пайтларда мамлакатимиз ташқи Тадбиркорларимиз шундай экспорт бўғинида
иқтисодий фаолиятида ҳам кичик бизнес ва иш олиб бормоқдаки, бу албатта ривожланаётган
хусусий тадбиркорлик субъектларининг роли мамлакатларга хос ёндашишдир. Экспорт соҳа-
кучайиб бормоқда. Уларнинг улушига мамла- сида давлат томонидан тартибга солишларнинг
кат экспортининг 20,5 фоизи, импортнинг 51,8 сусайиши оқибатида (Ўзбекистонда бу ҳолат, ай-
фоизи тўғри келади. Аммо, ташқи иқтисодий ниқса, мустақиллик йилларининг биринчи йилла-
алоқаларда ижобий қолдиқ устунликка эга эмас. ридан то 1997 йилгача кузатилди), улар ташқи иқ-
Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликда им- тисодий фаолиятда кўр-кўрона катта ён беришлар
портнинг экспортдан 2,5 баробарга кўплиги қа- ва ўз товарларига арзон нарх белгилашлар эвазига
тор долзарб масалалрмавжудлигини кўрсатади. четга маҳсулотлар чиқардилар. Бу, айниқса, қиш-
Бу, ўз навбатида, ташқи иқтисодий фаолиятда лоқ хўжалиги маҳсулотлари, жумладан, тамаки
кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъ- хом ашёси ва бошқаларда яққол кўринди. Буни,
ектлари томонидан экспортбоп маҳсулот ишлаб маркетинг соҳасида тажрибасизлик ва касбий ма-
чиқариш учун яратилган шарт-шароитлар ҳали лакаларнинг етишмаслиги билан изоҳлаш мум-
етарли эмаслигидан далолат беради. кин.
Маҳаллий корхоналаримиз ташқи бозорга, Кўпгина ҳолларда, экспортчи корхоналар ва
энг аввало, эркин муомаладаги валюта олиш воситачиларнинг ғирром тижорат амалиёти фа-
мақсадида чиқадилар. Уларнинг ташқи бо- қатгина уларнинг ўзига эмас, балки республика
зорни ўрганишлари асосан хом ашё экспорти иқтисодиётига ҳам зарар келтиради. Шу билан
ёки халқ истеъмоли товарларини четга чиқа- халқаро савдо қоидаларини бузганлик учун то-
риш билан боғлиқ ёндашувдан иборат бўлади. вар экспорт қилувчи субъектларга нисбатан жа-
Бу йўналишдаги биринчи қадамлар, албатта, вобгарликни кучайтириш зарур. Демпингга қар-
муаффақият қозониб боради ва уларда муайян ши ҳолатлар қўзғатилган товарлар гуруҳи билан
манфаатлар уйғотади, чунки рақобат бу борада боғлиқ ташқи тижорат операцияларида махсус
унчалик ўткир эмас, муҳими ўз мамлакатидаги давлат назоратини ҳам мунтазам олиб бориш
рақобатчилардан ортда қолмаслик зарур. Фақат лозим.
вақт ўтгандан сўнг бизнинг тадбиркорлар шуни
тушунадиларки, экспортнинг бу бўғини бошқа Қатор тадбиркорлар четга маҳсулот чиқариш
бўйича қўшма тадбиркорлик шартномаларида
АННОТАЦИЯ
Мақолада тадбиркорлик тузилмаларининг четга маҳсулот чиқариш борасида дуч келаётган
муаммолари, маркетинг тадқиқотларини ўтказиш ва маҳаллий бозорни ўрганиш, корхоналар
маҳсулоти рақобатбардошлигидаги мавжуд муаммолар ва улар ечимидаги ёндашишлар, экспорт
стратегияси ва бошқалар кўрсатиб ўтилган.
Калит сўзлар: тадбиркорлик субъектлари; маҳсулот рақобатбардошлиги, маркетинг тадқи-
қотлари; маҳсулот экспорти, бозорни ўрганиш.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
106 МУЛОҲАЗА
чет эллик шерикларини бу ишда тажрибалироқ Бу борада ривожланган мамлакатлар тажри-
ҳисоблаб, уларга маркетинг стратегияси, экс- басига эътибор қаратиш фойдадан холи бўлмай-
порт дастури ва режаларини ишлаб чиқишни ди.
топширадилар. Кўзланган мақсад ҳам аниқ: жа-
ҳон бозорида барқарор ўринга эга бўлган чет эл Корхоналар маҳсулотларининг рақобатдош-
фирмаларининг яратган маркетинг имкониятла- лигини оширишнинг энг муҳим омилларидан
ридан фойдаланиш. Аммо, бундай чекланиш- бири – товарлар таннархини камайтириб бориш
лар тадбиркорларга анчагина қимматга тушиши экан, уларнинг бу борадаги стратегиясининг
мумкин. Маълумки, маркетинг тадқиқотларига бир унсури харидорлар билан тўғридан-тўғри
валютадаги фойданинг анчагина қисми тўлани- ишлаш ва тайёр маҳсулотни қайта сотувчилар-
ши лозим. Бундан ташқари, қўшма корхонадаги дан воз кечиш механизмини ишлаб чиқишдир.
иштирокчиликдан фойданинг мувофиқ улуши
ҳам чегараланади. Шу билан бирга, бу ҳолатдаги Шундай қилиб, ҳозирги пайтда мамлакати-
танланган стратегия ҳамма вақт ҳам кам-кўстсиз мизда бозор тадқиқотларини олиб боришни ўза-
бўла олмаслиги мумкин. ро қарама-қарши бўлган икки йўналишга ажра-
тиш мумкин.
Оқибатда, маҳаллий тадбиркорлар чет эл
фирмалари томонидан ўтказилган маркетинг Биринчи йўналиш – маҳаллий корхоналар
тадқиқотларининг якуний хулосаларига таяниб, ўз товарларини фақат экспорт қилишнинг мар-
кўплаб зарурий ахборот манбаларидан маҳрум кетинг тадқиқотларини ўтказиш. Мантиқ жи-
бўладилар, чет эл компанияларига боғланиб қо- ҳатдан бу жуда ҳам оддий: ташқи бозорда рақо-
ладилар. Фақатгина маҳаллий тадбиркорлар ва батчилар кўп ва уларнинг аксарияти маркетинг
чет эл фирмаларининг маркетинг стратегиясини борасида жиддий тадқиқотлар олиб боради.
ишлаб чиқишда биргаликдаги фаолияти муам- Ички бозор масаласида эса, товарлар етишмов-
молар ечими бўла олиши мумкин. чилиги, суст рақобатчилар мавжудлиги сабабли
чуқур маркетинг тадқиқотларини ўтказиш зару-
Тадбиркорлар ички бозоримизда ҳам мар- рияти сезилмайди.
кетинг тадқиқотларини ўтказишда бундан кам
бўлмаган хавфга дуч келишлари мумкин. Ма- Иккинчи йўналиш эса маҳаллий бозорни
ҳаллий тадбиркорлар ички бозордаги аҳвол ўрганишга қаратилиши лозим. Чунки, бизнинг
билан таниш ва рақобат борасида таваккалчи- корхоналаримиз молиявий маблағлар, юқори
ликлар камроқ деб биладилар. Бундай фикрлаш малакали мутахассислар, бозорлар тўғрисида ах-
қобиғида ўралашиб қолиш ҳам халқаро бозор боротларнинг етишмовчилиги сабабли самарали
тадқиқотларининг асосий йўналишларини ўр- экспорт маркетинги тадқиқотларини ўтказишга
ганишига имкон бермайди. қодир эмас. Бу ишларни амалга ошириш билан
корхонада бозорни бевосита ўрганиш имконият
Фикримизча, маркетинг тадқиқотлари бўйи- пайдо бўлади.
ча ички ва ташқи муаммоларнинг ечими сифа-
тида ўзаро боғлиқлигини ҳисобга олиб товар Р. ГАЙБУЛЛАЕВ,
экспорти стратегияларини ишлаб чиқиш зарур- СамИСИ кафедра
дир. профессори, и.ф.д.
1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси.
2. 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши
бўйича Ҳаракатлар стратегияси. // Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Ўзбе-
кистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида»ги ПФ-4947-сон
Фармонига 1-илова.
3.Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Тадбиркорлик фаолиятини жадал ривожлантиришни таъ-
минлашга, хусусий мулкни ҳар тамонлама ҳимоя қилишга ва ишбилармонлик муҳитини сифат жиҳатидан
яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида» ги Фармони –Т.: 2016 йил 5 октябрь, ПФ-4848-сон.
4. Гайбуллаев Р.М. Тадбиркорликни ривожлантириш муаммолари. Ташкент: Фан, 2004. 193-бет.
5. Курпаяниди К.И. Некоторые вопросы конкурентных преимуществ предприятий малого бизнеса // Ак-
туалные проблемы гуманитарных и естественных наук. – 2013. - №2.
6. www.stat.uz.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
СУД-ҲУҚУҚ ИСЛОҲАТЛАРИ 107
СУД-ҲУҚУҚ ТИЗИМИДА
ИНСОНПАРВАРЛИК ТАМОЙИЛИ
Жамиятда адолатни таъминлашда ва фуқа- ган Миллатлар Ташкилотининг 6 та асосий
роларнинг амалдаги Конституция ва қонун- шартномаcи ва 4 та факультатив протоколига
лар билан қўриқланадиган манфаатларини қўшилган бўлиб, уларнинг амалга оширили-
ҳимоя қилинишини кафолатлашда суднинг ши юзасидан БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бў-
ўрни, суд-ҳуқуқ соҳасида инсонпарварлик йича кенгаши ва шартномавий қўмиталари-
тамойли алоҳида муҳим аҳамият касб этади. га мунтазам равишда миллий маърузаларни
тақдим этиб келмоқда.
Таъкидлаш лозимки, сўнгги йилларда
мамлакатимизда инсон ҳуқуқлари, эркинли- Қайд этиш керакки, мустақил ва холис
ги ва қонуний манфаатларини ҳар томонлама судни талаб қилиш ҳар бир инсоннинг ҳу-
таъминловчи ҳуқуқий тизим яратилди. қуқидир. Бу ҳуқуқ Инсон ҳуқуқлари Умум-
жаҳон декларациясининг 10-моддасида ва
Ўтган даврда қабул қилинган қонунлар Ўзбекистон Республикаси қўшилган бошқа
ҳаётимизнинг барча соҳаларини ҳуқуқий халқаро ҳуқуқ ҳужжатларида мустаҳкамлан-
тартибга солиш билан бирга, фуқароларнинг ган.
ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлашга хиз-
мат қилаётир. Аслида, Ўзбекистонда амалга ошири-
лаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг асосий
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош мақсади мустақил, кучли суд ҳокимиятини
Ассамблеясида Ўзбекистон Республика- вужудга келтиришдан иборат. Зеро, суд ҳо-
си тарихда илк бор БМТ Инсон ҳуқуқла- кимияти нафақат уч ҳокимиятнинг бири,
ри бўйича кенгаши аъзолигига сайлангани балки унинг юксак нуфузли ҳуқуқий ҳолати,
шубҳасиз, бу борадаги Ўзбекистон саъй- жамият ва давлат ҳаётида инсон ҳуқуқлари,
ҳаракатларининг халқаро даражадаги эъти- демократия ва қонунийлик барқарор бўли-
рофидир. Буни Президентимиз раҳнамоли- шининг асосий шартидир.
гида охирги йилларда инсон ҳуқуқларини
ҳимоя қилиш бўйича олиб борилаётган из- Суд ҳокимиятининг вазифаси – фуқаро-
чил ислоҳотларнинг натижаси, десак асло ларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, унинг қо-
муболаға бўлмайди. нуний манфаатларини ҳамда мамлакат конс-
титуциявий тузумини ҳимоя қилиш, қонун
Яна бир муҳим жиҳат. Ўзбекистоннинг чиқарувчи ва ижроия ҳокимияти ҳужжат-
ушбу муҳим халқаро тузилмага сайланиши, ларининг Конституцияга мувофиқлигини
албатта, мамлакатимизда инсон ҳуқуқ ва эр- таъминлаш, қонунларни ва бошқа норматив
кинликлари ҳамда қонуний манфаатларини ҳужжатларни ижро қилиш ва қўллашда қо-
изчил таъминлашга қаратилган кенг кўламли нунийлик ҳамда адолатни таъминлашдан
ислоҳотларнинг амалий ифодасидир. иборат бўлиши лозим.
Бинобарин, ўтган даврда юртимизда ин- Мамлакатимизда фуқароларнинг ҳуқуқ
сон ҳуқуқлари соҳасида кўп ишлар қилиниб, ва эркинликларини, энг аввало, жиноий та-
бу соҳадаги ҳолат бутунлай ўзгарди. Маж- жовузлардан ҳимоя қилишнинг ишончли
бурий ва болалар меҳнати тўлиқ тугатилиб, кафолатларини таъминлашга, шунингдек
инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий стратегия уларнинг шаъни ва қадр-қиммати камсити-
қабул қилинди. Энг муҳими, БМТнинг фуқа- лишига, қонуний манфаатлари чекланишига
ролиги бўлмаган инсонлар сонини камайти- йўл қўймасликка қаратилган кенг кўламли
ришга қаратилган чақириғига жавобан 2020 ишлар амалга оширилаётганлиги ҳеч кимга
йилнинг ўзида 50 мингдан ортиқ юртдоши- сир эмас.
мизга Ўзбекистон фуқаролиги берилди.
Мазкур суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг маз-
Ҳозирги вақтда Ўзбекистон Республи- мун-моҳияти ҳам фуқароларининг ҳуқуқ-
каси инсон ҳуқуқлари бўйича 80 дан ортиқ эркинликлари ва қонун билан қўриқланада-
халқаро ҳужжатларга, жумладан, Бирлаш-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
108 СУД-ҲУҚУҚ ИСЛОҲАТЛАРИ
ган манфаатларини суд йўли билан ҳимоя рашувда Президентимиз судьянинг жамият-
қилиши кафолатларини янада кучайтириш, да тутган ўрни билан боғлиқ масалага тўхтаб
бунинг учун эса суднинг ҳақиқий мустақил- ўтиб, судья адолат посбони эканлиги, унинг
лигини ва фаолиятининг самарадорлигини онгида адолат, тилида ҳақиқат, дилида эса
таминлаш билан боғлиқ муҳим масалага поклик устун бўлмоғи кераклиги ҳақидаги
қаратилган. Фуқароларининг ҳуқуқ-эркин- пурмаъно фикрларни қайд қилган эдилар.
ликларини ҳимоя қилинишини кафолатла- Ҳақиқатда ҳам юксак даражадаги билим са-
рини кучайтиришга қаратилган, судларнинг лоҳияти ва ахлоқий фазилатларга, маълум
фаолиятини тубдан яхшилашда алоҳида аҳа- ҳаёт тажрибасига эга бўлишни тақозо қила-
миятга эга бўлган Президентимизнинг инсон диган, инсонлар тақдири билан боғлиқ, ни-
ҳуқуқларининг самарали ҳимоясини таъмин- ҳоятда мураккаб ва масъулиятли судьялик
лашга қаратилган суд-ҳуқуқ ислоҳотларига касбини танламоқчи бўлган киши, биринчи
оид 2016 йил 21 октябрдаги ПФ–4850-сон- навбатда, бунинг учун маънавий жиҳатдан
ли, 2017 йил 30 ноябрдаги ПФ–5268-сонли, ҳақли эканлиги ҳақида қалб жавобини олмо-
2018 йил 13 июлдаги ПФ–5482-сонли, 2020 ғи лозим.
йил 24 июлдаги ПФ–6034-сонли фармонла-
ри қайд қилинган фикрнинг ҳаётий тасдиғи Давлатнинг номидан қарор қабул қилиш
ҳисобланади. судьянинг юқори даражадаги бурч масъу-
лиятига эга бўлишгини тақозо этади. Улуғ
Ўзбекистон Республикаси Президенти- аллома Имом Аъзам ноҳақ қарор чиқариб,
нинг 2020 йил 29 декабрь куни Олий Маж- Оллоҳни олдида гуноҳкор бўлиб қолиш
лисга тақдим этган навбатдаги Мурожаат- мумкинлигини ўйлаб, қозилик вазифасини
номасида таъкидланганидек, «сўнгги 4 йил рад этган эканлар. Улуғ немис шоири, қай-
давомида суд-ҳуқуқ соҳасини ислоҳ этиш тарилмас файласуф, аслида ҳуқуқшунос бўл-
борасида дадил қадамларни қўйдик. Бу йў- ган Иоганн Вольфган Гёте «Ўзи ҳақида ҳукм
налишдаги устувор масалалар юзасидан 40 чиқаришга ўрганмаган киши, бошқалар ҳа-
дан ортиқ қонун, фармон ва қарорлар қабул қида ҳукм чиқара олмайди», деган эди. Шу
қилинди». нуқтаи назардан судланувчига жазо тайин-
лаш билан боғлиқ, ниҳоятда мураккаб ва ўта
Ушбу ҳужжатларда суд-ҳуқуқ тизимини масъулиятли масалани ҳал қилиш учун судья
ислоҳ қилиш орқали фуқароларнинг ҳуқуқ- юксак даражадаги билим ва ҳаёт тажрибаси-
лари, эркинликлари ва қонуний манфаатла- дан ташқари, биринчи навбатда ахлоқий ва
рига тажовуз қилиш ҳолатлари юзасидан зуд- маънавий ҳуқуқга эга бўлиши керак.
лик билан зарур чоралар кўриш, жисмоний
ва юридик шахсларнинг мурожаатларини ўз Президентимиз Шавкат Мирзиёев юри-
вақтида ҳал этиш, мурожаатларни кўриб чи- таётган сиёсат, Ҳаракатлар стратегияси
қишда сансалорлик ва бефарқ муносабатда асосида олиб борилаётган кенг кўламли
бўлиш ҳолатларига йўл қўйганлик учун жа- ислоҳотлар марказида ҳам, аввало, инсон
вобгарликни кучайтириш, шунингдек бузил- манфаати, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари-
ган ҳуқуқларни тиклаш бўйича барча зарур ни таъминлаш мақсади мужассам. Хусусан,
чораларни кўриш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва Конституциямиз қабул қилинганлигининг 26
қонуний манфаатларига сўзсиз риоя этили- йиллиги муносабати билан ўтказилган тан-
шини таъминлашга оид тадбирлар белгилан- танали маросимда Ўзбекистон Республикаси
ди. Президенти Шавкат Мирзиёев ўз маърузаси-
да яна бир бора «Инсон қадр-қимматини эъ-
Албатта, ҳар қандай жамиятдаги адолат зозлаш, бунинг учун ҳар қандай ҳолатда ҳам
мезони шу жамиятдаги фуқароларининг ҳу- адолатни қарор топтириш» масаласига ало-
қуқ-эркинликлари ва қонун билан қўриқла- ҳида эътибор қаратиб қуйидаги фикрларини
надиган манфаатларини ҳимоя қилиниши билдириб ўтди. «Буюк соҳибқирон Амир Те-
қай даражада кафолатланганлиги билан бе- мур бобомиз Оқсарой пештоқига «Адолат –
восита боғлиқдир. давлатнинг асоси ва ҳукмдорлар шиоридир»,
Судьялар билан бўлиб ўтган тарихий уч-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
СУД-ҲУҚУҚ ИСЛОҲАТЛАРИ 109
деган ҳикматли сўзларни ёздиргани бежиз ганлари ва улар мансабдор шахсларининг
эмас, албатта. Ушбу улуғвор ғоя инсон қадр- қарорлари ҳамда ғайриқонуний хатти-ҳа-
қимматини олий даражага кўтариш бораси- ракатлари устидан судга шикоят қилиш бо-
даги амалий ҳаракатларимиз пойдеворига расидаги конституциявий ҳуқуқни амалга
айланди». оширишни таъминлаш мақсадида яратил-
ган ушбу тизим қисқа муддатларда ўз нати-
Шунингдек, Давлатимиз раҳбари суд- жасини бера бошлади.
ларимиз томонидан ишларни кўришда жа-
моатчиликнинг иштироки юқори эканлиги Зеро, фуқаролар ҳуқуқ ва эркинликлари-
масаласини алоҳида эътироф этди. Билиб- нинг ишончли ҳимояси таъминлансагина
билмасдан жиноят йўлига кириб қолган йи- фуқароларимизда эртанги кунига ишончи
гит-қизларимиз ёки бўлмаса аёлларимиз иш- мустаҳкамланади, шунингдек жамиятда тар-
ларини кўришда Ёшлар иттифоқи, маҳалла тиб ва хавфсизлик ўрнатилади. Бу орқали
ва оилани қўллаб-қувватлаш ташкилотлари эса, барқарорликни таъминлаш мумкин бў-
кафиллиги асосида кўриб чиқилиши ижобий лади.
натижаларни бермоқда. Бунинг натижасида
жиноят йўлига адашиб кириб, қилмишига Айни вақтда инсон ҳуқуқларини суд ор-
чин дилдан пушаймон бўлган шахслар Ёш- қали ҳимоясини самарали таъминлаш, аҳо-
лар иттифоқи, маҳалла ва оилани қўллаб- лининг одил судловдан фойдаланиш им-
қувватлаш ташкилотларининг кафиллиги кониятларини кенгайтириш мақсадида суд
билан жазодан озод қилинганлиги, шунинг- қарорлари қонунийлиги ва асослилигини
дек жазони ўтаётган, жумладан, фаолияти қайта кўриб чиқишнинг амалдаги тизими-
ман этилган ташкилотларга кириб қолган ни такомиллаштириш ишлари изчил давом
маҳкумлар афв этилиб, оиласи бағрига қай- этмоқда. Жумладан, 2017 йилга қадар олти-
тарилганлигининг гувоҳи бўлмоқдамиз. Бу та суд инстанциясида суд қарорлари қайта
Ўзбекистон тараққиётининг навбатдаги бос- кўриб чиқилган бўлса, кейинги уч йилда бу
қичида инсонпарварлик сиёсати юритилаёт- инстанциялар сони учтага келтирилди. Про-
ганининг ҳаётдаги амалий ифодаси эканли- цессуал кодексларга янги киритилган нор-
гини алоҳида қайд этиш зарур. маларга кўра суд қарорларини қайта кўриш
институтини янада такомиллаштириш, та-
Аҳамиятлиси жиноят ишини қўшимча рафларнинг тортишуви ва тенг ҳуқуқлилиги
тергов юритиш учун қайтариш институти принципига риоя этилишини таъминлашга
бекор қилинди ва далилларга баҳо бериш оид ўзгартиришлар киритилди.
институти такомиллаштирилди. Бу, ўз навба-
тида, иш бўйича барча ҳолатлар суд томони- Жумладан, жиноят процессида тортишув-
дан ҳар томонлама текширилиб, далилларга лик принципига сўзсиз риоя этилишини ҳам-
холисона баҳо берилган ҳолда оқлов ҳукмла- да айблов, ҳимоя ва ишда иштирок этувчи
ри кўпайишига асос яратди. шахсларнинг тенглигини таъминлаш мақса-
дида судланувчи, унинг ҳимоячиси, жабрла-
Буни Бирлашган Миллатлар Ташкилоти- нувчи ва унинг вакили томонидан кассация
нинг судьялар мустақиллиги бўйича махсус тартибида берилган шикоятнинг мақоми
вакили Диего Гарсия-Саян жаноблари ҳам прокурорнинг протести билан тенглашти-
алоҳида эътироф этди. Хусусан, ўтган 5 йил- рилди. Ҳозиргача мавжуд бўлган прокурор-
да 3 минг 280 нафар, фақат 2021 йилнинг би- нинг протестини тўғридан-тўғри ҳайъатда
ринчи ярмида 438 нафар фуқарога нисбатан кўриш, ҳимоя тарафининг кассация тарти-
оқлов ҳукми чиқарилган бўлса, 16 минг 545 бида келтирган шикоятини ҳайъатда кўриш
нафар шахс суд залидан озод қилиниб, 31 учун киритишни судьянинг эркига боғлиқ
минг 111 нафар фуқарога нисбатан асоссиз қилиб қўйиш имконияти бекор қилинди. Бу-
қўйилган моддалар айбловлардан чиқарил- нинг натижасида айблов тарафи билан ҳимоя
ган ёки ўзгартирилган. Булар, ҳеч шубҳасиз, тарафининг ҳуқуқлари тенглиги принципига
суд-ҳуқуқ соҳасидаги катта ютуғидир. амал қилиниши таъминланмоқда.
Тарихимизда илк маротаба давлат ор- Шунингдек, авваллари янги очилган ҳо-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
110 СУД-ҲУҚУҚ ИСЛОҲАТЛАРИ
латлар туфайли иш юритишни қайтадан да олиш тартиби амалиётга татбиқ этилди.
бошлаш фақат прокурорнинг ташаббусига Судлар фаолиятида очиқлик ва шаффоф-
кўра амалга оширилаётган бўлса, энди бун-
дай ҳуқуқ жиноят процессининг бошқа иш- ликни таъминлаш мақсадида Олий суднинг
тирокчилари, яъни маҳкум, оқланган шахс, Интерактив хизматлар портали ишга тушу-
уларнинг ҳимоячилари ва қонуний вакилла- рилди. Унда жисмоний ва юридик шахслар
ри, жабрланувчи ва унинг вакили судга янги учун судларга электрон шаклда мурожаат
очилган ҳолатлар туфайли иш юритишни қилиш, суд ҳаражатларини электрон тарзда
қўзғатиш тўғрисида илтимоснома бериш ҳу- тўлаш, қонуний кучга кирган суд қарорла-
қуқига эга бўлди. ри билан танишиш, ишлар ҳолатини онлайн
кузатиб бориш, суд чақирув қоғозини элект-
Аҳолига одил судловдан фойдаланишда рон олиш, суд мажлиси жадвали билан он-
қулайлик яратиш мақсадида судлар фаолия- лайн танишиб бориш, дунёнинг исталган
тига замонавий ахборот-коммуникация тех- нуқтасидан туриб суд мажлисларида мобил
нологияларини жорий этиш борасида жадал видеоконференцалоқа тизими орқали иш-
ишлар олиб борилмоқда. Хусусан, ўтган тўрт тирок этиш каби интерактив хизматлар жо-
йил давомида 24 мингдан ортиқ суд мажлиси рий этилди. Шунингдек, қабул қилинган суд
видеоконференцалоқа режимида ўтказилиб, ҳужжати ўқиб эшиттирилганидан сўнг унинг
бу мажлисларда қатнашган 52 мингдан ортиқ мазмун-моҳиятини суд процесси иштирок-
юртдошимизнинг ҳам вақти, ҳам маблағи те- чиларига тушунтирилиши амалиёти жорий
жалди. Жумладан, ўтган даврда бу борада этилди, судлар фаолияти тўғрисида жамоат-
фуқароларнинг тежалган маблағларининг чилик ва оммавий ахборот воситаларини
умумий миқдори 16 миллиард сўмдан ортиқ- хабардор қилиш мақсадида ҳар чоракда ви-
ни ташкил этди. лоят судлари раислари ва уларнинг ўринбо-
сарлари томонидан брифинглар ўтказиш, суд
Шунингдек, суд мажлиси тарафларининг ишларини апелляция ва кассация тартибида
оворагарчиликларини олдини олиш мақса- кўриб чиқиш амалиёти обзорларини эълон
дида Ўзбекистон Республикаси Президенти- қилиш йўлга қўйилди.
нинг «Суд ҳокимияти органлари фаолиятини
рақамлаштириш чора-тадбирлари тўғриси- Одил судлов сифатини янада яхшилаш
да» 2020 йил 3 сентябрдаги ПҚ–4818-сонли борасидаги вазифалар ижросини тўлиқ таъ-
Қарори қабул қилиниб, судлар фаолиятига минлаш бугун муҳим аҳамият касб этади.
замонавий ахборот-коммуникация техноло- Зеро, одил судлов орқали жамиятда қонун
гияларини жорий этиш мақсадида марказ- устуворлиги таъминланади, фуқароларда
лаштирилган электрон маълумотлар базаси давлат ҳокимияти органларига бўлган ишонч
ишга тушурилди. Унинг доирасида судьялар ортади ва бошқа шахсларнинг ҳуқуқларига
ўртасида ишларни автоматик тарзда тақсим- нисбатан ҳурмат билан муносабатда бўлиш-
лаш, ижро ҳужжатларини электрон шаклда га мажбур қилади. Фуқароларнинг ҳуқуқ ва
мажбурий ижрога юбориш, ишларни қоғоз эркинликларига, қонуний манфаатларига та-
шаклидан воз кечган ҳолда электрон шакл- жовуз қилиш ҳолатларига зудлик билан чора
лантириш ва суд мажлисларини видеокон- кўрилсагина фуқаролар ҳуқуқни муҳофаза
ференцалоқа тизими орқали ўтказиш каби қилувчи ва суд органларидан рози бўла бош-
бир қатор соҳалар рақамлаштирилди. Шу- лайди, ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний ман-
нингдек, судларнинг ахборот тизими билан фаатлари кучли ҳимоя остида эканлигини
28 та ташкилот ва идораларнинг 38 та ах- ҳис этадилар ва хотиржам яшашлари учун
борот тизимлари ўртасида муайян ишни кў- зарур шарт-шароитлар яратилади.
риш жараёнида зарур бўлган маълумотлар ва
ҳужжатларни фуқароларни овора қилмаган Б. КЕНЖАЕВ
ҳолда судлар томонидан бевосита давлат ор- Ғиждувон туманлараро
ганлари ва ташкилотларидан электрон шакл- иқтисодий суди судьяси
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ЧЕТ ЭЛ ТАЖРИБАСИ 111
ГЕРМАНИЯДА
МАЪМУРИЙ
СУД ТИЗИМИ ҚАНДАЙ?
Глобаллашув даврида яшаяпмиз. Ҳаё- парламентлари) томонидан сайланган
тимизда ҳар куни бир янгилик, ўзгариш. аъзолардан иборат. Бундестаг аҳоли то-
Ҳар соҳада ислоҳот. Инчинун, мамлак- монидан 4 йил муддатга сайланади. Бун-
тимизда суд-ҳуқуқ соҳасида ҳам катта десрат эса ер ҳукуматлари ўз орасидан 4
ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Мил- йил муддатга тайинлайдиган вакиллар-
лий қонунчилигимиз муттасил ўзгариб, дан иборат. Ижроия ҳокимият федерал
янги нормалар билан бойиб бормоқда. канцлер бошчилигидаги федерал ҳуку-
Мақсад, аҳолига қулайлик яратиш, улар мат қўлида.
мушкулини осон қилиш. Албатта, бун-
дай пайтда ривожланган давлатлар қо- Анжуманда Ўзбекистон делегацияси
нунчилиги барчани бирдай қизиқтиради. билан бир қаторда Қозоғистон, Қирғи-
Мисол учун уларда қандай? Биз улардан зистон, Тожикистон маъмурий судлари-
нималарни ўрганишимиз керак. нинг судьяларидан иборат вакиллар ҳам
қатнашишди. Шуниси эътиборга лои-
Яқинда (2022 йилнинг 30 май – 3 июнь йиқки, анжуман ишида Германия, Лат-
кунлари) Олий судининг 4 кишидан вия, Украиналик экспертлар ўз маъруза-
иборат (Олий суд судьяси Н. Ҳакимова, лари билан иштирок этишди.
Бухоро вилоят маъмурий суди раиси С.
Турсунов, Фарғона вилоят маъмурий Айтиш жоизки, ташриф дастури 5 кун-
суди раиси Д. Маҳаматов, Тошкент ша- га мўлжалланган бўлиб, 1-2 кунлари хал-
ҳар маъмурий суди раиси ўринбосари қаро конференция иштирокчилари Шпа-
Ғ. Давлатов) Ўзбекистон делегацияси йер шаҳрида жойлашган Герман Давлат
Германия Федератив Республикасининг бошқаруви илмий текшириш институти
Шпайер ва Майнц шаҳарларида ташкил фаолияти билан танишдик. Шундан сўнг
этилган маъмурий ҳуқуқ бўйича халқаро экспертлар ва конференция иштирокчи-
конференцияда иштирок этиб қайтдик. ларининг маърузалари тингланди.
Маълумки, Германия – федератив дав- Маърузалардан шу нарса англашил-
лат бўлиб, 16 федераль ерлардан таш- дики, Германия маъмурий ҳуқуқ соҳа-
кил топган. Уларнинг ҳар бири ўзининг сининг асосчиларидан бири Отто Ма-
конституцияси, парламенти ва ҳукума- йер ҳисобланади. Немис маъмурий суд
тига эга. Давлат бошлиғи – федерал пре- тизими шаклланиш тарихида бу инсон-
зидент. У махсус чақириладиган федерал нинг ўрни алоҳида. Немис тажрибаси
мажлис томонидан 5 йил муддатга сай- ўрганилиши баробарида биз Марказий
ланади ва яна фақат бир марта сайлани- Осиё давлатларида маъмурий суд тизи-
ши мумкин. Федерал мажлис бундестаг мининг бугунги ҳолати, шаклланиши ва
раиси томонидан чақирилади ва у бун- ўзига хос хусусиятлари ҳақида баҳслаш-
дестаг депутатлари ҳамда ландтаглар (ер дик. Марказий Осиё давлатлари орасида
маъмурий судлар Ўзбекистонда илк бор
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
112 ЧЕТ ЭЛ ТАЖРИБАСИ
ташкил этилганлиги алоҳида эътироф натдорлик билдириб, парламентнинг
этилди ва бундан биз ғурурландик. фахрий меҳмонлари китобига эсдалик
қайдлари қолдирди. Шундан сўнг эсда-
Бизга қўшни давлат бўлган Қозоғис- лик учун суратга тушдик.
тонда маъмурий судлар ташкил топганига
эндигина бир йил бўлган. Тожикистонда Немисларнинг парламентида бўлар
эса ҳали ҳануз маъмурий судлар ташкил эканмиз, бизни ҳайрон қолдиргани муҳ-
этилмаган. Қирғизларда ҳокимиятнинг ташам парламент биносида боғча ёши-
барқарор эмаслиги, тез-тез тахт алма- даги болаларнинг гуруҳ бўлиб экскурсия
шинуви маъмурий судларни барқарор қилиб юрганликлари бўлди. Бу ерда бо-
ривожланишига имкон бермаётганлиги, лажонлар учун машғулот хоналари ҳам
ҳар сафар ҳукумат революцион йўл би- жиҳозлаб берилган экан. Демакки, Гер-
лан янгиланганида кўплаб сохта маъму- манияда демократияни болалар онгига
рий актлар чиқиб келиши, янги ҳукумат гўдаклигидан сингдириб бориш амалиё-
келиши билан қонунчилик янгиланиши ти мавжуд. Бу ўрганса арзийдиган жи-
натижасида оммавий ҳуқуқий низоларни ҳатлардан бири бўлди.
ҳал этишдаги мураккабликлар мавжуд-
лиги айтиб ўтилди. Ташрифимизнинг сўнгги кунлари
Рейнланд Пфальц ўлкасининг Олий суди
Тадбиримизнинг учинчи куни Рейн- ҳамда Майнц шаҳар маъмурий судла-
ланд Пфальц ўлкасининг Майнц шаҳ- ри фаолияти билан танишиш имконига
рида жойлашган Адлия вазирлигига эга бўлдик. У ерда бизни Олий суд раи-
ташриф буюрдик. Кун тартиби бўйича си Ларс Брокер ва Олий суд судьялари
тадбир Германия адлия вазирининг ви- кутиб олишди. Учрашув кўпроқ эркин
деомурожаати билан бошланди. Сўнг муҳокама тарзида бўлиб ўтди. Суҳбат
вазирликнинг жамоат манфаатлари бў- жараёнида Олий суд моддий-молийвий
йича вакили Йорг Шумахер маърузаси- таъминот борасида Адлия вазирлиги-
ни тингладик. Маърузада қизиқиш уй- га бўйсуниши, Олий маъмурий суд бир
ғотган жиҳат шу бўлдики, Германияда вақтнинг ўзида ўлканинг конституция-
маъмурий судларда прокурор иштироки вий суди вазифасини ҳам бажариши,
назарда тутилмаган. Бироқ, принципиал бунда низоли ишлар 9 судьядан иборат
ва жамоат учун муҳим аҳамиятга эга иш- таркибда кўрилиши маълум бўлди.
ларда Адлия вазирлигининг жамоат ман-
фаатлари бўйича вакили ўз фикри билан Маъмурий судлар томонидан кўри-
иштирок этиши ва суд қарорлари билан ладиган ишларнинг алоҳида аҳамиятга
келишмаган тақдирда шикоят келтириш эгалигидан келиб чиқиб, биринчи инс-
ҳуқуқига эга экан. танция судининг ўзида қоида тариқасида
ишлар 3 нафар судьядан иборат таркиб-
Кейинги ташрифимиз Рейнланд да, апелляция инстанциясида 5 нафар,
Пфальц ўлкасининг парламенти, яъни кассацияда эса 7 нафар судьядан иборат
Ландтагга боришимиз бўлди. У ерда коллегиал тартибда ҳамда халқ масла-
бизни парламент раиси Хендрик Геринг ҳатчилари иштирокида кўрилиши айтиб
қабул қилиб, парламент фаолияти билан ўтилди.
таништирди. Марказий Осиё делегация
номидан Қирғизистон Олий суди раиси Юқори инстанцияга ҳар қандай қа-
Замирбек Базарбеков тадбир учун мин- рор бўйича шикоят қилинмаслиги, балки
фильтрация тартибида, қонунчилик ёки
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ЧЕТ ЭЛ ТАЖРИБАСИ 113
суд қарорининг ўзида йўл қўйилган қа- Биринчи инстанция маъмурий судига
рорлар юзасидангина шикоят келтири- ташрифимиз давомида бевосита маъ-
лиши тушунтирилди. мурий суд ишининг суд мажлисини ку-
затиш имкониятига эга бўлдик. Бунда,
Германияда ишни кўриш муддатла- айнан бизни қизиқтирган суднинг даст-
ри чекланмаган. Уларда оқилона муд- лабки фикрини олдиндан маълум қилиш
дат тушунчаси мавжуд. Ишларни кўриш амалиётининг гувоҳи бўлдик. Умуман
муддатлари ўртача 6 ойдан бир йилгача, олганда, кун тартибидаги тадбирлар
айрим ҳоллларда ҳатто 2 йилгача ҳам жуда ҳам сермазмун ва қизиқарли таш-
бўлган муддатни ташкил этар экан. Иш- кил этилганлигини алоҳида таъкидла-
лар тақсимоти президиум томонидан моқчиман.
коллегиал тартибда ҳал этилади.
Германия Федератив Республикасига
Бизни ҳайрон қолдирган жиҳати, суд- ташрифнинг энг самарали жиҳати шун-
ларда статистика юритилмас экан, шу да бўлдики, маъмурий судларнинг том
сабабдан бу масала қизғин муҳокамага маънода қандай даражада бўлиши, Ўзбе-
сабаб бўлди. кистон маъмурий суд тизими тўғри йўл-
да бораётганлиги, яна нималарга қараб
Ташриф сўнггида биринчи инстанция интилишимиз кераклиги, қўшни давлат-
суди ҳисобланган Майнц шаҳар маъму- ларнинг айрим хатоларидан ўзимизни
рий суди фаолияти билан танишдик. Суд сақлашимиз кераклиги кўз олдимизда
раиси Фраймунд Холлер хоним билан яққол гавдаланди.
қизғин суҳбат бўлиб ўтди. Холлер хоним
ишларни кўриш амалиёти ҳамда таҳли- Хулоса ўрнида мамнуният билан
кали карантин давридаги тажрибалари қайд этиш лозимки, хорижий мутахас-
билан ўртоқлашди. сис экспертларнинг билдирган таклиф
ва тавсияларининг аксарияти бугун-
Шунингдек, биринчи инстанция суд- ги кунда мамлактимизда ишлаб чиқи-
ларида коллегиал ихтисослашув тарти- лаётган «Маъмурий тартиб таомиллар
би, суднинг дастлабки фикрини олдин- тўғрисида»ги Қонуннинг янги таҳрири
дан маълум қилиши иштирокчиларда лойиҳасида деярли қамраб олинган. Ўй-
катта қизиқиш уйғотиб, баҳс-мунозара- лаймизки, мазкур қонун қабул қилингач,
ларга сабаб бўлди. юртимизда маъмурий оммавий ҳуқуқий
муносабатлар соҳаси янада такомилла-
Германияда 2020 йил карантин пай- шиб, қонун устуворлиги ортишида му-
тида фуқаролар томонидан оммавий ва ҳим омил бўлади.
индивидуал тусдаги карантин чекловла-
рига нисбатан минглаб шикоят аризалар Н. ҲАКИМОВА,
келиб тушган. Судлар томонидан баъ- Ўзбекистон Республикаси
зи ҳолатларда ҳукумат ва вазирликнинг
маъмурий актлари асоссиз деб топилиб, олий суди судьяси
бекор қилинган.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
114 ЭЪТИРОФ
СУДЬЯЛАР ОЛИЙ МАКТАБИНИ
БИТИРИШ БАХТИ
Жорий йилнинг 5 август санасида Ўзбе- га мўлжаллангандек ...
кистон Республикаси Судьялар олий кенга- Ўқиш давомида 3 ой суднинг биринчи
ши ҳузуридаги Судьялар олий мактабининг
2021/2022 ўқув йили Судьялик лавозимла- инстанциясида амалиёт ўтадик. Иш ҳажми-
рига номзодларни тайёрлаш курсини му- нинг кўплиги, низолар хилма-хиллиги, суд
ваффақиятли тамомлаган тингловчиларга мажлисида иштирок этувчи тарафларнинг
магистр дипломларини топшириш мароси- турлича характер ва дунёқараши, судьянинг
ми бўлиб ўтди. кун давомида ўнлаб ишда иштирок этувчи
шахсларнинг важ ва эътирозларини эшитиб
Тадбирда Судьялар олий кенгаши, Судь- қонуний қарор қабул қила олиши, ҳар қандай
ялар ассоциацияси, Олий мактаб профес- вазиятда ҳам ўзини босиқ тутиши, бундан
сор-ўқитувчилари, ходимлари ва битирув- ташқари ўз вақтида суд ҳужжатларини ёзиш,
чилари иштирок этди. расмийлаштириш ва бошқа топшириқларни
бажаришига гувоҳ бўлар эканмиз судьялик
75 нафар тингловчи бир йил давомида касбининг катта куч, ирода ва фидойилик та-
4 та йўналиш, яъни жиноий-ҳуқуқий, фу- лаб қилишига яна бир бор амин бўлдик.
қаролик-ҳуқуқий, иқтисодий-ҳуқуқий ва
маъмурий-ҳуқуқий фаолият бўйича ўқиб, Амалиёт тугагач, Судьялар олий макта-
магистр даражасини олиш билан бирга бида ташкил қилинган комиссиялар томо-
судьялик лавозимларига номзодлар қатори- нидан ойлар давомида биздан қабул қилин-
дан жой олди. ган оралиқ, якуний ва давлат имтиҳонлари
бу иродани ўзимизда топишимизга ва ўз
Битирувчиларнинг барчаси мутахассис- кучимизга баҳо беришимизга катта ёрдам
лигига кўра ҳуқуқшунос бўлишига қарамай, бергани ҳам рост.
турли вазирлик ва идоралар вакилларидир.
Жумладан, улар орасида суд, прокуратура, Курсдошларим қаторида устозлар қўли-
адлия, ички ишлар, божхона, акциядорлик дан магистрлик дипломини олиб ўзимнинг
жамиятлари, таълим, адвокатура каби соҳа- доимий иш жойимга қайтар эканман, бу
ларда фаолият юритган тингловчилар бор. даргоҳнинг остонасини Олий суд судьяси
Аслида таълим босқичининг қизиқарли ва даражасига етиб келиб ҳатлаб ўтиш нақа-
ўзига хослиги ҳам шунда. Турли қарашлар, дар шарафли эканлиги, бу йўл ортида қан-
фикрлар хилма хиллиги, йиллар давомида чалик машаққатли меҳнат ва матонат бор-
орттирилган бой тажриба номзодлар ора- лигини англаган ҳолда танлаган касбим ва
сида қизғин муҳокамалар, маълумот алма- унинг эгаларига нисбатан ҳурматим янада
шиш, тизимларни ичидан тушуниш билан ошди ва ўз олдимга шу даргоҳга бир кун,
бир қаторда ўзига хос рақобат ва ўзининг албатта, судья бўлиб келаман ва бунинг
устида янада кўпроқ ишлашга ундади. учун мен ҳам юксак фидойилик билан Ва-
танимга хизмат қиламан деб ният қилдим.
Судьялар олий мактабида таҳсил олар
эканмиз, судьялик касбининг нақадар қизи- Э. БАЛЛИЕВА,
қарли, фахрли, шу билан бирга машаққатли Ўзбекистон Республикаси Судьялар
ва масъулиятли эканлигини яна бир бор чу- олий кенгаши ҳузуридаги Судьялар
қур ҳис қилдик.
олий мактаби битирувчиси
Судьялик мантиясининг кенг елкалари
ҳам худди шу катта масъулиятни кўтариш-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2022
ЭЛЕКТРОННЫЙ ЖУРНАЛ
8/2022 ISSN 2181-8991
ПРАВОСУДИЕ
Правовое, научно-практическое издание
Учредитель: Главный редактор
Верховный суд Kамол УБАЙДИЛЛОЕВ
Республики Узбекистан
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ: Отв. секретарь
Бахтиёр ИСЛАМОВ Муталиф СОДИКОВ
Робахон МАХМУДОВА
Халилилло ТУРАХУЖАЕВ АДРЕС УЧРЕЖДЕНИЯ:
Икрам МУСЛИМОВ 100097, г. Ташкент,
Холмумин ЁДГОРОВ
Мирзоулугбек АБДУСАЛОМОВ Чиланзар, ул. Чупонота, 6
Ибрагим АЛИМОВ Р/с 20210000300101763001
Олим ХАЛМИРЗАЕВ
Замира ЭСАНОВА Филиал Ташкент
Омонбой ОКЮЛОВ ЧАБ «Трастбанк»
Музаффаржон МАМАСИДДИКОВ МФО 00850, ИНН 201403038
ТЕЛЕФОНЫ: 278-96-54, 278-91-96,
278-25-96; ФАКС: 273-96-60
K Реклама и материалы, размещенные E-mail: [email protected]
на коммерческой основе. Веб-сайт: www.odilsudlov.sud.uz
Telegram: https://t.me/ODsud
Мнение редакции может не совпадать с мнением
ИНДЕКС ИЗДАНИЯ ‒ 909
авторов публикуемых статей.
Зарегистрировано в Агентстве ин-
Рукописи, фотографии, рисунки не рецензируют- формации и массовых коммуни-
каций при Администрации Пре-
ся и не возвращаются. зидента Республики Узбекистан
от 27.07.2021 г. Регистрационный №
При перепечатке ссылка на издание «Одил суд- 0026. Издается с 1996 года.
лов» ‒ «Правосудие» обязательна.
Постановлением Президиума Высшей ат-
тестационной комиссии при Кабинете Ми-
нистров Республики Узбекистан от 30 ап-
реля 2022 г. электронная версия журнала
включена в список по представлению публика-
ций научных статей на соискание ученой степени
доктора философии (PhD) и доктора наук (DSc)
в области права.
C «Правосудие»
116 НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ГРАЖДАНСКОГО ПРАВА
ПРОБЛЕМЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ
ГРАЖДАНСКОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА В
СФЕРЕ СТРАХОВАНИЯ ИНВЕСТИЦИОННОЙ
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН
В процессе рыночной трансформации на уровне хозяйствующих субъектов. С
экономики Узбекистана коренным обра- точки зрения ученых-правоведов роль
зом изменился механизм макроэкономи- инвестиций в экономике страны сос-
ческого воспроизводства, который тре- тоит в том, что они создают условия для
бует все более активного привлечения дальнейшего расширения производст-
дополнительных капиталов. Осуществ- ва. Часть инвестиций направляется на
ляющийся в последние годы переход прирост непроизводственных основных
экономики на новый инновационный фондов в сфере образования, здравоох-
путь развития обуславливает активи- ранения и т.д. Немалое значение имеют
зацию инвестиционной деятельности для общества инвестиции в форме ре-
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 8 / 2022
НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ГРАЖДАНСКОГО ПРАВА 117
зервов страны на случай непредвиден- В настоящее время в Узбекистане от-
ных обстоятельств1. сутствуют специальные исследования,
посвященные именно правовому регу-
Поэтому в современных условиях мо- лированию отношений в сфере страхо-
дернизация экономики невозможна без вания инвестиционной деятельности.
правильного организованного инвести-
ционного процесса. Одним из наиболее В статье впервые предпринята попыт-
важных аспектов эффективной органи- ка комплексного анализа системы стра-
зации инвестиционной деятельности яв- хования инвестиционной деятельности
ляется адекватный современным усло- в Узбекистане с позиций гражданского
виям механизм защиты прав инвесторов. права. В данной работе проанализиро-
Одной из важнейших проблем в данной вана не только национальная система
сфере является минимизация инвести- страхования инвестиционной деятель-
ционных рисков посредством приме- ности, но и зарубежный опыт в данной
нения различных методов страхования. сфере правового регулирования. Кроме
Страхование – передача определенных того, данная проблема еще недостаточно
рисков страховой компании является од- раскрыта в трудах отечественных уче-
ной из основных мер снижения инвести- ных-правоведов.
ционных рисков2. Из этого следует, что
формирование в Узбекистане адекватно- Вместе с тем, несмотря на осуществ-
го современным требованиям, соответст- ленную в данной сфере работу прове-
вующего общепризнанным междуна- денный автором комплексный анализ
родно-правовым стандартам механизма инвестиционного и страхового законода-
правовой регламентации страхования тельства Узбекистана выявил ряд недос-
инвестиционной деятельности является татков в сфере правовой регламентации
одной из наиболее актуальных проблем страхования инвестиционной деятель-
в сфере совершенствования гражданско- ности. В частности, Закон Республики
го законодательства. Узбекистан «О страховой деятельности»
не предусматривает в качестве отдель-
АННОТАЦИЯ
В данной статье целью автора является обоснование необходимости дальнейшего совер-
шенствования гражданского законодательства Республики Узбекистан, действующего в сфере
страхования инвестиционной деятельности. В статье на основе комплексного анализа граж-
данского законодательства предлагается внести дополнения и изменения, направленные на
усиление защиты прав инвесторов в действующие законодательные акты. Актуальность изб-
ранной темы обусловлена отсутствием в Республике Узбекистан специальных исследований,
посвященных вопросам правовой регламентации страхования инвестиционной деятельности.
Основными результатами, полученными автором статьи в процессе научно-исследовательской
работы, являются определение основных направлений совершенствования инвестиционного за-
конодательства Республики Узбекистан и подготовка практических предложений и рекоменда-
ций по совершенствованию данного сегмента национального законодательства на основе меж-
дународно-правовых стандартов.
Ключевые слова: Инвестиционная деятельность, инвестиции, инвесторы, страхование,
гражданское законодательство, страховое законодательство, Республика Узбекистан, экономи-
ка, реформы, рыночная экономика, инвестиционное законодательство.
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 8 / 2022
118 НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ГРАЖДАНСКОГО ПРАВА
ной отрасли страхования страхование учреждениями предоставляются га-
инвестиционной деятельности. В Закон рантии возмещения ущерба инвестору.
Республики Узбекистан «Об инвести- В частности, специалисты в области
циях и инвестиционной деятельности» международного частного права пола-
также не включены нормы, регламенти- гают, что перечень страховых рисков
рующие страхование инвестиционной является одним из центральных в воп-
деятельности. В данном аспекте опыт росах изучения страхования иностран-
зарубежного законотворчества свиде- ных инвестиций5. Поэтому предлагаем
тельствует о наличии в инвестиционном дополнить главу 3 Закона Республики
законодательстве некоторых стран пра- Узбекистан «Об инвестициях и инвес-
вовых норм, регулирующих вопросы ст- тиционной деятельности» отдельной
рахования инвестиций. В частности, За- статьей, содержащей перечень видов
кон РФ «Об иностранных инвестициях инвестиционных страховых рисков.
в Российской Федерации» содержит от- К таким рискам можно отнести: по-
дельную статью 18, регламентирующую литические кризисы в стране, прини-
имущественное страхование, осуществ- мающей инвестиции; национализацию
ляемое коммерческой организацией с предприятий; повышение уровня инф-
иностранными инвестициями и филиа- ляции или падение ВВП; несоблюде-
лом, представительством иностранного ние условий договора страной, прини-
юридического лица. Поэтому считаем мающей инвестиции.
целесообразным дополнить Закон Рес-
публики Узбекистан «Об инвестициях В процессе совершенствования пра-
и инвестиционной деятельности» от- вовой базы страхования инвестицион-
дельной главой, регламентирующей ст- ной деятельности большую важность
рахование инвестиционной деятельнос- представляет также закрепление в
ти. Принимая во внимание зарубежный действующем законодательстве воз-
опыт правового регулирования в данном можностей предоставления новых ст-
сегменте гражданского законодательст- раховых продуктов. В данном аспекте
ва, а также учитывая важность обеспече- представляется интересным использо-
ния гарантий прав инвесторов, предла- вание в процессе страхования инвес-
гаем включить в ст. 4 Закона Республики тиционной деятельности достижений
Узбекистан «О страховой деятельнос- информационно-компьютерных техно-
ти», содержащую перечень отраслей ст- логий и существующих на их основе
рахования, страхование инвестиционной информационных сетей. Возможно, сле-
деятельности в качестве отдельной от- дует более активно использовать опыт
расли страхования. интернет-страхования. Поэтому в целях
применения в процессе страхования ин-
Особое внимание в научных тру- вестиционной деятельности передовых
дах ученых-юристов уделено анали- информационных технологий полагаем
зу не столько страховых рисков и их целесообразным дополнить гражданс-
практическому проявлению, именно кое законодательство Республики Узбе-
страховым рискам, на случай наступ- кистан нормами, регламентирующими
ления, которых специализированными интернет-страхование.
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 8 / 2022
119
В настоящее время с методологичес- лений развития инвестиционного зако-
кой точки зрения существует множество нодательства можно назвать такие, как
способов для того, чтобы и в процессе обеспечение равной защиты государст-
защиты прав инвесторов усилить связь венным и частным инвесторам незави-
между инвестициями и развитием эко- симо от объема инвестиций; развитие
номики также и, тем самым, преодолеть рынка страховых услуг; формирование
существующие здесь изоляцию и поля- системы правового регулирования ин-
ризацию6. С точки зрения специалистов вестиционной деятельности, как фор-
предпосылкой этому является, прежде мы реализации внешнеэкономических
всего, готовность активно способство- и внешнеполитических интересов Рес-
вать междисциплинарному синтезу исс- публики Узбекистан. В данном аспекте
ледований по проблемам права защиты ключевой проблемой является создание
инвестиций и сотрудничества в целях стимулов, побуждающих отечественных
развития7. В качестве основного инстру- и зарубежных предпринимателей инвес-
мента дефрагментации законодательства тировать в производство готовой про-
может при этом выступить, в частности, дукции.
сравнительно-правовой подход, который
создает возможность форсировать пе- Д. ЕЩАНОВА
рекрестные сравнительные исследова- соискатель кафедры Бизнес право
ния, а также их сопоставление с нацио-
нальным правом8. Ташкентского государственного
юридического университета
При этом в качестве данных направ-
1 Фархутдинов И.З., Трапезников В.А. Инвестиционное право: учеб.-практ. пособие. - «Волтерс
Клувер», 2006 г.
2 Максимова В.Ф. «Инвестирование». / Московский международный институт эконометрики, ин-
форматики, финансов и права. - М., 2003. – 84 с.
3 Беседкина Н.И. Инвестиционное право: Учебник – М.: Юрайт, 2015. С. 9
4 Окюлов О. Дустов У.Н. Хозяйственное (Предпринимательское право): Учебник – Т.: Издательст-
во ТГЮИ, 2010. C.306-307
5 Колесникова О.В. Международно-правовой механизм страхования инвестиций от политичес-
ких рисков. Автореф. дисс. канд. юрид.наук – М. 2010 C.15.
6 Трапезников В. Гарантии прав иностранных инвесторов // Российская юстиция. 2001. №12 C.
23.
7 J. L. Dunoff/J. P. Trachtman (Hrsg.), Ruling the World: Constitutionalism, International Law, and
Global Governance, 2009.
8 T. Kleinlein, Konstitutionalisierung im Völkerrecht, 2012.
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 8 / 2022
ELECTRONIC JOURNAL
8/2022 ISSN 2181-8991
A FAIR TRIAL
Legal, scientific and practical publication
Founder: Editor-in-Chief
Supreme Court of the Kamol Ubaydilloyev
Republic of Uzbekistan
Executive secretary
EDITORIAL BOARD: Mutalif Sodiqov
Bakhtiyor ISLAMOV
Robaxon MAXMUDOVA EDITORIAL ADDRESS:
Xalilillo TURAXUJAYEV 100097, Tashkent city,
Ikram MUSLIMOV
Xolmumin YODGOROV Chilanzar district, Choponota street, 6
Mirzoulugbek ABDUSALOMOV Account number:
Ibragim ALIMOV
Olim XALMIRZAYEV 20210000300101763001
Zamira ESANOVA Trustbank
Omonboy OKYULOV
Muzaffarjon MAMASIDDIKOV Tashkent branch
MFI 00850, TIN 201403038
K The opinion of the editors may differ
from the opinion of the author. PHONES: 278-96-54, 278-91-96,
278-25-96; FAKS: 273-96-60
Manuscripts and photographs will not be
reviewed or returned. E-mail: [email protected]
web-site: www.odilsudlov.sud.uz
The copy must be accompanied by a copy of Telegram: https://t.me/ODsud
"A fair trial".
Duty editor
The journal is joined to the list for publication Mashhura VORISOVA
of scientific articles on the degree of Doctor of
Philosophy (PhD) and Doctor of Science (PSC) PUBLICATION INDEX ‒ 909
in law by decision of the Presidium of the Higher
Attestation Commission under the Cabinet of Registered with the Agency for Information
Ministers of the Republic of Uzbekistan dated April and Mass Communications under the
30, 2022 Administration of the President of the Republic
of Uzbekistan dated July 27, 2021 Registration
No. 0026. Published since 1996.
C «A fair trial»
THE RIGHT TO VOTE 121
INTERNATIONAL STANDARDS FOR STIMULATING
THE PARTICIPATION OF REPRESENTATIVES OF
NATIONAL MINORITIES IN ELECTORAL PROCESS
(МИЛЛИЙ ОЗЧИЛИК ВАКИЛЛАРИНИНГ
САЙЛОВ ЖАРАЁНИДАГИ ИШТИРОКИНИ
РАҒБАТЛАНТИРИШНИНГ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРИ)
International law has been searching for a traditions, religion or language.
universal concept of a minority for a long time, In the scientific literature, the most recog-
but so far, these attempts have been unsuccess-
ful. As for the concept of ethnic, religious and nized is the definition, the author of which is a
linguistic minorities, the provision for the pro- well–known lawyer - specialist in the field of
tection of minority rights was included in ar- international law Francesco Capotorti. In his
ticle 27 of the International Covenant on Civil opinion, a minority in the sense of article 27
and Political Rights of December 19, 1966, of the Covenant is understood as «a smaller,
there is also a significant difference of opinion. non–dominant group whose members - citi-
zens of this State - have characteristics from
In Europe, for example, the member States an ethnic, religious or linguistic point of view
of the Council of Europe have not reached that differ from those of the main part of the
agreement on the interpretation of this con- population, and show, even indirectly, a sense
cept. The Explanatory Report to the Frame- of solidarity in order to preserve their culture,
work Convention for the Protection of Nation- their traditions, their religion or their lan-
al Minorities [1] states that «at this stage it is guage.» This definition reflects both objective
not possible to give a definition that would re- and subjective aspects of the concept and con-
ceive general approval (paragraph 12).» tains four criteria for distinguishing a national
minority: the first criterion is numerical; the
The definition proposed in the Recommen- second is qualitative: the worst position of the
dation of the Parliamentary Assembly of the minority in relation to the majority; the third
Council of Europe 1201 (1993) «On the Ad- is the presence of specific ethnic, religious or
ditional Protocol» is usually used as a guide- linguistic characteristics; the fourth criterion is
line on the rights of national minorities in the a conscious sense of solidarity [3].
European Convention on Human Rights» [2].
This definition excludes immigrants and
Article 1 of the draft Protocol provided that foreigners, or so-called «new minorities»,
the expression «national minorities» refers to from the protected persons of article 27 of the
groups of persons who live on the territory of Covenant. It is easy to see that the internation-
a State and are citizens of that State, have a al legal approach to national minorities is quite
long-standing, unchangeable and stable con- specific, since groups of persons with obvious
nection with that State; have clearly expressed and recognized ethnic differences, but who are
ethnic, cultural, religious or linguistic char- not citizens of this State do not form a national
acteristics; are, despite the smaller number minority.
compared to with the rest of the population of
the country as a whole or its separate region, From the point of view of international law,
sufficiently representative; they strive to pre- the protection of national minorities is part of
serve together everything that makes up their the international protection of human rights
common identity, including their own culture, and, accordingly, an area of international co-
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
122 THE RIGHT TO VOTE
operation. This is directly indicated, for exam- nized by the State, otherwise these objectively
ple, by Article 1 of the Framework Conven- existing minorities are not covered by interna-
tion for the Protection of National Minorities, tional documents and international protection.
adopted by the Committee of Ministers of the
Council of Europe on November 10, 1994. [4]. In addition, on the basis of the international
legal definition of the concept of «minorities»
The obligations to protect national minori- developed by science and international norma-
ties are contained in the conventions and dec- tive acts, each State adopts its own definition.
larations of the United Nations, as well as in Thus, due to the absence of a definition of the
the documents of the Conference on Security concept of minority in the Declaration on the
and Cooperation in Europe, in particular in Protection of National Minorities adopted by
the Copenhagen Document of June 29, 1990. the UN General Assembly on December 18,
There are also regional agreements on the pro- 1992, the German delegation stated that Ger-
tection of national minorities: the Framework many recognizes as minorities only special-
Convention for the Protection of National Mi- ly delimited, specific groups that have been
norities adopted by the Committee of Minis- living on the territory of the state for a long
ters of the Council of Europe on November 10, time. According to the German delegation,
1994 (hereinafter the Framework Convention) definitions of the concept should not lead to
and the European Charter of Languages of Re- foreign citizens living on the territory of the
gions and Minorities of the Council of Europe State forming parallel communities. In the
of November 5, 1992. However, none of these Statement of the German Government on the
acts contains a definition of the concept of a Council of Europe Framework Convention for
national minority. the Protection of National Minorities, it was
noted that it does not contain a definition of the
There is no definition of the concept of a concept of national minorities and, therefore,
national minority and the Declaration on the it is the prerogative of the participating States.
Protection of National Minorities adopted by
the UN General Assembly on December 18, The Convention on Ensuring the Rights of
1992. It should be noted that the very exis- Persons Belonging to National Minorities, ad-
tence of ethnic, cultural, linguistic and reli- opted within the CIS on October 21, 1994 [5],
gious differences does not necessarily give established in Article 1 that «persons belong-
rise to national minorities, since the decision ing to national minorities are persons perma-
to recognize minority groups on the territory nently residing in the territory of one of the
of each country is left to the State. Thus, from Contracting Parties and having its citizenship,
the point of view of international law, national who by their ethnic origin, language, culture,
minorities exist where their existence is recog- religions or traditions differ from the general
ANNOTATION
The article examines modern international standards, which contain a number of im-
portant provisions aimed at ensuring the participation of national minorities in political
life. It is noted that national legislation also provides regulation in this area, including
parliamentary representation, participation of national minorities in parliamentary, ad-
ministrative activities and administration of justice, various forms of autonomy, etc.
Keywords: international standards, representatives of national minorities, electoral
process, ensuring rights, protection
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
THE RIGHT TO VOTE 123
population of the Contracting Party.» Thus, to ulation of the country as a whole, but they are
define a national minority in the CIS Conven- the majority in certain regions and carry out
tion, three complementary criteria are applied: discriminatory policies there.
permanent residence, citizenship of a given
country and difference from the main popula- The criterion of non-dominance. There is
tion on the grounds specified in the Conven- an opinion in the doctrine that the protection
tion (ethnic origin, language, culture, religion of minorities is justified only when the minori-
or tradition). There is no direct indication of ty does not occupy a dominant position. Of
the number criterion, since apparently it was course, the criterion of non-dominance, which
considered included in the very concept of a means that it is impossible to fully develop our
minority, and there is also no assessment of cultural, religious and linguistic peculiarities
the position of this minority (non-dominant in state and public life, as well as to defend
or dominant). However, from a legal point of our interests in state institutions, is the «guid-
view, everything in this definition is not as ob- ing thread» with which we can identify the mi-
vious as it seems at first glance. The CIS Con- nority in this state.
vention does not disclose the concept of the
«main population» as a group, in comparison A. H. Abashidze believes that «the criterion
with which the rest of the population is consid- of discrimination is the main one not only for
ered a minority. Meanwhile, this concept can international protection, but also for determin-
be interpreted not only numerically, but also as ing the minorities themselves in need of pro-
a socially and/or politically dominant ethnic, tection.» In this regard, the view of Russian
religious, linguistic, cultural group in the state. scientists is interesting, who, when defining
national minorities in the CIS, especially tak-
It should be noted that the definition of the ing into account their dominant and non-domi-
concept of minority is based on an approach nant position, proposed to introduce a criterion
aimed at comprehensive coverage of the con- of discrimination against «nations and peoples
cept of minorities, which includes all typolog- in a particular region.» [7].
ical and species diversity, based on common
criteria. Such criteria, despite the fact that The author, realizing that this feature lim-
some of them are controversial, have already its the scope of the concept of «national mi-
been developed in international practice. This: nority» and that in real life there are minorities
who are not discriminated against, however,
Quantitative criterion. Most authors hold believe that «the above-mentioned approach
the view that in order for a group to be recog- is justified by the fact that those national mi-
nized as a minority, it must be smaller in size norities who are not discriminated against will
than the rest of the population. This opinion not fall under international protection, because
seems very reasonable already because it di- there is no need for such protection»[8].
rectly follows from the etymology of the word
«minority»[6]. The criterion of citizenship. One of the
important criteria for determining a minority
However, there are situations when none is whether the members of the group have the
of the groups makes up the majority, and the citizenship of this State. The need for such a
minority, in order to develop its distinctive criterion is explained by the fact that only in
features, must be sufficiently numerous. Thus, this case the State can legally reasonably pro-
the majority may be so dispersed that they are tect the rights of both an individual and the
unable to defend their rights in this region. group that these persons constitute. [9].
Moreover, some groups may represent a mi-
nority from the point of view of the entire pop- The Subcommittee on Prevention of Dis-
crimination and Protection of National Mi-
norities noted that the status of a minority is
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
124 THE RIGHT TO VOTE
recognized only for citizens of this State and decision about his belonging to a minority, the
emigrants are not included in this concept. acceptance of this individual by the minority
This point of view is held by the majority of itself.»[13].
scientists involved in the development of the
concept of a minority. As for the systems of stimulating the par-
ticipation of representatives of national mi-
The qualitative criterion of a minority that norities in the electoral process, the norms and
distinguishes it from the majority of the pop- principles contained in the UN Charter, the
ulation in the State is the possession of stable Universal Declaration of Human Rights, the
ethnic, religious and linguistic characteristics. Convention on the Prevention and Punishment
In other words, groups with distinct ethnic, re- of Genocide, the International Convention on
ligious and linguistic characteristics may form the Elimination of All Forms of Racial Dis-
ethnic, religious and linguistic minorities; this crimination, and the International Covenant
does not exclude that one of the communities form the general international legal basis for
may have a combination of all or some charac- the participation of national minorities in po-
teristics. This approach is applied in the doc- litical life on civil and political rights, The
ument of the 1990 CSCE Copenhagen Meet- Declaration on the Elimination of All Forms of
ing on the Human Dimension, in section IV Intolerance and Discrimination Based on Re-
of which mainly national minorities are men- ligion or Belief and in other relevant interna-
tioned, while in reality we are talking about tional documents that have been adopted at the
various minorities. [10]. global or regional level, and international doc-
uments concluded between individual States.
A specific criterion for defining a minority
is the so-called «individual attitude» or «mani- The UN Charter proclaims that one of the
festation, even indirectly, of a sense of solidar- main goals of this organization is to promote
ity in order to preserve their culture, traditions, and develop respect for human rights and fun-
religions and language.» [11]. Representatives damental freedoms for all, without distinction
of minorities can express their identity in two of race, gender, language or religion. Uni-
ways. The first is when a group strives to pre- versal Declaration of Human Rights 1948 It
serve its characteristic features; such a sense contains the norm that everyone should have
of solidarity usually manifests itself in cases all the rights and freedoms proclaimed by the
when the group manages to maintain its dis- Declaration, including political rights, «with-
tinctive features for a long time. out any distinction, such as race, skin color,
sex, language, religion, political or other be-
The second form of self-identification is liefs, national or social origin, property, class
associated with making a decision about be- or other status».
longing or not belonging to a minority. Some
members of minorities may prefer assimila- In accordance with the principles of in-
tion - this is their right, and no one - neither ternational law, electoral legislation should
the minority nor the majority - should hinder guarantee equality for persons belonging to
them [12]. It should be noted here that if a mi- national minorities, which implies the prohi-
nority meets obstacles to assimilation, then bition of any discrimination against them. In
here we are dealing with discrimination, and particular, national minorities should be able
not with the protection of identity. The em- to form political parties. The norms defining
phasis on the subjective element of definition the boundaries of districts and the percentage
is an interesting alternative to the search for threshold should not create obstacles to the en-
only objective characteristics. G. Alfredson try of persons belonging to minorities into the
believes: «The subjective part has three levels: elected body.
the identification of the group, the individual’s
The creation of conditions for the broad
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
THE RIGHT TO VOTE 125
representation of national minorities in parlia- «If adequate representation of national mi-
ments is welcomed by the CSCE Copenhagen norities cannot be achieved through the use of
Document (1990), the Warsaw Recommenda- elements of the electoral system or in other
tions Promoting the Participation of Nation- similar way, the representation of minorities
al Minorities in the OSCE Electoral Process can be expanded directly through the special
(2001), the Council of Europe Framework organization of the voting process. It is con-
Convention for the Protection of National Mi- sidered that such measures do not violate the
norities (1994), the OSCE Lund Recommen- principle of equal suffrage if they are used with
dations on the Effective Participation of Na- a legitimate corrective purpose to increase the
tional Minorities in Public and Political Life participation of minority representatives in na-
(1999), Guidelines on Elections (adopted by tional political life» (pp. 70-71).
the Venice Commission at the 51st plenary ses-
sion, Venice, July 5-6, 2002), The Convention The Guidelines on Elections (adopted by
on Standards of Democratic Elections, Elec- the Venice Commission at the 51st Plenary
toral Rights and Freedoms in the CIS Member session, Venice, 5-6 July 2002) state: «Some
States (2002), etc. Thus, paragraph 5.2 of the measures taken to ensure minimal representa-
Warsaw Recommendations stipulates that «... tion of minorities either by reserving a certain
exceptional circumstances, such as the need to proportion of seats for them, or by means of
provide national minorities ... with the oppor- exceptions to the usual rules for the allocation
tunity to be more widely represented in gov- of seats (for example, the non-application of
ernment bodies, can serve as a justification for the percentage threshold to parties represent-
taking measures aimed at expanding the right ing national minorities), do not violate the
to vote for these citizens» (p. 16). The same principle of equality.
provisions are laid down in the «Principles
of the European Commission for Democracy It may also be envisaged that citizens be-
through Law», I, 2.4.b: «Special rules guaran- longing to national minorities have the right
teeing seats for representatives of national mi- to vote for both the general list and the list of
norities or providing exceptions to the criteria national minorities. At the same time, neither
for the usual distribution of seats ... in princi- candidates nor voters can be required to indi-
ple do not contradict equal suffrage.»[14]. cate belonging to a particular national minori-
ty.»[15].
Paragraph 5.2 of the Warsaw Recommen-
dations also states that «...in exceptional cas- Accordingly, since the legal regulation of
es, national minorities or other groups that are the political participation of national minori-
insufficiently represented in government bod- ties is connected not only with the proclama-
ies may gain an advantage as a result of the tion and provision of equality, but also with
application of measures aimed at increasing certain benefits, it is necessary to clarify to
their representativeness ... The representation whom the provisions on national minorities
of national minorities can be promoted by re- relate and thus outline the circle of persons af-
moving barriers preventing their participation fected by legal regulation.
in public affairs. However, where necessary,
the representation of national minorities can The content that is put into the concept of
also be increased by taking more active mea- «national minority» in sociology, history, an-
sures, such as ... reserving or allocating seats thropology, political science and even differ-
in government bodies, including legislative, ent legal disciplines differs significantly. The
executive, judicial, and administrative branch- development of this concept in international
es ...» (p. 37). law is connected with the need to distinguish
this category for the purpose of legal protec-
tion of the relevant population groups, there-
fore, some communities that are national mi-
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
126 THE RIGHT TO VOTE
norities in the ordinary sense or recognized as solved.
such in other sciences are not such from the In this case, the use of legal means becomes
point of view of international law. A typical
example of this is foreigners who can and do not only a way to protect the rights of nation-
form an ethnic community in many countries, al minorities, but also provides alternative
but at the same time they are not one in the political solutions, increases the flexibility of
legal sense, i.e. they cannot count on legal pro- the public administration system and thereby
tection as a national minority. multiplies its effectiveness. This means that by
ensuring the rights of minorities, including by
The state-legal instruments of political par- legal means, the state acquires a new modern
ticipation developed by world practice protect quality that meets the challenges of the time.
the rights of national minorities to one degree
or another under any more or less democrat- D. KHAYRULLAEVA
ic regime. Naturally, the more democratic the Judge of Tashkent interdistrict
country’s political regime is, the more devel-
oped the culture of tolerance and respect for economic court
human rights in society, the more effectively
ethno-national conflicts are prevented and re-
1. http://evolutio.info/ru/hr/docs-coe/category-228
2. https://rm.coe.int/adoptedtext1999january/16809837c2
3.Capotorti F. Study on the rights of persons belonging to ethic, religions and linguistic
minorities.- UN Doc. E/CN.4/Sub.2/384/Rev.1.
4.Pallek M.Minderheiten in Deutschland – Der Versuch einer Juristischen Begriffsbes-
timmung//Archiv des offentlichen Rechts.- Mohr Siebek, 2000.- Band 125.- S.594
5. https://rm.coe.int/168007cddc
6. https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarations/minority_rights.shtml
7. https://cis.minsk.by/page/9862
8. Катько Н. Критерии определения меньшинства//Белорусский журнал
международного права 2001. № 4.С.34.
9. Право международных организаций: учебник дла бакалавриата и магистратуры
/ под ред. А. Х. Абашидзе. — М.: Издательство Юрайт, 2014. — 687 с
10. Блищенко И. П., Абашидзе А. Х. Права национальных меньшинств в свете
мирового опыта // Общественные науки и современность. 1992. № 4. С. 125-126.
11. UN Doc. E/CN.4/Sub.2/384/Rev.1.
12. Capotorti F. Study on the rights of the persons belonging to ethnic, religious and
linguistic minorities // Human Rights Study Series. 1978.№ 5.
13. Альфредсон Г. Права меньшинств: равенство и недискриминация: Материалы
Ленинградской конференции по правам меньшинств. Доклады и сообщения.
Ленинград, 1991. С. 23.
14. https://www.osce.org/ru/elections
15. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD
(2009)059-rus
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
LEGAL ANALYSIS 127
LEGAL ANALYSIS OF MAIN TYPES OF
CORPORATIONS IN GERMANY AND
GREAT BRITAIN
(GERMANIYA VA BUYUK BRITANIYADAGI ASOSIY
KORPORATSIYA TURLARINING HUQUQIY TAHLILI)
CONCEPT OF CORPORATIONS tries. If all debtors who are declared bankrupt are
considered insolvent, then all debtors who are
Before starting to study the types of corpora- insolvent may not be declared bankrupt [6, C. 44-
tions in the two major legal systems, it is nec- 50].
essary to clearly answer the question of what
a «corporation» is. Many people assume that a GREAT BRITAIN
corporation means a large enterprise or commer- Traditionally, there are 8 main types of com-
cial association. Of course, this word and term panies in the UK: public limited company, private
originated in Europe and it means a communi- company limited by shares; company limited by
ty of individuals, voluntarily (on the basis of a guarantee; company with unlimited liability
transaction) created by them to achieve common (unlimited company); partnership with limited
goals by making and sharing property contribu- liability (Limited Liability Partnership); public
tions [Pg. 16]. organization (Community Interest Company); in-
dustrial and commercial society (Industrial and
It may be noted that any property association Provident Society); and an organization created
of two or more persons is called a corporation. by the decision of the kingdom (Royal Charter)
This design has the main features: [3, p.2-8].
The remainder of this article will only cover
• Association of individuals (individuals or le- common types of companies in the UK, and it is
gal entities) also considered appropriate to cover partnership
law.
• the principle of voluntariness Partnership. A partnership is a small group of
• general purpose (profit or non-commercial persons in which the partners are connected with
purposes) each other by a trusting relationship and are rep-
• property contribution. resentatives of each other.
It is necessary to pay attention to the fact that It can be said that partnerships have existed
not every corporation can be considered as a legal for as long as the business itself and entrepre-
entity. A corporation as an association of capitals neurial activity. Partnership in its broadest sense
can be established, both with and without the cre- is similar to business partnerships in Uzbekistan.
ation of a legal entity. However, the main difference is that partnerships
The concept of a legal entity, although it was in the UK are not considered a legal entity.
created on the basis of the needs of property turn- Partnerships are governed by the Partnership
over and is an artificial person in civil circulation, Act, which was passed in 1890. The law defines
this design is the most important system in rela- the concept of partnership and its relationship
tion to a corporation.
Like any legal entity in Uzbekistan, corpora-
tions can be declared bankrupt in foreign coun-
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
128 LEGAL ANALYSIS
with third parties, while internal settlement re- type is a limited partnership. This limited liability
mains within the competence of the partners. partnership consists of two categories of partners:
However, this law is not the only law. For insol-
vency, for example, partnership insolvency law • ordinary partners (“general partners”);
applies, while in others case law applies. • partners with limited liability (“limited part-
ners”) [ 3, p.15].
As a general rule, partners have unlimited Limited partners may enter into a partnership
personal liability for the debts and obligations of by contributing capital, but they may not transact
their partnership. At the same time, the Limited on behalf of the firm and may not be subject to
Partnerships Act of 1907 allows the formation of additional personal liability for its debts. A part-
a partnership with mixed liability of the partici- nership with mixed liability of participants must
pants. According to Uzbek legislation, a similar be registered with the Registrar of Companies -
ANNOTATION
The article examines the legal nature of corporations, their definition and main features. In this material, a compara-
tive analysis of the system of non-subject partnerships in the UK and Germany is carried out. The article focuses on the
evolution of UK partnerships and types of corporations. The paper indicates that there are no minimum requirements
for authorized capital in the UK. The author points out that in the continental system, a slightly different approach to
defining the types of corporations and indicates that the system allows corporations to be created in two main directions:
non-subject associations of persons (simple, general and limited partnerships) and legal entities associations of persons
(joint-stock company, joint-stock limited partnership, limited liability company, cooperative and non-profit association).
The materials indicate the main conditions for the emergence of a limited liability company as a separate institution. The
article indicates that in Germany, stricter requirements for the minimum size of the statutory fund, but under the influ-
ence of uniform directives, in Germany allowed the creation of limited liability companies with one euro.
***
Key words: corporation, partnerships, company, charter capital, limited liability, blending of capital.
В статье рассматривается правовая природа корпораций, их определение и основные признаки. В данном
материале проводится сравнительный анализ системы неправосубъектных товариществ в Великобритании и
Германии. Особое внимание в статье уделяется эволюции партнерств и типов корпораций Великобритании.
В работе указывается, что в Великобритании не существуют минимальные требования к уставному капиталу.
Автор указывает, что в континентальной системе несколько иной подход к определению видов корпораций и
указывает, что система позволяет создавать корпорации в двух основных направлениях: неправосубъектные
объединения лиц (простые, полные и коммандитные товарищества) и юридические лица объединения лиц
(акционерное общество, акционерное коммандитное товарищество, общество с ограниченной ответствен-
ностью, кооператив и некоммерческое объединение). В материалах указаны основные условия возникнове-
ния общества с ограниченной ответственностью как самостоятельного института. В статье указывается, что
в Германии более жесткие требования к минимальному размеру уставного фонда, но под влиянием единых
директив в Германии разрешено создание обществ с ограниченной ответственностью с одним евро.
Ключевые слова: корпорация, товарищества, компания, уставный капитал, ограниченная ответствен-
ность, объединение капиталов.
***
Мақолада корпорацияларнинг ҳуқуқий табиати, уларнинг таърифи ва асосий хусусиятлари муҳокама
қилинади. Ушбу материалда Буюк Британия ва Германиядаги ҳуқуқий бўлмаган шериклик тизимининг қиёсий
таҳлили келтирилган. Буюк Британияда шериклик ва корпорация турлари эволюциясига алоҳида эътибор
берилади. Муаллиф континентал тизим корпорациялари турларини аниқлашда бироз бошқача ёндашувга эга
эканлигини таъкидлайди ва тизим икки асосий йўналиш: юридик бўлмаган шахслар бирлашмалари (оддий,
тўлиқ ва командит ширкатлари) ва юридик шахслар бирлашмаларининг (акциядорлик жамияти, масъулияти
чекланган жамият, кооператив ва нотижорат бирлашмалари) корпорацияларни яратишга имкон беришини
таъкидлайди. Материалларда масъулияти чекланган жамиятнинг мустақил муассаса сифатида пайдо
бўлишининг асосий шартлари ҳам кўрсатилган.
Калит сўзлар: корпорация, ширкат, компания, устав капитали, масъулияти чекланган, капитални
бирлаштириш.
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
LEGAL ANALYSIS 129
otherwise this partnership will be considered a of which is regulated by the Limited Liability
partnership with unlimited liability, and all part- Partnership Act 2000.
ners will have the status of «general partners»,
regardless of the content of the partnership agree- An LLP is a corporation which can be formed
ment. by two or more parties (partners) by registering
the necessary documents with the Registrar of
Public and Private Corporations. The con- Companies.
cept, activities, registration, property relations
and other issues related to a public and private Each member of the partnership pays its own
company are regulated by a special law Compa- tax on its share of income, as does an ordinary
nies Act, which was adopted in 2006. It should partnership. However, a member of the partner-
be noted that both types are incorporated entities, ship is not subsidiary liable for the obligations of
that is, with the acquisition of the status of a legal the partnership.
entity.
When registering a partnership, the applicant
A public limited company is a corporation must provide the following:
whose ownership is open to the general public.
Any person may buy shares of such a corporation - The business name of the limited liability
on a stock exchange. partnership;
In such corporations, the shareholders have - A registration address which will be publicly
limited liability within the limits of their invest- available;
ment. The basic condition for becoming a public
company is that the share capital must be at least - The name and address of persons who will
£50,000. be considered partners as of the date of registra-
tion of the partnership.
Unlike public companies, a private compa-
ny cannot be owned by any willing investor. In The Registrar of Companies will issue a certif-
practice, a private limited company is owned by icate of incorporation for the LLP. The LLP has
non-government non-profit organizations and a unlimited legal capacity. Each member of an LLP
relatively small number of shareholders. Assign- is its agent - i.e. has the right to act on behalf of
ment of shares in private companies is regulated the partnership.
by the constituent documents and is done private-
ly. A person can only join an LLP by entering into
an agreement with all of its members. A person
The law does not set any minimum amount will cease to be a member of the LLP by death
of share capital for private companies. For this (liquidation) or by withdrawal. The relationship
reason, and following the decision of the Europe- between the members is personal and therefore
an Court of Justice to allow business activities in persons to whom the rights of a deceased or es-
the area of the European Union, many business tranged partner pass do not become full partners
organizations of the continental system began to and do not have a right to interfere in the man-
organize companies in the UK. agement of the partnership. They have the right
to receive a share of the LLP’s profits and to be
Currently, private limited liability companies allocated an appropriate share of the LLP’s cap-
are one of the most common types of companies. ital. With the consent of all other partners, these
persons may join the partnership.
Limited Liability Partnership. At the begin-
ning of the 20th century a new legal form of busi- The liability of the partners is limited to:
ness was introduced - the Limited Liability Part- - The amount of the contribution the partner
nership (LLP), the establishment and operation agrees to make to the capital of the partnership to
support its activities;
- the sum, which the partner is obliged to con-
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
130 LEGAL ANALYSIS
tribute to the capital of the partnership in case of 105 of the German Commercial Code, a gener-
liquidation of the latter in case of insufficiency al partnership is defined as a partnership formed
of the property of the partnership to cover all its for the purpose of carrying on business under a
debts (the sum of additional liability) [2, C.19]. joint business name and where the liability of the
partner to the creditors of the partnership is not
GERMANY limited. It should be noted that in Germany, part-
The continental system has a somewhat dif- nerships are not considered legal entities due to
ferent approach in defining the types of corpo- the size and nature of their activities.
rations. It may be noted that this system allows
corporations to be created according to the fol- The most important legal characteristics of
lowing two types: the status of partners in a partnership are personal
- three kinds of non-personal associations of participation in its activities and personal liability
persons: simple, general, and limited partner- for its debts. This implies a relatively long-term
ships (societies); and, moreover, fiduciary relationship with the
- five corporations, which are legal entities - other partners, which, as a general rule, precludes
joint-stock company, joint-stock limited partner- the replacement of a partner and results in the
ship, limited liability company, cooperative and termination of the partnership upon withdrawal.
non-profit association (union). Each participant of the general partnership is at
The question of classifying a non-profit asso- the same time its body, and no other bodies, es-
ciation as a corporation remains open because of pecially those involving hired managers or other
the ambiguity of this system and most scholars third parties, are usually created in them. That is
debate on this issue. Originally corporations were why the identity of the partner is decisive for the
of course created to achieve a commercial pur- partnership, and partnerships are usually charac-
pose. However, in their structure non-profit orga- terized as associations of persons.
nizations meet the signs of corporations and it is
customary to consider them as one of their types. Participants in modern general partnerships
Partnership. Partnerships in the continental may be not only individual entrepreneurs, but
system have common features with partnerships, also associations of capital - joint stock compa-
as in Uzbekistan and in English common law. It nies and limited liability companies. However,
should be noted that partnerships in Germany do such partnerships, unlike associations of capital,
not have the status of a legal entity. cannot become a company of one person; with
Not only individual entrepreneurs but also as- an appropriate reduction in the number of par-
sociations of capital - joint stock companies and ticipants such a partnership should eventually
limited liability companies - may be participants become a form of individual enterprise (with the
in modern general partnerships. At the same time, preservation of unlimited liability of its partici-
such partnerships, unlike capital associations, pant).
cannot become a one-person company; with an
appropriate reduction in the number of partici- It may also be noted that in the case of all
pants, such a partnership should eventually be- partners having a legal entity with limited liabil-
come a form of sole proprietorship (with unlimit- ity, this circumstance should be indicated in the
ed liability of its participant). business name. For example, in Germany the le-
Partnerships in Germany are regulated by the gal form of the general partnership should state
German Commercial Code. According to Section GmbH & Co. KG.
A special feature of the partnership is that as
far as third parties are concerned, the partnership
becomes legally valid as soon as it is registered
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
LEGAL ANALYSIS 131
with the commercial register. Company than for a joint stock company.
Limited Liability Company. A limited liability Limited Liability Company, due to its insig-
company can be formed by one or more persons nificant by the standards of a modern company
for any purpose permitted by law. Limited Lia- minimum capital, is associated with greater risk
bility Companies are governed by the German for creditors than a general partnership. But its
Limited Liability Company Act. participants, compared to a joint stock company,
are more involved in the game: it concerns the
The law requires a company name and a min- decision to establish a company, granting of mon-
imum amount of share capital. The articles of etary loans to the company, a more complicated
incorporation, which require notarization, must method of alienation of shares in the company.
contain the following: The German legislation establishes relatively
strict requirements for inclusion of intellectual
1. The business name of the company and property as a share in the charter capital of a com-
the location of its registered office. pany, in particular, in 2002 it cancelled the right
of professors to own intellectual property created
2. The purpose of the company, as a result of research financed by universities [7,
3. The size of the authorized capital, C. 10497-10508]. It should be noted that the state
4. Number and nominal value of shares to in this industry should not act as a «fire extin-
which each shareholder subscribes after making guisher». [8, C. 54].
a contribution to the share capital (initial capital
share) [4, P.1]. Due to the fact that many entrepreneurs began
In Germany, if a limited liability company is to withdraw capital to neighboring countries of
established for a fixed term or if the participants the European Union because of the difficulty in
have subsidiary liability, such provisions should business registration in Germany, the legislator
also be included in the charter. undertook a new mechanism of solving the prob-
A limited liability company is a «younger lem.
sister» of a joint-stock company. It was created
without any historical model under the Limited Since November 1, 2008 a new form of GmbH
Liability Companies Act and was intended to - a business company with limited liability (Un-
provide small businesses with a flexible, simpli- ternehmergesellschaft (UG) haftungsbeschränkt)
fied, economic organizational-legal form without is available. It is a simple version of a GmbH,
personal liability of the participants, intermediate which can be established with a capital of at least
between a joint-stock company and a partnership. 1 euro. However, in order to reach the minimum
As a joint-stock company, it is a legal entity and capital of a GmbH, the UG is required by law to
a trading company regardless of the type of com- set aside reserves equal to a quarter of its annual
mercial activity carried out. Limited Liability profits. Upon reaching the capital of the GmbH,
Company refers to a business company with reg- it can apply for a change of name and legal form
istered capital. It carries out its activities through at the registrar.
its bodies: the general assembly and managers.
There may be one or more managers, who rep- A joint-stock company. A joint-stock company
resent the Limited Liability Company and who is an independent legal entity with legal person-
must not be its shareholders. Agreement on es- ality. The minimum authorized capital, which is
tablishment of a Limited Liability Company, 50,000 euros, consists of either shares with a par
called Articles of Association, due to the existing value of at least 1 euro per share, or shares with
freedom of formalization of the agreement con- no par value [5, C.2].
tent, plays a greater role for a Limited Liability
A joint-stock company can be founded by a
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
132 LEGAL ANALYSIS
single natural person. All individuals, including CONCLUSION
legal entities, can be members of AG. Summarizing the foregoing, it should be noted
that the corporate systems in Great Britain and
It must be represented both judicially and ex- Germany are quite similar and both systems seek
trajudicially by a board, which may consist of to unify the rules. Germany has strict require-
one or more persons appointed by a supervisory ments with respect to the minimum size of the
board. The supervisory board must consist of at statutory fund. The Uzbek system of corporations
least three persons. The main responsibility of the may be relevant to study the system of partner-
supervisory board is to oversee the management ships, which are established without the creation
of the business of the manager or the board. of a legal entity. The creation of such partnerships
in Uzbekistan will facilitate the implementation
Similar to business correspondence and letter- of entrepreneurial activities and cover a large
heads, the joint-stock company’s correspondence number of entrepreneurs.
must contain certain information: the business
name, the legal form of the company, its registered A. DJUMANOV,
office and court of registration, its registration Lecturer at the Department of Business
number in the Commercial Register, the names Law at Tashkent State University of Law
of all members of the management board and the
name of the chairman of the supervisory board.
LIST OF REFERENCES
1. Суханов Е.А., Сравнительное корпоративное право. – М.: Статут, 2014.
2. Кибенко Е.Р., Корпоративное право Великобритании: законодательство, прецеденты,
комментарии. – К.: Юстиниан, 2003
3. Department for Business Innovation & Skills, A guide to legal forms for business, November
2011,URL:https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/
file/31676/11-1399-guide-legal-forms-for-business.pdf
4. Act on Limited Liability Companies, as consolidated and published in the Federal Law Gazette III,
Index No. 4123-1, as last amended by Article 10 of the Act of 17 July 2017 (Federal Law Gazette I p. 2446),
URL: https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_gmbhg/englisch_gmbhg.html#p0020
5. Stock Corporation Act of 6 September 1965 (Federal Law Gazette I, p. 1089), as last amended by Ar-
ticle 9 of the Act of 17 July 2017 (Federal Law Gazette I p. 2446), URL: https://www.gesetze-im-internet.
de/englisch_aktg/englisch_aktg.html#p0025
6. Худайбергенов Б. Б. ПРАВОВЫЕ АСПЕКТЫ ВЫЯВЛЕНИЯ ПРИЗНАКОВ НЕПЛА
ТЕЖЕСПОСОБНОСТИ: CASH FLOW И BALANCE SHEET //Review of law sciences. – 2020. – №.
4.. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/pravovye-aspekty-vyyavleniya-priznakov-neplatezhesposobnos-
ti-cash-flow-i-balance-sheet
7. Oqyulov O., Tursunov A. Creating Appropriate Legal Environment for Technology Transfer by For-
eign Investors in Uzbekistan //Solid State Technology. – 2020. – Т. 63. – №. 5. URL: http://solidstatetech-
nology.us/index.php/JSST/article/view/9257
8. Джуманов А. ГОСУДАРСТВЕННОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ЦЕН НА ЛЕКАРСТВА В
УЗБЕКИСТАНЕ И КАЗАХСТАНЕ //Review of law sciences. – 2020. – Т. 3. – №. Спецвыпуск.-
С.54. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/gosudarstvennoe-regulirovanie-tsen-na-lekarstva-v-uzbeki-
stane-i-kazahstane
A FAIR TRIAL
№ 8 / 2022
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
«Одилсудлов» — «Правосудие» журнали 2022 йил 8 сони
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search