Lesboek Thema's Maatschappijleer HAVO 2021

2.5 Conflicten oplossen De volgende kernbegrippen uit 1.2 komen aan
• mediation de orde:
• burgerlijke rechtszaak • waarden: 2.1, 2.4
• geschil • normen: 2.1
• eiser • macht: 2.1, 2.2, 2.3, 2.4
• gedaagde
• dagvaarding
• verweer
• vonnis
• dwangsom
• immateriële schade
• vermogensschade
• kort geding
• bodemprocedure

2.6 Blik over de grens
• uitlokking
• lokmiddel
• grooming
• jury
• doodstraf
• levenslange gevangenisstraf

2.7 Uitdagingen voor de rechtsstaat
• vrijheid van meningsuiting
• vrijheid van geloof
• vrijheid van onderwijs
• algoritme
• digitale monitoring

Begrippenlijst – 65



3. Parlementaire democratie

3.1 Wat is democratie? 68
• Hoe democratisch is de wereld? 72

3.2 Politieke stromingen 74

3.3 Politieke partijen 78
• Politieke partijen in de Tweede Kamer 82

3.4 Verkiezingen 84

3.5 De regering regeert 88

3.6 Het parlement controleert 92

3.7 Politiek dicht bij huis 96

3.8 Invloed op de politiek 100
• Politiek en media 104

3.9 Internationale samenwerking 106
• Wat doen we aan wereldwijde problemen? 112

Begrippenlijst 114

Inleiding

Politiek gaat over zaken die ons allemaal aangaan. Nu of later.
Denk aan onderwijs, gezondheidszorg, de aanleg van wegen, de
bestrijding van criminaliteit en het verstrekken van uitkeringen
aan werklozen. De politiek neemt beslissingen die ook over jou
gaan. Daarom is het belangrijk dat je weet hoe dit gebeurt en
hoe je invloed kunt hebben.

Wat leer je in dit hoofdstuk?

In de paragrafen leer je onder meer:

• wat het betekent om in een democratie te leven;

• welke politieke partij het beste bij jou past;

• wat de rol is van de regering en van het parlement;

• hoe de politiek beslissingen neemt in de gemeente, de
provincie, het Rijk en de Europese Unie;

• hoe je zelf via de politiek dingen kunt veranderen die je
belangrijk vindt.

67

3.1 Wat is democratie?

Wat zou jij doen als je de macht had?

Deze vraag stelde dagblad NRC aan zijn lezers. Lara (15): “Dan zou ik een gemeenteraad instellen

Enkele reacties: met mensen uit verschillende culturen, zodat ik

Mila (16): “Dan zou ik Nederland veel groener en over problemen hoor waarover ik anders nooit iets

milieuvriendelijker maken. Ik zou fossiele brand- had gehoord, zoals honger, ziektes en geweld.”

stoffen duurder maken, energie van zon en wind

goedkoper maken en plastic verbieden.”

Stefan (15): “Ik zou de studiebeurs opnieuw

invoeren. Nu zijn er tienduizenden studenten die

na hun studie een enorme schuld hebben die ze

nauwelijks kunnen terugbetalen.”

Romy (22): “Ik zou beginnen bij de zorg en

vooral wat doen voor de ouderen. Er zijn te

veel oude mensen die eenzaam zijn. Werklozen

kunnen bijvoorbeeld iedere week een paar uur bij

ouderen langsgaan voor boodschappen, om iets

gezelligs te doen of een maaltijd te koken.”

Stel, jij krijgt het helemaal voor het zeggen in Nederland. Wat zou je als eerste doen en waarom?

Zeventien miljoen mensen op een heel klein Daarom is het belangrijk dat je de politiek volgt
stukje aarde: dan moet er veel geregeld en zo mogelijk je stem laat horen.
worden, anders wordt het een chaos. Dagelijks Over welk soort zaken van algemeen belang gaat
nemen politici besluiten die gevolgen voor jou het? Dit kan zijn op het gebied van:
kunnen hebben. Wanneer je in een democratie • welvaart, zoals de zorg voor voldoende banen
leeft zoals in Nederland heb je als burger invloed
op de politiek. In een autoritair regime ligt dat voor jongeren;
anders. De deelvraag van deze paragraaf is: • volksgezondheid, zoals het zorgen voor vacci­
Waarin verschilt een democratie van een auto-
ritair regime en wat zijn de voordelen van het naties en genoeg ziekenhuisbedden;
leven in een democratie? • infrastructuur, zoals aanleg en onderhoud van

Algemeen belang bruggen, wegen en dijken;
Politiek gaat over het maken van keuzes waar- • onderwijs, zoals de invoering van de basis­
aan alle burgers in een staat zijn gebonden. Deze
keuzes van politici liggen vast in wetten die voor beurs voor studenten;
iedereen en altijd gelden. De besluiten van po­ • buitenlandse betrekkingen, zoals het opnemen
litici hebben veel invloed op ons leven. Ze gaan
over zaken die van algemeen belang zijn, omdat van vluchtelingen in Europa;
veel mensen er nu of later mee te maken krijgen. • veiligheid, zoals bestrijding van criminaliteit

en terrorisme;
• landbouw en milieu, zoals het duurzamer ma­

ken van de landbouw het verminderen van de
CO2-uitstoot.
Om al dit soort zaken te kunnen regelen en de

68 – Parlementaire democratie

voorzieningen te betalen is geld nodig. Daarom stemming over een bepaalde politieke kwestie.
betalen we belasting. Politici kunnen alleen niet Nederland heeft net als de meeste andere demo­
aan álles geld uitgeven. Ze moeten keuzes maken. cratische landen geen directe, maar een indirecte
Uitleggen aan de kiezers wat ze wel en wat ze niet democratie. Daarin neemt het volk niet zelf de
met het geld doen, hoort bij de politiek. beslissingen, maar laat het over aan gekozen ver­
tegenwoordigers in het parlement. Deze vorm is
Directe en indirecte democratie praktischer dan een directe democratie, want met
Een democratie is een bestuursvorm waarbij de een kleinere groep kom je sneller tot besluiten.
bevolking direct of indirect invloed uitoefent op de Ook kunnen de volksvertegenwoordigers zich
politieke besluitvorming. verdiepen in ingewikkelde onderwerpen waar je
Het oudst bekende voorbeeld van een directe de- als burger geen tijd voor hebt. We spreken bij een
mocratie is de stad Athene uit de Griekse oud­ indirecte democratie ook wel van een parlemen-
heid. Hier stemde de bevolking op het centrale taire democratie, omdat de gekozen vertegen­
stadsplein gezamenlijk over belangrijke besluiten. woordigers samen het parlement vormen.
Het was wel een beperkte democratie, omdat al­
leen mannen mee mochten doen. Vrouwen, sla­ Parlementaire democratie
ven en ‘vreemdelingen’ mochten niet meestem­ De rechtsstaat met zijn grondrechten is de basis
men. Nu bestaat in sommige landen als vorm van van onze democratie (zie paragraaf 2.2). We zet­
directe democratie het referendum, een volks- ten de belangrijkste kenmerken van de parlemen­
taire democratie in Nederland op een rijtje.

“Aanval op onze democratie” • De rechten van minderheden worden geres­
pecteerd. Hierdoor kunnen grondrechten niet
De Amerikaanse democratie leek even in gevaar zomaar worden afgeschaft, ook niet als een
toen begin 2021 aanhangers van ex-president meerderheid dat zou willen.
Trump het Capitool, de zetel van het Amerikaanse
parlement, binnendrongen. Ze deden dat op • Er is een machtenscheiding, zodat een kleine
het moment dat parlementsleden de definitieve groep niet te veel macht krijgt.
verkiezingsuitslag moesten vaststellen. Trump
had eerder zijn aanhangers opgeroepen om naar • De bevolking kiest volksvertegenwoordigers
de regeringsgebouwen te marcheren, omdat in het parlement.
volgens hem de verkiezingen “gestolen” waren.
Bij de gevechten vielen vier doden en raakten • De regering en het parlement maken samen
veertien politieagenten gewond. President Joe de wetten. Deze wetten gelden pas als de meer-
Biden sprak later over “een aanval op onze derheid in het parlement dit besluit.
democratie en een verschrikkelijke vertoning.”
• Er is individuele vrijheid. Je mag je mening
BRON: DE VOLKSKRANT uiten en je leven inrichten zoals je zelf wilt.

• Burgers hebben politieke grondrechten:
– I edereen vanaf 18 jaar mag stemmen en zich

verkiesbaar stellen als volksvertegenwoordi­
ger.
– Iedereen mag een politieke partij of vereni­
ging oprichten.
– Verkiezingen zijn vrij, eerlijk en geheim. Dat
laatste betekent dat je zelf mag weten of je
vertelt op wie je hebt gestemd.
– Iedereen mag demonstreren.
• Er bestaat persvrijheid. Journalisten bepalen
zelf welk nieuws ze brengen. Ze hebben dus
geen toestemming nodig van de overheid.

BRON 1

Wat is democratie? – 69

Autoritair regime Een andere vorm is een religieus regime, zoals in
We spreken van een autoritair regime wanneer Iran. Dit is gebaseerd op de islamitische wetge­
alle macht in handen is van één persoon (dictator), ving (sharia). De bevolking mag er wel stemmen,
een familie, een kleine groep mensen, een partij of maar de niet-gekozen geestelijk leiders moeten
militairen. Inwoners van een land met een autori­ alle besluiten goedkeuren.
tair regime hebben weinig vrijheden en rechten. Ook kennen we militaire regimes, waar het leger
Het is een staatsvorm die in veel opzichten sterk alle macht heeft en de leider een militair is. Mili­
verschilt van een democratie. Inwoners kunnen taire regimes kwamen vooral na de Tweede We­
een leider niet door verkiezingen naar huis stu­ reldoorlog in Zuid-Amerika voor, bijvoorbeeld in
ren. De machthebbers zien groepen met afwij­ Argentinië en Chili. In Myanmar greep het leger
kende opvattingen of met andere belangen niet in 2021 na een staatsgreep de macht.
als politieke tegenstanders maar als vijand. In zo’n
land moet je altijd oppassen met wat je zegt en Een land met een autoritair regime is geen rechts­
wat je doet. De politie kan je zonder reden op­ staat omdat allerlei grondrechten en vrijheden
pakken en gevangenzetten. Op pagina 72 en 73 ontbreken.
zie je op de wereldkaart welke landen autoritaire De belangrijkste kenmerken van een autoritair
regimes hebben. De meest vergaande vorm is het regime zijn:
volledig autoritair regime, dat we ook wel dicta-
tuur noemen. • Er is geen machtenscheiding, want alle macht
is in handen van één persoon of een kleine
Sommige autoritaire regimes zijn gebaseerd op groep.
een ideologie, zoals in Noord-Korea en China.
In die landen heeft de communistische partij • E r zijn geen onafhankelijke rechters. De
alle macht. In Duitsland, Italië, Spanje en veel machth­ ebbers stellen zelf rechters aan of con­
Zuid-Amerikaanse landen zijn jarenlang fascisti­ troleren ze.
sche partijen aan de macht geweest. Fascisten zijn
sterk nationalistisch en willen sterke leiders die • Bij verkiezingen is er vaak sprake van verkie-
zelfstandig besluiten nemen. zingsfraude, manipulatie en geweld. Om
zeker te zijn van de winst frauderen macht­
hebbers met de uitslag, verbieden ze andere
partijen of intimideren ze kiezers.

• Oppositiepartijen zijn vaak verboden.
Oppositiepartijen zijn partijen die niet in de
r­ egering zitten.

• Er is geen rechtsstaat en grondrechten worden
niet gerespecteerd:

– Burgers hebben geen recht op vrije menings­
uiting en mogen dus niet demonstreren.

– C ritici en politieke tegenstanders lopen kans
om gemarteld, gevangengezet of zelfs ver­
moord te worden.

• Er is geen persvrijheid. Journalisten komen in
de problemen als ze kritisch berichten over de
machthebbers. Soms bepaalt de overheid wat
er op tv of internet mag komen. Dit noemen
we censuur, overheidscontrole van de media.

• Er is een grote politieke rol voor de militai-
ren om verzet van het volk te kunnen onder­
drukken.

70 – Parlementaire democratie

Tussen autoritair regime en “Ik ben dankbaar voor
democratie elke dag dat ik hier ben”
De meeste Europese landen werden pas in de
negentiende eeuw een democratie. In Nederland Op zevenjarige leeftijd vluchtte Anna Nooshin
ligt sinds 1848 de macht niet meer bij de koning met haar ouders en zusje vanuit Iran naar
maar bij gekozen volksvertegenwoordigers. Eerst Nederland. Ze woonde tot haar tiende in
mochten alleen rijke mannen stemmen. Dat ver­ asielzoekerscentra. “Dat is geen fijne plek om
anderde pas met de invoering van het algemeen te wonen; je woont met veel families in een
kiesrecht, in 1917 voor mannen en in 1919 voor kleine ruimte”, vertelt Anna. “Maar ik vond het
vrouwen. Een land als Spanje werd pas eind jaren normaal, want ik was nog maar een kind en ik
zeventig van de vorige eeuw democratisch, na de woonde er met mijn familie.”
dood van dictator Franco.
Daarnaast zijn er ook veel landen die zowel de­ Van haar jeugd in Iran herinnert ze zich
mocratische als autoritaire kenmerken hebben. niet veel meer. Haar ouders waren politieke
Een voorbeeld is Indonesië, waar burgers sinds vluchtelingen. Ze waren het niet eens met het
2004 hun president en parlement kunnen kiezen. streng religieuze regime in Iran en kozen er-
Maar er is geen persvrijheid: kritische journalis­ voor om te vluchten om hier een veilig bestaan
ten worden soms opgepakt. Bovendien worden op te bouwen.
rechters en de politie vaak omgekocht.
Soms komt een democratie ook in gevaar. Dat zag Anna moest op jonge leeftijd voor haar
je in de Verenigde Staten, waar president Trump zusje zorgen en was het grootste deel van
de media vaak de “vijand van het volk” noemde. haar leven op zichzelf aangewezen. Op haar
Hierdoor voelden sommige journalisten zich dertiende had ze al haar eerste baantje bij
minder beschermd om hun werk goed te doen. een cactuskwekerij, daarna volgden nog vele
Ook zei hij ten onrechte dat er op grote schaal andere baantjes, een studie en begon ze haar
was gefraudeerd bij de verkiezingen en riep zijn eigen onderneming. Nu is ze een bekende
kiezers op tegen de uitslag te protesteren. Een de­ influencer met meer dan één miljoen volgers
mocratie kan alleen bestaan als een regering die en presenteert ze televisieprogramma’s.
de verkiezingen verliest de uitslag respecteert.
Anna: “Ik denk dat alles mogelijk is in je
Wat is het beste systeem? leven. Ik besloot al vroeg dat mijn verleden
Mensen die in een democratie wonen hebben mij niet definieert: ik ben dankbaar voor elke
naast plichten ook rechten. Je móét dus dingen dag dat ik hier ben.”
doen, zoals naar school gaan en belasting betalen.
Maar je mág ook veel, zoals zeggen wat je wilt en BRON: TEDXAMSTERDAMWOMEN
eruitzien hoe je wilt. Als je in Nederland bent op­
gegroeid, vind je dat waarschijnlijk heel gewoon. BRON 2
Maar in veel andere landen hebben inwoners
nauwelijks rechten en is kritiek op de regering Wat is democratie? – 71
niet toegestaan.

Heeft Nederland nu het beste politieke systeem,
of kan het beter? Daarover kan je van mening
verschillen. De een vindt het misschien beter als
burgers meer te zeggen krijgen. Waarom kunnen
burgers bijvoorbeeld niet digitaal meestemmen
over belangrijke wetten? Een ander vindt het juist
prima dat wij vertegenwoordigers kiezen die voor
ons de belangrijkste besluiten nemen.

Hoe democratisch is de wereld?

Op deze wereldkaart zie je in één oogopslag welke landen democratisch zijn, welke landen een
autoritair regime hebben en welke landen daar tussenin zitten. Een democratie staat vaak tegenover
een autoritair regime, maar helemaal juist is dat niet. Er zijn tussenvormen, zoals je op de kaart ziet.
Van een hybride regime is sprake als een kleine groep alle macht heeft, maar de inwoners wel
bepaalde vrijheden hebben. Nederland staat in deze ranglijst al jaren in de top 10. Noord-Korea staat
helemaal onderaan op de 167e plaats.

Legenda Bron: The Economist Intelligence Unit, 2020

Volwaardige democratie
Onvolledige democratie
Hybride regime
Autoritair regime
Volledig autoritair regime
Geen gegevens

72 – Parlementaire democratie

Aantal landen per categorie

Volledig Volwaardige
autoritair democratie

regime 11 23

Autoritair 46 Onvolledige
regime democratie
52

35

Hybride regime

Totstandkoming van de Democracy Index

Deskundigen beantwoorden voor elk land voor vijf categoriën verschillende vragen.

Verkiezingen Functioneren Politieke Democratische Burgerlijke
en pluralisme van de regering participatie politieke cultuur vrijheden

Kunnen burgers veilig Is de regering wel Hoe hoog is Denken burgers Is internet vrij
en vrij stemmen op of niet corrupt? de opkomst bij positief over de toegankelijk?
een politieke partij Zijn rechters verkiezingen? democratie? Is er persvrijheid?
naar keuze? onafhankelijk?

Wat is democratie? – 73

3.2 Politieke stromingen

Wanneer is een leven voltooid?

Clara Jas (81) houdt een zilverkleurig papiertje wil ouderen juist ‘echte aandacht’ en goede zorg
vast. “Hierin zit wat poeder, dat ik altijd zorg- geven. “Helemaal als het leven hun zwaar valt. De
vuldig verstopt houd. Je valt ervan in slaap en ChristenUnie zal nooit de grens overgaan naar
je wordt niet meer wakker. Ik wil zelf kunnen een samenleving waarin we gezonde mensen
beslissen en niet afhankelijk zijn van artsen.” helpen een einde aan hun leven te maken”, aldus
Nico van Hasselt (93) vindt het egoïstisch. “We de partij. BRON: NOS EN AD
leven in een gemeenschap. Dus je hebt niet alleen
met jezelf te maken, maar ook met mensen om
je heen, je gezin, enzovoort.” Hij vindt niet dat
mensen hun dood zelf in de hand mogen nemen.
In de politiek zijn de meningen ook verdeeld.
D66, de PvdA, de VVD en GroenLinks zijn
partijen die graag een wet ‘voltooid leven’ willen.
Gezonde ouderen mogen dan zelf beslissen of ze
willen sterven en krijgen daar hulp bij. Christelijke
partijen zijn fel tegen zo’n wet. De ChristenUnie

Vind jij dat een oudere zelf mag bepalen of zijn of haar leven voltooid is?

Politiek draait om de vraag: hoe willen we dat best met elkaar kunnen samenleven.
de samenleving eruitziet? Hoe erg vinden we Daarbij gaat het vooral om twee vragen.
het als er grote verschillen zijn tussen arm en rijk? 1. Welke normen en waarden staan centraal?
Welke zaken moet de overheid regelen en welke In het eerste hoofdstuk heb je gelezen dat nor­
niet? Daarover verschillen de meningen. In de
politiek noem je de visie op de samenleving een men voortkomen uit waarden. Bij een ideolo­
stroming. Veel politieke partijen zijn te koppelen gie met de waarde persoonlijke vrijheid past
aan een politieke stroming. Als je weet welke stro­ bijvoorbeeld de norm dat ouderen zelf mogen
ming bij je past kun je dus makkelijker bepalen bepalen wanneer hun leven voltooid is. Bij een
op welke partij je wilt stemmen. We bekijken in ideologie met de waarde naastenliefde past de
deze paragraaf hoe de stromingen zijn ontstaan norm dat je voor ouderen zorgt.
en waarin ze verschillen. 2. Wat is de gewenste rol van de overheid op
De achterliggende vraag is: Bij welke politieke sociaal­economisch gebied?
ideeën voel jij je het meeste thuis? Veel politieke vraagstukken gaan over de ver­
deling van taken en geld op sociaaleconomisch
Ideologieën gebied: wat doet de overheid voor de economie
Bijna alle politieke partijen ontstaan vanuit een en de samenleving? Wat kunnen burgers zelf
ideologie, een verzameling ideeën over wat be- doen en wat regelt de overheid? En wat kan het
langrijk is in de maatschappij en hoe mensen het bedrijfsleven het beste doen? We onderschei­
den hierbij linkse, rechtse en middenpartijen.

74 – Parlementaire democratie

Links wil dat de overheid actief ingrijpt om de en tolerantie zijn belangrijke waarden in de libe­
ongelijkheid tussen mensen te verminderen. Bij­ rale traditie. De liberale stroming ontstond eind
voorbeeld door hogere belastingen te innen bij achttiende eeuw tijdens de Franse Revolutie. De
rijke mensen en dit geld te besteden aan armoe­ burgerij kwam in opstand tegen de onbeperkte
debestrijding. De overheid is er vooral om men­ macht van de koning. Vooral de rijkere mensen,
sen in een kwetsbare positie te beschermen, want zoals kooplieden en fabriekseigenaren, wilden
niet alle mensen lukt het om goed voor zichzelf onbelemmerd hun gang kunnen gaan en waren
te zorgen. tegen de hoge belastingen.
Rechts vindt juist dat mensen zelf verantwoorde­
lijk zijn voor een beter bestaan. De overheid moet Liberalen vinden vrijheid nog steeds belangrijk
zich daar niet te veel mee bemoeien en bijvoor­ en zijn daarom voor de vrijemarkteconomie. De
beeld geen extra belasting opleggen aan grote be­ overheid moet vooral de eigen verantwoordelijk­
drijven of rijke mensen. heid stimuleren door bijvoorbeeld korte en lage
Zit een ideologie tussen links en rechts in, dan uitkeringen. Op sociaaleconomisch gebied moet
spreken we over het politieke midden. ze zich beperken tot de kerntaken, zoals orde en
In de praktijk is het niet altijd mogelijk om stand­ veiligheid en basisvoorzieningen zoals gezond­
punten precies als links, rechts of midden te zien: heidszorg. Liberalen wijzen de verzorgingsstaat
het blijft een model. Partijen kunnen bovendien niet af, maar willen dat de overheid niet te veel
zowel rechtse als linkse standpunten hebben. regelt. We noemen het liberalisme ook wel rechts.
In ons land is de VVD een typisch liberale partij,
Hieronder bespreken we drie politieke ideolo­ maar ook D66 en nieuwkomer Volt hebben libe­
gieën: liberalisme, sociaaldemocratie en christen­ rale standpunten.
democratie. Daarbij komen de begrippen links en
rechts ook weer terug. Naast deze drie stromin­ Sociaaldemocratie
gen komen ecologisme en populisme aan de orde. Het socialisme benadrukt dat niet iedereen ge­
lijke kansen en mogelijkheden heeft. De overheid
Liberalisme moet ervoor zorgen dat mensen solidair zijn: de
Volgens het liberalisme zijn mensen niet gelijk, sterkste schouders dragen de zwaarste lasten.
maar wel gelijkwaardig. Ze moeten elkaars op­ Het socialisme ontstond in de negentiende eeuw
vattingen respecteren. Persoonlijke en economi- als reactie op de slechte werkomstandigheden van
sche vrijheid, individuele verantwoordelijkheid de arbeiders. Ze hadden werkdagen van soms wel

Politieke stromingen

Liberalisme Rol overheid sociaal- Waarden Politieke partijen
economisch gebied
• Vrijheid • VVD
• Beperkte rol • Eigen verant- • D66
= rechts
woordelijkheid
Sociaaldemocratie • Actieve rol • PvdA
= links • Gelijkwaardigheid • GroenLinks
• Solidariteit • SP

Christendemocratie • Aanvullende rol • Rentmeesterschap • CDA
= politieke midden • Naastenliefde • CU
• SGP

BRON 3

Politieke stromingen – 75

Op een Christendemocraten streven naar een samenle­
onbewoond eiland ving die gebaseerd is op waarden uit de Bijbel.
Een voorbeeld is het rentmeesterschap: mensen
Denk nog even terug aan het onbewoonde hebben de taak goed te zorgen voor de aarde die
God aan ons heeft toevertrouwd.
eiland van pagina 8 waar je voorlopig vastzit. De christendemocraten streven naar een samen­
leving waarin naastenliefde en saamhorigheid
Volgens welke ideologie zou jij daar de samen- belangrijke waarden zijn. Burgers maken deel
uit van een gemeenschap en hieruit volgt dat je
leving inrichten? Misschien ben je blij als ieder- zorgt voor je naasten. De overheid laat daarbij zo
veel mogelijk over aan maatschappelijke organi­
een zijn eigen eten en onderdak regelt, zoals bij saties, zoals kerken, vakbonden, organisaties van
ondernemers en (sport)verenigingen. Deze orga­
het liberalisme. Of misschien wil je regels om al nisaties noemen we ook wel het maatschappelijk
midden­veld. De overheid richt zich vooral op za­
het voedsel eerlijk te delen, zoals in een sociaal­ ken waar inwoners en maatschappelijke organisa­
ties niet zelf voor kunnen zorgen, zoals het geven
democratie. Lastige keuzes? Inderdaad. Zeker van uitkeringen en ordehandhaving.
Het CDA en de ChristenUnie zijn christendemo­
als je niet weet of je op het eiland behoort tot cratische partijen, maar ook de streng orthodoxe
SGP hoort bij het confessionalisme. Op sociaal­
de sterkeren of de zwakkeren. BRON 4 economisch gebied zitten christendemocraten
tuss­ en links en rechts in, waardoor ze thuishoren
zestien uur en kregen weinig betaald. Er was geen in het politieke midden.
sociale zekerheid: wie ziek of werkloos werd, was
afhankelijk van liefdadigheid. Volgens de socialis­ Ecologisme
ten was de vrijemarkteconomie de oorzaak hier­ Het ecologisme is een politieke stroming die
van, omdat fabriekseigenaren de lonen heel laag vindt dat het de belangrijkste taak van de mens is
mochten houden. De socialisten wilden een eind om goed voor de aarde te zorgen. Dat is volgens
maken aan armoede en ongelijkheid, maar ver­ het ecologisme belangrijker dan de economie.
schilden onderling over hoe ze dat doel konden De bio-industrie moet worden afgeschaft en de
bereiken: landbouw en de visserij moeten duurzaam wor­
• Communisten wilden dat arbeiders door een den. Duurzaamheid en bescherming van ons
leefmilieu zijn belangrijke waarden. De ecologi­
revolutie alle macht zouden overnemen. In sche stroming zien we terug bij linkse partijen als
Noord-Korea, Laos, Vietnam, China en Cuba GroenLinks en de Partij voor de Dieren.
zijn communistische partijen nog aan de macht.
• S ociaaldemocraten wilden via verkiezingen
in de regering komen en dan de maatschappij
verbeteren.
Socialisme noemen we tegenwoordig sociaal­
democratie. Ze zijn niet meer tegen een vrije­
markteconomie, maar vinden dat kennis, inko­
men en macht eerlijker verdeeld moeten worden.
Door bijvoorbeeld goed onderwijs en goede en
betaalbare zorg moet iedereen gelijke kansen krij­
gen. Solidariteit en gelijkwaardigheid zijn be­
langrijke waarden. Omdat ze voor een sterke rol
van de overheid zijn, noemen we sociaaldemo­
craten ook wel links. De PvdA, de SP en Groen­
Links zijn partijen met duidelijk sociaaldemocra­
tische kenmerken.

Christendemocratie
Het confessionalisme baseert zich op het geloof.
In Nederland is dat vooral het christendom; we
spreken daarom ook wel van christendemocratie.

76 – Parlementaire democratie

Populisme “De meeste vrouwen
Populisme is meer een stijl van politiek bedrijven staan achter hun keuze”
dan een echte ideologie. Populistische politici ko­
men op voor de belangen van ‘gewone’ burgers en Abortus is sinds veertig jaar legaal, maar toch
ze willen nadrukkelijk de ‘stem van het volk’ laten laait de discussie steeds weer op. Eva de Goeij
horen. Ze zetten zich af tegen de politieke elite, liet abortus doen toen ze onbedoeld zwanger
die in hun ogen corrupt is. De opvattingen van raakte. Nu zet ze zich in voor vrouwen die
populisten zijn niet per se links of rechts. Wel gaat hetzelfde meemaken en is ze de campagne
het vaak om sterk nationalistische standpunten: ‘We zijn voor keuze’ gestart. Uit onderzoek
tegen immigratie en tegen inmenging van het blijkt dat ‘millennials’ negatiever denken over
buitenland in de nationale politiek en economie. abortus dan voorgaande generaties. Vrouwen
Ook hechten populistische partijen sterk aan cul­ die abortusklinieken bezoeken worden soms
turele tradities, zoals Zwarte Piet en kerstmis. In geïntimideerd door tegenstanders. Eva: “Het
Nederland is de PVV een typisch populistische merendeel van de vrouwen staat echter achter
partij, net als Forum voor Democratie. hun keuze en ervaart geen spijt.”

Progressief en conservatief Lianne: “Sommige mensen vinden alleen
Partijen kun je dus indelen op basis van hun ideo­ incest en verkrachting geldige redenen voor
logie of stijl en met de begrippen links, midden en abortus. Maar er zijn wel honderd goede re-
rechts. Daarnaast maken we ook nog onderscheid denen. Bijvoorbeeld simpel dat je geen kindje
tussen progressieve en conservatieve partijen. wilt. Dat je partner het niet wil. Dat het niet
Progressief betekent in de politiek vooruitstre­ past bij je carrière. Dat het condoom scheur-
vend, de maatschappij willen veranderen. Daarbij de. Dat je vreemdging. Het gaat om het recht
kan het gaan om meer persoonlijke vrijheid, zoals om hierover te beslissen, wat de reden van je
de invoering van het homohuwelijk en de lega­ keuze ook is.”
lisering van abortus en euthanasie. Het kan ook
gaan om veranderingen in het algemeen, bijvoor­ De christelijke stichting Schreeuw om leven is
beeld het overstappen op groene energie. tegenstander van abortus. “Wij zeggen: als je
Conservatief betekent behoudend. Conserva­ in verwachting bent van een kindje, dan heb je
tieve politici benadrukken vooral wat al is be­ vanaf dat moment ook de plicht om ervoor te
reikt. Zo zijn conservatieven terughoudend om zorgen. Dat kindje heeft ook recht op leven”,
meer macht aan de Europese Unie over te dragen zegt Diederik van Dijk namens de stichting.
of om ingrijpende milieumaatregelen te treffen.
Ook houden ze tradities graag in stand. BRON: RTL NIEUWS EN ELLE
Net zoals bij de indeling tussen links en rechts,
zijn de meeste politieke partijen niet uitsluitend BRON 5
conservatief of progressief. Zo vindt de SP dat
het minimumloon omhoog moet (progressief), Politieke stromingen – 77
maar ze wil ook de ontslagbescherming behou­
den (conservatief). Om een partij te kunnen in­
delen en te snappen waar ze voor staat, kijken we
daarom naar het geheel van haar standpunten.

Politici van verschillende partijen houden zich
bezig met maatschappelijke problemen en den­
ken na over oplossingen. Misschien heb jij bij
sommige vraagstukken al goede ideeën voor op­
lossingen. Deze ideeën zeggen waarschijnlijk veel
over jouw politieke opvattingen.

3.3 Politieke partijen

“Elke jaarwisseling een gigantische berg afval”

In de nieuwjaarsnacht naar 2021 gold een vuur- De Partij voor de Dieren is juist
werkverbod om politie en hulpdiensten in de al jaren voorstander van een
coronacrisis te ontlasten. Veel mensen baalden vuurwerkverbod. De partij
van deze maatregel, omdat ze genieten van vindt tradities waardevol, maar
het afsteken van vuurwerk. Vuurwerkhandelaar het gaat te ver als mensen of
Michel Adam uit Den Haag is een van hen: “Je dieren eronder lijden. Daarom moeten
pakt de mensen hun levensvreugde en traditie af.” er  alleen professionele vuurwerkshows komen.

Fractievoorzitter Esther Ouwehand: “Elke jaar-
wisseling lopen honderden mensen letsel op;
ongeveer de helft is toevallige voorbijganger.
Daarnaast bevat vuurwerk zware metalen en
andere giftige stoffen, die grond, lucht en water
ernstig vervuilen. Het zorgt bovendien voor een
gigantische berg afval.” In sommige steden zijn
al vuurwerkvrije zones. Artsen, burgemeesters,
brandweer en politie pleiten al langer voor een
verbod. BRON: PARTIJVOORDEDIEREN.NL EN AD

Ben jij voor een algeheel verbod van vuurwerk? Waarom wel of niet?

Om de maatschappij te veranderen heb je bijna Actiegroepen
altijd de politiek nodig. Of het nu gaat om een Actiegroepen, zoals Milieudefensie en Wakker
vuurwerkverbod, het legaliseren van softdrugs Dier, willen één bepaald doel bereiken, zoals
of het zorgen voor meer betaalbare woningen behoud van de natuur of het welzijn van dieren.
voor jongeren: maatschappelijke veranderingen Ze roepen op om actie te voeren tegen een be­
gaan vaak via het aanpassen van wetten. Dat drijf of gaan demonstreren. Zo wil Wakker Dier
gebeurt door ministers en Kamerleden van poli­ dat supermarkten stoppen met de verkoop van
tieke partijen. In deze paragraaf vragen we ons plofkippen en klaagt Milieudefensie oliemaat­
af waarom er politieke partijen zijn, wat ze doen schappij Shell aan omdat het bedrijf ondanks de
en waarin ze verschillen van actie­ en belangen­ klimaatcrisis doorgaat met grootschalige milieu­
groepen. Maar de belangrijkste vraag is natuur­ vervuiling.
lijk: Op welke partij zou jij stemmen?
Belangengroepen
Verschillende soorten groepen Belangengroepen verdedigen de belangen van
We kijken eerst wat actie­ en belangengroepen één bepaalde groep. Denk aan het LAKS dat op­
doen. Ze willen net als politici zaken in de sa­ komt voor de belangen van scholieren en elk jaar
menleving verbeteren, maar doen dat op een an­ tijdens de eindexamens een klachtenlijn opent.
dere manier. Andere voorbeelden zijn de ANWB, die de be­

78 – Parlementaire democratie

langen behartigt van weggebruikers of Vereniging
Eigen Huis voor woningbezitters. Belangengroe­
pen geven voorlichting, proberen politici te beïn­
vloeden (lobbyen) en voeren soms ook acties.

Politieke partijen Wie vertegenwoordigt de
Een politieke partij bestaat uit een groep men- lageropgeleiden?
sen met globaal dezelfde ideeën over een goede
samenleving. Het doel van een partij is om mee Een grote meerderheid van de Kamerleden is
te beslissen over het bestuur van ons land. Poli­
tieke partijen doen mee aan verkiezingen; actie­ hogeropgeleide, terwijl 90 procent van de Neder­
groepen en belangengroepen doen dat niet. Een
tweede verschil is dat een politieke partij zich landers niet universitair geschoold is. “Wat het
richt op het hele overheidsbeleid en actiegroepen
en belangengroepen maar op één bepaald gebied volk wil, daar hebben ze geen boodschap aan in
of één bepaalde doelgroep. Politieke partijen
wegen verschillende belangen tegen elkaar af en het parlement”, schreef een lezer van De Telegraaf
geven hun mening over veel verschillende onder­
werpen. Ze kijken naar het algemeen belang: is die veel bijval kreeg op sociale media. “Het gevolg
een plan goed voor de samenleving als geheel?
Worden sommige groepen niet te veel benadeeld? hiervan is dat de zorgen van lageropgeleiden
Enkele partijen kun je als one-issuepartij zien.
Zij vertegenwoordigen één specifieke doelgroep, niet vanzelf op de politieke agenda komen”, zegt
zoals de BoerBurgerBeweging en 50PLUS, of kij­
ken vooral naar één aspect van de samenleving, bestuurskundige Mark Bovens, die hier onderzoek
zoals BIJ1.
naar deed. Neem bijvoor­beeld de verhoging
Politieke partijen mogen over alle onderwerpen
iets vinden, ook als dat in strijd is met de grond­ van de pensioenleeftijd: “Veel hogeropgeleiden
wet. Er mag dus een partij zijn die de democratie
wil afschaffen. Als niet-democratische partijen hebben daar geen moeite mee. Maar als je op je
de verkiezingen winnen kan dat dus grote gevol­
gen hebben. In ons land hebben we geen niet- zeventiende begonnen bent met werken, is dat
democratische partijen.
een ander verhaal. Bovendien hebben mensen

in zware beroepen vaker chronische ziektes,

waardoor ze eerder moeten stoppen met werken”,

aldus Bovens. BRON: AD BRON 6

Functies van politieke partijen
Politieke partijen proberen via verkiezingen ze­
tels te krijgen in het parlement, de gemeenteraad,
de Provinciale Staten of het waterschap.

Politieke partijen Actie- / belangengroepen actie
• Hebben ideeën op
• Hebben ideeën over de
samenleving als geheel één specifiek terrein

• Wegen verschillende belangen af • Komen op voor deelbelangen
• Willen politieke macht én bestuurlijke
• Willen politieke invloed, maar geen
verantwoordelijkheid bestuurlijke verantwoordelijkheid
• Doen mee aan verkiezingen
• Zijn vertegenwoordigd • Doen niet mee aan verkiezingen

in politieke organen • Zijn hooguit vertegenwoordigd
in adviesorganen, maar lobbyen
wel bij politieke partijen

BRON 7

Politieke partijen – 79

Het politieke spectrum

sociaal-cultureel progressief

economisch links economisch rechts

Forum voor
Democratie

Bron: Kieskompas 2021 sociaal-cultureel conservatief BRON 8

* Volt, BBB en Bij1 zijn nieuwe partijen die niet betrokken waren bij het onderzoek van Kieskompas

In onze parlementaire democratie hebben par­ ten over het verkiezingsprogramma. Zo heb je
tijen verschillende functies: ook als ‘gewone burger’ invloed op een poli­
1. Samenbundeling van ideeën over onze sa­ tieke partij.
4. Selectie van kandidaten. Politieke partijen se­
menleving. Partijen maken een verkiezings­ lecteren kandidaten voor politieke functies als
programma over uiteenlopende maatschappe­ Kamerlid en gemeenteraadslid. Als je de poli­
lijke onderwerpen. tiek in wilt, doe je dat via een bestaande poli­
2. Informeren van kiezers. Via de media, bij­ tieke partij of je richt zelf een partij op.
voorbeeld Twitter of talkshows op tv, vertellen
politici wat ze vinden van allerlei actuele pro­ Minder mensen lid
blemen. Dit helpt je om een eigen mening te Politieke partijen waren vroeger organisaties met
vormen. veel leden. Maar in de afgelopen decennia zijn
3. Participatie van burgers. Als je wilt, kun je lid de ledenaantallen sterk afgenomen. Van bijna
worden van een partij en bijvoorbeeld meepra­

80 – Parlementaire democratie

800.000 rond 1950 tot nog geen 300.000 leden nu. “Veel jongeren praten
Het ledenverlies is het sterkste bij ‘de grote drie’: niet over eenzaamheid”
het CDA, de PvdA en de VVD. Deze partijen
stammen uit de tijd waarin mensen nog sterk be­ “Je kunt vaak niet aan jongeren zien of ze een-
trokken waren bij hun eigen zogenoemde ‘zuil’ zaam zijn. Het is echt een groot probleem. Er
en bijbehorende ideologie, bijvoorbeeld de chris­ rust ook een taboe op: veel jongeren durven er
tendemocraten. Kiezers stemden trouw hun hele niet goed over te praten.” Juliette (16) zegt dit
leven op dezelfde partij, vaak de partij waar hun tijdens het Nationaal Jeugddebat in de Tweede
ouders ook op stemden. Door de ‘ontzuiling’ gin­ Kamer. Aan dit debat deden 125 leerlingen mee,
gen mensen meer hun eigen gang en voelden zich afkomstig uit alle provincies.
minder betrokken bij een partij. Het teruglopen
van ledenaantallen heeft gevolgen voor het func­ Een groep leerlingen ging in debat met de
tioneren van een partij. Zo is het bijvoorbeeld minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
moeilijker om voldoende geschikte burgemees­ over eenzaamheid onder jongeren. De leerlingen
ters, Kamerleden of ministers te vinden. willen een anti-eenzaamheidsapp ontwikkelen
om verhalen te delen en professionele hulp te
Het politieke spectrum vragen. Niet alleen voor jongeren die eenzaam
Het assenstelsel hiernaast laat zien waar de po­ zijn, maar voor alle jongeren die mee willen
litieke partijen zich bevinden op een schaal van praten via de app. De app is niet alleen voor
links naar rechts én op een schaal van progressief jongeren, maar zal ook dóór jongeren ontwikkeld
en conservatief. Daardoor zie je goed welke over­ worden.
eenkomsten er zijn tussen partijen. Alle christen­
democratische partijen zijn bijvoorbeeld meer De minister reageerde enthousiast op het idee.
conservatief dan progressief. Ook zie je welke ver­ “In samenwerking met de campagne ‘Eén tegen
schillen er zijn. Zo is de SP linkser dan de PvdA eenzaamheid’ gaat die app er komen”, zei hij.
en GroenLinks. Door de partijen die in het kabinet “Als CDA-minister ben ik tegen het doorgeslagen
zitten met elkaar te verbinden, kun je bovendien individualisme. Het gaat erom dat mensen naar
zien welke politieke ‘kleur’ de regering heeft. Zit­ elkaar omzien. Jong en oud. De samenleving
ten de regeringspartijen vooral links of juist rechts? moet alle zeilen bijzetten om de eenzaamheids-
En zijn ze vooral progressief of conservatief? spiraal te doorbreken.”

Afspiegeling van de bevolking? BRON: NATIONAAL JEUGDDEBAT 2020
Het parlement is onze volksvertegenwoordiging.
Daarom zou je verwachten dat het een afspiege­ BRON 9
ling is van de samenleving, zodat elke bevolkings­
groep voldoende is vertegenwoordigd. Maar dat Politieke partijen – 81
is niet het geval. Er zitten nauwelijks lageropge­
leiden in (zie bron 6). Ook vrouwen, mensen met
een beperking en mensen met een migratieach­
tergrond zijn niet goed vertegenwoordigd. De
vraag is dus of de volksvertegenwoordiging wel
voldoende representatief is. Daardoor kunnen
mensen uit deze groepen zich minder makkelijk
herkennen in wat politici zeggen en doen.
Politieke partijen spelen nog steeds een hoofdrol
in onze parlementaire democratie. Door te stem­
men, mee te doen met inspraakavonden of jezelf
verkiesbaar te stellen heb je invloed op hoe Ne­
derland eruitziet. Welke partij spreekt jou aan?

Politieke partijen in de Tweede Kamer

Dit is een eenvoudige weergave van de verschillende partijstandpunten van partijen die in de
Tweede Kamer zitten. Je ziet ook hoeveel zetels ze hebben en wat hun plek is in de Tweede Kamer*.
Voor alle ideeën van de partijen kun je een kijkje nemen op hun website.

PVV 17 VVD 34

De Partij Voor de Vrijheid (PVV) is opgericht door Voor de Volkspartij Vrijheid en Democratie (VVD)
oud-VVD’er Geert Wilders. De partij is tegen de is vrijheid van burgers en bedrijven de belangrijk-
islam en keert zich tegen de politieke elite. De PVV ste waarde. De overheid moet deze vrijheid zo
heeft vooral rechtse standpunten, maar ook linkse. goed mogelijk beschermen en niet teveel regelen;
een kenmerk van een rechtse partij. Werk moet
lonen: het minimumloon moet daarom omhoog.

Forum voor Democratie 8

Forum voor Democratie (FvD) is een rechtse Spreekgestoelte
partij en wil de rol van politieke partijen verklei-
nen en belangrijke beslissingen nemen door Kamerbodes
bindende referenda. De partij wil uit de EU en het
Klimaatakkoord stappen.

3 Kamer-
voorzitter

JA21 Gri er

Twee Kamerleden van de FvD hebben JA21
(Juiste Antwoord 2021) opgericht. Het is een
rechtse partij: de overheid moet kleiner worden
en het immigratiebeleid moet strenger worden.

CDA 15

Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) is een
christelijke middenpartij en opgericht in 1980.
De partij hecht veel waarde aan harmonie en
verbondenheid en een gezinsvriendelijke
samenleving.

BBB 1

De BoerBurgerBeweging (BBB) is een nieuwe
partij die zich richt op de belangen van land-
bouwers en bewoners van het platteland.

ChristenUnie 5 SGP 3

De ChristenUnie is een christelijke partij en heeft De Staatkundige Gereformeerde Partij (SGP) is
linkse en conservatieve standpunten. De partij wil een kleine christelijke partij die sinds 1918
meer hulp aan vluchtelingen en een hoger bestaat. De waarden en normen uit de Bijbel zijn
minimumloon en is tegen abortus en euthanasie. leidend. Het klassieke gezin is de pijler van onze
samenleving.

*De zetelverdeling is gebaseerd op de TK-verkiezingen van 17 maart 2021

82 – Parlementaire democratie

D66 24 Volt 3

Democraten 66 (D66) is in 1966 opgericht om de Volt Europa zit sinds 2021 in de Tweede Kamer.
democratie te vernieuwen. De progressieve partij Hun belangrijkste standpunt is dat problemen
gelooft in gelijke kansen voor iedereen en hulp als klimaatverandering en migratie alleen
voor wie het nodig heeft. Goed onderwijs en de Europees opgelost kunnen worden.
aanpak van de klimaatcrisis vindt de partij erg
belangrijk. Partij voor de Dieren 6

Kabinet (Vak-K) De Partij voor de Dieren is opgericht door een
Kamerbodes groep dierenbeschermers. De partij wil meer
aandacht voor dierenrechten, natuur en
Verslaglegger bescherming van het milieu.

Interruptie- DENK 3
microfoons
DENK vindt diversiteit en de rechten van
minderheden belangrijk. De overheid moet
discriminatie hard aanpakken en de verzor-
gingsstaat moet sterker worden.

50PLUS 1

De partij 50PLUS zet zich voornamelijk in voor
de groeiende groep vijftigplussers. De partij wil
de AOW-uitkering verhogen.

BIJ1 1

BIJ1 is een nieuwe partij die is opgericht door
activiste Sylvana Simons. De partij wil racisme
bestrijden en het naleven van artikel 1 van de
Grondwet heeft prioriteit.

PvdA 9

De Partij van de Arbeid (PvdA) is een linkse
partij die sinds 1948 bestaat. De overheid moet
zorgen voor voldoende werkgelegenheid en
ongelijkheid tegengaan. Rijke mensen moeten
meer belasting gaan betalen.

GroenLinks 8 SP 9

GroenLinks is een linkse partij met enkele De Socialistische Partij (SP) is de meest linkse
progressieve standpunten. De partij strijdt voor partij en komt op voor de belangen van burgers
een meer inclusieve samenleving en minder met een laag inkomen. De overheid moet
ongelijkheid tussen mensen. Rijke mensen zorgen voor goede uitkeringen en betaalbare
moeten meer belasting gaan betalen en er moet woningen.
meer geld naar bescherming van het milieu.

Politieke partijen – 83

3.4 Verkiezingen

“Waarom mag ik niet meestemmen?”

“Geachte politici, ik ben zeventien jaar. ook niet. Kinderen kunnen
Waarom mag ik wel mijn mening geven, maar makkelijk gemanipuleerd
niet meedoen met het echte werk, namelijk worden door hun ouders. Ik
stemmen? Ik vind dit leeftijdsdiscriminatie. En vind stemmen vanaf je zestiende
dat mag niet volgens artikel 1 van de Grondwet. of zeventiende daarom geen goed idee.”
Ik mag wel werken bij de Burger King en dus
belasting betalen. Waarom mag ik dan niet
mees­temmen over de vraag wat er met dat
belastinggeld wordt gedaan? Neem de leeftijds-
grens om alcohol te kopen. Het gaat over ons,
maar we mogen niet meebeslissen, dat is niet
eerlijk”, aldus Judith (17).
Winston (16) denkt er anders over: “Ik weet nog
niet veel van politiek en veel leeftijdgenoten

Wat is volgens jou een goede leeftijd om te mogen stemmen?

Als Judith op haar zestiende had mogen iedere volwassen Nederlander passief kiesrecht.
stemmen, had ze misschien al een paar keer Dit is het recht om je verkiesbaar te stellen. Dat
een oproep gekregen. Want in Nederland mag kun je doen via een politieke partij die jou dan als
je verschillende keren naar de stembus. Er zijn kandidaat op de kieslijst plaatst. Je kunt ook een
steeds andere verkiezingen, namelijk voor: eigen partij oprichten, maar dat gaat niet zomaar.
• het Europees Parlement; Je moet bijvoorbeeld langs de notaris om een ver­
• de Tweede Kamer; eniging op te richten en een kandidatenlijst plus
• de Provinciale Staten; 580 handtekeningen in te leveren. De overheid
• de gemeenteraad; wil namelijk niet dat mensen zich voor de grap
• de waterschappen. verkiesbaar stellen. Bij gemeentelijke verkiezin­
gen hebben ook inwoners zonder Nederlandse
In deze paragraaf bekijken we hoe we onze poli­ nationaliteit actief en passief kiesrecht als ze mi­
tici voor de Tweede Kamer kiezen en wat er na de nimaal vijf jaar in Nederland wonen.
verkiezingen gebeurt. De achterliggende vraag is:
Waarom stemmen mensen op een bepaalde par- Strijd om de kiezer
tij en wat gebeurt er met hun stem? Je las in paragraaf 3.3 al dat partijen een verkie­
zingsprogramma hebben met daarin hun stand­
Wie hebben kiesrecht? punten. Voor elke verkiezing schrijven partijen
In Nederland hebben alle Nederlanders van een nieuw programma. Het zijn vaak lange stuk­
18 jaar en ouder actief kiesrecht. Dat is het recht ken tekst, maar je krijgt een goede indruk van wat
om bij verkiezingen je stem uit te brengen. Het partijen willen. Ook bedenken partijen vaak een
is niet verplicht om te stemmen. Daarnaast heeft verkiezingsleus, zoals ‘Laat iedereen vrij, maar

84 – Parlementaire democratie

niemand vallen’ (D66) of ‘Het gaat om u’ (PVV). Leggen kandidaten de nadruk op economische
De bekendste kandidaat van elke partij staat standpunten? Of juist op gezondheid? Moet je
nummer één op de kandidatenlijst en noemen steeds je eigen verhaal vertellen of kun je beter
we de lijsttrekker. Hij of zij verwoordt tijdens de andere partijen aanvallen?
verkiezingscampagne in debatten de standpunten
van de partij. De lijsttrekker is het gezicht van de Rol van de media
partij en op tv of sociale media zie je hem of haar Via de media proberen partijen vooral de stem­
het meest. men van zogenoemde zwevende kiezers te win­
Om kiezers te winnen beloven politieke partijen nen: kiezers die niet bij elke verkiezing op dezelfde
voor de verkiezingen vaak dat ze van alles zul­ partij stemmen. Dit is een grote groep, want veel
len veranderen, bijvoorbeeld de aanpak van de mensen zijn niet meer trouw aan één partij en
stikstofcrisis of het vereenvoudigen van ons be­ stappen makkelijk over op een andere partij. Al
lastingstelsel. Na de verkiezingen, als de partijen jaren groeit deze groep zwevende kiezers. De
met elkaar gaan onderhandelen om een regering macht van de traditionele partijen (CDA, PvdA
te vormen, moeten ze die plannen vaak aanpas­ en VVD) is veel minder groot dan vroeger en er
sen. Hierdoor verbreken ze weleens een verkie­ zijn veel nieuwe partijen bij gekomen. Dat zag je
zingsbelofte. ook goed bij de laatste Tweede Kamerverkiezin­
gen waar een record van zeventien partijen vol­
Op campagne doende stemmen kreeg om in de Tweede Kamer
Ruim voor de verkiezingen stellen de partijen een te komen. De media spelen in de laatste weken
campagneteam samen. Hierin zitten mensen van voor de verkiezingen een belangrijke rol. Lijst­
de partij, maar ook zogenoemde spin­doctors, trekkers van de grotere partijen doen mee aan
communicatiedeskundigen die kandidaten ad- tv-debatten, verschijnen in talkshows en zijn ac­
viseren over een zo positief mogelijk imago. Het tief op sociale media. Eén verkeerde opmerking
campagneteam bepaalt de verkiezingsstrategie. of onhandigheid van een lijsttrekker kan grote

Verkiezingen – 85

Naar de stembus • De standpunten van de partij komen over­
een met jouw ideeën. Ben je tegenstander van
Wanneer zijn welke verkiezingen? euthanasie, dan stem je om die reden bijvoor­
beeld op de SGP. Wil je meer aandacht voor
2021 Tweede Kamer- het milieu, dan stem je GroenLinks of Partij
2022 verkiezingen voor de Dieren.
2023
2024 Gemeenteraads- • De partij let goed op jouw belangen. Werk je
2025 verkiezingen in de zorg, dan kan je voorkeur uitgaan naar
een partij die wil dat er meer geld naar de zorg
Verkiezingen voor de Provinciale gaat. En mensen met een lager inkomen stem­
Staten en waterschappen men op de PvdA of de SP, omdat die partijen
voor hun belangen opkomen.
Verkiezingen voor
het Europees Parlement • Je stemt strategisch. Je kijkt dan welke partij
kans maakt om in de regering te komen. Ie­
Eerstvolgende Tweede Kamerverkie- mand die christelijk wil stemmen, zal bijvoor­
zingen, tenzij het kabinet eerder valt beeld eerder voor het grote CDA kiezen dan
voor de kleine SGP.
BRON 10
• De persoon van de lijsttrekker spreekt je aan.
gevolgen hebben, omdat je zo’n gebeurtenis via Je vindt dat hij of zij het beste de problemen
tv­programma’s en internet steeds kunt terug­ kan oplossen en kan uitleggen hoe.
zien.
Stemmen op een persoon
De media organiseren in verkiezingstijd wekelijks In het stemhokje kruis je op het stembiljet de
opiniepeilingen waarin mensen gevraagd wordt naam van een persoon aan bij de partij van
op welke partij ze gaan stemmen. Kiezers weten jouw keuze. De meeste mensen stemmen op de
daardoor welke partij op winst staat en wie op lijsttrekker, maar sommige kiezen bewust voor
verlies. Volgens sommige deskundigen heeft dat iemand die lager op de lijst staat; bijvoorbeeld
invloed op de uitslag. Er zijn landen die daarom iemand uit de eigen regio. Iemand met veel voor­
de publicatie van peilingen in verkiezingstijd ver­ keursstemmen kan zo ook in het parlement ko­
bieden. men.

In Nederland verloopt de verkiezingsstrijd veel Verkiezingen
minder persoonsgericht dan in de Verenigde Sta­ Meteen na het sluiten van de stembureaus komen
ten. Daar maken de kandidaten van de Democra­ de opiniepeilers al met de vermoedelijke uitslag.
tische en de Republikeinse partij elkaar in toe­ Maar zolang de tellingen binnenkomen, blijft
spraken en filmpjes verbaal af. Campagneteams het toch spannend. Politici en hun aanhang ko­
speuren in het persoonlijke verleden van poli­ men per partij bijeen om samen op de uitslagen
tieke tegenstanders naar mogelijke schandalen. te wachten. Meestal is aan het eind van de avond
bekend hoeveel zetels elke partij krijgt. Een zetel
Motieven om te stemmen is letterlijk een stoel in bijvoorbeeld de Tweede
Waarom stem je op een bepaalde politieke partij? Kamer of de gemeenteraad. De lijsttrekkers hou­
De een vult een stemwijzer in om te kijken welke den dan een speech. Daarbij is het gebruikelijk
partij het beste past bij zijn eigen opvattingen. dat de verliezers van de verkiezingen de partijen
Een ander stemt op dezelfde partij als zijn ouders feliciteren die juist meer stemmen hebben gekre­
of zijn vrienden. gen. De verkiezingsuitslagen worden dus meteen
geaccepteerd. Dat is een belangrijke voorwaarde
Samengevat zijn dit de voornaamste redenen om om een democratie te laten werken. De bevol­
voor een partij te kiezen: king moet erop kunnen vertrouwen dat de rege­
ring na de verkiezingen plaatsmaakt voor nieuwe

86 – Parlementaire democratie

vertegenwoordigers en daar niet tegen in opstand “Ik wil vrolijkheid en
komt. creativiteit naar politiek
In Nederland geldt bij de zetelverdeling het stel­ Den Haag brengen”
sel van evenredige vertegenwoordiging. Dat wil
zeggen dat alle uitgebrachte stemmen worden ver- Lucille Werner heeft haar televisiecarrière inge-
deeld over het totale aantal zetels. Als voorbeeld ruild voor de landelijke politiek. De presentatrice
nemen we de Tweede Kamer. Krijgt een partij bij stond op de tiende plek van de kandidatenlijst
de verkiezingen 10 procent van de stemmen, dan van het CDA en is bij de landelijke verkiezingen
krijgt zij ook 10 procent van de 150 zetels in de in de Tweede Kamer gekozen. De 53-jarige
Kamer, dus 15 zetels. Dit kiesstelsel, dat in ons televisiemaakster, die jarenlang het programma
land ook voor de andere verkiezingen geldt, le­ Lingo presenteerde, licht haar overstap toe op
vert een volksvertegenwoordiging op die de ver­ Instagram.
kiezingsuitslag weerspiegelt. Lucille: “Ik wilde altijd al de politiek in. Zeker na
In landen als de VS en het Verenigd Koninkrijk het oprichten van de Lucille Werner Foundation
gaat het stemmen anders. Daar wordt het land en het organiseren van de Mis(s)-verkiezing voor
verdeeld in districten en per district komt één af­ mensen met een beperking. Ik dacht: wat gewel-
gevaardigde in het parlement. Dat is de kandidaat dig als je op zo’n manier iets voor anderen kunt
die in het district de meeste stemmen haalt. Je betekenen waardoor ze zelf vleugels krijgen. En
noemt dit een districten- of meerderheidsstelsel. nu is het zo ver. Nu zie ik het als een kans om
De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen be­ met al deze ervaringen een bijdrage te kunnen
paalt welke partijen met een meerderheid samen leveren in een nieuwe arena die politiek heet.”
kunnen regeren. In de volgende paragraaf kijken De hoge plek op de kandidatenlijst was voor
we naar de regering. velen een verrassing. Voor de presentatrice zelf
geldt dat niet. Vóór de verkiezingen zei ze zelfs:
Grootste stembiljet ooit “Om eerlijk te zijn voel ik me al Kamerlid.”
Werner hoopt vrolijkheid en creativiteit naar
DEN HAAG – Maar liefst 37 partijen doen een politiek Den Haag te brengen. Het allerergste lijkt
het haar als ze op haar woorden moet passen,
serieuze poging om zetels te halen bij de maar ze belooft wel: “Ik ga me keurig aan de
fractiediscipline van het CDA houden.” Dat laat-
Tweede Kamerverkiezingen. Daarmee is het ste betekent dat ze hetzelfde stemt als de rest
van haar partij.
stembiljet groter dan ooit. Er zitten verrassende
BRON: AD EN HART VAN NEDERLAND
nieuwkomers bij, zoals de BoerBurger-
BRON 12
Beweging, de Europese partij Volt en twee
Verkiezingen – 87
nieuwe jongerenpartijen. Een plek op het stem-

biljet betekent niet gelijk een plek in de Tweede

Kamer. BRON: DE VOLKSKRANT BRON 11

3.5 De regering regeert

“We moeten dit echt met 17 miljoen mensen doen”

Premier Rutte over de ingrijpende maatregelen de norm. Alle niet-noodzakelijke

tijdens de coronacrisis: winkels gaan dicht. Thuis mag je

“In een crisis als deze moet je met 50 procent van niet meer dan twee gasten vanaf

de kennis 100 procent van de besluiten nemen 13 jaar ontvangen.” (televisietoe-

en de gevolgen ervan dragen.” (persconferentie spraak 15 december 2020)

12 maart 2020) “We moeten ons nog één keer schrap zetten nu

“Nederlanders zijn een nuchter volkje. Er geldt alle deskundigen waarschuwen voor een derde

geen mondkapjesplicht. We volgen de adviezen golf. Een avondklok is daarom nodig en bezoek

van het Outbreak Management Team dat geen aan huis mag maximaal één persoon zijn.” (pers-

bewijs heeft voor de effectiviteit van mond- conferentie 20 januari 2021)

kapjes.” (persconferentie 6 mei 2020)

“We gaan in een gedeeltelijke lockdown. Scholen

blijven open. De horeca gaat de komende vier

weken dicht. Een niet-medisch mondkapje wordt

verplicht in de openbare binnenruimtes. Dat

geldt ook voor het onderwijs.” (persconferentie

17 november 2020)

“Het virus grijpt nog sneller om zich heen dan

waar we vorige week mee rekenden. Tot 18 januari

gaan scholen dicht en wordt onderwijs op afstand

Stelling: “In tijden van crisis gaat het algemeen belang boven het eigenbelang.” Wat vind jij?

De regering bestuurt ons land. Zeker tijdens de landelijke politiek. Koning Willem-Alexander
een crisis zoals de coronapandemie is dat heel zit dus niet in het kabinet en de staatssecretaris­
zichtbaar: de premier en zijn ministers nemen sen zitten niet in de regering.
besluiten namens ons allemaal. De regering en het Waarom is er eigenlijk een regering nodig als er al
parlement zijn dagelijks in het nieuws. Het zijn de een gekozen Tweede Kamer is? Daar zijn twee re­
twee belangrijkste politieke organen van ons land. denen voor. Het is ten eerste onmogelijk om met
In deze paragraaf nemen we de regering onder de 150 mensen van verschillende partijen het land te
loep. De vraag hierbij is: Hoe werkt de regering? besturen. Stel je voor dat de 150 Tweede Kamer­
leden in korte tijd moesten beslissen over maat­
De regering regelen tijdens de coronacrisis, zoals de sluiting
De dagelijkse leiding van Nederland is officieel in van scholen en de horeca. Dat was vast niet goed
handen van de regering, die bestaat uit de koning gegaan. Vandaar dat de Kamer, op basis van de
en de ministers. Maar in de praktijk is het kabi- verkiezingsuitslag, een soort dagelijks bestuur sa­
net, bestaande uit de ministers en de staatssecre­ menstelt. Dit bestuur bestaat uit meerdere minis­
tarissen, verantwoordelijk voor alle besluiten in ters die elk leidinggeven aan een ministerie. De

88 – Parlementaire democratie

Wie hoort waarbij? Prinsjesdag
Op de derde dinsdag in september is het Prins­
Koning Ministers Staats- jesdag. Dan gaat de koning per koets naar de Rid­
secreta- derzaal en leest de troonrede voor, waarin staat
wat de regering heeft bereikt en het volgende jaar
rissen wil gaan doen. Diezelfde middag opent de minis­
ter van Financiën in de Tweede Kamer het koffer­
Regering Kabinet tje met de miljoenennota. Hierin staan alle plan­
nen van het kabinet voor dat jaar. In het koffertje
zit ook de rijksbegroting: een overzicht van alle
inkomsten en uitgaven die het kabinet verwacht.

BRON 13 Vorming van een kabinet
Direct na de Tweede Kamerverkiezingen begint
ministers passen aan één vergadertafel en kunnen de kabinetsformatie. Het doel is om een kabinet
op die manier goed met elkaar overleggen. Ze be­ samen te stellen van ministers en staatssecretaris­
slissen hoe ze problemen aanpakken en kunnen sen die samen het land besturen. Daarom is het
meteen in actie komen. nodig partijen bij elkaar te zoeken die:
De andere reden heeft te maken met de machten­ • het samen in grote lijnen eens zijn over het be­
scheiding, waardoor niet één orgaan alle macht
heeft. We zeggen ook wel: de regering regeert en leid dat ze willen voeren;
het parlement controleert. In bron 14 zie je wat • samen een meerderheid in de Tweede Kamer
de belangrijkste taken zijn van de regering en
welke taken het parlement heeft. hebben – ten minste 76 leden: de helft plus 1.
Ministers en staatssecretarissen Zonder meerderheid komt er niets van nieuwe
Elke minister heeft een eigen beleidsterrein, zo­ plannen terecht.
als Defensie, Onderwijs of Financiën. Op het mi­ Over de taken van de Tweede Kamer lees je in de
nisterie geeft een minister leiding aan duizenden volgende paragraaf meer.
ambtenaren. Zij bereiden wetsvoorstellen voor en De formatie van het kabinet verloopt altijd in drie
geven adviezen. De minister bespreekt vervolgens fasen:
het wetsvoorstel met collega­ministers in de mi­ 1. Welke partijen willen en kunnen samenwer-
nisterraad. Daarna beslist het parlement of deze ken?
wet er ook echt komt. Een minister is ook ver­ Eerst benoemt de Tweede Kamer een informa­
antwoordelijk voor de uitvoering van een wet die teur. Deze onderzoekt welke partijen samen een
is aangenomen. De ministerraad vergadert elke kabinet kunnen vormen dat steun krijgt van een
vrijdag onder leiding van de premier. De premier meerderheid in de Kamer.
geeft na de ministerraad vaak een persconferentie.
Behalve ambtenaren heeft een minister meestal Tijdens Prinsjesdag dragen de meeste
een staatssecretaris onder zich. Deze is verant­ vrouwen hoeden in de Ridderzaal.
woordelijk voor een deel van zijn beleidsterrein.
De minister die zich bezighoudt met onderwijs
heeft bijvoorbeeld een staatssecretaris die gaat
over middelbare en basisscholen.
De leider van de regering is de premier, ook wel
minister­president genoemd. Hij moet zorgen dat
de ministers goed met elkaar samenwerken. Ook
voert hij namens ons land overleg met andere re­
geringsleiders.

De regering regeert – 89

Wie doet wat? Rol van de koning
De regering bestaat uit de koning en de minis­
• dient wetsvoorstellen en ters. De koning is het staatshoofd. Dat is vastge­
begrotingen in legd in onze Grondwet. We spreken daarom van
een constitutionele monarchie, een staatsvorm
• verantwoordt zich tegen- waarin de taken en bevoegdheden van het staats-
over het parlement hoofd in de Grondwet zijn vastgelegd. Nederland
is dus niet alleen een parlementaire democratie,
• voert wetten uit maar ook een monarchie met een koning die
door erfopvolging staatshoofd is.
regering parlement Wat zijn de taken van de koning?
• Een handtekening onder wetten zetten.
staatshoofd Eerste • De troonrede voorlezen op Prinsjesdag.
en en Tweede • Ministers en staatssecretarissen benoemen.
• Ons land vertegenwoordigen in het buitenland
ministers Kamer
door staatsbezoeken aan andere landen.
• stemt over wetsvoorstellen Naast deze taken heeft de koning vooral een
• controleert of de regering samen­bindende rol. Hij staat boven de partijen
en vertegenwoordigt als het ware de gehele natie.
wetten correct uitvoert Dat zie je bij een crisis, wanneer hij de bevolking
toespreekt.
BRON 14
Ministeriële verantwoordelijkheid
Omdat de partijen verschillende standpunten Niet de leden van de Tweede Kamer, maar de
hebben, laat de informateur ze allerlei compro­ ministers zijn verantwoordelijk voor het bestuur
missen sluiten. We hebben nog nooit één poli­ van ons land. De koning maakt deel uit van de re­
tieke partij gehad die in haar eentje de meerder­ gering, maar heeft formeel geen macht. Hij kan
heid heeft gehaald in de Tweede Kamer. Daarom dus geen politieke besluiten nemen. Ministers
moet een partij altijd gaan samenwerken met een zijn niet alleen verantwoordelijk voor de inhoud
of meer andere partijen. Als dat lukt, dan is er een van wetten en de troonrede, maar ook voor alles
coalitie mogelijk, een samenwerkingsverband van wat de koning zegt en doet. We noemen dit de
twee of meer partijen. Onder leiding van de in­ ministeriële verantwoordelijkheid. We zeggen
formateur stellen de coalitiepartijen een regeer­ ook wel dat de koning onschendbaar is. De ko­
akkoord op met daarin de plannen voor de ko­ ning bemoeit zich niet actief met het beleid van
mende jaren. Er staat bijvoorbeeld in hoe ze de de regering. Wel wordt hij wekelijks door de mi­
klimaatdoelen willen bereiken. nister-president op de hoogte gehouden, maar de
2. W ie komen er in het kabinet? inhoud van deze gesprekken blijft geheim.
Als de informateur klaar is, benoemt de Tweede Ministers zijn verder ook politiek verantwoorde­
Kamer een formateur, die geschikte ministers en lijk voor hun eigen beleid en voor wat hun ambte­
staatssecretarissen bij elkaar zoekt. Meestal is de naren doen. Als ambtenaren ernstige fouten heb­
formateur de lijsttrekker van de grootste partij. ben gemaakt, kan dat soms tot het ontslag van de
Doorgaans wordt hij of zij de minister-president. minister leiden.
Aan het eind van de formatie benoemt de koning
de ministers en de staatssecretarissen. Daarna Kabinetscrisis
volgt de traditionele bordesfoto op de trap van Het is de bedoeling dat het kabinet vier jaar lang
het paleis. aanblijft, tot de nieuwe Tweede Kamerverkiezin­
3. W anneer gaat het kabinet aan het werk? gen. Maar soms ontstaat voor die eindstreep een
Ten slotte legt de minister-president in de Tweede zogeheten kabinetscrisis. Een crisis kan ontstaan
Kamer de regeringsverklaring af. Hierin vertelt hij wanneer de ministers het onderling niet eens
over de belangrijkste plannen voor de komende re­
geerperiode en bedankt hij het vorige kabinet. Na
dit debat gaat het nieuwe kabinet aan de slag.

90 – Parlementaire democratie

zijn over een belangrijke kwestie of wanneer de Koning Willem-Alexander
meerderheid van de Tweede Kamer het kabinet in zijn eigen woorden
niet meer steunt. Soms heeft de meerderheid van
de Tweede Kamer geen vertrouwen meer in een Tijdens zijn studie: “De derde dinsdag van
kabinet, bijvoorbeeld omdat er ernstige fouten september kan ik niet aanwezig zijn omdat ik
zijn gemaakt. Het kabinet kan ook zelf besluiten op Prinsjesdag met mijn moeder in een gou-
om te stoppen met regeren. Dit gebeurde in 2021, den caravan door Den Haag moet scheuren.”
toen het kabinet­Rutte III aftrad na de Toeslagen­ Verklaring voor zijn afwezigheid bij een cursus
affaire. Duizenden ouders werden door de Belas­ hogere stafvorming.
tingdienst ten onrechte beschuldigd van fraude Bij de komst van Máxima: “Het is een bijna
met de kinderopvangtoeslag en kwamen daar­ onmenselijk offer dat ik mijn vrouw vraag te
door in zware geldproblemen met vaak ernstige brengen. Ze trouwt niet alleen met mij, maar
psychische en sociale gevolgen. met een heel land.”
Neemt een kabinet ontslag, dan volgen er meestal Over zijn gezinsleven: “Lang leve de mag-
vervroegde verkiezingen. Om het land niet onbe­ netron!” Als uitleg dat hij en Máxima zelden
stuurbaar te maken, blijven de oude ministers in koken.
functie totdat er een nieuw kabinet is gevormd. Over zijn overgrootmoeder, die in WOII naar
Je noemt dit een demissionair kabinet, dat geen Engeland vluchtte: “Medemensen voelden
eigen ‘missie’ meer heeft en alleen de lopende zich in de steek gelaten. Onvoldoende ge-
zaken afhandelt. hoord. Ook vanuit Londen, door mijn over-
grootmoeder, toch standvastig in haar verzet.
Vragen aan minister na Het is iets dat me niet loslaat.”
slachthuisitem Lubach Toespraak tijdens Dodenherdenking 2020.
Over het koningschap: “Ik denk dat je je er
HILVERSUM – Schokkende beelden van het eerst tegen verzet, omdat niemand echt iets
slachten en vergassen van kippen en varkens in wil hebben vastliggen in zijn leven. Ik in ieder
ons land. Arjen Lubach laat ze zien in zijn popu- geval niet. Maar het is een uitdaging waar ik
laire tv-programma. In Zondag met Lubach het allermooiste van ga proberen te maken.”
pleit hij voor meer controle op slachthuizen, die Over zijn rol: “Ik wil verbindingen leggen,
dieren onnodig laten lijden. Ook politici zien verbanden signaleren en uitdragen wat ons
de beelden. D66 stelt er schriftelijke vragen Nederlanders verenigt, ook in tijden van grote
over aan de minister van Landbouw en vraagt vreugde en bij diep verdriet.” BRON: NOS
de minister om een oplossing. Bij de overige
1,2 miljoen kijkers blijft het dierenleed ook niet BRON 16
onopgemerkt. Het aantal deelnemers aan de
‘VeggieChallenge’, dertig dagen minder vlees De regering regeert – 91
eten, stijgt na de uitzending spectaculair.

BRON: RTL BOULEVARD BRON 15

3.6 Het parlement controleert

“Dit is zo terecht, het had veel eerder moeten gebeuren”

Tienduizenden ouders zijn woedend op de over- een van de gedupeerde ouders. Ze is heel blij met
heid. De Belastingdienst beschuldigde ze ten de val van het kabinet. “Dit is zó terecht, het had
onrechte van fraude, waardoor ze vaak duizenden niet anders gemoeten dan dit. Ik heb twaalf jaar
euro’s aan kinderopvangtoeslag moesten terug- in de ellende gezeten.” BRON: EENVANDAAG
betalen. Veel ouders kwamen hierdoor in grote
problemen. Toen de zogeheten ‘Toeslagenaf-
faire’ aan het licht kwam, besloot het parlement
een onderzoek in te stellen. Daaruit bleek dat er
enorme fouten zijn gemaakt, onder meer door de
ministers en de Belastingdienst. Als reactie op
het rapport besloot de regering dat alle gedu-
peerde ouders een schadevergoeding krijgen van
30.000 euro. Maar de druk op het kabinet nam
toe om politieke verantwoordelijkheid te nemen.
Uiteindelijk besluit het kabinet af te treden. “Ik zit
te huilen achter het stuur”, zegt Kristie Rongen,

Vind je het terecht dat het kabinet is afgetreden vanwege de Toeslagenaffaire? Waarom?

De ministers en staatssecretarissen besturen mer wordt indirect gekozen: de burgers kiezen de
samen het land, maar ze mogen hun plannen Provinciale Staten en de leden van de twaalf Pro­
pas uitvoeren als die zijn goedgekeurd door het vinciale Staten kiezen op hun beurt de leden van
parlement. In deze paragraaf kijken we wat het de Eerste Kamer.
parlement precies doet en wat de taakverdeling
is met de ministers. De achterliggende vraag is: Eerste en Tweede Kamer
Op welke manier oefent het parlement macht De Tweede Kamer heeft 150 leden die voor 4 jaar
uit? worden gekozen. Zij bekijken elk voorstel voor een
nieuwe wet en mogen dit goedkeuren, afwijzen of
Parlementaire democratie veranderen. Alleen na goedkeuring gaat een voor­
Nederland is een parlementaire democratie: de stel naar de Eerste Kamer, ook wel ­Senaat ge­
bevolking kiest de volksvertegenwoordigers. Dat noemd. De 75 leden van de Eerste Kamer mogen
wil zeggen dat alle uitgebrachte stemmen worden een wetsvoorstel niet veranderen, maar alleen in
verdeeld over het totale aantal zetels. Zij verte­ zijn geheel goed- of afkeuren. Hun taak is vooral
genwoordigen dus letterlijk de stem van de be­ om te kijken of er geen fouten of onduidelijkhe­
volking. Ons parlement bestaat uit de Eerste en den in staan. Maar omdat ze politici zijn, spelen
Tweede Kamer, samen ook wel de Staten-Gene- ook hun politieke opvattingen een rol bij de be­
raal genoemd. De leden van de Tweede Kamer oordeling. Keuren ze het wetsvoorstel af, dan ver­
kiezen we direct, dus rechtstreeks. De Eerste Ka­ dwijnt het in de prullenbak. Hierdoor vormt de

92 – Parlementaire democratie

Eerste Kamer dus een soort extra controle.
De Tweede Kamer heeft meer macht dan de Eer­
ste Kamer. Daar vinden dan ook veel meer de­
batten plaats met ministers en daarom zie je de
Tweede Kamer vaker in de media.

Regeringspartij en oppositiepartij Politici voelen zich vaker
De Kamerleden die voor een bepaalde partij in
het parlement zitten, vormen samen een fractie en ernstiger bedreigd
onder leiding van een fractievoorzitter. Een frac­
tie is de groep vertegenwoordigers van een politieke DEN HAAG – Landelijke politici zeggen dat ze
partij in een gekozen orgaan. Ook in de gemeente­
raad en de Provinciale Staten heb je fracties. meer en ernstiger worden bedreigd dan enkele
De politieke partijen in de Eerste en Tweede Ka­ jaren geleden. Dit gebeurde al langer op sociale
mer zijn te verdelen in regerings- en oppositie­ media, maar nu worden ze ook persoonlijk las-
fracties. De regeringsfracties zijn de partijen die tiggevallen. Zo werd CDA-Kamerlid Pieter
ook ministers in de regering hebben. De Kamer­ Omtzigt bedreigd tijdens een demonstratie
fractie van een regeringspartij steunt meestal de tegen het coronabeleid in Den Haag. Ook Jesse
voorstellen van de regering. Dat is ook best lo­ Klaver van GroenLinks krijgt regelmatig te
gisch, want de partij heeft zelf meegeschreven aan
het regeerakkoord, waarin de belangrijkste plan­ maken met intimidatie. Zo lieten boeren een
nen van de regering staan. doodskist met zijn naam erop meerijden in een
Oppositiepartijen zijn alle partijen die niet in de stoet bij een demonstratie. Klaver: “Je mag een
regering zitten. Zij zijn het vaak niet eens met de middelvinger naar me opsteken, je mag me
regering. Dit betekent dat zij vaker kritische vra­
gen stellen aan een minister en tegen plannen van uitjouwen bij een demonstratie. Er wordt zelfs
de regering stemmen. actiegevoerd met een grafkist met mijn naam
erop. Maar ik blijf vertellen waarin ik geloof.”
Hoe is de macht verdeeld?
In de vorige paragraaf las je dat de regering het BRON: NOS.NL EN HART VAN NEDERLAND BRON 17
land bestuurt: de regering regeert en het parle­
ment controleert. In deze taakverdeling zie je de Wetgevende taak
machtenscheiding terug zoals bedacht is in de In de Grondwet staat dat regering en parlement sa­
trias politica. De macht is verdeeld tussen de wet­ men de wetten maken. Zij vormen de wetgevende
gevende macht, de uitvoerende macht en de rech­ macht. Om deze taak goed uit te voeren hebben de
terlijke macht. De trias politica is in Nederland Eerste en Tweede Kamer de volgende rechten:
niet strikt doorgevoerd, want ministers hebben • Stemrecht bij wetsvoorstellen. Dat houdt in
zowel wetgevende als uitvoerende macht. De wet­
gevende macht delen ze met het parlement: mi­ dat ze het recht hebben een wetsvoorstel te
nisters dienen de meeste wetsvoorstellen in en het aanvaarden of te verwerpen. Als meer dan de
parlement stemt er uiteindelijk over. De uitvoe­ helft voorstemt, wordt het wetsvoorstel aange­
rende macht is wel alleen in handen van de minis­ nomen. Bij de Tweede Kamer met 150 leden is
ters. Zij bepalen hoe wetten worden uitgevoerd en dat dus bij 76 stemmen.
nemen daar dagelijks allerlei besluiten over. • Budgetrecht om de rijksbegroting wel of niet
goed te keuren. Deze begroting bevat per mi­
De macht van het parlement vind je terug in de nisterie de geplande uitgaven voor het ko­
twee hoofdtaken: mende jaar.
• wetgevende taak;
• controlerende taak. De Tweede Kamer heeft nog extra rechten om
zelf wetten voor te stellen en aan te passen:

Het parlement controleert – 93

Hoe komt een wet tot stand? de praktijk maken de leden van de Eerste Kamer
veel minder gebruik van deze rechten dan de le­
1 Er is een maatschappelijk probleem. den van de Tweede Kamer.
De rechten om te controleren zijn:
2 Een minister of Tweede Kamer- • Het recht om vragen te stellen aan ministers
lid dient een wetsvoorstel in.
of staatssecretarissen. Dat kan schriftelijk of
3 De Tweede Kamer debat- mondeling, bijvoorbeeld tijdens het weke­
teert over het wetsvoorstel. lijkse vragenuurtje op dinsdag. Jaarlijks stellen
Tweede Kamerleden zo’n 3.000 Kamervragen.
4 Tweede Kamerleden kunnen In de Eerste Kamer ligt het aantal schriftelijke
amendementen indienen. vragen veel lager; vaak zijn het er maar zo’n
tien à twintig per jaar. De Eerste Kamer kent
5 De Tweede Kamer stemt over de amende- ook geen vragenuurtje.
menten en het definitieve wetsvoorstel. • Het recht om een motie in te dienen. Dit is
een verzoek aan de minister om iets te doen of
6 De Eerste Kamer stemt over het wets- juist niet te doen. Een voorbeeld is de motie
voorstel. Zij mag niets meer aanpassen. van D66-Kamerlid Van Meenen om het hoger
onderwijs geschikter te maken voor personen
De koning en de verantwoordelijke minister met een handicap. Een minister mag wel zelf
7 ondertekenen het wetsvoorstel. bepalen of hij de motie uitvoert.
Een speciale motie is de motie van wantrou-
De wet wordt gepubliceerd op internet. wen. Hiermee zeggen Kamerleden het vertrou­
8 Hiermee is de wet automatisch van kracht. wen in de minister op, bijvoorbeeld omdat hij
de Kamer te weinig of verkeerde informatie
BRON 18 heeft gegeven. Als een Kamermeerderheid de
motie van wantrouwen steunt, moet de mi­
• Het recht van initiatief om zelf een wets­ nister opstappen. Dit recht betekent dat het
voorstel in te dienen. In de praktijk komen de
meeste voorstellen van ministers, die immers Zelf vergadering bijwonen?
duizenden ambtenaren voor zich hebben wer­
ken. Een Kamerlid heeft ondersteuning van Iedereen kan de openbare vergaderingen van de
slechts enkele medewerkers. Tweede Kamer bijwonen. Alleen of met de klas.
Op dinsdag, woensdag en donderdag vergadert
• Het recht van amendement. Hiermee kan de de Kamer in de grote vergaderzaal. Op de website
Tweede Kamer een wetsvoorstel ‘amenderen’, tweedekamer.nl staat alle informatie. De debatten
ofwel wijzigen. Als een Kamermeerderheid zijn ook live te volgen via deze website. Daarnaast
een amendement aanneemt, móet het voorstel kun je de Kamer volgen via de app Debat Direct
aangepast worden. en de website Debat Gemist. Het wekelijkse
vragenuur is te zien op televisie via NPO1.
Controlerende taak
Ministers hebben de taak om wetten uit te voe­ BRON 19
ren en het parlement controleert of dat goed ge­
beurt. Het parlement houdt dus in de gaten of
de regering problemen goed aanpakt. Deze con­
trole moet er ook voor zorgen dat een minister
of staatssecretaris zijn macht niet misbruikt. Van
misbruik is bijvoorbeeld sprake als een minis­
ter zich zou laten omkopen. Ministers kunnen
daarom nooit tegelijk lid zijn van het parlement,
want dan zouden ze zichzelf controleren.

Om de controle goed uit te voeren hebben de
Eerste en Tweede Kamer een aantal rechten. In

94 – Parlementaire democratie

parlement, en dus indirect het volk, het laatste “Nieuw leven dankzij
woord heeft. orgaandonor”
• Het recht van interpellatie. Met dit recht kun­
nen Kamerleden een spoeddebat met de mi­ Merel (48) kreeg een nieuwe lever van een
nister aanvragen over een actuele kwestie. Bij­ donor. “Door hem of haar kreeg ik een nieuwe
voorbeeld over de vrijheid van meningsuiting kans, een nieuw leven! En daardoor hebben mijn
na de moord op de Franse leraar Samuel Paty kinderen nog een moeder.” Merel is blij met de
in Parijs. Minimaal dertig Kamerleden moeten Wet op de orgaandonatie. Sinds juli 2020 is ie-
dit verzoek steunen. dere Nederlander boven de 18 jaar orgaandonor,
• Het recht van onderzoek en enquête geeft Ka­ tenzij je aangeeft dat niet te willen. Dat is het
merleden de mogelijkheid om een onderdeel gevolg van de nieuwe wet die de Eerste Kamer
van het regeringsbeleid grondig te onderzoe­ heeft aangenomen. De stemming was kantje
ken. Zo stelt de Tweede Kamer een enquête in boord met 38 stemmen vóór en 36 tegen. Eén
naar de gevolgen van de gaswinning in Gronin­ Kamerlid van de SP was thuisgebleven. Eerder
gen en de Toeslagenaffaire. Een commissie van nam de Tweede Kamer de wet met maar één
Kamerleden verhoort dan onder ede kabinetsle­ stem verschil aan.
den en hun voorgangers, ambtenaren en andere
betrokkenen. Niet alleen de politiek, maar ook burgers waren
verdeeld over de donorwet. Uit onderzoek
Polderen bleek dat 51 procent van de burgers voor was
De taken van regering en parlement staan in de en 43 procent tegen. Rebin (29) is kritisch. “Ik
Grondwet, maar tradities en gewoonten bepalen vind het eng dat de overheid zich bemoeit met
hoe zij samenwerken. We noemen dit de poli- de burgers en de mening van burgers zelf gaat
tieke cultuur, de manier waarop politici met el- invullen.”
kaar omgaan. Typisch voor de Nederlandse poli­
tieke cultuur is dat onze politici veel overleggen De nieuwe wet is een initiatief
en compromissen sluiten waarbij alle partijen van Tweede Kamerlid Pia Dijk-
een beetje toegeven. We noemen dit ook wel het stra van D66. “Het is heel goed
poldermodel. Het past ook bij onze democrati­ nieuws voor al die mensen op
sche cultuur, waarbij conflicten worden opgelost de wachtlijst”, zegt Dijkstra. “Zij
door met elkaar in gesprek te gaan. Het nadeel maken meer kans op een donororgaan.”
van compromissen is dat partijen hun eigen ide­
aal nooit voor honderd procent bereiken. Het BRON: NOS
voordeel is dat er met belangen van verschillende
groepen rekening wordt gehouden. Daardoor BRON 20
krijgt het uiteindelijke besluit vaak brede steun.
Het parlement controleert – 95
Het nemen van politieke besluiten kost vaak veel
tijd, omdat er verschillende oplossingen mogelijk
zijn en veel mensen zich ermee bemoeien. Dat
laat ook een groot dilemma zien van de politiek:
kiezen we voor efficiënt besturen of voor maxi­
male participatie van burgers in de politiek? In
het eerste geval wil je vooral snel resultaat en laat
je weinig mensen meebeslissen. In het tweede ge­
val mogen veel mensen meebeslissen en houd je
rekening met zo veel mogelijk groepen en belan­
gen, waardoor het vaak langer duurt.

3.7 Politiek dicht bij huis

Messenverbod voor jongeren

“Jongen (14) neergestoken bij het Calvijncollege die een mes bij zich heeft, heeft
in de Rotterdamse wijk Spangen. Het slacht- daar slechte bedoelingen mee”,
offer is gewond opgenomen in het ziekenhuis.” vertelt een jongen. Een meisje
Het is een van de vele ernstige berichten over zegt: “Veel kinderen hebben een
steekincidenten die burgemeesters voorbij zien mes en zeggen dat ze zich zo veilig
komen. Ze maken zich grote zorgen om het grote voelen. Maar er zijn andere manieren om je veilig
aantal jonge slachtoffers. Daarom vragen ze te voelen.” Burgemeester Aboutaleb vindt het
om een landelijk messenverbod voor jongeren. zorgelijk dat ouders vaak niet verbaasd zijn dat
Veel jongeren in Rotterdam vinden zo’n verbod hun kind een mes bij zich draagt. “Alle kinderen
goed, anderen vinden het onzin. “Niet iedereen hebben tegenwoordig een mes”, krijgen agenten
volgens hem geregeld te horen als ze een kind dat
opgepakt is met een mes terugbrengen naar de
ouders. Daarom heeft de gemeente Rotterdam
besloten zelf al iets aan het probleem te doen.
Ouders kunnen een boete van 2.500 euro krijgen
als hun kind voor de tweede keer betrapt wordt
met een mes. “We zijn er nu op uit de ouders te
treffen”, zegt Aboutaleb.

BRON: NOS

Ben jij voor of tegen een landelijk messenverbod voor jongeren?

Politiek gaat niet alleen over landelijke zaken, staatsman Thorbecke, grondlegger van ons staats­
maar ook over zaken dicht bij huis. Lang niet bestel in de negentiende eeuw, vergeleek het met
alles kan en moet in ‘Den Haag’ beslist worden. De een huis. Bovenin zit het Rijk, op de tussenverdie­
opvang van vluchtelingen bijvoorbeeld, de locatie ping wonen de twaalf provincies en op de begane
van een nieuwe middelbare school of welke sport­ grond zijn de gemeenten gehuisvest. Begin 2021
voorzieningen een dorp of stad krijgt. Dit hoort telde Nederland 352 gemeenten.
allemaal bij gemeente- of provinciepolitiek. In
deze paragraaf stellen we de vraag: Hoe krijg je Taakverdeling
als burger te maken met gemeente en provincie? De rijksoverheid stelt de grote lijnen van het be­
leid vast, maar de precieze invulling gebeurt door
Tot nu toe keken we naar de landelijke politiek, lagere overheden. Dit noem je decentralisatie.
maar er zijn in Nederland drie niveaus van poli­ De lagere overheden zijn de provincies en de ge­
tieke besluitvorming: het Rijk, de provincie en de meenten.
gemeente. Iedere bestuurslaag heeft zijn eigen ta­ De gedachten hierachter zijn:
ken en bevoegdheden. Met het Rijk bedoelen we • Lagere overheden zijn beter op de hoogte van
de rijksoverheid: de landelijke overheid dus. De
regionale situaties en kunnen dus beter beoor­

96 – Parlementaire democratie

beeld de politie, het ophalen van het huisvuil,
onderhoud van wegen, de groenvoorziening en
de straatverlichting, maar ook het bijhouden van
de huwelijken, geboorten en sterfgevallen in het
bevolkingsregister. De gemeenten kunnen geen
regels opstellen die in strijd zijn met de regels en
wetten van de provincie of het Rijk.

delen wat er nodig is. Bijvoorbeeld of er een Nieuwe taken
nieuw zwembad moet komen of dat het zwem­ Gemeenten hebben een aantal beleidstaken erbij
bad juist moet sluiten. gekregen die voorheen altijd landelijk of regio­
• Inwoners zijn zo meer betrokken bij de po­ naal werden uitgevoerd. Het idee achter deze de­
litiek. Zij kunnen namelijk makkelijker een centralisatie is dat gemeenten deze taken goedko­
gemeenteraadslid of provinciebestuurder aan­ per en beter kunnen uitvoeren omdat ze dichter
spreken dan een Kamerlid in Den Haag. bij de bevolking staan. Het gaat hierbij onder an­
dere om hulp aan jongeren (jeugdzorg) en werk­
Taken van de gemeente lozen. Ook stimuleert het kabinet dat ouderen zo
De bestuurslaag die het dichtst bij de burger staat, lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Dat kan
is de gemeente. Het gemeentebestuur zorgt er­ alleen met meer medische zorg aan huis en huis­
voor dat het zogenoemde openbare leven in een houdelijke hulp. De gemeenten moeten die zorg
gemeente goed verloopt. Hierbij hoort bijvoor­ coördineren. Op de jeugdzorg is veel kritiek. In
veel gemeenten zijn lange wachtlijsten en de zorg
is er volgens velen kwalitatief op achteruitgegaan.

Bestuur van de gemeente
De gemeenteraad neemt de belangrijkste beslui­
ten in een gemeente. Het aantal gemeenteraads­
leden is afhankelijk van het aantal inwoners in de

Bestuur in Nederland

Volksvertegen- Gemeentebestuur Provinciaal bestuur Landelijk bestuur
woordiging
Gemeenteraad Provinciale Staten Parlement
Neemt belangrijke Nemen belangrijke Neemt belangrijke
besluiten en controleert besluiten en controleren besluiten en contro-
college van B en W. Gedeputeerde Staten. leert de regering.

Dagelijks College van B en W Gedeputeerde Staten Kabinet
bestuur Bereidt plannen voor Bereiden plannen voor Bereidt plannen
en voert het beleid uit. en voeren het beleid uit. (wetten) voor en
voert het beleid uit.

Voorzitter Burgemeester Commissaris van de Koning Minister-president
Is voorzitter van zowel Is voorzitter van zowel Is leider van de
college van B en W Provinciale Staten als regering en zit de
als de gemeenteraad. Gedeputeerde Staten. ministerraad voor.

BRON 21
Politiek dicht bij huis – 97

gemeente. De leden ervan worden, net als bij de dig om ze op één plek te concentreren, zodat er
Tweede Kamer, eens in de vier jaar gekozen. De ruimte overblijft voor natuur of woningen? En
onderwerpen in de verkiezingsprogramma’s lig­ waar komen grote bedrijven of fabrieken? Pro­
gen vaak dicht bij huis, bijvoorbeeld wel of geen vincies houden ook financieel toezicht op de ge­
buurthuis, wel of geen kunstgrasveld, meer of meenten.
minder hulp aan bewoners die nauwelijks kun­ Net als de gemeente, moet de provincie rekening
nen lezen. houden met het rijksbeleid. Als de rijksoverheid
Naast de landelijke partijen doen vaak ook lokale besluit dat een gebied bestemd is voor bijvoor­
partijen mee, zoals Leefbaar Rotterdam. Bij de ge­ beeld woningen of een spoorlijn, moet de provin­
meenteraadsverkiezingen in 2018 haalden lokale cie zich daarbij neerleggen.
partijen een derde van alle stemmen.
Provinciaal bestuur
College van B en W Ook voor het bestuur van de provincie zijn er elke
Het dagelijks bestuur van de gemeente is in han­ vier jaar verkiezingen. De gekozen vertegenwoor­
den van het college van burgemeester en wet-
houders, afgekort B en W. De samenstelling van
dit college lijkt op de coalitievorming van de
Tweede Kamer. Na de gemeenteraadsverkiezin­
gen bekijkt de grootste partij met wie ze wil sa­
menwerken. Deze partijen vormen meestal een
meerderheid in de gemeenteraad en samen be­
palen zij wie de wethouders worden. Net als een
minister heeft elke wethouder een eigen beleids­
terrein, bijvoorbeeld economie of zorg.

De gemeenteraad doet elke zes jaar een voorstel Burgemeester: “Dit was
voor de post van burgemeester. Dat kan ook een de ‘fucking limit’”
herbenoeming zijn van de huidige burgemeester.
De minister van Binnenlandse Zaken benoemt de GILZE EN RIJEN – “Ik werd twee jaar geleden
burgemeester vervolgens officieel. Iedereen mag klemgereden en vervolgens probeerden ze me
op deze baan solliciteren. uit de auto te sleuren. Het had te maken met
De burgemeester is hoofd van de brandweer en een wietkwekerij die we hadden opgerold. Ik
de politie en is verantwoordelijk voor de openbare ben vaker bedreigd, maar dit was de ‘fucking
orde en veiligheid in zijn gemeente. Hij moet over­ limit’.” Aan het woord is geen politiechef, maar
last en ordeverstoringen voorkomen en bestrijden. burgemeester Jan Boelhouwer. Hij gaat met
Soms verbiedt een burgemeester om die reden een pensioen en blikt terug op zijn aanpak van de
demonstratie. Bij rampen heeft hij de leiding. Een Brabantse drugscriminaliteit. “De bedragen die
andere taak is het voorzitten van de vergaderingen in de drugs omgaan zijn waanzinnig. In acht
van de gemeenteraad en van B en W. jaar tijd hebben we honderdzoveel wietkwe-
kerijen opgerold, maar ook laboratoria voor
De provincie synthetische drugs. Ik heb geen illusie dat ik
Provincies hebben vooral taken op het gebied iets heb gedaan aan de Nederlandse drugspro-
van ruimtelijke ordening, natuur en milieu. Met blematiek. Alleen op dit kleine stukje Nederland
ruimtelijke ordening bedoelen we het indelen van ben ik de strijd aangegaan, heb ik duidelijk
een gebied op basis van duidelijke plannen en gemaakt dat het onverstandig is om in Gilze en
regels. In een dichtbevolkt land als Nederland is Rijen crimineel bezig te zijn.”
het soms moeilijk om keuzes te maken, want de
ruimte in Nederland is schaars. Moeten mega­ BRON: TROUW BRON 22
stallen verboden worden? Of is het juist verstan­

98 – Parlementaire democratie