วารสารการแพทย์ รพ.อุดรธานี ปีที่ 28 ฉ.2 (พ.ค.-ส.ค.63)

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
บทนาํ ตองกินยากดภูมิคุมกันเพ่ือปองกันมิใหรางกายปฏิเสธไต
หรอื ไมยอมรับไตที่ปลกู ถา ย3
ไตวายเร้ือรังระยะสุดทาย (End Stage Renal
Disease) คือ กรณีทีไ่ ตทัง้ สองขาง มีการสูญเสีย หนาท่ีการ จากรายงานการสรางระบบหลักประกันสุขภาพ
ทํางานของไตลดลงมากทส่ี ดุ อตั ราการกรองของไตนอ ยกวา แหงชาติ ประจําป 2561 ของสาํ นกั งานหลกั ประกนั สุขภาพ
15 มล./นาที/1.73 ตารางเมตร ทําใหรางกายไมสามารถ แหงชาติ4 มีผูปวยไตวายเรื้อรังเขารับบริการบําบัดทดแทน
ขับของเสียท่ีเกิดข้ึนในรางกายได สาเหตุของภาวะดังกลาว ไต จํานวน 57,288 คน มีการปลูกถายไตใหกับผูปวย
สวนใหญไดแก โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง ไตอักเสบ จํานวน 709 ราย โดยเปนผูร บั ไตจากผบู ริจาคมชี ีวติ (living
เรื้อรัง และน่ิวในไต ซ่ึงจะทําใหหลอดเลือดท่ีเล้ียงไตตีบ donor) จํานวน 165 ราย และเปนผูรับไตจากผูบริจาค
แคบและแข็งตัวมีผล ทําใหเลือดไปเล้ียงไตไมพอ เซลลไต ส มอง ตา ย ( deceased donor) จํา น วน 544 รา ย5
ขาดเลือดและถูกทําลาย อัตราการกรองของไตลดลงจนไต นอกจากน้ี ผลการบาํ บัดทดแทนไตทรี่ ายงานในตางประเทศ
ไมสามารถทําหนาท่ีไดตามปกติ เกิดการค่ังคางของของเสีย พบวา อตั ราการรอดชวี ติ ของผูปวยในสหรัฐอเมริกาท่ีรักษา
จํานวนมากซ่ึงมีความรุนแรงมากพอท่ีจะทําใหเกิดอันตราย โดยการฟอกเลือดและลางชองทองใกลเคียงกัน (อัตราการ
ถึงชีวิตไดหากไมไดรับการบําบัดทดแทนไต จะทําใหผูปวย รอดชีวิตท่ี 1 ป อยูที่ 78% อัตราการรอดชีวิตท่ี 5 ป อยูที่
เสยี ชีวิตภายในเวลาประมาณ 12 เดอื น1 29%) ผูปวยที่รักษาโดยผาตัดปลูกถายไตจากผูบริจาคที่มี
ภาวะสมองตาย พบอัตราการรอดชวี ติ ยืนยาวกวา คือ อัตรา
ในปจจุบัน ทางเลือกในการรักษาผูปวยไตวายระยะ การรอดชีวิตท่ี 1 ป อยูท่ี 92% อัตราการรอดชีวิตท่ี 5 ป
สุดทายนั้น เรียกวา การบําบัดทดแทนไต2 มีอยูดวยกัน 3 อยูท ่ี 70%6
วธิ ี คือ การลา งไตทางชอ งทอง(Continuous Ambulatory
Peritoneal Dialysis; CAPD) เปนการลางไต โดยอาศัย โรงพยาบาลอุดรธานไี ดเริม่ ผา ตัดปลูกถายไตครั้งแรก
หลักการแพร และออสโมซิส โดยการใสนํ้ายาลางไตเขาไป ป พ.ศ.2556 โดยเรม่ิ ผา ตดั ปลกู ถายไตโดยรับบริจาคไตจาก
ในชอ งทองเปนระยะเวลาหน่ึงตามท่ีกําหนดเพื่อใหของเสีย ผูบริจาคมชี ีวิต (living donor) นบั รวมจํานวนคนไขท่ีไดรับ
และนาํ้ สวนเกินในเลือดเขามาอยูในน้ํายาท่ีเขาไป วิธีที่สอง การผาตัดปลูกถายไตโดยรับบริจาคไตจากผูบริจาคมีชีวิต
คือ การฟอกเลือดดวยไตเทียม (Hemodialysis; HD) เปน จํานวนท้ังส้ิน 6 ราย ต้ังแตป พ.ศ. 2558 เปนตนมา
การนําเลือดผูปวยท่ีมีของเสียค่ังน้ําและเกลือแรผิดปกติ โรงพยาบาลอุดรธานีเร่ิมผาตัดปลูกถายไตโดยรับไตจากผู
นําเขาสูตัวกรองไตเทียมผานกระบวนการกรอง เพ่ือกําจัด บริจาคสมองตาย (deceased donor) เปนหลัก เนื่องจาก
ของเสยี และนํ้าสวนเกิน รวมทั้งปรับสมดุลของเกลือแรของ มีจํานวนผูบริจาคสมองตาย (deceased donor) จํานวน
เลือดแลวนํากลับเขาสูรางกาย ขอเสียคือ ผูปวยตองมารับ ประมาณ 3040 คนตอป และชวยลดการสูญเสียและผล
การฟอกเลือดอยางตอเน่ืองและมีคาใชจายสูง วิธีสุดทาย แทรกซอนท่ีจะเกิดกับผบู ริจาคมชี วี ิต (living donor)
คือ การปลูกถายไตหรือการผาตัดเปล่ียนไต (Renal
Transplantation, RT) เปนการรักษาโดยการปลูกถายไต ในบริบทของประเทศไทยนั้นการผาตัดเปล่ียนไต
จากผูบริจาค (donor) ไปยังผูรับไต (recipient) ซึ่งการ จากผูปวยบริจาคสมองตาย สวนใหญดําเนินการใน
ผาตัดเปล่ยี นไตถือเปนวิธีท่ีดีที่สุดสําหรับการบําบัดทดแทน โรงพยาบาล มหาวิทยาลัย หรือโรงเรียนแพทย ขอมูลของ
ไต ทําใหผูปวยกลับมาใชชีวิตเหมือนคนปกติทั่วไปสามารถ การเปล่ยี นไตในโรงพยาบาล และกระทรวงสาธารณสุขยังมี
ลดคาใชจายในการรักษาไดเปนอยางมากโดยเฉพาะผลใน จํากัด ดงั นนั้ การศกึ ษาในคร้ังนี้จึงมีวัตถุประสงคเพื่อศึกษา
ระยะยาว ซ่งึ ไตท่ีสามารถนาํ มาปลกู ถายไดอาจมาจาก 1) ผู ผลการผาตัดรักษาและผลแทรกซอนจากการผา ตดั ปลูกถา ย
บริจาคมีชีวิต (living donor) โดยจําเปนตองมาจากญาติ ไตโดยรบั ไตจากผบู รจิ าคสมองตายในโรงพยาบาลอดุ รธานี
สนทิ โดยสายเลือด เชน พอ แม ลูก หรือคูสมรส หรือ 2) ผู คาํ จาํ กดั ความการวิจยั
บริจาคสมองตาย (deceased donor) โดยผูบริจาคได
แสดงความจํานงไวขณะมีชีวิตหรือทายาทหรือผูแทนโดย การลางไตทางชองทอง (Continuous Ambulatory
ชอบธรรมเปนผูลงนามบริจาค หลังผาตัดปลูกถายไตผูปวย Peritoneal Dialysis; CAPD) หมายถึงการลางไตโดยอาศัย
หลักการแพรและออสโมซิส โดยการใสน ํา้ ยาลางไตเขาไปใน

214

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปที่ 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

ชองทองเปนระยะเวลาหน่ึงตามที่กําหนดเพื่อใหของเสีย วันท่ี 18 ตุลาคม 2561 รวมคนไขท้ังหมดเปนจํานวน 14
และนาํ้ สว นเกินในเลือดเขา มาอยูในนํา้ ยาที่ใสเ ขา ไป ราย เปนเพศชาย 9 ราย เปนเพศหญิง 5 ราย

การฟอกเลือดดวยไตเทียม (Hemodialysis; HD) กลุมตวั อยา งไดจ ากกลุมตัวอยางของผูปวยที่มีความ
หมายถึง การนําเลือดผูปวยท่ีมีของเสียคั่งนํ้า และเกลือแร จําเปนในการผาตัดปลูกถายไตจากผูบริจาคสมองตายใน
ผิดปกตนิ าํ เขา สูตัวกรองไตเทียมผานกระบวนการกรองโดย โรงพยาบาลอุดรธานี เปนระยะเวลา 3 ป คิดเปน 100%
อาศัย หลักการแพรและการนํา เพ่ือกําจัดของเสียและนํ้า ของกลุมตวั อยา งทัง้ หมดทมี่ ีใน 3 ป
สวนเกินรวมทั้งปรับสมดุลของเกลือแรของเลือดแลว
นาํ กลับเขาสูร างกาย 2. การเกบ็ รวบรวมขอมูล
เก็บรวบรวมขอมูลของคนไขทั้ง 14 คน โดยใชวิธี
การปลูกถายไตหรือการผาตัดเปล่ียนไต (Renal สืบคนเวชระเบียนยอนหลัง โดยมีการใสรหัสเพื่อปองกัน
Transplantation; RT) หมายถึง การรักษาโดยการปลูก การโยงไปถึงขอมูลสวนบุคคล ซ่ึงรายละเอียดของขอมูลที่
ถายไตจากผูบริจาค (donor) ไปยังผูปวยหรือผูรับไต เก็บมี 2 สวน สวนแรกเปน ขอมูลทั่วไป ไดแก เพศ อายุ
(recipient) และการมีโรคประจําตัว และสวนท่ีสองคือ ขอมูลระหวาง
การรักษา ไดแก ระยะเวลาท่ีไตอยูในนํ้าแข็ง (Cold
ระยะเวลาทีไ่ ตอยูใ นน้ําแขง็ (Cold ischemic time; ischemic time; CIT) จํานวนผูปวยที่ไตไมตองการการ
CIT) หมายถึง ระยะเวลาที่เก็บรักษาช้ินสวนไตซ่ึงถูกตัด ฟอกเลือดหลังการปลูกถาย (Immediate graft function;
และเคล่ือนยา ยจากผูบริจาคไต (donor) ไวบนนํ้าแข็ง เพื่อ IGF) จาํ นวนผปู ว ยที่ไตตองการการฟอกเลอื ดภายในสปั ดาห
ปลูกถายไปยงั ผูรบั (recipient) หนวยเปน ช่วั โมง แรกหลังการปลูกถาย (Delayed graft function; DGF)
คา serum Creatinine (Cr) และคาอัตราการกรองของไต
ผูปวยที่ไตไมตองการการฟอกเลือดหลังการปลูก (Glomerular Filtration rate; GFR) โดยเก็บขอมลู ตามวัน
ถาย (Immediate graft function; IGF) หมายถึง ผูปวยท่ี ผาตัดปลูกถายไต (วันท่ี 0), 1 เดือน, 6 เดือน และ 12
ไมต องไดร ับการทํา dialysis หลังการไดรับการปลกู ถายไต เดือน หลังการปลูกถายไตและศึกษาภาวะแทรกซอน
(complication) อื่นท่ีพบหลังการปลูกถายไตเชน แผลติด
ผูปวยที่ไตตองการการฟอกเลือดภายในสัปดาหแรก เชื้อติดเชื้อที่ระบบทางเดินปสสาวะและติดเช้ือในกระแส
ห ลั ง ก า ร ป ลู ก ถ า ย ( Delayed graft function; DGF) เลอื ด
หมายถงึ ผูปว ยไดร บั การทาํ dialysis ใน 7 วนั แรกหลังจาก สถิติและการวเิ คราะหข อ มูล
ไดร บั การปลกู ถายไต วิเคราะหขอมูลดวยสถิติเชิงพรรณนา (Descriptive
วัตถุประสงค Statistics) ไดแก จํานวน รอยละ คาเฉลี่ย มัธยฐาน และ
สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน สําหรับการเปรียบเทียบคาเฉล่ีย
เพ่ือศึกษาผลการผาตัดรักษาและผลแทรกซอนจาก ของกลมุ ตัวอยา ง 2 กลุมที่มีความเปนอิสระตอกัน ผูวิจัยใช
การผาตัดปลูกถายไตโดยรับไตจากผูบริจาคสมองตายใน สถติ ิเชิงวิเคราะห(Analytic Statistics)ชนิดIndependent
โรงพยาบาลอดุ รธานี Sample Ttest
วธิ ีการศึกษา ผลการศกึ ษา
1. ขอ มลู ท่วั ไป
รูปแบบการศึกษา เปนการศึกษาเชิงพรรณนา ผลการวิจัย พบวา ผูปวยที่ปลูกถายไตท้ังหมดใน
ยอนหลัง Retrospective Descriptive Study เปรียบ โรงพยาบาลอุดรธานี มีจํานวน 14 ราย เปนเพศชาย 9
เทียบผลการรักษาระหวางกลุม IGF และ DGF มี ราย (รอยละ 64.29) อยูในชวงอายุระหวาง 4150 ปมาก
วัตถุประสงคเ พือ่ ศกึ ษาผลการผาตัดรกั ษาและผลแทรกซอน ที่สุด (รอยละ 42.86) ทุกรายมีโรคประจําตัวคือโรคความ
จากการผาตัดปลูกถายไตในผูปวยจํานวน 14 ราย ดันโลหติ สงู (รอยละ 100) ดงั แสดงในตารางท่ี 1
โรงพยาบาลอุดรธานี โดยรับไตจากผูบริจาคสมองตาย มี
รายละเอยี ดการศึกษาดังตอ ไปน้ี

1. ประชากรและกลุมตัวอยาง
ผูวิจัยทําการศึกษาผูปวยที่ปลูกถายไตทั้งหมดใน
โรงพยาบาลอุดรธานี ต้ังแตวันที่ 18 ตุลาคม 2558 จนถึง

215

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

ตารางท่ี 1 ขอมูลทั่วไปของผูปวยผาตัดปลูกถายไตที่ได ตารางท่ี 2 ตารางแสดงการเปรียบเทียบคา Cold ischemic
จากผูบ ริจาคสมองตาย (N=14) time, Serum creatinine แ ล ะค า Glomerular Filtra
tion rate ระหวางกลุมผูป ว ย IGF และ DGF (N=14)
ขอ มูลทั่วไป จาํ นวนคน (รอ ยละ)
Mean (S.D.) Pvalue
ตัวแปร กลุม IGF กลมุ DGF Independent
เพศ (n=10) (n=4)
ชาย 9 (64.29) Ttest.
หญิง 5 (35.71) CIT (hr.) 9.97 (4.40) 9.80 (6.05) 0.954
CR (mg/dL)
อายุ (ป) mean (S.D.) 42.14 (12.73) วันที่ 0 14.10 (2.82) 15.03 (5.03) 0.663
<20 1 (7.14) 0.541
21  30 2 (14.29) 1 เดอื น 1.59 (0.60) 1.87 (1.14) 0.322
6 เดือน 1.42 (0.40) 1.70 (0.64) 0.794
31  40 2 (14.29) 1 ป 1.47 (0.59) 1.56 (0.55)
41  50 6 (42.86) GFR (mL/min) 0.529
วนั ที่ 0 3.76 (1.57) 3.23 (0.60) 0.494
51  60 1 (7.14) 1 เดอื น 55.30 (17.45) 47.80 (19.43) 0.252
61  70 2 (14.29) 0.253
Median (MinMax) 42.50 (19.0065.00) 6 เดือน 59.86 (19.67) 46.58 (15.29)
1 ป 61.49 (20.10) 47.45 (18.64)
โรคประจาํ ตวั
เบาหวาน 2 (14.29)
ความดนั โลหติ สงู 14 (100.00) 3. ภาวะแทรกซอนในการผาตัดผูปวยที่ปลูกถายไต
ฮอรโมนพาราไทรอยดสูง 1 (7.14) ทัง้ หมดในโรงพยาบาลอดุ รธานี
ภาวะโลหิตจาง 8 (57.14)
ภาวะไขมันในเลือดสูง 1 (7.14) จากผลการศึกษาในผูปวยผาตัดปลูกถายไต จาก
ทั้งหมด 14 ราย พบวามภี าวะแทรกซอนที่จําเปนตองไดรับ
2. ผลการผาตัดปลูกถายไตจากผูบริจาคสมองตาย การฟอกเลอื ด (DGF) จํานวน 4 ราย คิดเปนรอยละ 28.57
ในโรงพยาบาลอุดรธานี และเมื่อติดตามผลท่ีระยะเวลา 6 เดือน และ 12 เดือน
ผูปวยท้ังหมดมีภาวะปกติ โดยไมตองรับการฟอกเลือด
ผลการศึกษาพบวา สามารถแบงกลุมผูปวยที่ไดรับ นอกจากนี้พบวามีผลแทรกซอนเปนแผลติดเชื้อจํานวน 2
การปลูกถายไตไดเปนสองกลุม ตามภาวะแทรกซอนที่ไม ราย คิดเปนรอยละ 14.29 ติดเชื้อท่ีระบบทางเดินปสสาวะ
ตองฟอกเลือด (IGF) และตองฟอกเลือด (DGF) ภายใน จํานวน 2 ราย คดิ เปน รอยละ 14.29 และ ติดเชือ้ ในกระแส
สัปดาหแรกของการปลูกถายไตโดยพบวาคาเฉลี่ย CIT ใน เลือดจํานวน 1 ราย คิดเปนรอยละ 7.14 รอดชีวิตทั้งหมด
ผูปวยกลุม IGF (x̄ =9.97 S.D. 4.40) และ DGF (x̄ =9.80 14 ราย คิดเปนรอยละ 100 และไมมีผูเสียชีวิต ถือเปน
S.D. 6.05) แตกตางกันเม่ือเปรียบเทียบการทํางานของไต ระดบั ความสาํ เร็จของการผาตัดปลูกถา ยไต ในตารางท่ี 3
พบวา คาเฉลี่ยของserum Creatinine (CR) และ GFR ณ
วันแรกของการปลกู ถา ยไต หลงั จากปลูกถายไต 1 เดือน, 6 ตารางที่ 3 ภาวะแทรกซอนจากการผาตดั (N=14)
เดือน, และ 12 เดือน พบวา ในกลุม DGF มีคาเฉล่ียของ
การทํางานไตตํ่ากวากลุม IGF แตไมมีนัยสําคัญทางสถิติดัง ผลการผา ตัดและภาวะแทรกซอน 7 วนั หลงั ผา ตัด จาํ นวนคน (รอ ยละ)
แสดงในตารางท่ี 2 Immediate graft function (IGF) 10 (71.42)
Delayed graft function (DGF) 4 (28.57)
Normal graft function at 6 and 12 months 14 (100)
Complication
2 (14.29)
แผลติดเช้ือ 2 (14.29)
โรคตดิ เชื้อในระบบทางเดนิ ปส สาวะ 1 (7.14)
ติดเชือ้ ในกระแสเลือด 0 (0.00)
ตาย

216

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปที่ 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สิงหาคม 2563
สรปุ และอภปิ รายผล
จุดแขง็ และขอจํากดั ตางๆ ในการดูแลและผา ตัดปลูกถาย
การศึกษาในคร้ังนี้เปนการติดตามผลการรักษา ไตจากผบู ริจาคสมองตายในโรงพยาบาลอุดรธานี
ผูปว ยโรคไตเร้อื รังท่ีไดร บั การปลูกถายไตจากผบู รจิ าคสมอง
ตาย จํานวน 14 คน ระหวางวันที่ 18 ตุลาคม 2558–18 จากผลการวิจัยพบวา การผาตัดปลูกถายไตใน
ตุลาคม 2561 ผลการศึกษาพบวาผูปวยที่ไดรับการปลูก โรงพยาบาลอดุ รธานีมีระดับผลสําเร็จท่ีดีมาก ผูปวยมีอัตรา
ถายรอดชีวิตทั้งหมด มีภาวะแทรกซอนที่ตองทําการฟอก การรอดชีวิตรอยละ 100 โดยงานวิจัยในครั้งนี้ มีคา Cold
เลือดภายในสัปดาหแรกหลังการปลูกถาย (Delayed graft ischemic time (CIT) คอนขางต่ํา ซ่ึงชวยยนระยะเวลาใน
function; DGF) จํานวน 4 คน (รอยละ 28.57) และพบ กระบวนปลูกถายไตใหรวดเร็วขึ้นและไมสงผลกระทบตอ
ภาวะแทรกซอน 2 ราย เทากัน (รอยละ 14.29) และ 1 อัตราการรอดของไตท่ถี ูกปลูกถา ยในระยะยาว เชนเดียวกัน
ราย (รอ ยละ 17.14) ไดแก แผลติดเช้ือ โรคติดเช้ือทางเดิน กับงานวิจัยของ Kayler at al12 ท่ีศึกษาในป 2560
ปสสาวะและติดเชื้อในกระแสเลอื ด เกี่ยวกับผลกระทบของคา CIT ในการปลูกถายไตจากผู
บริจาคท่ีหัวใจหยุดเตน (Donation after circulatory
เมื่อเปรียบเทียบกับการศึกษาในผูปวย 173 คน ใน death, DCD) ซง่ึ พบวา คา CIT อยา งนอยสงู สดุ 30 ชั่วโมง
ประเทศอินเดีย โดย Gopalakrishnan N. at al7 ในป ไมสงผลกระทบเชิงลบตออัตราการรอดไตที่ถูกปลูกถายใน
2560 พบวาผลการวิจัยมีความแตกตางกัน คา CIT เฉลี่ย ระยะยาวขอดีขออน่ื ๆ ท่ถี อื เปน จุดแข็งของการปลูกถายไต
5.54 ช่ัวโมง มีความรวดเร็วกวาการศึกษาประมาณ 4 ในโรงพยาบาลอุดรธานี คือ กระบวนการคัดเลือก การ
ชั่วโมง ในสวนอัตราการรอดชีวิตพบวา หลังจาก 1 ปของ ตรวจ HLA typing ของผูปวยท้ังผูบริจาคไต (donor) และ
การปลูกถายไต ผูปวยมีอัตราการรอดชีวิตเพียงรอยละ ผูร บั (recipient) รวมไปถงึ กระบวนการในงานการพยาบาล
80.2 ซึ่งตํ่ากวางานวิจัยในคร้ังน้ีที่รอยละ 100 สําหรับ ผา ตดั ผูปว ยปลูกถายไตมคี วามรวดเร็วและมีประสทิ ธภิ าพ
การศึกษาอื่นๆ ที่ใกลเคียงกัน ไดแก Mani MK8 รายงาน
ความสําเร็จในการปลูกถายไตจากผูบริจาคสมองตายที่รอย ขอจํากัดของการดูแลและผาตัดปลูกถายไตใน
ละ 72 จากจํานวนผูปวย 88 คน Prabhakar MR and โรงพยาบาลอุดรธานี โดยจากรายงานของสมาคมปลูกถาย
Soundararajan P9 รายงานความสําเร็จที่รอยละ 88 จาก อวัยวะแหงประเทศไทย1315 พบวา ถึงแมจะมีผูบริจาค
จํานวนผูปวย 68 คน Swani Y.K. at al10 รายงาน สมองตายถงึ 3040 คนตอป แตขอจํากัดทางดานบุคลากร
ความสาํ เร็จที่รอยละ 83.8 จากจํานวนผูปวย 44 ราย จาก ท่ีมีความเชี่ยวชาญดานศัลยกรรมหลอดเลือดและเตียง
การติดตามในระยะเวลา 1 ป ความสําเร็จในการปลูกถาย ผูปวยวิกฤต มีจํานวนไมเพียงพอ ทําใหสามารถรองรับ
ไตของงานวิจัยในครั้งน้ี อาจขึ้นอยูกับจํานวนผูปวยที่ ผูปวยผา ตดั ปลกู ถา ยไตไดไมเ กิน 5 รายตอป ปจ จยั ทีเ่ ปนตวั
ทําการศึกษามีจํานวนนอย หรืออาจขึ้นกับการดูแลของ กําหนดใหผูปวยที่ไดรับการปลูกถายมีจํานวยนอยอีกหน่ึง
บุคลากรทางการแพทยและการใหคําปรึกษาหลังการผาตัด ปจจัยคือการใหบริการดานศัลยกรรมหลอดเลือดเนื่องจาก
ปลูกถายไตแกผูปวยอยางสมํ่าเสมอและมีประสิทธิภาพ มีผปู วยทมี่ ารบั บริการจํานวนมากท้ังคนไขนัดผาตัดในเวลา
สงผลใหผูปวยมีพฤติกรรมการดูแลตนเองหลังผาตัดเปน และผาตัดฉุกเฉินรวมถึงตรวจรักษาผูปวยนอกซึ่งปจจุบัน
อยางดี โดยจากงานวิจยั ของ Chibsamanboon11 ป 2543 โรงพยาบาลอุดรธานีมีแพทยผูเชี่ยวชาญดานศัลยกรรม
พบวา พฤติกรรมการดูแลตนเองของผูปวยท่ีไดรับการปลูก หลอดเลือดเพียง 2 คน ทําใหเวลาในการปฏิบัติการปลูก
ถายไตมีความสําคัญตอการรอดชีวิตหลังผาตัด ซึ่งมีอิทธิพล ถายไตลดลงอยางมีนัยสําคัญ
มาจากปจจัยดานการดูแลตนเอง จึงสงผลใหโรงพยาบาล ขอเสนอแนะ
อุดรธานีประสบความสําเร็จ ทาํ ใหผ ปู ว ยผาตัดปลูกถายไตมี
อัตราการรอดชีวติ ทีร่ อ ยละ 100 ผูปวยท่ีไดรับการผาตัดปลูกถายไตรอดชีวิตทั้งหมด
และการทํางานของไตไมมีความแตกตา งกันทางสถิติในกลุม
ที่พบหรอื ไมพ บภาวะแทรกซอน (รอยละ 7.2414.29) เม่ือ
ตองตามตอพบภาวะแทรกซอนหลังการปลูกถาย ภายใน
ระยะเวลา 1 ป สะทอนใหเ หน็ ถึงศักยภาพของบุคลากรและ

217

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

ระบบการดูแลรักษาผูปวยของโรงพยาบาลอุดรธานี ซ่ึง 4. วัฒนสิทธุ สุวรัตนานนท. รายงานการสราง
ผลงานวิจัยนี้สามารถใชเปนตนแบบและนําไปใชประโยชน ระบบหลักประกันสุขภาพแหงชาติ ประจําปงบประมาณ
ในโรงพยาบาลอ่ืนๆ ได ทั้งน้ี เพ่ือเปนการสรางมาตรฐาน 2561. กรุงเทพฯ: สํานักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติ;
ระดับความสําเร็จของการผาตัดปลูกไตจากผูบริจาคสมอง 2561.
ตาย จําเปนตองเฝาระวังไมใหผูปวยมีภาวะแทรกซอนเพื่อ
จะใหการทํางานของไตกลับเขาสูสภาวะปกติใหเร็วที่สุด 5. คูมือแดหมอใหม. ขอบังคับแพทยสภาวาดวย
การศึกษาเพ่ิมเติมอาจดูผลการศึกษาของโรงพยาบาล การรักษาวิชาชีพเวชกรรม (ฉบับท่ี 3) พ.ศ. 2538 หมวดท่ี
ทั้งหมดในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือเพ่ือใหสามารถ 8 การประกอบวิชาชีพเวชกรรมเกี่ยวกับการปลูกถาย
วิเคราะหผลลัพธจากการผาตัดปลูกถายไตใหมีจํานวน อวยั วะ. 2539; 3:177178.
ประชากรในการศึกษาท่ีมากข้ึนเพื่อหาจุดบกพรองของการ
ผาตัดรักษาคนไขปลูกถายไต และเพื่อนําไปสูการพัฒนา 6 . US Renal Data System, UsRDS1998.
ระบบและเทคนิคการผาตัดรักษา รวมถึงการดูแลตรวจ Annual Data report. The National Institute of
ตดิ ตามคนไขห ลงั ผาตัดท่ดี ีขน้ึ Health, National Institute of Diabetes and Diges
กิตติกรรมประกาศ tive and kidney Disease, Bethesda, Maryland.

ขอขอบคุณผูปวยท่ีเปนกลุมตัวอยางทุกทานท่ีให 7. Gopalakrishnan, N., Dineshkumar, T.,
ความรวมมือในการรักษาและใหขอมูลเพื่อการนํามาวิจัยใน Dhanapriya, J., Sakthirajan, R., Balasubramaniyan,
คร้ังน้ี ตลอดจนขอขอบคุณผูบริหารโรงพยาบาลอุดรธานี T., Srinivasa Prasad, N.D. et al. Deceased donor
และทีมแพทย พยาบาล เจาหนาที่ทุกทาน ท่ีใหการ renal transplantation: A single center experi
สนับสนุนการทําวิจัยใหประสบความสําเร็จในคร้ังนี้ และ ence. Indian J Nephrol. 2017; 27(1):4–8
ขอขอบคุณบิดาและมารดา คณาจารย ท่ีใหการสนับสนุน
เปนขวัญกําลังใจ และใหมีความรูความสามารถเพ่ือผาตัด 8. Mani MK. Review article, development of
ปลูกถายไตจากผูบริจาคสมองตายใหหายกลับมาใชชีวิตได cadaver renaltransplantation in India. Nephrology
ตามปกตแิ ละประสบความเสรจ็ รว มกนั ไดอยา งสมบูรณ 2002; 7:17782.
เอกสารอา งอิง
9. Prabahar MR, Soundararajan P. Cadaveric
1. โสภณ จิรสิริธรรม, เจริญ ลีลานุพันธ. Surgical renal transplantation: The Chennai experience.
Technique for Kidney Transplantation. ศัลยศาสตร Transplant Proc 2008;40:11041107.
วิวัฒนฉบับเฉลิมพระเกียรติ 84 พรรษามหาราชา.
กรุงเทพฯ: กรงุ เทพเวชสาร; 2554; 47328. 10. Swami YK, Singh DV, Gupta SK, Pradhan
AA, Rana YP,HarkarS, et al. Deceased donor renal
2. โสภณ จิรสิริธรรม. การผาตัดปลูกถายไต transplantation at armyhospital research and
(Kidney Transplantation). ใ น : ไ พ ฑู ร ย ค ช เ ส นี . referral: Our experience. Indian J Urol 2013;29:105
ศัลยศาสตรระบบปสสาวะและอวัยวะสืบพันธุเพศชาย 109.
Phitun Gojaseni’s Textbook of Urology. กรุงเทพฯ:
บยี อนด เอ็นเทอรไพรซ 2547; 626652. 11. Chibsamanboon, U. A study of
perceived selfefficacyand selfcare behavior of
3. มณฑิรา อัศนธรรม, อาคม นงนุช. แนวทางการ chronic renal failure patients [Thesis]. Bangkok:
บําบดั ทดแทนไตในเวชปฏิบัติทั่วไป. Nephrology review Mahidol University; 2000.
for internists 2558; 389402.
12. Kayler L, Yu X, Cortes C, Lubertzky M,
Friedman P. Impact of Cold Ischemia Time in
Kidney Transplants From Donation After Circulatory
Death Donors. Transplant Direct 2017;3(7):e177.

13. สมาคมปลูกถายอวัยวะแหงประเทศไทย.
รายงานขอมูลการปลูกถายอวัยวะ ประจําป พ.ศ.2559.
กรุงเทพฯ: กรุงเทพเวช; 2560: 155.

218

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท ่ี 28 ฉบับท่ี 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563
14. สมาคมปลูกถายอวัยวะแหงประเทศไทย.

รายงานขอมูลการปลูกถายอวัยวะ ประจําป ประจําป
พ.ศ.2560. กรุงเทพฯ: กรุงเทพเวช; 2561: 155.

15. สมาคมปลูกถายอวัยวะแหงประเทศไทย.
รายงานขอมูลการปลูกถายอวัยวะ ประจําป พ.ศ.2561.
กรงุ เทพฯ: กรุงเทพเวช; 2562: 187.

รับตนฉบบั : 20 เมษายน 2563, ไดรับบทความปรับปรงุ : 31 กรกฎาคม 2563, รบั ลงตีพมิ พ: 5 สิงหาคม 2563
219

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

รูปแบบการสงเสริมคุณภาพชวี ติ ของผสู งู อายใุ นชนบท

กติ ตยิ าภรณ โชคสวัสดภ์ิ ญิ โญ อาจารย สาขาการพยาบาลอนามัยชุมชน คณะพยาบาลศาสตร มหาวทิ ยาลยั ชินวตั ร
วรณิช พัวไพโรจน อาจารย สาขาการพยาบาลอนามัยชุมชน คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลัยชนิ วัตร
สุจนิ ตนา พนั ธกลา อาจารย สาขาการพยาบาลอนามยั ชุมชน คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลยั ชินวัตร
รงุ นภา ประยูรศิริศกั ดิ์ อาจารย สาขาการพยาบาลอนามัยชมุ ชน วทิ ยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี อุดรธานี

บทคดั ยอ
การวิจัยแบบมสี วนรวมน้ี มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษา การรับรูและความตองการพัฒนาคุณภาพชีวิต และ ผล
ของรูปแบบการสงเสริมคุณภาพชีวิตผูสูงอายุในชนบท ทําการศึกษา 3 ระยะคือ ระยะที่ 1 สํารวจการรับรูและ
ความตอ งการพฒั นาคุณภาพชีวิต ศกึ ษาในอาํ เภอสามโคก และลาดหลุมแกว จังหวัดปทุมธานี ตั้งแตตุลาคม 2561
มกราคม 2562 จากกลุมตัวอยางผูสูงอายุในชนบท จํานวน 400 คน ระยะที่ 2 พัฒนาและทดลองใชรูปแบบการ
สงเสริมคุณภาพชีวิตผูสูงอายุ ท่ีตําบลบางเตย อําเภอสามโคก จังหวัดปทุมธานี โดยการมีสวนรวม จากกลุม
ตัวอยาง จํานวน 50 คน และ ระยะท่ี3 ประเมินผลการใชรูปแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตผูสูงอายุ โดยใชแบบ
สัมภาษณ แบบสนทนากลุม และประเมินความพึงพอใจ เคร่ืองมือท่ีใช ระยะท่ี 1 ไดแก แบบสํารวจการรับรูและ
ความตองการพัฒนาคุณภาพชีวิต มีคาความเที่ยง 0.98 และ 0.87 ตามลําดับ ระยะที่ 3 ใชแบบประเมินความพึง
พอใจ มีคา ความเที่ยง 0.94 วิเคราะหขอมูลเชิงปริมาณดวยสถิติเชิงพรรณนาไดแก ความถี่ รอยละ คาเฉลี่ย และ
สว นเบ่ียงเบนมาตรฐาน วเิ คราะหข อ มลู เชิงคณุ ภาพดวยการวเิ คราะหเ น้ือหา
ผลการศึกษาพบวา ระยะที่ 1 กลุมตัวอยางสวนใหญ เปนเพศหญิง รอยละ 81.75 มีอายุระหวาง 6074 ป
รอยละ 78.25 สามารถดูแลตนเองในชีวิตประจําวันได รอยละ 99.25 การรับรูและความตองการพัฒนาคุณภาพ
ชีวิตในภาพรวมอยูในระดับมาก (x̄ =3.47, S.D. 0.81, x̄ =4.10, S.D. 0.82, S.D. 0.77 ตามลําดับ) ระยะที่ 2
รูปแบบสงเสริมคุณภาพชีวิตคือ พรหมโมเดล (พ: พัฒนาอาชีพ, ร: รักษาสุขอนามัย, ห: หวงใยและเอาใจใสจาก
ลูกหลาน, ม: มอบสวัสดิการจากภาครัฐ) ระยะที่ 3 ผลการประเมินการใชรูปแบบพรหมโมเดลพบวา พัฒนาดาน
อาชพี การรกั ษาสุขอนามัย การไดรับความหวงใยและเอาใจใส และสวัสดิการจากภาครัฐ กลุมตัวอยางมีความพึง
พอใจตอ รูปแบบพฒั นาคณุ ภาพชีวติ ในระดบั มาก (x̄ =4.16, S.D. 0.74)
คาํ สาํ คัญ: ผสู ูงอายุ, การรบั ร,ู ความตอ งการ, รปู แบบ, คุณภาพชวี ิต

Corresponding author: กิตติยาภรณ โชคสวสั ดภ์ิ ญิ โญ โทรศพั ท 0898629718 Email: [email protected]
คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลยั ชินวตั ร

220

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท ่ี 28 ฉบับท่ี 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

The Model for improving quality of life of the elderly in rural areas
Kittiyaporn Choksawadphinyo Lecturer of community health nursing, School of Nursing Shinawatra University
Voranich Puapairoj Lecturer of community health nursing, School of Nursing Shinawatra University
Sujintana Phunkla Lecturer of community health nursing, School of Nursing Shinawatra University
Rungnapha Prayoonsirisak Lecturer of community health nursing, Boromarajonani College of Nursing Udonthani

Abstract
The objective of this participatory action research were to study perception and need for
improving the quality of life and the results of the model development to improve the quality of life of
the elderly in rural areas. Studied in Samkhok and Latlumkeaw district, Pathumthani Province in October
2018January 2019. There were conducted in three phases which consisted of phase 1 was conducted
to survey of perceptions and needs for quality of life development from a sample of 400 elderly. Phase
2 was performed to develop the model of quality of life for improving the elderly in Tambon Bang
Toey, Samkhok district rural areas by organizing a meeting. Phase 3 was conducted to evaluate the
model for improving the quality of life of the elderly in rural areas. Research tools which used in Phase
1 was the survey of perceptions and needs for quality of life development form with reliability of 0.98
and 0.87 respectively. Phase 2 was recorded and reported of meeting and Phase 3 was used the
interview form focus group discussion form and the satisfaction assessment form with reliability was
0.94. Data was analyzed by using descriptive statistics for quantitative data such as frequency,
percentage, mean, and standard deviation, and qualitative data was analyzed by content analysis.
The study found that the samples in phase 1 were female 81.75%, aged between 6074 years
78.25%, most of them able to take care of themselves in daily living 99.25 %. The perception and needs
to improve the qualityof life asawhole washighlevel(x̄ =3.47, S.D. 4.10, S.D. 0.82, S.D. 0.77, respectively).
Phase 2 The quality of life development model was the Bhroma model (Consisted of Thai word that
mean Bhroma, the first was vocational development, health promoting, caring from their offspring and
social welfare). Phase 3, the results of providing Bhroma model revealed vocational development,
health promoting, caring from their offspring, and social welfare. They had satisfied with the Bhroma
model for improving quality of life at the high level (x̄ =4.16, S.D. 0.74).
Key words: Elderly, perception, Needs, Quality of life

221

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
บทนาํ
วัตถปุ ระสงคการวจิ ัย
อ ง ค ก า ร ส ห ป ร ะ ช า ช า ติ ( United Nations) 1. เพ่ือศึกษาคุณภาพชีวิตตามการรับรูของผูสูงอายุ
คาดการณวา ป ค.ศ. 2050 จํานวนผูสูงอายุจะเพ่ิมขึ้น 2
เทาตัวจากปจจุบัน โดยมีจํานวนกวา 2,000 ลานคน คิด ในชนบท
เปนรอยละ 21 ของประชากรโลก สวนในประเทศไทยน้ัน 2. เพ่ือศึกษาความตองการพัฒนาคุณภาพชีวิตของ
คาดการณวา ประเทศไทยจะเปนสังคมผูสูงอายุอยาง
สมบูรณ (Aged society) ในป ค.ศ. 2021 โดยสัดสวน ผสู งู อายุในชนบท
ผูสูงอายุจะเพ่ิมขึ้น รอยละ 17.5 และ กรมกิจการผูสูงอายุ 3. เพ่ือพัฒนารูปแบบการสงเสริมคุณภาพชีวิต
ระบวุ า ในป 2574 ประเทศไทยจะเขาสูสังคมสูงวัยระดับสุด
ยอด หรือมีประชากรอายุ 65 ปข้ึนไป เทากับหรือมากกวา ผูสูงอายใุ นชนบท
รอยละ 14 ของจํานวนประชากร ซึ่งจะเปนผูสูงอายุที่ติด 4. เพื่อประเมินผลของรูปแบบการสงเสริมคุณภาพ
สังคม รอยละ79.5 ตดิ บาน รอยละ19 และ ติดเตียง รอย
ละ1.51 สวนปญหาทางสุขภาพท่ีสําคญั ในผูส งู อายขุ องไทย ชวี ิตผสู งู อายุในชนบท
ไดแก โรคกระดูกพรุน โรคความดันโลหิตสูง โรคขอและ วธิ ดี าํ เนนิ การวจิ ัย
กระดูก โรคเบาหวาน กลุมอาการโรคสมองเสื่อม และโรค
ซึมเศรา และผูสูงอายุรอยละ 40 มีโรคหรือปญหาสุขภาพ รูปแบบการวิจัย การศึกษาครั้งนี้เปนการวิจัยเชิง
มากกวา 2 ชนิดข้ึนไป รอยละ 19 มโี รคทที่ าํ ใหไมส ามารถ ป ฏิ บั ติ ก า ร แ บ บ มี ส ว น ร ว ม ( Participatory action
ปฏิบัติกิจวัตรท่ีเคยหรือควรจะทําได และ รอยละ 7 ตอง research) ดําเนินการวิจัยตั้งแตตุลาคม 2561มกราคม
พึ่งพาผูอื่นในการดูแลกิจวัตรประจําวัน เชน การอาบน้ํา 2562 แบง เปน 3 ระยะคือ ระยะท่ี 1 วิเคราะหสถานการณ
การสวมเส้ือผา หรือการรับประทานอาหาร เปนตน ซึ่ง คุณภาพชีวติ ของผสู งู อายุ (Situation analysis) โดยทาํ การ
แนวโนมของปญหาสุขภาพท้ังโรค ภาวะทุพพลภาพ และ สํารวจการรับรูและความตองการพัฒนาคุณภาพชีวิตของ
ภาวะพ่ึงพา จะสูงขึน้ ในอนาคต2 นอกจากนี้จากสถานการณ ผูสูงอายุในชนบท ระยะที่ 2 ดําเนินการพัฒนารูปแบบ
การกระจายตวั ของสงั คมเมอื งสงผลใหวิถีชีวิตวัยแรงงานใน สงเสริมคุณภาพชีวิตผูสูงอายุในชนบทแบบมีสวนรวม โดย
ชนบทเปล่ียนไป โดยคนวัยทํางานประกอบอาชีพดาน คัดเลือกพนื้ ทศี่ ึกษาแบบเจาะจงในการทดลองรูปแบบ และ
การเกษตรลดลง และเขาสูอาชีพดานอุตสาหกรรมในเมือง ระยะที่ 3 ทําการประเมินผลรูปแบบการสงเสริมคุณภาพ
ใหญม ากข้ึน ทําใหโครงสรางของชุมชนชนบทเปล่ียนแปลง ชวี ิต
ไป ผูสูงอายุตองอยูบานตามลําพังมากขึ้น บางรายตอง
ประกอบอาชีพเพื่อเลี้ยงดูตนเอง และบางรายยังมีภาระ กลุมตัวอยาง ในระยะที่ 1 ประชากรในการศึกษา
เลยี้ งดูหลานอีกดวย3 คือ ผูสูงอายุที่มีอายุ 60 ปขึ้นไป จํานวน 92,276 คน และ
อาศัยอยูในพื้นท่ีชนบท อําเภอลาดหลุมแกว อําเภอสาม
ปญหาท่ีพบในผูส ูงอายดุ ังกลาว ลวนสงผลถึงคุณภาพ โคก จังหวัดปทุมธานี เดือนตุลาคม 2561 ทําการกําหนด
ชีวติ ผูส ูงอายุ ทงั้ ดา นสขุ ภาพกาย สขุ ภาพจิต และเศรษฐกิจ ขนาดกลุมตัวอยางเพื่อทําการสํารวจคุณภาพชีวิต โดยใช
สังคม ฟลานาแกน (Flanagan)4 กลาววาคุณภาพชีวิตอยู ตารางของ ทาโรยามาเน (Taro Yamane) ไดจํานวน 400
บนพนื้ ฐานความพงึ พอใจตอภาวะสขุ ภาพที่สามารถดํารงไว คน และสุมตัวอยางแบบสะดวก (Convenience sam
ซ่ึงความสามารถในการดํารงชีวิตประจําวัน ดังน้ันการ pling) สวนระยะที่ 2 เปนการพัฒนารูปแบบการสงเสริม
ดําเนินการอยางเหมาะสม เพ่ือสงเสริมคุณภาพชีวิต คุณภาพชีวิตและนําไปทดลองใช ตาํ บลบางเตย อําเภอสาม
ผูสูงอายุในชนบทจงึ มคี วามสาํ คัญ อันจักนําไปสูการสง เสริม โคก จังหวัดปทุมธานี ในเดือนมกราคม 2562 ทําการเลือก
คุณภาพชวี ติ ใหผ ูสงู อายมุ คี วามผาสุกและสามารถดํารงชีวิต กลุมตัวอยา งแบบเจาะจงไดแก นักวิชาการสาธารณสขุ ผนู ํา
ไดอ ยา งปกติสขุ ตอ ไป ชุมชน ผูแทนองคกรปกครองสวนทองถิ่น อาสาสมัคร
สาธารณสขุ และนักวิชาการดานการศึกษา จํานวน 10 คน
และสุมตัวอยางแบบอาสาสมัคร จํานวน 40 ครัวเรือน ท่ี
ยินดีเขารวมโครงการวิจัยและทดลองใชรูปแบบสงเสริม
คุณภาพชีวิต รวมกลุมตัวอยางระยะที่ 2 มีจํานวน 50 คน
และระยะท่ี 3 ทําการประเมินผลการทดลองใชรูปแบบการ

222

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท่ี 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563
สงเสริมคุณภาพชีวิต จากกลุมตัวอยางในระยะท่ี 2 ท่ีเปน
ครวั เรือนผูเ ขารวมโครงการ จํานวน 40 ครัวเรือน สมุนไพร ไดแ ก ถุงดอกไมแ หง อโรมา การทํานํา้ มันไพล การ
ทํายาหมอง การทําลูกประคบ และ แปรรูปทําเคร่ืองด่ืม
เครื่องมือในการวิจัย ในระยะที่ 1 ใชแบบสํารวจ สมุนไพรจากวา นหางจระเข
การรบั รูและความตองการพฒั นาคุณภาพชีวิต ซึ่งไดรับการ
ตรวจสอบคุณภาพความตรงเชิงเนือ้ หาโดยผูทรงคุณวุฒดิ าน 2. การสงเสริมดานสุขภาพจิต โดยใหสมาชิกใน
การพยาบาล 1 ทาน ดานสาธารณสุข 2 ทาน ไดคา IOC ครอบครัว ไดแก บุตรหลานแสดงความรักความเอาใจใส
(Index of item objective congruence) 0.83 แ ล ะ ผูสูงอายุในครัวเรือน เชน การนวด การเตรียมอาหาร
0.78 ตรวจสอบคาความเที่ยงของเครื่องมือ ดวย สําหรบั ผูส งู อายุ การพดู คยุ ใหกําลงั ใจ
สัมประสิทธ์ิอัลฟาของครอนบาช (Cronbach’s Alpha
Coefficient) มีคาเทากับ 0.98 และ 0.87 ตามลําดับ 3. การดูแลสุขอนามัย โดยการตรวจคัดกรอง
กําหนดมาตรวัดเครอื่ งมือดงั น้ี สุขภาพเบ้ืองตน ไดแก การวัดความดันโลหิต การตรวจวัด
นํ้าหนัก สวนสูง ดัชนีมวลกาย ประเมินภาวะซึมเศรา และ
1. แบบสอบถามเพ่ือสํารวจการรับรูคุณภาพชีวิตของ ประเมินภาวะสมองเส่ือม
ผูสงู อายุในชนบท แบง มาตรวดั ออกเปน 5 ระดบั คือ
4. การสง เสรมิ สวัสดิการในชุมชน เพื่อเปนสวนหน่ึง
รบั รวู ามีคณุ ภาพชีวติ ดา นนนั้ ๆมากที่สุด 5 คะแนน ในการชวยเหลือผูสูงอายุ เชน การออมเงินวันละบาท การ
รบั รวู า มคี ุณภาพชวี ติ ดานนน้ั ๆมาก 4 คะแนน จัดหารถอาํ นวยความสะดวกในการไปตรวจสุขภาพ การจัด
รับรวู า มคี ณุ ภาพชีวิตดานนน้ั ๆปานกลาง 3 คะแนน สวัสดิการขององคกรปกครองสวนทองถิ่น เชน การนําสง
รับรวู า มคี ณุ ภาพชีวิตดานน้นั ๆนอย 2 คะแนน เบ้ียผูสูงอายุ สําหรับรายที่ไมสะดวกในการโอนผานบัญชี
รบั รูวามคี ุณภาพชีวติ ดา นนน้ั ๆนอยทส่ี ดุ 1 คะแนน ธนาคาร

2. แบบสอบถามเพื่อสํารวจความตองการพัฒนา 3. ระยะท่ีสาม ติดตามประเมินผล และสรุปรูปแบบ
คุณภาพชีวิต จําแนกเปน มิติดานรางกาย จิตใจ สังคม การสงเสริมคุณภาพชีวิต โดยการสัมภาษณ และการ
และเศรษฐกจิ กาํ หนดมาตรวัด 5 ระดบั ไดแก สนทนากลุม

ตอ งการพัฒนาคณุ ภาพชีวิตดา นน้นั ๆมากที่สดุ 5 คะแนน การวิเคราะหขอมูล การวิจัยครั้งนี้ทําการเก็บ
ตองการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ดานนั้นๆมาก 4 คะแนน รวบรวมขอมูลท้ังเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ ทําการ
ตอ งการพัฒนาคุณภาพชีวิตดา นนน้ั ๆปานกลาง 3 คะแนน วิเคราะหขอมูลเชิงปริมาณดวยสถิติเชิงพรรณนา ไดแก
ตอ งการพัฒนาคุณภาพชวี ติ ดา นน้นั ๆนอ ย 2 คะแนน ความถ่ี รอยละ คาเฉลี่ย และสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน
ตอ งการพัฒนาคุณภาพชีวติ ดานน้ันๆนอ ยที่สดุ 1 คะแนน สวนขอมูลเชิงคุณภาพทําการวิเคราะหดวยการวิเคราะห
เนื้อหา (Content analysis) และทําการแปลผลคาเฉล่ีย
การเก็บรวบรวมขอมูล ดําเนินการเก็บรวบรวม ดงั น้ี
ขอมลู 3 ระยะ ดังน้ี
คา เฉล่ีย ตกาอ รงรกบั ารรคูพณุฒั ภนาาพคณุชีวภติ า/พคชววีามิต
1. ระยะท่ีหนึ่ง ทําการสํารวจการรับรูและความ 4.225.00 หมายถึง มากทสี่ ดุ
ตองการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผูสูงอายุในชนบทโดยใช 3.424.21 หมายถึง มาก
แบบสอบถาม ผวู ิจัยเก็บขอ มลู ภาคสนาม รวมกับผูชวยวิจัย 2.623.41 หมายถงึ ปานกลาง
ซึ่งไดประชุมช้ีแจงทําความเขาใจการใชเครื่องมือวิจัยให 1.812.61 หมายถึง นอ ย
สอดคลอ งกนั 1.001.80 หมายถงึ นอยท่สี ดุ

2. ระยะที่สอง พัฒนารูปแบบการพัฒนาคุณภาพ การพิทักษสิทธิ์กลุมตัวอยาง กลุมตัวอยางไดรับ
ชีวิต โดยใชกระบวนการมีสวนรวม ดวยการจัดประชุม การพทิ ักษสิทธ์โิ ดยการชแี้ จงวัตถุประสงคการวิจยั ใหชัดเจน
จากน้ัน นํารูปแบบไปทดลองใชกับ 40 ครัวเรือน ที่ และระบุถึงการออกจากโครงการวิจัยเมื่อกลุมตัวอยางมี
อาสาสมัครเขาโครงการ รูปแบบประกอบดวย กิจกรรม ความประสงคไมรวมโครงการวิจัยตอไป และใหลงลายมือ
ตอ ไปนี้

1. การพัฒนาอาชีพ โดยการอบรมการแปรรูป

223

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
ผลการศกึ ษาระยะท่ี 1
ช่ือในเอกสารยินยอมเขารวมโครงการวิจัย โดยผานการ 1.1 การรบั รูคุณภาพชีวิตของผูสงู อายใุ นชนบท
อนุมัติจริยธรรมการวิจัย จากคณะพยาบาลศาสตร การรบั รูคณุ ภาพชีวิตในภาพรวมทุกดานอยูในระดับ
มหาวิทยาลัยชินวัตร เลขที่ IRB 22/2561 ลงวันที่ 31 มาก (x̄ =3.47, S.D. 0.81) จําแนกรายดานพบวา ดาน
ตลุ าคม 2561 รางกายรับรูวามีคุณภาพชีวิตในระดับมาก (x̄ =3.44, S.D.
0.82) เชน สามารถปฏิบัติกิจวัตรประจําวันไดดวยตนเอง
ผลการวจิ ยั (x̄ =3.56, S.D. 0.84) ความรสู ึกวาตนเองยังกระฉับกระเฉง
ขอ มลู ทว่ั ไป (x̄ =3.49, S.D. 0.98) สวนการรับรูวามีคุณภาพชีวิตใน
กลุมตัวอยางสวนใหญ เปนเพศหญิง รอยละ 81.75 ระดับปานกลางและตองการปรับปรุง คือการพักผอนไม
เพยี งพอ (x̄ =3.34, S.D. 0.92) ยงั ขาดความรใู นการปองกัน
จําแนกชวงอายุตามเกณฑขององคการอนามัยโลก พบวา โรคตางๆ ท่ีอาจจะเกิดข้ึน (x̄ =3.6, S.D. 0.59) การออก
อยูในกลุมผูสูงอายทุ ีม่ อี ายุระหวา ง 6074 ป รอยละ 78.25 แรงทํางาน (x̄ =3.38, S.D. 0.93) และการตรวจสุขภาพ
และกลมุ คนชรา ประกอบอาชพี เกษตรกรรม รอยละ 74.25 (x̄ =3.39, S.D. 0.58)
มีรายไดเฉลี่ย 1,297 บาทตอเดือน ผูสูงอายุสวนใหญ การรับรูคุณภาพชีวิตดานจิตใจ ในภาพรวมอยูใน
สามารถปฏิบัติกิจวัตรประจําวันดวยตนเอง รอยละ 99.25 ระดับมาก (x̄ =3.50, S.D. 0.66) เชน รูสึกวาตนเองมี
สวนใหญไ มมีโรคประจําตัว รอยละ 90.25 โดยผูสูงอายุท่ีมี คุณคาตอลูกหลานและคนอื่นๆ (x̄ =4.13, S.D. 0.86 ) มี
การใชยาเปนประจํา รอยละ 5.25 เนื่องจากเปน ความม่ันใจในตนเอง (x̄ =3.48, S.D. 0.80) และรับรูวา
โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง และเกาท รายละเอียด สามารถตัดสินใจเร่ืองใดๆ ไดดวยตนเอง (x̄ =3.45, S.D.
แสดงดงั ตารางท่ี 1 0.66) อยางไรกต็ าม ผสู ูงอายยุ ังรูสึกวาตนเองเปนภาระของ
ลูกหลาน (x̄ =3.40, S.D. 0.72) และรูสึกทอแท เบ่ือชีวิต
ตารางท่ี 1 จํานวนและรอยละคุณลักษณะทั่วไปของกลุม (x̄ =3.39, S.D. 0.94)
ตวั อยา ง (N=400) การรับรูคุณภาพชีวิตดานเศรษฐกิจและสังคม ใน
ภาพรวมอยูในระดับมาก (x̄ =3.46, S.D. 0.82) ดานท่ีรับรู
ขอมูลคณุ ลกั ษณะทัว่ ไปของกลมุ ตวั อยา ง จํานวน (รอ ยละ) วามีคุณภาพชวี ิตดานเศรษฐกิจและสังคม ในระดบั มากท่ีสุด
เพศ คือ มีเพื่อนท่ีสามารถพูดคุยปรึกษากันได (x̄ =4.49, S.D.
ชาย 73 (18.25) 0.85) และการรวมกิจกรรมกับชุมชนเสมอๆ เชน งานบุญ
หญิง 327 (81.75) ประเพณีตางๆ (x̄ =4.29, S.D. 0.72) สวนดานที่รับรูวามี
อายุ (ป) (เกณฑ WHO) คุณภาพชวี ติ ในระดับปานกลาง ไดแ ก ตองขายทรัพยสินที่มี
6074 ป (ผสู ูงอายุ/Elderly) 313 (78.25) เชน ทดี่ ิน รถ เคร่อื งประดบั เพ่อื นําเงินมาใชจาย (x̄ =3.40,
75 –90 ป คนชรา (Old) 87 (21.75) S.D. 0.85)
อายุ 90 ปข้ึนไป คนชรามาก (Very Old) 
อาชีพ
ไมมงี านทาํ 78 (20.50)
เกษตรกรรม 297 (74.25)
คา ขาย 15 (3.75)
รับจา ง 7 (1.75)
ขา ราชการบาํ นาญ 3 (0.75)
รายได (ตอเดือน) MinMax 50010,800 x̄ =1,297
การมผี ดู ูแลในการปฏิบัตกิ ิจวัตรประจาํ วัน
ไมม ี 397 (99.25)
มี 3 (0.75)
โรคประจาํ ตัว
ไมม ี 361 (90.25)
มี 39 (9.75)
การใชยาประจํา
ไมมี 379 (94.75)
มี 21 (5.25)

224

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปที่ 28 ฉบับที่ 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

ตารางที่ 2 ผลการสํารวจคุณภาพชีวิตตามการรับรูของ ตารางท่ี 2 ผลการสํารวจคุณภาพชีวิตตามการรับรูของ
ผสู งู อายุในชนบท (N=400) ผสู งู อายุในชนบท (N=400) (ตอ)

การรบั รคู ุณภาพชวี ติ ระดบั การรบั รู การรับรูคุณภาพชวี ติ ระดบั การรับรู
ดานรางกาย x̄ (S.D.) แปลผล ดา นเศรษฐกิจและสังคม x̄ (S.D.) แปลผล
1. สามารถปฏบิ ตั ิกิจวตั รประจําวนั ได 1. มีรายไดสมดลุ กับคาใชจาย
ดวยตนเอง 3.56 (0.84) มาก 2. มเี งินออมสาํ หรบั เก็บไวใ ชเมอ่ื จาํ เปน 3.13 (0.98) ปานกลาง
2. สามารถทํางานบา นเชน กวาดบาน 3. สามารถทาํ งานหารายไดส ําหรับ 2.45 (0.65) นอ ย
ลา งจาน ทํากับขา ว 3.48 (0.96) มาก ครอบครวั 3.53 (0.84) มาก
3. สามารถออกแรงในการทาํ งาน เชน 4. มีหนี้สนิ ทจ่ี ะตอ งหาเงินใชห น้ีเปน
ยกของปลกู ตน ไม 3.38 (0.93) ปานกลาง ระยะมากกวา 1 ป 3.43 (0.92) มาก
4. ความรูสกึ วา ตนเองยังกระฉบั กระเฉง 5. ตองขายทรพั ยส ินท่มี ีเชน ท่ีดนิ รถ
5. มกี ารปอ งกันโรคตางๆ ทอ่ี าจจะ 3.49 (0.98) มาก เครือ่ งประดบั เพ่อื นําเงินมาใชจ าย 3.40 (0.85) ปานกลาง
เกดิ ขน้ึ 3.36 (0.59) ปานกลาง 6. มเี พอื่ นท่ีสามารถพูดคยุ ปรกึ ษากนั ได
6. มีการตรวจสุขภาพสมาํ่ เสมอ 7. คอนขา งแยกตวั ไมอ ยากยงุ กับคน 4.49 (0.85) มากท่ีสดุ
7. สามารถพกั ผอ นนอนหลบั อยา ง 3.39 (0.58) ปานกลาง อ่ืนๆ 3.33 (0.96) ปานกลาง
เพยี งพอ 3.34 (0.92) ปานกลาง 8. มกี ารรว มกิจกรรมกบั ชุมชนเสมอๆ
8. มอี าการออ นเพลียบอ ยๆ เชน งานบญุ ประเพณตี า งๆ 4.29 (0.72) มากท่ีสุด
9. การบรโิ ภคอาหารท่ีมปี ระโยชนแ ละ 3.44 (0.61) มาก 9. เปนทีป่ รึกษาใหแกส มาชกิ ใน
เพียงพอ 3.49 (0.97) มาก ครอบครัวหรือคนอ่นื ๆ 3.15 (0.65) ปานกลาง
10. สามารถไดยินเสียงตางๆ อยา ง 10. เปนทย่ี อมรบั ของคนในชมุ ชน
ชดั เจน 3.47 (0.83) มาก 3.47 (0.74) มาก
ภาพรวมการรบั รคู ุณภาพชวี ติ 3.46 (0.82) มาก
ภาพรวมการรบั รคู ณุ ภาพชีวิต ดา นเศรษฐกจิ และสงั คม
ดานรา งกาย 3.44 (0.82) มาก 3.47 (0.81) มาก
ภาพรวมคณุ ภาพชวี ติ ทกุ ดาน
ดานจติ ใจ
1. รสู กึ วา ตนเองมีคุณคาตอ ลกู หลานและ 4.13 (0.86) มาก 1.2 ความตองการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผูสูงอายุ
คนอืน่ ๆ ในชนบท
2. รสู กึ วา ตนเองเปนภาระของลูกหลาน 3.40 (0.72) ปานกลาง
3. รูสึกทอแท เบ่อื ชวี ติ 3.39 (0.94) ปานกลาง กลุมตัวอยาง มีความตองการพัฒนาคุณภาพชีวิต
4. ไมอ ยากคบคาสมาคมกับใคร 3.41 (0.97) ปานกลาง ภาพรวมอยูในระดับมาก (x̄ =4.10, S.D. 0.77) เม่ือจําแนก
5. มีความม่นั ใจในตนเอง 3.48 (0.80) รายขอพบวา ดานท่ีมีความตองการมากที่สุด 3 ลําดับแรก
6. รับรูวา สามารถตัดสินใจเรอ่ื งใดๆ ได 3.45 (0.66) มาก ไดแ ก ดานสวัสดกิ ารเบยี้ ยังชีพ (x̄ =4.84, S.D. 0.84) ความ
ดว ยตนเอง มาก ตองการสวัสดิการจากภาครัฐ (x̄ =4.65, S.D. 0.82) ความ
7. ไดร บั การยอมรับจากคนในครอบครัว ตองการพัฒนาดานอาชีพ (x̄ =4.61, S.D. 0.81) ความ
และชุมชน 3.38 (0.81) ปานกลาง ตองการในระดบั มาก 3 ลําดบั แรก ไดแ ก ความตองการการ
8. มคี วามภาคภูมใิ จในตนเอง ยอมรับจากครอบครัว/ชุมชน (x̄ =4.09, S.D. 0.71) การมี
9. มคี วามคดิ เกย่ี วกบั การตาย 3.36 (0.70) ปานกลาง สวนรวมในการพัฒนาชุมชนของตน (x̄ =3.89, S.D. 0.63)
10. รูสกึ วาตนเองเปนคนจิตใจเขม แข็ง 3.49 (0.67) มาก และความตองการพัฒนาดานความเปนอยู (x̄ =3.85, S.D.
3.48 (0.65) มาก 0.79) สวนดานท่ีมีความตองการพัฒนาในระดับปานกลาง
ภาพรวมการรับรคู ณุ ภาพชวี ติ 3.50 (0.78) มาก ไดแก การจัดตั้งกลุมชมรมผูสูงอายุ (x̄ =3.01, S.D. 0.78)
ดานจิตใจ และ ดานที่มีความตองการในระดับนอย ไดแก ดาน
การศกึ ษา (x̄ =2.55, S.D. 0.77) รายละเอียดดงั ตารางที่ 3

225

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

ตารางที่ 3 ผลการสํารวจความตองการพัฒนาคุณภาพ ผูสูงอายุระบุความตองการพัฒนาคุณภาพชีวิต โดย
ชีวติ ของผูส งู อายใุ นชนบท (N=400) สวนใหญตองการพัฒนาดานอาชีพ เน่ืองจากรับรูวาตนเอง
ยังมีสุขภาพแข็งแรง สามารถทํางานไดตามศักยภาพ และ
ความตองการพัฒนาคณุ ภาพชวี ิต ระดับความตองการ ตองการแบง เบาภาระครอบครัวดานรายได บางรายมีภาระ
x̄ (S.D.) แปลผล เล้ียงหลานตองหาคารายไดสําหรับเล้ียงดูครอบครัวให
1. ความตอ งการพัฒนาดา นอาชพี 4.61 (0.83) มากที่สดุ เพยี งพอ ดงั คํากลา วตอ ไปนี้
2. ความตองการพฒั นาดานการศกึ ษา 2.55 (0.77) นอย
3. ความตองการพัฒนาดา นความ 3.85 (0.79) มาก “ลูกไมคอยสงเงินมา ตองเลี้ยงลูกใหเขาอีก ก็เลย
เปนอยู 4.39 (0.81) มากท่ีสุด อยากมรี ายไดพอเปน คาขนมใหหลานไปโรงเรียน ทุกวันนี้ก็
4. ความตองการพฒั นาสขุ ภาพให 3.01 (0.78) ปานกลาง มแี ตตาไปหารบั จางมาใหก นิ ”
แขง็ แรง 4.28 (0.68) มากท่สี ดุ
5. ความตองการพัฒนาใหม กี ารจัดต้ัง 4.22 (0.74) มากทส่ี ดุ “ก็ยังมีแรงทํางานไดอยู บางวันก็ไปรับจางกรอก
กลุมชมรมผสู ูงอายุ 3.89 (0.63) มาก ขนม ไดว นั ละยส่ี บิ บาท อยากทาํ งานของตัวเอง วาจะลงทุน
6. ความตอ งการใหมศี ูนยสขุ ภาพ 4.09 (0.71) มาก ขายขนมใหน กั เรยี น ก็ยงั ไมม ที ุน”
สําหรบั ผสู ูงอายโุ ดยเฉพาะ
7. ความตอ งการใหมีผูดูแลผสู งู อายุใน มากท่สี ดุ นอกจากน้ีผูสูงอายุ ยังตองการใหมีการสงเสริม
ชุมชน 4.65 (0.82) สุขภาพกายใหแข็งแรง เพ่ือปองกันการเกิดโรค หรือสราง
8. ความตอ งการมสี วนรวมในการ 4.53 (0.76) มากที่สุด เสริมสุขภาพผูท่ีมีโรคประจําตัว เชน โรคเบาหวาน โรค
พัฒนาชมุ ชนของตน ความดนั โลหิตสูง แตม ีขอจาํ กัดในการออกกาํ ลังกายคือบาง
9. ความตองการการยอมรับจาก 4.84 (0.84) มากทีส่ ดุ คนมโี รคประจําตัว ดังคาํ กลา วตอ ไปนี้
ครอบครัว/ชมุ ชน 4.35 (0.76) มากท่สี ดุ
10. ความตอ งการสวัสดิการจากภาครฐั “อยากใหมาสอนการดูแลสุขภาพ พวกเบาหวาน
เชน การรกั ษาฟรี การมชี อ งทางบรกิ าร 4.44 (0.85) มากทส่ี ุด ความดันก็เยอะ อยางการออกกําลังกายที่ทําไดอยูบาน
เฉพาะผสู ูงอายุ อยากใหม เี จา หนาท่ีมาตรวจสขุ ภาพในหมูบา นประจํา ก็เคย
11. ความตองการดานความสะดวกใน 4.23 (0.74) มากทส่ี ดุ มีหมอมาเย่ยี มในหมูบา น แตเยี่ยมเฉพาะคนปว ย”
การเขา รบั บรกิ ารในหนว ยงานดา น
สขุ ภาพ 4.10 (0.77) มาก ดานสขุ ภาพจิตพบวาผูสงู อายุตอ งการความรักความ
12. ความตอ งการดานสวัสดิการเบ้ีย หวงใยจากลูกหลาน โดยเฉพาะลูกท่ีไปทํางานในกรุงเทพฯ
เล้ียงชีพ หรือตางจังหวัดไกลๆ อยากใหกลับมาทํางานที่บาน ดังบท
13. ความตอ งการบริการจากเจา หนา ที่ สัมภาษณตอไปนี้
ภาครัฐในการจดั ชองทางบริการพิเศษ
สําหรบั ผูสูงอายุ “ลูกไปทํางานโรงงานท่ีกรุงเทพฯ คนนึง อีกคนไป
14. ความตอ งการดา นความสะดวกของ อยภู ูเก็ต เอาหลานมาใหยายชว ยเลีย้ ง เพราะเขาไมมีเวลาดู
การใชบ รกิ ารรถประจาํ ทาง เชน มีที่น่งั ลูก นานๆ จงึ จะกลบั มาเยยี่ ม”
สําหรบั ผูสงู อายุ
15. ความตอ งการดานการสง เสริม “ยายมีลกู สีค่ น ไปอยูท ีอ่ ่นื กนั หมด เขาก็มีครอบครัว
สถาบนั ครอบครวั ตอการดแู ลผสู งู อายุ ของเขา ยายอยูอยางน้ีมาเปนสิบปแลวชินแลว แตบางทีก็
เหงานะ เวลาเขาพาหลานมาเยี่ยมแลวกลับไป ยายนอนคน
ภาพรวม เดยี วรอ งไหก ็เคย คดิ ถึงลูก คิดถงึ หลาน”

ผลการศึกษาระยะท่ี 2 สวนความตองการดานอื่นๆ ไดแก การสงเสริม
ในระยะท่ี2 ผูวิจัย จัดประชุมเพื่อนําเสนอผล สวัสดิการตางๆ จากภาครัฐ เชน การมอบเบี้ยยังชีพจาก
การศึกษาระยะที่1 และ ใหผูเขารวมประชุมแสดงความ องคกรปกครองสวนทองถ่ินที่ตรงเวลา สวัสดิการชุมชน
คิดเห็นตอผลการศึกษา ตลอดจนใหขอเสนอแนะ แนวทาง เกี่ยวกับการกูยืมกรณีมีเหตุจําเปน สวัสดิการในการนําสง
สง เสริมคุณภาพชีวิตผูสูงอายุในชนบท และจากการประชมุ โรงพยาบาลเม่อื เจ็บปว ย ดังคํากลา วตอ ไปน้ี
กลมุ ยอยในกลุมตัวอยางผูสงู อายจุ าก 40 ครวั เรอื น มีขอมูล
ดงั นี้ “ถามีเงินใหยืมเปนสวัสดิการในหมูบาน เวลามี
ความจําเปนเรงดวนก็จะดีครับ จะไดยืมไปใช ไมมีใครรู

226

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท่ี 28 ฉบับท่ี 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

ลวงหนา หรอกวาจะเกิดอะไรขึ้น บางคนก็ไมมีเงินไป ม: มอบสวสั ดิการใหผูสงู อายุ เปนความตองการของ
โรงพยาบาล บางคนจะจัดงานศพยังไมม ีเงนิ ไปจัดเลย” ผูสูงอายุ ที่ตองการใหมีการจัดสวัสดิการตางๆ ในชุมชน
พบวา ในชุมชนมีการสงเสริมการออมทรัพยวันละบาท
จากผลการสํารวจในระยะท่ี 1 และการประชุมใน ผูนํามีการจัดกลุมอาสาสมัครที่มีรถยนต นําสงผูสูงอายุไป
ระยะที่ 2 พบวา ผูสูงอายุมีความตองการพัฒนาคุณภาพ รับการตรวจรักษา และในการนําสงสวัสดิการเงินผูสูงอายุ
ชีวิต ทั้งดานรางกาย จิตใจ สังคม และเศรษฐกิจ โดย โดยองคกรปกครองสวนทองถ่ิน พบวา มีกําหนดการโอน
จัดลําดับความสําคัญ พบวา ดานเศรษฐกิจตองการมีอาชีพ เงนิ ที่ชัดเจน และ สงตรงเวลา ในรายท่ีไมสะดวกในการรับ
ท่ีชวยสรางรายได ดานรางกาย ตองการใหมีการสงเสริม โอน เจาหนา ที่จะใหบ รกิ ารโดยการนําสงทีบ่ า น
การดูแลรักษาสุขภาพ ดานจิตใจ ตองการใหลูกหลาน อยู
ใกลช ิดใหความรักความหว งใย และดานสังคม คือการไดรับ จากการประเมินความพึงพอใจ ในการใชรูปแบบ
ความไววางใจในการเปนสวนหน่ึงของการตัดสินใจ การให พรหมโมเดล พบวา กลุมตัวอยางมีความพึงพอใจในระดับ
ขอแนะนํา และการสรางประโยชนเพ่ือสวนรวมในชุมชน มาก (x̄ =4.16, S.D. 0.74) เม่ือจําแนกรายดาน พบวา
เม่ือนํามาจัดลําดับความสําคัญ ของความตองการพัฒนา ความพงึ พอใจตอ การนําพรหมโมเดล ไปใชสงเสริมคุณภาพ
คุณภาพชีวิต สามารถกาํ หนดเปนแนวทางแบบที่สอดคลอง ชีวิต ดานรางกาย ในภาพรวมอยูในระดับมาก (x̄ =4.04,
กับ คํ า ว า พ รห ม จึ ง ใ ห ชื่อ แ น ว ท า ง นี้เ ป น “พ ร ห ม S.D. 0.72) ดานจิตใจ มีความพึงพอใจในระดับมากท่ีสุด
โมเดล” (พ: พัฒนาอาชีพ, ร: รักษาสุขอนามัย, ห: หวงใย (x̄ =4.23, S.D. 0.77) และดานเศรษฐกิจสังคม มีความพึง
และเอาใจใสจากลูกหลาน, ม: มอบสวัสดิการจากภาครัฐ) พอใจในระดบั มาก (x̄ =4.16, S.D. 0.74) รายละเอียดแสดง
ดงั ตารางที่ 4
ผลการศึกษาระยะที่ 3
จากการติดตามการนํา พรหมโมเดล ไปใชในการ ตารางท่ี 4 ผลการสํารวจความความพึงพอใจของ
พัฒนาคุณภาพชีวิตผูสูงอายุในชนบท ภายหลังส้ินสุด ครัวเรอื นที่ไดรวมโครงการตอพรหมโมเดล (N=40)
กิจกรรมโครงการสามเดือน ผูวิจัยทําการการสัมภาษณ
และสนทนากลุม ผลการศึกษาวา ผูสูงอายุสามารถนํา คุณภาพชีวติ ดา นท่ปี ระเมิน ระดับความพงึ พอใจ
กิจกรรมที่เขา รวมไปใชในการดาํ เนนิ ชวี ติ ดังน้ี I. ดา นรา งกาย x̄ (S.D.) แปลผล
พ: พัฒนาอาชีพ เปน การพฒั นาอาชีพทก่ี ลุมตัวอยา ง 1. สามารถนาํ วธิ กี ารออกกาํ ลงั กายไปใช
ระบวุ า ควรสามารถปฏิบัติท่ีบานได หรือใชเวลาวางในการ ในชวี ติ ประจําวัน 4.28 (0.64) มากทสี่ ดุ
ทํางานเพ่ือสรางรายไดเสริม เปนการใชเวลาวางใหเปน 2. สามารถนาํ ความรูไ ปใชใ นการปองกนั 3.55 (0.83) มาก
ประโยชน เชน การทําถงุ หอมจากดอกไมแหง การทําขนม โรค เชน โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิต
ตม สมุนไพร เพอ่ื จําหนายในชมุ ชน และตลาด สงู 3.65 (0.82) มาก
ร: รักษาสุขอนามัย เปนการสรางเสริมสุขภาพ ดวย 3. สามารถนาํ ความรูท่ไี ดร บั ไปสังเกต 3.85 (0.62) มาก
การออกกําลังกายและการผอนคลาย โดยมีหนวยงาน อาการไมสขุ สบายทอี่ าจจะเจบ็ ปว ยได 4.43 (0.64) มากท่สี ุด
สาธารณสุขมาดําเนินงานการตรวจสุขภาพ และคัดกรอง 4. สามารถนาํ ความรใู นการดูแลสุขภาพ 4.48 (0.74) มากทีส่ ุด
โรคเบ้ืองตนใหกับผูสูงอายุในชุมชน ผูสูงอายุบางรายมีการ ไปแนะนําคนอืน่ ได 4.04 (0.72) มาก
ทํายางยดื ออกกาํ ลังกายดว ยตนเองทบี่ าน 5. ไดรบั การตรวจคดั กรองสขุ ภาพจาก
ห: หว งใยและใสใจจากลูกหลาน เปน การสรางความ เจา หนาที่ 4.65 (0.83) มากที่สดุ
เขาใจกับครอบครัว โดยกลุมตัวอยางระบุวา ลูก หลาน พี่ 6. มกี ารจดั ชองทางบริการสาํ หรับ มาก
นอง ที่อาศัยรวมบานเดียวกัน มีการแสดงความเอาใจตอ ผูส งู อายุ 3.90 (0.65)
ผูสูงอายุในครัวเรือน เชน การจัดหาอาหารให การนําไป 4.45 (0.85) มากที่สุด
ตรวจรักษาสุขภาพ การพูดคุย การประพฤติปฏิบัติตัวที่ไม ภาพรวมดา นรา งกาย
ทําใหผูสูงอายเุ ปน หวงและไมส บายใจ II. ดา นจติ ใจ
1. หลงั เขา รวมกจิ กรรม สมาชิกใน
ครอบครวั ใหค วามเอาใจใสม ากขน้ึ
2. รูสึกมีกาํ ลงั ใจ และตอ งการดูแลตนเอง
ใหมีสุขภาพแขง็ แรง
3. สามารถใหกาํ ลงั ใจคนอ่นื ได

227

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

ตารางท่ี 4 ผลการสํารวจความความพึงพอใจของ เรื่องราวตางๆ ของตน การรับรูถึงความสามารถในการ
ครวั เรือนท่ีไดร วมโครงการตอพรหมโมเดล (N=40) (ตอ ) จัดการกับความเศรา หรือกังวล การรับรูเกี่ยวกับความเช่ือ
ตางๆ ของตน ที่มีผลตอการดําเนินชีวิต เชน การรับรูถึง
คุณภาพชวี ติ ดา นท่ีประเมิน ระดับความพึงพอใจ ความเชื่อดานวิญญาณ ศาสนา การใหความหมายของชีวิต
x̄ (S.D.) แปลผล และความเชื่ออ่ืน ๆ ที่มีผลในทางที่ดีตอการดําเนินชีวิต จะ
II. ดานจติ ใจ (ตอ) มีผลตอการเอาชนะอุปสรรค4 ดังน้ันกลุมตัวอยางใน
4. รสู ึกมีความสุขกบั ชวี ติ ในแตละวนั 4.32 (0.66) มากท่สี ุด การศึกษาคร้ังนี้ท่ีมีการรับรูตอตนเองในเชิงบวก จึงทําให
3.97 (0.69) มาก การรับรูคณุ ภาพชีวิตดานจิตใจอยูในระดบั สงู
5. รสู กึ ชวี ติ มีคุณคา มาก
4.10 (0.96) สําหรับความตองการตอการพัฒนาคุณภาพชีวิต ใน
6. เม่อื มีความเครยี ดสามารถจัดการ 4.23 (0.77) มากทีส่ ดุ ภาพรวมพบวาอยูในระดับมาก โดยเฉพาะดานสวัสดิการ
ความเครยี ดไดเรว็ ขน้ึ เบ้ียยังชีพ สวัสดิการจากภาครัฐ เชน การรักษาฟรี การมี
3.70 (0.64) มาก ชองทางบริการเฉพาะผูสูงอายุ ความตองการพัฒนาดาน
ภาพรวมดานจิตใจ 4.57 (0.67) มากท่ีสดุ อาชีพ ดานความสะดวกในการเขารับบริการในหนวยงาน
III. ดา นเศรษฐกิจและสังคม ดานสุขภาพ และดานความสะดวกของการใชบริการรถ
1. สามารถสรา งอาชพี และมีรายไดเพ่ิมขน้ึ 3.88 (0.73) มาก ประจําทาง เชน มีที่น่ังสําหรับผูสูงอายุ การสรางเสริม
2. มสี ว นรว มในกจิ กรรมชุมชน เชนงาน 4.55 (0.83) สุขภาพใหแข็งแรง การบริการจากเจาหนาที่ภาครัฐในการ
บุญประเพณี 4.15 (0.74) มากท่ีสุด จัดชองทางบริการพิเศษสําหรับผูสูงอายุ ดานการสงเสริม
3. สามารถนําความรูจากกจิ กรรม มาก สถาบนั ครอบครวั ตอ การดแู ลผสู งู อายุ และความตอ งการให
โครงการไปแนะนาํ คนอืน่ 4.33 (0.75) มีผูดูแลผูสูงอายุในชุมชน ซ่ึงจะเห็นไดวา สวนใหญเปนรัฐ
4. มีเงนิ ออมกบั โครงการออมวันละบาท 4.20 (0.73) มากท่ีสุด สวัสดิการที่ควรจัดใหกับผูสูงอายุ ในขณะที่ครอบครัวและ
5. มีสวสั ดิการในชมุ ชน เชน บริการรถ 4.16 (0.74) ชุมชน ควรมีสวนรวมในการดูแลผูสูงอายุเชนกัน5
นาํ สงผูส ูงอายุไปตรวจสขุ ภาพ มาก สอดคลองกับการศึกษาการเสริมสรางพลังอํานาจการดูแล
6. ไดร ับเงินสวัสดกิ ารจากองคกรปกครอง มาก โดยครอบครัว6 และแรงสนับสนุนจากชุมชน เพ่ือพัฒนา
สวนทองถนิ่ ตรงเวลา คุณภาพชีวิตผสู ูงอายุ กรณีศึกษาจังหวัดพระนครศรอี ยุธยา7
โดยใชแบบวัดคุณภาพชีวิตขององคการอนามัยโลกชุดยอ
ภาพรวมดานเศรษฐกจิ และสังคม ฉบับภาษาไทย วิเคราะหขอมูลโดยการวิเคราะหตัว
ความพงึ พอใจในภาพรวม ประกอบ และการวเิ คราะหการถดถอยแบบพหุ ผลการวิจัย
พบวา คุณภาพชีวิตผูสูงอายุประกอบดวย 5 ดาน ไดแก
อภิปรายผลการวจิ ัย ดานรางกาย ดา นจิตใจ ดานส่ิงแวดลอม ดานความสัมพันธ
การศึกษาครัง้ นพ้ี บวา ผูส ูงอายุสว นใหญอายรุ ะหวา ง ทางสังคมและดานความพอใจ พบวาความสัมพันธระหวาง
ปจจัยระดับบุคคล ครอบครัวและชุมชน สามารถอธิบาย
6074 ป มีสุขภาพแข็งแรง สามารถดูแลตนเองใน การแปรผันคุณภาพชีวิตผูสูงอายุดานตางๆ 5 ดานขางตน
ชีวิตประจําวันได ผูสูงอายุจึงมีการรับรูระดับคุณภาพชีวิต ไดรอยละ 33.8, 9.7, 13.2, 17.9 และ 9.3 ตามลําดับ โดย
ในภาพรวมอยูในระดับมาก ซ่ึง Flanagan4 ระบุวา ตัวแปรอิสระ 12 ตัว (เพศ อายุ รายได ความรูเก่ียวกับ
องคประกอบที่สําคัญของการมีคุณภาพชีวิตที่ดี คือ สุขภาพ การปฏบิ ตั ิตวั ดานสุขภาพ การพึ่งตนเอง การไดรับ
ความสามารถในการดํารงชีวิตประจําวัน มีความผาสุกดาน การเกื้อหนุน การมีบทบาทสภาพแวดลอมที่บาน การมี
รางกายและวัตถุ ความผาสุกดานวัตถุรวมถึงการเงิน และ กิจกรรมในชุมชน สิ่งแวดลอมทางกายภาพ และขอมูล
ความปลอดภัย เชน มีอาหารดี มีที่อยูอาศัย มีสุขภาพ ขาวสาร) มีความสัมพันธอยางมีนัยสําคัญทางสถิติที่ระดับ
แข็งแรงปราศจากโรค4 สวนดา นสุขภาพจติ พบวา ผูสูงอายุมี 0.05 จึงเปน การบง ช้ที ่ชี ดั เจนขึ้นวา ทงั้ ครอบครวั และชมุ ชน
การรับรูคุณภาพชีวิตดานจิตใจอยูในระดับมาก โดยรูสึกวา
ตนเองมีคุณคาตอลูกหลานและคนอ่ืนๆ มีความมั่นใจใน 228
ตนเอง และรบั รวู าสามารถตัดสินใจเรื่องใดๆ ไดดวยตนเอง
ซ่ึงการรับรูสภาพทางจิตใจของตนเอง เชน การรับรู
ความรูสึกทางบวกท่ีบุคคลมีตอตนเอง การรับรูภาพลักษณ
ของตนเอง การรับรูถึงความรูสึกภาคภูมิใจในตนเอง การ
รับรูถึงความมั่นใจในตนเอง การรับรูถึงความคิด ความจํา
สมาธิ การตัดสินใจ และความสามารถในการเรียนรู

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท ่ี 28 ฉบับที่ 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

ลว นมีความสําคัญถึงการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ผสู งู อายุ นอกจากน้กี ารไดร บั การสนบั สนุนจากครอบครัวยังสงผลถึง
สวนแนวทางสงเสริมคุณภาพชีวิตตามคําวา พรหม การมีสขุ ภาพกายทีด่ ี ดงั การศึกษาของนารีรัตน เช้ือสูงเนิน8
และนารีรัตน จิตรมนตรี และคณะ9 พบวาผูดูแลหลักใน
ท่ีใชในการศึกษาครั้งน้ี เปนแนวทางท่ีบงชี้วา การพัฒนา ครอบครัวท่ีมีความพรอมตอการดูแลผูสูงอายุแบบองครวม
อาชีพ การรักษาสุขอนามัย ความเอาใจใสของครอบครัว ท้ังดานรางกาย จิตใจ สังคมและจิตวิญญาณ เชน การดูแล
และ การจัดสวัสดิการสําหรับผูสูงอายุ มีความสําคัญตอ กิจวัตรประจําวัน การปองกันความรูสึกเสียใจ การสราง
ผูสงู อายุ และตองมกี ารเตรียมพรอมดานตา งๆ เชน สุขภาพ ความสุข การสรา งความรูสึกมนั่ คงทางอารมณ การสงเสริม
รายได เปนตน กอนเขาสูวัยสูงอายุ ดังการวิจัย ศึกษา ใหมีปฏิสัมพันธทางสังคม และ การดูแลสุขภาวะทางจิต
แ น ว ท า ง ก า ร พั ฒ น า คุ ณ ภ า พ ชี วิ ต ผู สู ง อ า ยุ โ ด ย บุ ค ค ล วิญญาณ การดูแลบนพ้ืนฐานของความรัก ความหวงใย
ครอบครัว และชุมชน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา7 ความกตัญู เปนรูปแบบที่ดีในการดูแลผูสูงอายุในระยะ
ผลการวิจยั พบวา แนวทางการพัฒนาคุณภาพชีวิตผูสูงอายุ ยาว และมีผลตอการพัฒนาคุณภาพชีวิตผูสูงอายุ สวนการ
ท่ีตองการในระดับบุคคล ประกอบดวยการเตรียมเรื่อง จัดสวัสดิการสําหรับผูสูงอายุนั้น กลาวไดวามีความจําเปน
ความรูและการปฏิบัติตัวดานสุขภาพต้ังแตวัยเด็กตอเนื่อง ตอการพัฒนาคุณภาพชีวิตผูสูงอายุ ทั้งการมีระบบ
ถึงวัยสูงอายุ การเตรียม เร่ืองการเงินโดยการออมเงินหรือ สนับสนุนท่ีเปนทางการและไมเปนทางการ การมีทุนทาง
การสะสมเงินเขากองทุนตั้งแตวัยทํางาน เพ่ือเอ้ือตอการ สังคม และการตอบสนองความตองการของผูสูงอายุ ตาม
เปนผูสูงอายุที่สามารถพ่ึงตนเองได และการเปนผูสูงอายุท่ี พระราชบัญญตั ผิ สู งู อายุ พ.ศ.2546 ท่ีมีการกําหนดใหมีการ
กระฉับกระเฉงเขารวมกิจกรรมของครอบครัวและชุมชน จัดสวัสดิการแกผูสูงอายุในดานตางๆ เชน การบริการทาง
สวนในระดับครอบครวั นน้ั บุตรหลานควรมีความกตัญู ให การแพทยและการสาธารณสุขท่ีจัดไวโดยใหความสะดวก
ความรักความอบอุน ใหการเล้ียงดูเก้ือหนุนชวยเหลือดูแล แกผูสูงอายุเปนกรณีพิเศษ การประกอบอาชีพหรือฝก
เอาใจใส สมาชิกในครอบครัวควรมีความรูและการปฏิบัติ อาชีพ ท่ีเหมาะสม การอํานวยความสะดวกและความ
ตัวดานสุขภาพ เพื่อสามารถใหคําแนะนําขอมูลขาวสารที่ ปลอดภยั โดยตรงแกผสู งู อายใุ นอาคาร สถานที่ ยานพาหนะ
เปนประโยชนกับผูสูงอายุ ปรับปรุงสภาพ แวดลอมท่ีบาน หรอื การบรกิ ารสาธารณะอืน่ เปนตน ดังนน้ั อาจนาํ แนวทาง
และปฏิบัติตอผูสูงอายุอยางเหมาะสม อีกทั้งสนับสนุนและ พรหม ไปเปนหลักการท่ีนําไปประยุกตใชในการพัฒนา
สงเสริมผูสูงอายุใหยังคงมีบทบาท และเขารวมกิจกรรมทั้ง คุณภาพชวี ิตผูสงู อายุในชนบท หรอื ในบริบทอื่นๆ
ในครอบครัวและชุมชน สําหรับในระดับชุมชน ควรเนน สรุป
หลักการชุมชนเขมแข็ง ประกอบดวยการสนับสนุนและ
กระตุนผูนําชุมชนและประชาชนใหรวมกันคิดรวมกันสราง ผูสูงอายุสวนใหญอายุระหวาง 6074 ป มีสุขภาพ
กิจกรรม ตามความตองการ และสอดคลองกับวิถีชีวิตของ แข็งแรง สามารถดูแลตนเองในชีวิตประจําวันได ผูสูงอายุ
ผูสูงอายุ โดยอาศัยภูมิปญญาและทรัพยากรทองถิ่น การ จึงมีการรับรูระดับคุณภาพชีวิตในภาพรวมอยูในระดับมาก
เปนแบบอยางท่ีดี เนนการทํางานเชิงรุกในการพัฒนาองค สําหรับความตองการตอการพัฒนาคุณภาพชีวิต ใน
ความรูและความรวมมือกันดําเนินงานเพื่อพัฒนาคุณภาพ ภาพรวมพบวาอยูในระดับมาก โดยเฉพาะดานสวัสดิการ
ชีวิต ในขณะท่ีการหวงใยและเอาใจใสของบุตรหลาน เปน เบี้ยยังชีพ สวัสดิการจากภาครัฐ เชน การรักษาฟรี การมี
การแสดงความเอาใจตอผูสูงอายุในครัวเรือน เชน การ ชองทางบริการเฉพาะผูสูงอายุ ความตองการพัฒนาดาน
จัดหาอาหารให การนําไปตรวจรักษาสุขภาพ การพูดคุย อาชีพ ดานความสะดวกในการเขารับบริการในหนวยงาน
การประพฤติปฏิบัติตัวที่ไมทําใหผูสูงอายุเปนหวงและไม ดานสุขภาพ แนวทางสงเสริมคุณภาพชีวิตตามคําวา
สบายใจ สอดคลองกับการศึกษาการปฏิบัติกิจกรรม การ “พรหม” ทใี่ ชในการศกึ ษาครั้งนี้ เปน แนวทางทบี่ งชี้วา การ
สนับสนุนจากครอบครัว มีความสัมพันธทางบวกกับความ พัฒนาอาชีพ การรักษาสุขอนามัย ความเอาใจใสของ
ผาสุกทางใจ ซึ่งกลาวไดวาการไดรับความรัก ความหวงใย ครอบครัว และการจัดสวัสดิการสําหรับผูสูงอายุ มี
และการดูแลจากสมาชิกในครอบครัวในระดับมากก็จะ ความสําคัญตอผูสูงอายุ และตองมีการเตรียมพรอมดาน
สงผลถึงความผาสุกของผูสูงอายุในระดับมากเชนกัน6 ตา งๆ เชน สุขภาพ รายได เปน ตน กอนเขา สวู ัยสูงอายุ
229

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
ขอ เสนอแนะ ใหกบั ผสู งู อายุทง้ั ในชนบทและชมุ ชนเมือง

1) ขอ เสนอแนะตอการนาํ ไปใชป ระโยชน 2.2) ควรศกึ ษาแนวทางจดั การเรยี นรเู พ่อื การพัฒนา
1.1) การศึกษาพบวาผูสูงอายุตองการพัฒนา คณุ ภาพชีวิตสําหรบั ผสู ูงอายใุ นชุมชน
คุณภาพชีวิตในดานอาชีพ เพื่อใหมีรายไดที่สามารถพ่ึงพา
ตนเองได ดังน้ันหนวยงานที่เกี่ยวของเชน องคกรปกครอง 2.3) ควรศกึ ษาการจัดการองคความรูของผูดูแลเพ่ือ
สวนทองถ่ิน พัฒนาชุมชน ควรมีบทบาทในการสรางเสริม พฒั นาคณุ ภาพชีวติ ผสู งู อายทุ ่มี โี รคเรื้อรัง
อาชพี ทีเ่ หมาะสมกับผสู งู อายุ เปน งานทส่ี ามารถทาํ ไดท บี่ า น
เชน การแปรรูปอาหาร การทําขนม การแปรรูปสมุนไพร 2.4) ควรศึกษารูปแบบการจัดอาสาสมัครในการ
เปนตน ดูแลผสู ูงอายุในชุมชนทั้งในชนบทและชุมชนเมือง
1.2) การมีสุขอนามัยใหสมบูรณแข็งแรง ทําให กติ ติกรรมประกาศ
ผูสูงอายุมีความรูสึกมั่นคง และพึ่งพาตนเองในการปฏิบัติ
กิจวัตรประจําวันได ซ่ึงนําไปสูการรูสึกมีคุณคาในตนเอง การวิจัยครั้งน้ีสําเร็จไดตามวัตถุประสงคดวยความ
ดังน้ันหนวยงานดานสาธารณสุขควรมีกิจกรรมสรางเสริม อนุเคราะหแ ละความรวมมือจากหลายภาคสว น ขอขอบคุณ
สุขภาพผูสูงอายุอยางตอเน่ือง ในรูปแบบที่หลากหลาย กลุมตัวอยางผูสูงอายุ ท่ีใหความรวมมือในการสํารวจ และ
เหมาะสมกับภาวะสุขภาพ ตลอดจนมีการคัดกรองสุขภาพ สัมภาษณ เพ่ือหาแนวทางพัฒนาคุณภาพชีวิต ขอขอบคุณ
อยางสม่ําเสมอ เพื่อจะไดนําไปสูการตรวจรักษาอยาง ประธานชุมชน องคกรปกครองสวนทองถ่ิน และ
ถูกตองทันทวงที ทําใหสามารถดํารงไวซ่ึงสุขภาวะที่ดีใน โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล ท่ีอนุเคราะหพ้ืนท่ีใน
ระยะยาวตอไป การศกึ ษาและอาํ นวยความสะดวกในการดาํ เนินงาน
1.3) ผูดูแลในครอบครัว ทั้งบุตร หลาน รวมถึง เอกสารอา งองิ
สมาชิกในครอบครัว มีความสําคัญตอการสรางเสริม
คุณภาพชีวิตผูสูงอายุ ซึ่งควรใหการสนับสนุนการดูแล 1. กองทนุ การสรางเสริมสุขภาพ. ทิศทาง เปาหมาย
สุขภาพผสู งู อายุใหแข็งแรง แสดงความรัก ความหวงใย ยก และยทุ ธศาสตร ระยะ 10 ป (พ.ศ.25552564). กรุงเทพฯ:
ยอง และกตัญู ซึ่งจะทําใหผูสูงอายุมีความอบอุนใจ สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนนุ การสรา งเสริมสขุ ภาพ; 2554.
ตระหนักในคุณคาของตน สามารถลดความวิตกกังวล
ปองกันปญหาสุขภาพจิตเชนภาวะซึมเศราได และทําให 2. สํานักนโยบายและยุทธศาสตร กระทรวง
ผูสูงอายุเกดิ ความพึงพอใจในความผาสกุ และคุณภาพชีวิตท่ี สาธารณสุข. การสาธารณสุขไทย 25512553. กรุงเทพฯ:
ดีของตน องคก ารสงเคราะหท หารผา นศกึ ; 2553.
1.4) การไดรับสวัสดิการจากภาครัฐหรือชุมชน เปน
อีกแนวทางหน่ึงในการพัฒนาคุณภาพชีวิตผูสูงอายุ ดังนั้น 3. สมศักด์ิ ชุณหรัศม์ิ . สถานการณผูสูงอายุไทย
ชุมชนควรมีสวนรวมในการกําหนดจัดสวัสดิการ ซึ่งอาจ พ.ศ.2551. กรุงเทพฯ: คิวพีจาํ กดั ; 2552.
ไมใชรูปแบบของเงิน และอาจเปนกิจกรรม หรือบริการ
ตางๆ ที่อํานวยความสะดวกตอการดํารงชีวิตของผูสูงอายุ 4. Flanagan, J.C. Measurement of quality of
เชน การจัดบริการอํานวยความสะดวกในการไปรับการ life index for patient with cancer. Oncology
ตรวจรักษา การจัดอาสาสมัครในชุมชนเพ่ือดูแลสุขภาพ Nursing Forum 1982;17:1521.
ผูสูงอายุ จัดสวัสดิการในการติดตอสื่อสารผานระบบส่ือ
ออนไลนระหวางผูสูงอายุกับบุตรหลานท่ีอยูหางไกลกัน 5. มานพ นักการเรียน. พระพุทธศาสนากับแนวคิด
เปนตน เร่ืองคุณภาพชีวิต [อินเทอรเน็ต]. 2554 [เขาถึงเม่ือ 29
2) ขอ เสนอแนะในการวจิ ยั ตอ ไป มีนาคม 2555]. เขาถึงไดจาก: http://src.ac.th/web/
2.1) ควรศึกษารูปแบบการจัดสวัสดิการของชุมชน index.php?option=content&task=view&id=976.

6. Srimuang Paluangrit, Frits van Griensven,
Kua Wongboonsin. Improvement of the Quality of
Life of the Elderly through Individual Empowerment,
Family Care and Community Support: The Case of
Phra Nakhon Si Ayutthaya Province, Thailand.
Journal of Population and Social Studies 2006; 14(2);
JanuaryJune.

230

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปที่ 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สิงหาคม 2563
7. ศรีเมือง พลังฤทธิ์. แนวทางการพัฒนาคุณภาพ

ชีวิตผูสูงอายุโดยบุคคล ครอบครัว และชุมชน จังหวัด
พ ร ะ น ค ร ศ รี อ ยุ ธ ย า : ก า ร ศึ ก ษ า เ ชิ ง คุ ณ ภ า พ . ว .
ประชากรศาสตร; 2550:23(2):6784.

8. นารีรัตน เชื้อสูงเนิน. ความสัมพันธระหวางการ
รับรูภาวะสุขภาพ การปฏิบัติกิจกรรมการสนับสนุนจาก
ครอบครัวกับความผาสุกทางใจของผูสูงอายุในชมรม
ผูสูงอายุกรุงเทพมหานคร [วิทยานิพนธ]. กรุงเทพฯ:
จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลัย; 2550.

9. นารีรัตน จิตรมนตรี, วิไลวรรณ ทองเจริญ,
สาวิตรี ทยานศิลป. ตัวแบบการดูแลผูสูงอายุท่ีดีของ
ค ร อ บ ค รั ว แ ล ะ ชุ ม ช น เ ข ต เ มื อ ง แ ล ะ
กรุงเทพมหานคร. กรงุ เทพฯ: สถาบันวจิ ัยระบบสาธารณสุข
มูลนิธิสถาบนั วจิ ยั และพฒั นาผสู งู อายุไทย; 2552.

รบั ตน ฉบับ: 21 มิถนุ ายน 2562, ไดร บั บทความปรับปรงุ : 18 สงิ หาคม 2563, รับลงตพี มิ พ: 21 สิงหาคม 2563
231

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

การบริหารแขนทาประสทิ ธิไ์ ทยประยุกต (มณเี วช) 4 ทา รวมกับการปรบั การยศาสตร
ในบุคลากรโรงพยาบาลหนองคายที่มอี าการปวดคอและบา
วันรฐั ตัง้ กจิ วานชิ ย, กลุม งานเวชกรรมฟนฟู โรงพยาบาลหนองคาย
พัทธป ย า สรี ะสาพร, ภาควิชาเวชศาสตรฟน ฟู คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน

บทคัดยอ
การวจิ ัยแบบกง่ึ ทดลอง (Quasi experiment) นี้ มีวตั ถุประสงคเพื่อศกึ ษาผลการลดปวดดว ยวธิ ีการบริหารแขนทา
ประสทิ ธิ์ไทยประยุกต (มณีเวช) 4 ทา รวมกับการปรับการยศาสตรในบุคลากรโรงพยาบาลหนองคาย กลุมตัวอยางเปน
บุคลากรสุมตัวอยางแบบจําเพาะ (purposive sampling) จากทุกกลุมงานในโรงพยาบาลหนองคาย ท่ีมีอาการปวด
บริเวณคอและบา 1 ขางและ 2 ขางขึ้นไป นานกวา 1 เดือนและมีระดับความปวดตาม NRS (numeric rating scale)
ตั้งแต 3 คะแนนข้ึนไป จํานวน 41 คน การศึกษาน้ีดําเนินการในโรงพยาบาลหนองคายในเดือนกรกฎาคม – กันยายน
2562 เครื่องมอื ทีใ่ ชใ นการศกึ ษาประกอบดวย (1) แบบสอบถามเก่ียวกับอาการปวดบริเวณคอ บา ไหล (2) การบรรยาย
และฝก ปฏบิ ัติการบรหิ ารแขนทาประสทิ ธไ์ิ ทยประยุกต (มณเี วช) 4 ทา (3) คาํ แนะนาํ การปรบั การยศาสตร (ergonomics)
ในทที่ าํ งาน พรอมท้ัง (4) เอกสารคมู อื ทา การบรหิ ารแขนประสิทธไ์ิ ทยประยุกต (มณีเวช) 4 ทา เพื่อไปทบทวนดวยตนเอง
และ (5) สมดุ บันทกึ การบริหารแขนและการปรับการยศาสตร จากน้ันมีการติดตามอาการในสัปดาหที่ 6 ทําการเก็บขอมูล
ตามแบบสอบถามซ้ํา วิเคราะหขอมูลดวยสถิติพรรณนา รอยละ คาเฉล่ีย สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และใชสถิติอนุมาน
paired ttest เปรียบเทียบคะแนนความปวดกอนและหลังทําการบริหารและการยศาสตรที่สัปดาหท่ี 0 และ 6 หัก
อาสาสมคั รทไี่ มสามารถทําตามกระบวนการวจิ ัยไดครบถว น 12 คนแลว คงเหลอื อาสาสมคั ร 29 คน
ผลการศึกษา กลุมตวั อยาง 29 คน สว นใหญเปน เพศหญงิ รอ ยละ 72.4 อายุเฉลย่ี 40.0 ป (สวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน
7.9) ในการติดตามอาการที่สัปดาหท่ี 6 หลังการบริหารแขนทาประสิทธิ์ไทยประยุกต (มณีเวช) 4 ทา รวมกับการปรับ
การยศาสตรพบวา รอยละ 86.2 มีระดับความเจ็บปวดลดลง โดยคาเฉลี่ยของคะแนนความเจ็บปวดสูงสุดที่สัปดาหที่ 0
และส้ินสุดสัปดาหที่ 6 เทากับ 4.95 (สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 1.7) และ 3.24 (สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 2.2) ตามลําดับ
ลดลงอยา งมนี ยั สําคัญทางสถิติ (p < 0.001)
สรปุ การบรหิ ารแขนทา ประสทิ ธ์ิไทยประยุกต (มณเี วช) 4 ทา รวมกับการปรับการยศาสตร มีผลลดอาการปวดคอ
และไหลไ ดอยางมีนยั สาํ คญั ทางสถิติ
คําสําคญั : การบริหารแขน, มณเี วช, การยศาสตร, ปวดคอและบา

Corresponding author: วนั รฐั ตั้งกิจวานิชย โทรศพั ท 0869360708 Email: [email protected]
กลุม งานเวชกรรมฟนฟู โรงพยาบาลหนองคาย

232

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปที่ 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

The Modified Prasit Thai Upper Extremities Exercise (Maneeveda) 4 postures combined with
Ergonomic adaptations on Neck & Shoulder pain in Nongkhai Hospital Personnel
Wanrattha Tangkitwanitch, Department of Rehabilitation Medicine, Nongkhai Hospital
Patpiya Sirasaporn, Department of Rehabilitation Medicine, Faculty of medicine, Khon Kaen University

Abstract
This Quasi experiment study had objective to study the effectiveness of the Modified Prasit Thai
Upper Extremities Exercise (Maneeveda) 4 postures combined with Ergonomic adaptation for result to
relief neck and shoulder pain in Nongkhai hospital personnel. Study in Nongkhai Hospital during July –
September 2019. Subjects 41 personnel selected by purposive sampling from all departments, they
had neck & shoulder pain one or two sides with duration more than 1 month and suffer from pain
which NRS (numeric rating scale) more than 3 points. Tools were (1) questionnaire about pain in the
neck and shoulder (2) the lecture and practice workshop on the posture of Modified Prasit Thai Upper
Extremities Exercise (Maneeveda) 4 postures (3) advice on how to adjust ergonomic adaptation in the
workplace. (4) The handbook of Modified Prasit Thai Upper Extremities Exercise (Maneeveda) 4
postures for selfreview and (5) log book of exercise record and ergonomics adaptation. Then follow
up with repeat questionnaire again in 6 weeks after and statistical usages were percentage, mean,
standard deviation and paired t test. Twelve subjects were excluded due to incomplete follow
program then remain 29 subjects.
Result: Most of 29 subjects were female (72.4%) with an average age of 40.0 years old (S.D. 7.9).
In the followup at 6 weeks after Modified Prasit Thai Upper Extremities Exercise (Maneeveda) 4
postures combined with Ergonomic adaptation, found that pain was decreased in 25 volunteers
(86.2%). The mean scores of the highest pain scores at 0 and end of 6 weeks were 4.95 (S.D. 1.7) and
3.24 (S.D. 2.2) respectively, this was statistically significant at p < 0.001.
Conclusion: The Modified Prasit Thai Upper Extremities Exercise (Maneeveda) 4 postures
combined with Ergonomic adaptations could reduce neck and shoulder pain with statistical significant.
Keywords: Upper Extremities Exercise, Maneeveda, Ergonomics, Neck & Shoulder pain

233

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
บทนาํ
ทรัพยากรดานเศรษฐศาสตรการรักษาพยาบาล สํานักงาน
อาการปวดกลามเนื้อคอและบาเปนปญหาสําคัญ สถิติแรงงานสหรัฐอเมริกา (Bureau of Labor Statistics:
ทางระบบโครงรางกระดูกและกลามเนื้อเพราะเปนกลุม BLS) คิดคํานวณการสูญเสียคารักษาพยาบาลโดยตรง 1.5
อาการท่ีมีความชุกท่ีพบไดบอยในกลุมผูที่มีปญหาปวดคอ ลานลานดอลลารสหรัฐในป 2007 สวนการสูญเสียมูลคา
เรื้อรงั 1 เน่ืองจากการทํางานยุคปจจุบันมีปจจัยเส่ียงที่ทําให ทางเศรษฐศาสตรทางออมคือประสิทธิผลของงานลดลง
เกิดการปวดกลามเน้ือคอและบาของคนวัยทํางาน เชน เนื่องจากคนงานตองหยุดงาน ลางาน เสียรายได เสีย
ภาวะความตึงเครียด การทํางานแบบซํ้าเดิมนาน ใช คาใชจายในการจางงานฝกงานคนงานใหม 1.1 ลานลาน
คอมพิวเตอรเ ปน หลกั ในการทาํ งาน สงผลใหอุบัติการณการ ดอลลารสหรัฐตอป14 ในประเทศไทยจากฐานขอมูลการ
ปวดกลามเน้ือคอและบาเพิ่มมากขึ้น2 จากการศึกษาที่ผาน วิจัยดานแรงงานกระทรวงแรงงาน พ.ศ.2548 โรคท่ีเกดิ จาก
มาพบวาบุคลากรทีใ่ ชคอมพิวเตอรในการทํางานมากกวา 4 การทํางาน 62.7% เปนโรคทางระบบกระดูกและกลามเน้ือ
ช่ัวโมงตอวัน มีความเส่ียงตออาการปวดกลามเน้ือบริเวณ และบริเวณที่มีความชุกสูงสุดคือ คอและบารอยละ 43 ผล
คอและบา โดยพบอบุ ัตกิ ารณท่ีประมาณ 65.068.5%36 การศึกษาเก่ียวกับความสูญเสียทางเศรษฐกิจที่เกิดข้ึนกับผู
ท่ีมอี าการทางระบบกระดูกและกลามเน้ือจากการทํางานใน
ปญหาสุขภาพของบุคลากรที่ทํางานในโรงพยาบาล สํานกั งานพบวาการบาดเจบ็ ทําใหผูบาดเจ็บตองลางานโดย
ทั่วโลกพบวาเปน กลุมคนทม่ี คี วามเส่ียงดานสุขภาพจากการ เฉลี่ย 8.8 วันตอป และมีตนทุนท่ีเกิดจากการเปนโรคโดย
ทํางาน เน่ืองจากมีงานท่ีตองสัมผัสผูปวยและงานท่ีไมตอง เฉลี่ยเทากับ 38,820 บาทตอ คนตอ ป15 เหน็ ไดวา เปนปญหา
สั ม ผั ส รั ก ษ า พ ย า บ า ล ผู ป ว ย เ ช น ง า น สํ า นั ก ง า น สําคญั ท่ีสงผลกระทบทั้งทางดา นรา งกาย จติ ใจ และกระทบ
กระบวนการทํางานตองปฏิบัติงานในทาทางซํ้าเดิมเปน ตอระบบเศรษฐศาสตรท ัง้ ในระดบั บคุ คลและองคกร
เวลานานทําใหเกิดอาการปวดกลามเนื้อมากขึ้น จาก
การศกึ ษาของในทันตบุคลากรพบวา ความชุกของการปวด แนวทางการรักษาอาการปวดบริเวณคอและบาใน
บรเิ วณไหลสงู ถงึ รอยละ 72.27 ภาวะสุขภาพตามความเสี่ยง ปจจุบัน มีท้ังแบบใชยาและไมใชยา การใชเครื่องมือทาง
ของพยาบาลผูปวยนอกและผูปวยฉุกเฉินโรงพยาบาล กายภาพบําบัด การออกกําลังกาย การยืดกลามเน้ือ การ
มหาราชนครเชียงใหมพบวา มีอาการปวดระบบโครงสราง นวดและการฝง เขม็ อกี ท้ังวธิ ีลดการเกิดปจจัยเกื้อหนุนท่ีทํา
กลามเน้ือบริเวณไหลสูงถึงรอยละ 82.6 ปวดตนคอ ใหเกิดอาการปวดเร้ือรัง (perpetuating factors: PF) ซึ่ง
รอยละ 81.98 จากการศึกษาความชุกของการปวดระบบ การปรับทาทางการทํางานการยศาสตรใหเหมาะสม
โครงสรางกลามเนื้อในชวง 12 เดือนที่ผานมาของพยาบาล (Ergonomic adaptation) เปนแนวทางท่ีจะชวยลดปจจัย
ป ร ะ จํ า ก า ร ห อ ง ฉุ ก เ ฉิ น ใ น เ ข ต โ ร ง พ ย า บ า ล ศู น ย ภ า ค ทา งกายภา พ ( physical perpetuating factors)ได16
ตะวันออกเฉียงเหนือพบความชุกรอยละ 73.39 นอกจากน้ี พบวาปจจัยทางการยศาสตรน้ันสัมพันธกับอาการปวด
การปวดระบบโครงสรางกลามเนื้อของพยาบาลที่ทํางานใน บริเวณคอและบาอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ3 การรักษา
ตางประเทศมีความชุกท่ี 62.774.5%1011 บุคลากรท่ี อาการปวดกลา มเน้ือโดยใชภูมิปญญาไทย เชน การบริหาร
ทํางานในโรงพยาบาลตอ งทํางานในทาเดิมซํ้าเปนเวลานาน แขนแปดทาประสิทธ์ิไทยประยุกต (มณีเวช) มีการศึกษา
เปนปจจัยกอใหเกิดโรคระบบโครงสรางและกลามเน้ืออัน ของ Wongtrangan N et al17 ศึกษาในผูปวยนอกเวช
เนื่องจากการทํางาน (work related musculoskeletal กรรมฟนฟู โรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม พบวา การ
disorder: WMSD) ซ่ึงนับเปนปญหาสําคัญทําใหผลผลิต บริหารแขนแปดทาประสิทธิ์ไทยประยุกต (มณีเวช) ทอน
ประสิทธิภาพงานลดลงเพราะเกิดการเจ็บปวย ทําใหขาด บน 4 ทา ใหผลเทียบเทาการยืดเหยียดกลามเน้ือ อางอิง
งาน อีกท้ังตองเสียคาใชจายในการรักษาพยาบาล12 การ ตามหลักทฤษฎี cross syndrome การบริหารชว งบนท้ัง 4
ทํางานรักษาพยาบาลผูปวย งานสํานักงาน ตองปฏิบัติงาน ทา ทําซํ้า 3 คร้ัง วันละ 3 เวลา ชวยลดการปวดบริเวณคอ
ในทาเดิมซ้ําเปนเวลานาน ทําใหเกิดอาการปวดกลามเนื้อ และบาในกลุมผูปวยที่มีอาการปวดคอและบามากกวา 1
มากขึ้น อาการปวดคอและบาเปนปญหาสําคัญท่ีสงผล เดือนไดไมแตกตางจากการยืดกลามเนื้อแบบแผนปจจุบัน
กระทบตอการทํางานเปนเหตุใหตองลาปวย13 การสูญเสีย (stretching exercise)17 การบริหารแปดทาประสิทธิ์ไทย

234

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท ่ี 28 ฉบบั ที่ 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

ประยุกต (มณีเวช) มีทาบริหารจัดสมดุลโครงสรางรางกาย   = 2 [Zα+Z]2 2
คลายการยืดเหยยี ดทจี่ ดจําไดง ายใกลเ คยี งกบั ทา ทางกิจวัตร
ประจําวัน ประกอบดวยการบรหิ ารทอนบน 5 ทา ทอนลาง ∆2
3 ทา (แบงโดยสะดือ) โดยทาบริหารจัดสมดุลโครงสราง
รางกายสวนบน(ตาชั่งบน) ไดแก ทาไหวสวัสดี, ทาโมแปง, α=type I error กําหนดระดับนัยสําคัญ 0.05 แทนคาได 1.96
ทาถอดเสื้อ, ทาหมุนแขนหรือทากรรเชียง และทาปลอย (เปด ตารางtwo  tailed)
พลัง สวน ทาบริหารจัดสมดุลโครงสรางรางกายสวนลาง =type II error กําหนดความคลาดเคลื่อน 0.2 แทนคาได
(ตาชั่งลาง) ไดแก ทางู, ทาแมว และทาเตา18 ชวยปรับ 0.84 (จากการเปดตาราง)
รางกายใหสมดุลและชวยลดความปวดตามรางกายจาก  คือ S.D. ท่ี 6 เดือน อางตามการศึกษาของ Chen CK and
อิริยาบถทีไ่ มถ ูกตอง ทั้งยังชวยปองกนั อาการปวดท่ีอาจเกิด Nizar AJ19 มคี า 4.36
ซ้ํา ผวู จิ ยั สนใจทจ่ี ะศกึ ษาผลของการลดปวดดวยการบรหิ าร ∆ คื อ mean difference คิ ด จ า ก SD baseline  SD 6
แขนดวยทาประสิทธิ์ไทยประยุกต (มณีเวช) รวมกับการ month อางตามการศึกษาของ Chen CK and Nizar AJ19 มี
ปรับการยศาสตร โดยการบริหารแปดทาประสิทธ์ิไทย คา 7.31–4.36=2.95
ประยุกต (มณีเวช) ถูกคัดเลือกใชในงานวิจัยนี้ 4 ทาตอ
ยอดจากการศึกษาท่ีมีผูศึกษากอนหนา17 ประกอบดวยทา แทนคา = 2 [1.96+0.84]2 4.362 = 34.25 คน
บริหารจัดสมดุลโครงสรางรางกายสวนบน ชวยยืดเหยียด 2.952
กลา มเน้ือบริเวณคอ และบา ดังน้ี ทาไหวสวัสดี, ทาโมแปง,
ทาถอดเส้ือ และ ทาปลอยพลัง โดยกําหนดความถี่ในการ คํานวณกลุมตัวอยางได 34.25 คน คิดเผ่ือ
ทําคือ ทํา 4 ทา ทําชาๆ ซ้ํากัน 3 คร้ัง วันละ 3 เวลา เชา อาสาสมัครขัดของ ทาํ ไมครบถวน (drop out) 20% (6.85
เท่ยี งเย็น (รายละเอยี ดแตละทา ดใู นภาคผนวก) คน) เทา กับ 41 คน
วตั ถปุ ระสงค
เกณฑการคัดเขา (Inclusion Criteria)
เพ่ือศึกษาผลการลดปวดดวยวิธีการบริหารแขนทา 1. ทั้งเพศหญิงและชาย อายุ 18 ปขนึ้ ไป
ประสิทธิ์ไทยประยุกต (มณีเวช) 4 ทา รวมกับการปรับ 2. มีอาการปวดคอและบามากกวา 1 เดือน มีระดับ
การยศาสตรใ นบุคลากรโรงพยาบาลหนองคาย ความปวดคอและบา ประเมินโดย NRS (numeric rating
วิธกี ารศึกษา scale) มากกวา หรอื เทา กบั 3
3. ไมมีประวัติดังตอไปน้ี โรคเสนประสาทคอถูกกด
รูปแบบการวิจัย การวิจัยแบบกึ่งทดลอง (Quasi ทับ, กระดูกสันหลังอักเสบยึดติด (ankylosing spondyli
experiment study) one group pre post test tis), งูสวัดบริเวณคอ, ไดรับ/เคยบาดเจ็บบริเวณคอหรือ
ไหล, เคยไดร บั การผา ตดั บรเิ วณคอหรอื ไหล
ประชากร บคุ ลากรโรงพยาบาลหนองคายที่มีอาการ 4. ยนิ ยอมเขา รับการศึกษาวิจัย
ปวดคอและบามากกวา 1 เดือน เกณฑก ารคดั ออก (Exclusion Criteria)
1. ไมไ ดทาํ ตามกระบวนการวจิ ัยครบถวน (ไมท าํ การ
กลุมตัวอยาง บุคลากรโรงพยาบาลหนองคายท่ีมี บรหิ ารแขนมณเี วช/ไมป รับการยศาสตร)
อาการปวดคอและบามากกวา 1 เดือน จํานวน 41 คน 2. ไมส ามารถเขา รวมงานวจิ ยั จนถงึ ส้นิ สุดโครงการ
คดั เลือกโดยวธิ สี มุ แบบจาํ เพาะ (purposive sampling) ระยะเวลาและสถานท่ีศึกษาวิจัย ทําการศึกษา
ในชวงกรกฎาคม – กันยายน 2562 ท่ีโรงพยาบาล
วิธีการคํานวณกลมุ ตัวอยา ง หนองคาย
ใชสูตรคํานวณกลุมตัวอยาง 1 กลุม ในเชิงทดลอง ขอ พจิ ารณาดา นจริยธรรมการวิจัย
ตองการคาเฉล่ีย 2 คาเปรียบเทียบกันและไมเปนอิสระกัน ผานการพิจารณาจริยธรรมดานการวิจัย จาก
Dependent groups (paired data) โดยวัดกอนและหลัง คณะกรรมการจริยธรรมการวิจัยในมนุษย ประจํา
การให intervention ใชส ูตรดังน้ี โรงพยาบาลหนองคายเลขที่ DOC 03 หมายเลขรับรอง
 22/2562
235

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
เคร่ืองมอื ท่ีใช ข้ันตอนการเก็บขอ มูล

1. แบบสอบถาม เปนแบบสอบถามชนิดให ในพ.ศ. 2562 บุคลากร ร.พ. หนองคาย 1,062 คน
อาสาสมัครตอบคําถามเอง ดัดแปลงจากงานวิจัยของ รับการรักษาแบบผูปวยนอก 12,213 ครั้ง มีอาการปวด
Wongtrangan N, Wivatvongvana P แ ล ะ Kovinda เมื่อยและเขารับการตรวจรักษาการปวดกลามเน้ือคอ บา
A17 และผานการตรวจทานความถูกตองโดยแพทย ไหล จํานวน 1,120 คร้ัง (9.17%) ดังน้ันจึงกระจาย
ผูเชย่ี วชาญจากภาควชิ าเวชศาสตรฟ น ฟู คณะแพทยศาสตร กลุมเปาหมายในบุคลากรทุกกลุมงานท่ีมีอาการ โดยเชิญ
มหาวิทยาลัยขอนแกน (ผศ.พญ.จิตติมา แสงสุวรรณ) มารวมฟงการบรรยายกอนเขารวมวิจัย คัดเลือกโดยสุม
ประกอบดวยขอมูล 2 สวนไดแก (1) ขอมูลพ้ืนฐานทั่วไป ตัวอยางแบบงาย มีอาสาสมัครยินยอมเขารวมงานวิจัย
เพศ อายุ น้ําหนัก สวนสูง ระดับการศึกษา สถานะภาพ จํานวน 41 คน อาสาสมัครทุกคนไดรับการอบรมจาก
สมรส ความถนัดของมือ ขอมูลการทํางาน ระยะเวลาการ แพทยหญิงวันรัฐ ตั้งกิจวานิชย แพทยเวชศาสตรฟนฟู
ทํางานในโรงพยาบาล ตําแหนงงาน ลักษณะงานท่ีปฏิบัติ (ผูวิจัย) เมื่อ 25 กรกฎาคม 2562 ณ หองประชุม
จํานวนช่ัวโมงในการทํางานตอวัน การทํางานลวงเวลา โรงพยาบาลหนองคาย หัวขอเรื่องดังตอไปนี้ (1) การ
อาชีพเสรมิ ขอมูลดานสุขภาพ รอบเอว รอบสะโพก ประวัติ บริหารแขนทาประสิทธ์ิไทยประยุกต (มณีเวช) โดยมีการ
การสูบบุหร่ี การด่ืมเครื่องด่ืมแอลกอฮอล การออกกําลัง บรรยาย ใหคําแนะนํา พรอมกับการฝกปฏิบัติ (90 นาที)
กาย ช่ัวโมงในการนอนพักผอน โรคประจําตัว และ (2) แจกคูมือเอกสารการบริหารแขนทาประสิทธิ์ไทยประยุกต
ขอมูลดานความปวด อาการปวดคอปวดบา ระยะเวลา (มณีเวช) โดยใหทาํ ติดตอกัน 4 ทา ทําซ้ํา ทาละ 3 คร้ัง วัน
ความถี่ในการปวด ประเมินระดับความปวดโดยใชเกณฑ ละ 3 รอบ และ ใหสมุดบันทึกประจําตัวเพ่ือใหอาสาสมัคร
NRS (numeric rating scale) โดยวัดความปวดท่ีมีผล บันทึกความถ่ีในการทําการบริหารแขน (2) บรรยายให
รบกวนตอการใชชีวิตประจําวัน (ADL) ผลกระทบตอการ ความรูในการปรับการยศาสตร (60 นาที) การปรับการย
ทํางาน (การทาํ งานบาน การทํางานในโรงพยาบาล) ศาสตรในท่ีทํางานใหถูกตอง โดยแสดงใหเห็นภาพจาก
สถานที่ทํางานจริงของอาสาสมัครและใหคําแนะนําในการ
2. คูมือเอกสารการบริหารแขนทาประสิทธ์ิไทย ปรับเปล่ียนที่เหมาะสม (120 นาที) จากนั้นใหอาสาสมัคร
ประยกุ ต (มณีเวช)ท่ีใชในงานวิจัย โดยใหทําติดตอกัน 4ทา ทําแบบสอบถามและประเมินระดับความปวดโดยใชเกณฑ
ไดแก ทาไหวสวัสดี ทาโมแปง ทาถอดเสื้อ ทาปลอยพลัง NRS (สัปดาหท่ี 0) ภายหลังจากการทําการบริหารแขนทา
โดยกําหนดใหทําซ้าํ ทา ละ 3 ครงั้ วนั ละ 3 รอบ ประสิทธ์ิไทยประยุกต (มณีเวช) รวมกับการปรับการย
ศาสตร นาน 6 สปั ดาห ใหอาสาสมคั รทาํ แบบสอบถามและ
3. สมุดบันทึกประจําตัว (log book) เพื่อให ป ร ะ เ มิ น ค ว า ม ป ว ด อี ก ค ร้ั ง เ มื่ อ สิ้ น สุ ด สั ป ด า ห ท่ี 6
อาสาสมัครบันทึกความถี่ในการทําการบริหารแขนและ (รายละเอยี ดขน้ั ตอนตามแผนภมู ิท่ี 1)
บันทกึ การปรบั การยศาสตร

4. การอบรมเชิงปฏิบัติการ การบริหารแขนทา
ประสทิ ธิไ์ ทยประยกุ ต (มณีเวช) (90 นาท)ี

5. การบรรยาย การปรับการยศาสตร (60 นาที)
การปรบั การยศาสตรใ นทท่ี าํ งานใหถูกตอง (120 นาที)

236

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท ่ี 28 ฉบับที่ 2 ประจําเดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563
Flow of research study เกณฑการคัดเขา
บคุ ลากร รพ. 1,062 คน  เพศหญงิ และชาย มีอายุ 18 ปข ้นึ ไป
มีภาวะปวดคอปวดบา รอยละ 9  ระดับความปวดคอและบา ประเมินโดย NRS >3
 ยนิ ยอมเขา รบั การศึกษาวจิ ัย
อาสาสมัครเขา รว มงานวจิ ยั 41 คน
ตอบแบบสอบถาม และประเมนิ อาการปวด

(สัปดาหที่ 0)

 อาสาสมัครรับการอบรมใหค วามรู (1) การทาํ การบรหิ ารแขนทา
ประสทิ ธไ์ิ ทยประยกุ ต (มณเี วช) 4 ทา (2) การใหค วามรทู างการยศาสตร
 รับเอกสารคมู ือทา บรหิ ารแขนทาประสิทธไิ์ ทยประยกุ ต (มณเี วช) 4 ทา
ใหนําไปทบทวนตอทีบ่ า น
 รับสมดุ บนั ทกึ ประจาํ ตวั เพ่อื ใชบ นั ทกึ

6 สัปดาห คัดออก 12 คน (drop out) เนื่องจาก
อาสาสมัครที่ทาํ การบริหารแขนทา ประสทิ ธไ์ิ ทย  ทาํ เฉพาะการบรหิ ารแขนทาประสทิ ธิ์ไทย
ประยกุ ต (มณเี วช) และปรับการยศาสตร 29 คน ประยกุ ต (มณเี วช) 4 คน
ทําเฉพาะการปรบั การยศาสตร (6 คน)
ทําแบบสอบถามและประเมนิ อาการปวดซาํ้ ไมท าํ มณีเวชและไมท ําการปรับการยศาสตร
(สปั ดาหที่ 6) (2คน)

แผนภมู ทิ ่ี 1 แสดง Flow of research study

การวิเคราะหขอมูล การรบกวนการทํางานบาน การรบกวนการทํางานใน
การวิเคราะหสถิติใชโปรแกรม SPSS version 17 โรงพยาบาล
ผลการศกึ ษา
โดยสถิติพรรณนา รอยละ คาเฉล่ียและคาเบ่ียงเบน
มาตรฐาน สถิติอนุมาน ใช pairedttest เปรียบเทียบ ขอมูลท่ัวไปผูเขารวมงานวิจัยทั้งหมด 41 คน คัด
คะแนนความปวด NRS กอนและหลังท่ีทําการบริหารแขน ออก 12 คน เน่ืองจากไมไดการทํากายบริหารแขนทา
ทาประสิทธิ์ไทยประยุกต(มณีเวช)รวมกับการปรับการย ประสิทธ์ิไทยประยุกต (มณีเวช) 4 ทา รวมกับการปรับ
ศาสตร ใช McNemar test เทียบความปวดที่มีผลรบกวน การยศาสตร หรอื ทําอยางใดอยางหน่ึง หรือไมทําทั้งสองวิธี
ตอการ ทํากิจกรรม รบกวนการใชชีวิตประจําวัน (ADL) คงเหลือผูเขารวมงานวิจัย 29 คน โดยเปนเพศหญิง

237

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

รอยละ 72.4 อายุเฉล่ียอยูในชวง 40.0 ป (สวนเบี่ยงเบน ตารางท่ี 1 แสดงขอมูลทั่วไปและลักษณะงาน คะแนน
มาตรฐาน 7.9) ความถนัดของมือขวา รอยละ 93.1 ความปวด ของกลุมตวั อยา ง (N=29) (ตอ)
นํ้าหนักเฉล่ีย 58.0 กิโลกรัม (สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 7.3)
คาดัชนีมวลกาย(BMI) เฉลี่ยอยใู นเกณฑน ้าํ หนักเกิน รอยละ ปจ จยั จาํ นวน Range Mean
65.5 ชวงระยะเวลาท่ีทํางานในรพ. เฉล่ีย 13.8 ป(สวน คน(%) (min (SD)
เบยี่ งเบนมาตรฐาน 8.1) ลักษณะการทํางาน ของผูเขารวม การศกึ ษา 7 (24.1) max) 13.8 (8.1)
งานวิจัย 29 คน ทํางานบริการท่ีตองดูแลและสัมผัสผูปวย  มธั ยม 18 (62.1) 236 45.1 (47.4)
รอยละ 62.0 ในสวนของการทํางาน นั่งทํางานเฉลี่ย 5.28  ปรญิ ญาตรี 4 (13.8) 118 5.28 (1.8)
ชม. ยืนทํางานเฉล่ีย 2.59 ช่ัวโมงตอวัน ตองยกของหนัก  ปรญิ ญาโทขึน้ ไป 212 2.59 (1.6)
มากถึงรอยละ 75.9 (หนักมากกวา 30 กิโลกรัม 6.89%) ระยะเวลาท่ีทาํ งานใน รพ.(ป) 18 (62.1) 06
ชั่วโมงการทํางานนอยกวา 40 ช่ัวโมงตอสัปดาห รอยละ ชวงระยะเวลาทมี่ อี าการปวด 4 (13.8) 1.8 (0.4)
72.4 ทํางานนอกเวลารอยละ 75.9 มีอาชีพเสริม รอยละ (เดอื น) 7 (24.1) 48 7.9 (4.5)
37.9 อาการปวดบริเวณคอและบา คาคะแนนความปวด แผนกงาน
(NRS : Numeric Rating Scale) บริเวณคอและบาในกลุม  งานบริการ (OPD/IPD) 7 (24.1) 39 4.9 (1.7)
อาสาสมัครกอนการทดลอง มีคาคะแนน 3 – 9 คะแนน  งานสนับสนนุ (Back office) 22 (75.9) 08 3.2 (2.2)
เฉลี่ยอยูที่ 4.9 คะแนน (สวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน 1.7) ท่ี  อนื่ ๆ (เชน งานบริหาร) 20 (69.0)
สัปดาหท่ี 6 ลดลงเหลือ 0  8 คะแนน คาเฉลี่ยอยูท่ี 3.24 ทา ทางในเวลางาน (ชม./วัน) 2 (6.9)
คะแนน(สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 2.2) พบวาผูเขารวม  น่ัง 21 (72.4)
งานวิจัยทั้งหมด 29 คน สวนใหญรอยละ 86.2 มีอาการ  ยนื 8 (27.6)
ปวดลดลง (ดงั ตารางท่ี 1) การยกของหนกั 7 (24.1)
 ไมยก 22 (75.9)
ตารางที่ 1 แสดงขอมูลท่ัวไปและลักษณะงาน คะแนน  ไดยก 18 (62.1)
ความปวด ของกลุมตวั อยาง (N=29)  ยกนา้ํ หนกั ของ ≤30kgs 11 (37.9)
 ยกน้าํ หนกั ของ >30kgs 19 (65.5)
ปจจยั จํานวน Range Mean ชัว่ โมงทาํ งาน (ชม./สปั ดาห) 10 (34.5)
คน(%) (min (SD)  ≤40 28 (96.6)
อายุ (ป) max)  >40 1 (3.4)
เพศ 2756 40.0 (7.9) งานนอกเวลา 13 (44.8)
 ชาย  ไมมี 16 (55.2)
 หญิง 8 (27.6) 4777 58.3 (7.3)  มี
นํา้ หนัก (กก.) 21 (72.4) อาชพี เสรมิ
BMI (kg/m2) 22.3 (3.2)  ไมม ี
 Underweight (<18.5) 1 (3.5)  มี
 Normal (18.522.9) 19 (65.5) การออกกาํ ลังกาย
 Overweight (23.024.9) 5 (17.2)  ไมส ม่าํ เสมอ
 Obese (>25.0) 4 (13.8)  สมาํ่ เสมอ
มอื ขางถนดั การสูบบหุ ร่ี
 ขวา 27 (93.1)  ไมสูบ
 ซาย 2 (6.9)  สบู
สถานภาพ 11 (37.9) การดมื่
 โสด 18 (62.1)  ไมด ่มื
 สมรส  ดม่ื
คะแนนความปวด
 กอ น (สัปดาหท ี่ 0)
 หลงั (สปั ดาหท่ี 6)

238

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท่ี 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

ตารางท่ี 1 แสดงขอมูลท่ัวไปและลักษณะงาน คะแนน ตารางท่ี 3 เปรียบเทียบการรบกวนกิจวัตรและการ
ความปวด ของกลุมตัวอยา ง (N=29) (ตอ) ทํางานกอนและหลงั เขา รวมงานวิจยั (N=29)

ปจ จัย จาํ นวน Range Mean เรื่องทีร่ บกวน กอ น หลัง pvalue
การเปลย่ี นแปลงคะแนน คน(%) (min (SD) 1. กจิ วตั ร (สปั ดาหท ี่ 0) (ส้ินสดุ (McNemar
ความปวด max) ประจาํ วนั (ADL) จาํ นวนคน สปั ดาหที่ 6)
 ไมเปลยี่ นแปลง 2. การทํางาน จํานวนคน test)
 เปลย่ี นแปลง 2 (6.8) บา น (%) (%) 0.45
27 (93.1) 3. การทาํ งาน 18 (62.0) 15 (51.7) 0.69
ลดลง 25 (86.2) โรงพยาบาล 14 (48.2) 1.00
เพมิ่ ขน้ึ 2 (6.8) 16 (55.1) 21 (72.4)

อาการปวดบริเวณคอและบา คาคะแนนความปวด 22 (75.9)
(NRS: Numeric Rating Scale) บริเวณคอและบาในกลุม
อาสาสมัครกอนการทดลอง มีคาเฉล่ียอยูที่ 4.9 คะแนน บทวิจารณ
(สวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน 1.7) สิ้นสุดสัปดาหท่ี 6 คาเฉล่ีย จากการศึกษาการบริหารแขนทาประสิทธิ์ไทย
ลดลงเหลือ 3.2 คะแนน (สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 2.2)
ลดลงอยางมีนัยสําคัญอยางสถิติ (p<0.001) (ตารางที่ 2) ประยุกต (มณีเวช) 4 ทา ยืนยันไดวาชวยลดอาการปวดได
ภ า ว ะ ค ว า ม ป ว ด น้ี ส ง ผ ล ก ร ะ ท บ ร บ ก ว น ก า ร ดํ า เ นิ น อยางมีนัยสําคัญ เนื่องจากมีประสิทธิภาพเทียบเทาการยืด
ชีวิตประจําวันรอยละ 62.0 การทํางานบาน รอยละ 55.1 เหยียดกลามเนื้อ(stretching exercise) แตสามารถจดจํา
และรบกวนตอการทํางานในโรงพยาบาล รอยละ 75.9 ไดงายกวาเพราะทาบริหารมีความคลายกับการทํากิจวัตร
หลังจากการอบรมการบรหิ ารแขนทาประสิทธิ์ไทยประยุกต ประจําวันเขากับบริบทวัฒนธรรมไทย สามารถทําไดใน
(มณีเวช) 4 ทา โดยมีการบรรยายพรอมกับการฝกปฏิบัติ ความถี่ท่ีเหมาะสมโดยไมตองใชอุปกรณใดๆ ซึ่งสอดคลอง
และการปรับการยศาสตรในท่ีทํางานใหถูกตองโดย เม่ือได กับการศึกษาของ Wongtrangan N, Wivatvongvana P
ทําการติดตามผลจนครบ 6 สัปดาห พบวา อาการปวดของ และ Kovinda A17 ในประเด็นของความสะดวก ผูปฏิบัติ
อาสาสมัคร รบกวนการทํากิจวัตรประจําวัน การทํางาน สามารถทาํ ไดเ ลยไมจ ํากัดสถานที่ อกี ทั้งชวยปอ งกันและลด
บานและการทาํ งาน ลดลง จากเดิม 62.0, 55.1 และ 75.9 ความเส่ียงของการเกิดโรคระบบโครงสรางกลามเนื้อใน
ตามลําดับ เหลอื 51.7, 48.2 และ 72.4 ตามลาํ ดับ อยางไร อนาคตได และการศึกษาของชินภัทร จิระวรพงศ20 พบวา
ก็ตาม การลดลงของผลกระทบดังกลาวไมมีนัยสําคัญทาง ผูปวยรอยละ 88.5 ตองการเอกสารประเภทแผนพับ
สถติ ิ (ตารางท่ี 3) ตัวอักษรและรูปภาพขนาดมองเห็นชดั เจนและรอยละ 64.2
ตองการพกติดตัว เพ่ือทบทวนไดตลอดเวลา20 ดังน้ันการ
ตารางท่ี 2 เปรียบเทียบความปวดกอนและหลังเขา บริหารแขนทาประสิทธ์ิไทยประยุกต (มณีเวช) 4 ทา น้ันมี
รวมงานวจิ ยั โดยใช NRS (N=29) ทาทางทีจ่ ดจํางายจะชวยใหผูที่ไมมีเวลาอานแผนพับหรือมี
อุปสรรคในการอา นและการพกพาเอกสารแผนพับ สามารถ
กอน หลัง Mean 95%CI pvalue ทําการยืดเหยียดกลามเนื้อไดสะดวกและมีประสิทธิภาพ
(สปั ดาห (สน้ิ สุด diff (pair T test) มากยง่ิ ขนึ้
ท่ี 0) สัปดาห
mean ที่ 6) การปรับการยศาสตรอยางเหมาะสมตามสภาพของ
(S.D.) mean สถานท่ที าํ งานจรงิ และแนะนาํ หลักในการปรับโดยการปรบั
(S.D.) การยศาสตรอยางงาย เชน การใชหมอนรองปรับเกาอ้ีที่
NRS 4.9 (1.7) 3.2  1.7 2.1 to < 0.001 ทํางาน การปรับความสูงเกาอี้และโตะทํางาน การจัดของ
(2.2) 1.3 บนโตะ หรือเคานเตอรที่ทํางานใหอยูในระยะไดพอดีแกการ
หยิบจับใชงาน20 ซ่ึงกระบวนการเบื้องตนน้ี ไมตองใช

239

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
3. การวิจัยน้ีไมไดออกแบบใหมีการเปรียบเทียบ
งบประมาณมาก สามารถทําไดโดยใชเวลาไมนานในการ กลมุ ควบคุมและกลุมทดลอง ทําใหไมสามารถเปรียบเทียบ
ปรับสถานท่ี และเปนแนวทางในการออกแบบสถานที่ ความแตกตางระหวา งกลุม ทีก่ ารทําบริหารแขนทาประสิทธ์ิ
ทํางานที่เหมาะสมในอนาคตซ่ึงสอดคลองกับแนวทางของ ไทยประยกุ ต( มณเี วช) รว มกับการปรับการยศาสตรกับกลุม
สมาคมสงเสริมความปลอดภัยและอนามัยในการทํางาน ที่มีการควบคุมท่ีไดรับการรักษาวิธีมาตรฐานทั่วไป/แพทย
(ประเทศไทย)ในพระราชูปถัมภ21 และมีการวิจัยศึกษาทั้ง แผนไทย อยางเดียวได
ในและตางประเทศ3,22 ชวยสนับสนุนแนวทางใหเกิดข้ึน กิตตกิ รรมประกาศ
และปฏบิ ัติไดจรงิ อยางไรกต็ าม พบวาอาสาสมัครสวนนอย ขอบคณุ บคุ ลากรทกุ ทานทเี่ ขารวมเปน อาสาสมคั รใน
(2 ราย 6.9%) ยงั คงมีอาการปวดมากขนึ้ เน่อื งจาก 1 ราย มี งานวจิ ัย ขอบคณุ ผศ.พญ.จิตตมิ า แสงสุวรรณ ภาควิชาเวช
หนาท่ีตองยก/เคลื่อนยายผูปวยจํานวนมากทุกวัน (เปน ศาสตรฟนฟู คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน ที่
พนักงานเปล) อีก 1 รายตองน่ังทํางานเปนเวลานาน ชวยเหลือดานกระบวนการสถิติวิเคราะห ขอบคุณ คุณอัม
ตอเนอ่ื งทัง้ วัน ทง้ั นอี้ าสาสมัครทั้งสองมีความเห็นตรงกันวา รา อัคเสและทีมงานเวชกรรมสังคมชวยเหลือดานอาคาร
การบริหารแขนทาประสิทธิ์ไทยประยุกต (มณีเวช) 4 ทา สถานท่ี
รวมกับการปรับการยศาสตรชวยลดอาการปวดได แมวา ภาคผนวก
จะลดไดแคเพียงชั่วคราวแลวจึงกลับมาปวดอีก ดังน้ันควร วีดิทศั นก ายบรหิ ารแขน 8 ทาประสิทธ์ิไทยประยุกต
ศึกษาในประเด็นของระยะเวลาและการติดตามผลในชวง ( ม ณี เ ว ช ) Appendix VDO Youtube upload of
เวลานานข้ึนกวา 6 สปั ดาห Maneeveda by S.Wanrattha
https://www.youtube.com/watch?
เม่ือพิจารณาในเรื่องผลกระทบตอการทํากิจกรรม v=TIDId9668cY
ตางๆ เม่ือไดทําการติดตามผลจนครบ 6 สัปดาห พบวา
อาการปวดของอาสาสมคั ร รบกวนการทํากิจวัตรประจําวัน 240
การทํางานบานและการทํางาน ลดลง จากเดิม 62.0, 55.1
และ 75.9 ตามลําดับ เหลือ 51.7, 48.2 และ 72.4
ตามลําดับ อยางไรก็ตาม การลดลงของผลกระทบดังกลาว
ไมมนี ัยสําคญั ทางสถติ ิ
ขอจํากัดในงานวิจยั

1. เนื่องจากการวิจัยน้ีทําในสถานที่ราชการ ใน
โรงพยาบาล การทํางาน/ การปรับการยศาสตรในเชิง
โครงสรางหลัก ไมสามารถทําไดเพราะเกี่ยวของกับ
นโยบาย/งบประมาณ

2. การบรหิ ารแขนทาประสทิ ธิไ์ ทยประยุกต( มณีเวช)
มี 8 ทา ในงานวจิ ยั นท้ี าํ การบรหิ ารแขนที่ยืดกลามเนื้อทอน
บน 4 ทา เนนที่กลุมกลามเน้ือ บริเวณคอ บา สะบักเปน
สวนใหญ โดยที่กลามเนื้อบริเวณคอและสวนอื่นๆ ของ
รางกายยืดเหยียดเพียงเล็กนอย แตหากทําการศึกษากาย
บริหารประสิทธิ์ไทยประยุกต(มณีเวช)ใหครบ 8 ทา จะ
พบวา มที าที่ใชยืดกลามเนื้อทอนลาง คือ ทางู ทาแมว และ
ทาเตา จะชวยใหกลามเน้ือยืดเหยียดไดมากครอบคลุมทุก
สวนของรางกาย มีผลตอการจัดสมดุลโครงสรางรางกาย
ท้ังหมดได เปนประเด็นท่ีนาสนใจ สามารถนําไปศึกษา
ขยายผลตอในอนาคต

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปที่ 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

เอกสารอางอิง working with video display units. Occupational
1 . CerezoTéllez E, TorresLacomba M, and Environmental Medicine 2003; 60(7):475
482.
Mayoraldel Moral O, SánchezSánchez B,
Dommerholt J, GutiérrezOrtega C. Prevalence 6. ลาวัณย เวชกิจวานิชย, อารีรัตน สุพุทธิธาดา.
of Myofascial Pain Syndrome in Chronic ภาวะปวดคอ ปวดไหล และปวดแขนถึง ปลายมือจาก
NonSpecific Neck Pain: A PopulationBased บุคลากรท่ีทํางานเกี่ยวกับ คอมพิวเตอร. J Thai
CrossSectional Descriptive Study. Pain Rehabil [Internet]. 2019 [cited 2019 Jun 23 ].
Medicine [Internet]. 2016 [cited 2019 Aug 12]; 2 5 4 3 ( 3 ) : 9 7 1 1 0 . Available from: http://
17(12):2369–77. Available from: https://acade r e h a b m e d . o r . t h / m a i n / w p c o n t e n t /
mic.oup.com/painmedicine/articlelookup/ uploads/2015/01/L129.pdf
doi/10.1093/pm/pnw114
7. รัชติญา นิธิธรรมธาดา, สุนิสา ชายเกลี้ยง.
2. Andersen JH, Kaergaard A, Mikkelsen S, ปจจัยท่ีมีความสัมพันธกับการปวดคอไหลหลังของทันต
Jensen UF, Frost P, Bonde JP, et al. Risk factors บุคลากรในโรงพยาบาลของรัฐ จังหวัดขอนแกน.
in the onset of neck/shoulder pain in a Journal of Public Health [Internet]. 2019 [cited
prospective study of workers in industrial and 2019 Jun 23 ]. 2559(46):42–56. Available from:
service companies. Occup Environ Med https://www.tcithaijo.org/index.php/jph/
[Internet]. 2 0 0 3 ; 6 0 ( 9) : 6 4 9 . Available from: article/view/58071/48003
http://oem.bmj.com/content/
60/9/649.abstract 8. วิลาสินี โอภาสถิรกุล, ชวพรพรรณ จันทร
ประสิทธ์ิ. ภาวะสุขภาพตามความเส่ียงจากการทํางาน
3. จารุวรรณ ปนวารี, จักรกริช กลาผจญ. ของพยาบาลวิชาชีพ งานการพยาบาลผูปวยนอกและ
อาการปวดคอท่ีเกิดจากบุคลากรที่ใชคอมพิวเตอร ผูปวยฉุกเฉิน โรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม.
การศึกษาปจจัยทางการยศาสตร. J Thai Rehabil พยาบาลสาร [Internet]. 2019 [cited 2019 Jun 23].
[Internet].2018 [cited 2018 Oct 6]; 2552(19):30– 42(2):4961. Available from: https://www.tci
5.Available from: http://rehabmed.or.th/main/ thaijo.org/index.php/cmunursing/article/
wpcontent/uploads/2015/01/L279.pdf view/39419/32613

4 . Evans O, Patterson K. Predictors of 9 . Rodjakorn Luemongkol, Sunisa Chaik
neck and shoulder pain in nonsecretarial lieng. Musculoskeletal Disorders and Work
computer users. International Journal of Stress among Emergency Nurses at the Region
Industrial Ergonomics [Internet]. 2000 [cited al Hospitals in the Northeast of Thailand Srina
2019 Aug 12]; 26(3):357–65. Available from: garind Medical Journal: SMJ) [Internet]. 2 0 1 4
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/ [cited 2019 Jun 23]. Available from: http://
S0169814100000111 www.smj.ejnal.com/ejournal/showdetail/?
show_detail=T&art_id=1906
5 . Korhonen T, Ketola R, Toivonen R,
Luukkonen R, Häkkänen M, ViikariJuntura E. 1 0 . Smith DR, Choe MA, Yang Jeon M,
Work related and individual predictors for Ran Chae Y, Ju An G, Sim Jeong J. Epidemiolo
incident neck pain among office employees gy of Musculoskeletal Symptoms Among

241

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

Korean Hospital Nurses. International Journal S0169814114000468
of Occupational Safety and Ergonomics 15. ประวิตร เจนวรรธนะกุล, ปราณีต เพ็ญ,
[Internet]. 2005 [cited 2019 Aug 15]; 11(4):431–
4 0 . Available from: http://www.tandfon ธเนศ สินสงสุข, วิโรจน เจียมจรัสรังษี, ศิริเพ็ญ ศุภ
line.com/doi/full/1 0 . 1 0 8 0 / 1 0 8 0 3 5 4 8 . กาญจนกันติ.ความชุก ปจจัยสงเสริม และความสูญเสีย
2005.11076663 ทางเศรษฐกิจท่ีเกี่ยวของกับการเกิดอาการทางระบบ
กระดูกและกลามเนื้ออันเนื่องมาจากการทํางานในผูท่ี
1 1 . Sorour AS, ElMaksoud MMA. ทํ า ง า น ใ น สํ า นั ก ง า น ใ น ส ถ า น ป ร ะ ก อ บ ก า ร ใ น เ ข ต
Relationship Between Musculoskeletal Disor กรุงเทพมหานคร/prevalence contributing factors
ders, Job Demands, and Burnout Among Emer and economic lossof workrelated musculo
gency Nurses: Advanced Emergency Nursing skeletal symptoms amongoffice workers in
Journal [Internet]. 2012 [cited 2019 Aug 15]; 34 company in bangkok metropolis area. ฐานขอมูล
(3):272–82. Available from: http://content. วิจัยดานแรงงาน กระทรวงแรงงาน [Internet]. [cited
wkhealth.com/linkback/openurl?sid 2018 Oct 10]. Available from: https: //
=WKPTLP:landingpage&an=0 1 2 6 1 7 7 5  bit.ly//3hjUvbP
20120700000011
16. สมาคมการศึกษาเรื่องความปวดแหง
12. Yasobant S, Rajkumar P. Workrelated ประเทศไทย.แนวทางเวชปฏิบัติกลุมอาการปวดเรื้อรัง
musculoskeletal disorders among health care ระบบกระดูกและกลามเน้ือMyofascial Pain Syn
professionals: A crosssectional assessment of drome Fibromyalgia. กรุงเทพฯ: อมรินทรพร้ินติ้ง
risk factors in a tertiary hospital, India. Indian แอนดพบั ลชิ ชงิ่ ; 2552: 212.
Journal of Occupational and Environmental
Medicine [Internet]. 2014 [cited 2019 Aug 15]; 1 7 . Wongtrangan N, Wivatvongvana P,
1 8 ( 2 ) : 7 5 . Available from: http:// Kovinda A, The Modified Prasit Thai Upper Ex
www.ijoem.com/text.asp? tremities Exercises in Patients with Neck and
2014/18/2/75/146896 Shoulder pain: a Pilot study. J Thai Rehabil
Med 2009; 19(3):7985.
1 3 . Smedley J. Risk factors for incident
neck and shoulder pain in hospital nurses. Oc 18. นภดล นิงสานนท. มณีเวช...เพื่อชีวิตงายๆ
cupational and Environmental Medicine สบายๆ (SIMPLE WAY TO MAKE LIFE EASIER…BY
[Internet]. 2003 [cited 2019 Aug 15]; 60(11):864 MANEEVEDA). ว.มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ(สาขา
–9. Available from: http://oem.bmj.com/cgi/ วิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลย)ี 2554; (5):1–13.
doi/10.1136/oem.60.11.864
1 9 . Chen CK, Nizar AJ. Myofascial pain
14. Bhattacharya A. Costs of occupation syndrome in chronic back pain patients. The
al musculoskeletal disorders (MSDs) in the Korean Journal of Pain 2011; 24(2):100–104.
United States. International Journal of Industri
al Ergonomics [Internet]. 2014 [cited 2019 Aug 20. ชินภัทร จิระวรพงศ. รูปแบบของเอกสาร
1 5 ]; 44(3):448–54. Available from: https:// ความรกู ารดูแลผูปวยกลุมอาการปวดกลามเนื้อและเย่ือ
linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/ พังผืดดวยตนเองตามความตองการของผูปวย. พุทธชิน
ราชเวชสาร 2553; 27(3):447454.

242

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท่ี 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

21. Safety and Health at work Promotion
association Thailand.การยืนและน่ังทํางานอยางถูก
วธิ ี[internet]. [cited 2019 Jun 23]. Availablefrom:
http://www.shawpat.or.th/index.php?
option=com_content&view=article&id=223:m
ms&catid=50:mms&Itemid=204

22. Tsang SMH, So BCL, Lau RWL, Dai
J, Szeto GPY.Comparing the effectiveness of
integrating ergonomics and motor control to
conventional treatment for pain and function
al recovery of workrelated neckshoulder
pain: A randomized trial.Eur J Pain [Internet].
2019 [cited 2019 Dec12];Jul;23(6):11411152.
Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/
pubmed/30793422

รับตนฉบับ: 16 มีนาคม 2563, ไดร ับบทความปรับปรงุ : 19 สงิ หาคม 2563, รับลงตีพิมพ: 21 สิงหาคม 2563
243

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

แนวคดิ ภาวะผูนําเชิงนวัตกรรมดา นสขุ ภาพในวิชาชพี การพยาบาล
นงนชุ หอมเนียม อาจารยป ระจาํ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏบุรรี ัมย

บทคัดยอ
นวัตกรรมทางดานสุขภาพ เปนกระบวนการหรือส่ิงประดิษฐใหมท่ีเก่ียวของกับสุขภาพมาปรับใชใหตอบสนองตอ
ความตองการของผูรับบริการหรือองคกร เพ่ือความปลอดภัยของผูรับบริการและการไดเปรียบในการแขงขันขององคกร
ซึ่งตอ งมีการพัฒนาอยา งตอ เนื่อง พยาบาลวิชาชีพมีบทบาทในการดูแล สงเสริม ปองกันและฟนฟูสุขภาพของผูรับบริการ
โดยใหการดูแลผูรับบริการแบบใกลชิดมากที่สุดในทีมสุขภาพ จึงจําเปนตองมี สมรรถนะในการใหบริการแบบสรางสรรค
และใชน วตั กรรม ดังน้ัน การสงเสริมและสรางสิ่งแวดลอมในองคกรใหเอื้อตอการสรางสรรคนวัตกรรม จึงเปนเร่ืองที่ผูนํา
ทางการพยาบาลตอ งใหความสาํ คญั และแสดงบทบาทตามขนั้ ตอนของการสรางนวัตกรรม ประกอบดวย ข้ันตอนการสราง
โอกาสและความคดิ การคนหาปญหา การนาํ ไปปฏิบัติ และการควบคมุ ซึง่ การพัฒนาภาวะผูนําเชิงนวัตกรรมดานสุขภาพ
นอกจากจะใชความรู ทักษะ และทัศนคติที่ดีในการปฏิบัติงานแลว ผูนําจําเปนตองมีกลยุทธที่ดีดวย บทความน้ีมี
วัตถุประสงคเพื่อเสนอแนวคิดภาวะผูนําเชิงนวัตกรรม เพื่อใหผูนําทางการพยาบาลสามารถนําไปประยุกตใชในการ
ปฏิบตั งิ านจนเกดิ การสรา งสรรคนวัตกรรมใหเกิดในองคกรอยา งย่งั ยืนได
คําสาํ คัญ: แนวคดิ ภาวะผนู าํ เชิงนวตั กรรม, นวตั กรรมดานสุขภาพ, วิชาชพี การพยาบาล

Corresponding author: นงนุช หอมเนยี ม โทรศพั ท 0894848790 Email: [email protected]
คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลยั ราชภฏั บรุ ีรมั ย 31000

244

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปที่ 28 ฉบับท่ี 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

Health care Innovative Leadership in the Nursing Profession
Nongnuch Hormniam, Instructor, Faculty of Nursing, Buriram Rajabhat University

Abstract
Health care innovation embraces new processes and new products related to health care,
which can be apply to patients or organizations in order to assure the patient’s safety and to improve
the competitive position of the organization. In the whole health care team, the nursing profession is
the biggest one which operates the closest to the patients, providing health care, health promotion,
health prevention and rehabilitation. So the nurses need to be capable of developing creative and
innovative services. Therefore professional leading nurses should support and create an environment
in the organization to facilitate innovation. They play a key role in the innovation process; idea
generation, problem solving, implementation and capture. So the developmention of health care
innovative leadership is based on the use of knowledge, skills and good attitudes towards the
profession. Leaders need to develop a good strategy. The objective of this article is to propose the
steps for developing innovative leadership, which the nursing leaders can apply to their jobs, In order
to create sustainability and organizational development.
Keywords: Innovative leadership, Health care innovation, Nursing profession

245

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
บทนาํ
พัฒนานวัตกรรมดานสุขภาพ ซึ่งผูนําทางการพยาบาล คือ
นวัตกรรมเปนกระบวนการท่ีนําเอาแนวคิด ความรู หนาพยาบาล หัวหนาแผนก และหัวหนาหอผูปวย บุคคล
ม า บู ร ณ า ก า ร เ พื่ อ ป ร ะ ยุ ก ต ใ ห เ กิ ด ก ร ะ บ ว น ก า ร ผ ลิ ต กลุมน้ีเปนผูสนับสนุนทีมบุคลากรใหมีความคิดสรางสรรค
กระบวนการทํางานใหมๆ รวมไปถึงการพัฒนา ปรับปรุง ซ่ึงจะนาํ ไปสกู ิจกรรมการสรางนวัตกรรมในองคกรพยาบาล
ผลิตภัณฑและบริการใหมีประสิทธิภาพท่ีดีข้ึน1 สําหรับ ได สอดคลองกับการศึกษาท่ีพบวาความสามารถทาง
องคกรสุขภาพ นวตั กรรมกลายเปนองคประกอบสําคัญของ นวัตกรรมจะพบในหัวหนาพยาบาล หัวหนาแผนก และ
การพัฒนาระบบการดูแลสุขภาพทั่วโลก ซึ่งองคกรสุขภาพ หัวหนาหอผปู วยตามลาํ ดับ6
จําเปนตองมีการคิดคน สรางสรรคนวัตกรรมอยูตลอดเวลา
เน่ืองจากในปจจุบันมีการเปลี่ยนแปลงทางดานสุขภาพท่ี พยาบาลเปนวิชาชีพที่มีบทบาทในการสรางเสริม
ซบั ซอ นจากเดมิ มากยง่ิ ขนึ้ จากการเจ็บปว ยท้งั จากโรคตดิ ตอ สุขภาพ การควบคุมและปองกันโรค การดูแลรักษา และ
โรคไมติดตอเร้ือรัง มีปญหาสุขภาพจากอุบัติเหตุ ภัยพิบัติ การฟนฟูสุขภาพประชาชนภายใตศาสตรทางการพยาบาล
ตางๆ โรคจากการประกอบอาชีพ โรคจากสิง่ แวดลอมที่เปน และศาสตรที่เก่ียวของ ซ่ึงตองพัฒนาตนเอง และตองมี
มลพิษ และการเปล่ียนแปลงโครงสรา งของประชากรทเ่ี ขาสู สมรรถนะในการพัฒนาคุณภาพของงานอยางตอเน่ือง โดย
วัยสงู อายุ ปจ จัยกระทบตอสขุ ภาพเหลา นเี้ ปนผลใหรูปแบบ จะตองศึกษาคนควา หาความรู ความชํานาญในการ
ก า ร จั ด ก า ร อ ง ค ก ร สุ ข ภ า พ แ ล ะ น โ ย บ า ย ส า ธ า ร ณ สุ ข ปฏิบัติงาน และมีความสามารถสรางนวัตกรรมและใช
เปล่ียนแปลง2 สําหรับประเทศไทยไดมีนโยบายไทยแลนด นวตั กรรมในการดแู ลสขุ ภาพของผรู ับบรกิ าร7 โดยธรรมชาติ
4.0 (Startup Thailand) ที่มจี ดุ เนน ในการพฒั นานวตั กรรม พยาบาลวิชาชีพจะมีความเปนนักนวัตกรอยูภายในจิตใต
เพ่ือนํามาใชในการพัฒนาและขับเคลื่อนองคกรสุขภาพ3 สํานกึ เสมอ เพราะมักจะคํานึงถึงเสมอวาทําอยางไรที่จะให
บทบาทผูนาํ ในองคกรสุขภาพจงึ จาํ เปน ตองปรับเปลี่ยนและ ผูรับบริการไดรับการดูแลที่ดี สุขสบายและปลอดภัย8 จะ
พัฒนาใหสอดคลองกับการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลก เห็นไดวาพยาบาลวิชาชีพจําเปนตองมีสมรรถนะในการ
เชน เดยี วกันกับภาวะผูนาํ เชงิ นวตั กรรมดานสุขภาพ ใหบริการแบบสรางสรรคและใชนวัตกรรม ซ่ึงในปจจุบันมี
หลายโรงพยาบาลทีก่ าํ หนดวสิ ยั ทัศนใ นการเปนโรงพยาบาล
ภ า ว ะ ผู นํ า เ ชิ ง น วั ต ก ร ร ม ด า น สุ ข ภ า พ เ ป น แหงนวัตกรรม โดยกําหนดใหพยาบาลไดฝกฝนการสราง
ความสามารถของผูนําที่มองเห็นความตองการ โอกาสใน และนํานวัตกรรมไปดูแลผูรับบริการ แตจากการศึกษา
การพัฒนาและโนมนาว สงเสริมใหคนในองคกรเกิด พบวาพยาบาลวชิ าชีพยงั มีความม่ันใจและมีความรูเกี่ยวกับ
ความคิดสรางสรรค และสรางนวัตกรรมเพื่อเพ่ิมคุณคา ทักษะการวิจัยและใชนวัตกรรมอยูในระดับต่ํา911 รวมกับ
ใหกับวิชาชีพ ผูรับบริการและองคกรได4 ซึ่งในการสราง การศึกษาผลของพฤติกรรมของภาวะผูนํามีความสัมพันธ
นวัตกรรมในองคกรน้ัน ผูนํา (Leader) ถือเปนปจจัยท่ี กับการสรางสรรคนวัตกรรมขององคกรพยาบาลในระดับ
สําคัญอยางย่ิง เพราะเปนผูที่มีบทบาทในการสงเสริม สูง1213 ดังนน้ั การสงเสริม และพัฒนาใหพยาบาลวิชาชีพได
ชี้แนะ และสนับสนุนใหบุคลากรในองคกรมีความคิดและ สรางสรรคนวัตกรรมมาใชในการปฏิบัติงาน จําเปนตอง
แนวทางในการสรางสิ่งใหม วิธีการใหมๆ โดยผูนําจะตองมี อาศัยผูนําทางการพยาบาลท่ีมีภาวะผูนําเชิงนวัตกรรมรวม
ภาวะผูนํา (Leadership) รวมดวย เพราะจะทําใหมี ดวย
กระบวนการทส่ี ามารถโนม นา วบุคคลากรในองคก รใหความ
รวมมือในสิ่งท่ีจะตองปฏิบัติเพื่อใหบรรลุวัตถุประสงค การพัฒนาภาวะผูนําเชิงนวัตกรรมจึงเปนศาสตร
รวมกันได5 จากผลการศึกษาพบวาผูบริหารสูงสุดหรือผูนํา และศิลปะท่ีผูนําทางการพยาบาลตองเรียนรูและพัฒนา
ขององคกร เปนผูที่สามารถผลักดันใหเกิดนวัตกรรมใน ตนเอง อนั จะสง ผลตอ กจิ กรรมการสรางนวตั กรรมในองคกร
องคกรมากท่ีสุด4 โดยในที่น้ีจะกลาวถึงองคกรทางการ สุขภาพ บทความน้ีมีวัตถุประสงคเพ่ือเสนอแนวคิดและ
พยาบาล เพราะวิชาชีพพยาบาลเปนวิชาชีพที่มีจํานวน แนวทางในการพัฒนาภาวะผูนําเชิงนวัตกรรม เพื่อใหผูนํา
บุคลากรมากที่สุดในทีมสุขภาพ และเปนผูที่ดูแล ทางการพยาบาลสามารถนําไปประยกุ ตใ ชใ นการปฏิบัติงาน
ผูรับบริการอยา งใกลช ิดมากที่สุด จึงเปนกําลังสําคัญในการ โดยมีเนื้อหาครอบคลุมในเร่ืองความหมายของนวัตกรรม
และนวัตกรรมทางดานสุขภาพ ประเภทของนวัตกรรมทาง

246

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท ี่ 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

สุขภาพ ขั้นตอนการสรางนวัตกรรมและการพัฒนาภาวะ ประเภทของนวตั กรรมทางสุขภาพ
ผูนําเชิงนวัตกรรมในแตละขั้นตอน กลยุทธสําหรับผูนําเชิง สําหรับนวัตกรรมทางสุขภาพมีการแบงประเภท
นวตั กรรม และคุณลักษณะของภาวะผูน ําเชิงนวตั กรรมดาน
สุขภาพ นวัตกรรมเปน 3 ประเภท ดงั นี้4
ความหมายของนวตั กรรมและนวัตกรรมทางดา นสุขภาพ 1. นวัตกรรมผลิตภัณฑ (Product innovation)

รากศัพทคําวานวัตกรรมมาจากภาษาลาตินคําวา ดานสุขภาพ เชน ยาตัวใหมที่ใชในการรักษา หรือ
Novus แปลวา ใหม หมายถึง การทําในบางสิ่งบางอยางที่ ผลิตภัณฑสุขภาพ เปน ตน
ใหมข้ึน หรือเปนความคิดใหม หรือเปนกระบวนการใหม
หรือเปนส่ิงประดิษฐใหม ครอบคลุมถึงการมีความคิด 2. นวัตกรรมกระบวนการ (Process innovation)
สรางสรรค (Creative) ท่สี ามารถนําไปประยกุ ตใชไดจริงใน บริการสุขภาพ เชน รูปแบบการดูแล หรือการใชความ
องคกร1415 โดยจะตองมี 3 มิติ คือ (1) สิ่งใหม (2) มีการ รว มมือจากทองถิน่ หรอื ประชาชน เปน ตน
พัฒนาและ (3) มีการเปลี่ยนแปลง โดยสิ่งใหมอาจจะ
หมายถึง สิ่งที่เกิดข้ึนใหมในสถานท่ีนั้นๆ หรือคูแขงใหม 3. นวัตกรรมตําแหนง (Position innovation) ใน
หรือส่ิงท่ีนําเขามาใหม ซ่ึงจะสามารถพัฒนาและทําใหเกิด องคกรสุขภาพ เชน การใชระบบอิเล็กทรอนิกสแบบ
การเปล่ยี นแปลงใหเ ปน ทีพ่ งึ พอใจ ตอบสนองความตองการ ทางไกลตรวจสอบผูรับบริการท่ีจะเขาพักรักษาตัวใน
ของบคุ ลากรหรือความตองการของตลาดได1617 โรงพยาบาล เปนตน
ข้ันตอนการสรางนวัตกรรมและการพัฒนาภาวะผูนํา
สําหรับนวัตกรรมทางดานสุขภาพ เปนแนวคิด หรือ เชิงนวัตกรรมในแตละขนั้ ตอน
ส่ิงประดิษฐที่เกิดขึ้นจากการผสมผสานความคิดริเริ่ม
สรา งสรรคบนพืน้ ฐานของวิทยาศาสตรแ ละสังคมศาสตร ให ภาวะผูนําเชิงนวัตกรรม หมายถึง พฤติกรรม
เกิดเปนผลงานท่ีเก่ียวของกับสุขภาพในดานกาย ใจ สังคม เชิงกลยุทธของผูนําที่มีความสามารถในการแสดงออก
และปญญา โดยอาจมีจุดมุงหมายในการสรางเสริมสุขภาพ เพื่อการโนมนาว จูงใจ หรือการมีอิทธิพลในการนําบ
การควบคุมและปอ งกันโรค การดแู ลรกั ษาสขุ ภาพ หรือการ คลากรในหนวยงานใหพัฒนาหรือสรางสรรคนวัตกรรม
ฟนฟูสุขภาพ อยางใดอยางหน่ึงหรือรวมกัน หรือกลาวอีก โดยใชพฤติกรรมเชิงกลยุทธและความสามารถในการ
นัยหน่ึงคือเปนการปรับเปลี่ยนวิธีการปฏิบัติการดูแล สรางอิทธิพลและคานิยม สงผลตอพฤติกรรมและ
สงเสริม รักษาและฟนฟูสภาพท่ีดีท่ีสุดเพ่ือผูรับบริการโดย ความรูสึกของบุคากรใหเกิดพฤติกรรมการสรางสรรค
ตองคํานึงถึงความปลอดภัยและผลลัพธที่ดีท่ีสุดเพื่อ นวัตกรรมตามเปาหมายที่วางไว20 การสรางนวัตกรรมมี
องคก ร1819 4 ข้ันตอน ในแตละข้ันตอน จะตองมีผูนําท่ีคอยปฏิบัติ
เปนแบบอยางหรือแนะนําแนวทางใหกับบุคลากรเพ่ือ
จ า ก ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง น วั ต ก ร ร ม แ ล ะ น วั ต ก ร ร ม สรางสรรคนวัตกรรมใหเกิดข้ึน โดยแนวทางการพัฒนา
ทางดา นสขุ ภาพ จะเหน็ ไดวา นวตั กรรมทางดา นสุขภาพเปน ผูนําเพ่ือใหมีภาวะผูนําเชิงนวัตกรรมน้ัน สามารถแสดง
กระบวนการหรือสิ่งประดิษฐใหมที่สามารถพัฒนาและทํา ในแตละขั้นตอนของการสรางนวัตกรรมตามตารางท่ี 1
ใหเกิดการเปลี่ยนแปลงใหเปนที่พึงพอใจ ตอบสนองความ ดังน้ี4,12,2122
ตองการของผูรับบริการหรือองคกรได ซึ่งสิ่งประดิษฐใหม
ดังกลา วอาจไดรับการนําไปใชแ ลวนํามาปรบั ปรงุ พฒั นาจน
เกิดผลลัพธใหม หรือเปนการคิดคนสิ่งใหมอยางสรางสรรค
เพ่อื ใชในการสรา งเสริมสุขภาพ การควบคุมและปองกันโรค
การดแู ลรักษา และการฟน ฟสู ุขภาพ อยางใดอยางหน่ึงหรือ
รวมกันสงผลใหผูรับบริการเกิดความพึงพอใจและมีความ
ปลอดภัย ทงั้ น้ีตอ งเกิดผลลพั ธทดี่ ีตอ องคก รดวย

247

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

ตารางท่ี 1 การพัฒนาภาวะผูน ําเชิงนวตั กรรมในแตล ะข้นั ตอนของการสรา งนวัตกรรม4,12,2122

วัตถุประสงค ตัวอยางพฤติกรรมทค่ี วรปฏิบัติ ผลที่คาดวา
ในแตละข้ันตอน จะไดรบั
ขั้นตอนที่ 1 การสรา งโอกาสและความคดิ (Idea generation)
1.1 สํารวจปญหาหรือโอกาส  ส่ือสารวิสัยทัศน พฤติกรรมท่ีคาดหวังใหมีความชัดเจนและเปนที่นาสนใจใหบุคลากร/ ปญ หาหรอื
ทง้ั ภายในและภายนอก สมาชกิ ทมี รบั ทราบ โอกาสไดร บั
องคกร  กระตุนใหสมาชกิ ทมี รว มคน หาขอ มลู และความรใู หมๆ และขยายขอบเขตการคนหาขอ มลู การคนหา
 สนับสนนุ การเขา ถึงทรพั ยากรตา งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ ง เชน ขอ มลู บคุ คล เวลา ฯลฯ
 สงเสริมและอํานวยความสะดวกในการส่ือสารขามสายงานและระหวางแผนกเพื่อการ
แบงปน ความรู ขอ มลู ตางๆ
 มอบหมายงานและหนาที่ตามบทบาทหรือตามความสนใจโดยคํานึงถึงสมรรถนะเฉพาะ
บุคคล
 เปนแบบอยางในการแบงปนความรูของตนเอง มีสวนรวมในขอมูลใหมๆ และส่ือสารกับ
สมาชิกทมี อยา งเปดเผย
1.2 ตรวจสอบความเขาใจท่ี  แนะนําสมาชกิ ทมี ถึงกระบวนการทํางาน ปญหาหรอื
ถกู ตองของสมาชกิ ทีมใน  ทาทาย/ สนบั สนุนสมาชิกทมี ในการจดั การความขดั แยงทางความคิด ขอมูลตางๆ ตลอดจน โอกาสถูก
ปญหาหรอื โอกาสทีไ่ ดจาก ใหความรเู พอื่ ใหส มาชิกทีมเกดิ กระบวนการคิด การตั้งสมุตติฐานใหมๆ เพื่อการสรางมุมมอง กําหนดขึ้น
การคนหา การคดิ ท่ีสรางสรรค ชดั เจนและ
 กระตุนสมาชกิ ทีมเปนระยะๆ เพ่ือสรา งความรูสึกการมีสว นรว มในวัตถุประสงคเ ดยี วกัน สมาชกิ ทีมมี
 ตรวจสอบวา สมาชิกในทีมมคี วามเขาใจคาํ จํากัดความท่ีตรงกนั ความเขาใจที่
 จัดหาทรัพยากรท่เี ปนปจ จัยนาํ เขา (Input) ที่จาํ เปน สําหรบั ข้นั ตอนตอไป ตรงกนั
1.3 สรางการมีสว นรว มของ  ช้แี จงพฤติกรรมที่คาดหวังในขั้นตอนน้ีใหกบั สมาชิกทมี เกิดความคิด
สมาชกิ ทีมใหเกดิ  ใหความรูเก่ียวกับหลักการสรางกระบวนการคิดและลักษณะของการคิดอยางสรางสรรค ทส่ี รางสรรค
กระบวนการคิดอยา ง ตลอดจนพัฒนาความสามารถในการคิดอยางสรางสรรคแกสมาชิกทีมผานการประยุกตใช และมคี วาม
สรางสรรค เทคนิคทเ่ี หมาะสม หลากหลาย
 จัดสง่ิ แวดลอมใหสมาชกิ ทมี รสู ึกสบายใจกับการมีสว นรว มในกระบวนการคิด จากสมาชิก
 กระตุนเตือนสมาชิกทีมอยางตอเนื่องถึงคําจํากัดความของปญหาเพื่อนําไปสูการเกิด ทมี
กระบวนการคดิ ท่ีสรางสรรค
 ใหอิสระทางความคิด และดึงความคิดของสมาชิกทีมตามความเชี่ยวชาญ จุดแข็ง จุดออน
และความสนใจของแตละบคุ คล
 ตรวจสอบวาความคิดท้ังหมดท่ีสมาชิกทีมมีสวนรวม ถูกบันทึกลงแบบฟอรมเพ่ือที่จะ
นํามาใชในข้ันตอนตอไป
 สรางพลงั บวกในการปฏิบตั ิงานโดยการสรา งแรงจูงใจและการใหกาํ ลังใจแกสมาชิกทมี
ข้นั ตอนท่ี 2 การคน หาปญ หา (Problem solving)
2.1 ลดความหลากหลายของ  ชี้แจงถึงขอมลู รปู แบบทีไ่ ดจ ากการสรปุ ความคดิ และงานวจิ ัยทร่ี วมกนั คนหา มแี นวคดิ ท่ี
ความคดิ ผานการตรวจสอบ  สรางความรู/ แนวคิดขององคกรที่ไดจากปญหาและอุปสรรคจากการปฏิบัติงานที่ผานมา เปนไปไดใน
และการประเมนิ ความ โดยการกระตนุ ใหส มาชกิ ทมี เกดิ การแลกเปล่ยี นอยางสรา งสรรค การแก
เปน ไปไดเพือ่ ใหไดแ นวคิด  ชแ้ี จงและปรับเปล่ยี นขอมลู ท่ีมคี วามหลากหลายใหแคบลงเหมาะสมกับองคกร และเนนยํ้า ปญ หาเพยี ง
เพยี งจํานวนเลก็ นอย ทจ่ี ะ ถึงวิสัยทศั นและคํานยิ ามของปญหาใหช ัดเจน จํานวน
สามารถดําเนินการใน  ใหข อมลู ปอนกลบั ถึงรูปแบบ แนวทางท่ีไดก ับสมาชกิ ทีม เล็กนอ ย
ขัน้ ตอนตอ ไป  ในกรณีท่ีพบปญหาท่ีจําเปนตองใชเทคนิคขั้นสูงหรือใชขอมูลจากผูเชี่ยวชาญตองเชิญ
ผูทรงคุณวุฒิจากภายนอก

248

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท ่ี 28 ฉบับท่ี 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

ตารางที่ 1 การพฒั นาภาวะผนู าํ เชงิ นวตั กรรมในแตละขน้ั ตอนของการสรางนวัตกรรม4,12,2122 (ตอ )

วัตถปุ ระสงค ตัวอยางพฤตกิ รรมทีค่ วรปฏบิ ตั ิ ผลทีค่ าดวา
ในแตละขน้ั ตอน จะไดร บั
ข้ันตอนที่ 2 การคนหาปญ หา (Problem solving) (ตอ) ไดแ นวปฏิบัติ
2.2 นําเสนอและทดสอบ  จดั การความขัดแยงท่อี าจจะเกดิ ขึน้ อยางรวดเร็ว
แนวปฏบิ ัติที่สอดคลองกับ  สรา งเครอื ขายภายในและ/ หรือภายนอกองคกร ตลอดจนประชาสมั พนั ธใ หหนวยงานอื่นๆ ไดแ นวทาง
องคกร รบั ทราบเพือ่ ใหเกดิ ความรว มมือ การปฏิบตั ิ
 อาํ นวยความสะดวกในการเชือ่ มตอ เครอื ขายตา งๆ และการสื่อสารระหวา งแผนก และการ
 มอบหมายงานใหส มาชกิ ทีมใหสอดคลองกบั บทบาทในทีม และจุดแข็งของแตล ะบคุ คล ประเมินผลที่
 กระตุนใหเกิดความขัดแยงในเชิงสรางสรรคเพ่ือใหเกิดแนวปฏิบัติที่เปนทางออกท่ีดีท่ีสุด สามารถ
และสอดคลองกับกลยุทธข ององคก ร นําไปใชไ ดจรงิ
 สรางรูปแบบ แนวปฏิบัติเพื่อมาใชในการแกปญหาท่ีเปนขององคกร พรอมท้ังใหขอมูล ไดนวัตกรรม
ปอ นกลับอยา งตอเนอื่ ง
 ขอความชวยเหลอื จากผเู ช่ยี วชาญภายนอก หากจาํ เปน ไดกลยทุ ธดาน
 นําเสนอแนวปฏิบัติที่ไดผานการลงคะแนนเสียง และขออนุมัติโครงการตามระเบียบของ นวัตกรรม
องคก รเพอ่ื การจัดสรรทรพั ยากรตอ ไป ในองคกร
2.3 แนวปฏิบตั ิไดร ับการ  แนะนาํ จดั หาทรพั ยากรสาํ หรบั การทดสอบแนวปฏิบตั ิที่ได
ทดสอบ  หากแนวปฏิบัติไดรับการพิจารณาโดยผูทรงคุณวุฒิแผนกอ่ืน ตองตรวจสอบใหแนใจวา
ขอ มูลหรือแนวปฏบิ ตั ิเดิมไมไดห ายไป และมกี ารปรับปรุงเพิ่มเติมในสวนใดบา ง
 ทําหนาที่เปนผูจัดการโครงการ (Project manager) หรือมอบหมายความรับผิดชอบนี้
ใหกบั ผูทเ่ี หมาะสมผานการสอนหรอื การแนะนาํ โดยมหี นา ทดี่ งั นี้
(1) ช้แี จงผลกระทบทอี่ าจจะเกดิ ขึน้ จรงิ ในขนั้ ตอนการปฏิบัติ
(2) อํานวยความสะดวกและ/ หรือดําเนินการศึกษาความเปนไปไดในการนําแนวปฏิบัติ
ไปใช
(3) จัดหาแหลง ทเ่ี หมาะสมสาํ หรบั การทดสอบแนวปฏิบตั ิ
(4) ตรวจสอบขอควรปรับปรงุ แกไขของแนวปฏิบตั จิ ากการทดสอบ
 ประสานงานกบั หนวยงานทเี่ ก่ยี วขอ งเพื่อใหเ กดิ ความรว มมอื
 นําเสนอแนวปฏิบัตทิ ไี่ ดแกผ บู รหิ ารสูงสุดเพอ่ื อนุมตั ใิ ชใ นองคก ร
ขน้ั ตอนที่ 3 การนําไปปฏบิ ตั ิ (Implementation)
3.1 การนําแนวทางไปปฏิบตั ิ พฤติกรรมของผูนําในข้ันตอนนี้ จะขึ้นอยูกับประเภทของนวัตกรรม มีรายละเอียดโดยรวม
อนั จะสง ผลใหเกดิ การ ดงั น้ี
เปลยี่ นแปลงในทางบวก  เปน ผจู ดั การโครงการ หรือมอบหมายผทู ่เี หมาะสม
และเพิ่มมลู คา ในองคก ร  ช้ีแจงขอมลู การนําแนวทางไปปฏบิ ัติใหม คี วามชัดเจน
 สงเสริม ใหกําลังใจในการลงมือปฏิบัติโดยทําหนาที่เปนตัวแทนการเปลี่ยนแปลง (Act as
change agent) ในองคก ร
 ประเมินผลแนวปฏิบัติ หรือวัดความสําเร็จของนวัตกรรม (ความแปลกใหม การให
ความสําคัญของสมาชกิ ทีม และผลตอบแทนจากการใชแ นวปฏบิ ัติหรอื นวัตกรรมในองคก ร)
 ใหรางวัลแกสมาชิกทีมในการมีสวนรวมขององคกรและแจงผลท่ีเกิดจากการเรียนรูความ
ลมเหลวรวมกัน
ข้ันตอนที่ 4 การควบคมุ (Capture)
4.1 ควบคุมผลประโยชน  ช้ีแจงผลท่ีไดรับจากการใชนวัตกรรมกับองคกรภายในและภายนอกที่เกี่ยวของเพ่ือ
จากกลยทุ ธด านนวัตกรรม ประชาสมั พนั ธ เผยแพรน วัตกรรม
 ศึกษาหาความรู/ ขอมูล/ เทคนิค/ ทักษะท่ีทันสมัยใหกับตนเองอยูตลอดเวลา เพ่ือที่จะ
นํามาปรับปรุงกลยุทธด า นนวตั กรรมใหอยูใ นองคก รอยางมปี ระสทิ ธผิ ล

249

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

จากขั้นตอนในการสรางนวัตกรรม จะเห็นไดวาเปน บุคลากรและองคกร และ (4) ตองตระหนักวากลยุทธใน
กระบวนการที่ตองการการพัฒนาอยางตอเน่ืองต้ังแตการ การสรางนวัตกรรมนั้นมีการเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา
สรางโอกาสและความคิดโดยกระตุนใหสมาชิกทีมรวม ดั ง นั้ น ผู นํ า ต อ ง เ รี ย น รู แ ล ะ ป รั บ ตั ว อ ยู ต ล อ ด เ ว ล า 2 3
คนหาขอมูล แนวคิดและ ความรูใหมๆ เพ่ือท่ีจะนํามาเปน นอกจากน้ี ในขั้นตอนการสรางนวัตกรรมท่ีกลาวขางตน
ขอมูลในการสรางนวัตกรรม วิธีปฏิบัติ แนวทางตางๆ ผูนาํ สามารถดึงกลยทุ ธจาก 2 ขนั้ ตอนหลักมาประยกุ ตใชใน
ตลอดจนวธิ กี ารวดั และประเมินผลทผ่ี านการพิจารณาความ การปฏิบัติงานเพ่ือใหเกิดความสะดวกตอการสรางสรรค
เปนไปไดในการสรางนวัตกรรมตามสภาพแวดลอมของ นวัตกรรม คือ ข้ันตอนการสรางความคิดและการนําไป
องคกร กอนท่ีจะนําไ ปใชจริง ตลอดจน ประ เมิน ปฏิบัติ โดยการสรางความคิดจะเปนขอมูลเชิงลึกที่เปน
ประสิทธิภาพจากการใชนวัตกรรมและควบคุมเพ่ือใหเกิด ทางการและแนวคิด หรือหลักการใหมๆ ท่ีจะนําไปสูการ
ประโยชนอ ยางกวา งขวาง แกปญหา เนนการสรางความคิด หลักการที่เกิดจากการ
แลกเปลี่ยนเรียนรูจากบุคคลภายนอกที่ไดรับการพัฒนา
สําหรบั องคกรพยาบาล ผูปฏิบัติงานจะตองมีความรู มาแลว เพื่อนํามาตรวจสอบกับขอมูลในองคกรของตนและ
ความสามารถ มีประสบการณในการปฏิบัติการพยาบาล พัฒนาขอ มูลทมี่ ีความหลากหลายดังกลาวใหมีความชัดเจน
และนําปญหาจากการปฏิบัติงานมาพัฒนาเปนนวัตกรรม ที่สุด ซึ่งในข้ันตอนน้ีผูนําตองทําการคัดกรองและจัดลําดับ
ซึ่งการนํานวัตกรรมมาประยุกตใชในการปฏิบัติงานให ความสําคัญของขอมูลใหสอดคลองกับความตองการของ
ไดผลดีน้ัน จําเปนตองมีผูนําท่ีมีภาวะผูนําเชิงนวัตกรรม องคกรกอนท่ีจะนําไปปฏิบัติจริง สําหรับการปฏิบัติจะตอง
โดยตองมีพฤติกรรมหรือหนาที่ความรับผิดชอบหลักตามท่ี เปนการรวมมือของคนทุกระดับในองคกร ดังน้ันการโนม
กลาวเบ้ืองตน เพือ่ โนม นาวใหส มาชิกทีมเกิดความเขาใจและ นาวคนในองคกรใหรวมมือกันจึงเปนสิ่งที่ผูบริหารควร
และยอมรับในส่ิงท่ีตองปฏิบัติ นอกจากนี้ ผูนําจะตองมี คาํ นึงถงึ 17
ทักษะในการเปนผูนําการเปล่ียนแปลง ทักษะการให
คําปรึกษา มีทัศนคติท่ีดีตอผูอ่ืนอันจะทําใหสามารถดึงจุด สําหรับองคกรพยาบาล ผูนําทางการพยาบาล
แข็งของสมาชิกในองคกรออกมาใชประโยชนไดมากท่ีสุด จะตองมีองคประกอบหรือกลยุทธท่ีดีเพ่ือพัฒนาใหมี
และตองปฏิบัติงานอยางเปนระบบภายใตกลยุทธที่ดี ลั ก ษ ณ ะ เ ป น อ ง ค ก ร แ ห ง น วั ต ก ร ร ม อ ย า ง แ ท จ ริ ง น้ั น
เพื่อใหส รา งสรรคนวตั กรรมใหเ กิดในองคก รอยา งยัง่ ยืนได ดงั ตอ ไปน้ี15
กลยทุ ธสําหรบั ผูนําเชงิ นวัตกรรม
1. มีการกําหนดทิศทาง วัตถุประสงค เปาหมาย
ก ล ยุ ท ธ สํ า ห รั บ ผู นํ า เ พ่ื อ ใ ห เ กิ ด ภ า ว ะ ผู นํ า เ ชิ ง และกลยุทธท ่ชี ดั เจนทีส่ ามารถพฒั นาองคก ร
นวตั กรรมทีย่ ั่งยืนนน้ั มคี วามสาํ คัญ เนอ่ื งจากหลายองคกรที่ การพยาบาลใหม ุงสูการเปน องคกรแหงนวัตกรรม
พยายามสราง พฒั นา ปรับปรุงนวัตกรรมอยางตอเนื่อง แต
พบวามีความลมเหลวในการดําเนินการ ซึ่งมีสาเหตุมาจาก 2. ควรมุงเนน และผลักดันใหเกิดการสราง
ผนู ําในองคกรขาดกลยทุ ธด า นนวตั กรรม วฒั นธรรมภายในองคก ร ดว ยการเลง็ เห็นคณุ คาของ
นวัตกรรมเปนสําคัญ และตองมีบุคลากรสําคัญท่ีจะทํา
จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา กลยุทธที่จําเปน หนาทต่ี ามบทบาทตางๆ ภายใตก ระบวนการนวตั กรรม
สําหรับผูนําเชิงนวัตกรรมมี 4 ประการ คือ (1) ตองสราง
ความคาดหวังและต้ังคําถามวา นวัตกรรมจะสรางคุณคา 3. ใหความสําคัญกับการสรางบรรยากาศ และ
ใหกับผูรับบริการไดอยางไร และตองสื่อสารดวยความ สภาพแวดลอ มในที่ทํางานทเี่ ออ้ื ตอ กระบวนการ
ชัดเจนใหบุคลากรในองคกรทราบ (2) ตองสรางแผนงาน แหงการสรางสรรคโดยที่การตกแตง และการวางแผนผัง
สําหรับการจัดสรรทรัพยากรที่จําเปนตองใชใหเหมาะสม องคกรพยาบาล (Layout) แบบเห็นหนาเห็นตากัน และ
เชน งบประมาณ เวลา แรงงาน เปนตน (3) ตองสามารถ พบปะกัน (Interactive) ของพยาบาลวิชาชีพในองคกร จึง
จัดการการแลกเปล่ียน (Manage tradeoffs) โดยผนู ําตอ ง ถือเปน เครื่องมอื สําคญั
ตัดสินใจเลือกนวัตกรรมท่ีเอ้ือประโยชนสูงสุดใหกับ
4. ตองสรางองคกรใหเปนองคกรแหงการเรียนรู
(Learning organization) อยางแทจริงและการจะเปน
องคกรแหงนวัตกรรมไดนั้น ความเช่ือมโยงกับการเปน

250

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปที่ 28 ฉบบั ที่ 2 ประจําเดือน พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

องคก รแหง การเรียนรจู ดั วาเปนหน่งึ ในปจ จัยทส่ี ําคัญ ท่ีไมเคยมีใครคิดมากอน (An ability to work with half
ผูนาํ มหี นา ทส่ี ําคญั ในการกําหนดกลยุทธและสื่อสาร baked ideas) เปนผูนําท่ีสงเสริมในความคิดสรางสรรค
ของทีมงาน แสดงใหเห็นถึงคุณคาของความคิดสรางสรรค
อยางชดั เจนทั่วทั้งองคก ร เพราะจะทําใหผูบริหาร ผูจัดการ ทีเ่ ปนประโยชนส ําหรบั ทมี และองคก ารพยาบาล
หนวยงานอื่นๆ ที่เกี่ยวของ เจาหนาท่ีระดับปฏิบัติการใน
ระดับรองลงมา มีวิสัยทัศนรวม (Share vision) และมี 3. มีความเต็มใจท่ีจะบริหารงานที่แตกตางไปจาก
ความพรอมเพรียงท่ีจะนํากลยุทธไปสูการปฏิบัติอยางเปน กฎเกณฑเดิม (A willingness to bend rules) ผูน ําควร
รปู ธรรม ใหความเคารพกฎเกณฑ แตสามารถท่ีจะคิดแตกตางจาก
สิง่ ที่ควรคาํ นงึ ในการสรางนวตั กรรมทางสุขภาพ เดิม มีวิธีปฏิบัติการบริหารอยางสรางสรรคในองคกรการ
พยาบาล แตไมควรเครงครัดมากเกินไป ควรยืดหยุน
การสรางนวัตกรรมทางสุขภาพเพื่อใหไดประโยชน เพ่ือใหเกิดความคิดสรางสรรคที่นาํ มาสูการสรางนวัตกรรม
สงู สดุ นน้ั สงิ่ ทผ่ี นู ําทางการพยาบาลควรคํานงึ ดงั น1้ี 9 ได

1. ประสิทธิภาพ (Efficiency) โดยการใชระเบียบ 4 . มี ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร ต อ บ ส น อ ง ก า ร
วิธีวิจัยท่ีถูกตอง ใชหลักฐานเชิงวิชาการ ในการสนับสนุน เปล่ียนแปลงอยางรวดเร็ว (An ability to respond
หรืออธิบายเหตุผลทท่ี าํ ใหนวตั กรรมเกิดผลลัพธน นั้ ๆ quickly) ความคิดใหมตองไดรับการตอบสนองอยาง
รวดเร็ว ผูนําควรมีไหวพริบที่ทําใหองคการเปนผูชนะใน
2. ความปลอดภัย (Safety) ทั้งในดานตอตัว การแขงขัน มีความสามารถท่ีจะจัดทํานวัตกรรมในขณะท่ี
ผรู ับบริการและผใู ชงาน มีทรัพยากรอยูนอยท่ีกอใหเกิดประโยชนมากที่สุด

3. การใชทรัพยากร (Resource) นวัตกรรมท่ี 5. มีลักษณะสวนบุคคลที่กระตือรือรน (Personal
พัฒนาขึ้น ตองสามารถลดการใชเงิน เวลา หรือบุคลากร enthusiasm) ผูนําท่ีมีความกระตือรือรนจะทําใหผูตามมี
ลงได หรืออยา งนอยตอ งทําใหค ุณภาพงานดีข้ึน ความกระตือรือรนตามไปดวย

4. ความสามารถในการถายโอนสูการนําไปใช นอกจากนี้ คุณลักษณะของผูนําเชิงนวัตกรรมดาน
(Usability and Transferability) ซ่ึงตองสอดคลองกับ สุขภาพในยุคน้ี ยังตองพัฒนาสมรรถนะดานเทคโนโลยี
ความตองการขององคกร หรือบุคลากรที่จะนําไปใชงาน สารสนเทศรวมดวย โดยตองเปนผูท่ีสามารถใชเทคโนโลยี
และสนบั สนนุ ตอความสาํ เร็จของการดูแลสขุ ภาพ สารสนเทศขั้นสูงในการผลิตสินคาและบริการ เปนผูท่ีมีวุฒิ
คุณลักษณะของภาวะผูน าํ เชงิ นวัตกรรมดานสุขภาพ การศกึ ษาทีส่ งู และมีความสามารถในการคิดสูงกวา คา เฉลย่ี
ของคนท่ัวไป เปนผูกลาคิด กลาตัดสินใจ แกไขปญหาใน
คุณลักษณะของภาวะผูนําเชงิ นวัตกรรมดานสุขภาพ การปฏิบัติงาน ดวยการนําเทคโนโลยีสารสนเทศมา
ที่ทาํ ใหเ กดิ การสรา งสรรคน วัตกรรมในองคกร นอกจากจะมี สรางสรรคนวัตกรรมในการชวยใหงานบริการเกิดคุณภาพ
ความสามารถในการบริหารจัดการทั่วไปแลว ยังตองมี และมีประสทิ ธภิ าพ24
คุณลักษณะภาวะผูนําเชิงนวัตกรรมดวย ซึ่งผูนําทางการ สรปุ
พยาบาลควรตอ งฝก ฝน พฒั นาตนเอง มีดังนี้1415
นวัตกรรมทางดานสุขภาพเปนกระบวนการหรือ
1 . มี ค ว า ม เ ต็ ม ใ จ ที่ จ ะ ย อ ม รั บ ค ว า ม เ สี่ ย ง ส่ิ ง ป ร ะ ดิ ษ ฐ ใ ห ม ที่ ส า ม า ร ถ พั ฒ น า แ ล ะ ทํ า ใ ห เ กิ ด ก า ร
(A willingness to accept risk) ภาวะผูนํานวัตกรรม เปลี่ยนแปลงใหเปนท่ีพึงพอใจ สงผลใหผูรับบริการมีความ
สําหรับการบริหารการพยาบาล ผูนําตองเต็มใจในการ ปลอดภัย และเพิ่มการแขงขันใหกับองคกรดวย ซึ่งในยุค
ยอมรับความเสี่ยงในระบบการบริหารใหมๆ ตองมี ของการเปล่ียนแปลงของสุขภาพที่มีความซับซอนจากเดิม
ความสามารถในการสงเสริมความคิดสรางสรรคของ มากย่งิ ข้ึน ทง้ั การเจ็บปว ยจากโรคติดตอ โรคไมต ิดตอ เรือ้ รัง
บุคลากร และการใหอสิ ระทางความคิดแกสมาชิกในองคกร ผลความเสี่ยงจากปจจัยสิ่งแวดลอมและสังคม และการ
มีความกลาเผชิญกบั ความเสีย่ งในการทํางาน และเรียนรูกับ เปลี่ยนแปลงโครงสรางของประชากรที่เขาสูวัยสูงอายุ
ความผิดพลาดที่เกิดข้ึนจากการสรางและพัฒนานวัตกรรม
เชงิ บริหารทางการพยาบาลใหมๆ

2. มีความสามารถในการทาํ งานดวยความคิดใหมๆ

251

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
ปจจยั กระทบตอ สุขภาพเหลาน้เี ปน ผลใหรูปแบบการจดั การ
องคกรสุขภาพและนโยบายสาธารณสุขเปล่ียนแปลง คุณภาพ ผูรับบริการเกิดความปลอดภัย ท้ังยังเพ่ิมคุณคา
นวัตกรรมจึงกลายเปนสิ่งท่ีผูนําตองทําความเขาใจ เรียนรู ใหกับวิชาชีพการพยาบาล ซ่ึงนอกจากผูนําจะมีความรู
และปฏิบัติเพ่ือใหเกิดประโยชนสูงสุดตอผูรับบริการและ ความเขาใจในการสรางสรรคนวัตกรรมแลว ยังตองมี
องคก ร ดงั นนั้ การพฒั นาภาวะผนู ําเชงิ นวตั กรรมดานสขุ ภาพ ทักษะในการเปนผูนําการเปล่ียนแปลง ทักษะการให
จึงเปนส่ิงที่ผูนําไมสามารถหลีกเล่ียงได โดยสามารถพัฒนา คําปรึกษา มีทัศนคติท่ีดีตอผูอื่นอันจะทําใหสามารถดึงจุด
ตนเองตามแนวทางการพัฒนาภาวะผนู ําเชิงนวัตกรรมในแต แข็งของสมาชิกในองคกรออกมาใชประโยชนไดมากท่ีสุด
ละขนั้ ตอนของการสรา งนวตั กรรม เริ่มตง้ั แตร ะยะท่ี (1) การ และตองวางกลยุทธที่เหมาะสมรวมดวย เพราะจะเปน
สรางโอกาสและความคิด ผูนําจะตองสรางแรงจูงใจ เสนทางสูความสําเร็จในการสรางนวัตกรรมทางการ
สนับสนนุ การคนหาปญหาหรือโอกาสทีจ่ ะตองพัฒนา และ พยาบาลท่ียั่งยืนเพ่ือพัฒนาวิชาชีพการพยาบาลตอไป
จัดบริการทรัพยากร เวลา บุคลากรเพ่ือใหเอ้ือตอการ เอกสารอางอิง
ดําเนินงาน (2) การคนหาปญหา ผูนําจะตองสรางความรู
แนวคิด หรือแนวปฏิบัติขององคกรท่ีไดจากปญหาและ 1. วิไลพรรณ ตาริชกุล, เกรียงไกรยศ พันธุไทย.
อุปสรรคที่พยายามแกไขมาแลว โดยผานการกระตุนทีมให กระบวนการจัดการความรู เพื่อสรางองคการนวัตกรรม. ว.
เกิดการแลกเปล่ียนอยางสรางสรรค ทําการทดสอบแนว วิชาการมหาวิทยาลัยราชภฏั พระนคร 2560;8(2):271279.
ปฏบิ ตั ิ (3) การนาํ ไปปฏิบัติ ผนู าํ จะตองใหการสนับสนุนการ
ลงมอื ปฏิบตั ิโดยทําหนา ทเ่ี ปน ตวั แทนการเปลี่ยนแปลง (Act 2. ศิริพร สิงหเนตร, จรวยพร ใจสิทธิ, วิชยา เห็น
as change agent) รวมท้ังวัดความสําเร็จของนวัตกรรม แกว. ภาวะผูนําการพยาบาลในศตวรรษท่ี 21. ว.นเรศวร
และ (4) การควบคมุ ผนู ําจะตอ งส่อื สารกบั องคกรท้ังภายใน พะเยา 2560; 10(1):1722.
และภายนอกเพอื่ ประชาสมั พนั ธแ ละเผยแพรน วตั กรรม และ
เพ่ิมพูนความรู ทักษะที่ทันสมัยใหกับตนเองอยูตลอดเวลา 3 . Bureau of Information Office of Perma
ซึง่ นอกจากมบี ทบาทหนา ท่ีตามทีก่ ลา วเบอ้ื งตน แลว ผูนํายัง nent Secretary, Ministry of Public Health. Direction
ตองปฏิบัติงานอยางเปนระบบภายใตกลยุทธที่ดีรวมดวย of system health Thailand. [เขาถึงเมื่อ 11 มกราคม
เพ่ือใหสรางสรรคนวัตกรรมใหเกิดในองคกรอยางย่ังยืน 2563]. เขาถงึ ไดจาก: http://pr.moph.go.th
ตอไป
4. Weintraub, P., McKee, M. Leadership for
สําหรับผูนําทางการพยาบาลนอกจากจะมีความรู innovation in healthcare: an exploration. Int J
ในการบริหารงานท่ัวไปแลว ยังตองมีคุณลักษณะของ Health Policy and Management 2019;8(3):138144.
ภาวะผูนําเชิงนวัตกรรมเพ่ิมเติมดวย โดยจะตองมีความ
เต็มใจที่จะยอมรับความเสี่ยง มีความสามารถในการ 5. Yulk, GA. Leadership in organization. Lon
ทํางานดวยความคิดใหมๆ ท่ีไมเคยมีใครคิดมากอน มี don: Peason; 2006.
ความเต็มใจท่ีจะบริหารงานที่แตกตางไปจากกฎเกณฑเดิม
มีความสามารถในการตอบสนองการเปลี่ยนแปลงอยาง 6. Stilgenbauer, D. J., Fitzpatrick, J.J. Level
รวดเร็วและตองมีลักษณะสวนบุคคลที่กระตือรือรนในการ of innovativeness among nurse leader in acute
จัดทาํ นวัตกรรมที่จะสามารถกอใหเกิดประโยชนมากที่สุด care hospital. JONA 2019; 49(3):150155.
กับผูรับบริการและองคกรได
7. สภาการพยาบาล. สมรรถนะหลักท่ีจําเปนของผู
ดังน้ัน ผูนาํ ทางการพยาบาลจึงควรพัฒนาตนเองให ประกอบวชิ าชีพการพยาบาลและการผดุงครรภ [เขาถึงเมื่อ
มีภาวะผูนําเชิงนวัตกรรมดานสุขภาพตามบริบทที่องคกร 11 มกราคม 2563]. เขาถงึ ไดจาก: http://110.164.68.23
ตองการพัฒนา เพื่อใหสามารถนําไปประยุกตใชไดจริงใน 4/nurse_/files/ethics04.pdf
องคกร อันจะสงผลใหเกิดผลลัพธทางการพยาบาลที่มี
8 . Marshall, D. Unleashing the power of
nurse innovators. JONA 2019;49(2):5556.

9 . Gething, L., Leelarthaepin, B., Burr, G.,
Sommerville, A. Fostering nursing research
amomg nurse clinicians in an Australian area
health service. Journal of Continuing Education in
Nursing 2001; 32(5):228237.

252

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปที่ 28 ฉบบั ที่ 2 ประจําเดือน พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563
10. Yates, P, Baker, D, Barrett, L, Christie, L, 20. ทินกร บัวชู, สุวิณี วิวัฒนวานิช. ภาวะผูนําเชิง

Cancer nursing research in Queensland, Australia: นวัตกรรมของหวั หนา หอผูปวย โรงพยาบาล
barriers, priorities, and strategics progress. Cancer มหาวิทยาลัยของรัฐ. ว.พยาบาลศาสตร จุฬาลงกรณ
Nursing 2002; 25(3):167180. มหาวิทยาลยั 2560; 29(1):141153.

1 1 . Syme, R., Stiles, C. Promoting nursing 21. Dean, A. E. The development of an in
research and innovation by staff nurses. Applied novation leadership program. [Thesis]. Cape
Nursing Research 2012; 25:1724. Town: Stellenbosch University; 2018.

12. Tang, H. Effects of leadership behavior 22. Tidd, T., Bessant, J. Management inno
on knowledge management and organization in vation: integrating technological, Market and
novation in medicine and health sciences. EURA Organizational Change. 5th ed. Wiley; 2013.
SIA Journal of Mathematics Science and Technol
ogy Education 2017; 13(8):2533. 23. Pisano, G. You need an innovation strate
gy. Harvard Business Review 2015;June:44–54.
13. Bagheri, A. The impact of entrepreneuri
al leadership on nurses’ innovation behavior. 24. ฐิติณัฏฐ อัคคะเดชอนันต. สมรรถนะของ
Journal of Nursing Scholarship 2018;50(1):28–35. พยาบาลกับนวัตกรรมการดูแลสุขภาพประชาชนในยุคไทย
แลนด 4.0. ว.สภาการพยาบาล 2561; 34(1):513.
14. Adair, J. Leadership for innovation: how
to organize team creativity and harvest Ideas.
London: Kogan Page; 2007.

15. เพชรนอย สิงหชางชัย. ภาวะผูนําดาน
นวัตกรรมสําหรับการบริหารการพยาบาล. ว.เครือขาย
วิทยาลัยพยาบาลและการสาธารณสุขภาคใต 2562; 6
(1):260267.

16. West, M. A., Farr, J. L. Innovation and
creativity at work: psychological and organization
al strategies. Oxford: John Wiley & Sons; 1990.

17. Zuraik, A. A strategic model for innova
tion leadership: ambidextrous and transformation
leadership within a supportive climate to foster
innovation performance. [Doctoral Dissertation].
California: Alliant International University; 2017.

18. อํานวย ธัญรัตนศรีสกุล. นวัตกรรมทางสุขภาพ
(Health innovation). ว.วิจัยและนวัตกรรมทางสุขภาพ
2561; 1(1):5864.

19. Thakur, T., Hsu, S., Fontenot, G. Innova
tion on healthcare: issue and future trends. Jour
nal of Business Research 2012; 65:562569.

รับตนฉบบั : 14 พฤศจกิ ายน 2562, ไดรบั บทความปรับปรงุ : 15 กรกฎาคม 2563, รบั ลงตีพมิ พ: 20 กรกฎาคม 2563
253

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal

การรักษาคลองรากฟนรูปตวั ซีผา นครอบฟน ในฟน กรามลา งซ่ีที่สอง: รายงานผปู ว ย 1 ราย
ยศพล เชนวิทยา, ท.บ., อ.ท. (ทนั ตกรรมท่ัวไป) โรงพยาบาลแมเมาะ

บทคดั ยอ
ลักษณะทางกายวภิ าคของคลองรากฟนมสี วนสาํ คญั ตอ ความสําเร็จของการรักษาคลองรากฟน คลองรากฟนรูปตัว
ซีเปนความแปรปรวนของลักษณะทางกายวิภาคของคลองรากฟนท่ีมีความแปรปรวนของจํานวนและรูปรางตลอดความ
ยาวรากฟน รายงานฉบับนีเ้ ปน การศึกษาอุบัติการณ การจําแนกชนดิ การวินิจฉัยและแนวทางในการรักษารากฟนรูปตัวซี
รายงานผูปวยแสดงถึงความสําเร็จในการรักษาคลองรากฟนท่ีมีลักษณะคลองรากฟนรูปตัวซีแบบท่ีสองผานครอบฟนฟน
กรามลา งซท่ี ่สี องในผูปวยหญงิ ไทยอายุ 47 ป การรักษาเปน การเปดคลองรากฟนในฟนท่ีไดรับการทําครอบฟนมาแลว ทํา
การขยายเตรยี มคลองรากดว ยมือ อดุ คลองรากฟนดวยวิธแี ลทเทอรลั คอนเดนเซช่ันและเวอรติคอล คอนเดนเซช่ัน ทําการ
บูรณะดวยแกน อมัลกัมและทําครอบฟนใหม หลังจากติดตามการรักษาเปนระยะเวลา 5 ป ผูปวยสามารถใชงานได
ตามปกติ ไมมอี าการใดๆ ภาพถา ยรงั สแี สดงการหายของเนอื้ เย่อื รอบปลายรากฟน เปน ปกติ ผลการรกั ษาเปน ท่ีนา พึงพอใจ
คําสําคัญ: การรักษาคลองรากฟน , คลองรากฟน รปู ตวั ซี, ฟนกรามแทลา งซท่ี ่สี อง, ครอบฟน

Corresponding author: ทพ.ยศพล เชนวิทยา โทรศพั ท 0 5426 6032 #230 Email: [email protected]
ฝา ยทันตกรรม โรงพยาบาลแมเ มาะ จงั หวดั ลาํ ปาง 52220

254

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท่ี 28 ฉบับที่ 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

Management of Cshaped Root Canal Configuration Through the Crown in Mandibular Second
Molar: Case Report
Yossapol Chaenwithaya, D.D.S., Dip. Thai Board of General Dentistry, Maemoh Hospital, Lampang

Abstract
Successful root canal treatment depends on the thorough management of canal anatomy. The
Cshape canal is variations of root canal anatomy that can vary in number and shape along the length
of root. The purpose of this report is to review incidence, classification, diagnosis and management of
Cshape canal configuration. This case report present successful management of Cshaped canal in
mandibular second molar of 47yearold Thai female who has category II Cshape canal. The
treatment was open access to the pulp chamber through crown, prepare root canal with hand
instrumentation, obturation techniques used lateral condensation and vertical condensation, fill of the
canal system and chamber retained restorations with amalgam core and new crown. After 5year
followup, the patient’s tooth could function properly and asymptomatically. In addition, radiographic
appearance showed healing of periapical pathosis. Treatment outcomes was satisfied.
Keywords: Root canal treatment, Cshaped canal, Mandibular second molar, Crown

255

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
บทนาํ
คลองรากรปู ตวั ซีเชือ่ มรวมกนั หมดจากรเู ปดคลองรากจนถึง
การรักษาคลองรากฟนลักษณะกายวิภาคของราก รูเปด ปลายราก
ฟนและคลองรากฟนเปนสวนหนึ่งที่มีความสําคัญใน
ความสําเร็จของการรักษา มีผูรายงานไวหลายรายงานท่ี ประเภทที่ 2 เซมิโคลอน ลักษณะคลองรากจะมีหน่ึง
กลา วถึงความผิดปกติของรูปรางคลองรากฟนซึ่งรวมถึงฟน คลองรากดานใกลกลางแยกออกจากกันจากคลองรากหลัก
กรามลางดวย13 โดยลักษณะกายวิภาคปกติของฟนกราม รูปตัวซี
ลางจะประกอบดว ยรากใกลก ลาง 1 ราก และรากไกลกลาง
1 ราก โดยจะมีคลองราก 24 คลองราก4 ซ่ึงฟนกรามลาง ประเภทที่ 3 คลองรากแยกออกจากกัน มีคลองราก
ซ่ีท่ีสองมีการแปรปรวนของลักษณะกายวิภาคของรากฟน แยกออกจากกัน 2 คลองรากหรือมากกวา ซ่ึงแบงยอย
และคลองรากฟนอยางมาก ลักษณะหนึ่งของความ ออกมาเปน 3 กลุมยอย คือ กลุมยอยท่ี 1 รูเปดคลองราก
แปรปรวน คือ รากฟนและคลองรากฟนที่ลักษณะรูปตัวซี รูปตัวซีในสวนตนของตัวฟน (Coronal third) แยกออกมา
(Cshaped canal) จากตําราและรายงานการรักษาคลอง เปน 2 คลองรากหรือมากกวา แลวมาบรรจบรวมกันที่ปลาย
รากฟน ฟนกรามลางที่รากฟนและคลองรากฟนที่ลักษณะ ราก กลุมยอยที่ 2 รูเปดคลองรากรูปตัวซีในสวนตนของตัว
รูปตัวซีมีรปู แบบทางกายวภิ าคท่ียากตอการรักษาคลองราก ฟน แยกออกมาเปน 2 คลองรากหรือมากกวาในสวนกลาง
ฟน เน่อื งจากมคี วามยากลาํ บากในการทาํ ความสะอาด การ รากจนถึงปลายราก กลุมยอยท่ี 3 รูเปดคลองรากรูปตัวซี
ขยายคลองราก และการอดุ คลองรากฟน 1, 5 แยกออกมาเปน 2 คลองรากหรือมากกวาในสวนสวนตน
ของตัวฟนจนถึงปลายราก Melton พบวาลักษณะการตัด
คลองรากฟน ท่ลี ักษณะรูปตวั ซี หมายถงึ คลองรากท่ี แนวขวางน้ีมีการเปลี่ยนแปลงตลอดความยาวรากจากตัว
มีรูเปดตอเน่ืองกนั มรี ปู รา งเหมือนริบบิน้ ซึง่ มคี วามโคง 180 ฟน กลางฟนถึงปลายฟน นอกจากน้ีเขาพบวาในบางสวน
องศาหรือมากกวา Melton5 ไดศึกษาฟนกรามลางซ่ีที่สอง ตัด ผนังเนื้อฟนมีความหนานอยกวา 1 มิลลิเมตรจากดาน
ที่มรี ากรวบและมีรูเปดแบบรูปตัวซี จํานวน 15 ซี่ แบงเปน นอกของคลองรากถึงผนังในคลองราก ซ่ึงมีโอกาสเกิดรอย
2 กลุม กลุมหน่ึงใชเทคนิคโพลีเอสเทอร แคส เรซิน ทะลุแบบถาก (Stripping perforation) ระหวางการรักษา
(Polyester cast resin technique) เพ่ือจําลองลักษณะ รากหรอื การบูรณะในคลองรากได โดยลักษณะตัดขวางของ
โพรงเน้ือเยื่อในฟน อีกกลุมหนึ่งตัดขวางในระดับ ตัวฟน รูเปด คลองรากมีการเปลี่ยนแปลงตลอดความยาวรากดังนั้น
กลางฟนและปลายฟนดูภายใตกลองจลุ ทรรศน ในกลุมแรก ลักษณะคลองรากท่ีกลางรากหรือปลายราก อาจแตกตาง
พบวามีทางเชื่อมแบนกวางคลายรูปพัดตลอดจากระดับตัว จากทรี่ เู ปด (Orifice)7 บรเิ วณรอยเชื่อมระหวางคลองรากท่ี
ฟนถึงปลายฟนของคลองรากซึ่งเรียกวาครีบ (Fin) กลุมที่ เปนครีบบาง ๆ ท่ีอาจจะทําใหการทําความสะอาดไมท่ัวถึง
สอง พบลักษณะตัดขวางของคลองราก 3 แบบ ดังน้ี และการเปด คลองรากในฟนที่ยังมีชีวิตอยูอาจพบเลือดออก
แบบที่ 1 รูเปดรูปอักษรซีตอเน่ืองไมมีเนื้อฟนก้ัน แบบที่ 2 มากและหยุดยากซึง่ อาจทาํ ใหเขาใจผดิ วาเกิดรูทะลุได 1
เซมิโคลอน (Semicolon ) มเี นอ้ื ฟน แยกหน่ึงคลองรากจาก
คลองรากรปู ตัวซดี านแกม หรอื ดานลน้ิ อาจเปนรากฟนดาน โดยคลองรากฟนรูปตวั ซี สวนมากจะพบในฟนกราม
แกมใกลกลางรวมกับรากฟนไกลกลางแยกกับรากฟนดาน ลางซที่ ่สี อง8 มีความสัมพันธกับเช้ือชาติเอเชีย Haddad et
ลิ้นใกลกลาง หรือรากฟนดานแกมใกลกลางรวมกับรากฟน al9 ศึกษาในกลุมชาวเลบานอนที่รับการรักษารากฟนกราม
ดานล้ินใกลกลางแยกกับรากฟนไกลกลาง แบบท่ี 3 มีเน้ีอ ลางซี่ท่ีสองพบความชุกของฟนท่ีมีคลองรากรูปตัวซีรอยละ
ฟน แบง แยกเปน สองคลองรากหรือมากกวา 19.1 จากขนาดตัวอยางจํานวน 94 ซ่ี Seo and Park8
ศึกษาในกลุมชาวเกาหลีท่ีรับการรักษารากฟนกรามลางซี่ท่ี
AlFouzan6 ไดก ารจาํ แนกชนดิ ของคลองรากรูปตัว สองพบความชุกของฟนท่ีมีคลองรากรูปตัวซีรอยละ 32.7
ซี โดยดัดแปลงจากการจัดหมวดหมูของ Melton ออกเปน จากขน าดตัวอยางจําน วน 272 ซี่ น อกจากนี้ยั ง
3 ประเภท (Category ) และแบงกลุมยอย (Subdivision) ทําการศกึ ษาในฟน ที่ถอนออกมาแลวอีก 96 ซี่ พบความชุก
อีก 3 กลุมในประเภทท่ี 3 ดงั นี้ ของฟนทมี่ ีคลองรากรูปตัวซี รอ ยละ 31.3 และพบวา ฟนที่มี
รูเปดแบบเซมิโคลอนหรือรูปรางแบบตอเนื่อง มีโอกาสสูงที่
ประเภทท่ี 1 คลองรากรูปตัวซีอยางตอเน่ือง เปน จะแบงเปน 23 คลองรากที่บริเวณปลายราก ในกลุมชาว

256

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท ี่ 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจาํ เดือน พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563
พมา Gulabivala et al10 นําฟนกรามลางซ่ีท่ีสอง จํานวน
134 ซี่มาฉีดหมึกอินเดียนไปในคลองรากและทําใหฟนใส แบคทเี รยี และเนือ้ เยื่อทีอ่ าจหลงเหลืออยู โดยใสยาเปนเวลา
พบความชกุ ของ คลองรากรปู ตัวซรี อยละ 22.4 ซึ่งสวนมาก 7 วันขึ้นไป7, 17
ปรากฏรูเปดรูปอักษรซีตอเนื่องและ Gulabivala et al11
ยังไดศึกษาในฟนของคนไทยท่ีมาถอนฟนกรามลางซ่ีท่ีสอง วิธีการอุดคลองรากตองระวังการอุดใหถึงบริเวณ
จํานวน 60 ซี่ ฉดี หมกึ อินเดยี นไปในคลองรากและทําใหฟน ครบี มีรายงานการใชวิธีตา งๆ ดงั น้ี วธิ แี ลทเทอรัล คอนเดน
ใสเชนกัน พบความชุกของคลองรากรูปตัวซีรอยละ 1011 เซชั่น (Lateral condensation)3 มีขอดี คือสามารถ
เปน ทย่ี อมรับกันวา คลองรากฟนรูปตัวซีพบมากกวาในชาว ควบคุมความยาวขณะอุดไดและอุดไดพอดีปลายราก
เอเชยี 12 มากกวาวิธีฉีดกัตตาเปอรชา แตมีขอเสียคือไมสามารถลอก
เลียนลักษณะคลองรากบางชนิดและใชเวลาในการอุดมาก
การวินิจฉัยภาพรังสีเปนไปไดยากจนกวาจะเปด วิธีวอรม แลทเทอรัล คอนเดนเซช่ัน (Warm lateral
ทางเขาสูโพรงเนื้อเยื่อไดสําเร็จ6,9 Haddad และคณะ9 condensation)14 ใชสเปรดเดอร (Spreader) ท่ีมีอุณหภุมิ
ศึกษาฟนกรามลางซี่ที่สองจํานวน 94 ซี่ เปรียบเทียบ สูงใสในคลองรากทําใหกัตตาเปอรชา ออนตัวแลวใสแลท
ภาพรังสีกอนทําการรักษารากกับลักษณะรูเปดเม่ือเปด เทอรัลโคนลงไป ทําใหวัสดุเปนเน้ือเดียวกันมากข้ึน เวอรติ
ทางเขาคลองรากฟนแลว พบฟนมีคลองรากฟนรูปตัวซี 18 คอล คอนเดนเซช่ันกับเทอรโมพลาสติกกัตตาเปอรชา
ซี่ จากภาพรังสีกอนทํามีลักษณะรวมกันดังน้ี ปลายรากมี (Vertical condensation with thermoplasticized
ลักษณะรวบหรืออยูชิดกัน คลองรากไกลกลางมีขนาดใหญ guttapercha) รวมกับการใชกัตตาเปอรชาแทงหลัก15
สวนคลองรากใกลก ลางมีขนาดเลก็ แคบ และคลองรากที่อยู ชวยลดโอกาสอุดเกินปลายรากจากการใชวิธีฉีดกัตตาเปอร
ระหวางทั้งสองคลองรากมีลักษณะพรามัว โดยในฟนมี ชาเพยี งอยางเดยี ว มีขอดีคือวัสดุไหลเขาไปในบริเวณที่เปน
คลองรากฟนรูปตัวซีจํานวน 18 ซ่ีนี้ มีฟนท่ีมีรูเปดแบบ ครีบไดใหความแนบสนิทดีกับผนังคลองรากฟน และวัสดุ
Melton ประเภทท่ีสองมากที่สุด ดังน้ัน ภาพรังสีกอนทําท่ี อุดเปนเนื้อเดียวกัน แตผูทําตองมีประสบการณและความ
กลาวมาจึงมักพบในฟนท่ีมีรูเปดแบบ Melton ประเภทท่ี ชํานาญเน่ืองจากกัตตาเปอรชาที่ฉีดหากเย็นลงจะมีการหด
สอง ตัวหากกดอัดไมทัน มีโอกาสเกดิ ชองวางสงู เชนกัน18

ส่ิงที่ตองคํานึงถึงในการรักษา คือ การทําความ เน่ืองจากความโคงของคลองรากและลักษณะโพรง
สะอาด การขยายคลองราก การอุดคลองราก และวิธีการ ประสาทฟน โดยธรรมชาติ มลี กั ษณะทางกายภาพทเี่ พียงพอ
บูรณะ โดยการกําจัดเนอื้ เยื่อในโพรงประสาทฟน เนื่องจาก ตอการยึดติด (Retention) แกอมัลกัม จึงมีการแนะนําให
มีปริมาณเน้ือเยื่อในมาก Gutmann7 แนะนําวาควรใช ใชแกนฟนอมัลกัม (Amalgam post and core ) ซึ่งเปน
วิธีกา รตะไ บสัมผัสกับผนังคลองรากฟนไ ปรอบๆ วิธีที่ไมเสี่ยงตอการเกิดการทะลุในคลองรากขณะเตรียม
(Circumferential filing) ดวยบารบโบรช ( Barbroach) ชองวางใสแทงหลัก19 ในกรณีท่ีจําเปนตองใช แทงหลัก
หรือเฮดสตรอมไฟล (Headstrom file) และใชโซเดียมไฮ พิจารณาลกั ษณะรปู รางของคลองรากที่ไมใชคลองรากกลม
โปคลอไรดความเขมขนรอยละ 5.25 ลางในปริมาณมาก ๆ มีความสอบทางปลายราก และตองระมัดระวังการเสียเน้ือ
เพอื่ ฤทธ์ใิ นการกําจัดแบคทีเรียและเน้ือเยื่อที่อาจหลงเหลือ ฟนในบรเิ วณครบี จึงพจิ ารณาใชเดือยฟนโลหะเหวี่ยง (Cast
อยูในบริเวณที่เครื่องมือเขาไปไมถึง13 รายงานหลาย post and core) ม า ก ก ว า เ ดื อ ย ฟ น สํ า เ ร็ จ รู ป
ฉบับ3,1415 แนะนําใหขยายคลองรากโดยวิธีมาตรฐานโดย (Prefabricated post)20
ระมัดระวังบริเวณครีบซึ่งอาจมีผนังเน้ือฟนบาง ๆ จึงไม
แนะนําใหขยายเกินตะไบ (File) ขนาด 2516 โดยหลังจาก รายงานฉบับนี้มีวัตถุประสงคจะนําเสนอรูปแบบ
แตงรูปรางไดแลวแนะนําใหใช เคร่ืองอัลตราโซนิค ในการ และขัน้ ตอนการรักษาคลองรากฟนของฟน กรามลา งซท่ี ี่สอง
ชะลางนา้ํ ยาลา งคลองรากเพ่ือใหเขาไปชะลางเศษบริเวณท่ี ซึง่ มีรเู ปด คลองรากแบบรปู ตวั ซี
ตะไบเขาไปทําความสะอาดไมถึง การใสยาในคลองราก รายงานผปู ว ย
แนะนําการใสแคลเซียมไฮดรอกไซด เพื่อฤทธ์ิในการกําจัด
257 ผูปวยหญิงไทยอายุ 47 ป มาพบทันตแพทยที่
โรงพยาบาลแมเมาะ จังหวัดลําปาง ปวดฟนท่ีไดรับการ

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
รักษาครอบฟน ใหประวัติทําครอบฟนเน่ืองจากฟนสึกเมื่อ
8 ปที่แลว สุขภาพทั่วไปของผูปวยแข็งแรง ไมมีโรคทาง รูปท่ี 2 ภาพถา ยรังสีแสดงเงาโปรง รังสบี ริเวณปลายราก
ระบบหรอื ประวัตกิ ารแพย า ความดันโลหิตและชีพจรอยูใน ของฟนซ่ี 37
เกณฑป กติ เมื่อตรวจภายในชองปากพบฟนกรามลางซายซ่ี การรักษา
ที่สอง (ฟนซี่ 37) ไดรับการใสครอบฟน ไมพบคราบ
จุลินทรีย พบทางเปดของหนองบริเวณเย่ือเมือกชองปาก ฉีดยาชาเฉพาะที่ อารติเคน ความเขมขนรอยละ 4
ดานแกม (รูปที่ 1) เมื่อประเมินความมีชีวิตของฟนและ (4% Articaine) ทผี่ สมอะดรนี าลนิ 1:100,000 จาํ นวน 1.7
อวัยวะรอบปลายรากฟน พบวาฟนไมตอบสนองตอการ มิลลิลิตร ใสแผนยางก้ันนํ้าลาย เปดทางเขาสูโพรงเน้ือฟน
ทดสอบเนื้อเย่อื ในดว ยความเย็น (Cold test) ฟน โยกระดับ โดยใชหัวกรอหินกรอชั้นกระเบ้ืองออกและใชหัวกรอเพชร
1 ตอบสนองตอการเคาะ การตรวจรองปริทันตพบความลึก กรอชั้นโลหะ การกรอครอบฟนกรอตามแนวฟนที่มีการลม
รองเหงือกบริเวณกลางดานแกมของฟน 5 มิลลิเมตร เอียงจากลักษณะของภาพภายรังสี พบรูปรางคลองรากฟน
บรเิ วณอ่นื รอบซี่ฟน 3 มิลลเิ มตร การตรวจทางภาพรังสีพบ คลายรูปเซมิโคลอน ดานไกลกลางไปยังดานแกมใกลกลาง
เงาโปรง รงั สปี ลายราก รากฟนรูปสี่เหล่ียมปลายรวบหากัน แยกจากรูเปดดานล้ินใกลกลาง (รูปที่ 3) วัดความยาวราก
(รูปที่ 2) โดยใหการวินิจฉัย (ฟนซ่ี 37) วาเปนประสาทฟน พบวา คลองรากฟน ดา นลนิ้ ใกลก ลางยาว 19 มลิ ลเิ มตร และ
ตายรวมกับโรคเน้ือเยื่อรอบปลายรากฟนอักเสบเรื้อรังแบบ คลองรากฟนดานใกลแกมไกลกลางยาว 17.5 มิลลิเมตร
มีหนอง (Pulp necrosis with chronic apical abscess) (รูปท่ี 4) ทําการขยายตกแตงจนไดตะไบเบอร 35 ทําการ
และวินิจฉัยรอยโรครวมระหวางโรคเนื้อเยื่อในและโรคปริ ลางคลองรากฟนดวยนํ้ายาโซเดียมไฮโปคลอไรดความ
ทันตเปนรอยโรคเนื้อเยื่อในปฐมภูมิ (Primary endodon เขม ขน รอยละ 2.5 ใสแ คลเซยี มไฮดรอกไซดในคลองรากฟน
tic lesions) โดยวางแผนใหการรักษาคลองรากฟนเพียง และอุดช่ัวคราวดว ยเควทิ
อยา งเดยี วโดยไมตองใหก ารรกั ษาโรคปรทิ ันตรว มดวย

รูปท่ี 1 ภาพแสดงทางเปด ของหนองบริเวณเย่ือเมือกชอ ง
ปากดานแกมของฟนซี่ 37

รูปท่ี 3 ภาพแสดงรปู รา งคลองรากฟน คลา ยรูเซมิโคลอน
ดา นไกลกลางไปยังดา นแกมใกลก ลางแยกจากรเู ปดดา นลนิ้
ใกลกลาง

258

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอดุ รธานี ปท่ี 28 ฉบบั ท่ี 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สิงหาคม 2563

รปู ที่ 4 ภาพถา ยรังสขี ณะวดั ความยาวรากพบวา คลองราก รปู ท่ี 6 ภาพถายรงั สีระหวา งการลองแทงยางหลกั ขนาด 35
ฟน ดานลน้ิ ใกลก ลางยาว 19 มลิ ลเิ มตร และคลองรากฟน ที่คลองรากฟน ดา นลนิ้ ใกลกลางและแทง ยางหลกั ขนาด 40
ดานใกลแกมไกลกลางยาว 17.5 มลิ ลิเมตร ทีค่ ลองรากฟน ดา นใกลแ กม ไกลกลาง

ในการรักษาคร้ังตอมา พบวายังมีหนองบริเวณเยื่อ ในการรักษาครั้งตอมาพบวาผูปวยไมมีอาการทาง
เมือกชองปากดานแกม ทําการใสแผนยางก้ันนํ้าลาย ขยาย คลีนิค ตรวจไมพบหนอง ทําการร้ือครอบฟนท่ียึดช่ัวคราว
ตกแตงคลองรากฟนดานลิ้นใกลกลางขนาดตะไบเบอร 35 ออกใสแ ผน ยางก้ันนาํ้ ลาย พบวา คลองรากฟน แหง ไมมีกลิน่
และคลองรากฟนดานใกลแกมไกลกลางขนาดตะไบเบอร วัดความยาวรากและลองแทงยางหลักใหม (รูปที่ 7) อุด
40 (รปู ที่ 5) ลองแทง ยางหลกั ขนาด 35 ท่ีคลองรากฟนดา น คลองรากฟนดวยแลทเทอรัลคอนเดนเซช่ันแลวเติมดวยวิธี
ล้ินใกลก ลางและแทง ยางหลกั ขนาด 40 ท่ีคลองรากฟนดาน เวอรติคอลคอนเดนเซช่ัน (รูปท่ี 8 รูปท่ี 9) อุดชั่วคราว
ใกลแกมไกลกลาง (รูปที่ 6) ลางคลองรากฟนดวยนํ้ายา ดวยเควทิ ยึดครอบฟนดวยวัตถุประสานช่ัวคราว หลังจาก
โซเดยี มไฮโปคลอไรดความเขมขนรอยละ 2.5 และคลอเฮ็ก การรักษารากฟนทาํ การบรู ณะแกนอมลั กมั และทําครอบฟน
ซิดีนความเขมขนรอยละ 2 ใสแคลเซียมไฮดรอกไซดใน โลหะมีคาผสมกระเบ้อื งเคลือบ (รูปท่ี 10)
คลองรากฟนและอุดชั่วคราวดวยเควิท โดยระหวางการ
รักษาผูปวยกลับมาดวยอาการครอบฟนหลุด จึงยึดครอบ
ฟนดว ยวัตถปุ ระสานช่ัวคราวและวางแผนทจ่ี ะเปลย่ี นครอบ
ฟนใหม

รปู ท่ี 7 ภาพถายรงั สีระหวา งการลองแทง ยางหลกั ใหม
เนอื่ งจากครอบฟนหลดุ

รปู ท่ี 5 ภาพแสดงรูปรา งคลองรากฟนทไี่ ดรับการขยายตล
องรากฟน โดยขยายตกแตงคลองรากฟน ดา นลนิ้ ใกลกลาง
ขนาดตะไบเบอร 35 และคลองรากฟนดา นใกลแ กม ไกล
กลางขนาดตะไบเบอร 40
259

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
หลังการติดตามผลการรักษา 5 ป พบวาผูปวยใช
งานไดปกติ ไมมีอาการและอาการแสดงทางคลินิก สภาพ
เหงือกปกติ (รูปที่ 11) จากภาพถายทางรังสีไมพบพยาธิ
สภาพท่ปี ลายรากฟน (รปู ท่ี 12)

รปู ที่ 8 ภาพแสดงการอุดคลองรากฟนดวยแลทเทอรลั คอน
เดนเซชัน่ แลวเตมิ ดวยวธิ เี วอรต ิคอลคอนเดนเซช่ัน

รูปท่ี 11 ภาพภายในชอ งปากหลงั การรกั ษา 5 ป ฟน
สามารถใชงานไดตามปกติ ไมม อี าการและอาการแสดงทาง
คลินกิ สภาพเหงอื กปกติ

รปู ที่ 9 ภาพถายรงั สีแสดงการอดุ คลองรากฟน ดว ยกัตตา
เปอรชาและยดึ ครอบฟน ดว ยวตั ถุประสานชั่วคราว

รปู ที่ 12 ภาพถา ยรงั สีหลงั การรกั ษา 5 ป แสดงการหาย
ของเนอ้ื เย่ือรอบปลายรากฟน เปนปกติ ไมพบพยาธสิ ภาพที่
ปลายรากฟน

รูปท่ี 10 ภาพถายในชองปากแสดงครอบฟน ทท่ี ําข้นึ มาใหม บทวิจารณ
หลังการรกั ษารากฟน และการบรู ณะแกนฟน อมัลกมั ลักษณะคลองรากฟนรูปตัวซีมีความหลากหลาย จึง

มีการจําแนกหลายแบบโดยในฟนซ่ีนี้มีลักษณะคลองราก
ฟนรปู เซมิโคลอน การจาํ แนกประเภทเปน คลองรากรูปตัวซี
ประเภทที่ 2 ซ่ึงเปนประเภทที่พบไดมากที่สุด89 โดยการ
รักษารากฟนที่มีคลองรากรูปตัวซี มีความเสี่ยงในการทํา
ความสะอาดและการอุดคลองรากใหเต็มเนื่องจากบริเวณ
ครีบที่เชื่อมระหวางทั้งสองคลองราก ไดมีการแนะนําใหใช

260

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปท ี่ 28 ฉบบั ที่ 2 ประจาํ เดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

นํ้ายาลางคลองรากโซเดียมไฮโปคลอไรดรวมกับเครื่อง ตองระมัดระวังคือการกรอฟนผิดแนว เนื่องจากฟนท่ีทํา
ความถ่เี หนอื เสยี งในการชะลา งเศษเน้ือเยอ่ื บริเวณนี้ ในการ ครอบจะทําใหรปู รางของฟน เปลี่ยนแปลงไปจากรูปรางเดิม
รักษารายนี้ พบบริเวณครีบของคลองรากคอนขางใหญ ไม การกรอฟนเปดทางเขาสูโพรงเน้ือฟนควรยึดกฎของ
พบวา มีเลือดออก จึงใชการหลอ โซเดียมไฮโปคลอไรดขณะ Krasner และ Rankow30 ท่ีวาโพรงเนื้อฟนจะอยูตรงกลาง
ขยายคลองราก และทําการลางบอยๆ รวมกับการใชยา ของฟนเสมอที่ระดับรอยตอเคลือบฟนกับเคลือบรากฟนซ่ึง
แคลเซียมไฮดรอกไซดใสในคลองรากซึ่งนอกจากมีฤทธิ์ฆา เปนจุดสังเกตในการกรอครอบฟนเพ่ือปองกันการกรอฟน
แบคทีเรียแลวยังมีฤทธ์ิละลายเน้ือเย่ือดวย17 ซึ่งโซเดียมไฮ ผิดแนว
โปคลอไรต เปนสารตานจุลชีพที่มีฤทธิ์ในการกําจัดเช้ือสูง
สามารถฆาเชื้อแบคทีเรียสวนใหญไดเม่ือสัมผัสกับเชื้อ 
โดยตรง มีฤทธ์ิละลายเศษเน้ือเย่ือใน21 โดยความเขมขน
ของโซเดยี มไฮโปคลอไรตที่นยิ มใชในงานรกั ษาคลองรากฟน บทสรุป
อยูท่ีระหวางรอยละ 0.5 – 622 โซเดียมไฮโปคลอไรตท่ี ความสําเร็จในการรักษาคลองรากฟนรูปตัวซี ตอง
ความเขมขนสูงจะใชเวลาในการฆาเชื้อจุลชีพที่นอยกวาที่
ความเขม ขนต่าํ 23 แตโ ซเดียมไฮโปคลอไรตไมสามารถยับยั้ง สังเกตภาพรังสีกอนทําและตระหนักวาอาจเปนคลองราก
เชื้อเอ็นเทอโรคอคคัสฟคัลลิส (Enterococcus Faecalis) ฟนรปู ตวั ซี เนื่องจากตลอดความยาวรากมกี ารเปลี่ยนแปลง
ซึ่งคลอเฮกซิดีนมีประสิทธิภาพในการยับยั้งเชื้อเอ็นเทอโร ตลอด การจินตนาการไดวาคลองรากที่ทําการรักษามี
คอคคัสฟคัลลิส24 ในกระบวนการ รักษาคลองรากฟนจะ ลักษณะใดเปนส่ิงสําคัญในการหลีกเล่ียงความผิดพลาด
นิยมใชคลอเฮกซิดีนความเขมขนรอยละ 225 แตคลอเฮกซิ ขณะขยายคลองราก การลางและอุดคลองรากฟนมีการ
ดีนไมมีคุณสมบัติละลายเนื้อเย่ือตางๆ26 การใชนํ้ายาลาง ปรับเทคนคิ บางอยางมาใช การบูรณะควรระวงั วาคลองราก
คลองรากท้งั คลอเฮกซิดีนรวมกับโซเดียมไฮโปคลอไรตมีขอ มีลักษณะไมกลม รูปรางสอบ มีบริเวณครีบท่ีมีเน้ือฟนบาง
ควรระวงั คือ นํ้ายาทั้งสองชนิดสามารถทําปฏิกิริยากับเกิด กวา ตาํ แหนงอ่นื เพอื่ พจิ ารณาเลือกการบรู ณะท่เี หมาะสม
เปนตะกอนน้ําตาลแดงท่ีมอี งคประกอบเปน พาราคลอโรอนิ เอกสารอา งอิง
ลีน (parachloroaniline, PCA) ซึ่งเปนสารกอมะเร็งได27
ควรซับคลองรากใหแหงกอนใชน้ํายาอีกชนิดหน่ึงเสมอ28 1. Cooke HG, Cox FL. Cshaped canal configu
หรอื ลางคลองรากฟนดวยสารละลายชนิดอ่ืนระหวางนํ้ายา rations in mandibular molars. J Am Dent Assoc 1979;
สองชนิด29 99: 83639.

ก า ร อุ ด ค ล อ ง ร า ก มี ห ล า ย เ ท ค นิ ค ตั้ ง แ ต อ ดี ต ถึ ง 2. Weine FS. The Cshaped mandibular second
ปจจุบัน มีทั้งแลทเทอรัลคอนเดนเซชั่น3 วอรมแลทเทอรัล molar: Incidence and other considerations. J Endod
คอนเดนเซช่ัน14 และการใชแทงยางหลักรวมกับการฉีด 1998; 24(5): 3725.
เทอรโ มพลาสตกิ กัตตาเปอรชา15 ซงึ่ มีขอดีคือชวยลดโอกาส
อุดเกินปลายรากจากการใชวิธีฉีดกัตตาเปอรชาเพียงอยาง 3. Barnett F. Mandibular molar with Cshaped
เดียว วัสดุไหลเขาไปในบริเวณท่ีเปนครีบไดใหความแนบ canal. Endod Dent Traumatol 1986; 2: 7981.
สนิทดีกับผนังคลองรากฟน และวัสดุอุดเปนเนื้อเดียวกัน
แตผูทําตองมีประสบการณและความชํานาญเน่ืองจากกัต 4 . Vertucci FJ. Root canal anatomy of the
ตาเปอรชาท่ีฉีดหากเย็นลงจะมีการหดตัวหากกดไมทัน มี human permanent teeth. Oral Surg Oral Med Oral
โอกาสเกดิ ฟองสูง การรักษาผูปวยรายน้ีพิจารณาอุดโดยวิธี Pathol 1984; 58: 58999.
แลทเทอรัลคอนเดนเซชั่นกอนเติมดวยวิธีเวอรติคอล คอน
เดนเซชนั่ 5 . Melton DC. Anatomical and histological
features of Cshaped canals in mandibular second
การรักษารากฟนในฟนท่ีทําครอบฟนมาแลว สิ่งท่ี molars. J Endod 1991; 17(8)3848.
261
6 . AlFouzan KS. Cshaped root canals in
mandibular second molars in a Saudi Arabian popula
tion. Int Endod J 2002; 35(6):499504.

7. Gutmann JL. Problem solving in Endodon
tics: Prevention,Identification andmanagement. 4th ed.
St.Louis: Mosby; 2006.

Vol.28 No.2 May – August 2020 Udonthani Hospital Medical Journal
8 . Seo MS, Park DS. Cshaped root canals of 20. Fernandes AS, Shetty S, Coutinho I. Factors
determining post selection: a literature review. J
mandibular second molars in a Korean population: Prosthet Dent 2003; 90(6): 55662.
clinical observation and in vitro analysis. Int Endod J 21. Naenni N, Thoma K, Zehnder M. Soft tissue
2004; 37(2): 13944. dissolution capacity of currently used and potential
endodontic irrigants. J Endod 2004; 30(11): 7857.
9. Haddad GY, Nehme WB, Ounsi HF. Diagnosis, 2 2 . Haapasalo M, Shen Y, Wang Z, Gao Y.
classification, and frequency of Cshaped canals in Irrigation in endodontics. Br Dent J 2014; 216(6): 299
mandibular second molars in the Lebanese popula 303.
tion. J Endod 1999; 25(4): 26871. 2 3 . Radcliffe CE, Potouridou L, Qureshi R,
Habahbeh N, Qualtrough A. Worthington H, et al.
10. Gulabivala K, Aung TH, Alavi A, Ng YL. Root Antimicrobial activity of varying concentrations of
and canal morphology of Burmese mandibular sodium hypochlorite on the endodontic microorgan
molars. Int Endod J 2001; 34: 35970. isms Actinomyces israelii, A. naeslundii, Candida
albicans and Enterococcus faecalis. Int Endod J 2004;
11. Gulabivala K, Aung TH, Alavi A, Ng YL. Root 37(7) 43846.
and canal morphology of Thai mandibular molars. Int 2 4 . Ercan E, Ozekinci T, Atakul F, Gul K.
Endod J 2002; 35: 5662. Antibacterial activity of 2 % chlorhexidine gluconate
and 5 . 2 5 % sodium hypochlorite in infected root
12. Manning SA. Root canal anatomy of man canal: in vivo study. J Endod 2004; 30(2): 847.
dibular second molars. Part II. Cshaped canals. Int 2 5 . Zamany A, Safavi K, Spangberg LS. The
Endod J 1990; 23(1): 405. effect of chlorhexidine as an endodontic disinfectant.
Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod
13. Cohen S, Burns RC. Pathway of the pulp. 2003; 96(5): 57881.
8th ed. St.Louis: Mosby; 2002. 26. Mohammadi Z, Abbott PV. The properties
and applications of chlorhexidine in endodontics. Int
14. Liewehr FR, Kulild JC, Primack PD. Obtula Endod J 2009; 42(4): 288302.
tion of a C –Shaped Canal Using an Improved Meth 2 7 . Basrani BR, Manek S, Sodhi RN, Fillery E,
od of Warm Lateral Condensation. J Endod 1993; 19: Manzur A. Interaction between sodium hypochlorite
4749. and chlorhexidine gluconate. J Endod 2007; 33(8):
9669.
15. Walid N. The Use of Two Plugger for the 28. Zehnder M. Root canal irrigants. J Endod
Obturation of an Uncommon C Shaped Canals. J 2006; 32(5): 38998.
Endod 2000; 26: 4224. 2 9 . Bui TB, Baumgartner JC, Mitchell JC.
Evaluation of the interaction between sodium
16. Jafarzadeh H, Wu YN. The Cshaped Root hypochlorite and chlorhexidine gluconate and its
Canal Configuration: A Review. J Endod 2007; 33(5): effect on root dentin. J Endod 2008; 34(2): 1815.
51723. 30. Krasner P, Rankow HJ. Anatomy of the pulp
chamber floor. J Endod 2004; 30(1): 516.
17. Wadachi R, Araki K, Suda H. Effect of calci
um hydroxide on the dissolution of soft tissue on the
root canal wall. J Endod 1998; 24(5): 32630.

18. วิชชา อัศววรฤทธ์ิ, วิไล เลิศผาติ. ความแนบสนิท
จากการอุดคลองรากดวยวิธีแลทเทอรัลคอนเดนเซชันและ
วิธใี ชกัตตาเปอรช าแทงหลักรว มกบั การฉดี กัตตาเปอรชา. วิทยา
สารทนั ตแพทยศาสตรมหดิ ล 2549; 26: 817.

19. Jerome CE. Cshaped root canal systems:
Diagnosis, treatment and restoration. Gen Dent 1994;
42(5): 4247.

รบั ตน ฉบับ: 10 มีนาคม 2563, ไดร บั บทความปรับปรุง: 21 เมษายน 2563, รบั ลงตีพิมพ: 28 เมษายน 2563

262

วารสารการแพทยโ รงพยาบาลอุดรธานี ปที่ 28 ฉบับที่ 2 ประจําเดอื น พฤษภาคม – สงิ หาคม 2563

การพยาบาลผูปว ยตดิ เชื้อในกระแสโลหิตในงานบริการผปู วยอุบตั ิเหตแุ ละฉกุ เฉิน (กรณีศึกษา 2 รายเปรียบเทียบกนั )
ผองใส ฮึกเหมิ พย.บ. พยาบาลวิชาชีพชาํ นาญการ, โรงพยาบาลปราสาท จงั หวดั สุรนิ ทร

บทคดั ยอ
ภาวะชอ็ กจากการติดเช้ือ (Septic shock) เปนภาวะเรงดวนที่พบไดบอยในหองฉุกเฉินเปนปญหาทางสาธารณสุข
ที่สําคัญ เนอื่ งจากมีการดาํ เนนิ ของโรคทรี่ วดเร็ว รุนแรงและมอี ัตราการเสียชีวิตสูง ความลาชาในการประเมิน การวินิจฉัย
และการรักษาจะเพ่ิมความเส่ียงในการเกิดภาวะแทรกซอนและเพิ่มอัตราตายของผูปวยได บทความน้ีมีวัตถุประสงคเพื่อ
ศึกษาเปรียบเทยี บการดแู ลผปู วยโรคตดิ เช้ือในกระแสโลหิตสองราย นําผลการศกึ ษาไปใชประโยชนในการใหการพยาบาล
ผูปวยโรคตดิ เชือ้ ในกระแสโลหติ การดูแลและการใหก ารพยาบาลเพ่ือใหพนภาวะช็อกในงานบริการผูปวยอุบัติเหตุฉุกเฉิน
โรงพยาบาลปราสาท ประกอบดว ยการคัดกรอง การรักษา การใหพยาบาลและการปองกันภาวะแทรกซอน เพื่อลดความ
เส่ียงตอการเสียชีวิตโดยการทบทวนวรรณกรรมและบทความงานวิจัยเกี่ยวกับการติดเชื้อในกระแสเลือด รายงานการ
พยาบาลของงานบริการผูปวยอุบัติเหตุฉุกเฉิน ขอมูลสถิติผูปวยท่ีมีภาวะติดเช้ือในกระแสเลือดและผูปวยท่ีมีภาวะติดเชื้อ
ในกระแสเลือดที่มีภาวะช็อกระหวาง พ.ศ.25602562 ทบทวนระบบบริการกอนและหลังการปรับปรุงแบบประเมิน
sepsis ในหนวยงานอุบัติเหตุฉุกเฉินโรงพยาบาลปราสาท ตั้งแตจุดคัดกรอง การประเมินผูปวย การวินิจฉัยและ
รักษาพยาบาล โดยการใชแ บบประเมิน qSOFA สาํ หรับคดั กรองผูป วยทีม่ ภี าวะติดเช้ือในกระแสเลือด พบวาหลังปรับปรุง
คัดกรองผูปวยโดยใชแบบประเมินสามารถลดอัตราการตายไดในชวง 2 ปแรก และมีแนวโนมสูงขึ้นในป 2562 แตพบวา
ผูปว ยทม่ี าโดยระบบการแพทยฉุกเฉินไดรับการประเมินเขารับการรักษาตอในโรงพยาบาลทันที ไดรับยาปฏิชีวนะภายใน
1 ชวั่ โมง และไมพบภาวะนํา้ เกนิ จากการไดรบั สารละลายทางหลอดเลือดดําจากการศึกษาชี้ใหเห็นถึงความสําคัญของการ
พัฒนาแนวทางการดูแลผูปวยติดเชื้อในกระแสโลหิตทําใหผูปวยเขาถึงบริการไดรวดเร็วขึ้น ไดรับการรักษาพยาบาลตาม
CPG และการใชแบบประเมินท่ีเปนมาตรฐานเดียวกัน นอกจากนั้นยังสามารถใชเช่ือมไปยังทุกหนวยงานเพื่อใหการ
ปฏิบัติงานเปนมาตรฐานเดียวกันตอเนื่องครบถวนมากข้ึน ผูปวยไดรับบริการที่รวดเร็ว ลดภาวะแทรกซอน ลดอัตราการ
นอนโรงพยาบาล ลดอัตราการตายและไดข ยายผลการใชไ ปยังโรงพยาบาลชุมชนและรพ.สต.เครอื ขา ย
คาํ สําคัญ: ภาวะชอ็ กจากการติดเช้อื , แบบประเมนิ qSOFA

Corresponding author: ผองใส ฮึกเหมิ โทรศัพท 0897169781 Email: [email protected]
โรงพยาบาลปราสาท 602 หมู 2 ตําบลกงั แอน อาํ เภอปราสาท จงั หวดั สรุ ินทร 32140
263