วารสารการแพทย์ รพ.อุดรธานี ปีที่ 28 ฉ.2 (พ.ค.-ส.ค.63)

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท่ี 28 ฉบับท่ี 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

ตารางท่ี 1 ขอมูลลักษณะพ้ืนฐานและจํานวนผูปวย ตารางที่ 2 Inhospital outcome ของผูปวยโรคหัวใจ
ในชวงการรักษาดวยการทําหัตถการ (Baseline and ขาดเลือดเฉียบพลันท่ีมีภาวะช็อกจากหัวใจแลวไดทํา
Periprocedural characteristics) (N=126) (ตอ) PCI และใส IABP (N=126)

ตัวแปร รวม เสียชีวิต รอดชีวติ value ตวั แปร จํานวน (รอยละ)
Hemoglobin (g/dL) ทง้ั หมด n(%) n(%) (chisquare) Inhospital death 50 (39.7)
(mean (SD)) n(%) 12.51 12.58 Cardiac death 43 (86.0)
12.55 (4.74) (3.81) 0.93 มภี าวะเลือดออก 51 (40.5)
(4.19) 254.62 229.91 ไดร ับการผา ตดั CABG ฉุกเฉิน 12 (9.5)
(134.72) (116.31) 0.28 Stroke 3 (2.4)
CBG กอ น PCI 239.71 ระยะเวลานอนโรงพยาบาล เฉลยี่
(mg/dL) ( 124.01) 48.60 58.48 0.10 (วัน) (SD) [minmax] 8.94 (7.11) [133]
(mean (SD)) 54.56 (33.30) (31.59) ระยะเวลาการใสเครอื่ งชวยหายใจ 4.77 (5.37) [032]
eGFR กอ น PCI (32.5) 0.94 เฉล่ีย (วนั ) (SD) [minmax] 2.60 (1.66) [18]
(ml/min/1.73m2) 34.23 32.26 35.53 ระยะเวลาการใส IABP (วัน) (SD)
(mean (SD)) (10.71) (12.13) (9.53) 0.42 [minmax]
LVEF(%) 0.31
(mean (SD)) 108.36 112.63 0.02
(30.31) (27.59) <0.001
II. Periprocedural characteristics 72.56 73.87 0.65
(16.78) (13.19) 0.17
AoSBP กอ น PCI 110.94 10 (7.9) 31 (24.6) 0.07 ผลการศึกษาปจจัยท่ีมีผลตอการเสียชีวิตดวย
(mmHg) (mean (SD)) (28.66) 0.09 Univariate analysis พบปจจัยเส่ียงตอการเสียชีวิตไดแก
AoDBP กอ นPCI 73.35 17 (13.5) 6 (4.8) 0.02 ผูปวยที่มีภาวะช็อกจากหัวใจกอนเขาหองตรวจสวนหัวใจ
(mmHg) (mean (SD)) (14.67) 0.11 (Crude OR 2.31, 95%CI 1.035.21, p=0.04), ไดรับยา
เร่ิม vasopressor 41 (32.5) 35 (27.8) 56 (44.4) 0.12 กระตุนความดันโลหิตกอนเขาหองตรวจสวนหัวใจ (Crude
drug ทีห่ องสวนหวั ใจ 38 (30.2) 49 (38.9) OR 2.87, 95%CI 1.286.44, p=0.01), ไ ด CPR ที่ ห อ ง
13 (10.3) 10 (7.9) 0.14 ตรวจสวนหัวใจ (Crude OR 6.01, 95%CI 2.1716.64,
CPR ที่หองตรวจสวน 23 (18.3) 24 (19.0) 25 (19.8) 0.09 p=0.001) ดงั ตารางที่ 3 ใน Multivariate analysis พบวา
หวั ใจ 0.08 มีเพียงปจ จัยเดียวทที่ ํานายการเสียชวี ติ อยางมีนยั สาํ คัญทาง
มี culprit lesion LAD 91 (72.2) 35 (27.8) 66 (52.4) สถิติคือการได CPR ที่หองตรวจสวนหัวใจผูปวยที่ได CPR
ที่หองตรวจสวนหัวใจจะมีโอกาสเสียชีวิตมากกวาผูที่ไมได
Multivessel disease 87 (69.0) 0.84 1.05 CPR 4.14 เทา (adjusted odd ratio, 4.14, 95%CI 1.23
(0.74) (0.71) 13.87, p=0.02) ดังตารางที่ 4
Multivessel PCI 23 (18.3) 23.98 29.82
(22.46) (19.16)
ไดรับยา GP IIb/IIIa 49 (38.9) 45 (35.7) 61 (48.4)
inhibitor ขณะ PCI
34 (27.0) 40 (31.7)
ใส IABP หลังจาก PCI 101 5 (4.0) 6 (4.8)
(80.2)

จาํ นวน stent 1.00
(mean (SD)) (0.73)

ความยาว stent 27.50
(mm.) (mean (SD)) (20.65)

มีการใชเครื่องชว ย 106
หายใจ (84.1)
Acute kidney injury 74 (58.7)
ตารางท่ี 3 Univariate analysis ปจจัยที่มีผลตอการ
Dialysis 11 (8.7) เสียชีวิต (N=126)

ผลการศึกษาผลลัพธจากการรักษา (In hospital ตวั แปร Crude 95% CI value
outcome) พบวาเสียชีวิตในโรงพยาบาลคิดเปนรอยละ odd ratio
39.7 เสียชีวิตจากสาเหตุของหัวใจรอยละ 86.0 มีภาวะ อายุ 9.671.00 0.85
เลือดออกรอยละ 40.5 ไดร บั การผา ตดั CABG ฉกุ เฉนิ รอ ยละ เพศชาย 1.00 0.291.37 0.25
9.5, เกดิ โรคสมองขาดเลอื ดเฉยี บพลนั รอ ยละ 2.4 ระยะเวลา เบาหวาน 0.64 0.622.64 0.50
นอนโรงพยาบาลเฉล่ยี 8.94 วัน (S.D. 7.11) ระยะเวลาการ ความดันโลหิตสูง 1.28 0.572.39 0.66
ใสเคร่ืองชวยหายใจเฉล่ีย 4.77 วัน (S.D. 5.37) ระยะเวลา ไขมนั ในเลอื ดสงู 1.17 0.341.92 0.63
การใส IABP เฉล่ีย 2.60 วนั (S.D. 1.66) ดงั ตารางที่ 2 ประวัติสูบบหุ ร่ี 0.81 0.451.49 0.37
Atrial fibrillation 0.72 0.612.76 0.50
Previous MI 1.30 0.183.13 0.69
0.75

164

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

ตารางที่ 3 Univariate analysis ปจจัยท่ีมีผลตอการ ตารางที่ 4 Multivariate analysis ปจจัยที่มีผลตอการ
เสยี ชีวติ (N=126) (ตอ) เสียชวี ิต (n=126) (ตอ)

ตัวแปร Crude 95% CI value ตัวแปร Adjusted 95% CI value
STEMI presentation odd ratio 0.482.77 0.75 Multivessel disease Odd ratio 0.463.35 0.66
Cardiogenic shock กอ น 1.035.21 0.04 Multivessel PCI 0.394.55 0.64
เขา cath lab 1.15 ไดรบั ยา GP IIb/IIIa 1.25 0.855.65 0.10
ได fibrinolytic drug กอน 2.31 0.693.65 0.28 inhibitor ขณะ PCI 1.34
PCI ใส IABP หลังจาก PCI 2.19 0.131.49 0.19
ได vasopressor drug 1.59 1.286.44 0.01 จํานวน stent 0.44 0.204.04 0.88
กอนเขา cath lab 0.652.96 0.41 ความยาว stent 0.89 0.971.08 0.36
CPR กอน PCI 2.87 0.931.02 0.27 มีการใชเ ครื่องชวยหายใจ 1.03 0.273.81 0.99
White Blood Cell 1.38 0.921.09 0.93 Acute kidney injury 1.01 0.825.77 0.12
Hemoglobin 0.97 0.991.00 0.27 2.18
CBG กอน PCI 1.00 0.991.02 0.10
eGFR กอน PCI 1.00 1.001.07 0.10 วจิ ารณ
LVEF 1.01 0.991.02 0.41 จากการศึกษาการใช IABP ในภาวะ cardiogenic
Ao SBP กอ น PCI 1.03 0.981.03 0.63
Ao DBP กอ น PCI 1.01 0.160.83 0.02 shock ในโรงพยาบาลอุดรธานีดานขอมูลท่ัวไป พบวามี
เร่มิ vasopressor drug ที่ 1.01 2.1716.64 0.001 ความแตกตางจากการศึกษาอื่นคือมีผูปวยโรคเบาหวาน
หอ งสวนหวั ใจ 0.36 0.381.84 0.65 รอยละ 56.3 มากกวาการศึกษาของ Thiele H7 และ
CPR ทหี่ อ งตรวจสวนหวั ใจ 6.01 0.783.89 0.17 Zeymer U13 (รอ ยละ 35.4 และ 32.7) ตามลําดับ ผูปวย
มี culprit lesion LAD 0.83 0.935.80 0.07 โรคไขมันในเลือดสูง รอยละ 22.2 และโรคความดันโลหิต
Multivessel disease 1.75 0.912.57 0.09 สูงรอยละ 4.76 นอยกวาการศึกษาของ Thiele H7 และ
Multivessel PCI 2.32 Zeymer U13 (รอยละ 41.1, 62.5 และ 47.6 vs 72.0,
ไดรับยา GP IIb/IIIa 1.88 0.140.85 0.02 73.8%) ผูปวยโดยสวนใหญของการศึกษานี้มีระดับนํ้าตาล
inhibitor ขณะ PCI 0.912.57 0.11 ในเลอื ดสงู 237.1 มก./ดล. มากวาผูปวยที่เปนเบาหวานใน
ใส IABP หลงั จาก PCI 0.35 1.001.03 0.12 การศึกษาของ Sanjuán R14 (226.0 mg/dL) บงบอกถึง
จาํ นวน stent 1.53 0.756.54 0.15 การควบคุมเบาหวานที่ไมดีมากอน ในการศึกษาน้ีพบไดรับ
ความยาว stent 1.01 0.914.03 0.09 ยา GP IIb/IIIa inhibitor ขณะ PCI ในมากกวาการศึกษา
มกี ารใชเครื่องชว ยหายใจ 2.21 0.374.50 0.68 ของ Cheng JM15 (38.9%vs20%) แสดงถึงมีกอนเลือด
Acute kidney injury 1.91 (thrombus) มากในหลอดเลือดของประชากรท่ีศึกษา
Dialysis 1.30 การศึกษาน้ีไดรวบรวมกลุมคนไขท่ีได fibrinolytic drug
ซึ่งมคี วามเสยี่ งในการเกิดภาวะเลือดออกงายเขาไวดวย ทํา
ตารางท่ี 4 Multivariate analysis ปจจัยท่ีมีผลตอการ ใหสามารถเปดหลอดเลือดอยางรวดเร็ว จึงพบ อัตราการ
เสยี ชีวิต (n=126) เสียชีวิตของผูปวยกลามเนื้อหัวใจขาดเลือดในโรงพยาบาล
อุดรธานีรอยละ 39.7 ซึ่งต่ํากวาการศึกษาอ่ืนๆ (รอยละ
ตวั แปร Adjusted 95% CI value 40.2 ในการศึกษาของ Schwarz B16 รอยละ 40.7 ใน
Cardiogenic shock Odd ratio 0.115.11 0.77 การศึกษาของ Rathod KS17 รอยละ 43.5 ในการศึกษา
กอนเขา cath lab 0.2416.14 0.54 ของ Zeymer U13 และรอยละ 54.9 ในการศึกษาของ
ได vasopressor drug 0.75 0.991.02 0.58 Hayıroğlu MĐ18) จากการศึกษานี้พบวาปจจัยที่ทํานาย
กอ นเขา cath lab 1.95 0.981.06 0.46 การเสียชีวิตคือการได CPR ท่ีหองตรวจสวนหัวใจเพียง
eGFR กอ น PCI 1.00 0.123.98 0.66 อยางเดียวที่มีผลตออัตราการเสียชีวิตซ่ึงแตกตางกับ
LVEF 1.02 1.2313.87 0.02 การศึกษาของ Schwarz B16 ที่พบวา อายุ, การไดรับ
เรม่ิ vasopressor drug 0.68
ท่หี องสวนหัวใจ 4.14
CPR ทห่ี อ งตรวจสวน
หวั ใจ

165

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท่ี 28 ฉบับท่ี 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563
vasopressor drug, resuscitation ก อ น PCI, acute
renal failure และใส IABP หลัง PCI เปนปจจัยท่ีทํานาย สรปุ
การเสียชีวิตและแตกตางกับการศึกษาของ Sutton AG19 การศึกษานพี้ บวาการไดรับการชวยฟนคืนชีพท่ีหอง
ท่ี พ บ ว า ผู ป ว ย ที่ มี previous myocardial infarction,
อายุ>70ป, failed thrombolysis แตมีสวนที่เหมือนกับ ตรวจสวนหัวใจเปนปจจัยท่ีทํานายการเสียชีวิตของผูปวน
การศึกษาของ Minha S20 ที่พบวา CPR at the cath โรคหัวใจขาดเลอื ดเฉยี บพลันท่ีมีภาวะช็อกจากหัวใจแลวได
lab, ใส IABP กอนPCI และ lower ejection fraction รักษาดวยหัตถการรักษาโรคหลอดเลือดหัวใจโคโรนารีผาน
เปน ปจจั ยท่ีทําน ายการเ สียชีวิต อาจเป น เพรา ะ ทางสายสวนและใชเคร่ืองพยุงการทํางานของหัวใจ ดังน้ัน
โรงพยาบาลอุดรธานี มีแนวทางการเปดเสนเลือดอยาง การพัฒนาระบบสง ตอใหร วดเร็วเพอื่ ใหทําการเปด เสน เลือด
รวดเร็วและมีการเฝาระวังภาวะแทรกซอนที่เกิดข้ึนอยาง ไดทันเวลาและการ resuscitation ผูปวยใหดีกอนเขาหอง
รัดกุม สวนการที่ผูปวยท่ีไดรับการ CPR ถึงแมจะมี ROSC สวนหัวใจเปนส่งิ สําคญั ในการท่ีจะชวยใหผปู วยรอดชวี ิต
แลวแตก็ยังมีภาวะ post cardiac arrest syndrome ซ่ึงมี ขอ เสนอแนะ
sepsislike inflammatory response แลวกระตุนใหเกิด
multiple organ failure และเสียชีวิต21 ซึ่งนาจะเปน ควรพัฒนาระบบสงตอผูปวยที่ตองทํา PCI ฉุกเฉิน
คําอธิบายทางพยาธิสรีรวิทยาของการเสียชีวิตในการศึกษา จากโรงพยาบาลตา งๆ ใหเขา หองตรวจสวนหัวใจโดยไมตอง
นี้ โดยประสบการณมักพบภาวะ severe metabolic ผานหองฉุกเฉินรพ.อุดรธานีทุกรายเพ่ือใหทําการเปดเสน
acidosis เกิดข้ึนบอยหลัง CPR และเปนภาวะท่ีแกไขได เลอื ดไดเ รว็ ขึ้น
ยากถึงแมผูปวยจะไดทําdialysis แลวก็ตามดังน้ันจาก กิตติกรรมประกาศ
ขอมูลตางๆ พบวาอัตราการเสียชีวิตในการใช IABP ใน
cardiogenic shock ยังสงู อยู ในการศึกษาMetaanalysis ขอขอบคณุ คณุ อญั ธชิ า สงั ขสมศกั ด์ิ ผูชวยนักวิจัยที่
ของ Romeo F22 พบวาการใส IABP ไมไดลด risk ของ in มีสวนชวยทําใหง านวิจัยสาํ เรจ็ ลุลวงไปดวยดี
hospital mortality ไดอยางมีนัยสําคัญเมื่อเทียบกับกลุม เอกสารอางองิ
ท่ีไมไดใส IABP และใน IABPSHOCK II trial7 ก็พบวา
อัตราการเสียชีวิตใน short term และ long term ไมมี 1. Torres M, Moayedi S. Evaluation of the
ความแตกตางกันอยางมีนัยสําคัญในกลุมใส IABP กับไมใส acutely dyspneic elderly patient. Clin Geriatr Med
IABP จากขอมูลดังกลาว2017 ESC Guidelines for the 2007;23(2):307–25.
management STEMI จึงไดใหคําแนะนําของ routine
use of IABP เปน class III สรุปจากขอมูลการศึกษา 2 . Ibanez B, James S, Agewall S, Antunes
ท้ั ง ห ม ด ที่ มี อ ยู นี้ ก า ร รั ก ษ า ผู ป ว ย acute coronary MJ, BucciarelliDucci C, BuenoH,Caforio ALP,
syndrome with cardiogenic shock ควรตระหนักถึง CreaF, et al. 2017 ESC Guidelines for the manage
การชวยฟนคืนชีพ (resuscitation) ใหดีกอนเขาหองสวน ment of acute myocardial infarction in patients
หัวใจตลอดจนการมที ีม CPR ท่มี ีประสิทธิภาพเปนส่งิ สาํ คญั presenting with STsegment elevation. European
ที่นาจะชวยใหผูปวยรอดชีวิตควรพิจารณาการใส IABP Heart Journal 2017;00, 1–66.
ตามขอแนะนําและเฝาระวังภาวะแทรกซอนท่ีเกิดขึ้นได
บอยเชน Limb ischemia (0.9%26.7%) ซึ่งพบไดบอยใน 3. Wijns W, Kolh P, Danchin N, Di Mario C,
ผูปวยเบาหวาน, peripheral vascular disease, ความดัน Falk V. FolliguetT, et al. Guidelines on myocardial
โลหิตสูงและสูบบุหร2่ี 3 revascularization. Eur Heart J 2010;31:2501–55.

4. Levine GN, Bates ER, Blankenship JC, Bai
ley SR,Bittl JA, CercekB, et al. . European Heart
Journal 2017;00, 1–66.Cardiovascular Angiography
and Interventions. Circulation 2011;124:e574–651.

5 . Awad HH, Anderson Jr FA, Gore JM,
Goodman SG, Goldberg RJ.Cardiogenic shock
complicating acute coronary syndromes: insights

166

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
statement from the American Heart Association.
from the Global Registry of Acute Coronary Circulation 2017;136:e232–e268.
Events. Am Heart J 2012;163:96371.
13. Zeymer U, Hochadel M, Hauptmann KE,
6. Sjauw KD, Engström AE, Vis MM, van der Wiegand K, Schuhmacher B, BrachmannJ,et al.
Schaaf RJ, Baan J Jr, Koch KT, et al. A systematic Intraaortic balloon pump in patients with acute
review and metaanalysis of intraaortic balloon myocardial infarction complicated by cardiogenic
pump therapy in STelevation myocardial infarc shock: results of the ALKKPCI registry. Clin Res
tion: should we change the guidelines? Eur Heart Cardiol 2013;102(3):2237.
J 2009;30:459468.
14. Sanjuán R, Núñez J, Blasco ML, Miñana
7. Thiele H, Zeymer U, Neumann FJ, Ferenc G, MartínezMaicas H, CarbonellN, et al. Prognostic
M, Olbrich HG, HausleiterJ,et al. Intraaortic Bal Implications of Stress Hyperglycemia in Acute ST
loon Support for Myocardial Infarction with Cardi Elevation Myocardial Infarction. Prospective Ob
ogenic Shock. N Engl J Med 2012; 367:12871296. servational Study. Rev Esp Cardiol 2011;64(3):201
7.
8 . Patrick T. O'Gara, Frederick G. Kushner,
Deborah D. Ascheim, Donald E. Casey Jr, Mina K. 15. Cheng JM, van Leeuwen MA, de Boer
Chung, James A. de Lemos, et al. 2013 ACCF/AHA SP, Wai MC, den Uil CA, JewbaliLS,et al. Impact of
Guideline for the Management of STElevation intraaortic balloon pump support initiated before
Myocardial Infarction, J Am Coll Cardiol 2013;61: versus after primary percutaneous coronary inter
e80e140. vention in patients with cardiogenic shock from
acute myocardial infarction. Int J Cardiol 2013;168
9. Hands ME, Rutherford JD, Muller JE, Da (4):375863.
vies G, Stone PH, Parker C, et al. The inhospital
development of cardiogeni c shock after myocar 16 . Schwarz B, AbdelWahab M, Robinson
dial infarction: incidence, predictors of occur DR. Richardt G.Predictors of mortality in patients
rence, outcome and prognostic factors. The MILIS with cardiogenic shock treated with primary per
Study Group. J Am CollCardiol 1989;14:40–6. cutaneous coronary intervention and intraaortic
balloon counterpulsation, MedKlinIntensivmed
10. Thygesen K, Alpert JS, Jaffe AS, Simoons Notfmed 2016;111(8):715722.
ML, Chaitman BR, White HD,et al. ESC Committee
for Practice Guidelines. Third universal definition 1 7 . Rathod KS, Koganti S, Iqbal MB, Jain
of myocardial infarction. Eur Heart J 2012;33 AK,Kalra SS, AstroulakisZ,et al. Contemporary
(20):2551–2567. trends in cardiogenic shock: Incidence, intraaortic
balloon pump utilisation and outcomes from the
11. Marco Roffi,CarloPatrono, JeanPhilippe London Heart Attack Group. European Heart Jour
Collet, Christian Mueller, Marco Valgimigli, Felici nal: Acute Cardiovascular Care 2018;7(1):16 –27.
taAndreotti, Jeroen J. Bax, et al. 2015 ESC Guide
lines for the management of acute coronary syn 1 8 . Hayıroğlu MĐ, Çanga Y, Yıldırımtürk Ö,
dromes in patients presenting without persistent Bozbeyoğlu E, GümüdağA, UzunAO, et al. Clinical
STsegment elevation. European Heart Journal characteristics and outcomes of acute coronary
2016;37:267–315. syndrome patients with intraaortic balloon pump
inserted in intensive cardiac care unit of a tertiary
12. vanDiepen S, Katz JN, Albert NM, Henry clinic. Turk Kardiyol Dern Ars 2018;46(1):1017.
TD, Jacobs AK, KapurNK, et al. Contemporary
management of cardiogenic shock: a scientific
167

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
19 . Sutton AG, Finn P, Hall JA, Harcombe

AA, Wright RA, de Belder MA.Predictors of out
come after percutaneous treatment for cardio
genic shock. Heart 2005;91(3):33944.

20. Minha S, Barbash IM, Dvir D, BenDor I,
Loh JP, PendyalaLK, et al. Correlates for mortality
in patients presented with acute myocardial
infarct complicated by cardiogenic shock, Cardio
vasc Revasc Med 2014;15(1):137.

21. Pekkarinen PT, Bäcklund M, Efendijev I,
Raj R, Folger D, LitoniusE,et al. Association of ex
tracerebral organ failure with 1year survival and
healthcareassociated costs after cardiac arrest:
and observational database study. Crit Care
2019;23(1):67.

22. Romeo F, Acconcia MC, Sergi D, Romeo
A, Muscoli S, Valente S,et al. The outcome of
intraaortic balloon pump support in acute
myocardial infarction complicated by cardiogenic
shock according to the type of revascularization:A
comprehensive metaanalysis. Am Heart J 2013;
165(5):67992.

2 3 . de Jong MM, Lorusso R, Al Awami F,
Matteuci F, Parise O, LozekootP, et al. Vascular
complications following intraaortic balloon pump
implantation: an updated review. Perfusion 2018;
33(2):96104.

รบั ตนฉบับ: 19 กุมภาพนั ธ 2563, ไดร ับบทความปรับปรุง: 25 พฤษภาคม 2563, รับลงตีพมิ พ: 29 พฤษภาคม 2563
168

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปที่ 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

การศึกษาปริมาณรังสียังผลและปริมาณรังสีดูดกลืนท่ีผูปวยมะเร็งปอดไดรับจากจําลองการรักษาดวยเคร่ืองเอกซเรย
คอมพวิ เตอรจาํ ลองการรักษาในโรงพยาบาลสกลนคร
พัฒนพงษ แสนชนม นกั รงั สกี ารแพทยช ํานาญการ หนวยรังสรี กั ษา กลุมงานรังสีวทิ ยา โรงพยาบาลสกลนคร

บทคัดยอ
การศกึ ษานี้เปนการศึกษาเชิงพรรณนา เพ่ือหาคาปริมาณรังสียังผลและปริมาณรังสีดูดกลืนท่ีผูปวยมะเร็งปอดไดรับ
จากเครอ่ื งเอกซเรยค อมพวิ เตอรจําลองการรักษา ปจจุบันมกี ารนาํ เคร่อื งมือจับสัญญาณการหายใจ (respiratory gating) มา
ใชในการตรวจจับการหายใจของผปู วยเพื่อนาํ มาใชก ําหนดตําแหนงในการฉายรังสีในขั้นตอนการวางแผนการรักษาและการ
ฉายรงั สเี พ่อื ลดผลแทรกซอ นตออวัยวะเสีย่ งขา งเคียงจากการฉายรังสี แตด วยขอจํากดั ดานงบประมาณในการจัดซ้อื เครื่องมือ
ดังกลาวในโรงพยาบาลสกลนคร หนวยรังสีรักษาจึงมีการพัฒนาการจําลองการฉายรังสีดวยการนําเทคนิคการจําลองการ
รักษาแบบ 3 ชดุ (Series) มาใชใ นการกําหนดตําแหนงกอนมะเร็งแทน โดยทาํ การศึกษาในผูปวยมะเรง็ ปอดทีเ่ ขา รับการฉาย
รังสี จํานวน 50 ราย ประกอบดวยผูปวยเพศชาย 27 ราย และเพศหญิง 23 ราย อายุระหวาง 2385 ป ระหวางวันท่ี 6
ธันวาคม 2560 ถึง 30 มิถุนายน 2561 ในหนวยรังสีรักษา โรงพยาบาลสกลนคร ผูปวยทุกรายไดรับการตรวจดวย
เครือ่ งเอกซเรยค อมพวิ เตอรจ าํ ลองการรกั ษา ดว ยเทคนคิ การจําลองการรกั ษาแบบ 3 ชุด ประกอบดว ย ชุดที่ 1 ผูปวยหายใจ
เขาเตม็ ทีก่ ลัน้ ใจน่งิ แลวทําการสแกน ชุดท่ี 2 ผูปวยหายใจออกสดุ กล้ันใจน่งิ แลวสแกน และ ชุดที่ 3 ผูปวยหายใจปกติแลว ทํา
การฉีดสารทึบรังสีพรอมกับสแกน สําหรับภาพเอกซเรยคอมพิวเตอรท้ัง 3 ชุดของผูปวยแตละรายถูกนําเขาสูระบบ
คอมพวิ เตอรวางแผนการรักษาและทําการหลอมรวมภาพเพื่อทําการกําหนดขอบเขตของตําแหนงในการฉายรังสีและอวัยวะ
เสี่ยงขางเคียง สําหรับปริมาณรังสียังผลและปริมาณรังสีดูดกลืนท่ีผูปวยไดรับทําการคํานวณดวยโปรแกรมคํานวณปริมาณ
รังสสี ําหรับเอกซเรยคอมพวิ เตอรอมิ แพค รนุ 1.0.4 ผลการศกึ ษาพบวา ปริมาณรังสียังผลเฉลี่ย ตํ่าสุดและสูงสุด มีคาเทากับ
23.01, 19.50 และ 40.50 มิลลิซีเวิรต ตามลําดับ สําหรับคาปริมาณรังสีดูดกลืนเฉลี่ยในหลอดอาหาร ปอด หัวใจ เตานม
ตอมหมวกไต ตบั ตับออ น มาม กระเพาะอาหาร ไต และลําไสเ ลก็ มคี าอยูร ะหวาง 4.70–33.64 มลิ ลิเกรย สรุปผลศึกษาครั้ง
น้ีพบวาการจาํ ลองการรักษาผปู วยมะเรง็ ปอดดวยเทคนคิ การจําลองการรักษาแบบ 3 ชุด ทําใหผูปวยไดรับปริมาณรังสียังผล
และปรมิ าณรงั สีดูดกลืนเพิ่มข้ึนแตจะทาํ ใหแ พทยร ังสสี ามารถกาํ หนดขอบเขตกอ นมะเรง็ และอวยั วะขางเคียงใหไ ดรับปรมิ าณ
รงั สคี รอบคลุมตรงตามแผนการรักษาท่กี าํ หนด
คําสาํ คัญ: ปริมาณรงั สียังผล, ปริมาณรงั สดี ดู กลืน, เอกซเรยคอมพวิ เตอรจ าํ ลองการรกั ษา

Corresponding author: พฒั นพงษ แสนชนม โทรศพั ท 0818735783 Email: [email protected]
หนว ยรังสรี ักษา กลุม งานรงั สวี ิทยา โรงพยาบาลสกลนคร 47000
169

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

The study of radiation effective dose and absorbed dose in lung cancer patients using CT
simulator in Sakon Nakhon hospital
Phattanapong Saenchon Radiological technologist Radiation therapy unit, Radiology department,
Sakon Nakhon Hospital

Abstract
This descriptive study aimed to calculate the effective dose and absorbed dose received by lung
cancer patients whom underwent computed tomography simulation. Nowadays, respiratory gating is
used to detect a patient's breathing in order to determine the location of the planning target volume
(PTV) during treatment planning and radiation delivery, to reduce complications on the organs at risk
(OARs). Due to insufficient budget to provide such equipment in Sakon Nakhon Hospital, we developed
a treatment simulation with 3 series technique to determine the location of the tumor instead of
respiratory gating. Fifty lung cancer patients consisting of 27 males and 23 females aged between 2385
years old were studied from December 6, 2017 to June 30, 2018 in radiation therapy unit, Sakon Nakhon
Hospital. All patients were scanned by a Computed Tomography simulator with 3 series of treatment
simulation technique, consisting of full inspiration, full expiration and free breathing with contrast
medium administration. For each patient, images obtained from each series were imported and fused
on the computer treatment planning system to delineate the PTV and OARs. The effective dose and
absorbed dose were calculated by IMPACT program version 1.0.4. The results showed that average,
minimum and maximum effective dose were 23.01, 19.50 and 40.50 millisievert (mSv) respectively, for
the average absorbed dose in the esophagus, lungs, heart, breast, adrenal glands, liver, pancreas,
spleen, stomach, kidneys and small intestine were between 4.7033.64 milligray (mGy). In conclusion,
the simulation of lung cancer patients with 3 series technique increases effective dose and absorbed
dose received by the patients but it will assist radiation oncologists to determine the PTV and OARs to
receive a proper dose as specified in the treatment plan.
Key word: radiation effective dose, Radiation absorbed dose, CT simulator

170

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท่ี 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจําเดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563
มะเร็งปอดท่ีเขามารับการรักษาดวยการฉายรังสีซึ่งมีมาก
บทนํา เปนอันดับสองของผูปว ยท่ีเขา มารับการฉายรังสีทง้ั หมดของ
หนวยรังสีรักษา กลุมงานรังสีวิทยา โรงพยาบาล หนวยงาน โดยพบวาการรักษาดวยการฉายรังสีแกผูปวย
กลุมมะเร็งปอดจะมีความยุงยากและซับซอนจากการท่ี
สกลนคร เปดใหบริการรักษาผูปวยมะเร็งดวยการฉายรังสี ผูปวยกลุมนี้จะมีรอยโรคอยูในอวัยวะที่มีการเคล่ือนไหว
โดยมีการเปดใหบริการตั้งแต วันท่ี 5 ธันวาคม 2560 เปน ตามการหายใจ ทําใหย ากตอการกําหนดตําแหนงบริเวณใน
ตนมา โดยมีการรักษาผปู วยดวยการฉายรังสีเทคนิคสามมิติ การฉายรังสี (Planning Target volumes: PTV) ปจจุบัน
(3 Dimension: 3D) และเทคนิคปรับความเขม (Intensity มีการนําเคร่ืองมือจับสัญญาณการหายใจของผูปวยรวมกับ
Modulated Radiation Therapy: IMRT) โดยใชร ังสเี อกซ การฉายรังสี (Respiratory gating) มาใชในการตรวจจับ
พลังงานสูง 6 เมกะโวลต 10 เมกะโวลตและรักษาดวยลํา การหายใจของผูปวยเพื่อนํามาใชกําหนดตําแหนงในการ
อิเลคตรอน 5 พลังงานคือ 6, 9, 12, 15 และ 18 เม ฉายรังสีในข้ันตอนการวางแผนการรักษาและการฉายรังสี
กะอิเลคตรอนโวลต ซึ่งมีผูปวยมะเร็งหลายชนิดเขามารับ เพ่ือลดผลแทรกซอนตออวัยวะเส่ียงขางเคียงจากการฉาย
การรักษาดวยการฉายรังสี โดยผูปวยท่ีจะเขารับการฉาย รังสี2 แตหนวยรังสีรักษา โรงพยาบาลสกลนครมีขอจํากัด
รังสีทุกราย จะตองผานการจําลองการรักษาดวย ดานงบประมาณของโรงพยาบาลในการจัดซื้อเคร่ืองมือ
เคร่ืองเอกซเรยคอมพิวเตอรจําลองการรักษา (CT ดังกลาวมาใชงาน แพทยรังสีรักษาจึงพัฒนาเทคนิคการ
simulator) เพ่ือนําภาพเอกซเรยคอมพิวเตอรไปใชในการ จําลองการรักษาแบบ 3 ชุด (Series) มาชวยในการจําลอง
วางแผนการรักษา และจะตองมีการประเมินแผนการ การรกั ษา เพ่ือใหสามารถเห็นภาพการหายใจของผูปวยทุก
จําลองการรักษากอนนําไปใชรักษาผูปวยทุกครั้ง งานดาน ชุดการหายใจ แลวนําภาพท้ังหมดมาทําการกําหนด
รังสีรักษามีเปาหมายหลักท่ีสําคัญคือการควบคุมหรือ ขอบเขตของกอนมะเร็ง และตาํ แหนง บรเิ วณในการฉายรังสี
ทําลายเซลลมะเร็งใหไดมากที่สุด แตตองพยายามลด เปนการลดความคลาดเคล่ือนตําแหนงในการฉายรังสี ใหมี
อันตรายที่จะเกิดกับเน้ือเย่ือหรืออวัยวะขางเคียง (Organ ความถูกตองแมนยําและครอบคลุมรอยโรคในการรักษา
at risk: OAR) ใหนอยท่ีสุด การใชเครื่องเอกซเรย มะเร็งปอดดวยการฉายรังสีได ดังน้ันหนวยรังสีรักษาจึง
คอมพิวเตอรในการใหบริการแกผูปวยส่ิงท่ีตองคํานึงถึงคือ จําเปนตองทําการจําลองการรักษาดวยเครื่องเอกซเรย
ปริมาณรังสีท่ีผูปวยจะไดรับ ซึ่งปริมาณรังสีที่ผูปวยไดรับ คอมพิวเตอรจําลองการรักษาโดยใชเทคนิคการจําลองการ
จากการจําลองการรักษาประกอบดวยปริมาณรังสียังผล1 รักษาแบบ 3 ชุด ซึ่งเทคนิคการจําลองการรักษาแบบน้ีจะ
(Radiation Effective dose) คือ ผลรวมของปริมาณรังสี ทําใหผูปวยไดรับปริมาณรังสีจากการจําลองการรักษาเพ่ิม
สมมูลหรือผลรวมของปริมาณรังสีดูดกลืนในเน้ือเย่ือใดๆ สูงข้ึนจากรายงานของ Fred A. และคณะ3 ไดรายงานวา
ของมนุษยหลังปรับเทียบ สภาพไวตอรังสี ของแตละ การตรวจดวยเอกซเรยคอมพิวเตอรผูปวยจะไดรับปริมาณ
เน้ือเย่ือหรืออวัยวะทั่วรางกาย กลาวคือ เปนคาเฉลี่ยของ รังสีมากกวาการถายภาพเอกซเรยทั่วไปและผูปวยไดรับ
เนอื้ เยือ่ หรอื อวัยวะทุกชนิดที่ไดร บั รงั สี โดยตวั ประกอบถวง ปริมาณรังสีทางการแพทยมากขึ้นจากการตรวจดวย
น้ําหนักรวมกันเทากับ 1 ปริมาณรังสียังผลมีหนวยทางรังสี เอกซเรยคอมพิวเตอรซ่ึงมากกวารอยละ 15 ของการตรวจ
คือ ซีเวิรต (Sievert: Sv) และผูปวยจะไดรับปริมาณรังสี ทางรงั สีทัง้ หมดถงึ แมวาการรักษาดวยการฉายรังสีในผูปวย
ดูดกลนื (Radiation absorbed dose) คอื ปรมิ าณพลังงาน ผูปวยมะเร็งจะไดรับปริมาณรังสีจากการรักษาท่ีสูงมากอยู
ท่ีวัตถุตัวกลางดูดกลืนไวเมื่อไดรับรังสี มีหนวยเปนเกรย แลว จากการใชรงั สีเอกซพลังงานสูง 6 และ 10 เมกะโวลต
(Gray: Gy) โดย 1 เกรยหมายถึง ปริมาณรังสีดูดกลืน และในการรักษามะเร็งปอดดวยการฉายรังสีแพทยรังสี
จํานวน 1 จูลตอกิโลกรัมของมวลสารหรือวัตถุนั้นๆ การ รักษาจะกําหนดปริมาณรังสีที่ใชในการรักษาระหวาง 45
รักษาผูปวยมะเร็งดวยการฉายรังสีของหนวยรังสีรักษา 60 เกรย โดยการจําลองการรักษาในการรักษาผูปวยจะใช
โรงพยาบาลสกลนครนั้น พบวาสถิติการเขามารับการรักษา เครื่องเอกซเรยคอมพิวเตอรในการจําลองการรักษาซ่ึง
ดวยการฉายรังสี 5 อันดับแรกประกอบดวย ผูปวยมะเร็ง พลังงานรังสีเอกซท่ีใชจะอยูในชวง 80 ถึง 120 กิโลโวลต
เตานม มะเร็งปอด มะเร็งนรีเวช มะเร็งศีรษะและลําคอ
และมะเร็งทางเดินอาหารสวนปลาย สําหรับกลุมผูปวย
171

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

ซึ่งผูปวยจะไดรับปริมาณรังสีจากการจําลองการรักษาที่ พารามิเตอรในการจําลองการรักษาดวยเครื่องเอกซเรย
นอยกวาการรักษาดวยรังสีเอกซที่พลังงานสูงกวามาก จาก คอมพิวเตอรจําลองการรักษาดวยเทคนิคการจําลองการ
การไดรับปริมาณรังสีท่ีนอยของการจําลองการรักษาทําให รักษาแบบ 3 ชุด ประกอบดวย ชุดแรกใหผูปวยหายใจเขา
เม่ือรักษาผูปวยมะเร็งดวยการฉายรังสีบางครั้งแพทยผูทํา เต็มท่ีกลั้นหายใจแลวสแกนภาพ ชุดที่ 2 ใหผูปวยหายใจ
การรักษาอาจไมไดนําปริมาณรังสีจากการจําลองการรักษา ออกหมดพรอมกลั้นหายใจแลว สแกนภาพ ซ่ึงทั้งสองชุดนี้
มาพจิ ารณารวมกับการวางแผนการรักษา แตจ ากการศึกษา ไมม กี ารฉดี สารทึบรังสี และชุดท่ี 3 จะฉดี สารทึบรังสีโดยให
ของ Murphy J และคณะ3 ไดทําการศึกษาและรายงานวา ผูปว ยหายใจเบาๆในขณะทาํ การสแกนภาพ
ปรมิ าณรงั สีทีไ่ ดจากการจําลองการรักษาเพิ่มความเสี่ยงตอ
การเกิดมะเร็งตออวัยวะขางเคียง บริเวณท่ีฉายรังสี และ วัสดุและอุปกรณ
อวัยวะปกติเหลาน้ันอาจจะมีความเสี่ยงตอการเกิดมะเร็ง 1. เคร่อื งเอกซเรยคอมพิวเตอรจําลองการรักษา CT
ชนิดใหมขึ้นได ซ่ึงความเส่ียงตอการเกิดมะเร็งอยูที่รอยละ
5.7 ตอปริมาณรังสียังผลที่ไดรับ 1 ซีเวิรต จากประมาณ simulator เครอ่ื งหมายการคา จีอี รุน ออฟตมิ า 580
การการเกิดมะเร็งจาก International Commission on 2. เครื่องวัดรังสีและหัววัดรังสีชนิดไออนแชมเบอร
Radiological Protection (ICRP) รายงานฉบับท่ี 1034
การศึกษาเพ่ือหาปริมาณรังสียังผลและปริมาณรังสีดูดกลืน แบบปากกา (pencil ionization chamber) เคร่ืองหมาย
ทผี่ ูปวยไดรบั จากการจาํ ลองการรักษาแลวนาํ คา ปริมาณรงั สี การคา Radcal รนุ AccuGold ดังภาพที่ 1
ที่ผูปวยไดรับไปพิจารณารวมกับการวางแผนการรักษา
ผูปวยมะเร็งท่ีใชรังสีเอกซพลังงานสูงจะเปนการชวยลด 3. หุนจําลองลําตัวขนาดเสนผานศูนยกลาง 32
ความเสี่ยงและเปนขอพิจารณาใหแพทยรังสีรักษา และ เซนติเมตร ชนดิ PMMA (Polymethylmethacrylate) ดัง
นักฟสิกสการแพทยที่ทําการวางแผนการรักษาสามารถวาง ภาพที่ 2
แผนการรักษาใหท่ีอวัยวะเส่ียงขางเคียงกอนมะเร็งและ
บริเวณที่ฉายรังสีใหไดรับปริมาณรังสีอยูในเกณฑกําหนด 4. โปรแกรมคํานวณปริมาณรังสีสําหรับเอกซเรย
สําหรับการจะเกิดอันตรายของอวัยวะเหลาน้ันและทําให คอมพวิ เตอรอิมแพค รนุ 1.0.4 ดงั ภาพที่ 3
ผูปวยมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นหลังรับการรักษาดวยการฉาย
รงั สดี วย วิธีการ 1. ทําการควบคุมคุณภาพและประกันคุณภาพ
วัตถปุ ระสงค
เคร่ืองเอกซเรยคอมพิวเตอรจําลองการรักษาโดยการวัด
การศึกษาเพื่อหาปริมาณรังสียังผลและปริมาณรังสี ปริมาณรังสี เพื่อหาคาปริมาณรังสีเฉลี่ยในแนวการสแกน
ดูดกลืนท่ีผูปวยมะเร็งปอดไดรับจากการจําลองการรักษา แนวขวางตอ 1 สไลซ (Computed tomography dose
เทคนิค 3 ชุด ดวยเครื่องเอกซเรยคอมพิวเตอรจําลองการ index: CTDIw) และคาปริมาณรังสี ในหนึ่งหนวยปริมาตร
รักษา ของการสแกน (CTDIvol) ดวยเคร่ืองวัดรังสี Radcal รุน
วัสดแุ ละวิธกี ารศกึ ษา AccuGold และหุนจําลองลําตัว โดยใสหัววัดรังสีชนิด
ปากกาท่ีชอ งใสห วั วัดในหุนจาํ ลอง 5 ตาํ แหนงประกอบดวย
การศึกษานี้เปนการศึกษาเชิงพรรณนาโดยเก็บ ตรงกลาง ดานบน ดานลาง ดานซาย และดานขวา ทําการ
ขอมูลผูปวยมะเร็งปอดท่ีมารับการรักษาดวยการฉายรังสี สแกนดวยพารามิเตอรตามตารางท่ี 1 ตําแหนงละ 3 คร้ัง
แล ะ ทํา ก าร จํ า ล อ งก า รรั ก ษา เ ทค นิ ค 3 ชุ ด ด ว ย แลวนําคาที่อานไดจากหัววัดเฉลี่ยไปคํานวณหาคา CTDIw
เคร่ืองเอกซเรยคอมพิวเตอรจําลองการฉา ยรังสี และ CTDIvol ตามสมการ5 1 และ 2
เครื่องหมายการคาจีอี รุนออฟติมา 580 ที่หนวยรังสีรักษา
กลุมงานรังสีวิทยา โรงพยาบาลสกลนคร ระหวางวันท่ี CTDIw=1/3 (CTDIcenter +2(CTDIpheripheral)………………สมการที่ 1
6 ธันวาคม 2560 ถึง 30 มิถุนายน 2561 โดยใชขอมูล
เม่อื CTDIw= ปริมาณรงั สเี ฉล่ยี ในการสแกนแนวขวางตอ 1 สไลซม ีหนว ยเปน มลิ ลิเกรย

CTDIcenter=ปรมิ าณรังสี ตาํ แหนงหัววัดตรงกลาง มหี นวยเปน มิลลเิ กรย

CTDIpheripheral=ปรมิ าณรงั สเี ฉลย่ี ตาํ แหนงหัววดั รอบๆ มหี นว ยเปน มิลลเิ กรย

CTDIvol=CTDIw /Pitch……………...………………สมการท่ี 2

เมอื่ CTDIvol=ปริมาณรังสี ในหน่งึ หนวยปรมิ าตรของการสแกน มีหนว ยเปน มลิ ลเิ กรย

Pitch=คาอัตราสว นระยะการเลอ่ื นเตียงตอ ระยะการสแกน

172

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท ่ี 28 ฉบับที่ 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563
3. นําพารามิเตอรที่ใชกับผูปวยจากขอ 2 ไป
2. นําคาพารามิเตอรตามตารางท่ี 1 ไปใชในการ
จําลองการรักษากับผูปวยมะเร็งปอดทุกรายท่ีมารับการ ประเมินหาคาปริมาณรังสียังผลและปริมาณรังสีดูดกลืนท่ี
จําลองการรักษา และฉายรังสีแลวบันทึกระยะทางในการ ผูปวยไดรับ จากการคํานวณดวยโปรแกรมคํานวณปริมาณ
จําลองการรกั ษา (Scan length) รังสีสําหรับเอกซเรยคอมพิวเตอรอิมแพค รุน 1.0.4
ดงั ภาพที่ 3
ตารางท่ี 1 พารามิเตอรในการจําลองการรักษาผูปวย
มะเรง็ ปอดดวยเอกซเรยคอมพวิ เตอรจ าํ ลองการรักษา

Slice Collimation kV mA Rotation Pitch
width (mm) time (mm/
(mm) (sec) rotation)

2.5 20 120 320 0.8 1.375

ภาพที่ 1 Radcal รุน AccuGold ภาพท่ี 3 โปรแกรมคํานวณปริมาณรังสสี ําหรบั
เอกซเรยค อมพิวเตอรอ มิ แพค รนุ 1.0.4
ภาพท่ี 2 หุน จาํ ลองลําตัว PMMA phantom
173 4. นําขอมูลท่ีไดจากขอ 3 ไป ประเมิน เพื่อหาคา
ตํ่าสุด คาสูงสุด คาเฉลี่ยและสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ดวย
โปรแกรมทางสถติ ิ SPSS 22
การพิทกั ษสิทธแ์ิ ละจรยิ ธรรม

ผูวิจัยตระหนักและใหความสําคัญอยางยิ่งตอการ
พิทักษสิทธิ์ของการใชขอมูลผูปวยซึ่งเปนการใชขอมูล
ยอนหลังของผูปวยเทาน้ันโดยงานวิจัยน้ีไดผานการ
พิจารณาจากคณะกรรมการจริยธรรมการวิจัยในมนุษย
โรงพยาบาลสกลนคร หนังสือรับรองเลขท่ี SKHREC
39/2562
ผลการศกึ ษา

จากการศึกษาหาปริมาณรังสียังผลและปริมาณ
รังสีดูดกลืนท่ีผูปวยมะเร็งปอดไดรับจากการจําลองการ
รักษาแบบ 3 ชุด ในหนวยรังสีรักษา โรงพยาบาลสกลนคร
ระหวางวันท่ี 6 ธันวาคม 2560 ถึง 30 มิถุนายน 2561
พบวาในชวงเวลาดังกลาวมีผูปวยมะเร็งปอดท่ีเขารับการ
ฉายรังสีและจําลองการรักษา ทั้งหมดจํานวน 50 ราย มี

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

อายุระหวาง 2385 ป จําแนกเปนผูปวยมะเร็งปอดเพศ จําลองการรักษาแบบ 3 ชุด ผูปวยจะไดรับปริมาณรังสียัง
หญงิ 23 ราย ผูปว ยมะเรง็ ปอดเพศชาย 27 รายคิดเปนรอย ผลเฉลยี่ 23.01 มิลลซิ เี วริ ต ซ่งึ ในการศึกษาคร้ังน้ีผูปวยทุก
ละ 46 และ 54 ตามลาํ ดบั ดังตารางท่ี 2 รายจะไดรับการจําลองการรักษาแบบ 3 ชุด พบวาผูปวย
มะเร็งปอดท่ีมารับการจําลองการรักษา ไดรับปริมาณรังสี
ตารางท่ี 2 แสดงจํานวนผูปวยมะเร็งปอดที่มารับการ ยังผลเฉลี่ยอยูระหวาง 19.5040.50 มิลลิซีเวิรต ดังตาราง
จาํ ลองการรกั ษา (N=50) ที่ 4 และพบวาระยะทางในการจําลองการรักษา เฉลี่ยแลว
มีคา 38.87 เซนติเมตร โดยมีระยะท่ีใชในการจําลองการ
เพศ จาํ นวน (ราย) (รอ ยละ) รั ก ษ า ใ น ก า ร ศึ ก ษ า ค รั้ ง นี้ อ ยู ร ะ ห ว า ง 19.25–55.5
ชาย 27 (54) เซนตเิ มตร
หญงิ 23 (46)
50 ราย ตารางท่ี 4 แสดงประมาณรังสียังผลที่ผูปวยมะเร็งปอด
รวม ไดร ับจากการจาํ ลองการรกั ษา

จากการทําการควบคุมคุณภาพและการประกัน ปรมิ าณรงั สี คา คา คา เฉลี่ย±สว น
คุณภาพเคร่ืองเอกซเรยคอมพิวเตอรจําลองการฉายรังสี ยังผล ตํา่ สดุ สงู สดุ เบ่ียงเบนมาตรฐาน
เพ่ือหาคา CTDIw และ CTDIvol พบวาคา มีคา CTDIw
เทา กับ 1.330 มลิ ลเิ กรย และคา CTDIvol มีคา 0.967 มิลลิ (มลิ ลซิ เี วิรต )
เกรย ดังตารางท่ี 3 การจาํ ลองการ 6.50 13.50 7.67 ± 1.45
รกั ษาแบบ 1 ชุด

ตารางที่ 3 แสดงคาปริมาณรังสีในแตละตําแหนงหัววัด การจาํ ลองการ 13.00 27.00 15.34 ± 2.89
และคา CTDIw และ CTDIvol รักษาแบบ 2 ชดุ

ตาํ แหนง คา ที่อานได (มลิ ลิเกรย) การจาํ ลองการ 19.50 40.50 23.01 ± 4.34
รักษาแบบ 3 ชดุ
ตรงกลาง 0.7411 ± 0.05
ดา นบน 1.694 ± 0.06 การจําลองการรักษาคร้ังน้ีเมื่อทําการจําลองการ
ดานลาง 1.531 ± 0.08 รักษา 1 ชุด การจําลองการรักษาแบบ 2 ชุด และการ
ดานซา ย 1.622 ± 0.07 จําลองการรักษาแบบ 3 ชุดพบวา ผูปวยจะไดรับปริมาณ
ดา นขวา 1.652 ± 0.01 รังสดี ูดกลนื ทอ่ี วัยวะตางๆ ครอบคลมุ บริเวณในการฉายรังสี
CTDIw ซึ่งแสดงในตารางที่ 5 ในการศึกษาคร้ังนี้ผูปวยทุกรายไดรับ
CTDIvol 1.330 การจําลองการรักษาแบบ 3 ชุดซึ่งใชคาพารามิเตอร
0.967 เหมือนกันทําใหผูปวยมะเร็งปอดที่มารับการฉายรังสีดวย
เทคนิคจาํ ลองการฉายรังสี 3 ชดุ ไดรับปริมาณรังสีดูดกลืนที่
ในการจาํ ลองการรักษาผูปวยมะเร็งปอดท้ังหมด 50 อวัยวะ ตางๆ ที่ครอบคลุมบริเวณใน การฉายรังสี
ราย พบวาเม่ือทําการจําลองการรกั ษาในผปู ว ยทกุ รายในแต ประกอบดวย หลอดอาหาร ปอด หัวใจ เตานม ตอมหมวก
ละชุดการสแกนจะใชพ ารามิเตอรเดียวกันทุกชุด เม่ือผูปวย ไต ตับ ตับออน มาม กระเพาะอาหาร ไต และลําไสเล็ก
ไดร บั การสแกนเพอ่ื จาํ ลองการรักษาจะไดรับคาปริมาณรังสี และพบวาปริมาณรังสีดูดกลืนเฉลี่ยที่อวัยวะในบริเวณท่ี
ในแตละชุดเทากนั คือ คาปริมาณรังสียังผลเฉล่ียเมื่อทําการ ไดรับการฉายรงั สีไดร ับมีคาระหวาง 4.70–33.64 มิลลิเกรย
จําลองการรักษาแบบ 1 ชุดมีคา 7.67 มิลลิซีเวิรต ผูปวย และอวัยวะที่ไดรับปริมาณรังสีดูดกลืนสูงสุดคือ หลอด
ไดรบั ปริมาณรังสียงั ผลเฉลีย่ อยูระหวาง 6.50–13.50 มลิ ลิซี อาหารโดยไดรับปริมาณรังสีดูดกลืน 34.50 มิลลิเกรย ดัง
เวิรต การจาํ ลองการรกั ษาแบบ 2 ชุดผปู วยจะไดร บั ปริมาณ ตารางที่ 5
รังสียังผลเฉล่ีย 15.34 มิลลิซีเวิรต ผูปวยไดรับปริมาณรังสี
ยังผลเฉล่ียอยูระหวาง 13–27 มิลลิซีเวิรต และเม่ือทําการ

174

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปที่ 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

ตารางที่ 5 แสดงปริมาณรังสีดูดกลืนเฉลี่ยที่อวัยวะตางๆ ของผูปวยมะเร็งปอดไดรับจากการจําลองการรักษาดวย
เอกซเรยคอมพิวเตอรจ ําลองการรักษา (N=50)

อวยั วะ ปริมาณรังสีดูดกลนื (มลิ ลิเกรย)
หลอดอาหาร
เตา นม แบบ 1 ชดุ แบบ 2 ชดุ แบบ 3 ชดุ
ปอด ต่ําสดุ สงู สดุ Mean (S.D.) ตา่ํ สดุ สงู สดุ Mean (S.D.) ตาํ่ สดุ สูงสุด Mean (S.D.)
หัวใจ 33.00 34.50 33.64 (0.48)
ตับ 11.00 11.50 11.21 (0.16) 22.00 23.00 22.43 (0.32) 20.50 25.00 22.08 (0.65)
ตอมหมวกไต 6.83 8.33 7.36 (0.22) 13.67 16.67 14.72 (0.43) 22.50 30.00 29.05 (1.40)
มาม 7.50 10.00 9.68 (0.47) 15.00 20.00 19.37 (0.93) 18.00 30.00 28.06 (1.75)
กระเพาะอาหาร 6.00 10.00 28.06 (1.75) 12.00 20.00 18.71 (1.17) 1.80 27.00 15.85 (3.46)
ตบั ออน 1.80 27.00 9.35 (0.58) 1.20 18.00 10.57 (2.30) 2.10 25.50 19.84 (4.13)
ไต 0.70 8.50 6.61 (1.38) 1.40 17.00 13.22 (2.76) 1.40 25.50 14.83 (2.66)
ลาํ ไสเล็ก 0.47 8.50 4.94 (0.89) 0.93 17.00 9.89 (1.77) 0.75 28.5 13.77 (4.17)
0.25 9.50 4.59 (1.39) 0.50 19.00 9.18 (2.78) 1.80 24.00 15.11 (3.61)
0.60 8.00 5.04 (1.20) 1.20 16.00 10.07 (2.41) 0.15 30.00 10.30 (4.90)
0.05 10.00 3.43 (1.63) 0.10 20.00 6.87 (3.26) 0.00 24.00 4.70 (5.21)
0.00 8.00 1.57 (1.74) 0.00 16.00 3.13 (3.47)

อภปิ รายผล เวิรต เมือ่ เปรียบเทียบกับการศึกษาของ Fujii et al9 พบวา
จากการศึกษาน้ีพบวา คาปริมาณรังสียังผลท่ีผูปวย ผูปวยไดรับปริมาณรังสียังผลเม่ือตรวจดวยเอกซเรย
คอมพิวเตอรปอดแบบ 2 ชุดเทากับ 18 มิลลิซีเวิรต
มะเร็งปอดไดรับจากการจําลองการรักษาดวยเทคนิคแบบ การศึกษาของ Lumlertdacha S10 ผูปวยไดรับปริมาณรังสี
3 ชุด มีคาเฉลี่ย 23.01 มิลลิซีเวิรต ซ่ึงเม่ือเปรียบเทียบกับ ยังผลเมื่อทําการตรวจดวยเอกซเรยคอมพิวเตอรปอดแบบ
การจําลองการรักษาแบบ 1 ชุดพบวาผูปวยไดรับปริมาณ 2 ชุด 17.8 มิลลิซีเวิรต และการศึกษาของ Shrimpton P
รังสีเพิ่มเปน 3 เทา และเม่ือเปรียบเทียบกับปริมาณรังสียัง et al11 ผูปวยไดรับปริมาณรังสียังผลเมื่อทําการตรวจดวย
ผลกับงานวิจัยอ่ืน ซึ่งเปนการการตรวจวินิจฉัยดวย เอกซเรยค อมพิวเตอรป อดแบบ 2 ชดุ มคี า เทากับ 14 มิลลิซี
เคร่ืองเอกซเรยคอมพวิ เตอร คาพารามเิ ตอรในการสแกนจะ เวิรต (ดังตารางที่ 6) และเมื่อเปรียบเทียบกับการศึกษา
ใกลเ คยี งกนั โดยพบวา ปริมาณรังสียังผลของการศึกษานี้มี ปริมาณรังสียังผลที่ผูปวยไดรับจากจําลองการรักษาผูปวย
คาเฉลยี่ เม่ือทําการจําลองการรักษาแบบ 1 ชุด 7.67 มิลลิ มะเร็งปอดดว ยเครื่องอกซเรยคอมพิวเตอรจําลองการรักษา
ซีเวิรต โดยมีคาปริมาณรังสีแนะนําจากทบวงพลังงาน จากการศกึ ษาของ Pyone Y12 ทาํ การจําลองการรักษาแบบ
ระหวางประเทศ (International Atomic Energy Agen 2 ชุด พบวาผูปวยไดรับปริมาณรังสียังผล 13 มิลลิซีเวิรต
cy: IAEA)6 ในการตรวจดวยเอกซเรยคอมพิวเตอรปอดตอ และการศึกษาของ Sanklaa K13 พบวาผูปวยไดรับปริมาณ
1 ชดุ มีคาปริมาณรังสียังผลท่ีผูปวยไดรับ 7 มิลลิซีเวิรต กับ รังสียังผล 5.01 มิลลิซีเวิรต เม่ือทําการจําลองการรักษา
การศึกษาของ Dendy et al7 ทําการศึกษาปริมาณรังสียัง แบบ 1 ชุดดังตารางท่ี 9 คาปริมาณรังสียังผลที่ผูปวยไดรับ
ผลที่ผูปวยไดรับจากการตรวจดวยเอกซเรยคอมพิวเตอร เม่ือเปรียบเทียบกับงานวิจัยอื่นมีคาแตกตางกันออกไป ซ่ึง
ปอดแบบ 1 ชุด มีคา 8 มิลลิซีเวิรต และงานวิจัยของ คาปริมาณรังสียังผลที่ผูปวยไดรับจะข้ึนอยูกับเครื่องหมาย
Puekpung R8 พบวา ผปู วยไดรับปริมาณรังสียังผลจากการ การคา (ยี่หอ ) และรนุ ของเครอื่ งเอกซเรยคอมพิวเตอร และ
ตรวจดวยเอกซเรยคอมพิวเตอรปอดแบบ 1 ชุด 8.60 มิลลิ ชนิดของตวั รบั ภาพ รวมถึงคาพารามิเตอรที่ใชในการสแกน
ซีเวิรต จากงานวิจัยนี้การทําการจําลองการรักษาแบบ 1 ภาพ ประกอบดวย Slice width, collimation, kV, mA,
ชุดพบวาคาปริมาณรังสีที่ผูปวยไดรับมีคาใกลเคียงกันกับ rotation time และ Pitch613 จึงจําเปนตองเลือกให
งานวิจัยอ่ืน เม่ือทําการจําลองการรักษาแบบ 2 ชุดพบวา เหมาะสมกบั ผูปวยแตล ะราย
ผูปวยไดรับปริมาณรังสียังผลเฉล่ียเทากับ 15.34 มิลลิซี

175

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
เอกซเรยคอมพิวเตอร จากกระดูกตนคอขอที่ 2 ถึงกระดูก
ตารางที่ 6 งานวิจัยแสดงปริมาณรังสียังผลที่ผูปวยไดรับ สันหลังสวนเอวขอที่ 3 สอดคลองกับการศึกษาของ
จากการตรวจและจําลองการรักษามะเร็งปอดดวย Weifeng W et al14 ไดทําการศึกษาการจําลองการรักษา
เครือ่ งเอกซเรยคอมพวิ เตอรป อด ดวยการสแกน 3 ชุดการหายใจแลวนาํ มาวางแผนการรักษา
ในรักษาผูปวย Nonsmall cell lung cancer ดวยการ
งานวิจยั ปรมิ าณรงั สยี งั ผล (มลิ ลิซีเวิรต ) ฉายรังสี พบวาวิธีการนี้ทําใหสามารถลดพ้ืนท่ีบริเวณการ
ฉายรงั สลี งทาํ ใหเนื้อปอดปกตไิ ดรับปริมาณรังสจี ากการฉาย
1 series 2 series 3 series รังสีลดลงรอยละ 22.4 เม่ือติดตามผลการรักษาใน
ระยะเวลา 1, 2 และ 3 ป พบวาผูปวยมีอัตราการอดชีวิต
I. ตรวจดว ยเอกซเรยค อมพวิ เตอร รอยละ 70.6, 54.9 และ 29.4 ตามลําดับ หนวยรังสีรักษา
โรงพยาบาลสกลนครเม่ือนําเทคนิคการจําลองการรักษา
IAEA 7   แบบ 3 ชุดมาใช ทําใหแพทยรังสีรักษาสามารถกําหนด
ขอบเขตกอนมะเร็งและอวัยวะเสี่ยงขางเคียงใหไดรับ
Dendy et. al 8 ปริมาณรังสีครอบคลุมตรงตามแผนการรักษาที่กําหนดแต
ทําใหผ ูป ว ยไดรับปริมาณรังสยี งั ผล และปริมาณรังสีดูดกลืน
Puekpung R et. al 8.60   เพิ่ มข้ึ น จึ ง มีค ว าม จํ าเ ป น ที่ แ พท ย รัง สี รัก ษ าแ ล ะ
นักฟส กิ สก ารแพทยผทู าํ การวางแผนการรักษาจะตองนําคา
Fujii et. al  18  ป ริ ม า ณ รั ง สี ดู ด ก ลื น ที่ อ วั ย ว ะ เ สี่ ย ง ข า ง เ คี ย ง ซ่ึ ง
ประกอบดวย หลอดอาหาร ปอด หัวใจ เตานม ตอมหมวก
Lumlertdacha S  17.8  ไต ตับ ตับออน มาม กระเพาะอาหาร ไต และลําไสเล็กได
รับมาพิจารณารวมกับการวางแผนการรักษาใหเปนไป
Shrimpton P. et. al  14  ตามท่ีแพทยร ังสีรักษากําหนด โดยกอนมะเร็งและบริเวณที่
รับการฉายรงั สีไดรบั ปริมาณรงั สสี งู สดุ หรอื ไดรบั ปรมิ าณรงั สี
II. จําลองการรกั ษามะเรง็ ปอดดวยเครอื่ งเอกซเรยคอมพิวเตอร ในการรักษาอยางนอยรอยละ 95 ของปริมาณรังสีที่แพทย
รังสรี ักษากําหนด โดยท่ัวไปแพทยร งั สีรกั ษาจะทาํ การรักษา
Pyone Y  13  ผูปวยมะเรง็ ปอดดว ยการการฉายรังสี ปรมิ าณ 4560 เกรย
และอวัยวะเสี่ยงขางเคียง บริเวณการฉายรังสีไดรับรังสีใน
Sanklaa K  5.01  เกณฑปลอดภัยตามขอกําหนดของ International Com
mission on Radiation Units and Measurements:
Saenchon 7.67 15.34 23.01 ICRU 6215 ซึ่งจะชวยลดอันตรายและภาวะแทรกซอนจาก
การไดรับรังสีของอวัยวะเสี่ยงขางเคียงนั้นๆ ทําใหผูปวย
เมื่อคาํ นวณปริมาณรงั สีดดู กลืนพบวา คาปริมาณรังสี มะเรง็ ปอดมคี ุณภาพชีวิตท่ดี ขี ึ้นหลงั จากไดร บั การรกั ษาดว ย
ดูดกลืนท่ีอวัยวะเส่ียงขางเคียงบริเวณในการฉายรังสี การฉายรังสี
ประกอบดวย หลอดอาหาร ปอด หัวใจ เตานม ตอมหมวก สรปุ ผลการศึกษา
ไต ตบั ตับออน มา ม กระเพาะอาหาร ไต และลําไสเล็ก ซ่ึง
พบวา ในการศกึ ษานอี้ วยั วะทไ่ี ดรับปริมาณรงั สีดูดกลืนสูงสุด การจาํ ลองการรักษาในการฉายรังสผี ปู ว ยมะเร็งปอด
คือ หลอดอาหาร และรองลงมาคือ เตานม ปอด หัวใจ ตับ ดวยเทคนิคการจําลองการรักษาแบบ 3 ชุด หนวยรังสี
ตอมหมวกไต มาม กระเพาะอาหาร ตับออน ไต และลําไส รักษาโรงพยาบาลสกลนครพบวาปริมาณรังสีที่ผูปวยไดรับ
เลก็ ตามลําดับ ซึง่ ปริมาณรงั สีดูดกลืนสูงสุดทีผ่ ูปว ยไดรับ ที่ สูงขึ้นแตทําใหแพทยรังสีรักษาสามารถกําหนดขอบเขต
หลอดอาหารมีคา 34.50 มิลลิเกรย และจะเห็นไดวาการ
จําลองการรักษาในการศกึ ษาน้ี ผปู ว ยท่ีไดรับปรมิ าณรังสียัง 176
ผลสูงสุดถึง 40.50 มลิ ลซิ ีเวริ ต โดยพบวาระยะในการสแกน
ท่ียาวสงผลใหผูปวยไดรับปริมาณรังสีท่ีเพ่ิมขึ้น โดยผูปวย
รายที่ไดรับปริมาณรังสียังผลสูงสุดมีการใชระยะในการ
สแกนยาวถึง 55.50 เซนติเมตร จะเห็นไดวาปริมาณรังสียัง
ผลท่ผี ูป ว ยไดร ับในการศกึ ษานี้จะขึ้นอยูกับระยะทางในการ
จําลองการรักษา ดวยการสแกนภาพเพ่ือใชในการจําลอง
การรักษา จะใชระยะทางที่มาก เพราะตองการ
ภาพประกอบการวางแผนการรักษาท่ีครอบคลุมอวัยวะ
บ ริเ วณท รวง อกท้ั งหม ด สํ าหรั บหน วยรั งสีรั กษ า
โรงพยาบาลสกลนครแพทยรังสีรักษากําหนดขอบเขตของ
การจาํ ลองการรักษาผูปวยมะเร็งปอดโดยจะเร่ิมสแกนภาพ

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท ี่ 28 ฉบับที่ 2 ประจําเดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563
10. Lumlertdacha S. Patient Dose Undergo
กอนมะเร็งและบริเวณที่จะทําการฉายรังสีใหไดรับปริมาณ
รงั สีครอบคลุมตรงตามแผนการรกั ษาทก่ี าํ หนด ing Routine 64 Multi Detector Computed Tomog
เอกสารอางองิ raphy (MDCT) Examinations of Rajavithi Hospital.
Sawanpracharak Medical Journal 2010;7(2):12738.
1 . Protection NCoR, Measurements, Mein
hold CB. Limitation of Exposure to Ionizing Radia 1 1 . Shrimpton P, Jansen J, Harrison J.
tion: Recommendations of the National Council Updated estimates of typical effective doses for
on Radiation Protection and Measurements. Unit common CT examinations in the UK following the
ed States: The Council; 1993. 2011 national review. The British journal of radiol
ogy 2015;89:20150346.
2. ศรีชัย ครุสันธ์ิ. วิทยาการใหมของรังสีรักษา. ศรี
นครินทรเ วชสาร 2554;26:3542. 12. Pyone Y, Suriyapee S, Sanghangthum T,
Oonsiri S, Tawonwong T. Determination of effec
3 . Mettler F, Thomadsen B, Chatfield M, tive doses in imageguided radiation therapy sys
Gilley D, Gray J, Lipoti J, et al. Medical radiation tem. Journal of Physics: Conference Series
exposure in the U.S. in 2006: Preliminary results. 2016;694:012007.
Health physics 2008;95:5027.
13. Sanklaa K. Evaluation of effective doses
4. Charles M. ICRP Publication 103: Recom in CT simulation using CTDIw calculation. Journal
mendations of the ICRP. Ann ICRP 2007;37. of Associated Medical Sciences 2017;50(3):41723.

5. Carlsson G, Dance D, DeWerd L, Kramer 14. Wang W, Yuan F, Wang G, Lin Z, Pan Y,
H, Ng K, Pernicka F, et al. Dosimetry in Diagnostic Chen L. Threedimensional conformal radiothera
Radiology: An International Code of Practice; py by delineations on CTbased simulation in
2007. different respiratory phases for the treatment of
senile patients with nonsmall cell lung cancer.
6 . International Atomic EnergyAgency. OncoTargets and therapy 2015;8:24617.
Dosimetry in Diagnostic Radiology: An Internation
al Code of Practice, Technical Reports Series 1 5 . Deluca P, Wambersie A, Whitmore G.
No.457. Vienna: IAEA; 2007. Prescribing, recording, and reporting protonbeam
therapy. Journal of the ICRU 2007;7:1210.
7. Dendy PP, Heaton B. Physics for Diagnos
tic Radiology. 3 rd ed . London: Taylor & Francis;
1999.

8. Puekpuang R. Organ and Effective Doses
from A Multidetector Computed Tomography in
Chest Examination. Journal of Mrdical Physics and
Biophysics 2015;2:279.

9. Fujii K, Aoyama T, YamauchiKawaura C,
Koyama S, Yamauchi M, Ko S, et al. Radiation
dose evaluation in 64slice CT examinations with
adult and paediatric anthropomorphic phantoms.
The British journal of radiology 2009;82:10108.

รับตน ฉบับ: 7 พฤศจกิ ายน 2562, ไดรบั บทความปรับปรงุ : 4 มิถนุ ายน 2563, รบั ลงตพี ิมพ: 5 มถิ นุ ายน 2563
177

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท ่ี 28 ฉบบั ที่ 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

การศึกษาเปรียบเทียบประสิทธิผลของยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลา ยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลา กับยาเม็ดสารสกัด
มะขามแขกเพื่อบรรเทาภาวะทอ งผกู
นราธปิ วิเวกเพลิน หลักสูตรวทิ ยาศาสตรมหาบัณฑติ สาขาวชิ าสมุนไพรและผลติ ภัณฑธรรมชาติ,
คณะเภสชั ศาสตร มหาวิทยาลยั มหาสารคาม
สมศกั ด์ิ นวลแกว,ปรด. (เภสชั เคมีและพฤกษเคมี), ผูชวยศาสตราจารย, คณะเภสัชศาสตร
มหาวิทยาลยั มหาสารคาม
ประสบอร รนิ ทอง, วท.ด. (เภสชั เวท), ผชู ว ยศาสตราจารย, คณะเภสชั ศาสตร มหาวิทยาลยั มหาสารคาม

บทคัดยอ
การวิจัยนี้เปนการศึกษาเชิงทดลองแบบสุม ปกปดทั้งผูเขารวมโครงการและผูวิจัย มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษา
เปรียบเทียบประสิทธิผลของยาเม็ดและยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลาแกวาตะสมุฏฐานท่ีมีอัตราสวนสมอไทย 12 สวน
มะขามปอม 8 สวน และสมอพิเภก 4 สวนกับยาเม็ดสารสกัดมะขามแขกเพื่อบรรเทาภาวะทองผูก กลุมตัวอยางใน
การศึกษาคืออาสาสมัครท่ีมีภาวะทองผูกในเขตตําบลเซิม อําเภอโพนพิสัย จังหวัดหนองคาย จํานวน 201 คน แบงกลุม
โดยการสุมออกเปน 3 กลุม คือ กลุมท่ีไดรับยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลาขนาด 500 มิลลิกรัมจํานวน 2 เม็ด กลุมที่ไดรับยา
เม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลาขนาด 250 มิลลิกรัมจํานวน 2 เม็ด และกลุมท่ีไดรับยาเม็ดสารสกัดมะขามแขกท่ีมีปริมาณ
เซนโนไซด 7.5 มิลลิกรัมจํานวน 2 เม็ด โดยทั้ง 3 กลุมรับประทานวันละ 1 คร้ัง กอนนอน เก็บขอมูลโดยใชแบบตรวจ
ประเมนิ อาสาสมัครทมี่ ภี าวะทอ งผูก แบบสอบถามอาสาสมคั รกอ นการวิจัยและสมดุ บันทึกการถา ยอจุ จาระประจําวนั
ผลการศึกษาพบวา อาสาสมัครทไ่ี ดรับยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลา ยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลา และยาเม็ดสารสกัด
มะขามแขกสามารถถายอุจจาระภายใน 24 ชั่วโมงหลังการรับประทานผลิตภัณฑคิดเปนรอยละ 79.7, 82.5 และ 88.5
ตามลาํ ดับ ซ่ึงไมแ ตกตา งกนั เมื่อเปรียบเทยี บท้ังสามกลมุ อาสาสมัครท่ไี ดร ับยาเม็ดสารสกัดมะขามแขกมีจํานวนครั้งท่ีถาย
อจุ จาระตอวนั มากทสี่ ุดคือ 4 ครั้ง ซ่ึงมากกวา อาสาสมคั รที่รับประทานยาเม็ดมหาพิกดั ตรผี ลาและยาเมด็ สารสกัดมหาพกิ ดั
ตรีผลาท่มี จี าํ นวนคร้งั การถา ยอจุ จาระมากท่ีสุดคือ 2 และ 3 คร้งั ตอ วันตามลําดับ นอกจากนี้การรับประทานผลิตภัณฑทั้ง
สามชนิดยงั ทาํ ใหปริมาณอจุ จาระเพม่ิ ขึน้ ใชแรงเบงลดลง ความพึงพอใจของอาสาสมัครตอภาพรวมของการถายอุจจาระ
เพิ่มข้ึน อาการทองอืดและเบื่ออาหารลดลงเม่ือเปรียบเทียบกับกอนรับประทาน อาสาสมัครทุกกลุมเร่ิมถายอุจจาระ
ภายหลังการรบั ประทานผลติ ภัณฑประมาณ 10 ช่วั โมง และสวนใหญไมพบอาการไมพ ึงประสงค
ผลการศึกษาสรุปไดวายาเม็ดและยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลาแกวาตะสมุฏฐานมีประสิทธิผลบรรเทาภาวะ
ทอ งผกู ไมแ ตกตางจากยาเม็ดสารสกัดมะขามแขก
คําสาํ คัญ: ตรผี ลา, มหาพกิ ดั มะขามแขก, ทองผูก, ประสิทธิผล

Corresponding author: ประสบอร รินทอง โทรศพั ท 0818722737 Email: [email protected]
คณะเภสชั ศาสตร มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม ตาํ บลขามเรียง อาํ เภอกนั ทรวชิ ยั จังหวัดมหาสารคาม 44150

178

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

Comparative study on the effectiveness of triphala maha pikut tablets, triphala maha pikut
extract tablets and senna extract tablets in relieving constipation
Narathip Wiwakplern, Master of Science (Medicinal Plants and Natural Products),
Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University, Thailand
Somsak Nualkaew, Ph.D. (Pharmaceutical chemistry and phytochemistry), Assistant Professor,
Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University, Thailand
Prasoborn Rinthong, Ph.D. (Pharmacognosy), Assistant Professor, Faculty of Pharmacy,
Mahasarakham University, Thailand

Abstract
This study was a randomized double blinded controlled trial which aimed to compare the
effectiveness of the triphala“vata maha pikut”(Terminalia chebula Retz 12 parts, Phyllanthus emblica
Linn. 8 parts and T.bellerica Roxb. 4 parts) in forms of tablets and extract tablets with senna extract
tablets in relieving constipation. The subjects were constipation volunteers in Serm subdistrict, Phon
Phisai district, Nong Khai province, consisting of 201 people which randomly divided into 3 groups.
Group1 received 2 tablets of 500 mg triphala powders.Group 2 was giving 2 tablets of 250 mg triphala
extract and group 3 was giving 2 tablets of senna extract (1 tablet contained 7.5 mg of sennosides). All
treatments were taken once time a day before bedtime. Data were collected using the constipation
assessment forms, questionnaires and daily defecation notebooks.
The results showed that the volunteers receiving triphala tablets, triphala extract tablets and
senna extract tablets defecated within 24 hours after treated administration with 79.7%, 82.5% and
88.5%, respectively. There was no statistical different when compared among 3 groups. The highest
defecation time of the volunteers in senna extract group was 4 times per day. It was more than those
in triphala powders and triphala extract groups which shown as 2 and 3 times per day, respectively. In
addition, all the treatments showed increased of stool amount. Straining during act, sensation of
incomplete evacuation and sensation of anorectal obstruction/blockage, flatulence and anorexia were
decreased. The volunteers in all groups were defecate after taking the treatments 10 hours and
almost volunteers did not appear any side effects.
The obtained results indicated the consumption of triphala “vata maha pikut” tablets, extract
tablets and senna extract tablets were effectiveness in relieving constipation.
Key words: triphala, maha pikut, senna, constipation, effectiveness

179

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท่ี 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563
บทนาํ
4 สปั ดาห ทําใหมีอุจจาระเหลวข้ึนแตกตางจากกลุมท่ีไมได
ภาวะทองผูกตามแนวทางวินิจฉัยของ Rome IV1 รับประทานอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p<0.05)12 และผล
หมายถึงภาวะทองผูกโดยไมมีโรคทางกาย (functional การศึกษาในผูท่ีมีภาวะทองผูกพบวาเมื่อรับประทานผงตรี
constipation) ซ่ึงมักพบในเพศหญิงมากกวาเพศชาย 23 ผลาในขนาด 5 กรัมตอวัน นาน 1 เดือน ทําใหมีการ
เทา และอบุ ตั กิ ารณม ีความสมั พันธก บั อายทุ ีเ่ พม่ิ มากขน้ึ โดย ตอบสนองตอการเคล่ือนไหวของลําไสดีข้ึน มูกในอุจจาระ
มีความชุกสูงสุดท่ีอายุ 70 ปขึ้นไป2 ผลการศึกษาภาวะ และอาการทองอืดลดลง13 และการรับประทานสารสกัดตรี
ทองผูกในกลุมประชากรไทยพบวารอยละ 24 คิดวาตนเอง ผลาขนาด 500 มิลลิกรัมตอวันนาน 1 เดือน พบวาความถี่
มีปญหาทองผูก รอยละ 8 มีปญหาในการเบงอุจจาระ ของการถายอุจจาระและลักษณะของอุจจาระดีข้ึนอยางมี
ลําบากและรอยละ 3 มีการถายอุจจาระนอยกวา 3 ครั้งตอ นัยสําคัญทางสถิติ (p<0.05) ต้ังแตวันที่ 7 และในวันที่ 15
สัปดาห3 แมวาภาวะทองผูกจะไมเปนอันตรายถึงชีวิต แต จํานวนผูปวยที่มีอาการทองอืด ปวดทอง อาการเรอและ
สงผลกระทบตอคุณภาพชีวิตของผูปวยเปนอยางมาก4 การ ปริมาณมูกในอุจจาระลดลงอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ
รั ก ษ า ภ า ว ะ ท อ ง ผู ก นั้ น อ า จ เ ร่ิ ม จ า ก ก า ร ป รั บ เ ป ลี่ ย น (p<0.05)14 นอกจากน้ียังไมพบความเปนพิษและอาการไม
พฤติกรรมในชีวิตประจําวัน การขับถายหรือการใชยา ซึ่ง พึงประสงค เมื่อใหผูมีภาวะทองผูกรับประทานผงตรีผลา
มะขามแขก (Senna alexandrina Mill. วงศ Fabaceae) ขนาด 5 กรัมตอวันเปนเวลา 1 เดือน13 และอาสาสมัคร
เปนสมุนไพรในบัญชียาหลักแหงชาติท่ีใชบรรเทาภาวะ สุขภาพดีท่ีรับประทานสารสกัดตรีผลาขนาด 1,050
ทองผูกสําหรับผูใหญในขนาดยาท่ีมีปริมาณสารเซนโนไซด มิลลิกรัมตอวัน เปนเวลา 14 วัน ไมพบอาการขางเคียงและ
15 มิลลิกรมั 5 ออกฤทธ์ิผานกลไกการกระตุนใหลําไสบีบตัว อาการไมพ ึงประสงคใ ดๆ เชน กนั 15
(stimulant laxative) มักพบอาการขางเคียง เชน ทองอืด
เสียดทอง ปวดมวนทองและคล่ืนไส เปนตน หากใช ผลการศึกษาทางคลินิกขางตนแสดงใหเห็นวาการ
ติดตอกนั เปนระยะเวลานานอาจทําใหเกิดการด้ือยาระบาย รับประทานผงตรผี ลาขนาด 1,000 มิลลิกรัมตอวันหรือสาร
ได6 สกดั ตรีผลาขนาด 500 มิลลิกรัมตอวันเปนขนาดยาต่ําท่ีสุด
ทส่ี ามารถบรรเทาภาวะทอ งผูกได แตก ารศึกษาดังกลาวเปน
ตรีผลาเปนพิกัดยาที่ประกอบดวยสมุนไพร 3 ชนิด การศึกษาประสิทธิผลของการรับประทานตรีผลาใน
คื อ ส ม อ ไ ท ย ( Terminalia chebula Retz. ว ง ศ ชวงเวลา 14 วันถึง 1 เดือนซ่ึงเปนการติดตามผลในระยะ
Combretaceae) สมอพิเภก (T. bellerica Roxb.วงศ ยาว อีกทั้งขาดขอมูลการเปรียบเทียบประสิทธิผลกับ
Combretaceae) แ ล ะ ม ะ ข า ม ป อ ม ( Phyllanthus มะขามแขกซ่ึงเปนสมุนไพรมาตรฐานท่ีใชบรรเทาภาวะ
emblica Linn. วงศ Phyllanthaceae) ในสัดสวนเทากัน ทองผูก งานวิจัยน้ีจึงสนใจศึกษาผลการรับประทานตรีผลา
และเปนสมุนไพรทางเลือกที่นาสนใจสําหรับใชบรรเทา เพ่ือบรรเทาภาวะทองผูกโดยติดตามผลภายใน 7 วันหลัง
ภาวะทองผกู พิกัดยาน้ีมีรสเปรี้ยว ฝาด78 มีสรรพคุณบํารุง การรับประทาน โดยเลือกศึกษามหาพิกัดตรีผลาแกวาตะ
ธาตุใหอยูใ นภาวะสมดลุ ชว ยผายธาตุ คมุ ธาตุ รเู ปดรปู ด เอง สมุฏฐานที่มสี มอไทย 12 สวน มะขามปอม 8 สว นและสมอ
กลาวคือเปนท้ังยาระบายและยาระงับการถาย9 ซึ่งผล พิเภก 4 สวน เน่ืองจากภาวะทองผูกตามทฤษฎีการแพทย
การศึกษาฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของสมอไทยในหนูขาวพันธุ แผนไทยเกิดจากสมุฏฐานวาตะ (ธาตุลม) ในรางกายไม
Charles Foster โดยปอนนํ้าตมสมอไทยขนาด 100 สมดุล จึงไมสามารถพัดพาเสมหะ (ธาตุนํ้า) ใหเคลื่อนได
มก./กก. พบวาออกฤทธิ์ทําใหระบบทางเดินอาหาร หรือเคลื่อนไดนอย16 อีกทั้งสมอไทยมีฤทธิ์ทําใหระบบ
เคลื่อนไหวเพิ่มข้ึนมากกวายา metoclopramide 1.35 ทางเดนิ อาหารเคล่อื นไหวเพ่มิ ขนึ้ และชวยเพิม่ ปริมาณนํ้าใน
มก./กก.10 และจากการศึกษาสารสกัดหยาบมะขามปอมใน อุจจาระได10,17
หนูไมซพบวา ทข่ี นาด 100 และ 300 มก./กก. สามารถเพ่ิม
การเคลือ่ นไหวของทางเดินอาหารไดเ ชนกัน11 ผลการศึกษา การวิจัยนี้จึงมีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาประสิทธิผล
ทางคลินกิ พบวา เมื่อใหอ าสาสมัครทีม่ ภี าวะไขมันในเลือดสูง ของมหาพิกัดตรีผลาตํารับแกวาตะสมุฏฐานในการบรรเทา
รับประทานผงตรีผลาในขนาด 1,000 มิลลิกรัมตอวัน นาน ภาวะทองผูก ศึกษาท้ังในรูปแบบผงสมุนไพรและสารสกัด
เปรยี บเทียบกับสารสกดั มะขามแขก โดยเตรียมเปนรูปแบบ

180

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
จังหวัดหนองคาย โดยกําหนดคุณสมบัติของกลุมตัวอยาง
ยาเม็ด ติดตามขอมูลจาํ นวนอาสาสมคั รท่ถี ายอจุ จาระในแต ดังนี้
ละวันหลังการรับประทานผลิตภัณฑ พฤติกรรมการถาย
อุจจาระ ระยะเวลาท่ีอาสาสมัครเร่ิมถายอุจจาระหลังการ เกณฑการคัดเขา (inclusion criteria) คือ 1) มี
รับประทานผลิตภัณฑและอาการไมพึงประสงคท่ีเกิดขึ้น คุณสมบัติตามเกณฑประเมินภาวะทองผูกของ Rome IV1
เพ่อื นําขอมลู การศกึ ษาดงั กลา วใชเปนแนวทางบริหารยาใน 2) มีอายุ 20 – 60 ป 3) มีสติสัมปชัญญะสมบูรณ สามารถ
ผทู มี่ ภี าวะทองผูกตอไป ใหข อ มลู อา น เขียน ฟง หูไดยินชัดเจนและเขาใจภาษาไทย
วัตถปุ ระสงคหลกั ไดด ี 4) ใหความยนิ ยอมเขา รว มการวจิ ยั

เพื่อศึกษาประสิทธิผลของการรับประทานยาเม็ด เกณฑการคัดออก (exclusion criteria) คือ 1) ผูที่
มหาพิกัดตรีผลาแกว าตะสมุฏฐานขนาด 1,000 มลิ ลกิ รัมตอ มีความผิดปกติของลําไส ไดแก ลําไสอุดตัน โรคมะเร็งของ
วันและยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลาแกวาตะสมุฏฐาน ระบบทางเดินอาหาร 2) ผูท่ีมีภาวะโรคของตอมไทรอยด
ขนาด 500 มิลลิกรัมตอวันเปรียบเทียบกับยาเม็ดสารสกัด และกาํ ลงั อยูระหวา งการรกั ษา 3) ผทู ่เี ปน โรคเบาหวาน โรค
มะขามแขกที่มีปริมาณเซนโนไซด 15 มิลลิกรัมตอวัน หลอดเลือดสมอง อัมพาต โรคตับ โรคไตวาย โรคตับออน
สําหรับใชเ ปนยาระบายในอาสาสมคั รที่มีภาวะทอ งผกู อักเสบ ถุงน้ําดีอักเสบ 4) ผูท่ีเปนโรคระบบประสาทตางๆ
วตั ถุประสงคเ ฉพาะ เชน ไดรับบาดเจ็บท่ีสมองหรือไขสันหลัง โรคพารกินสัน
เปนตน 5) ผูท่ีกําลังต้ังครรภหรือใหนมบุตร 6) มีการ
1. เพื่อศึกษาจํานวนอาสาสมัครท่ีถายอุจจาระและ รับประทานยาระบายหรือผลิตภัณฑที่ชวยใหระบายหรือ
พฤติกรรมการถายอุจจาระหลังการรับประทานยาเม็ดมหา การสวนลา งลําไสภายใน 3 วนั กอนเขารวมโครงการ 7) ผูท่ี
พิกัดตรีผลาขนาด 1,000 มิลลิกรัมตอวันและยาเม็ดสาร กําลงั รักษาดว ยยาหรือรับประทานยาเปน ประจาํ ไดแกกลุม
สกัดมหา พิกัดตรีผลาขน าด 500 มิลลิกรัมตอวัน ยาทางจิตเวช ยาที่รักษาอาการซึมเศรา, ยาที่มีฤทธ์ิ
เปรียบเทียบกับยาเม็ดสารสกัดมะขามแขกที่มีปริมาณเซน anticholinergic (buscopan, levodopa, chlorphenira
โนไซด 15 มิลลิกรัมตอวนั mine), ยากันชัก (dilantine), ยาลดความดันโลหิต
(diltiazem, verapamil, clonidine), ย า แ ก ป ว ด ท่ี มี
2. เพ่ือศึกษาระยะเวลาที่อาสาสมัครเริ่มถาย สวนผสมของ morphine หรืออนุพันธของ morphine
อุจจาระหลังการรับประทานยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลาขนาด เชน codeine ท่ีผสมในยาแกปวดและแกไอ, ยาเสริมธาตุ
1,000 มิลลกิ รัมตอ วนั และยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลา เหล็ ก, ยา ลดก รด ท่ีมีส วน ผสม ขอ ง calcium หรื อ
ขนาด 500 มิลลิกรัมตอวันเปรียบเทียบกับยาเม็ดสารสกัด aluminium, ย า แ ก ป ว ด ก ลุ ม NSAIDs (diclofenac,
มะขามแขกที่มีปรมิ าณเซนโนไซด 15 มลิ ลิกรัมตอ วัน piroxicam, indomethacin) และยา cholestyramine

3. เพื่อติดตามอาการไมพึงประสงคของอาสาสมัคร เกณฑการถอนผูเขารวมการวิจัยออกระหวางการ
หลังการรับประทานยาเม็ดตรีมหาพิกัดผลาขนาด 1,000 ดําเนนิ การวิจัย คือ 1) ผทู เี่ สยี ชีวติ 2) ผูท ไี่ มสามารถติดตาม
มิลลิกรัมตอวันและยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลาขนาด ผลไดตลอดระยะเวลาที่ดําเนินการวจิ ยั 3) ผูท่ีขอถอนความ
500 มิลลิกรัมตอวัน เปรียบเทียบกับสารสกัดมะขามแขกมี จํานงเขารวมการวิจัย 4) ผูที่เกิดอาการแพยา หรือ
ปรมิ าณเซนโนไซด 15 มลิ ลกิ รมั ตอวนั สวนประกอบของยา 5) ผูที่แพทยใหความเห็นวาควรออก
วิธีการดาํ เนนิ การวจิ ยั จากการวจิ ัย

การวจิ ัยนเี้ ปนการศึกษาเชิงทดลอง (experimental การคํานวณขนาดกลมุ ตัวอยางใชผลการศึกษาในผูท่ี
study) แบบสุมปกปดผูเขารวมโครงการและผูวิจัย มีภาวะทองผูกท่ีรับประทานมะขามแขกเปรียบเทียบกับยา
(double blind randomized controlled trial) สมนุ ไพรตํารับ MaZiRenWan18 ซึง่ มอี าการทางคลินิกดีขึ้น
ระยะเวลาทําการศึกษาระหวางเดือนมีนาคม พ.ศ. 2562  รอยละ 29.9 และ 54.6 ตามลาํ ดับ มีสูตรการคาํ นวณ ดงั น้ี
กุมภาพันธ พ.ศ. 2563 ประชากรและกลุมตัวอยาง คือ
อาสาสมัครท่ีอาศัยอยูในเขตตําบลเซิม อําเภอโพนพิสัย

181

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท ่ี 28 ฉบบั ที่ 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

 (Zα/2 + Zβ)2(π1(1 π1) + π2(1 π2)) มิลลิกรัมและมีปริมาณสารสําคัญคือสารสกัดตรีผลา 250
(π1 π2)2 มิลลกิ รัม

เมอ่ื = ขนาดกลุม ตัวอยา ง 1.3 ยาเม็ดสารสกัดมะขามแขก ผลิตโดยนํายา
Zα/2 ที่ 95% = 1.95996 (twotailed) เม็ดสารสกัดมะขามแขก (Senokot มาบดใหเปนผงผลิต
Zβ ที่ 20% = 0.84162 เปนยาเม็ดโดยกําหนดใหเม็ดยา 1 เม็ด มีนํ้าหนักรวม
π1 = คาสดั สวนที่ 1 มคี าเทากบั 0.299 เทากับ 500 มิลลิกรัมและคํานวณใหมีปริมาณเซนโนไซด
π2 = คา สดั สว นที่ 2 มคี าเทากบั 0.546 7.5 มลิ ลิกรัมตอเมด็ )

และคํานวณเผ่ือกลุมตัวอยางออกจากการวิจัย ผลิตภัณฑทั้งหมด ผานการควบคุมคุณภาพ
เทากับรอยละ 1214 จะไดกลุมตัวอยางกลุมละ 67 คนซ่ึง ผลิตภัณฑในหัวขอความแปรปรวนของน้ําหนักเม็ดยา
การวิจัยครั้งนี้ใชกลุมตัวอยางจํานวน 3 กลุม ดังน้ันจะตอง ความกรอนของเม็ดยา การกระจายตัวของเม็ดยา ซ่งึ เปนไป
ใชก ลมุ ตัวอยา งทง้ั หมด 201 คน ตามมาตรฐานเภสัชตํารับของประเทศสหรัฐอเมริกา (The
United States Pharmacopoeia: USP) ฉบับที่ 3819
จริยธรรมการวจิ ัย
การวิจัยน้ีไดผานการอนุมัติจากคณะกรรมการ 2. เคร่ืองมือที่ใชในการเก็บรวบรวมขอมูล ไดแก
แ บ บ ต ร ว จ ป ร ะ เ มิ น อ า ส า ส มั ค ร ที่ มี ภ า ว ะ ท อ ง ผู ก
พิจารณาจริยธรรมการวิจัยในมนุษย มหาวิทยาลัย แบบสอบถามอาสาสมัครกอนการวิจัยและสมุดบันทึกการ
มหา สารคา ม เลขท่ีการรับรอง 102/2562 และ ถายอุจจาระประจําวัน โดยพัฒนาและตรวจสอบคุณภาพ
ค ณ ะ ก ร ร ม ก า ร พิ จ า ร ณ า จ ริ ย ธ ร ร ม ก า ร วิ จั ย ใ น ม นุ ษ ย เคร่ืองมือซ่ึงมีคาดัชนีความตรงเชิงเน้ือหารายขอ (item
สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดหนองคาย เลขที่การรับรอง level CVI: ICVI) มากกวา 0.80 ทุกขอ คาดัชนีความตรง
COA No. NKPH08 REC No. 01.0 เชิงเนื้อหาท้งั ฉบับ (SCVI/Ave) เทากับ 0.97 และคาความ
เ ท่ี ย ง จ า ก สู ต ร สั ม ป ร ะ สิ ท ธิ์ อั ล ฟ า ข อ ง ค ร อ น บ า ค
เคร่อื งมือท่ใี ชใ นการวิจัย (Cronbach’s alpha coefficient) เทากบั 0.87
เคร่ืองมือที่ใชในการวิจัยคร้ังน้ีประกอบดวย 2 สวน ข้นั ตอนการเกบ็ รวบรวมขอมลู

ดงั นี้ เก็บขอมูลลักษณะทั่วไปและพฤติกรรมการถาย
1. ผลิตภัณฑสําหรับการทดลอง จํานวน 3 ชนิด อุจจาระของอาสาสมัครท่ีเขารวมโครงการ โดยใช
แบบสอบถามอาสาสมัครกอนการวิจัยแบงกลุมอาสาสมัคร
ไดแ ก ออกเปน 3 กลุมคือ กลุมที่ไดรับยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลา ยา
1.1 ยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลา วัตถุดิบสมุนไพรคือ เม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลาและยาเม็ดสารสกัดมะขาม
แขกดวยวิธีจับสลาก ทั้งอาสาสมัครและผูวิจัยไมทราบวา
สวนเนื้อผลแหงบดผงที่มีอัตราสวนของสมอไทย 12 สวน อาสาสมัครแตละคนไดรับประทานผลิตภัณฑชนิดใด
มะขามปอ ม 8 สว นและสมอพเิ ภก 4 สว น ซ่งึ ผงสมนุ ไพรท้งั อาสาสมัครแตละคนไดรับผลิตภัณฑจํานวน 14 เม็ด
สามชนิดไดจากบริษัทเชียงใหม ไบโอเวกกี้ จํากัด อําเภอ สําหรับการเขารวมโครงการนาน 7 วัน ซึ่งการรับประทาน
หางดง จังหวัดเชียงใหม นําผงสมุนไพรผลิตเปนยาเม็ดโดย ผลติ ภัณฑใ นแตละครั้งจะตอ งรับประทาน 2 เม็ด กอนนอน
โดยกําหนดใหเม็ดยา 1 เม็ด มีน้ําหนักรวมเทากับ 510 อาสาสมัครบันทึกขอมูลเวลารับประทานผลิตภัณฑ เวลา
มิลลิกรัมและมีปริมาณสารสําคัญคือผงตรีผลา 500 ถายอุจจาระ พฤติกรรมการถายอุจจาระและอาการไมพึง
มิลลิกรัม ประสงคในสมุดบันทึกการถายอุจจาระประจําวันตลอด
ระยะที่เขารว มโครงการ
1.2 ยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลา เตรียมโดยใช
สวนเน้ือผลแหงบดผงของสมอไทย มะขามปอมและสมอ หากอาสาสมัครถายอุจจาระภายใน 24 ชั่วโมงหลัง
พิเภกซ่ึงมีแหลงท่ีมาและอัตราสวน ของสมุนไ พ ร รับประทานผลิตภัณฑใหหยุดรับประทานผลิตภัณฑท่ีเหลือ
เชนเดียวกับการผลิตยาเม็ดตรีผลาในขอ 1.1 สกัดดวย
วิธีการตม และทําแหงแบบพนฝอย (spray dry) ผลติ เปนยา
เม็ดโดยกําหนดใหเม็ดยา 1 เม็ด มีน้ําหนักรวมเทากับ 500

182

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
กรณีอาสาสมัครไมถายอุจจาระภายใน 24 ชั่วโมงหลัง พิจารณาใหการรักษาดวยผลิตภัณฑตัวอ่ืนหรือการรักษา
รับประทานผลติ ภณั ฑ ใหอ าสาสมัครรับประทานผลิตภัณฑ ดวยวิธีอื่นเกิน 7 วัน (แผนภาพท่ี 1) หากอาสาสมัคร
ตอไปวันละ 1 ครั้ง กอนนอน จนกวาจะถายอุจจาระแตไม รับประทานผลิตภัณฑจนครบ 7 วันแตไมถายอุจจาระ
เกิน 7 วัน (แผนภาพที่ 1) หากอาสาสมัครรับประทาน อ า ส า ส มั ค ร จ ะ ไ ด รั บ ก า ร ป รึ ก ษ า จ า ก แ พ ท ย ที่ ป รึ ก ษ า
ผลิตภัณฑจนครบ 7 วันแตไมถายอุจจาระ อาสาสมัครจะ โครงการวิจัยเพอื่ พจิ ารณาใหการรักษาดวยผลิตภัณฑตัวอื่น
ไดรับการปรึกษาจากแพทยที่ปรึกษาโครงการวิจัยเพื่อ หรือการรกั ษาดวยวธิ อี ่นื

อาสาสมคั รทอ งผูก
ทีส่ นใจเขา รวมโครงการ

รับการรกั ษาตาม ไมเ ขา รวม ช้แี จงโครงการ ลงนาม
แนวทางมาตรฐาน เขารว ม ยนิ ยอมเขารวม

คัดกรองตามเกณฑ
การคดั เขา

กลุมทไ่ี ดรบั ยาเม็ด กลมุ ที่ไดร บั ยาเม็ด สุมอสิ ระโดยการจับสลาก
มหาพิกดั ตรีผลา สารสกดั มหาพิกัดตรผี ลา กลมุ ทไี่ ดรบั ยาเม็ด
สารสกัดมะขามแขก

รับประทานผลิตภัณฑ 2 เมด็ กอ นนอน

รับประทานผลิตภณั ฑตอ ไป ไมใ ช ถา ยอุจจาระ ใช
วันละ 1 คร้ัง กอนนอน จนกวา จะถาย ภายใน 24 ชว่ั โมง

อจุ จาระแตไมเ กนิ 7 วนั

ถายอจุ จาระ 7 วนั ไมถาย ปรกึ ษา หยุดรับประทานผลติ ภณั ฑ
แพทยทป่ี รึกษา

ใช สิ้นสุดการทดลอง

แผนภาพที่ 1 ขนั้ ตอนการเก็บรวบรวมขอมูล
183

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท่ี 28 ฉบับท่ี 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

การวเิ คราะหขอ มูลทางสถติ ิ แบงเปนกลุมท่ีไดรับยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลา 59 คน กลุมที่
ขอมูลท่ัวไปวิเคราะหดวยสถิติเชิงพรรณนา ไดแก ไดรับยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลา 63 คนและกลุมท่ี
ไดรบั ยาเม็ดสารสกัดมะขามแขก 61 คน
จํานวน รอยละ คาเฉล่ียหรือสวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน และ
เปรยี บเทียบประสิทธผิ ลของการรับประทานผลิตภัณฑดวย 1. ลกั ษณะทัว่ ไปของอาสาสมคั ร
สถิติเชิงอนุมาน ไดแก Pearson ChiSquare, Fisher's อาสาสมัครที่เขารว มโครงการสว นใหญเปนเพศหญิง
Exact test หรือ One Way ANOVA หากขอมูลมีการแจก (ตารางที่ 1) และเมื่อเปรียบเทียบขอมูลท่ัวไปของ
แจงไมปกติวิเคราะหขอมูลดวย Wilcoxon Signed Ranks อาสาสมัครทั้งสามกลุม พบวาไมแตกตางกันทางสถิติทั้ง
test หรือ KruskalWallis test ปจจัยดานเพศ อายุ น้ําหนัก สวนสูง จํานวนคร้ังที่ถาย
ผลการศกึ ษา อุจจาระใน 7 วันกอนเขารวมโครงการ ความบอยของการ
กลน้ั อุจจาระและระดับความเครยี ด
อาสาสมัครที่สนใจเขารวมโครงการและมีคุณสมบัติ
ตรงตามเกณฑการคัดเขาโครงการมีจํานวนทั้งสิ้น 201 คน
อาสาสมัครทเี่ ขา รว มจนเสรจ็ สิ้นโครงการมีจํานวน 183 คน

ตารางท่ี 1 ลักษณะทั่วไปของอาสาสมคั ร (N=183)

ขอมลู ยาเม็ด ยาเม็ดสารสกัด ยาเม็ดสารสกัด -value
เพศ, จํานวน (รอ ยละ) มหาพิกัดตรีผลา มหาพิกดั ตรผี ลา มะขามแขก 0.735 b

(n=59) (n=63) (n=61)

ชาย 6 (10.2) 4 (6.3) 4 (6.6)
หญงิ 53 (89.8) 59 (93.7) 57 (93.4)
อายุ, Mean (S.D.) (MinMax) 46.9 (8.63) (2660) 47.5 (7.26) (2460) 48.0 (6.67) (3659) 0.698 c
น้ําหนัก, Mean (S.D.) (MinMax) 57.53 (7.81) (4078) 58.06 (9.71) (4490) 56.72 (9.47) (4288) 0.746 d
สวนสงู , Mean (S.D.) (MinMax) 156.03 (6.81) 0.512 d
(140170) 155.57 (5.11) 155.07 (4.25) 0.789 d
จํานวนครงั้ ทีถ่ า ยอจุ จาระใน 7 วันกอน 2.9 (1.82) (145165) (148165)
เขา รว มโครงการ, Mean (S.D.) (17) 3.1 (1.97) 3.0 (1.62) 0.702 d
(MinMax) (17) (17)

ความบอ ยของการกลน้ั อุจจาระ,
จาํ นวน (รอยละ)
ไมเ คยเลย 32 (54.2) 29 (46.0) 28 (45.9)
นานๆ ครง้ั (12 คร้ังตอสปั ดาห) 17 (28.8) 20 (31.8) 23 (37.7)
บางครั้ง (34 คร้งั ตอ สัปดาห) 6 (10.2) 14 (22.2) 10 (16.4)
บอยครงั้ (56 ครั้งตอ สปั ดาห) 4 (6.8)  
ประจําทกุ วนั 
ระดบั ความเครียด, จํานวน (รอยละ) 0.323 d
เครยี ดนอ ย (04 คะแนน) 30 (50.8) 38 (60.3) 40 (65.6)
เครยี ดปานกลาง (57 คะแนน) 25 (42.4) 19 (30.2) 17 (27.9)
เครียดมาก (89 คะแนน) 3 (5.1) 4 (6.3) 4 (6.5)
เครยี ดมากที่สดุ (1015 คะแนน) 1 (1.7) 2 (3.2) 
aวเิ คราะหโดย Pearson ChiSquare, bวเิ คราะหโดย Fisher's Exact Test, cวเิ คราะหโ ดย One Way ANOVA, dวเิ คราะหโดย KruskalWallis Test

184

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

2. ประสิทธิผลของการรับประทานผลิตภัณฑใน ผลิตภัณฑว ันท่ี 2 และหากอาสาสมัครยังคงไมถายอุจจาระ
อาสาสมัครท่มี ีภาวะทองผูก ใหร บั ประทานผลิตภัณฑซ ้าํ กอ นนอนของวนั ถัดไปจนกวาจะ
ถา ยอุจจาระแตไมเ กิน 7 วัน
2.1 จํานวนอาสาสมัครที่ถายอุจจาระหลังการ
รับประทานผลติ ภัณฑ จากขอมูลในตารางท่ี 2 อาสาสมัครในกลุมที่ไดรับ
ยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลาและยาเม็ดสารสกัดมะขาม
อาสาสมคั รในแตล ะกลุม จะรบั ประทานผลติ ภณั ฑว นั แขกถายอจุ จาระจนครบทุกคน (มีรอยละสะสมของผูที่ถาย
ละ 1 คร้งั กอนนอน ผลการศึกษาพบวาอาสาสมัครในกลุม อุจจาระคิดเปน 100) หลังจากรับประทานผลิตภัณฑใน
ท่ีไดรับยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลา ยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรี วันที่ 3 สวนอาสาสมัครกลุมที่ไดรับยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลา
ผลาและยาเม็ดสารสกัดมะขามแขกท่ีถายอุจจาระภายใน ถา ยอจุ จาระจนครบทุกคนหลังจากรับประทานผลติ ภัณฑใ น
24 ชั่วโมงหลังการรับประทานผลิตภัณฑ (นับเปนวันท่ี 1) มี วันท่ี 4 และเม่ือเปรียบเทียบจํานวนอาสาสมัครที่ถาย
จํานวน 47 คน (รอ ยละ 79.7), 52 คน (รอยละ 82.5) และ อุจจาระหลังการรับประทานผลิตภัณฑในแตละวันของท้ัง
54 คน (รอยละ 88.5) ตามลําดับ (ตารางท่ี 2) สวน สามกลมุ พบวา ไมแตกตา งกนั ทางสถติ ิ
อาสาสมัครท่ียังไมถายอุจจาระจะรับประทานผลิตภัณฑ
เวลากอนนอนของวันถัดไปโดยนับเปนการรับประทาน

ตารางท่ี 2 จาํ นวนอาสาสมคั รท่ถี ายอุจจาระหลงั จากรับประทานผลิตภณั ฑ (N=183)

จาํ นวน ยาเมด็ มหาพกิ ัดตรผี ลา ยาเมด็ สารสกดั มหาพกิ ัดตรผี ลา ยาเมด็ สารสกดั มะขามแขก
วนั ท่ี (n= 59) (n= 63) (n= 61)
กินยา
จาํ นวน จาํ นวนที่ จาํ นวน จาํ นวน จํานวนท่ี จาํ นวน จํานวน จํานวนที่ จํานวน value
1 กนิ ยา ถา ย สะสม กนิ ยา ถา ย สะสม กินยา ถา ย สะสม (รอ ย
2 (คน) (รอ ยละ (คน) (รอยละ (คน) ละสะสม) 0.407a
3 อจุ จาระ สะสม) อจุ จาระ สะสม) อุจจาระ 0.870b
(คน) (คน) (คน) 1.000b

59 47 47 (79.7) 63 52 52 (82.5) 61 54 54 (88.5)

12 8 55 (93.2) 11 9 61 (93.2) 7 5 59 (96.7)

4 3 58 (98.3) 2 2 63 (100.0) 2 2 61 (100.0)

4 1 1 59 (100.0)      

5        

6        

7        

aวเิ คราะหโ ดย Pearson ChiSquare, bวิเคราะหโ ดย Fisher's Exact Test

2.2 จํานวนครั้งที่ถายอุจจาระตอวันหลังการ ครั้งที่ถายอุจจาระอยูในชวง 14 คร้ังตอวัน ซึ่งมากกวา
รบั ประทานผลิตภัณฑในวนั ท่ี 1 อาสาสมัครกลุมท่ีไดรับยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลาอยางมี
นัยสําคัญทางสถิติ (p<0.05)
เมื่อนําขอมูลของอาสาสมัครที่ถายอุจจาระหลังการ
รับประทานผลิตภัณฑในวันที่ 1 มาแจกแจงจํานวนคร้ังท่ี
ถายอุจจาระ พบวาอาสาสมัครของทุกกลุมโดยสวนใหญ
ถายอุจจาระ 1 ครั้งตอวัน (ตารางท่ี 3) เม่ือเปรียบเทียบ
จํานวนครั้งทีถ่ ายอจุ จาระตอวันของอาสาสมัครท้ังสามกลุม
พบวาแตกตางกันอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p<0.05) โดย
อาสาสมัครกลมุ ที่ไดร บั ยาเม็ดสารสกัดมะขามแขกมีจํานวน

185

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปที่ 28 ฉบับท่ี 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

ตารางท่ี 3 จํานวนครั้งทถ่ี า ยอุจจาระตอวันหลงั รับประทานผลติ ภณั ฑในวันท่ี 1

จํานวนคร้ัง จาํ นวนอาสาสมัครท่ีถา ยอุจจาระหลงั การรบั ประทานผลิตภณั ฑใ นวันท่ี 1 (รอ ยละ)
ท่ีถายอจุ จาระตอ วัน
ยาเม็ด ยาเมด็ สารสกดั ยาเม็ดสารสกดั value
มหาพกิ ดั ตรผี ลา มหาพิกดั ตรผี ลา มะขามแขก 0.037#
(n=47) (n=52) (n=54)
1 คร้งั 36 (76.6) 41 (78.9) 32 (59.2)
2 ครั้ง 11 (23.4) 9 (17.3) 17 (31.5)
3 คร้งั  2 (3.8) 3 (5.6)
4 ครงั้   2 (3.7)
#เปรียบเทียบระหวา ง 3 กลุม วเิ คราะหโ ดย KruskalWallis Test และวิเคราะหเ ปรียบเทยี บความแตกตางรายคดู ว ย Bonferroni test

2.3 พฤติกรรมการถา ยอุจจาระหลังการ น อกจาก นี้พฤติกร รมการ ถายอุจจ าระขอ ง
รับประทานผลติ ภัณฑใ นวนั ท่ี 1 อาสาสมัครหลังการรับประทานผลิตภัณฑท้ังสามกลุม
พบวาปริมาณอุจจาระและลักษณะอุจจาระแตกตางกัน
เม่ือนําขอมูลของอาสาสมัครท่ีถายอุจจาระหลัง อยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p<0.05) โดยกลุมที่ไดรับยา
รับประทานผลิตภัณฑในวันท่ี 1 เปรียบเทียบกอนและหลัง เม็ดสารสกัดมะขามแขกมีปริมาณอุจจาระเพ่ิมขึ้นมากกวา
การรับประทานผลิตภัณฑ (ตารางที่ 4) พบวาหลังจาก กลมุ ทีไ่ ดร ับยาเม็ดสารสกดั มหาพกิ ดั ตรผี ลาอยางมนี ยั สาํ คัญ
รับประทานผลิตภัณฑ อาสาสมัครทุกกลุมถายอุจจาระมี ทางสถิติ (p<0.05) และกลุมที่ไดรับยาเม็ดสารสกัดมะขาม
ปรมิ าณเพม่ิ ข้ึน ลกั ษณะอุจจาระเหลวกวาเดิม ออกแรงเบง แขกมีลักษณะอุจจาระท่ีเหลวกวาเดิมอยางมีนัยสําคัญทาง
ถายอุจจาระลดลง ความรูสึกวาถายอุจจาระไมสุดและมีส่ิง สถิติ (p<0.05) เม่ือเปรียบเทียบกับกลุมท่ีไดรับยาเม็ดมหา
อุดกั้นอยูขางในลดลง อาการทองอืดและเบื่ออาหารลดลง พิกดั ตรผี ลาท่ลี ักษณะอุจจาระเปน ปกติ
รวมทั้งความพึงพอใจตอภาพรวมของการถายอุจจาระ
เพ่ิมขึ้นอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p<0.05) และการ
รับประทานยาเมด็ สารสกดั มะขามแขกยังชวยลดเลือดที่ปน
ออกมากบั อจุ จาระอยางมนี ยั สําคญั ทางสถติ ิอีกดวย

ตารางที่ 4 พฤตกิ รรมการถายอุจจาระหลังการรับประทานผลติ ภัณฑในวนั ที่ 1

กอ นรบั ประทานผลติ ภัณฑ หลังรับประทานผลติ ภัณฑในวันท่ี 1
ยาเม็ด ยาเม็ดสาร ยาเม็ดสาร ยาเม็ด ยาเมด็ สาร ยาเมด็ สารสกัด
ขอ มูล มหาพกิ ดั ตรี สกดั มหา สกดั มะขาม value มหาพกิ ดั ตรี สกดั มหาพิกัด มะขามแขก value
ผลา พิกัดตรผี ลา แขก 0.482 ผลา ตรผี ลา (n=54) 0.022#
ปรมิ าณของอุจจาระ, (n=47) (n=52) (n=54) (n=47) (n=52)
จาํ นวน (รอยละ) 0.386 1.000
23 (48.9) 26 (50.0) 21 (38.9) 8 (17.0)** 12 (23.1)* 6 (11.1)**
1) นอ ยกวาในครง้ั ท่ผี านมา 22 (46.8) 20 (38.5) 28 (51.9) 15 (31.9) ** 25 (48.1)* 19 (35.2) **
2) เทา กบั ในคร้ังทผ่ี า นมา 2 (4.3) 6 (11.5) 5 (9.2) 24 (51.1) ** 15 (28.8)* 29 (53.7) **
3) มากกวา ในครงั้ ที่ผานมา
วธิ ีการถา ยอุจจาระ, 47 (100) 50 (92.2) 53 (98.1) 47 (100) 52 (100) 54 (100)
จํานวน (รอยละ)  1 (1.9) 1 (1.9)   
1) ถายไดเอง  1 (1.9)   
2) ใชน ้ิวลว งเอาอุจจาระออกมา 
3) ใชม ือกดรอบฝเ ยบ็

186

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

ตารางที่ 4 พฤติกรรมการถายอจุ จาระหลงั การรบั ประทานผลิตภัณฑในวนั ท่ี 1 (ตอ )

กอนรับประทานผลิตภณั ฑ หลงั รับประทานผลิตภัณฑในวันท่ี 1

ยาเม็ด ยาเม็ดสาร ยาเม็ดสาร ยาเมด็ ยาเม็ดสารสกัด ยาเม็ดสาร
ขอ มลู มหาพิกดั ตรี สกดั มหาพิกดั สกัดมะขาม value มหาพกิ ดั ตรี มหาพิกัดตรี สกัดมะขาม value
ผลา ตรผี ลา แขก ผลา ผลา แขก
(n=47) (n=52) (n=54) (n=47) (n=52) (n=54)

การมีเลอื ดปนออกมากับ 0.092 0.324
อจุ จาระ, จาํ นวน (รอยละ)
1) ไมมี 47 (100) 51 (98.1) 50 (92.6) 46 (97.9) 52 (100) 54 (100)*
2) มี  1 (1.9) 4 (7.4) 1 (2.1)  
ลกั ษณะของอจุ จาระ, 0.711 0.031#
จํานวน (รอ ยละ)
1) อุจจาระแข็ง 18 (38.3) 14 (26.9) 17 (31.5) 6 (12.8)* 2 (3.8) ** 1 (1.9) **
2) อุจจาระปกติ 21 (44.7) 30 (57.7) 27 (50.0) 26 (55.3)* 26 (50.0) ** 24 (44.4) **
3) อจุ จาระเหลว 8 (17.0) 8 (15.4) 10 (18.5) 15 (31.9)* 24 (46.2) ** 29 (53.7) **
การออกแรงเบง ถา ยอจุ จาระ, 4.64 (1.927) 4.62 (1.536) 4.22 (1.900) 0.383 3.53 (2.235)* 3.44 (1.392)** 3.39 (1.698)* 0.945
Mean (S.D.)
ความรูสกึ วาถายอุจจาระไมสุด, 4.15 (2.350) 4.27 (2.021) 3.85 (1.917) 0.399 2.57 (2.474)* 2.81 (1.848)** 3.09 (2.104)* 0.369
Mean (S.D.)
ความรูสึกวามีสิง่ อดุ กน้ั อยูขางใน, 3.62 (2.472) 3.35 (2.085) 3.35 (2.182) 0.845 2.32 (2.295)* 2.15 (1.974)** 2.52 (2.126)* 0.663
Mean (S.D.)
ความพึงพอใจภาพรวม, 4.70 (1.966) 4.75 (1.908) 4.69 (2.433) 0.993 6.38 (2.280)** 5.98 (2.044)* 6.69 (1.960)** 0.291
Mean (S.D.)
ความรูสึกของอาการทอ งอดื , 4.38 (2.280) 4.88 (1.665) 5.09 (2.325) 0.284 2.81 (2.374)** 3.29 (1.719)** 3.54 (2.493)** 0.254
Mean (S.D.)
ความรูสกึ ของอาการเรอ, 2.87 (2.290) 3.46 (2.191) 3.00 (2.472) 0.229 2.30 (1.988) 2.83 (1.823) 2.65 (2.292) 0.201
Mean (S.D.) 2.98 (2.289) 2.27 (2.426) 2.81 (2.291) 0.293 1.79 (1.876)** 1.54 (1.841)* 2.04 (1.883)* 0.316
ความรูสกึ ของการเบือ่ อาหาร,
Mean (S.D.)
ความรูสึกของอาการผายลม, 3.87 (2.112) 3.77 (1.463) 4.22 (1.787) 0.327 3.72 (2.243) 3.88 (1.767) 3.85 (2.060) 0.789
Mean (S.D.)
*, **มีความแตกตางอยางมีนยั สาํ คญั ทางสถิตทิ ่ี p<0.05 และ p<0.001 ตามลําดับ เม่อื เปรยี บเทยี บกบั กอนรบั ประทานผลติ ภัณฑวิเคราะหโ ดย Wilcoxon Signed Ranks Test
#เปรยี บเทียบระหวาง 3 กลมุ วเิ คราะหโดย KruskalWallis Test และวเิ คราะหเปรยี บเทียบความแตกตางรายคดู วย Bonferroni test

3. ระยะเวลาที่อาสาสมัครเร่ิมถายอุจจาระหลัง ตารางที่ 5 ระยะเวลาท่อี าสาสมคั รเร่ิมถายอจุ จาระหลงั
การรบั ประทานผลติ ภัณฑในวันท่ี 1 การรับประทานผลติ ภณั ฑใ นวันที่ 1

ระยะเวลาท่ีอาสาสมัครเริ่มถายอุจจาระเก็บขอมูล ระยะเวลา ยาเมด็ ยาเมด็ ยาเมด็ -value
ตั้งแตเริ่มรับประทานผลิตภัณฑในวันท่ี 1 จนถึงเวลาท่ีถาย ทีอ่ าสาสมัคร มหาพกิ ัด สารสกัด สารสกดั 0.862
อุจจาระคร้ังแรก ซึ่งเปนวันที่มีจํานวนอาสาสมัครถาย ถา ยอจุ จาระ ตรีผลา มหาพิกัด มะขาม
อุจจาระมากท่ีสุดผลการศึกษาพบวาอาสาสมัครทุกกลุมมี (n=47) ตรผี ลา
ระยะเวลาเฉลี่ยของการเริ่มถายอุจจาระไมแตกตางกัน คือ (นาท)ี 623.38 (n=52) แขก
ประมาณ 10 ชัว่ โมง (ตารางท่ี 5) อาสาสมคั รกลมุ ทไี่ ดร ับยา Mean (S.D.) (206.11) 614.60 (n=54)
เม็ดมหาพิกัดตรีผลาเร่ิมถายอุจจาระต้ังแต 3651,260 (MinMax) (365 (190.97) 588.35
นาที (ประมาณ 621 ชั่วโมง) กลุมที่ไดรับยาเม็ดสารสกัด 1260) (286 (132.75)
มหาพิกัดตรีผลาเร่ิมถายอุจจาระต้ังแต 2861,425 นาที 1425) (175962)
(ประมาณ 423 ชั่วโมง) และกลุมที่ไดรับยาเม็ดสารสกัด
มะขามแขกเริ่มถายอุจจาระตั้งแต 175962 นาที 4. อาการไมพึงประสงคจากการรับประทาน
(ประมาณ 316 ชว่ั โมง) หลงั รับประทานผลติ ภณั ฑ ผลิตภณั ฑ

อาสาสมัครมากกวารอยละ 80 ไมพบอาการไมพึง
ประสงคห ลังการรับประทานผลิตภัณฑทั้งสามชนิด (ตาราง
ที่ 6) และอาการไมพึงประสงคท่ีเกิดข้ึนไมแตกตางกันทาง

187

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท ่ี 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

สถิติเมื่อเปรียบเทียบระหวางกลุม อยางไรก็ตาม อาการไม มวนทอง สวนอาสาสมัครกลุมที่ไดรับยาเม็ดสารสกัด
พึงประสงคที่พบมากในอาสาสมัครกลุมที่ไดรับยาเม็ดมหา มะขามแขกมีอาการไมพึงประสงคท่ีพบบอยคือปวดมวน
พิกัดตรีผลาและยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลา คือ ปวด ทอ งและคล่ืนไส

ตารางท่ี 6 อาการไมพ ึงประสงคท่เี กดิ ข้นึ จากการรบั ประทานผลิตภัณฑ

จํานวนอาสาสมัคร (รอ ยละ)
ยาเม็ด ยาเม็ดสารสกัด ยาเมด็ สารสกดั
การเกิด มหาพิกัดตรผี ลา มหาพิกดั ตรีผลา มะขามแขก value
อาการไมพึงประสงค (Pearson ChiSquare)
(n=59) (n=63) (n=61)
จํานวน (รอยละ) จํานวน (รอ ยละ) จํานวน (รอยละ) 0.462
1) ไมเ กิด 54 (91.5) 53 (84.1) 53 (86.9)
2) เกิด 5 (8.5) 10 (15.9) 8 (13.1)
 คลืน่ ไส  3 (4.8) 3 (4.9)
 วงิ เวียนศรี ษะ 1 (1.7) 1 (1.6) 
 ไมร สู ึกอยากอาหาร 1 (1.7)  1 (1.6)
 ปวดมวนทอง 3 (5.1) 6 (9.5) 4 (6.6)

วจิ ารณและสรปุ ผลการศึกษา ตามลําดับและพฤติกรรมการถายอุจจาระของอาสาสมัคร
การรับประทานยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลาแกวาตะ กลุมที่รับประทานยาเม็ดสารสกัดมะขามแขกมีความ
แตกตางจากกลุมอื่นๆ กลาวคือมีปริมาณอุจจาระเพิ่มข้ึน
สมุฏฐานขนาด 1,000 หรือยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลา และอจุ จาระมีลกั ษณะเหลวกวาเดมิ ขณะทอ่ี าสาสมัครกลุม
แกวาตะสมุฏฐานขนาด 500 มิลลิกรัมหรือยาเม็ดสารสกัด ที่รับประทานยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลามีปริมาณ
มะขามแขกท่ีมีปริมาณเซนโนไซด 15 มิลลิกรัม จํานวน 1 อุจจาระเทาเดิมและกลุมยาเม็ดมหาพิกัดตรีผลาอุจจาระมี
ครั้งกอนนอน ชวยใหอาสาสมัครที่มีภาวะทองผูกถาย ลักษณะปกติ ไมแ ขง็ ไมเหลว
อุจจาระไดไมแตกตางกัน โดยมีผลชวยใหถายอุจจาระได
มากกวารอยละ 80 ของจํานวนอาสาสมัครท้ังหมด สารเซนโนไซดในสารสกัดมะขามแขกเปนสารกลุม
นอกจากน้ีการรับประทานผลิตภัณฑทั้งสามชนิดยังทําให แอนทราควิโนนไกลโคไซดท่ีมีฤทธิ์เพิ่มการขนสงอิเลคโตร
ปรมิ าณอุจจาระเพ่ิมขึ้น อุจจาระมีลักษณะเหลวกวาเดิม ใช ไลทเขาสูผนังลําไสและกระตุนใหลําไสบีบตัวเพ่ิมข้ึน จึงทํา
แรงเบงลดลง ความพึงพอใจของอาสาสมัครตอภาพรวม ใหมีนา้ํ สะสมในอุจจาระและกระตุนใหเกิดการถายอุจจาระ
ของการถายอุจจาระเพ่ิมขึ้น อาการทองอืดและเบื่ออาหาร บอยคร้ังกวาปกติ20 สวนพิกัดตรีผลามีผลท้ังกระตุนและ
ลดลงเม่ือเปรียบเทียบกับกอนรับประทาน อาสาสมัครทุก ยบั ย้งั การขบั ถายอุจจาระ21 สารสําคญั ในตรีผลา ไดแก กรด
กลุมเริ่มถายอุจจาระภายหลังการรับประทานผลิตภัณฑ แกลลิค เมทิลแกลแลตและเควอซิตินทําใหระบบทางเดิน
ประมาณ 10 ชั่วโมง และสวนใหญไมพบอาการไมพึง อาหารเคลื่อนไหวเพิ่มขึ้น22,23กรดอินทรีย แมกนีเซียมและ
ประสงค โซเดยี มชวยดงึ น้าํ เขามาสะสมในลาํ ไสแ ละอจุ จาระ21,24 สาร
กลมุ คอนเดนสแ ทนนนิ ในสมอไทยและสมอพิเภกมีฤทธ์ิฝาด
ผลการศึกษาแสดงใหเห็นวาอาสาสมัครท่ีถาย สมานและแกทองเสีย25,26 ซ่ึงมหาพิกัดตรีผลาแกวาตะ
อุจจาระหลังจากรับประทานยาเม็ดสารสกัดมะขามแขกใน สมุฏฐานที่ใชในการศึกษานี้มีอัตราสวนสมอไทยมากกวา
วันที่ 1 มีจํานวนครั้งที่ถายอุจจาระตอวันมากที่สุดคือ มะขามปอมและสมอพิเภก จึงมีแนวโนมปองกันการถาย
4 คร้ัง ซ่ึงมากกวา อาสาสมัครกลุมท่ีรับประทานยาเม็ดมหา อุจจาระเหลวไดดีกวามหาพิกัดตรีผลาแกปตตะสมุฏฐาน
พิกัดตรีผลาและยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลาที่มีจํานวน มหาพิกัดตรีผลาแกเสมหะสมุฏฐานหรือพิกัดตรีผลาท่ีใช
ครั้งการถายอุจจาระตอวันมากท่ีสุดคือ 2 และ 3 คร้ัง

188

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
เอกสารอางองิ
สมนุ ไพรในอัตราสวนเสมอภาค การรับประทานยาเม็ดและ
ยาเม็ดสารสกัดมหาพิกัดตรีผลาแกวาตะสมุฏฐานทําให 1 . Lacy BE, Mearin F, Chang L, Chey WD,
อาสาสมัครท่ีมีภาวะทองผูกสามารถถายอุจจาระไดโดยที่ Lembo AJ, Simren M, et al. Bowel Disorders. Gas
ปริมาณและลักษณะอุจจาระไมเปล่ียนแปลงไปจากปกติ troenterology [Internet]. 2016 ;150(6):1393
อยางไรก็ตาม การรับประทานตํารับตรีผลาในขนาดยาท่ี 1407.e5. Available from: http://www.science
สูงข้ึนอาจทําใหมีอาการถายอุจจาระเหลวหรือทองเสีย direct.com/science/article/pii/S0016508516002225
ได13,15
2. Leung L, Riutta T, Kotecha J, Rosser W.
ผลจากงานวิจัยสรุปไดวามหาพิกัดตรีผลาแกวาตะ Chronic constipation: An evidencebased review. J
สมุฏฐานที่มีอัตราสวนสมอไทย:มะขามปอม:สมอพิเภก Am Board Fam Med [Internet]. 2011;24(4):436–51.
เทากับ 12:8:4 มีประสิทธิผลบรรเทาภาวะทองผูกไม Available from: http://www.jabfm.org/cgi/doi/10.
แตกตางจากยาเมด็ สารสกัดมะขามแขก นอกจากนี้ยังทําให 3122/jabfm.2011.04.100272
ลักษณะอจุ จาระเปนปกตไิ มถายเหลวจนเกินไปและจํานวน
คร้ังทถ่ี ายอุจจาระตอวันนอยกวา การรบั ประทานยาเม็ดสาร 3. วุฒิพงษ อัศวเพชรกุล, สุเทพ กลชาญวิทย.
สกัดมะขามแขกขนาดรับประทานท่ีใชคือ ผงมหาพิกัดตรี การศึกษาผลกระทบของภาวะทองผูกเร้ือรังที่มีผลตอ
ผลาแกวาตะสมุฏฐานขนาด 1,000 มิลลิกรัมตอวัน หรือ คุณภาพชวี ิต. จุฬาอายุรศาสตร 2558;28(1):1–13.
สารสกัดมหาพิกัดตรีผลาแกวาตะสมุฏฐานขนาด 500
มิลลิกรัมตอวัน รับประทานเวลากอนนอนเพื่อใหถาย 4. Belsey J, Greenfield S, Candy D, Geraint
อุจจาระในวันถัดมาได อยางไรก็ตามการศึกษาน้ีมีตัวแปร M. Systematic review: impact of constipation on
กวนท่ีไมไดควบคุมระหวางการศึกษา ไดแก การ quality of life in adults and children. Aliment
รับประทานอาหาร การดื่มน้ํา เปนตน และพฤติกรรมการ Pharmacol Ther 2010;31(9):938–49.
ปฏิบัติตัว เชน การนอนหลับ การออกกําลังกาย ซึ่งอาจ
สงผลตอพฤติกรรมการถายอุจจาระได จึงควรควบคุมตัว 5. คณะอนุกรรมการพัฒนาบัญชียาหลักแหงชาติ.
แปรกวนเหลาน้ใี นการศึกษาครงั้ ถดั ไป คูมือการใชยาอยางสมเหตุผลตามบญั ชียาหลักแหง ชาติ เลม
กิตติกรรมประกาศ 1 ยาระบบทางเดินอาหาร. กรุงเทพฯ: โรงพิมพชุมนุม
สหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย; 2552.
งานวิจัยนี้ไดรับทุนสนับสนุนการทําวิทยานิพนธ
สําหรับนิสิตระดับบัณฑิตศึกษา คณะเภสัชศาสตร 6. นงลักษณ ล้ิมกุล, พรอนงค อรามวิทย, อํานาจ
มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ประจําปงบประมาณ พ.ศ. 2562 ชัยประเสริฐ. ประสิทธิผลและความปลอดภัยของการใชยา
แ ล ะ ทุ น อุ ด ห นุ น ก า ร วิ จั ย จ า ก ง บ ป ร ะ ม า ณ เ งิ น ร า ย ไ ด เม็ดมะขามแขกในการรักษาภาวะทองผูกเร้ือรังในผูปวยไต
ประจําป 2563 มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ขอขอบคุณ วายระยะสดุ ทา ย. ว.ไทยเภสัชศาสตรและวิทยาการสุขภาพ
สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดหนองคาย โรงพยาบาลโพน 2553;5(1):31–6.
พิสัย จังหวัดหนองคาย และโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพ
ตําบลเซิม อําเภอโพนพิสัย จังหวัดหนองคาย ที่ใหความ 7. กรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก.
สะดวกดานการประสานงาน การตรวจสอบคุณภาพ พจนานุกรมศัพทแพทยและเภสัชกรรมแผนไทย ฉบับราช
เคร่ืองมือ และการเก็บขอมูล รวมทั้งแพทยหญิงธนพร บัณฑิตยสภา พ.ศ.2559. กรุงเทพฯ: โรงพิมพสํานัก
เกษรพรหม แพทยทป่ี รกึ ษาโครงการวิจัย ท่ีไดใหคําแนะนํา พระพุทธศาสนาแหงชาต;ิ 2560.
การแกไขปญ หา และขอคิดเหน็ ทีเ่ ปน ประโยชน
8. ชยันต พิเชียรสุนทร, แมนมาส ชวลิต, วิเชียร จี
รวงส. คําอธิบายตําราพระโอสถพระนารายณ ฉบับเฉลิม
พระเกียรติ 72 พรรษามหาราชา 5 ธันวาคม พุทธศักราช
2542. พมิ พคร้ังที่ 3. กรุงเทพฯ: อมรินทรพริ้นต้ิงแอนดพับ
ลิชชิง่ ; 2558.

9. กัญจนา ดีวิเศษ, บรรณาธิการ. เภสัชกรรมแผน
ไทย. พมิ พค รงั้ ท่ี 2. กรงุ เทพฯ: สามเจริญพานิชย; 2547.

189

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปที่ 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563
10. Tamhane MD, Thorat SP, Rege NN, Da 18. Zhong LLD, Cheng C, Kun W, Dai L, Hu

hanukar SA. Effect of oral administration of Termi D, Ning Z, et al. Efficacy of MaZiRenWan, a Chi
nalia chebula on gastric emptying: an experi nese Herbal Medicine, in Patients With Functional
mental study. J Postgrad Med 1997;43(1):12–3. Constipation in a Randomized Controlled Trial.
Clin Gastroenterol Hepatol [Internet]. 2018; Avail
11. Mehmood MH, Rehman A, Rehman NU, ablefrom: http://www.sciencedirect.com/science
Gilani AH. Studies on prokinetic, laxative and article/pii/S1542356518303410
spasmodic activities of Phyllanthus emblica in
experimental animals. Phyther Res 2013;27 19. Unites States Pharmacopoeia Conven
(7):1054–60. tion. United States Pharmacopoeia 38National
Formulary 33. USA: Stationery Office; 2010.
12. เพ็ชรเกษตร วิเชียรแสน. ประสิทธิผลของยา
ไทยตํารบั ตรผี ลาในการลดระดบั ไขมนั ในเลือดในผูท่ีมีภาวะ 20. Portalatin M, Winstead N. Medical man
ไขมนั ในเลือดสูง. [วทิ ยานพิ นธ] . เชียงราย: มหาวิทยาลยั แม agement of constipation. Clin Colon Rectal Surg
ฟา หลวง; 2555. 2012;25(1):12–9.

1 3 . Mukherjee PK, Rai S, Bhattacharyya S, 21. Tarasiuk A, Mosińska P, Fichna J. Tripha
Debnath PK, Biswas TK, Jana U, et al. Clinical la: current applications and new perspectives on
study of “Triphala”  A well known phytomedi the treatment of functional gastrointestinal disor
cine from India. Iran J PharmacolTher [Internet]. ders. Chin Med [Internet]. 2018 Jul 18;13:39. Avail
2006;5(1):51–4. Available from: http://ijpt.iums. able from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/
ac.ir/index.php/ijpt/article/viewArticle/182VN articles/PMC6052535/
readcube.com
22. Kim JE, Go J, Koh EK, Song SH, Sung JE,
14. Singh AK, Pandey TN, Bagde A, Sharma Lee HA, et al. GallotanninEnriched Extract Isolat
R, Dave K. Clinical evaluation of Triphala in consti ed from GallaRhois May Be a Functional Candi
pation: A double blind placebo controlled clinical date with Laxative Effects for Treatment of
study. The Antiseptic 2010;1:33–4. LoperamideInduced Constipation of SD Rats.
PLoS One 2016 ;11(9):e0161144–e0161144.
1 5 . Phetkate P, Kummalue T, UPratya Y,
Kietinun S. Significant increase in cytotoxic T lym 23. Kim JE, Lee MR, Park JJ, Choi JY, Song
phocytes and natural killer cells by triphala: a BR, Son HJ, et al. Quercetin promotes gastrointes
clinical phase I study. Evidencebased Comple tinal motility and mucin secretion in loperamide
ment Altern Med [Internet]. 2012. Available from: induced constipation of SD rats through regula
http://dx.doi.org/10.1155/2012/239856 tion of the mAChRs downstream signal. Pharm
Biol 2018;56(1):309–17.
16. กองทุนภูมิปญญาการแพทยแผนไทย. คูมือการ
ตรวจรักษาโรคการแพทยแผนไทยประยุกต. นนทบุรี: โรง 24. Gunasekar CJ. Study on the efficacy of
พมิ พช ุมนุมสหกรณก ารเกษตรแหง ประเทศไทย; 2559. trace metals in selected herbs [Internet]. Doctoral
Dissertation, Department of Chemistry University
17. Mard SA, Veisi A, Naseri MKG, Mikaili P. of Madras; 2012. Available from: http://
Spasmogenic activity of the seed of Terminalia hdl.handle.net/10603/205733
chebula Retz in rat small intestine: In vivo and In
vitro studies. Malaysian J Med Sci [Internet]. 2011 190
Sep 20;18(3):18–26. Available from: http://www.
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3216221/

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
25. Sheng Z, Yan X, Zhang R, Ni H, Cui Y, Ge

J, et al. Assessment of the antidiarrhoeal proper
ties of the aqueous extract and its soluble frac
tions of Chebulae Fructus (Terminalia chebula
fruits). Pharm Biol 2016 ;54(9):1847–56.

26. Kumar B, Divakar K, Tiwari P, Salhan M,
Goli D. Evaluation of antidiarrhoeal effect of
aqueous and ethanolic extracts of fruit pulp of
Terminalia belerica in rats. Int J Drug Dev Res
2010;2(4):769–79.

รับตน ฉบบั : 16 มนี าคม 2563, ไดร บั บทความปรบั ปรงุ : 4 มิถนุ ายน 2563, รบั ลงตพี ิมพ: 5 มถิ ุนายน 2563
191

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท ่ี 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

การพัฒนาแนวปฏิบตั ิการพยาบาลการเฝา ระวังภาวะ Compartment Syndrome กลมุ งานออรโ ธปด กิ ส โรงพยาบาลอดุ รธานี
เสาวภา ไกรศรีวรรธนะ พย.ม พยาบาลวิชาชพี ชํานาญการ โรงพยาบาลอุดรธานี

บทคดั ยอ
การวิจยั เชิงปฏิบตั กิ ารน้ี มวี ตั ถปุ ระสงคเ พือ่ พัฒนาแนวปฏบิ ัตกิ ารพยาบาลการเฝา ระวังภาวะ compartment syndrome และ
ศึกษาผลการใชแ นวปฏิบัตกิ ารพยาบาลการเฝา ระวังภาวะcompartment syndrome กลมุ งานออรโ ธปดิกส โรงพยาบาลอุดรธานี กลุม
ตัวอยางประกอบดวย 2 กลุม ไดแก 1) พยาบาลปฏิบัติงานที่หอผูปวยออรโธปดิกส 1,2,3 และหอผูปวยพิเศษ กลุมงานออรโธปดิกส
จํานวน 40 คน 2) ผูปวยทีไ่ ดร บั บาดเจ็บที่แขน หรือขาที่มีความเส่ียงตอภาวะcompartment syndrome ท่ีรับไวในหอผูปวยออรโธป
ดิกส 1,2,3 และหอผูปวยพิเศษ ระหวางเดือนกรกฎาคม 2560ธันวาคม 2560 จํานวน 70 คน โดยเลือกแบบเจาะจง (Purposive
Sampling) เครื่องมอื ที่ใชแ บงเปน 2 กลุม ไดแ ก กลุมท่ี 1.เคร่ืองมือทใ่ี ชใ นการวิจัย ประกอบดวยชดุ ที่ 1 แบบประเมิน Compartment
Syndrome และชุดที่ 2 แผนผังแนวปฏิบัติการพยาบาลการเฝาระวังภาวะ Compartment Syndrome กลุมงานออรโธปดิกส
โรงพยาบาลอุดรธานี กลุมท่ี 2.เครื่องมือที่ใชในการเก็บขอมูล ไดแก 1) แบบสอบถามความพึงพอใจของพยาบาลตอการใชเคร่ืองมือ
แบบประเมิน compartment syndrome คาสัมประสิทธิ์แอลฟาของครอนบาคเทากับ 0.87 2) แบบประเมินความพึงพอใจของ
พยาบาลตอการใชแ นวปฏิบัตกิ ารพยาบาล คาสมั ประสิทธ์แิ อลฟาครอนบาคเทากบั 0.87 และ 3) ประเมินการปฏิบัติของพยาบาลตาม
แนวปฏิบัติการพยาบาลการเฝา ระวังภาวะ compartment syndrome คา สัมประสิทธ์ิแอลฟาครอนบาคเทา กบั 0.84 ประเมินคณุ ภาพ
เครื่องมือโดยผูเชี่ยวชาญ 5 ทานและวิเคราะหความสอดคลองคา IOC เฉลี่ยทั้งฉบับได 0.84 การวิเคราะหขอมูล โดยใชคารอยละ
คาเฉล่ีย และสวนเบีย่ งเบนมาตรฐาน
ผลการศึกษา แนวปฏิบัติการการพยาบาลการเฝาระวังภาวะCompartment Syndrome ประกอบดวย 1.แบบประเมิน
Compartment Syndrome ท่ีมีความเฉพาะแยกประเมินรยางคบ น (แขน) และรยางคล าง (ขา) ชัดเจน 2.แผนผังกํากับการปฏิบัติของ
พยาบาลในการเฝาระวังภาวะ Compartment Syndrome ผลการนําไปใช 1) ดานพยาบาล พบวา แนวปฏิบัติที่พัฒนาขึ้นชวยให
พยาบาลมแี นวทางปฏิบตั ใิ นการเฝาระวงั ภาวะ Compartment Syndrome อยางเปน ระบบและเปน แนวทางเดียวกัน พยาบาลวชิ าชีพ
มีคาคะแนนเฉล่ียความพึงพอใจตอการใชแนวปฏิบัติอยูในระดับสูงดังน้ี 1. ชวยใหผูปวยปลอดภัยจากภาวะแทรกซอน, 2. ชวยให
พยาบาลตัดสินใจรายงานอาการผูปวยกับแพทยไดรวดเร็วข้ึน, 3. ชวยใหรวบรวมขอมูลไดอยางครอบคลุมและ, 4. พยาบาลสามารถ
จําแนกอาการผิดปกติผูปวยไดและรายงานอาการไดอยางถูกตอง รวดเร็ว (x̄ =4.17, S.D. 0.75, x̄ =4.13, S.D. 0.78, x̄ =4.10, S.D.
0.71, x̄ =4.07, S.D. 0.69 ตามลําดับ) 2) ดานการปฏิบัติของพยาบาล คาเฉลี่ยคะแนนการปฏิบัติมากท่ีสุด 3 ลําดับแรก คือ การ
สอบถามหรอื ประเมนิ การไดรับการวินิจฉัยโดยแพทยวามีกระดูกแขนหรือขาหัก/ไดรับการรักษาผาตัดดามเหล็ก/ใสเฝอกเม่ือผูปวยรับ
ใหมหรือรับยายทุกราย และปรับแผนการพยาบาลเมื่อพบผูปวยมีความเสี่ยงไดถูกตอง คาเฉล่ียคะแนนการปฏิบัติอยูในระดับมาก
(x̄ =2.67, S.D. 0.57) และการประคบเยน็ ทขี่ าหรอื แขนทีก่ ระดูกหักต้งั แตแรกรับผูป วย และพยาบาลสามารถประเมินอาการผิดปกติได
คาเฉล่ียคะแนนการปฏิบัติอยูในระดับมาก (x̄ =2.57, S.D. 0.41) 3) ดานคุณภาพบริการ พบวา อัตราการเกิด fasciotomy และ
Amputation ของกลมุ ตวั อยา งเปนศนู ย กลมุ ตัวอยางทมี่ ีความเส่ียงไดรับการแกไขโดยการตัดเฝอ ก 8 ราย คิดเปนรอยละ 11.43
ขอเสนอแนะ แนวปฏิบัติการพยาบาลในการใหการพยาบาลผูปวยที่กระดูกรยางคไดรับบาดเจ็บ ท้ังระยะกอนและหลังผาตัด
หรือทําหัตถการ เพื่อเฝาระวังความเส่ียงตอการเกิดภาวะ Compartment Syndrome ซ่ึงเปนภาวะฉุกเฉินทางออรโธปดิกส ชวยให
รวบรวมขอ มลู ไดอ ยางครอบคลุม นําไปวางแผนการพยาบาล ชวยใหพยาบาลรายงานอาการผูปวยไดอยางถูกตองรวดเร็ว ผูปวยไดรับ
การดูแลรกั ษาอยางทันทว งที และปลอดภยั จากภาวะ compartment syndrome การติดตามประเมินซ้ําอยางตอเนื่องโดยเฉพาะใน
24 ชวั่ โมงแรกและการบันทึกที่ถูกตองครบถวนมีความสําคัญ ในชวงที่ภาระงานมากอาจถูกละเลยดังน้ันการมอบหมายงานและนิเทศ
ตดิ ตามอยางสมาํ่ เสมอจงึ มคี วามสําคัญ

คําสําคัญ: Compartment Syndrome, การเฝาระวัง, แนวปฏิบตั ิการพยาบาล

Corresponding author: เสาวภา ไกรศรีวรรธนะ โทรศัพท 0866363536 Email: [email protected]
โรงพยาบาลอดุ รธานี 33 ถ.เพาะนยิ ม ต.หมากแขง อ.เมอื ง จ.อุดรธานี 41000

192

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

Nursing Practice Guideline Development for Surveillance of Compartment Syndrome in Orthopeadic
Department Udonthani Hospital
Saowapa Kraisriwattana, M.N.S (Gerontological nursing) Registered Nurse, Udonthani Hospital

Abstract
The action research was conducted with the objectives to developed nursing practice guideline for
surveillance of compartment syndrome in orthopeadic department Udonthani hospital and study the results of
nursing practices guideline. The samples consists of 2 group: I) Forty nurses registered who work in 3 ordinary and 1
special orthopedic wards, orthopedic department Udonthani Hospital. II) Seventy patients with injuries to the arms
or legs at risk for compartment syndrome who admitted in orthpeadic wards during July to December 2017 by
purposive sampling. The tools are 2 groups which consists of; First Group 1) Compartment Syndrome assessment
form 2) The diagram (Flow chart) of nursing practice for surveillance compartment syndrome orthopedic
department Udonthani hospital. Tools of data collecting in second group consisted of: 1 ) Nurse satisfaction
questionnaire for the compartment syndrome assessment tool, 2) Nursing satisfaction assessment form for using
nursing practice guideline, 3) Evaluation of Practice by evaluating the nursing practice following the nursing practice
guidelines. The alpha cronbach’s coefficient was 0.87, 0.87 and 0.84 respectively. The content validity evaluation by
5 experts, IOC 0.84. The content analysis was used descriptive analysis percentage (%), mean (x̄ ) and standard
deviation (S.D.).
The Clinical Nursing Practice Guideline for compartment syndrome surveillance consists of: 1) The compart
ment syndrome assessment form that specific for assess the upper (arms) and lower limbs (legs). And 2) The
diagram of nursing practice for surveillance compartment syndrome. The results showed that: I) The nurse aspect:
The guidelines provide same direction of systematic surveillance guidelines for the compartment syndrome with
the same practice. The nurses were satisfied with the guidelines, that helps to monitor risk of compartment syn
drome with average mean score is high level (x̄ =4.17, S.D. 0.75). The practice guideline helps nurses to make deci
sions about reporting symptoms to the doctor in time, average mean score is high level (x̄ =4.13, S.D. 0.78). The
compartment syndrome evaluation form that is easy to use for complete data collection, average mean score is
high level (x̄ =4.10, S.D. 0.71). It allowed nurses to identify patients' abnormal symptoms and report symptoms cor
rectly, average mean score is high level (x̄ =4.07, S.D. 0.69). II) The nurse practicing aspect: The top three mean
scores for practice items were 1) They asks and assessments diagnosis of fracture arm or leg/surgery implants/cast
for every new patient. 2) They adjust nursing plans when found that patients whose had identified at risk correctly.
3) They applied a cold compress on the legs or arms fractures when receiving the patient and they can assess the
abnormal symptoms. The average mean score is high level (x̄ =2.67 (S.D. 0.57) and x̄ =2.57 (S.D. 0.41) respectively).
III) The quality of service found that incidence of fasciotomy and amputation was zero. Atrisk samples resolved by
splittingcast in 8 cases (11.43 %).
The recommendations that the nursing guidelines useful for patient’s limb bones injured before and after
surgery or procedures. It is used to monitor the risk of compartment syndrome. Which is an orthopedic emergency.
It help to comply information comprehensive, planning nursing, helps to report patients' symptoms accurately and
quickly to received timely treatment. Monitoring should be repeated continuously, especially in the first 24 hours
after admission with accurate and complete recording was important, eventhough busy due to heavy workloads,
assignment system and supervision is therefore helpful.
Keyword: Compartment Syndrome, Nursing Practice guideline

193

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท่ี 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563
บทนํา
sure (ความตึง) แตไมมีรายละเอียด คําอธิบายการใชหรือ
ภาวะความดนั ในชอ งกลามเน้ือสูง (Compartment รูปภาพสื่อสาร ไมกําหนดชวงเวลา ความถ่ีในการเฝาระวัง
syndrome) หมายถึง ภาวะท่ีมีการเพิ่มความดันในชอง การรายงานอาการขึน้ กับประสบการณของพยาบาล
ระหวา งมัดของกลามเนอื้ รยางคท ัง้ สวนบนและสวนลางของ
รางกาย สงผลกระทบตอการไหลเวียนของเลือด และการ พยาบาลมีบทบาทสําคัญเปนผูใหการดูแลผูปวย
ทําหนาท่ีของเนื้อเยื่อบริเวณน้ัน ภาวะ compartment ตลอด 24 ช่ัวโมง การประเมินและเฝาระวังมีความสําคัญ
syndrome เกิดข้ึนหลังการบาดเจ็บของแขน ขา อาจมี ก า ร ติ ด ต า ม อ ย า ง มี ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ แ ล ะ ต อ เ น่ื อ ง จึ ง มี
หรือไมมีกระดกู หักรวมดว ยกไ็ ด หรือมเี ลอื ดออกหรือมีเพียง ความสาํ คญั อยางมาก หากสามารถประเมินภาวะน้ีไดต้ังแต
การบวมของกลามเนอื้ การบวมย่ิงเพ่ิมข้ึน จะรบกวนระบบ ในระยะแรกและ เฝาระวังอยางตอเนื่อง จะชวยลดความ
ไหลเวียนเลือด เสนประสาทและหลอดเลือดไดรับอันตราย เส่ยี งตอ การเกดิ ภาวะ compartment syndrome ได โดย
ถูกกด ทาํ ใหก ลา มเนือ้ และเน้อื เย่อื ออ นอน่ื ๆ ในชอ งปดนั้นมี พยาบาลตองมีทั้งความรูและทักษะในการประเมินและเฝา
เลือดไปเลี้ยงไมเพียงพอ (poor perfusion) เกิดการขาด ระวัง compartment syndrome อยางตอเน่ือง6 และมี
เลอื ดรุนแรงขึ้น และกลามเนื้อจะตายภายใน 4 ชั่วโมง1 ซึ่ง เคร่ืองมือท่ีสามารถประเมินไดอยางครอบคลุม ใชสะดวก
เปนภาวะฉุกเฉินทางออรโธปดิกส สาเหตุสวนใหญเกิดจาก รวดเร็วเขาใจงาย และการมีแนวปฏิบัติท่ีชัดเจน จะชวยให
การบาดเจ็บระยางค พบบอยในผูปวยท่ีมีการหักของ พยาบาลสามารถรายงานอาการไดอยางถูกตองรวดเร็ว
กระดูกหนาแขงและหรือกระดูกแขนสวนปลายหัก14 เม่ือ ผูปวยไดรับการดูแลรักษาอยางทันทวงที และปลอดภัย
เกดิ ข้ึนแลวจะมีอุบัติการณเกิดภาวะแทรกซอนสูง สงผลให จากภาวะcompartment syndrome1
เกิดการสูญเสียความสามารถตามปกติของเนื้อเยื่อตางๆ
และอาจนําไปสูการสูญเสียอวัยวะ (แขน ขา) เกิดความ การปฏิบัติการพยาบาลท่ีมีคุณภาพ เพ่ือลดความ
พกิ าร ตดิ เชอ้ื ในกระแสโลหติ และเสียชีวติ ได รุนแรงของการเกิด compartment syndrome การ
ปฏิบัติตองอยูบนพ้ืนฐานของหลักฐาน ที่สามารถยืนยัน
สถิติผูมารับบริการผูปวยในกลุมงานออรโธปดิกส ความถูกตองไดและเปนท่ียอมรับกันโดยทั่วไป การพัฒนา
โรงพยาบาลอดุ รธานี ป 2559 จาํ นวน 6,492 คน 3 อนั ดับ คุณภาพการปฏิบัติการพยาบาลบนพ้ืนฐานของหลักฐาน ท่ี
โรค ประกอบดวย กระดูกแขนหัก (distal radius) 3,334 มีกระบวนการพัฒนาอยางเปนระบบโดยศึกษาคนควา
คน คิดเปน รอยละ 51.36 กระดูกตนแขนหัก 1,371 คน หลักฐานที่ดีทส่ี ุดในชว งเวลาน้ัน จะชวยใหไดแนวปฏิบัติท่ีดี
คิดเปนรอยละ 21.11 และกระดูกขาทอนลางหัก 1,253 มีความสอดคลอ งกบั ปญหาในหนว ยงานและสามารถยืนยัน
คน คิดเปนรอยละ 19.30 การรักษาโดยการผาตัดดาม กับผูร บั บริการไดอ ยา งชัดเจนวาจะไดรับบริการที่มีคุณภาพ
เหลก็ ภายใน 1,987 คน คิดเปน รอ ยละ 43.31 การใสเฝอก แสดงใหเห็นคุณภาพการปฏิบัติการพยาบาล ซ่ึงเปน
2,396 คน คิดเปนรอยละ 56.69 และพบผูปวยมีภาวะ บทบาทอสิ ระของพยาบาล7
compartment syndrome ตองไดรับการรักษาเพิ่มเติม วตั ถปุ ระสงคการวจิ ัย
โดยทาํ fasciotomy แขน 3 ราย และขา 4 ราย และไดรับ
การแกไขโดยการตัดเฝอ ก 14 ราย5 1. เพื่อพัฒนาแนวปฏิบัติการพยาบาลการเฝาระวัง
ภาวะcompartment syndrome กลุมงานออรโธปดิกส
ดานการปฏิบัติของพยาบาล จากการประชุม โรงพยาบาลอุดรธานี
วิเคราะหสถานการณรวมกับหัวหนาหอผูปวย พยาบาลผู
ปฏบิ ตั ิ พบวา ยงั ไมมแี นวทางท่ชี ดั เจนในการเฝาระวังภาวะ 2. เพื่อศึกษาผลการใชแนวปฏิบัติการพยาบาลการ
compartment syndrome การประเมินและเฝาระวัง เฝาระวังภาวะcompartment syndrome กลุมงานออร
ขึ้นกบั ประสบการณของพยาบาลแตละคน ในกลุมงานออร โธปด กิ สโรงพยาบาลอุดรธานี
โธปดิกส มีพยาบาลที่ประสบการณต่ํากวา 5 ป ถึงรอยละ ขอบเขตการวิจยั
57.89 เคร่ืองมอื ที่ใชไมมีรูปแบบที่ชัดเจน บางหนวยงานใช
5 P (Pulse Pain Paresthesia Pallor Paralysis) Pres การวิจัยคร้ังน้ีเปนการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action
Research) เพ่อื พฒั นาแนวปฏบิ ัติการพยาบาลการเฝา ระวงั
ภาวะcompartment syndrome กลุมงานออรโธปดิกส

194

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

โรงพยาบาลอุดรธานี ระยะเวลาศึกษาระหวางพฤษภาคม เครอื่ งมอื ท่ีใชใ นการวิจยั
2560มกราคม 2561 โดยศึกษาในหอผูปวยออรโธปดิกส เคร่ืองมือท่ใี ชใ นการวิจัยประกอบดว ย 2 ชุด ไดแก
โรงพยาบาลอุดรธานี การดําเนินการ ประกอบดวย 4
ขั้นตอน ไดแก การวางแผนเพื่อการเปล่ียนแปลง ลงมือ ชดุ ท่ี 1 เครอ่ื งมอื ที่ใชใ นการดาํ เนนิ การวิจัยประกอบดว ย
ปฏิบตั ิ สงั เกตและสะทอ นกลบั ผลการปฏบิ ัติ 1 . แ บ บ ป ร ะ เ มิ น Compartment Syndrome
วธิ กี ารศกึ ษา
กลุมงานออรโธปดิกส โรงพยาบาลอุดรธานี ดัดแปลง
การวิจัยนี้เปนการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action พฒั นาโดยเสาวภา ไกรศรีวรรธนะ
Research)
2. แผนผังแนวปฏิบัติการพยาบาลการเฝาระวัง
ประชากรและกลมุ ตวั อยา ง ภาวะ Compartment Syndrome กลุมงานออรโธปดิกส
1. ประชากรในการศึกษาแบงเปน 2 กลมุ ไดแก โรงพยาบาลอดุ รธานี
1.1 พยาบาลวิชาชีพ กลุมงานออรโธปดิกส
โรงพยาบาลอุดรธานี ชุดที่ 2 เคร่ืองมือท่ีใชในการเก็บรวบรวมขอมูล
1.2 ผูปวยท่ีไดรับบาดเจ็บที่แขนหรือขารับไวที่หอ ประกอบดว ย
ผูปวยออรโธปดิกส กลุมงานออรโธปดิกสโรงพยาบาล
อดุ รธานี 1. แบบสอบถามความพึงพอใจของพยาบาลตอการ
2. กลมุ ตวั อยาง ในการศึกษาคร้ังน้ี ประกอบดวย 2 ใชเครื่องมือแบบประเมิน compartment syndrome คา
กลุม คือ สัมประสทิ ธ์ิอัลฟา ของครอนบราคเทา กบั 0.87
กลุมที่ 2.1 พยาบาลวิชาชีพ กลุมงานออรโธปดิกส
โรงพยาบาลอุดรธานี คือพยาบาลวิชาชีพที่ปฏิบัติงานที่หอ 2. แบบสอบถามความพึงพอใจของพยาบาลตอการ
ผูปว ยออรโ ธปดกิ ส 1,2,3 และหอผูปวยพิเศษทุกคนจํานวน ใชแนวปฏิบัติการพยาบาลการเฝาระวังภาวะ compart
40 คน ment syndrome คาสัมประสิทธ์ิอัลฟาของครอนบราค
กลมุ ท่ี 2.2 ผูปว ยท่ีไดร บั บาดเจ็บที่แขนหรือขารับไว เทา กับ 0.87
ท่ีหอผูปวยออรโธปดิกส กลุมงานออรโธปดิกสโรงพยาบาล
อุดรธานี คือผูปวยทุกคนที่ไดรับบาดเจ็บท่ีแขนหรือขา 3. ประเมินการปฏิบัติของพยาบาลตามแนว
กระดกู หักหรอื ขอ เคลื่อน ขอหลุดท่ไี มมีแผลเปด รับไวที่หอ ปฏิบัติการพยาบาลการเฝาระวังภาวะ compartment
ผูปวยออรโธปดกิ ส 1,2,3 และหอผูปวยพิเศษ กลุมงานออร syndrome syndrome คาสัมประสิทธ์ิอัลฟาของครอน
โธปดิกส โรงพยาบาลอุดรธานี ระหวาง เดือนกรกฎาคม บราคเทากับ 0.84
ธนั วาคม 2560 จํานวน 70 คน การตรวจสอบคณุ ภาพเครือ่ งมือ
การพทิ กั ษส ทิ ธกิ์ ลมุ ตวั อยาง
การวิจัยนี้การพิจารณาจากคณะกรรมการพิจารณา ผูวิจัยนําเคร่ืองมือ และแบบสอบถามท่ีสรางข้ึน ให
จริยธรรมการวิจัยในมนุษย โรงพยาบาลอุดรธานี เลขท่ี ผูทรงคุณวุฒิ 5 ทาน ตรวจความตรงตามเนื้อหาแลวนํามา
รับรอง EC ที่ 32/2560 ผูวิจัยไดอธิบายใหกลุมตัวอยาง หาคาดัช นีความสอดคลองของคําถามรายขอกับ
ทราบถึงวัตถุประสงค ข้ันตอนการดําเนินการและสิทธิใน วั ต ถุ ป ร ะ ส ง ค ท่ี ต อ ง ก า ร วั ด ( Index Item Object
การตอบรับหรือปฏิเสธการเขารวมวิจัย โดยไมมีผลตอการ Congruence: IOC) รายขออยูระหวาง 0.61.0 คาเฉลี่ย
รักษาของแพทยและการปฏิบัติงาน ขอมูลทุกอยางถือเปน รวมทัง้ ฉบับเทา กบั 0.84 นําเคร่ืองมือใหพยาบาลทดลองใช
ความลับ และนํามาใชตามวัตถุประสงคของการวิจัย หาก กับผูป ว ยบาดเจ็บแขนและขาท่ีมีลักษณะคลายคลึงกับกลุม
กลมุ ตวั อยา งไมต องการรวมในการวจิ ยั สามารถบอกเลิกการ ตัวอยาง จํานวน 30 คน เก็บขอมูลโดยใชแบบสอบถามท่ี
เขารวมไดทนั ที สรางขึ้นวิเคราะหหาความเช่ือมั่น หาคาสัมประสิทธ์ิอัลฟา
ของครอนบาค ของแบบสอบถามแตละชุดได 0.87, 0.87
195 และ 0.84

ข้ันตอนการศกึ ษา
ผูศ กึ ษาใชก รอบแนวคดิ การวิจยั เชิงปฏิบตั ิการ

(Action Research) การพฒั นาแบง เปน 2 ระยะ ดังนี้
การพัฒนาในระยะที่ 1 (ระหวางเดือน กรกฎาคม

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท ่ี 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563
กนั ยายน 2560)
ปฏิบัติการพยาบาล และประเมินการปฏิบัติของพยาบาล
ข้นั ตอนที่ 1 การวางแผนเพอ่ื การเปล่ียนแปลง เกณฑการใหค ะแนนเปน 5 ระดบั คอื
1.1 ศึกษาสภาพปจจุบันและวิเคราะหปญหา
อุปสรรค การปฏิบัติของพยาบาลในการเฝาระวังภาวะ คะแนน การแปลผล
compartment syndrome ในกลุมงานออรโธปดิกส โดย 12534 หหหหหมมมมมาาาาายยยยยถถถถถงึงงึึงึึง พพพพพงึงงึึงงึึ พพพพพอออออใใใใใจจจจจปมมนนาาออากกนยยทกที่สล่ีสุดาุดง 42311.....046282212012435.....2048601101 หหหหหมมมมมาาาาายยยยยถถถถถึึึงงงึงงึ มมปนนาาออากกนยยทกท่ีสลี่สดุาุดง
ศึกษาสถิติผูปวยที่มารับบริการผูปวยในกลุมงานออรโธป
ดิกส ป 2559 ผปู ว ยกระดูกแขน หรอื ขาหกั ไดรบั การรักษา 1.4 ตรวจสอบคุณภาพของเครื่องมือท่ีใชในการวิจัย
โดยการผาตัดดามเหล็กภายใน และการใสเฝอก ที่มีภาวะ และเคร่ืองมือที่ใชในการเก็บขอมูล โดยผูทรงคุณวุฒิ
compartment syndrome และวิเคราะหปญหาการ จํานวน 5 ทาน ตรวจสอบความตรงของเน้ือหา ความ
ปฏิบัติของพยาบาลเกี่ยวกับความรูและทักษะในการ ครอบคลุมตามวตั ถุประสงค และความเหมาะสมดานภาษา
ประเมิน ดานเครื่องมือวิเคราะหปญหาอุปสรรคในการใช และแกไขปรับปรุงตามขอเสนอแนะและหาคา IOC ของ
เคร่ืองมือสามารถประเมินไดอยางครอบคลุมหรือไม และ เครอื่ งมือและหาคาสมั ประสิทธ์อิ ัลฟาของครอนบราค
ปญหาอุปสรรคดา นการปฏิบัติของพยาบาล ที่เปนแนวทาง
เดียวกัน 1.5 ผูวิจัยนําโครงรางวิจัยและเครื่องมือท่ีใชในการ
1.2 คนหาหลักฐานทางเลือกใหม เพื่อยกระดับ วิจัย เสนอคณะกรรมการจริยธรรมการทําวิจัยในมนุษย
คุณภาพและเพ่ิมประสิทธิภาพการดูแลผูปวย สืบคน โรงพยาบาลอุดรธานี การวิจัยนี้ไดรับอนุญาตในการทําวิจัย
หลักฐาน ตํารา เอกสารวิชาการ งานวิจัย แนวปฏิบัติทั้งใน จากคณะกรรมการพิจารณาจริยธรรมการวิจันในมนุษย
และตางประเทศ ที่เกี่ยวของกับการเฝาระวังภาวะ โรงพยาบาลอดุ รธานี เลขท่รี ับรอง EC ท่ี 32/2560 1 . 6
Compartment Syndrome ผูวิจัยทําหนังสือเพื่อขอความรวมมือกับทุกหนวยงานและ
1.3 วางแผนพัฒนาแนวปฏิบัติการพยาบาลการเฝา ขออนุญาตเกบ็ ขอ มลู การใชแ นวปฏิบัติการพยาบาลการเฝา
ระวงั ภาวะ Compartment Syndrome โดย ระวังภาวะ compartment syndrome ในหนวยงาน
1.3.1 สรางเครื่องมือท่ีใชในการวิจัย จากการ พรอมแนบเอกสารรับรองการอนุมัติทําวิจัยในคนของ
ทบทวนตาํ รา เอกสารวิชาการ งานวจิ ยั แนวปฏบิ ัติทีไ่ ดจ าก โรงพยาบาลอุดรธานี
การสืบคันท้ังในและตางประเทศ ประกอบดวย เอกสาร
วิชาการ 3 เรื่องและแนวปฏิบัติ 2 เร่ืองของออสเตรเลีย ขั้นตอนท่ี 2 การนําแนวปฏิบัติการพยาบาลไป
The Royal Children’s Hospital Melbourne. 20158 ทดลองใช ระหวางเดือนกรกฎาคมกันยายน 2560
แ ล ะ The Sydney children’s hospital network, กลมุ เปาหมายคอื พยาบาล 10 คน ทดลองใชแนวปฏิบัติกับ
20142 ประกอบดวย แบบประเมิน compartment syn ผูปวยท่ีมีกระดูกแขนหรือขาหัก 20 คน สถานท่ีหอผูปวย
drome และแผนผังกํากับการปฏิบัติตามแนวปฏิบัติการ ออรโธปดิกส1 โดยประชุมส่ือสารหัวหนาหอผูปวยและ
พยาบาลการเฝาระวังภาวะ compartment syndrome พยาบาลผูปฏิบัติเพ่ือวางแผนการนํารางแนวปฏิบัติการ
โดยแนวปฏิบัติการพยาบาลการเฝาระวังภาวะ compart พยาบาลทดลองใช และกําหนดผลลัพธเพ่ือใหเกิดความ
ment syndrome ไดเนนย้ําการประเมินซ้ําใน 24 ชั่วโมง เปลี่ยนแปลง
แรก และแนะนําผูปวยเกี่ยวกับอาการท่ีผิดปกติท่ีตองแจง
พยาบาลและแพทยท ราบ ข้ันตอนที่ 3 สังเกตการนํารางแนวปฏิบัติการ
1.3.2 สรางเคร่ืองมือเก็บรวบรวมขอมูลตาม พยาบาลไปทดลองใช โดยเก็บรวบรวมขอมูลจาก
วัตถุประสงคของแนวปฏิบัติประกอบดวย แบบสอบถาม แบบสอบถามการวิจัยท่ีสรางขึ้น และนํามาวิเคราะห
ค ว า ม พึ ง พ อ ใ จ ข อ ง พ ย า บ า ล ต อ ก า ร ใ ช เ ค ร่ื อ ง มื อ รวมท้ังสังเกตปจจัยสนับสนุนและปญหาอุปสรรคในการ
แบบสอบถามความพึงพอใจของพยาบาลตอการใชแนว ดําเนนิ งาน ที่เกดิ ขึ้นระหวา งปฏิบัตกิ าร

ข้ันตอนที่ 4 การสะทอนกลับปญหาท่ีพบ โดย
ประชุมกลุม ประกอบดวย แพทยออรโธปดิกส 2 คน
พยาบาลหัวหนากลุมงาน 1 คน พยาบาลหัวหนาหอผูปวย

196

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

1 คน และพยาบาลผูปฏิบัติงาน 3 คน รวมประเมินผลการ ปฏิบัติงานหอผปู วยศลั ยกรรมออรโ ธปด ิกส 110 ป รอยละ
ปฏิบัติของพยาบาลตามแนวปฏิบัติการพยาบาลการเฝา 56.67 มีประสบการณเกี่ยวกับการใชแบบประเมินภาวะ
ร ะ วั ง ภ า ว ะ compartment syndrome แ ล ะ แ ก ไ ข compartment syndrome รอ ยละ 96.7
ปรบั ปรงุ ตามเงื่อนไขและปจ จยั ทเี่ ปนอยใู นขณะนั้น
ความพงึ พอใจของพยาบาลวิชาชีพ ตอแบบประเมิน
การพัฒนาในระยะท่ี 2 (ระหวางเดือน ตุลาคม Compartment Syndrome ท่ีนํามาใชชวยใหรวบรวม
ธนั วาคม 2560) ขอมูลไดอยางครอบคลุม คาเฉลี่ยความพึงพอใจอยูใน
ระดับสูง (x̄ =4.10, S.D. 0.71) รองลงมาคือ แบบประเมิน
ข้ันตอนที่ 1 วางแผนการเปลี่ยนแปลงโดยนําปญหา ทําใหพยาบาลจําแนกอาการผิดปกติผูปวยไดและสามารถ
ที่พบในวงรอบแรก (จากการพัฒนารอบที่ 1) ผลการ รายงานอาการไดอยางถูกตอง รวดเร็ว คาเฉล่ียความพึง
ทดลองใชครั้งท่ี 1 พบวา เคร่ืองมือแบบประเมิน ตัวอักษร พอใจอยูในระดับสูง (x̄ =4.07, S.D. 0.69) สวนคาเฉลี่ย
ขนาดเล็ก ไมช ัดเจน ไมแยกรยางคบ น(แขน) รยางคล าง(ขา) ความพึงพอใจนอยท่ีสุดคือ เวลาที่ใช ในการประเมิน
ซึ่งการประเมินมีความแตกตางกัน และควรมีรูปภาพ Compartment Syndrome มีความเหมาะสม มีคาเฉล่ีย
ประกอบเพ่อื งายตอการสื่อสาร ควรกําหนดชวงเวลาในการ ระดับปานกลาง (x̄ =3.63, S.D. 0.89) ดังตารางที่ 1
ประเมินเพอ่ื ใหการปฏิบัติเปนแนวทางเดยี วกนั
ค ว า ม พึ ง พ อ ใ จ พ ย า บ า ล วิ ช า ชี พ ต อ ก า ร ใ ช แ น ว
แกไขปรับปรุงเคร่ืองมือ ดังน้ี จัดทําเครื่องมือแบบ ปฏิบัติการพยาบาลการเฝาระวังภาวะ Compartment
ประเมินเพิ่มโดยแยกเปน 2 ชุด ไดแก แบบประเมินรยางค Syndrome ชวยใหผูปวยปลอดภัยจากภาวะแทรกซอน
บน(แขน) และแบบประเมินรยางคลาง(ขา) เพ่ิมรูป มากท่ีสุดคือ คาเฉลี่ยความพึงพอใจอยูในระดับสูง
ภาพประกอบเพอ่ื ใหงายตอการส่ือสาร เพิ่มการลงขอมูลใน (x̄ =4.17, S.D. 0.75) รองลงมาคอื แนวปฏิบัตกิ ารพยาบาล
แบบประเมินระบุขางซาย/ขวา ปรับภาษาใหกระชับเขาใจ ชวยใหพยาบาลตัดสินใจรายงานอาการผูปวยกับแพทยได
งาย ปรับเพิ่มขนาดตัวอักษร และกําหนดชวงเวลาติดตาม รวดเร็วขึ้น คาเฉลี่ยอยูในระดับสูง (x̄ =4.13, S.D. 0.78)
ประเมนิ ซ้ํา และคาเฉล่ียคะแนนความพึงพอใจนอยที่สุดคือ แนวปฏิบัติ
ชวยใหพยาบาลวางแผนการพยาบาลไดรวดเร็วข้ึน มี
ข้ันตอนท่ี 2 การปฏบิ ตั กิ ารใชแนวปฏิบตั ใิ นวงรอบที่ คาเฉลยี่ อยูในระดับสูง (x̄ =3.73 , S.D. 0.83) ดังตารางที่ 1
2 ระหวางเดือน ตลุ าคม  ธันวาคม 2560 สถานท่ีหอผูปวย
ออรโธปดิกส 1,2,3 และหอผูปวยพิเศษ กลุมเปาหมาย ตารางท่ี 1 แสดงความพึงพอใจของพยาบาลวิชาชีพตอ
พยาบาล 40 คน ทดลองใชกับผูปวยกระดูกแขนหรือขาหัก การใชแบบประเมนิ และการใชแนวปฏบิ ตั ิ
จํานวน 70 คน โดยประชุมสื่อสารหัวหนาหอผูปวยและ
พยาบาลผูปฏิบัติเพื่อวางแผนการนํารางแนวปฏิบัติการ ขอ รายการ ความพงึ พอใจ
พยาบาลทดลองใชแ ละกําหนดผลลพั ธก ารทดลองใช ท่ี x̄ (S.D.) ระดบั
I. ความพึงพอใจตอ การใชแบบประเมนิ 3.67 (0.88) สงู
ข้ันตอนที่ 3 สังเกตการปฏบิ ตั ิของพยาบาลในการใช 1 แบบประเมนิ ใชง า ย สะดวกตอ การนําไป 4.00 (0.83) สงู
แนวปฏิบัติการพยาบาล เก็บรวบรวมขอมูล จาก ปฏิบัติ 4.03 (0.76) สงู
แบบสอบถาม และสรุปวิเคราะหขอมูล ประเด็นปญหาท่ี 2 แบบประเมนิ ทาํ ใหพยาบาลไดเรยี นรมู ี 4.07 (0.69) สูง
พบระหวางใชแนวปฏบิ ตั ิ ความรใู หมเ พม่ิ ขนึ้
3 แบบประเมนิ ทําใหพ ยาบาลมคี วามมน่ั ใจ
ขั้นตอนท่ี 4 การสะทอนกลับโดยนําปญหา วางแผนการพยาบาลไดรวดเร็วขน้ึ
ขอเสนอแนะท่ีพบ และสรุปประเมินผล 4 แบบประเมนิ ทาํ ใหพ ยาบาลจาํ แนกอาการ
ผลการศกึ ษา ผิดปกติผปู วยไดแ ละสามารถรายงาน
อาการไดอ ยา งถกู ตอ ง รวดเรว็
ขอมลู ทวั่ ไป 5 เวลาทใ่ี ช ในการประเมนิ Compartment 3.63 (0.89) ปาน
กลุมตัวอยางท่ี 1 พยาบาลวิชาชีพสวนใหญเปน Syndrome มีความเหมาะสม 3.90 (0.96) กลาง
ผูหญิง รอยละ 93.33 อายุเฉลี่ย 36.33 ป ระดับการศึกษา 6 แบบประเมนิ มรี ายละเอียดครอบคลมุ และ สูง
ปริญญาตรีหรือเทียบเทา รอยละ 96.7 ระยะเวลาที่ มรี ปู ภาพแสดงชว ยใหส ือ่ สารเขาใจและ
แปลผลไดงาย

197

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท่ี 28 ฉบับท่ี 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

ตารางท่ี 1 แสดงความพึงพอใจของพยาบาลวิชาชีพตอ พยาบาลไดถูกตองเมื่อพบผูปวยมีความเสี่ยง คาเฉล่ียการ
การใชแบบประเมินและการใชแนวปฏบิ ัติ (ตอ ) ปฏิบัติอยูในระดับมาก (x̄ =2.67, S.D. 0.57) รองลงมาคือ
การประคบเย็นท่ีขาหรือแขนที่กระดูกหักตั้งแตแรกรับ
ขอ รายการ ความพงึ พอใจ ผูปวย และพยาบาลสามารถประเมินอาการผิดปกติได
ที่ x̄ (S.D.) ระดบั คาเฉล่ียการปฏิบัติอยูในระดับมาก (x̄ = 2.57, S.D. 0.41)
7 มีความเปน ไปไดต อการนํามาใชในการ 3.80 (0.89) สูง และอันดับ 3 คือการยกแขนหรือขาท่ีกระดูกหักใหสูง
ปฏบิ ัตงิ านประจาํ วนั 4.10 (0.71) สงู คาเฉล่ียการปฏิบัติอยูในระดับมาก (x̄ = 2.50, S.D. 0.53)
8 แบบประเมนิ Compartment Syn สวนท่ีมีการปฏิบัตินอยท่ีสุด คือการบันทึกขอมูลผลการ
drome ทนี่ าํ มาใชช ว ยใหร วบรวมขอ มลู ได 3.83 (0.95) สูง ประเมิน คาเฉล่ียคะแนนการปฏิบัติอยูในระดับปานกลาง
อยางครอบคลมุ (x̄ =2.30 , S.D. 0.61) ดังตารางที่ 2
9 เคร่อื งมือแบบประเมนิ Compartment 3.90 (0.84) สูง
Syndrome ท่ีพฒั นาข้ึน มีความ เหมาะสม 3.89 (0.84) สงู
ในการนําไปใชกับผูป ว ยท่ีมกี ระดูกแขนหรอื 3.73 (0.83) สงู ตารางที่ 2 แสดงการปฏิบัติของพยาบาลตามแนวปฏิบัติการ
ขาหกั 3.87 (0.78) สงู พยาบาลในการเฝาระวังภาวะ compartment syndrome
10 แบบประเมนิ ใชง าย สะดวกตอ การนาํ ไป 3.97 (0.72) สงู
ปฏิบัติ 3.97 (0.72) สงู
รวม
II. ความพึงพอใจตอการใชแ นวปฏิบัติการพยาบาล 4.10 (0.71) สงู ขอ การปฏิบัติ
1 แนวปฏิบัติชวยใหพ ยาบาลวางแผนการ 4.13 (0.78) สงู ที่ รายการ x̄ (S.D.) ระดับ

พยาบาลไดร วดเร็วขน้ึ 3.97 (0.76) สงู 1 มีการสอบถามหรือประเมินการไดร ับการ 2.67 (0.57) มาก
วินจิ ฉัยโดยแพทยวามีกระดกู แขนหรอื ขา
2 แนวปฏบิ ตั สิ ามารถแกป ญหาที่เกิดขนึ้ จรงิ ใน 4.17 (0.75) สงู หัก /ไดร บั การรักษาผา ตัดดามเหลก็ /ใสเ ฝอ ก
หนว ยงานได เมือ่ ผปู ว ยรับใหมห รอื รบั ยา ยทกุ ราย
3 แนวปฏบิ ตั ทิ าํ ใหผ ูปวยไดรับการดแู ลและ 3.90 (0.76) สงู
ตดิ ตามอาการอยา งตอเนอื่ งและครอบคลมุ 2 พยาบาลประเมินความเสย่ี งโดยใชแ บบ 2.35 (0.46) มาก
ประเมนิ compartment syndrome เมอ่ื
4 แนวปฏิบัตกิ ารพยาบาลการเฝา ระวงั ภาวะ แรกรับ และหลงั ทาํ หัตถการหรอื การผา ตัด
Compartment Syndrome ชว ยใหงา ยตอ
การตดั สินใจใหการพยาบาล 3 พยาบาลมกี ารประเมนิ ขอ มูลอยา งครอบคลมุ 2.47 (0.54) มาก
5 แนวปฏิบตั ิทาํ ให ลดความเสยี่ งตอ การเกดิ และบนั ทกึ ในแบบประเมินครบทกุ ชองเมอื่
ภาวะ Compartment Syndrome แรกรับ
4 การติดตามประเมนิ ซ้าํ ใน 24 ชัว่ โมงแรก 2.30 (0.61) ปาน
6 แนวปฏิบัตกิ ารพยาบาล ชว ยใหพ ยาบาล ประเมนิ ทกุ 2 ชว่ั โมง กลาง
ตัดสนิ ใจรายงานอาการผูปว ยกบั แพทยได 5 การตดิ ตามประเมนิ ซ้ําประเมินทุก 4 ชั่วโมง 2.47 (0.54) มาก
รวดเรว็ ขนึ้
7 แนวทางการเฝา ระวัง Compartment ใน 48 ชว่ั โมงหลงั (ชว่ั โมงท่ี 2472)

Syndrome ชวยใหประเมินผปู ว ยได 6 พยาบาลประคบเยน็ ที่ขาหรือแขนที่ 2.57 (0.41) มาก
กระดกู หกั ต้ังแตแ รกรับผปู ว ย
ครอบคลมุ ขน้ึ 7 ยกแขนหรือขาทก่ี ระดูกหกั ใหสงู 2.50 (0.53) มาก

8 แนวทางการเฝา ระวงั Compartment 8 สามารถปรับแผนการพยาบาลไดถูกตอง เมอื่ 2.67 (0.57) มาก
Syndrome ชว ยใหผูป ว ยปลอดภัยจาก
ภาวะแทรกซอ น พบผปู วยมคี วามเสี่ยง โดย 1.ยกแขนหรอื ขา
9 ความเปน ไปไดตอ การนําแนวปฏิบัตมิ าใชใ น ทก่ี ระดกู หกั ตาํ่ กวา ระดบั หวั ใจ 2.คลายผา
การปฏบิ ตั ิงานประจาํ วัน ยดื ออก (ถา มี) 3.ดามกระดกู ตามแนว
กระดูกใหอยนู ง่ิ
10 ทานมคี วามเขาใจแนวปฏบิ ัติทพี่ ฒั นาขึน้ 3.77 (0.73) สูง 9 พยาบาลสามารถประเมนิ อาการผดิ ปกตไิ ด 2.57 (0.41) มาก

รวม 3.96 (0.75) สูง 1.ปวดมากขนึ้ เมอ่ื ถกู จบั ใหเ คลอ่ื นไหวเหยยี ด
น้วิ มอื หรอื ขอเทา ออก
2.ไดร ับยาแกปวด opioid แลวไมด ขี ึน้
คาเฉล่ียคะแนนการปฏิบัติของพยาบาลตามแนว 3.อาการปวดไมสมั พนั ธก ับการบาดเจ็บบอก
ปฏิบัติการพยาบาลการเฝาระวังภาวะ compartment ตาํ แหนง ไมช ดั เจน
syndrome มากท่ีสุด 3 ลําดับแรก คือ การสอบถามหรือ 10 มีการปรับความถใี่ นการติดตามประเมินซํ้า 2.47 (0.54) มาก
ประเมินการไดรับการวินิจฉัยโดยแพทยวามีกระดูกแขน เม่อื ตรวจพบมีความเส่ยี ง ประเมินทกุ 1
หรือขาหัก/ไดรับการรักษาผาตัดดามเหล็ก/ใสเฝอกผูปวย ช่ัวโมง
รับใหมหรือรับยายทุกราย และสามารถปรับแผนการ

198

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
มากยิ่งขึ้น สอดคลองกับการศึกษาของ อนุชา ไทยวงษ
ตารางท่ี 2 แสดงการปฏิบัติของพยาบาลตามแนวปฏิบัติการ และคณะ9 กลาววา พยาบาลมีบทบาทสําคัญในการ
พยาบาลในการเฝาระวังภาวะ compartment syndrome ประเมิน ปองกัน การเฝาระวังภาวะความดันในชอง
(ตอ ) กลามเน้ือสูงในผูปวยออรโธปดิกส โดยเฉพาะผูปวยที่มี
ความเสี่ยงสูงเพ่ือใหผูปวยไดรับการดูแลรักษาอยาง
ขอ รายการ การปฏบิ ตั ิ ทันทวงที การประยุกตใชหรือคิดคนนวัตกรรมทางการ
ท่ี x̄ (S.D.) ระดับ พยาบาล เพื่อชวยสงเสริมใหพยาบาลสามารถประเมิน
2.57 (0.41) มาก ปองกัน และเฝาระวังความเส่ียงภาวะความดันในชอง
11 เมื่อพบอาการผดิ ปกติใหก ารพยาบาลแลว ไม กลามเน้ือสูงไดอยางมีประสิทธิภาพ ภายใตหลักสําคัญ
ดีขนึ้ สามารถรายงานอาการผูป ว ยใหแ พทย 2.30 (0.61) ปาน 3 ประการคือ 1) การปรบั ปรุงจากของเดิมเพ่ือใหเหมาะสม
ทราบเพอื่ ปรับเปล่ยี นแผนการรักษาเชน ตดั กลาง กับบริบทการใชงาน 2) ใชองคความรูและความคิด
เฝอ ก หรอื Fasciotomy สรางสรรคในการพัฒนาสิงประดิษฐที่มีความเหมาะสมกับ
12 การบันทกึ ขอ มลู ผลการประเมนิ 1.บันทึก 2.49 (0.52) มาก ปญหาและบริบทของหนวยงาน และ 3) มีประโยชนหรือ
แบบประเมนิ ถกู ตอง ครบทกุ ชอ ง 2.บันทึก เกดิ ผลลัพธที่ดีและลดการเกดิ ภาวะแทรกซอน จะกอใหเกิด
แบบบันทึกทางการพยาบาล กระบวนการดูแลที่มีประสิทธิภาพและปลอดภัย ลดการ
รวม สญู เสยี อวยั วะและอนั ตราการเสียชวี ติ ได

กลมุ ตัวอยา งท่ี 2 ผปู วยสว นใหญเปนเพศชายรอยละ 1.2 แผนผังกํากับการปฏิบัติตามแนวปฏิบัติการ
65.71 อายุเฉลี่ย 36 ป การวินิจฉัยกระดูกหักรอยละ พยาบาลการเฝาระวังภาวะ compartment syndrome
68.57 ตําแหนงกระดูกหักสวนใหญเปนกระดูกแขนหัก ชวยใหพยาบาลมีการปฏิบัติเปนมาตรฐานเดียวกัน หัวหนา
รอยละ 37.14 และกระดูกขาหัก 31.43 สวนใหญไดรับการ หนวยงานติดตามนิเทศการปฏิบัติไดงาย ผูปวยไดรับการ
รกั ษาดวยการใสเ ฝอ กรอยละ 52.28 ดูแลเปนมาตรฐานเดียวกัน โดยการประเมินต้ังแตแรกรับ
เปน การคน หากลุมเสี่ยงสูง ไดแก ผูปวยบาดเจ็บรยางคแขน
อภปิ รายผล ขาหักแบบปด หรือไดรับการผาตัดหรือใสเฝอก3,8 ประเมิน
ผวู จิ ัยขออภปิ รายผลการวจิ ยั ตามวัตถุประสงค ดังน้ี ทุก 12 ชั่วโมงใน 24 ช่วั โมงแรก และตดิ ตามตอเน่ืองทุก 4
1. ผลการวิจยั คร้ังนที้ าํ ใหไดแ นวปฏิบัติการพยาบาล ชัว่ โมงจนครบ 72 ชวั่ โมง สอดคลอ งกับ Royal College of
Nursing4 ที่กลาววา การประเมินความเสี่ยง compart
การเฝาระวังภาวะCompartment Syndrome ซ่ึงเปน ment syndrome ควรประเมินต้ังแตแรกรับอยางนอยทุก
ความเสี่ยงท่ีรุนแรง8 และเปนภาวะฉุกเฉินทางออรโธป 2 ช่ัวโมงใน 24 ช่ัวโมงแรก (หลังบาดเจ็บและหลังผาตัด
ดิกส13,8 มีประโยชนในการนํามาใชในการพยาบาลผูปวยที่ หรือใสเ ฝอก) และตดิ ตามอาการอยางตอเน่ืองชวยลดความ
กระดูกรยางคไดรับบาดเจ็บ ท้ังระยะกอนและหลังผาตัด เสี่ยงได เพราะการบาดเจ็บรยางคหรือการรักษามีโอกาส
หรอื ทําหัตถการ ประกอบดวย เกิดความเสี่ยง กลามเนื้อขาดเลือด เสนประสานถูกกดทับ
กลามเน้ือตายและสูญเสียอวัยวะ ซ่ึงเปนภาวะฉุกเฉินทาง
1.1 แบบประเมิน compartment syndrome ท่ีมี ออรโธปดิกส การติดตามอาการอยางมีประสิทธิภาพและ
ความเฉพาะสําหรับประเมินรยางคบน (แขน) และรยางค ตอ เนอื่ งเปนสง่ิ สําคัญที่สุด4
ลาง (ขา) ชวยใหรวบรวมขอมูลผูปวยไดครอบคลุม งายตอ
การปฏิบัติมีรูปภาพประกอบชวยใหส่ือสารเขาใจและแปล 2. ผลการนําไปใชโดยพยาบาลนําแนวปฏิบัติการ
ผลไดงาย พยาบาลผูปฏิบัติมีความม่ันใจ สามารถจําแนก พยาบาลการเฝาระวังภาวะ Compartment Syndrome
อาการผิดปกติผูปวยได มีประโยชนในการนําไปวาง ไปใชกับผูปวยบาดเจ็บรยางคบน (แขน) และลาง (ขา) ซึ่ง
แผนการพยาบาลไดสอดคลองกับอาการการเปล่ียนแปลง เปนกลมุ ทม่ี คี วามเส่ียงสูง พยาบาลมีความพึงพอใจตอแบบ
ของผูปวย งายตอการตัดสินใจรายงานอาการผูปวยกับ ประเมินที่นํามาใช คือชวยใหรวบรวมขอมูลไดอยาง
แพทย และเม่ือพบความเส่ยี งผปู วยไดร ับการแกไ ขทันทว งที
เกิดผลลัพธที่ดี ผูปวยปลอดภัยจากภาวะแทรกซอนท่ี
รุนแรง ลดการสูญเสียอวัยวะ สะทอนถึงคุณภาพการ
พยาบาล การมีเคร่ืองมือประเมินท่ีรวบรวมขอมูลไดอยาง
ครอบคลุม งายตอการปฏิบัติ สอดคลองกับบริบท จึงมี
ความสําคัญชวยใหการปฏิบัติการพยาบาลมีประสิทธิภาพ

199

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท ี่ 28 ฉบับที่ 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563
ครอบคลุมคาเฉลี่ยอยูในระดับสูง (x̄ =4.10, S.D. 0.71)
ชวยใหจําแนกอาการผิดปกติผูปวยและสามารถรายงาน ตัวชี้วัดสําคัญและเปนอาการที่มักจะเกิดขึ้นในระยะแรก
อาการไดอยางถูกตอง รวดเร็วคาเฉล่ียความพึงพอใจอยูใน ของภาวะ Compartment Syndrome34,8 คาเฉลี่ยการ
ระดับสูง (x̄ =4.07, S.D. 0.69) และคาเฉลี่ยความพึงพอใจ ปฏิบัติยูในระดับมาก (x̄ =2.57, S.D. 0.41) และอันดับ 3
นอยท่ีสุดคือ เวลาที่ใช ในการประเมิน คาเฉล่ียความพึง คือการยกแขนหรือขาท่ีกระดูกหักใหสูง คาเฉลี่ยการปฏิบัติ
พอใจในระดับปานกลาง (x̄ =3.63, S.D. 0.89) โดยเฉพาะ ยูในระดับมาก (x̄ =2.50, S.D. 0.53) สวนท่ีมีการปฏิบัติ
ในกลุมพยาบาลประสบการณ 13 ป เน่ืองจากยังขาด นอยที่สุด คือการบันทึกขอมูลผลการประเมิน คาเฉล่ีย
ประสบการณ และผูปฏิบัติอาจยังไมคุนชินกับการใชแบบ คะแนนการปฏิบัติอยูในระดับปานกลาง (x̄ =2.30, S.D.
ประเมิน หากมีการใชอยางตอเน่ืองจะเกิดความคลองตัว 0.61) ซ่ึงผลการปฏิบัติสงผลตอดานคุณภาพบริการ ไดแก
และสามารถลดระยะเวลาลงได นอกจากนี้การจัดทบทวน อัตราการเกิด fasciotomy และ Amputaion ของกลุม
ความรูและฝกทักษะการประเมิน และติดตามนิเทศอยาง ตัวอยา งเปนศนู ย กลุมตวั อยางทมี่ คี วามเสี่ยงไดรบั การแกไข
ตอเน่ืองจะชว ยลดปญ หาลงได การประเมนิ ความเสย่ี งภาวะ โดยการตัดเฝอก 8 ราย (แขน 6 ราย และขา 2 ราย) คิด
Compartment Syndrome เปนบทบาทของพยาบาล เปนรอยละ 11.43 ซ่ึงสอดคลองกับ อนุชา ไทยวงษ และ
หากสามารถประเมนิ และรายงานอาการผูปวยกับแพทยได คณะ9 กลาววา ภาวะความดันในชองกลามเน้ือสูง เปน
อยางทันทวงที และปรับแผนการรักษาอยางเหมาะสมกับ ภาวะฉุกเฉินทค่ี กุ คามตอชวี ิตของผูปว ยกอใหเกิดผลกระทบ
สภาพปญหาของผูปวย จะชวยลดความเสี่ยงของผูปวยลง ทั้งตอผูปวยและครอบครัว คาใชจายในการรักษาสูง
ได ดานการใชแนวปฏิบัติ พยาบาลพึงพอใจตอการใชแนว พยาบาลมีบทบาทสําคัญในการประเมิน ปองกัน การเฝา
ปฏิบัติคือ ชวยใหผูปวยปลอดภัยจากภาวะแทรกซอน ระวังภาวะความดันในชองกลามเนื้อสูงในผูปวยออรโธป
คาเฉล่ียความพึงพอใจระดับสูง (x̄ =4.13, S.D. 0.78) ชวย ดิกส โดยเฉพาะผูปวยที่มีความเสี่ยงสูง เพ่ือใหผูปวยไดรับ
ใหพยาบาลวางแผนการพยาบาลไดรวดเร็วข้ึน คาเฉลี่ย การดแู ลรักษาอยา งทันทว งที
ความพึงพอใจระดับสูง (x̄ =3.73, S.D. 0.83) และคาเฉล่ีย สรปุ ผลการศกึ ษา
ความพึงพอใจพยาบาลภาพรวมอยูในระดับสูง (x̄ =4.17,
S.D. 0.75) ดานการปฏิบัติของพยาบาล คาเฉลี่ยคะแนน ผูวิจัยสรปุ ผลตามวัตถปุ ระสงคด งั น้ี
การปฏิบัติมากท่ีสุด 3 ลําดับคือ การคนหากลุมเส่ียงโดย 1. แนวปฏิบัติการพยาบาลการเฝาระวังภาวะ
การสอบถามหรอื ประเมนิ การไดร ับการวินจิ ฉัยโดยแพทยว า Compartment Syndrome ประกอบดวย แบบประเมิน
มีกระดูกแขนหรือขาหกั /ไดร ับการรกั ษาผาตัดดามเหล็ก/ใส compartment syndrome และแผนผังกํากับการปฏิบัติ
เฝอ กเมอื่ ผูปวยรับใหมหรอื รบั ยา ยทกุ ราย และปรับแผนการ ตา ม แ น ว ป ฏิ บัติ ก า ร พ ย า บา ล ก า ร เ ฝ าร ะ วั ง ภ า ว ะ
พยาบาลเม่ือพบผูปวยมีความเสี่ยงไดถูกตอง คาเฉลี่ย compartment syndrome แนวปฏิบัติการพยาบาลการ
คะแนนการปฏิบัติอยูในระดับมาก (x̄ =2.67, S.D. 0.57) เฝาระวังภาวะ compartment syndrome ท่ีพัฒนาข้ึน
สอดคลองกับ Royal College of Nursing4 ท่กี ลา ววา การ จากการคนควาหลักฐานเชิงประจักษและนํามาปรับใชให
บาดเจบ็ ทีม่ คี วามเสี่ยงสูงไดแ ก การบาดเจ็บกระดกู แขงหรือ เหมาะกับบริบทของหนวยงาน เพื่อพัฒนาคุณภาพการ
กระดูกปลายแขนแบบปดท่ีเกิดจากแรงอัดอยางแรง หรือ ปฏิบัติการพยาบาลชวยใหพยาบาลเฝาระวังความเส่ียง
การรักษาท่ีมีความเส่ียงสูง ไดแก การผาตัดยึดตรึงกระดูก ภาวะ compartment syndrome การประเมินติดตาม
ใสเฝอก และการพันผายืดท่ีแนนเกินไป รองลงมาคือ การ อาการประเมินซํา้ อยางตอ เนอื่ งและครอบคลมุ โดยเฉพาะใน
ประคบเย็นที่ขาหรือแขนที่กระดูกหักตั้งแตแรกรับผูปวย 24 ชวั่ โมงแรก และการบันทึกขอมลู ที่ถกู ตองครบถวน ชวย
และพยาบาลสามารถประเมินอาการผิดปกติได คือปวด ล ด ค ว า ม เ ส่ี ย ง ต อ ก า ร เ กิ ด ภ า ว ะ Compartment
มากข้ึนเม่ือถูกจับใหเคล่ือนไหวเหยียดน้ิวมือหรือขอเทา Syndrome ซึ่งเปนภาวะฉุกเฉินทางออรโธปดิกส13,8 ได
ออก ไดรับยาแกปวด opioid แลวไมดีข้ึน อาการปวดไม อยา งมปี ระสิทธิภาพ
สัมพันธกับการบาดเจ็บ บอกตําแหนงไมชัดเจน ซ่ึงเปน 2. การนําแนวปฏิบัติไปใช การนําแนวปฏิบัติการ
พยาบาลทม่ี ีการสรา งจาก การคนควาจากหลักฐาน เอกสาร
วิชาการ งานวิจัยท่ีทันสมัย นํามาปรับปรุงใชใหมีความ

200

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

เหมาะสมกับบริบทของหนวยงาน ชวยสงเสริมใหการ คณะกรรมการจรยิ ธรรมวิจยั ในมนุษย โรงพยาบาลอุดรธานี
ปฏิบัติงานไดงาย สะดวก มีความม่ันใจในการปฏิบัติงาน ทุกทา น ท่กี รุณาใหข อเสนอแนะ ปรบั ปรุงแกไข ขอขอบคุณ
และสามารถปรับแผนการพยาบาลไดเหมาะสมกับ สภาพ หัวหนา กลมุ งานออรโธปด กิ ส หัวหนากลุมงานการพยาบาล
อาการของผูปวยแตละราย ผูปฏิบัติงานมีการปฏิบัติเปน หัวหนาหอผูปวยตลอดจนเจาหนาที่หอผูปวยออรโธปดิกส
มาตรฐานเดียวกัน การประเมินไดท่ีครอบคลุมและใหการ ทุกทา นและขอขอบคณุ ผูปวยออรโ ธปดกิ สและญาติทุกทาน
พยาบาลไดถูกตองชวยใหผูปวยไดรับการดูแลที่ถูกตอง ที่ไดมสี ว นสําคัญทําใหวิจัยฉบบั นส้ี าํ เรจ็ ไดด ว ยดี
เหมาะสมตามมาตรฐาน สงผลตอคุณภาพบริการ ชวยลด เอกสารอางอิง
ความเสี่ยงตอการเกิดภาวะ Compartment Syndrome
ลดการสูญเสียอวัยวะหรืออันตรายตอชีวิต เกิดผลลัพธท่ีดี 1. ยทุ ธชัย ชัยสทิ ธิ์, ประเสรฐิ ไพบลู ยร ุงโรจน. ภาวะ
ผูปวยท่ีมารับบริการมีความปลอดภัย ซึ่งเปนหัวใจที่สําคัญ ความดันในชองกลามเนื้อสูง: แนวคิดและการปฏิบัติการ
ของคุณภาพการบริการพยาบาล พยาบาล. ว.กองการพยาบาล 2555;39(3):6574.
ขอ เสนอแนะการนาํ ไปใช
2. The Sydney children’s hospital network.
1) ดานผูปฏิบัติ ควรมีการเตรียมบุคลากร ดาน Neurovascular Assessment practice guideline;
ความรู การปฏิบัติ ทักษะการประเมินและการใชเคร่ืองมือ 2014. p.110.
และการบันทึกการประเมิน เพื่อใหพยาบาลมีความรูความ
เขา ใจ และเหน็ ความสําคญั ของการประเมิน ซึง่ เปนบทบาท 3 . Wall CL, Lynch J, Harris IA, Richardson
อิสระของพยาบาล ท่ีแสดงถึงคุณภาพการปฏิบัติการ MD, Brand C, Lowes AJ, et al. Clinical practice
พยาบาลโดยตรง มีประโยชนช ว ยใหผูปวยท่ีมีความเส่ียงตอ guidelines for the management of acute limb
การเกิดภาวะ Compartment Syndrome ไดรับการดูแล compartment syndrome following trauma. ANZ
และติดตามอาการอยางตอเน่ืองและครอบคลุม เปน Journal Surgeons 2010;80(3);151156.
แนวทางใหพยาบาลงายตอการตัดสินใจใหการพยาบาล
นําไปสูรายงานอาการผูปวยกับแพทยไดอยางถูกตอง 4. Royal College of Nursing. Peripheral neu
รวดเรว็ ขึน้ และ ไมเกดิ ปญ หาความเส่ียงความรุนแรง ในชวง rovascular observations for acute limb compart
ที่ภาระงานมากอาจถูกละเลย ดังนั้นการมีระบบการ ment syndrome. London; 2014.
มอบหมายงานท่ีดีและการนิเทศติดตามอยางสม่ําเสมอจึงมี
ความสาํ คัญ 5. ร าย ง า น ปร ะ จํ า ปก ลุ ม ง าน อ อ ร โธ ป ดิ ก ส
โรงพยาบาลอดุ รธานี.อดุ รธานี: โรงพยาบาลอุดรธาน;ี 2560.
2) ดานผูบริหารใหการสนับสนุนและประกาศเปน
นโยบายของกลุมงาน โดยหัวหนาหนวยงานควรมีระบบ 6. เสาวภา อินผา. ภาวะความดันเพ่ิมในชอง
มอบหมายงานท่ีชัดเจนและนิเทศติดตามอยางสม่ําเสมอ กลามเน้ือ:บทบาทพยาบาล. ว.ชมรมพยาบาลออรโธปดิกส
จัดใหม รี ะบบที่ปรกึ ษาเฉพาะดา นในกลุมงาน แหงประเทศไทย 2557;19(1):2340.

3) ดานองคกรใหการสงเสริมสนับสนุนดาน 7. ฉวีวรรณ ธงชัย. การพัฒนาแนวปฏิบัติทาง
งบประมาณ วัสดอุ ปุ กรณ และสถานท่ี คลนิ ิก. ว.กองการพยาบาล 2548;20(2):6376.
กติ ตกิ รรมประกาศ
8. The Royal Children’s Hospital Melbourne.
วิจัยฉบับนี้สําเร็จลงไดดวยดี เน่ืองจากไดรับการ A great children’s hospital, leading way clinical
ชวยเหลือ สนับสนุนและขอเสนอแนะท่ีเปนประโยชนจาก guidelines Nursing Neurovascular observations,
นายแพทยอาคม พรมมหาไชยและคณะแพทยพยาบาล Parkville Victoria Australia; 2015.
กลุมงานออรโธปดิกสทุกทานที่ไดกรุณาใหขอเสนอแนะ
เพมิ่ เติม ผูวจิ ัยขอขอบพระคุณเปน อยางสูง ขอขอบพระคุณ 9. อนุชา ไทยวงษ, กัญญาพัชร เบาทอง, ทัตภณ
พละไชย, ฉัตรชัย แปงหอม, จุฑามาศ นุชพูล. ภาวะความ
201 ดันในชองกลามเนื้อสูงในผูปวยออรโธปดิกส: บทบาท
พยาบาลในการประเมินและการปองกัน. ว.พยาบาล
ทหารบก 2561;19 (ฉบับพิเศษ กนั ยายน–ธันวาคม):1724.

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท ี่ 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

แผนผังแนวปฏิบัตกิ ารพยาบาลการเฝา ระวังภาวะ Compartment Syndrome

กลมุ งานออรโธปด กิ ส โรงพยาบาลอุดรธานี

ผปู วยรบั ใหม/
รบั ยาย

พยาบาลประเมินอาการ/การรักษาท่ผี ูปวยไดรับ
1.ไดร บั การวินจิ ฉยั โดยแพทยวามีแขนหรือขาหัก

2.ไดรับการรกั ษาผาตัดดามเหลก็ ภายใน/ใสเฝอ ก

ปกติ ประเมินความเสยี่ ง ผิดปกติ
โดยใชแบบประเมิน

compartment syndrome

ติดตามประเมินซาํ้ ใน 24 ช่วั โมงแรก ตรวจพบอาการผิดปกติทต่ี อ งรายงานแพทย
1.ผปู ว ยเดก็ ประเมนิ ทุก 1 ช่ัวโมง 1.มอี าการปวดมากขึ้นเม่อื ถกู จบั ใหเคลอ่ื นไหว
2.ผใู หญป ระเมินทุก 2 ช่วั โมง เหยียดนิ้วมือหรอื ขอเทา ออก
2.ไดร บั ยาแกปวด opioid แลวไมดขี ึน้
ใน 48 ชวั่ โมงหลงั (ชัว่ โมงที่ 2472) 3.ปวดไมสมั พันธกับการบาดเจ็บบอกตาํ แหนงไม
ประเมินซ้ําทกุ 4 ชวั่ โมง ชดั เจน

การพยาบาล การพยาบาล
1.ประคบเยน็ ท่ขี าหรอื แขนทีก่ ระดกู หัก 1.ยกแขนหรือขาที่กระดูกหกั ใหตา่ํ กวา ระดบั หวั ใจ
2.ยกแขนหรอื ขาขางที่กระดูกหักใหสงู กวา 2.คลายผายืดออก(ถา มี)
ระดับหวั ใจ 3.ดามกระดูกใหอยูนิง่ ตามแนวกระดกู

การบันทกึ การติดตามประเมินซ้าํ
1.บนั ทกึ ผลการประเมินลงในแบบ ประเมนิ ทุก 1 ช่ัวโมง
ประเมิน compartment syndrome
2.บันทึกลงในNurse’s Note ไมด่ ีขึน

ดีขนึ  รายงานแพทย
1.พจิ ารณาตดั เฝอ ก
2.เตรียมผูป ว ยเพอ่ื ทํา fasiotomy

รบั ตนฉบบั : 4 พฤศจกิ ายน 2562, ไดรับบทความปรับปรุง: 9 มิถุนายน 2563, รบั ลงตพี มิ พ: 15 มิถนุ ายน 2563
202

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

การศึกษาเปรียบเทียบประสิทธิผลของส่ือแผนพับกับวีดิทัศนตอการสอนผูปวยท่ีไดรับการผาตัดเตานม หอผูปวย
ศัลยกรรมหญิง โรงพยาบาลอุดรธานี
อาภา ศรสี รอย ป.พย. พยาบาลวิชาชพี ชาํ นาญการ หัวหนางานหอผปู วยศลั ยกรรมหญิง โรงพยาบาลอุดรธานี
อมรรตั น อัครเศรษฐสกลุ พย.ม. พยาบาลวิชาชพี ชํานาญการพิเศษ (ดานการสอน)
วทิ ยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี อดุ รธานี

บทคัดยอ
การวจิ ยั กึ่งทดลองเรื่องประสิทธิผลการสอนผูปวยท่ีไดรับการผาตัดเตานม เปรียบเทียบการสอนโดยใชสื่อแผนพับ
กับสอ่ื วีดีทศั น หอผปู วยศัลยกรรมหญงิ โรงพยาบาลอุดรธานี มีวัตถปุ ระสงคเพ่ือศึกษาประสิทธิผลการสอนดวยส่ือแผนพับ
กับสื่อวีดีทัศน ในผูปวยผาตัดเตานมหอผูปวยศัลยกรรมหญิง โรงพยาบาลอุดรธานี กลุมตัวอยางคือผูปวยมะเร็งเตานมท่ี
แพทยพิจารณาผาตัดเตานม ระหวางเดือนมกราคม 2560 ถึง ตุลาคม 2560 จํานวน 60 คน แบงออกเปน 2 กลุม โดย
วิธีการคัดเลือกแบบสะดวก (Convenience sampling) แยกกลุมตัวอยางกลุมละ 30 คน สอนในวันแรกท่ีเขารับการ
รักษาในโรงพยาบาล (กอนผาตัด 1 วัน) โดยกลุม 1 ใชสื่อแผนพับในการสอน กลุม 2 ใชส่ือวีดีทัศนในการสอน โดยมี
แบบทดสอบความรูกอนและหลังการใชส่ือ แบบประเมินทักษะการออกกําลังกาย และแบบสอบถามประเมินคุณภาพสื่อ
แผนพบั และสือ่ วีดีทศั น ตรวจสอบความสอดคลองและความตรงในเน้อื หา (IOC) ไดคา เทากับ 0.73 ตรวจสอบความเที่ยง
ของเครื่องมือโดยใชสูตรสัมประสิทธิ์อัลฟาของครอนบาค (Cronbach's Alpha coefficient) แบบสอบถามความรูเรื่อง
มะเรง็ เตานม ไดค าความเช่ือมั่นเทากับ 0.83 แบบประเมินทักษะการออกกําลังกาย ไดคาความเชื่อม่ันเทากับ 0.71 และ
แบบประเมินคุณภาพสื่อไดคาความเชื่อม่ันเทากับ 0.70 วิเคราะหขอมูลดวยสถิติ คารอยละ คาเฉลี่ย สวนเบ่ียงเบน
มาตรฐาน และ Independent sample ttest
ผลการวิจยั พบวา คะแนนเฉลีย่ ความรูเรื่องมะเร็งเตานมหลังสอนดว ยสอ่ื แผน พับ (x̄ =7.93, S.D. 1.11 ) และส่ือวีดี
ทัศน (x̄ =8.63, S.D. 1.22) มากกวา กอนสอนดวยส่อื แผนพบั (x̄ =6.03, S.D. 1.58) และสื่อวีดีทัศน (x̄ =6.03, S.D. 1.57)
ทั้ง 2 วิธี อยางมีนัยสําคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 และพบวาคะแนนความรูท่ีไดจากการสอนดวยสื่อวีดีทัศน มากกวาสื่อ
แผนพับ อยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ 0.05 (x̄ =8.63, S.D. 1.07 และ x̄ =7.93, S.D. 1.11) ตามลําดับ ผลการ
ประเมินทักษะการออกกําลังกายพบวากลุมท่ีไดรับการสอนวีดีทัศนปฏิบัติไดถูกตองมากกวากลุมท่ีไดรับการสอนดวยส่ือ
แผนพับอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ี 0.05 ผลการประเมินคุณภาพสื่อแผนพับพบวามีความชัดเจนของภาพประกอบ มาก
ท่ีสุด (x̄ =3.00, S.D. 0.00) ผลการประเมินคุณภาพส่ือวีดีทัศน มีคาเฉล่ียมากที่สุดเทากัน 3 ขอคือมีความชัดเจนของ
ภาพประกอบ มคี วามเหมาะสมของรปู แบบ และเนอ้ื หาเปน ลําดบั ดูแลว ปฏิบตั ติ ามได (x̄ =3.00, S.D. 0.00)
จากผลการวิจัยพบวาทั้งสองวิธีผูปวยมีความรูเพิ่มข้ึน พยาบาลและบุคลากรทีมสุขภาพที่เก่ียวของสามารถนําส่ือ
การสอนปฏิบตั ติ วั ของผปู วยที่ไดรบั การผาตดั เตา นมโดยใชส ือ่ วีดีทัศน และส่อื แผนพับ ดังนั้นส่ือจึงเปนสิ่งสําคัญที่จะนําไป
เปน เคร่อื งมอื ในการพัฒนาแนวปฏิบัติเพอื่ ใหการพยาบาลผูป วยผาตดั เตา นมไดค ุณภาพมาตรฐานการพยาบาลตอไป
คําสาํ คญั : แนวปฏบิ ตั ิ, สื่อการสอน, แผนพับ, วดี ที ศั น, การผาตัดเตานม

Corresponding author: อมรรัตน อัครเศรษฐสกลุ โทรศพั ท 0817393343 Email: [email protected]
วทิ ยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี อดุ รธานี 88 หมู 1 ตําบลหนองไผ อาํ เภอเมือง จังหวัดอดุ รธานี 41330
203

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท่ี 28 ฉบับที่ 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

The comparative study on the effectiveness of media between Brochures and Video for
teaching mastectomy patients at Department of Female Surgery, UdonThani Hospital
Arpa Srisoy, Register nurse, Head of Female Surgery department Udonthani Hospital, Thailand
Amornrat Akkarasetsakul, Instructor, Boromarajonnani udonthani nursing college. Udonthani, Thailand

Abstract
This quasiexperimental research aimed to study the effectiveness of teaching between using
VCD and brochures on knowledge, exercise skills after surgery and media quality of Mastectomy
patients at department of female surgery Udonthani Hospital. The study subject included 60
Mastectomy patients undergoing breast cancer surgery during January 2017 to October 2017. Subject
were convenience sampling assigned into experimental and comparison groups of 30 each. The
experimental group received teaching with VCD, while the comparison group received teaching with
Brochures on the first admission day (1 day before surgery). Data were collected by using a knowledge
questionnaire, skill assessment and quality of media questionnaire. The content was validated by 3
experts. The (Index of ItemObjective Congruence (IOC) were 0.73, as well as Cronbach's Alpha
Coefficient also were 0.83, 0.71 and 0.70, respectively. The data was analyzed by using descriptive
statistics (percentage mean, standard deviation) and Independent sample ttest.
Results: The knowledge mean score at pretest of brochures group was x̄ =6.03 (S.D. 1.58) and
VCD group was x̄ =6.03 (S.D. 1.57). Post test mean score of brochures group was x̄ =7.93 (S.D. 1.11) and
VCD group was x̄ =8.63 (S.D. 1.22). Within each group, the knowledge score of each group was
significantly increased (p<0.05). The knowledge score after teaching of both group were increased
significantly statistic (p<0.05). The group received teaching with VCD (x̄ =8.63, S.D. 1.07) score were
higher than the group received teaching with brochures (x̄ =7.93, S.D. 1.11) respectively with statistically
different (p<0.05). The score of exercise skill after experiment were significant increased (p<0.05), the
quality assessment of brochures found that the clarity of the illustration is the highest level (x̄ =3.00,
S.D. 0.00), for the VCD media with the highest mean (x̄ =3.00, S.D. 0.00) of 3 items as follow picture is
clear, the picture scene is suitable and the content is sequential easy to follow.
Conclusions and recommendation: Mastectomy patients who receive information from teaching
with VCD media or Brochures have increased knowledge. Nurses and healthcare team should have
continued to use the both media to teach. There for is a very significant tool in improving quality of
nursing care of Mastectomy patients. Evaluation of media quality The average is the same as 3 items
with clarity of illustrations. There is a suitable form And the content in order to see and follow.
Keyword: effectiveness, Brochure, Video, Mastectomy

204

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
หลงั ผา ตัดเตานม (Mastectomy) หอผูปวยศัลยกรรมหญิง
บทนาํ โรงพยาบาลอุดรธานี ในป พ.ศ. 2557 พ.ศ.2558 และ
มะเร็งเตานม เปนโรคท่ีพบมากเปนอันดับสองของ พ.ศ.2559 พบอัตราการผาตัดภายใน 2 สัปดาหหลังทราบ
ผลช้ินเน้ือ คิดเปนรอยละ 99.01, 99.14 และ 89.14
สตรีไทย รองจากมะเร็งปากมดลูก มะเร็งเตานมยังเปน ตามลาํ ดับ และอัตราทีผ่ ูปว ยเกิดภาวะแทรกซอนหลังผาตัด
ปญหาทส่ี าํ คญั ของสตรีทว่ั โลก อุบัติการณของมะเร็งเตานม ขอไหลติด (Shoulder Stiffness) คิดเปนรอยละ 2.97,
20.5 คนตอแสนประชากร1 และเปนอันดับ 1 ใน 15 2.56 และ 0.88 ตามลําดบั ภาวะแทรกซอน Skinnecrosis
อันดับของผูปวยมะเร็งรายใหม ในป 2560 คิดเปนรอยละ พบเ ฉพ าะใ น ป พ. ศ. 25 58 คิด เปน รอ ยละ 0 .8 5
22.662 ในประเทศกําลังพัฒนารวมท้ังประเทศไทยเพ่ิมขึ้น ภาวะแทรกซอนหลังผาตัดท่ีเกิด seroma คิดเปนรอยละ
อยางมาก มะเร็งเตานมพบในผูหญิงมากกวาผูชาย โดย 1.75, 0.00 และ 0.88 ตามลําดับ6 นอกจากน้ีจากการ
ผูชายมีโอกาสพบไดนอยมากเพียง 1% ของมะเร็งเตานม สอบถามผูปวยนอนโรงพยาบาล readmission ดว ยอาการ
ทั้งหมดการเพิ่มข้ึนของมะเร็งเตานมประเทศไทยเพิ่มขึ้น ไหลติด พบวาสวนใหญผูปวยไมออกกําลังกายตาม
อยางมาก สวนหนึ่งนาจะมาจากสภาพความเปนอยูท่ีดีข้ึน คําแนะนาํ เมอ่ื กลับไปอยทู ีบ่ า น
ประชากรมีอายุยืนยาวมากขึ้นการเปลี่ยนแปลงในเรื่องของ
การรับประทานอาหารการดําเนินชีวิตประจําวัน และ การปฏิบัติตัวของผูปวยที่ไมถูกตองดวยการออก
สภาพแวดลอมท่เี ปน การเพมิ่ ปจ จยั เสย่ี งทส่ี ําคญั ของการเกิด กําลังกายหลังผาตัดเตานม และมีภาวะแทรกซอนไหลติด4
มะเรง็ เตา นม3 กลับมานอนโรงพยาบาลอีกคร้ังตามสถิติดังกลาว ทําให
ผูวิจัยและคณะไดออกแบบส่ือการสอนผูปวยผาตัดเตานม
มะเร็งเตานมระยะเริ่มแรกรักษาโดยการผาตัดเปน เนื่องจากการรับรูเปนกระบวนการท่ีเกิดขึ้นโดยไมรูตัวหรือ
อันดับแรก และสว นมากตองการการรกั ษาวิธอี ่ืนๆ รวมดวย ต้ังใจ และมักเกดิ ตามประสบการณและการสัง่ สมทางสังคม
เพือ่ เสริมใหผ ลการรกั ษาดขี นึ้ เชน ผา ตัดกอน หลังจากแผล การรับรูจากส่ือซึ่งเปนสารตางชนิด แตละคนมีความสนใจ
หายจึงใหยาเคมีบําบัด ตอจากนั้นรักษาโดยการฉายแสง และรับรูสิ่งตางๆ รอบตัวตางกัน ฉะนั้นเมื่อไดรับสาร
รวมกับการใหยาตานฮอรโมน ทั้งน้ีขึ้นกับระยะของโรค เดียวกันผูรับสารสองคนอาจใหความสนใจและรับรูสารน้ัน
คุณสมบัติของมะเรง็ รวมถึงวิธีการผาตัด เนื่องจากผูปวยแต ไดแตกตางกนั 5
ละรายมีความแตกตางกัน ทําใหการรักษายอมมีความ
แตกตา งกัน รวมไปถงึ การรกั ษาดวยวิธีการผาตัดเตานม จะ ผูวิจัยจึงมีความสนใจศึกษาเปรียบเทียบการให
ผาตดั ดวยวธิ ใี ดขึ้นอยูกับระยะของโรคมะเร็ง เตานม ขนาด ความรูผูปวยผาตัดเตานมดวยสื่อวีดีทัศน กับส่ือแผนพับ
ของกอ นมะเร็ง สภาพรางกายของผูปวย ความชํานาญของ เน่ืองจากส่ือคือชองทางการส่ือสารท่ีจะนําขาวสารไปสู
ศัลยแพทย บอยคร้ังท่ีผูปวยสามารถเลือกวิธีการผาตัดได กลุมเปาหมาย ส่ือแตละชนิดที่ใชชองทางส่ือสารนั้น
มากกวาหนึ่งวิธี ดังนั้นศัลยแพทยจะเปนผูแนะนําถึงการ ตองการเขารหัสแปลความหมายและสามารถถอดรหัสได
ผาตัดแตละวิธี เพ่ือใหผูปวยเลือกวิธีการผาตัดที่เหมาะสม คุณสมบตั ิระหวางคนสงสารกับคนรับสารตองสอดคลองส่ือ
ทส่ี ดุ สาํ หรับตนเอง4 ตีความหมายในระบบสัญญาณหรือถอดรหัสน้ันได ซ่ึง
โดยท่ัวไปอาจแบงไดหลายลักษณะ ข้ึนอยูกับวัตถุประสงค
ผูปวยหลังการผาตัดโดยเฉพาะในรายท่ีผาตัดเลาะ ของสิ่งน้ันๆ ผูวิจัยไดเลือกศึกษาส่ือวีดีทัศน กับส่ือแผนพับ
ตอมน้ําเหลืองบริเวณรักแร หลังผาตัดอาจมีอาการเจ็บ ในการสอนสขุ ศกึ ษาผปู ว ยเน่ืองจากส่ือวีดีทัศนการเห็นและ
บริเวณแผล หลายรายจึงไมพยายามยกแขน และบางราย ไดยินเสียงจากเหตุการณ และเรื่องราวตางๆ ไดมองเห็น
อาจเกิดแผลเปนดึงร้ังท่ีรักแร ซ่ึงจะทําใหเกิดขอไหลติด ภาพในลักษณะการเคล่ือนไหวเหมือนจริงไปพรอมๆ กัน
ทายทีส่ ุดผูปวยจะยกแขนขน้ึ ไดไ มเต็มท่ีหรือบางรายอาจยก สวนสื่อแผนพับ เปนส่ิงพิมพเฉพาะกิจซึ่งมักใชในการ
แขนไมไ ดเ ลย การปองกนั การเกิดขอ ไหลติดที่ดีท่ีสุด คือ ให โฆษณา หรือใหขอมูลเก่ียวกับสินคา บริการ หรือกิจกรรม
ผู ป ว ย ทํ า ก า ย บ ริ ห า ร แ ข น แ ล ะ หั ว ไ ห ล เ สี ย ต้ั ง แ ต ใ น ตางๆ แผนพับ มีลักษณะเปนกระดาษแผนเดียวแลวพับ
ระยะแรกๆ หลังผา ตัดเพือ่ ปองกนั ขอ ไหลตดิ และแขนบวม5 หรือเปนหลายๆ แผน แลวรวมเปนเลมก็ได เพื่อเปนการ
หอผูปวยศัลยกรรมหญิง โรงพยาบาลอุดรธานี รับผูปวย
หลังผาตัดท่ีเปนเพศหญิงที่มีอายุ 15 ปขึ้นไป และผูปวย
205

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท ี่ 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สิงหาคม 2563
3. ไดรับการพจิ ารณาผา ตัดเตานมจากแพทยเ จาของ
เตรียมความพรอมผูปวยกอนผาตัดและหลังผาตัดเตานม
นําไปสูคุณภาพมาตรฐานการใหการพยาบาลผูปวยผาตัด ไข
เตานม และปองกันภาวะแทรกซอนไหลติด หรือการเกิด 4. ไมเคยไดรับการสอนสุขศึกษาเรื่องการปฏิบัติตัว
seroma ใ น ก า รก ลั บม า Readmitted ใ น ห อ ผูป ว ย
ศัลยกรรมหญิง โรงพยาบาลอุดรธานี ตอ ไป กอ น และหลังการผา ตดั เตานมมากอ น
วตั ถุประสงคการวจิ ัย เกณฑคัดออก
1. มีภาวะเฉียบพลัน หรืออาการแทรกซอนที่ตอง
1. เปรยี บเทียบคะแนนความรูเร่ืองโรคมะเร็งเตานม
ระหวา งกลมุ ที่ใหค วามรูดวยสื่อวีดีทัศน กับกลุมท่ีใหความรู ไดร ับการดแู ลจากแพทย
ดวยส่ือแผนพับในผูปวยท่ีผาตัดเตานม หอผูปวยศัลยกรรม 2. มีปญหาทางจิต ซึ่งเปนอุปสรรคในการตอบ
หญงิ โรงพยาบาลอดุ รธานี
แบบสอบถาม
2. เปรียบเทียบทักษะการออกกําลังกายหลังผาตัด ผูวจิ ยั ไดส มุ ตัวอยา งโดยมขี นั้ ตอน ตอ ไปน้ี
เตานมระหวางกลุมท่ีใหความรูดวยสื่อวีดีทัศนกับกลุมท่ีให การกาํ หนดขนาดของกลมุ ตัวอยา ง ในการวิจัยครั้งน้ี
คว าม รู ดว ย สื่อ แ ผน พั บ หอ ผู ปว ย ศัล ย กร ร มห ญิ ง
โรงพยาบาลอดุ รธานี ไดกําหนดคาอํานาจในการทดสอบ (Power Analysis)
=0.806 ขนาดของกลุมตัวอยางคํานวณจากคาอิทธิพล
3. ประเมินคุณภาพส่ือวีดีทัศน และสอื่ แผน พบั ทใ่ี ช (Effect Size) ประมาณคาของขนาดอิทธิพลจากคาเฉลี่ย
สอนผปู ว ยผา ตดั เตา นม หอผปู ว ยศลั ยกรรมหญงิ โรงพยาบาล 2 กลุม และคํานวณขนาดของกลุมตัวอยางจากสูตรของ
อดุ รธานี กลาส7 (Glass, 1976) นําคาขนาดอิทธิพล (Effect Size)=
วธิ ดี าํ เนนิ การวจิ ยั 0.8 มาประมาณขนาดตัวอยางจากตารางประมาณขนาด
กลุมตัวอยางแบบทดสอบสมมุติฐานทางเดียว (Table 63
การวิจัยครั้งน้ีเปนการวิจัยกึ่งทดลอง (Quasi Estimated sample requirements as a function of
Experimental Research) เพ่ือเป รียบเทียบคะแน น effect size for d=0.05 and power Analysis=0.80)8
ความรูเรื่องโรคมะเร็งเตานม และทักษะการออกกําลังกาย ไดขนาดของกลุมตัวอยาง กลุมละ 20 คน แตเพื่อปองกัน
ของผูปวยผาตัดเตานม ระหวางกลุมที่ใหความรูดวยสื่อวีดี การสูญหายของกลุมตัวอยางระหวางการทดลอง ผูวิจัยจึง
ทัศน กับกลุมที่ใหความรูดวยส่ือแผนพับและประเมิน เพม่ิ กลุมตัวอยางอีก 10 รายจึงมีขนาดตัวอยาง 30 รายตอ
คุณภาพสื่อวีดีทัศน และสื่อแผนพับ ท่ีใชในการสอนผูปวย กลุมและดําเนินการสุมตัวอยางแบบเจาะจง (Purposive
ผาตดั เตานม ซึง่ มีขนั้ ตอนวธิ กี ารดําเนินการวจิ ัยดังน้ี Sampling) ตามเกณฑท ่กี าํ หนดจนครบจํานวน
เคร่ืองมือท่ใี ชใ นการวจิ ัย
ประชากรและกลุมตวั อยาง
ประชากรทศ่ี กึ ษาครงั้ นเ้ี ปน ผปู ว ยมะเรง็ เตา นมทแี่ พทย เครื่องมือทใี่ ชในการวิจยั ครงั้ น้ี ผวู จิ ัยไดสรางขึ้น เปน
พจิ ารณาผา ตดั เตา นม หอผปู ว ยศลั ยกรรมหญงิ โรงพยาบาล แบบสอบถาม แบงเปน 5 สว นดังน้ี
อุดรธานี ระหวางเดือนมกราคม ถึง กรกฎาคม 2560
จํานวน 60 คน แบงออกเปน 2 กลุม โดยวิธีการคัดเลือก สวนที่ 1 แบบสอบถามขอมูลท่ัวไป โดยสอบถาม
แบบสะดวก (Convenience sampling) แยกกลุมตัวอยาง เก่ียวกับ เพศ อายุ สถานภาพการสมรส ระดับการศึกษา
กลุมละ 30 คน สอนในวันแรกท่ีเขารับการรักษาใน อาชพี
โรงพยาบาล (กอนผาตัด 1 วัน) โดยกลุม 1 ใชส่ือแผนพับ
ในการสอน กลุม 2 ใชส่ือวีดีทัศนในการสอน โดยกําหนด สวนท่ี 2 แบบสอบถามความรูเร่ืองมะเร็งเตานม
คณุ ลักษณะผูเขารวมการศึกษาดงั น้ี เปนแบบถกู หรือผิด ขอ ใดตอบถูกตองให 1 คะแนน ถาตอบ
เกณฑคัดเขา ผิดใหคะแนน 0 คะแนน มีจํานวน 10 ขอ คะแนนเต็ม 10
1. สมัครใจเขา รว มศึกษา คะแนน
2. มกี ารรบั รูปกติ สามารถพูดคยุ ตอบโตไ ดป กติ
สวนที่ 3 ส่ือวีดีทัศนและแผนพับ เร่ืองมะเร็งเตานม
และการปฏิบตั ติ วั กอนและหลังการผาตัดเตา นม

206

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

สวนท่ี 4 แบบประเมินคุณภาพของส่ือมีจํานวนขอ ผลการวิจัย
คําถาม 10 ขอ คอื ความชดั เจนของเน้ือหา ความครอบคลุม ขอมูลทั่วไปพบวาผูปวยท้ังหมดเปนเพศหญิง มีอายุ
ของเน้ือหา ความชัดเจนของภาพประกอบ ความชัดเจน
ของเสียง ความเหมาะสมของระยะเวลา สื่องายตอความ ระหวาง 3575 ป ผูปวยกลุม 1 ท่ีไดรับการสอนดวยส่ือ
เขาใจ ความสะดวกในการนําไปใช และความพึงพอใจใน แผนพับอายุเฉล่ีย 54.63 ป ผูปวยกลุม 2 ท่ีไดรับการสอน
ภาพรวม ดวยสื่อวีดีทัศน อายุเฉล่ีย 53.23 ป สวนใหญมีอาชีพ
ระดบั ผลการประเมิน เกษตรกร คิดเปนรอยละ 56.67 และ 60.00 ตามลําดับ
คะแนน การแปลผลคะแนน สวนใหญจ บระดบั ประถมศกึ ษา คดิ เปนรอยละ 73.34 และ
63.30 ตามลําดับ พบโรครว มเปนโรคความดันโลหิตสูงรอย
1 = พอใช นอ ยกวา หรือเทา กบั 1.4 นอ ยทส่ี ดุ ละ 20.00 และ 16.70ตามลําดับ รายละเอียดแสดงใน
2 = ปานกลาง 1.411.80 นอ ย ตารางท่ี 1
3 = ดี 1.812.20 ปานกลาง
ตารางที่ 1 ขอ มูลท่วั ไปของผปู ว ยที่ไดรับการผาตัดเตานม
2.192.60 มาก 2 กลุม (N=60)
มากกวา 2.60 มากที่สุด
กลุม 1 (n=30) กลมุ 2 (n=30)
สวนท่ี 5 แบบประเมินทกั ษะการออกกาํ ลังกาย เปน เพศหญงิ จาํ นวน (รอ ยละ) จํานวน (รอยละ)
แบบปฏบิ ัตไิ ดแ ละปฏิบัติไมได ปฏิบตั ิได ให 1 คะแนน และ อายุ (ป) x̄ (MinMax)
ปฏิบัติไมได ให 0 คะแนน มีจํานวน 8 ขอ คะแนนเต็ม 8 30 (100.00) 30 (100.00)
คะแนน โดยประเมินความถูกตอ งของทา ออกกําลังกายหลัง 3039 54.63 (3575) 53.23 (3669)
ผา ตดั เตานม 4049
5059 3 (10.00) 5 (16.67)
การตรวจสอบคุณภาพเคร่ืองมือท่ีใชใ นการวิจยั 6069 6 (20.00) 8 (26.67)
เคร่ืองมือท่ีผูวิจัยสรางข้ึนเสนอตอผูทรงคุณวุติ มากกวา 70 13 (43.34) 11 (36.66)
อาชพี 7 (23.33) 6 (20)
จํานวน 3 ทาน ตรวจสอบความถูกตองและเท่ียงตรงใน เกษตรกร 1 (3.33)
เน้ือหา (Content Validity) และนํามาปรับปรุงแกไขตาม รับราชการ/รฐั วิสาหกิจ 
คําแนะนําของผูทรงคุณวุฒิ ไดคา IOC=0.73 การ ทํางานโรงงาน/บรษิ ัทเอกชน 17 (56.67)
ตรวจสอบความเช่ือมั่นของเครื่องมือ (Reliability) โดยนํา คา ขาย/ทาํ ธุรกิจสวนตัว 1 (3.33) 18 (60.00)
แบบสอบถามไปทดลองใช (Try out) กับผูปว ยผา ตดั เตานม ทํางานบา น/แมบา น 4 (13.33) 3 (10.00)
หอผูปวยศัลยกรรมหญิง โรงพยาบาลอุดรธานี ท่ีมีลักษณะ อืน่ ๆ 3 (10.00) 1 (3.33)
ประชากรทีใ่ ชในการวจิ ัยจํานวน 30 คน ตรวจสอบคุณภาพ ระดบั การศึกษา 4 (13.34) 3 (10.00)
ของเครื่องมือโดยใชสูตรสัมประสิทธิ์อัลฟาของครอนบาค ประถมศึกษา 1 (3.33) 4 (13.34)
(Cronbach's alpha coefficient) แบบประเมินความรู มัธยมศกึ ษาตอนตน 1 (3.33)
เรอื่ งมะเรง็ เตานม ไดค า ความเช่ือม่ันเทากบั 0.83 และแบบ มธั ยมศึกษาตอนปลาย 22 (73.34)
ประเมนิ คุณภาพสอ่ื ไดคา ความเชือ่ ม่ันเทากับ 0.7 ปวส./อนปุ รญิ ญา 1 (3.33) 19 (63.30)
ปรญิ ญาตรี 3 (10.00) 1 (3.30)
การพิทักษส ิทธิ์ผเู ขารวมวิจยั อน่ื ๆ 3 (10.00) 3 (10.00)
การวจิ ัยนี้ ไดผ า นความเห็นชอบและไดรบั การอนมุ ตั ิ โรครว ม 1 (3.33) 3 (10.00)
เบาหวาน 2 (6.70)
จากคณะกรรมการจรยิ ธรรมการวิจัยในมนุษย โรงพยาบาล ความดนั โลหิตสงู  2 (6.70)
อุดรธานี เลขที่รับรอง EC ที่ 18/2560 วันท่ี 12 เมษายน เบาหวานและความดันโลหติ สงู
2560 ซ่ึงผูวิจัยไดเก็บรวบรวมขอมูลตามหลักการพิทักษ ไมมีโรครวมอื่น 1 (3.30) 1 (3.30)
สิทธ์ิของผูเขารวมวิจัย และเม่ือผูปวยยินยอมจึงลงลายมือ 6 (20.00) 5 (16.70)
ช่อื ไวเปนหลกั ฐานในใบยนิ ยอมรว มวิจัย 1 (3.30) 2 (6.70)
22 (73.30) 22 (73.30)

ความรูเร่ืองโรคมะเร็งเตานมของผูปวยที่ผาตัดเตา
นมหอผูปวยศัลยกรรมหญิง ทั้ง 2 กลุม คะแนน 6.03 กอน
สอนมีคาเทากัน กลุมที่ 1 สอนดวยส่ือแผนพับ หลังสอนมี

207

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท่ี 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

คะแนนเพ่มิ ขึน้ เปน 7.93 (S.D. 1.11) กลุมที่ 2 สอนดวยสื่อ คนพบโรคต้ังแตระยะเริ่มแรกสามารถรักษาใหหายขาด
วีดิทัศนหลังสอนมีคาคะแนนเพ่ิมข้ึน 8.63 (S.D. 1.22) เปนขอท่ีมีความแตกตางกันหลังสอนนอยที่สุดระหวางสื่อ
ประเมนิ ความรกู อ นและหลังสอน ผลการวิจัยพบวาคะแนน แผนพับและสอื่ วีดที ัศน รายละเอยี ดดังแสดงในตารางที่ 3
เฉลี่ยหลังสอนมากกวา กอ นสอน อยา งมนี ยั สําคญั ทางสถติ ิ ที่
ระดบั 0.05 และคะแนนความรกู ลมุ 2 ทไี่ ดจ ากการสอนดว ยสอื่ วดี ิ ตารางที่ 2 แสดงคะแนนเฉลี่ยกอนและหลังการสอน
ทศั น มากกวากลุม 1 ส่ือแผนพับ อยางมีนัยสําคัญทางสถิติ ความรูเร่ืองมะเร็งเตานมและทักษะการออกกําลังกาย
ทร่ี ะดับ 0.05 (ตารางท่ี 2) หลงั ผา ตัดในกลุมตวั อยา ง (N=60)

พบวาคะแนนทักษะการออกกําลังกายหลังสอนได กลุม วธิ กี ารสอน x̄ (S.D.) ttest Pvalue
ถูกตองแตกตา งกนั โดยกลุม 2 ทใี่ หค วามรูดวยสื่อวีดีทัศนมี 7.44 <.001
ทักษะการออกกาํ ลังกายหลงั ผา ตัดเตานมไดถ กู ตองมากกวา I. กอนและหลงั สอน 6.03 (1.58) 8.69 <.001
ผูปวยกลุม 1 ที่ใหความรูดวยส่ือแผนพับ อยางมีนัยสําคัญ 7.93 (1.11) 3.43 0.002
ทางสถิติอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ ท่ีระดับ 0.05 1 แผน พับ กอนสอน 6.03 (1.57) 4.20 <.001
รายละเอียดดังแสดงในตารางที่ 2 2 วีดทิ ศั น 8.63 (1.22)
หลังสอน
เมื่อพิจารณารายขอพบวาในขอ 8 การมีของเหลว กอนสอน 7.93 (1.12)
ห รื อ เ ลื อ ด ไ ห ล อ อ ก จ า ก หั ว น ม เ ป น อ า ก า ร รุ น แ ร ง ข อ ง หลงั สอน 8.63 (1.07)
โรคมะเร็งเตา นมคา เฉล่ียกอนสอนนอยท่ีสุดรองลงมาคือขอ
10 ถาผิวของเตานมเปล่ียนไป เชนบวมแดงแสดงวา มี II. ระหวา งกลุม 5.93 (1.34)
แนวโนม เปน มะเร็งเตา นมแนน อนและขอ 4 มะเรง็ เตา นมท่ี 7.07 (1.23)
1 แผน พบั หลังสอน

2 วดี ิทัศน หลังสอน

III. ทกั ษะการออกกาํ ลังกาย

1 แผนพบั หลงั สอน

2 วดี ทิ ัศน หลังสอน

ตารางที่ 3 จํานวนผปู ว ยทตี่ อบถกู ความรเู ร่อื งโรคมะเร็งเตา นมระหวางกลมุ ทใ่ี หค วามรดู วยสอื่ วดี ที ศั น กับส่ือแผนพับ (N=60)

กลมุ 1 สือ่ แผนพับ (n=30) กลมุ 2 ส่อื วีดิทัศน (n=30)

เนอื้ หา กอ นสอน หลังสอน กอนสอน หลงั สอน

1. มะเรง็ เตานมเปนโรคทรี่ ายแรงมากถา เปนแลวทาํ จํานวน (รอยละ) จาํ นวน (รอ ยละ) จํานวน (รอยละ) จาํ นวน (รอ ยละ)
ใหเสียชีวิตทุกราย
24 (80.0) 24 (80.0) 24 (80.0) 24 (80.0)
2. มะเร็งเตานมเปนโรคท่ีเกิดไดท้งั ผหู ญิง และผูชาย
3. มะเร็งเตา นมเปนโรคท่ีสามารถปอ งกันได 17 (56.67) 23 (76.67) 21 (70.0) 26 (86.67)
25 (83.33) 27 (90.0) 25 (83.33) 27 (90.0)

4. มะเร็งเตา นมทคี่ น พบโรคต้งั แตร ะยะเรมิ่ แรก 29 (96.67) 28 (83.33) 25 (83.33) 28 (93.33)
สามารถรกั ษาใหห ายขาด 12 (40.00) 21 (70.0) 17 (56.64) 18 (60.0)

5. สตรที ไ่ี มเคยแตงงานมีโอกาสเปนโรคมะเร็งเตา 25 (83.33) 28 (93.33) 25 (83.33) 28 (93.33)
นมมากกวา ผูหญิงทแ่ี ตง งานแลว 24 (80.0) 23 (76.67) 24 (80.0) 28 (93.33)
4 (13.33) 11 (36.67) 13 (43.33) 29 (96.67)
6. โรคมะเรง็ เตา นมสามารถายทอดทางกรรมพันธไุ ด 9 (30.0) 30 (100.0) 9 (30.0) 28 (93.33)
7. การกินยาคุมกําเนิดเปน เวลานานกวา 5 ปเปน 12 (40.0) 23 (76.67) 12 (40.0) 15 (50.0)

การเพ่ิมความเสี่ยงตอการเปน มะเรง็ เตานม
8. การมขี องเหลวหรอื เลือดไหลออกจากหวั นมเปน

อาการรุนแรงของโรคมะเรง็ เตานม
9. ถาผวิ ของเตา นมเปลยี่ นไป เชน บวมแดงแสดงวา

มีแนวโนม เปนมะเรง็ เตานมแนนอน
10. การรบั ประทานอาหารที่มีไขมนั สงู เปนปจจัย

เสีย่ งทีท่ าํ ใหเ กดิ โรคมะเรง็ เตานม

208

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
เตานมท่ีใหความรูส่ือวีดีทัศน คะแนนเฉลี่ยหลังสอน
ผลการวิจัยในดานคุณภาพของส่ือแผนพับและสื่อ มากกวาท่ีใหความรูดวยสื่อแผนพับแสดงใหเห็นวารูปแบบ
วิดีทัศน พบวาส่ือแผนพับคุณภาพดานความชัดเจนของ ของการนําเสนอมีผลตอประสิทธิภาพของการเรียนรูซ่ึงส่ือ
ภาพประกอบมคี ะแนนเฉลยี่ มากทสี่ ุด (x̄ =3.00, S.D. 0.00) การสอนเปนตัวกลางหรือสิ่งตางๆ เชน วัสดุอุปกรณ
สําหรบั สือ่ วีดที ัศน พบวา ความพึงพอใจในความชดั เจนของ เครื่องมือ และเทคนิควิธีการ รวมทั้งกิจกรรมตางๆ ท่ีชวย
ภาพประกอบ ความเหมาะสมของรูปแบบ เนื้อหาเปน ใหผูเรียนเกิดการเรียนรู เกิดการพัฒนานอกจากนี้สื่อการ
ลําดับอานแลวปฏิบัติตามได มีคะแนนเฉลี่ยมากที่สุด สอนชวยใหผ เู รยี นเกิดการเรียนรูผานประสาทสัมผัสทางตา
(x̄ =3.00, S.D. 0.00) รายละเอียดดงั แสดงในตารางที่ 4 ซ่ึงมนุษยสามารถเรียนรูไดมากท่ีสุด9 วีดีทัศนเปนส่ือท่ีมี
เสยี งบรรยายและนาํ เสนอภาพท่ีชัดเจนชว ยทาํ ใหบทเรียนท่ี
ตารางที่ 4 ความพงึ พอใจคณุ ภาพของสื่อแผนพับและสื่อ เปนนามธรรมกลับกลายเปนรูปธรรมเพ่ิมขึ้นชวยกระตุน
วิดีทัศนการออกกําลังกายหลังผาตัดเตานมจําแนกเปน ความสนใจ ทําใหเขาใจในเน้ือหาไดเร็วและดีขึ้น10 และ
รายขอ สามารถทาํ ให ผูเรียนใหค วามสนใจในการเรียนมากข้ึนและ
เห็นภาพที่ผสู อนไดชดั เจนมากขึ้น11
ความคิดเห็น คุณภาพของ คุณภาพของ
สือ่ แผน พบั สือ่ วิดีทศั น จากการเปรียบเทียบคะแนนความรูกอนการสอน
1. ความชัดเจนของ x̄ ระดบั ความ x̄ ระดบั ความ และหลังการสอนทั้งสองวิธีพบวาแตละกลุมมีคะแนน
เนือ้ หา (S.D.) พึงพอใจ (S.D.) พึงพอใจ แตกตางกันอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p<0.05) โดยพบวา
2. ความครอบคลมุ 2.80 มากท่ีสดุ 2.93 มากที่สุด คะแนนความรูหลังการสอนมากกวากอนสอน แสดงวา
ของเนอ้ื หา (0.41) (0.25) ผูปวยท่ีไดรับการสอนดวยส่ือวีดีทัศนและสื่อแผนพับมี
3. ความชัดเจนของ 2.57 มาก 2.70 มากทส่ี ดุ ความรูมากข้ึนแตกตางจาก การศึกษาของอรุณรัตน ศรี
ภาพประกอบ (0.68) (0.53) จันทรนิตย และคณะ ที่พบวากลุมทดลองที่ไดรับการสอน
4. ความเหมาะสม 3.00 มากทสี่ ดุ 3.00 มากทส่ี ดุ ดวยสื่อวีดีทัศนและกลุมเปรียบเทียบท่ีไดรับการสอนดวย
ของขนาดตัวอกั ษร (0.00) (0.00) ภาพพลิกพบวาไมแตกตางกัน อธิบายวาส่ือเปนเคร่ืองมือที่
5. ความเหมาะสม 2.80 มากท่สี ุด 2.80 มากทีส่ ดุ ชวยสื่อความหมายชัดขึ้นสงเสริมการเรียนรู เครื่องมือการ
ของการใชภ าษา (0.48) (0.48) สอนทุกชนิดจัดเปนสื่อการสอน เชน หนังสือในหองสมุด
เขา ใจงาย 2.80 มากที่สดุ 2.87 มากท่สี ุด โสตทัศนวัสดุตางๆ เชน โทรทัศน วิทยุ สไลด ฟลมสตริป
6. ความเหมาะสมกบั (0.41) (0.35) รูปภาพ แผนท่ี ของจริง และทรัพยากรจากแหลงชุมชน12
ความสนใจของผูใช นอกจากนี้ยังแตกตางจากจันทรจิรา สีสวาง และปาณิสรา
สอ่ื 2.77 มากทีส่ ุด 2.93 มากท่สี ุด สงวัฒนายทุ ธ ท่พี บวา การใชส อื่ การสอนสตรีที่ตรวจเตานม
7. ความเหมาะสม (0.57) (0.25) ตนเองโดยใชซีดีมีคะแนนความรูกอนและหลังการสอนไม
ของรปู แบบ แตกตางกันอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ 0.0513 ปจจัย
8. เนอื้ หาเปนลําดับ 2.77 มากท่สี ดุ 3.00 มากทส่ี ดุ ที่เปน ตัวกําหนดการรบั รไู ววาส่งิ เราอยางเดียวกันอาจจะทํา
อา นแลว ปฏิบัตติ ามได (0.50) (0.00) ใหคนสองคนสามารถรับรูตางกันได การที่มนุษยสามารถ
9. ความสะดวกใน 2.77 มากทส่ี ุด 3.00 มากทส่ี ุด รับรสู ง่ิ ตา งๆ ไดตอ งอาศัยปจ จยั หลายอยา ง และจะรับรูไดดี
การนําไปใช (0.43) (0.00) มากนอยเพียงใดข้ึนอยูกับสิ่งท่ีมีอิทธิพลตอการรับรู เชน
10. ความพงึ พอใจใน 2.87 มากท่ีสดุ 2.93 มากทสี่ ดุ ประสบการณ วัฒนธรรม การศึกษา14
ภาพรวมของการ (0.51) (0.37)
ออกแบบ 2.83 มากท่สี ดุ 2.97 มากทีส่ ุด ผลการวิจัยคุณภาพของสื่อแผนพับและส่ือวิดีทัศน
(0.46) (0.18) พบวา สอ่ื แผน พบั ความชดั เจนของภาพประกอบมคี ะแนนเฉลยี่
มากท่ีสุด (x̄ =3.00, S.D. 0.00) ตรงกับท่ีมีคําแนะนําวา
การอภปิ รายผล องคประกอบของแผนพับควรประกอบดวยขอความขอมูล
จากผลการวิจัยพบวา ผูปวยท่ีผาตัดเตานมที่ให

ความรูดวยสื่อแผนพับและส่ือวีดีทัศน คะแนนความรูหลัง
สอนมากกวากอนสอนท้ังสองวิธี และพบวาผูปวยท่ีผาตัด

209

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปที่ 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563
รายละเอียดสินคาบริการหรือการประชาสัมพันธอยาง
ชัดเจนครบถวนเพ่ือโนมนาวใหผูอานเชื่อถือในสินคาหรือ สรุปผลการศกึ ษา
บริการนั้นๆ15 การออกแบบแผนพับ ควรคํานึงถึง จากผลการวจิ ัยพบวาหลังสอนโดยใชสอื่ แผน พับและ
สวนประกอบตางๆ ของแผนพับ คือการกําหนดขนาดและ
รูปแบบของแผนพับการกําหนดลักษณะการเผยแพร การ สื่อวิดีทัศนท้ังสองวิธีทําใหผูปวยมีความรูเพ่ิมขึ้น พยาบาล
กําหนดลาํ ดบั ของการอานโดยตองลาํ ดบั ข้ันตอนของเนื้อหา และบุคลากรทีมสุขภาพที่เกี่ยวของสามารถนําส่ือการสอน
ใหอ ยูในตําแหนงหนาท่ีสอดคลองกับลําดับของการคล่ีแผน ความรูเรื่องมะเร็งเตานมและการปฏิบัติตัวของผูปวยท่ี
พบั นนั้ เพื่อใหสือ่ แผนพับนัน้ มีคุณภาพมากทสี่ ุด16 ไดร บั การผา ตดั เตานมโดยใชสอ่ื วีดที ัศน และส่ือแผนพับ ไป
ประกอบการสอนและใหคําแนะนําการปฏิบัติตัวหลังผาตัด
สําหรบั ผลการวิจัยพบวาคณุ ภาพสอ่ื วีดที ัศนค วามพงึ เตา นม ดงั นน้ั สื่อจึงเปนสิ่งสําคัญที่จะนําไปเปนเครื่องมือใน
พอใจในความชัดเจนของภาพประกอบ ความเหมาะสมของ การพัฒนาแนวปฏิบัติเพื่อใหการพยาบาลผูปวยผาตัดเตา
รปู แบบ เนอ้ื หาเปน ลาํ ดบั อา นแลว ปฏบิ ตั ติ ามได มคี ะแนนเฉลยี่ มาก นมไดคณุ ภาพมาตรฐานการพยาบาลตอ ไป
ทส่ี ดุ (x̄ =3.00, S.D. 0.00) วดี ที ศั นเ ปนส่ือท่ีเหมาะสมกับการใช ขอ เสนอแนะการวิจัย
เพ่ือการเรียนการสอนเพราะวีดีทัศนเปนส่ือท่ีสามารถทําให
ผูเรียนไดเห็นภาพซ่ึงอาจเปนภาพน่ิงหรือภาพเคล่ือนไหว 1. ดานบริหาร ใชเปนแนวทางในการกําหนด
และทาํ ใหผเู รียนไดย นิ เสยี งทสี่ อดคลองกับภาพน้ันๆดวยวีดี นโยบาย การดูแลผูปวยท่ีมารับผาตัดเตานมเพ่ือเปนแนว
ทัศน เปนส่ือที่มีเสียงบรรยายและนําเสนอภาพที่ชัดเจน ปฏิบตั ิท่ีดีตอ ไป
ชวยทําใหบทเรียนท่ีเปนนามธรรมกับกลายเปนรูปธรรม
เพิ่มเติมชวยกระตุนความสนใจและเขาใจในเน้ือหาไดเร็ว 2. ดานปฏิบัติการพยาบาล พยาบาลและบุคลากร
และดีขึ้น16 นอกจากนี้สามารถใชในการสาธิตอยางไดผล ทีมสุขภาพที่เก่ียวของสามารถใชสื่อวีดีทัศนและแผนพับ
เปนส่ิงที่สามารถชวยใหผูเรียนเห็นส่ิงที่ควรเห็นและยังจัด แนะนําการปฏิบัติตัวผูปวยกอนกลับบาน เพื่อปองกัน
ความผิดพลาดในการสาธิตกระบวนการทดลองตางๆได ภาวะแทรกซอนไหลต ดิ ของผปู ว ยและนํามาพัฒนาเปนแนว
เพราะผูสาธิตสามารถจัดเตรียมและจัดทําวีดีทัศนอยาง ปฏิบัติการพยาบาลผูปวยท่ีไดรับการผาตัดเตานม เพื่อ
ถูกตองกอ นท่จี ะนําไปใชจริง นอกจากนน้ั การใชว ดี ที ศั นส ามารถ นําไปสูคุณภาพมาตรฐานการใหการพยาบาลผูปวยผาตัด
เลอื กดภู าพชา หรอื หยดุ โดยเฉพาะภาพไดก ารบนั ทกึ ภาพวดี ที ศั น เตา นม ตอไป
ส า ม า ร ถ ก ร ะ ทํ า ไ ด ท้ั ง ใ น ห อ ง ภ า พ ถ า ย ส ตู ดิ โ อ แ ล ะ
หองปฏิบัติการซ่ึงเราสามารถตัดตอสวนที่ไมตองการหรือ 3. ดานการวิจัยควรศึกษาประสิทธิผล และการ
เพ่ิมเติมสวนใหมลงไปได ซ่ึงสอดคลองกับณรงค สมพงษ พฒั นาแนวปฏิบัตใิ นการดแู ลผูป วย ทีไ่ ดร บั การผาตัดเตานม
และคณะ ทกี่ ลา ววา วีดีทศั นเปนสอื่ ท่ีสามารถตรวจเช็คภาพ เอกสารอางองิ
ไดทันทีและในขณะท่ีถายภาพถาไมพอใจก็สามารถลบท้ิง
และบันทึกใหมไดการผลิตสื่อครั้งนี้เปนการส่ือสารการ 1. Wilailak, S. Epidemiologic report of gyne
ถายทอดความรูผานสื่อ ขั้นตอนการผลิตนั้นเหมือนกับการ cologic cancer in Thailand. Journal of Gynecologic
ผลิตรายการวีดีทัศนท่ัวไปแตจะแตกตางกันท่ีรายละเอียด Oncology 2009;20:8183.
ความถูกตองนาเชื่อถือ และการส่ือความหมายเพ่ือการ
เรียนรูการสอน สื่อวีดีทัศนท่ีมีคุณภาพนั้นตองสื่อ 2. สถาบันมะเร็งแหงชาติ. ทะเบียนมะเร็งระดับ
ความหมายหรือถายทอดความรูตางๆ ไดตามวัตถุประสงค โรงพยาบาล พ.ศ. 2560. นนทบุรี: กรมการแพทย
หลกั ท่ีตัง้ เอาไว1719 กระทรวงสาธารณสุข; 2560. หนา 23.

3. กองยุทธศาสตรและแผนงาน สํานักงาน
ปลัดกระทรวงสาธารณสุข. สถิติสาธารณสุข พ.ศ. 2559.
เขาถงึ ไดจาก: http://bps.moph.go.th/new_bps/sites/
default/files/ health_strategy 2559.pdf.

4. เกวลิน บุญลอย. มะเร็งเตานมและการปองกัน.
[เขาถึงเมื่อ ธันวาคม 2559]. เขาถึงไดจาก: http://
www.inetfoundation.or.th/healthysmile/
article.php?act=sh&Id=NA==.

210

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
5. รายงานประจําเดือนหอผูปวยศัลยกรรมหญิง 14. พัชราภรณ ใจบญุ มา. การเปรยี บเทยี บการใชส อ่ื
การสอนโดยโปรแกรมคอมพวิ เตอร POWER POINT กบั การใช
โรงพยาบาลอุดรธานี. อุดรธานี: โรงพยาบาลอุดรธานี; เอกสารหรอื ตําราในการสอนทม่ี ตี อ ผลสมั ฤทธิ์ ทางการเรยี นวชิ า
2560. บัญชีสําหรับกิจการพิเศษ ระดับ ประกาศนียบัตรวิชาชีพ
วทิ ยาลยั เทคโนโลยอี รรถวทิ ยพ ณชิ ยการ. กรงุ เทพฯ: วทิ ยาลยั
6. Polit, Denise F. Data Analysis and Statistics เทคโนโลยอี รรถวทิ ยพ ณชิ ยการ; 2556.
for Nursing Research.Philadelphia: Appleton & Lange; 1 5 . Brown, J.W, Lewis, Richard B., Har
1996. cleroad, Fred F. AV Instruction: Technology,Media,
and Methods. 6thed. NewYork: McGrawHill; 1985.
7. บุญใจ ศรีสถิตยนรากูร. ระเบียบวิธีการวิจัยทาง 16. นิตยา สุภาภรณ. ปญ หาการเรียนการสอนของ
พยาบาลศาสตร. กรุงเทพฯ: คณะพยาบาลศาสตร วทิ ยาลยั ราชพฤกษ. นนทบุรี: วิทยาลัยราชพฤกษ; 2552.
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย; 2547. หนา 7.
17. อารยะ ศรีกัลยาณบุตร. การออกแบบตรา
8 . PolitDeniseF & FAAN. Humanalysis. NY: สัญลักษณ. พิมพครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ: ภาควิชานฤมิตศิลป
Saratoga Springs; 1996. คณะศิลปกรรม จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย; 2550. หนา
263309.
9. จุฬาวิทยานุกรม(CHULAPEDIA). การสื่อสาร 18. ปยะดนัย วิเคียน. ความรูพ้ืนฐานเกี่ยวกับวีดี
(Communication). [เขาถึงเมอื่ 5 ตุลาคม 2561]. เขาถงึ ได ทัศน. [เขาถึงเมื่อ 5 ตุลาคม 2561]. เขาถึงไดจาก:
จาก : http://www.chulapedia.chula.ac.th/index.ph https://krupiyadanai.wordpress.com/computer4/
p?title=การสื่อสาร_(Communication). เทคโนโลยีสื่อประสม/วีดทิ ัศน.
19. ณรงค สมพงษ, ศศิฉาย ธนะมัย, สุรชัย
10. นิคม ทาแดง, ศันศนีย สังสรรคอนันต, วาสนา ประเสริฐสรวย. การจัดการความรูภูมิปญญาทองถ่ินแบบมี
ทวีกุลทรัพย, ชัยวงศ พรหมวงศ, วรางคณา โตโพธิ์ไทย, สวนรวมของชุมชนที่มีตอการพัฒนาการศึกษา และอาชีพ
ทวีวัฒน วัฒนกุลเจริญ. ส่ือการศึกษาพัฒนสรร (Creative การเกษตรในทอ งถนิ่ . ว.ศึกษาศาสตรปรทิ ัศน. 2555;27:97
and Appropriate Educational Media) เลม 1 (หนว ยที่ 1 110.
8). กรงุ เทพฯ: มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมธริ าช; 2558.

11. Curry RL. Using videorecording in pedi
atric nursing practice. Pediatr Nurs 1990;16:5014.

12. อรุณรัตน ศรจี ันทรนิตย, ปวีณา จึงสมประสงค,
ชดชนก วิจารสรณ, วิภารัตน สุขทองสา, นวลจันทร อุดม
พงศลักขณา, ชญานี จตุรชัยเดช. การเปรียบเทียบผลการ
สอนดวยส่ือวีดีทัศนกับภาพพลิกตอความรูและความวิตก
กังวลของมารดาในการดูแลผูปวยเด็กที่เขารับการสวน
หัวใจ. ว.พยาบาลศาสตร 2557;2:4151.

13. จันทรจิรา สีสวาง, ปาณิสรา สงวัฒนายุทธ.
ประสิทธิผลของโปรแกรมการสนับสนุนและใหความรูตอ
ความรู ทัศนคติและทักษะในการตรวจเตานมดวยตนเอง
ของสตร.ี ว.พยาบาลทหารบก 2556;14:1724.

รับตน ฉบับ: 16 ธนั วาคม 2562, ไดรับบทความปรับปรุง: 12 กรกฎาคม 2563, รบั ลงตพี มิ พ: 17 กรกฎาคม 2563
211

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

การศกึ ษาผลการผาตัดปลกู ถา ยไตจากผูบริจาคสมองตาย และผลแทรกซอ นหลังการผา ตดั ในโรงพยาบาลอดุ รธานี
พิชญา ประจนั พาณชิ ย พ.บ., ว.ว. ศลั ยศาสตรหลอดเลือด สาขาศัลยกรรมหลอดเลือดและปลกู ถา ยอวัยวะ
กลุมงานศลั ยกรรม โรงพยาบาลอดุ รธานี

บทคัดยอ
ในปจจุบันการผาตัดปลูกถายไตเปนวิธีการท่ีดีที่สุดในการรักษาผูปวยโรคไตวายระยะสุดทายผูปวยที่รักษาโดย
ผาตัดปลูกถายไตจากผูบริจาคที่มีภาวะสมองตาย พบอัตราการรอดชีวิตยืนยาวกวาการบําบัดทดแทนไตดวยวิธีอื่น ใน
บริบทของประเทศไทยน้ัน ขอมูลของการปลูกถายไตในโรงพยาบาล และกระทรวงสาธารณสุขยังมีจํากัด การศึกษาเชิง
พรรณนายอนหลงั ครัง้ น้จี ึงมวี ตั ถุประสงคเพ่ือศึกษาผลการผาตัดรักษาและผลแทรกซอนของกลุมผูปวยที่ไมตองไดรับการ
ฟอกเลือดหลังการปลูกถายไต (IGF) และกลุมที่ตองไดไดรับการฟอกเลือดใน 7 วันแรกหลังการปลูกถายไต (DGF) จาก
การผาตัดปลูกถายไตโดยรับไตจากผูบริจาคสมองตายในโรงพยาบาลอุดรธานี ระหวางวันท่ี 18 ตุลาคม 2558 จนถึง 18
ตุลาคม 2561 จาํ นวน 14 ราย โดยเก็บรวบรวมขอ มูลของผูปวยดวยวิธีสืบคนเวชระเบียนยอนหลัง วิเคราะหขอมูลโดยใช
สถิตริ อยละ คา เฉล่ยี สว นเบย่ี งเบนมาตรฐาน และ Independent Sample Ttest
ผลจากการศึกษา ผูปวย 14 คน คิดเปนเพศชายรอยละ 64.29 โดยชวงอายุท่ีพบมากท่ีสุดคือ 4150 ป (รอยละ
42.86) มีโรคประจําตัวเปนความดันโลหิตสูงทุกราย พบวา ผูปวยมีอัตราการรอดชีวิต 100% จากการติดตามเปน
ระยะเวลา 1 ป โดยแบงเปนกลุมท่ีไมพบภาวะแทรกซอนและไตไมตองการการฟอกเลือด (Immediate graft function,
IGF) รอยละ 71.42 และกลุมที่พบภาวะแทรกซอนและไตตองการการฟอกเลือดภายในสัปดาหแรกหลังการปลูกถาย
(Delayed graft function, DGF) รอยละ 28.57 กลุม IGF และ DGF มีคาระยะเวลาเฉล่ียที่ไตอยูในนํ้าแข็ง (Cold
ischemic time, CIT) เทากบั 9.97 (S.D. 4.40) ชั่วโมง และ 9.80 (S.D. 6.05) ช่ัวโมง ตามลําดับ ไมมีความแตกตางทาง
สถติ ิ เมอื่ ตดิ ตามการทํางานของไตทร่ี ะยะเวลา 1 ปหลังการปลูกถายพบวา กลุม DGF มีคาเฉล่ียการทํางานของไตต่ํากวา
กลุม IGF (Serum creatinine 1.47 (S.D. 0.59) mg/dL และ 1.56 (S.D. 0.55) mg/dL ตามลําดับ และคาเฉลี่ยอัตรา
การกรองของไต (GFR) 61.49 (S.D. 20.10) mL/min และ 47.45 (S.D. 18.64) mL/min ตามลําดับ) แตไมมีนัยสําคัญ
ทางสถติ ิ
จากศึกษาคร้ังน้ีสรุปไดวาผูปวยที่ไดรับการผาตัดปลูกถายไตรอดชีวิตทั้งหมดและการทํางานของไตไมแตกตางใน
กลุมที่พบและไมพบภาวะแทรกซอนหลังการปลูกถายไตภายในระยะเวลา 1 ป สะทอนใหเห็นถึงศักยภาพของบุคลากร
และระบบการรักษาดูแลผปู วยของโรงพยาบาลอดุ รธานี
คําสําคัญ: การปลูกถายไตจากผูบริจาคสมองตาย, ผูบริจาคสมองตายอัตราการรอดชีวิต, อัตราการรอดของไตท่ี
ไดรบั การปลกู ถา ย, อัตราการกรองของไต

Corresponding author: พญ.พิชญา ประจันพาณิชย โทรศพั ท 0850738887 Email: [email protected]
โรงพยาบาลอุดรธานี 33 ถ.เพาะนยิ ม ต.หมากแขง อ.เมอื ง จ.อดุ รธานี 41000

212

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท่ี 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

Study on Outcomes of DeceasedDonor Kidney Transplant Patients in Udonthani Hospital
Pitchaya Prajunphanit M.D., Vascular Surgeon, Department of Vascular Surgery and Transplant,
Office of Surgery, Udonthani hospital

Abstract
Currently, kidney transplantation is the best way to treat patients with endstage renal disease.
The survival rate of patients treated with kidney transplantation from deceaseddonor is longer than
that of other kidney replacement therapies. In Thailand, information of kidney transplantation in a
hospital as well as the Ministry of Public Health is still limited. Therefore, this retrospective descriptive
study aims to investigate outcome and complication of deceaseddonor kidney transplant patients
between immediate graft function (IGF) and delayed graft function (DGF) group in Udonthani Hospital.
The medical records of 14 deceaseddonor kidney transplant patients during 18 October 2015–18
October 2018 were recorded and analyzed using descriptive statistics percentage, mean, standard
deviation and Independent Sample Ttest.
The result showed that 14 patients, 64.29% were male. The major age group was 4150 years
(42.86%). All patients had hypertension. Patient survival was 100% from one year followup after
transplantation. Patients with immediate graft function (IGF) consisted of 71.42%, and with patients
with delayed graft function (DGF) consisted of 28.57%. Average cold ischemic time (CIT) was 9.97 (S.D.
4.40) hr. in patients with IGF and 9.80 (S.D. 6.05) in patients with DGF, this was no statistical different.
Moreover, the results from following the graft function within a year exhibited that the average of
serum creatinine levels were 1.47 (SD 0.59) mg/dL and 1.56 (S.D. 0.55) mg/dL, and GFR were 61.49
(S.D. 20.10) mL/min and 47.45 (S.D. 18.64) mL/min in IGF and DGF patients, respectively. This indicates
that the function of the transplanted kidney was lower in DGF patient but no statistically different.
From this study, all patients with deceaseddonor kidney transplants survived within 1 year. The
kidney function was not significantly different in patients with and without complication within 1 year
after kidney transplant. This indicates the efficiency of medical staff and the medical surgery system of
Udonthani Hospital.
Keywords: deceaseddonor kidney transplantation (DDKT), deceased donor, patient survival,
graft survival, Glomerular Filtration Rate (GFR)

213