Lesboek Thema's Maatschappijleer HAVO 2021

digers zitten in de Provinciale Staten. De Provin­ “De leukste gesprekken
ciale Staten kiezen ook de leden van de Gedepu- ontstaan bij het uitgaan”
teerde Staten, die het dagelijks bestuur vormen.
De gedeputeerden zijn een soort ministers of wet­ Ebie Peeters is achttien en ge-
houders, maar dan op provincieniveau. De voor­ meenteraadslid in de gemeen-
zitter van zowel Gedeputeerde Staten als van Pro­
vinciale Staten is de commissaris van de Koning. te Peel en Maas. “De leukste
Die wordt niet gekozen, maar benoemd door de gesprekken ontstaan bij het
minister van Binnenlandse Zaken. uitgaan. Super om zo bezig te
Een bijzondere taak van de leden van de Provin­
ciale Staten is het kiezen van de leden van de Eer­ zijn met het werk en tegelijk
ste Kamer. een feestje te vieren”, vertelt het
raadslid. Al jong had zij interesse in de
Waterschappen politiek. “Op mijn dertiende ging ik mee naar
Anders dan gemeenten en provincies, die veel
verschillende taken hebben, houden waterschap- een lokale CDA-bijeenkomst met mijn vader.
pen zich alleen bezig met het beheer van water. Jongeren die opstonden om hun mening te laten
Denk aan het tegengaan van overstromingen, horen, dat sprak mij aan.”
dijkbeheer en zorg voor schoon drinkwater. De Peter Raaijmakers is 23 en wethouder in Sint-
verkiezingen voor de waterschappen zijn tegelijk Michielsgestel in Noord-Brabant. Op zijn zeven-
met de provinciale verkiezingen. tiende belandde hij in de politiek. De burgemees-
ter is blij met hem. Hij ziet dat Raaijmakers op
Spanningen
Hoewel provincies en gemeenten dus eigen ta­ een andere manier naar dossiers kijkt. Die vindt
ken hebben, moeten ze zich houden aan het be­ zijn jonge leeftijd ook zelf handig. “Een frisse blik
leid van de regering in Den Haag. Als er een wet of een andere suggestie wordt eerder
wordt aangenomen, dan moet de gemeente deze
wet uitvoeren. Soms leidt dat tot spanningen. geaccepteerd.”
Denk bijvoorbeeld aan het landelijk vuurwerk­ Noah Brok is raadslid in de ge-
verbod. Sommige gemeenten zijn daar blij mee, meente Heusden. Al op zijn zes-
omdat er veel ongelukken gebeuren met oud en tiende werd hij gekozen voor een
nieuw. Andere gemeenten willen liever de vuur­
werktraditie voortzetten. lokale partij in de gemeenteraad.
Veel mensen vinden het goed dat gemeenten Dat sommigen hem een snotneus
meer te zeggen krijgen, omdat zij beter weten noemen, vindt hij geen probleem.
wat de inwoners willen. Dit kan wel leiden tot
verschillende regels van verschillende gemeen­ Noah: “Ik wil laten zien dat ze ongelijk hebben en
ten. De ene gemeente kan bijvoorbeeld meer geld dat jongeren wel degelijk mee kunnen denken.”
uitgeven aan zorg dan de andere. Een wethouder: Deze drie jongeren zijn uitzonderingen in het
“Ik zie al de koppen in de kranten: ‘In Leeuwar­ lokale bestuur. Slechts 10 procent van de raads-
den twee scootmobielen beschikbaar voor elk
bejaard echtpaar, in Middelburg alleen een loop­ leden en 7 procent van de wethouders is jonger
rekje.’ Willen inwoners overal dezelfde zorg? Dan dan dertig. De gemiddelde leeftijd van gemeen-
kunnen we dat juist beter niet aan gemeenten tebestuurders wordt zelfs steeds hoger.
overlaten, maar landelijke regels opstellen.”

BRON: CDA.NL, NOS.NL, BD.NL BRON 23

Politiek dicht bij huis – 99

3.8 Invloed op de politiek

Jongerenbeweging wil verbod op prostitutie

Betaalde seks moet strafbaar worden in Neder- wél een wetsvoorstel met betere
land. Dat is de inzet van een burgerinitiatief dat regels voor de seksbranche. Sara
de jongerenbeweging Exxpose aan de Tweede Lous: “Van onze pogingen om
Kamer overhandigde. Meer dan 50.000 mensen de politiek te beïnvloeden heb ik
ondertekenden de verklaring ‘Ik ben onbetaal- geleerd dat het mogelijk is je stem
baar’. “Er zijn zoveel misstanden, zoveel vrouwen te laten horen. Maar je moet ook geduld
die tegen hun wil in de prostitutie zitten”, vertelt hebben.” BRON: DE VOLKSKRANT EN TWEEDEKAMER.NL
Sara Lous, die het burgerinitiatief startte. Exxpose
wil dat Nederland een variant van het Zweedse
prostitutiemodel invoert. Daar is seks kopen wél
strafbaar. De overheid helpt vrouwen om uit het
circuit te stappen.
Tijdens het debat in de Tweede Kamer zagen de
confessionele partijen een verbod wel zitten, veel
andere partijen niet. Het kabinet ziet de strafbaar-
stelling ook niet zitten. Ze zijn bang dat de pros-
titutie dan buiten het zicht plaatsvindt en er geen
controle op misstanden meer mogelijk is. Er komt

Welk probleem moet de politiek volgens jou dringend aanpakken?

Soms lijkt het alsof politici veel besluiten buiten We bekijken de vier fasen en nemen het probleem
je om nemen. Toch komen veel kwesties pas uitgaansgeweld als voorbeeld.
bij politici terecht als mensen in de samenleving • In de invoerfase brengen actoren (bijvoor­
er aandacht voor vragen. In deze paragraaf geven
we antwoord op de vraag: Hoe kun je bereiken beeld burgers of actiegroepen) hun eisen en
dat politici naar je luisteren? wensen naar voren. Is er veel uitgaansgeweld
Daarvoor kijken we eerst hoe de politieke besluit­ en vallen er slachtoffers? Dan zie je alarme­
vorming verloopt en wie daar invloed op hebben. rende berichten in de krant, op sociale media
of op tv. Ook kunnen mensen die er veel last
Vier fasen van besluitvorming van hebben een wethouder van hun gemeente
Het nemen van politieke besluiten verloopt glo­ mailen of bellen.
baal in vier fasen. Het is een eenvoudig model: in • In de omzettingsfase pakken politici de kwes­
de praktijk gaat het alleen niet altijd zoals in dit tie op. Een Kamerlid vraagt bijvoorbeeld de
schema staat. Denk maar aan onverwachte ge­ verantwoordelijke minister wat hij aan uit­
beurtenissen, zoals het uitbreken van een oorlog, gaansgeweld gaat doen. Hiermee staat het
pandemie of financiële crisis. probleem op de politieke agenda en moeten
politici een oplossing bedenken. Ze moeten
daarbij keuzes maken en kijken daarom goed

100 – Parlementaire democratie

naar de belangen van de verschillende groe­ werkt en wat precies de gevolgen zijn van de
pen. De ene politieke partij kijkt bijvoorbeeld nieuwe maatregel. Is de veiligheid op straat
vooral naar jongeren en wil voorlichting op door de camera’s en het politietoezicht echt
scholen. Een andere partij kijkt bijvoorbeeld verbeterd? Soms blijkt dat er een nieuw pro­
naar de horeca en wil meer politiecontrole en bleem ontstaat of dat de maatregel niet werkt.
cameratoezicht. Dan begint de besluitvorming weer opnieuw
De minister vraagt vervolgens zijn ambtenaren de met een nieuwe invoerfase.
kwestie te onderzoeken en advies uit te brengen.
Dit heet beleidsvoorbereiding. Daarna stelt de Je ziet dat eigenlijk iedereen invloed kan hebben
minister een oplossing voor in de vorm van een op politieke besluiten. We gebruiken daarvoor
maatregel of regeling. Of hij laat zijn ambtenaren het begrip politieke actoren. Daarmee bedoelen
een wetsvoorstel maken waar het parlement over we alle personen en organisaties die betrokken zijn
moet stemmen. bij het politieke besluitvormingsproces. Naast poli­
Actie- en belangengroepen proberen in deze tici zijn dit gewone burgers, actie- en belangen­
omzettingsfase invloed uit te oefenen. In dit ge­ groepen, bedrijven, ambtenaren en de media.
val kunnen de bond van horecaondernemers en
actiegroepen van verontruste ouders proberen Burgers
een wetsvoorstel aangepast te krijgen. Als een Als je invloed wilt hebben, sta je samen sterker
wetsvoorstel is goedgekeurd, begint de volgende dan alleen. Wat kun je allemaal doen als burger
fase. om invloed uit te oefenen? In bron 25 zie je de
• In de uitvoeringsfase moeten ambtenaren zor­ meest voor de hand liggende mogelijkheden.
gen dat politieke besluiten worden uitgevoerd.
Zij regelen bijvoorbeeld dat er camera’s en Actie- en belangengroepen
meer politietoezicht komen. De ambtenaren In paragraaf 3.3 las je dat mensen zich kunnen
werken onder verantwoordelijkheid van hun aansluiten bij actie- of belangengroepen. Deze
minister. Dus als er iets niet goed gaat, moet de groepen oefenen ook invloed uit op de politieke
minister dat komen uitleggen. besluitvorming. Een voorbeeld is Bouwend Ne­
• In de terugkoppelingsfase blijkt of de aanpak derland, dat ervoor zorgde dat in het PvdA-ver­
kiezingsprogramma stond dat er meer bouwlo­

Proces politieke besluitvorming

Fase: invoering Fase: omzetting Fase: uitvoering
Wie?
Wie? Wie? • ministers
• burgers • ambtenaren • ambtenaren
• actie- en belangengroepen • adviesorganen
• massamedia • regering Wat doen ze?
• politici • parlement • uitvoeren van wetten
• bedrijven
• en maatregelen
Wat doen ze? •Waagtedndoaevn-ozrme?ing
• aandragen van eisen,
• beleidsvoorbereiding
wensen en behoeften • maatregelen en

wetsvoorstellen

Terugkoppeling: werkt de aanpak? BRON 24
Invloed op de politiek – 101

caties moeten komen om zo de woningnood op Invloed uitoefenen
te lossen. Pogingen van deze groepen om de poli­
tiek te beïnvloeden komen vaak neer op lobbyen: Wat kun je zelf doen?
persoonlijk contact zoeken met politici en ambte-
naren. Stemmen op
de politieke
Bedrijven partij van jouw
Ook bedrijven maken gebruik van lobbyisten. voorkeur. Al
Ze komen op voor de belangen van deze bedrij­ lijkt je invloed bij
ven en proberen de regelgeving te beïnvloeden. verkiezingen klein,
Vooral grote bedrijven hebben geld om een pro­ iedere stem telt.
fessionele lobbyist aan het werk te zetten. Denk
bijvoorbeeld aan de tabaksindustrie die het ver­ Actievoeren. Met een groep kun je politici
bod van verkoop van sigaretten in supermarkten overtuigen van jullie standpunt. Ga demon-
probeert tegen te houden. streren of sluit je aan bij een actiegroep.

Ambtenaren Lid worden van een politieke partij.
Ministers zijn verantwoordelijk voor het dage­ Beslis mee over partijstandpunten of stel je
lijkse bestuur van ons land, maar de ambtenaren verkiesbaar.
doen het eigenlijke werk. Ambtenaren die zich
bezighouden met beleidsvoorbereiding werken De media benaderen over een maatschap-
op een van de ministeries. Zij schrijven in op­ pelijke kwestie waarvoor jij aandacht wilt.
dracht van de minister de wetsvoorstellen. Vooral
topambtenaren hebben veel macht. Zij werken Spreek in. Vertel in een vergadering van de
meestal veel langer op een ministerie dan de gemeenteraad wat je vindt van een bepaald
minister en hebben daardoor veel kennis en er­ plan.
varing. Daarom worden ambtenaren ook wel de
vierde macht genoemd, naast de wetgevende, Burgerinitiatief. Met 40.000 handtekeningen
uitvoerende en rechterlijke macht. moet de Tweede Kamer jouw voorstel
Ambtenaren die zich met uitvoering bezighou­ bespreken.
den zijn bijvoorbeeld degene die jou je paspoort
geeft, een politieagent op straat en de UWV-me­ Een bezwaarschrift tegen een overheids-
dewerker die beslist over uitkeringen. besluit indienen of naar de rechter stappen.

Teken of start een petitie. Dien samen
met andere ondertekenaars een verzoek
in bij de overheid.

Media Burgerlijke ongehoorzaamheid. Overtreed
Media spelen altijd een belangrijke rol in de po­ opzettelijk een regel waar je het niet mee
litiek, niet alleen in verkiezingstijd. Dat heeft te eens bent om er aandacht voor te vragen.
maken met de vijf politieke functies die ze ver­
vullen: BRON 25
1. Een informatieve functie: kranten, websites
bijvoorbeeld in de vorm van een column of
en tv-programma’s geven informatie over po­ een cartoon.
litieke en maatschappelijke kwesties. 4. Een platformfunctie: politici, organisaties en
2. Een onderzoekende of agendafunctie: jour­ burgers krijgen ruimte om hun mening te ge­
nalisten doen grondig onderzoek en publi­ ven, bijvoorbeeld in talkshows of interviews.
ceren hun uitkomsten. Tv-uitzendingen en 5. Een controlerende functie: de media volgen
krantenartikelen leiden regelmatig tot Kamer­ politici kritisch. Ze kijken of ze ook doen wat
vragen aan ministers. ze beloven en of ze fouten hebben gemaakt. Je
3. Een commentaarfunctie: media geven dage­ noemt dit ook wel de waakhondfunctie van de
lijks commentaar op allerlei politieke kwesties, media.

102 – Parlementaire democratie

Persvrijheid “Jullie hebben mijn
Een voorwaarde voor goed functionerende media dromen en mijn jeugd
is persvrijheid. De vrijheid van meningsuiting is gestolen”
een grondrecht. Dit grondrecht zorgt ervoor dat
journalisten goed hun werk kunnen doen. Jour­ De Zweedse scholiere Greta Thun-
nalisten moeten kunnen zeggen en schrijven wat berg werd internationaal bekend
ze willen, maar ook vrij beschikken over informa­ toen ze ging spijbelen om te
tie. De Wet openbaarheid van bestuur (WOB) demonstreren bij het Zweedse
helpt ze daarbij. Deze wet verplicht de overheid parlement. Ze beschuldigde
om allerlei informatie te openbaren, zoals over de de wereldleiders ervan haar
onderhoudskosten van de boot van de konink­ generatie te verraden door
lijke familie. uitstoot van broeikasgassen niet aan
te pakken. “Ik zou nu naar school moeten gaan.
Beroepscode journalisten Hoe durven jullie. Jullie hebben mijn dromen
Professionele journalisten houden zich in hun en mijn jeugd gestolen met jullie lege woorden.
werk aan een zogenoemde ‘beroepscode’. Ze zijn Mensen sterven. Volledige ecosystemen storten
verplicht om zorgvuldig om te gaan met informa­ in en het enige waarover jullie praten is geld en
tie. Als een journalist een tip krijgt dat een vlieg­ economische groei. De ogen van alle toekom-
tuig is gekaapt, zal hij altijd de politie bellen en op stige generaties zijn op jullie gericht en als jullie
zoek gaan naar getuigen. Een journalist moet het ervoor kiezen om ons niet te helpen, zal ik dat
nieuws zo objectief mogelijk brengen. Hiervoor jullie nooit vergeven.”
probeert hij altijd hoor en wederhoor te plegen,
waarbij verschillende betrokkenen aan het woord Haar spijbelactie kreeg wereldwijd navolging
komen. Wie beschuldigd wordt van iets, krijgt van en miljoenen jongeren gingen de straat op, ook
een journalist de gelegenheid daarop te reageren in Nederland. Dana (17): “Op internet las ik iets
(‘wederhoor’). Een journalist maakt ook duidelijk over Greta en ik dacht: oh, wat cool. Ik wil zelf
verschil tussen feiten en meningen. Hij contro­ ook invloed kunnen uitoefenen. Wij zijn geen
leert de genoemde feiten en zorgt dat anderen die wetenschappers, maar we zeggen juist dat onze
ook kunnen checken. Als hij beeld of geluid be­
werkt, dan meldt een journalist dat eerlijk. politici naar de wetenschap moeten luisteren.”
Ook burgers kunnen vrij hun mening geven over Voor Lilly (17) is het geen spijbelen: “Dit is
het nieuws op sociale media. Zij hoeven zich serieus. Dit is niet voor de leuk, het is voor het
hierbij niet aan de regels te houden van een jour­ klimaat. Het is voor de natuur en het milieu. Ik
nalist en bijvoorbeeld alles goed te checken voor­ wil niet naar deze jaren kijken als ik volwassen
dat ze een bericht posten. Toch mag je op sociale ben en dat ik dan niets heb gedaan.”
media niet zomaar alles zeggen. Je mag iemand
niet bedreigen of discrimineren. Ook mag je vol­ BRON: NRC EN NPORADIO1.NL BRON 26
gens de wet geen leugens verspreiden.

Is invloed op de politiek goed?
Is het goed dat allerlei actoren invloed hebben op
politieke besluiten? Ja, want hierdoor weet de po­
litiek wat er speelt en wat de wensen zijn. Maar er
is ook kritiek, omdat de invloed ongelijk verdeeld
is. Voor gewone burgers is het bijvoorbeeld lasti­
ger om invloed uit te oefenen dan voor bedrijven
die dure lobbyisten inhuren. Ook is er soms kri­
tiek op de media, vanwege hun grote rol bij be­
richtgeving over de politiek.

Invloed op de politiek – 103

Politiek en media

Politici zijn belangrijk voor journalisten en omgekeerd zijn politici afhankelijk van de media.
Professionele journalisten stellen elke dag vragen aan politici en gaan op onderzoek uit. Politici
komen via de media in contact met kiezers en zien wat er gebeurt in de samenleving. Politici en
media helpen elkaar dus, maar krijgen beide ook kritiek. Om maar zo veel mogelijk views te
krijgen zouden journalisten berichten soms sensationeler maken dan ze zijn. Politici krijgen
het verwijt dat ze te veel willen ‘scoren’ via de media. En dat ze sociale media gebruiken om
onwaarheden te verspreiden. Hoe zie jij de relatie tussen media en politici?

Grondig speurwerk leidt Oproepen tot rellen via
tot val kabinet sociale media

Anderhalf jaar werkten onderzoeksjournalist Jan EINDHOVEN – Tussen de 250 en 300 men-
Kleinnijenhuis van Trouw en Pieter Klein van RTL sen zijn opgepakt bij ernstige rellen in diverse
bijna dag en nacht aan één zaak. Met reden: ‘hun’ steden na invoering van de avondklok. Onder
Toeslagenaffaire was zo groot dat het kabinet andere in Eindhoven liep een protest al snel
erdoor moest aftreden. Hoe kregen ze dit voor volledig uit de hand. “Het was verbijsterend.
elkaar? Klein: “We stuitten op een zaak rond een Normaal gesproken vinden er nooit tegelij-
gastouderbureau in Eindhoven. Driehonderd kertijd op zoveel plaatsen ongeregeldheden
ouders moesten hun kinderopvangtoeslag plaats”, zegt een politiewoordvoerder. Volgens
terugbetalen. De Belastingdienst zei dat het de ChristenUnie is Thierry Baudet van Forum
gastouderbureau fraudeerde. Dat was helemaal voor Democratie medeverantwoordelijk voor de
niet het geval.” Door grondig speurwerk rellen. FvD tweette: “Dit is de tweede avond dat
kwamen de twee journalisten erachter dat het Rutte Nederland opsluit. Alleen samen krijgen
om duizenden ouders ging die ten onrechte als we onze vrijheid terug.” Na het weekend tweette
fraudeur werden gezien. Voor hun onderzoek Baudet dat “de vrijheid van meningsuiting een
kregen Klein en Kleinnijenhuis de prijs ‘Journalist groot goed is, maar geweld, diefstal, vernieling,
van het Jaar’. BRON: RTL NIEUWS etc. nooit mag”. BRON: NOS.NL

Welke nieuwssites gebruiken Kamerleden?

Een Kamervraag stellen is de eenvoudigste manier voor een Kamerlid om de aandacht te trekken. Welke
nieuwsbronnen gebruiken Kamerleden hiervoor graag? Nos.nl en ad.nl blijken de twee grootste. “Dit illustreert
dat we een goede publieke nieuwsvoorziening zijn”, zegt de hoofdredacteur van de NOS. “En volgens mij
geeft het aan dat je ertoe doet als nieuwsorganisatie. Dat we betrouwbaar zijn.” De adjunct-hoofdredacteur
van het AD zegt: “Het streelt ons ego als we worden genoemd bij Kamervragen.” BRON: POINTER.KRO-NCRV.NL

104 – Parlementaire democratie

fcGWaoomeprkepeinHlsyobebmkasitlreaa,rn(CwdDerA)il:nekeennde S“INGlIneRkeIoiDdddvKeeAiirAnrgGsl dachDhn6ed6adea:ptn”ieuw

“Wij móetenSylvana Simons (BIJ1): die
Kamer in”
G“omERHmTa-eJaAdtNreSgEoGapmERaoStp(iCdpUn)ee:ieatjtleesn,”

Twitter blokkeert Trump NOS verwijdert logo na
permanent bedreigingen

Twitter heeft het account van voormalig HILVERSUM – De satellietwagens waarmee de
president Donald Trump permanent geblokkeerd. NOS door het land rijdt om op locatie te kunnen
Vlak voordat Biden officieel als winnaar werd werken, zijn niet meer herkenbaar aan het logo.
uitgeroepen postte Trump twee berichten die De NOS doet dit na aanhoudende bedreigingen
de doorslag gaven. Hij vuurde zijn aanhangers van medewerkers. Vrijwel dagelijks worden
aan om voor hem te komen demonstreren: “Zorg journalisten en technici die voor verslaggeving
dat je d’r bent. Het wordt wild.” Ook Facebook onderweg zijn, geconfronteerd met opgestoken
verwijderde het account van Trump. De maanden middelvingers of scheldpartijen. Ook krijgen ze
voor de verkiezingen hadden de moderatoren afval naar hun hoofd gegooid en worden hun
van Facebook en Twitter de handen vol aan zijn auto’s afgesneden of geblokkeerd. Minister Slob
leugens over verkiezingsfraude. Sociale media van Onderwijs en Media reageerde op vragen
waren essentieel voor het succes van Trump. van GroenLinks: “Handen af van onze vrije pers.
Doordat hij zijn regeringsbeleid, benoemingen en Laat journalisten veilig hun werk doen en laat
ontslagen allemaal per tweet aankondigde, werd ze dat op onafhankelijke wijze doen.”
zijn bestuursstijl ‘regeren per tweet’ genoemd.
BRON: NOS.NL
BRON: NRC

Invloed op de politiek – 105

3.9 Internationale samenwerking

Geen plastic rietjes meer dacht ik: dat kan mijn hart echt niet aan. Ik heb
zelf een café, dus ik kon het snel aanpassen.”
Ballonstokjes, plastic rietjes, plastic borden, Europarlementariër Frédérique Ries is blij met
wattenstaafjes, plastic bekertjes: het is sinds 2021 het verbod: “Europa heeft nu wetgeving om dit
allemaal verboden in de Europese Unie. Daar- internationaal aan te pakken vanwege de inter-
naast moeten alle lidstaten in 2029 90 procent nationale aard van de zeevervuiling door plastic.
van álle plastic flessen inzamelen. De Europese Dit is essentieel voor onze planeet.”
Commissie wil het gebruik van kunststofpro-
ducten beperken om zo het plastic afval op BRON: NOS.NL EN EUROPARL.EUROPA.NU
straat en in de oceanen te verminderen. Meer dan
70 procent van het zwerfvuil in zee is van plastic.
Sommige bedrijven waren al voor de invoering
van de nieuwe wet begonnen om de hoeveelheid
plastic te beperken. Zo heeft de Amsterdamse
café-eigenaar Rosa Burger de plastic rietjes in
haar café vervangen door rietjes van echt riet.
Rosa: “Ik had in een documentaire gezien dat het
plastic afval allemaal in zee komt en dat er een
schildpad was met een rietje in zijn neus. Toen

Welk grensoverschrijdend probleem moet de Europese Unie volgens jou als eerste aanpakken?

Sommige problemen zijn te groot om in je sieve recht van een staat om zonder inmenging van
eentje op te lossen. Dat geldt zeker voor een buitenaf beslissingen te nemen. Bij samenwerking
klein land als het onze. Samenwerking met andere kan een land dan niet zelfstandig alle beslissingen
landen is steeds vaker nodig om oplossingen te nemen, maar moet met andere landen of wetten
vinden voor wereldproblemen zoals milieuver­ rekening houden. Het meest vergaande interna­
vuiling, pandemieën, terrorisme, vluchtelingen­ tionale samenwerkingsverband van Nederland is
stromen en oorlogen. de Europese Unie (EU), die als motto ‘eenheid in
Nederland werkt internationaal samen in onder verscheidenheid’ heeft.
meer de Europese Unie, de NAVO en de VN. In Na de Tweede Wereldoorlog leefde in Europa
deze paragraaf gaan we in op de vraag: Wat wil- sterk het idee dat samenwerking tussen lan­
len deze internationale organisaties bereiken en den een nieuwe oorlog kon voorkomen. De sa­
wat betekenen ze voor Nederland? menwerking startte met de gezamenlijke pro­
ductie van kolen en staal. Daarna verenigden
Begin van de Europese West­Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland, Bel­
samenwerking gië en Luxemburg zich in de Europese Economi-
Internationale samenwerking betekent meestal sche Gemeenschap (EEG). De lidstaten zorgden
dat de soevereiniteit van een land wordt inge­ dat het makkelijker werd om onderling te han­
perkt. Met soevereiniteit bedoelen we het exclu-

106 – Parlementaire democratie

delen en schaften onderling de invoerrechten af. Het betekent bijvoorbeeld ook dat middelbare­
Dankzij die gemeenschappelijke markt groeide schooldiploma’s in de hele EU geldig zijn. Bedrij­
de economie in de zes landen en konden burgers ven kunnen door de open grenzen in heel Europa
meer besteden dan vroeger. hun producten verkopen. In het Verdrag van
Schengen van 1985 is ook afgesproken samen de
Oprichting Europese Unie buitengrenzen van de EU te beschermen.
Het ‘Europa van de zes’, waar Nederland dus ook
bij hoorde, was zo succesvol dat steeds meer lan­ Gevolgen
den lid wilden worden. De EEG stelde als belang­ De welvaart is toegenomen door het wegvallen
rijke eis dat een land bij toetreding niet alleen van de interne grenzen. Zo hoeven vrachtwagens
economisch maar ook politiek zijn zaken op orde niet te wachten aan de grens, wat veel tijd en geld
had. Daar hoorden vrije en eerlijke verkiezingen scheelt voor het bedrijfsleven. Ook krijgen eco­
bij en geen corrupte ambtenaren. Deze eisen ble­ nomisch achtergebleven gebieden subsidie van de
ken goed te werken bij de toetreding van voorma­ EU, bijvoorbeeld voor het verbeteren van wegen.
lige autoritaire regimes in Zuid-Europa: Spanje, Van de 27 EU-landen behoren er nu 19 tot de
Portugal en Griekenland. Deze landen verander­ euro­zone. Door de invoering in 2002 van de euro
den in democratieën en werden in 1988 lid. kunnen bedrijven nog makkelijker handel met
elkaar drijven en investeren. En burgers hoeven
Door de economische samenwerking werden geen geld meer te wisselen als ze op vakantie gaan
steeds meer regels van de EU-lidstaten hetzelfde. naar een ander EU-land. Maar het heeft ook de
Denk bijvoorbeeld aan de drinkwaterkwaliteit.
Een belangrijke mijlpaal was het Verdrag van “Je gaat Nederland meer
Maastricht in 1992. Toen werd de Europese Unie waarderen”
opgericht met één gemeenschappelijke munt, de
euro. Het doel van dit verdrag was verdere Euro­ Tijdens je studie een paar maanden naar de
pese integratie, het streven om in Europa tot meer
eenheid te komen. Spaanse zon of het hippe Berlijn? Dat kan.

In 2004 sloten tien landen uit het voormalig Binnen de EU is namelijk het makkelijk om een
Oostblok zich aan, in 2007 nog eens twee. De EU
heeft nu 27 lidstaten en circa 446 miljoen inwo­ stage of deel van je studie in het buitenland te
ners. Het Verenigd Koninkrijk stemde in 2016 bij
een referendum voor uittreding en is sinds 31 ja­ volgen. Veel mbo- en hbo-studenten doen dit
nuari 2021 geen lid meer.
dan ook. Jackie Stor is een van hen. Ze heeft
De EU-landen hebben een aantal gemeenschap-
pelijke waarden, namelijk vrijheid, gelijkheid, de mbo-opleiding Junior Accountmanager
rechtvaardigheid, tolerantie en solidariteit. Elk
land dat lid is of wil worden moet laten zien dat afgerond en werkt nu in Málaga bij een bedrijf
het deze waarden serieus neemt. Deze waarden
passen bij een rechtsstaat en een democratie. dat stageplekken en onderdak regelt voor

Nederlandse studenten. Jackie raadt iedereen

aan om een tijdje in een ander EU-land te gaan

werken. “Daardoor word je onafhankelijk van

je ouders. En je gaat Nederland steeds meer

waarderen om hoe goed dingen er geregeld zijn.”

BRON: INTERVIEW UITGEVERIJ ESSENER BRON 27

Interne markt
Het belangrijkste terrein waarop de Europese
Unie samenwerkt is nog steeds de economie. Zo
geldt in de EU vrij verkeer van personen, goe­
deren, diensten en kapitaal. We noemen dit de
interne markt. Hierdoor kun je als EU-burger
in een ander EU-land gaan studeren en werken.

Internationale samenwerking – 107

onderlinge afhankelijkheid vergroot. Toen de • Het zoeken naar oplossingen om migratie en
Zuid-Europese lidstaten in financiële problemen vluchtelingenstromen beter te regelen.
kwamen door de coronacrisis, moesten de andere
eurolanden bijspringen via een groot noodfonds. • Afspraken over milieubeleid. Zo was de Rijn
ernstig vervuild, omdat bedrijven in de vijf
Waar gaat Europa nog meer over? landen waar de rivier doorheen stroomt er
Behalve op economisch gebied werken de afval in loosden. Deze landen hebben daar af­
EU-landen ook op andere gebieden samen. spraken over gemaakt en nu zwemmen er zelfs
E­ nkele voorbeelden: weer zalmen in de Rijn. De EU-landen werken
• Aanpak van criminaliteit die over grenzen aan vermindering van CO2-uitstoot en meer
gebruik van wind- en zonne-energie. Dit past
heen gaat, zoals drugshandel, mensenhandel bij de nieuwe Green Deal van de Europese
en terrorisme. Commissie, die als doel heeft om van Europa
het eerste klimaatneutrale continent te maken.
Je hebt dagelijks met de EU te maken
• Regels voor consumentenbescherming. Zo
Internationale handel moeten in alle lidstaten webwinkels dezelfde
Je kunt makkelijk en goedkoop spullen regels hanteren. Er zijn bijvoorbeeld Europese
en diensten kopen en verkopen in alle kwaliteitsstandaarden die ervoor zorgen dat
lidstaten onze medicijnen en ons voedsel veilig zijn.

Opleiding In bron 28 zie je meer voorbeelden van onder­
Middelbare schooldiploma’s en werpen waar Europa over gaat.
studies zijn in de hele EU geldig
Bestuur van de Europese Unie
Gezondheidszorg Hoewel de EU officieel geen hoofdstad heeft, kun
Je zorgverzekering is in de hele EU je Brussel wel als hoofdstad beschouwen. In deze
geldig stad zijn de belangrijkste Europese instellingen
gehuisvest.
Mobiele telefoon Het bestuur van de Europese Unie is vergelijk­
Databundels zijn in de hele EU baar met het politieke systeem in Nederland. Er
bruikbaar en roaming tegen thuis- is ook een regering, een parlement en een onaf­
tarief gaat automatisch hankelijke rechterlijke macht. Hieronder staan de
belangrijkste instellingen.
Reizen • Het dagelijks bestuur van de EU wordt ge­
Binnen de EU kan je zonder grens-
controles reizen en met de euro betalen vormd door de Europese Commissie, een
soort Europese regering dus. Deze commissie
Plastic is de uitvoerende macht van de EU en bestaat
In de hele EU zijn plastic rietjes, uit 27 onafhankelijke Eurocommissarissen. Elk
borden en bekers verboden land mag er één voordragen. Zij maken het
beleid en stellen nieuwe wetten voor, zoals het
Drinkwater verbod op wegwerpplastic. Deze wetten wor­
In de hele EU komt drinkbaar water den besproken en eventueel gewijzigd in het
uit de kraan Europees Parlement.
• In de Raad van Ministers zijn de regeringen
€€ Uitkering van alle 27 EU-lidstaten vertegenwoordigd.
Het recht op een WW-uitkering blijft Welke ministers in de raad zitten is afhanke­
behouden bij vestiging in andere lidstaat lijk van het beleidsonderwerp dat besproken
wordt. Onze minister van Buitenlandse Zaken
Groen neemt erin plaats als er bijvoorbeeld gespro­
De EU bepaalt hoeveel CO2-uitstoot
een veehouderij mag hebben

BRON 28

108 – Parlementaire democratie

ken wordt over sancties tegen Wit-Rusland. De “Laat je niet wijsmaken
Raad van Ministers heeft wetgevende macht
en bepaalt of de wetsvoorstellen van de Euro­ dat de strijd om het
pese Commissie na bespreking in het Europees
Parlement worden overgenomen. k­ limaat al verloren is”
• Een paar keer per jaar komen alle regerings­ BRUSSEL – Het gaat niet snel genoeg, het moet
leiders bij elkaar om belangrijke kwesties te
bespreken, bijvoorbeeld de gevolgen van de sneller. Dat is het motto van de ‘Green Deal’, een
B­ rexit of van sancties tegen Rusland. Zij vor­
men samen de Europese Raad. initiatief van Eurocommissaris Frans
• Het Europees Parlement (EP) is de volksver-
tegenwoordiging van de EU. Het EP wordt Timmermans. “Laat je nooit wijsmaken dat de
eens in de vijf jaar door de burgers in de lidsta­
ten gekozen en telt 705 parlementsleden. Het strijd om het klimaat al verloren is of dat we er
EP vergadert over nieuwe wetten en maatrege­
len van de Europese Commissie. De leden ver­ niks aan kunnen doen”, aldus de Nederlander. In
tegenwoordigen samen 446 miljoen Europese
burgers. Nederland heeft 26 zetels, verdeeld totaal is 260 miljard euro nodig om het plan te
over verschillende Europese politieke partijen.
De belangrijkste taken van het EP zijn het vast­ laten slagen. In 2025 moeten een miljoen laad-
stellen van de Europese wetten en het budget
van de EU, in samenwerking met de Raad van palen klaarstaan voor elektrische auto’s. En er
Ministers.
• Het Hof van Justitie van de Europese Unie moeten heel veel nieuwe bomen worden
is de rechtsprekende macht. Het hof doet op
basis van EU-wetten uitspraak in rechtszaken geplant. Auto’s, vrachtwagens en vliegtuigen
tussen lidstaten, EU-instellingen, bedrijven en
personen. Het Europees Hof telt 27 rechters, moeten vanaf 2021 betalen als ze CO2 uitstoten.
één uit elke lidstaat. Nederland moet zich hou­ Energie moet schoon zijn: geen kolen meer,
den aan uitspraken van het hof; uitspraken van
het hof gaan dus boven die van de Nederlandse maar juist meer windenergie, vooral op zee. Het
rechter.
• De Europese Centrale Bank (ECB) zorgt voor plan is in veel lidstaten positief ontvangen. Het
stabiliteit op financieel gebied in de Europese
Unie. De ECB bepaalt bijvoorbeeld de hoogte Europees Parlement heeft zijn goedkeuring al
van de rente en houdt toezicht op de banken in
de lidstaten. gegeven. Het Nederlandse kabinet is positief.

Kritiek Kritiek is er ook, vooral van populistische par-
Veel mensen vinden dat de EU de lidstaten te
veel regels oplegt en dat daardoor de soeverei­ tijen die vinden dat het plan veel te veel geld
niteit verloren gaat. Ook twijfelen lidstaten aan
het nut van de open binnengrenzen, omdat een kost. BRON: NU.NL BRON 29
gezamenlijk immigratiebeleid maar niet van de
grond komt. De vluchtelingenstroom uit Afrika Volgens sommigen is ook de komst van werkne­
en het Midden-Oosten zorgt voor veel discussie mers uit armere EU-landen als Roemenië en Bul­
en onzekerheid binnen de EU. Zo bestaat er on­ garije een bedreiging voor de werkgelegenheid
enigheid over een goede opvang en verdeling van van de eigen bevolking. Verder vragen sommige
vluchtelingen over de lidstaten. politieke partijen en burgers zich af of de geza­
menlijke euro wel had moeten worden ingevoerd.
Vooral omdat er grote verschillen bestaan tussen
de economieën van rijke en minder rijke lidstaten.
Ten slotte is er kritiek op het bestuur van de EU,
omdat de invloed van burgers op de besluitvor­
ming onvoldoende zou zijn. Inwoners van de
lidstaten kiezen weliswaar de leden van het Eu­

Internationale samenwerking – 109

De Europese Unie schap, de Noord-Atlantische Verdragsorgani-
satie (NAVO). De NAVO werd in 1949 opgericht
Lid van de EU sinds: door de Verenigde Staten en een groot aantal
West-Europese landen. Doel was de leden te be­
1 jan 1958 1 jan 1995 schermen tegen eventuele agressie van de Sov­
jet-Unie. Na het einde van de Koude Oorlog in
1 jan 1973* 1 mei 2004 1989 is ook een aantal voormalige Oostbloklan­
den lid van de NAVO geworden. Daarmee telt de
1 jan 1981 1 jan 2007 NAVO nu 29 leden.
Als een NAVO-lid wordt aangevallen, zijn de an­
1 jan 1986 1 juli 2013 dere leden verplicht dit land militair bij te staan.
Een aanval op één geldt als een aanval op allen.
*Het Verenigd Koninkrijk trad toe tot de EU in BRON 30 Zo hoopt de NAVO aanvallers af te schrikken.
1973. Sinds 31 januari 2021 is het VK geen EU-lid meer. Nederlandse militairen zitten namens de NAVO
in Oost-Europese landen die bang zijn voor een
ropees Parlement, maar dit parlement heeft niet aanval van Rusland, bijvoorbeeld Litouwen.
dezelfde macht als nationale parlementen. Het De NAVO is een intergouvernementele organi-
Europees Parlement mag onderwerpen op de satie van soevereine staten. Dit betekent dat af­
politieke agenda zetten en meedenken, maar kan zonderlijke staten het laatste woord hebben als
op veel terreinen geen wetsvoorstellen indienen. er besluiten worden genomen. Met andere woor­
Sommigen spreken daarom van een democra- den: een lidstaat kan nooit gedwongen worden
tisch tekort van de EU. om besluiten van de NAVO uit te voeren. Dit is
een verschil met de supranationale EU waar
Vrede en veiligheid lidstaten zich ook moeten houden aan besluiten
Samenwerking bevordert dat conflicten worden waar ze het niet mee eens zijn. De leden van de
opgelost door overleg en niet door geweld of NAVO hebben afgesproken 2 procent van hun
oorlog. Deze belangrijke doelstelling van de EU nationale inkomen aan defensie te besteden. Dat
is gehaald. Maar de wereld is groter dan Europa doen maar 5 van de 29 landen. Ook Nederland
en in veel landen is wel oorlog of heerst armoede. geeft veel minder dan 2 procent uit aan defensie.
De rol die de Verenigde Staten hebben gespeeld Vooral de Amerikanen, die verreweg het meeste
als supermacht en beschermer van veel landen is geld uitgeven aan de NAVO, vinden dat de Euro­
minder duidelijk geworden. China eist een gro­ pese landen meer moeten betalen.
tere rol op het wereldtoneel. Deze ontwikkelin­
gen leiden tot een instabielere wereld. We kijken NAVO-missies
welke rol twee internationale organisaties spelen De NAVO probeert de internationale vrede en
op het gebied van vrede en veiligheid: de NAVO veiligheid te vergroten door militairen te sturen
en de Verenigde Naties. naar landen waar terreurgroepen actief zijn, zo­
als Afghanistan. In Irak en Afghanistan leidt de
De NAVO NAVO politieagenten en militairen op. Neder­
Nederland is lid van een militair bondgenoot­ landse marineschepen beschermen namens de
NAVO in de Indische Oceaan vrachtschepen te­
gen aanvallen van piraten.

De Verenigde Naties
Het belangrijkste wereldwijde samenwerkings­
verband is de Verenigde Naties (VN), opgericht
in 1945 om een nieuwe wereldoorlog te voor­
komen. De VN tellen 193 lidstaten; bijna alle
landen in de wereld zijn aangesloten. Hierdoor

110 – Parlementaire democratie

hebben besluiten van de VN een grote legitimi- “Dat ik zelf gevaar loop,
teit. Aan het hoofd staat de secretaris­generaal, heb ik ervoor over”
die voorzitter is van de Algemene Vergadering,
een bijeenkomst van alle VN-lidstaten. De VN Dominique Schreinemachers wist al jong wat
zetten zich in voor samenwerking op het gebied ze later wilde worden: helikopterpiloot bij
van internationaal recht, mensenrechten, voed­ de luchtmacht. Inmiddels heeft ze meerdere
selveiligheid, armoedebestrijding en een schoner militaire missies achter de rug en traint ze
milieu. Zo organiseren de VN ieder jaar een kli­ jonge piloten. Dominique: “Een keer moest ik
maatconferentie waar afspraken worden gemaakt collega’s ophalen in Afghanistan omdat hun
over het verminderen van de uitstoot van broei­ transportvliegtuig kapot was. We waren daar
kasgassen. voor een missie van de VN. Op de terugweg
vlogen we over Talibangebied en werd mijn
Een belangrijk orgaan van de VN is de Veilig- helikopter beschoten. De staart werd geraakt
heidsraad, die werkt aan internationale veiligheid en de stuurbekrachtiging viel weg. Twaalf
en vrede. In de Veiligheidsraad zitten vijftien lan­ minuten lang dacht ik dat we gingen crashen.
den, waarvan vijf permanente leden. Dit zijn de Slippend op een wiel heb ik het toestel aan de
Verenigde Staten, Rusland, China, Frankrijk en het grond gezet. Er gaat veel door je heen in korte
Verenigd Koninkrijk; de zogenoemde ‘winnaars’ tijd. Zeker als vrouw wil je niet in handen ko-
van de Tweede Wereldoorlog. De Veiligheidsraad men van de Taliban; je wordt verkracht en ver-
kan besluiten om een legermacht naar een oor­ moord. Eén dag was ik bang om weer te vlie-
logsgebied te sturen. Dit gebeurt niet vaak, omdat gen, daarna dacht ik: ik wil nog harder vechten
de vijf permanente leden vetorecht hebben, het om het conflict hier te helpen oplossen. Dat ik
recht te voorkomen dat een besluit wordt overgeno- zelf gevaar loop, heb ik ervoor over. Weet je, ik
men. Door het vetorecht lukt het de VN vaak niet ging naar Afghanistan met het idee dat ik mij
om schendingen van mensenrechten te stoppen. in ging zetten voor de vrede daar. Om ervoor
Als één van de vijf permanente leden een direct te zorgen dat Afghaanse meisjes weer naar
politiek belang in het conflict heeft, dan leidt dat school konden, weer boeken kregen, dat er ge-
geregeld tot ruzies en veto’s. woon naar muziek geluisterd kon worden. Dat
was allemaal verboden door de Taliban. Maar
Als klein land werkt Nederland veel met andere pas na die crash besefte ik pas echt goed dat
landen samen. Voor onze veiligheid, welvaart en het hard om hard was, dat die Taliban er echt
een leefbare aarde zijn we afhankelijk van inter­ op uit waren om ons te vermoorden.”
nationale organisaties als de Europese Unie, de
NAVO en de Verenigde Naties. Problemen stop­ BRON: 75 JAAR VN EN VETERANENDAG.NL
pen niet bij grenzen, zoals je hebt gelezen. We heb­
ben andere landen nodig om die problemen op te
lossen. Door samen te werken met andere demo­
cratische landen bieden we bovendien tegenwicht
tegen landen die vrijheid voor burgers minder be­
langrijk vinden, zoals China en Rusland.

BRON 31
Internationale samenwerking – 111

Wat doen we aan wereldwijde

Maatschappelijke vraagstukken stoppen niet bij landsgrenzen. Wereldwijde problemen vragen
om een gezamenlijke aanpak van internationale organisaties en regeringen. Soms kun je er zelf
óók wat aan doen. We kijken hier naar grensoverschrijdende vraagstukken op twee gebieden:
Klimaat en milieu: hoe zorgen we ervoor dat we minder grondstoffen gebruiken en de aarde
leefbaar blijft?
Armoede en gezondheid: in veel delen van de wereld leven mensen in armoede. Goede gezond­
heidszorg of goed onderwijs is er ook niet. Accepteren we deze verschillen?

Wel of niet vliegen naar Thailand?

“Ik heb al een paar keer gestaakt Een retourtje Thailand met het vliegtuig levert per persoon
voor het klimaat. Maar nu willen mijn
ouders deze zomer naar Thailand. een uitstoot op van 2.700 kilo CO2*.
Met het vliegtuig. En eigenlijk wil ik Om dat te compenseren kun je bijvoorbeeld:
gewoon mee. Maar vliegen is zó
slecht voor het klimaat. Aan de 1,4 jaar rijden in een elektrische Of:
andere kant doe ik al best veel. Ik auto i.p.v een benzineauto je kan
ben al jaren vegetariër, ik koop 2,1 jaar tien zonne- besluiten niet
zoveel mogelijk tweedehands kleren panelen gebruiken naar Thailand
en ik probeer minder lang te te vliegen
douchen. Mijn vriend zegt dat ik 3,2 jaar veganistisch eten natuurlijk!
gewoon mee moet gaan. Normaal
maken we nooit verre reizen. En het 5,9 jaar vegetarisch eten
vliegtuig vliegt toch. Wat maakt het
nou uit wat wij als klein landje doen? 15,0 jaar maximaal vijf
Maar ja, als iedereen dat zegt…” minuten per dag douchen
20,8 jaar geen apparaten

op stand-by laten staan

Anniek de Vries (16 jaar) *De gemiddelde CO2-uitstoot per Nederlander is 10.000 kilo per jaar
Bron: Milieu Centraal

“We hebben minder nodig dan we kopen”

Ashna Chhatta, fashion stylist, wil een eerlijkere kledingindustrie. “Voor
ieder feestje kun je tegenwoordig naar een fastfashionketen om voor een
tientje een nieuwe jurk of blouse te kopen. Ik snap dat dit aanlokkelijk is,
maar als je weet welke industrie je daarmee in stand houdt, denk je wel
twee keer na”, zegt Ashna. “Wereldwijd is de kledingproductie de afgelopen
zestien jaar verdubbeld, met alle desastreuze gevolgen van dien. Veel van
die kledingproductie is op een oneerlijke manier tot stand gekomen; in
landen waar het minimumloon niet bestaat. En het is een zeer vervuilende
industrie. Wist je dat voor één spijkerbroek 20.000 liter water nodig is?
Een wereldwijd keurmerk zou goed zijn, of een kledingscanner waarmee
je het label kunt scannen en direct ziet waar en hoe het is gemaakt. Maar
het beste wat we kunnen doen is consuminderen! We hebben echt minder
nodig dan we kopen.” BRON: DE VOLKSKRANT

112 – Parlementaire democratie

problemen?

Millennium-doelen van de VN

In 2000 spraken 189 regeringsleiders met elkaar af om vóór 2015 de belangrijkste wereldproble-
men aan te pakken en formuleerden acht Millenniumdoelen. Elk jaar werd de voortgang gemeten.
Op veel gebieden is grote vooruitgang geboekt. Maar niet alles is bereikt. De VN hebben nieuwe
Duurzame Ontwikkelingsdoelen geformuleerd. Zo moet in 2030 de armoede de wereld uit zijn,
moeten oceanen en ecosystemen beschermd worden en moet iedereen toegang hebben tot
onderwijs en gezondheidszorg.

Wat is in 2020 bereikt en wat nog niet?

doel 1 doel 2 doel 3 doel 4

Extreme armoede is 90 procent van de Meer meisjes gaan naar Kindersterfte, vóór het
gehalveerd. Maar nog kinderen gaat nu naar school en gaan aan het vijfde levensjaar, is
steeds heeft circa 9 school. Zo’n 57 miljoen werk, maar sekse- gehalveerd.
procent van de wereld- kinderen gaan nog niet gelijkheid bestaat nog
bevolking honger. naar school. niet in veel landen.

doel 5 doel 6 doel 7 doel 8

Moedersterfte is De verspreiding van De helft van de wereld- Rijke landen geven niet
gehalveerd. aids en malaria is niet bevolking heeft schoon meer hulp aan arme
gestopt. Wel is het drinkwater. De biodiversi- landen. Arme landen
aantal doden sterk teit staat wel onder druk en hebben wel minder
teruggelopen. de CO2-uitstoot is te hoog. schulden.

Guus Meeuwis ambassadeur van UNICEF

Guus Meeuwis is sinds 2018 ambassadeur van UNICEF Nederland.
UNICEF is de kinderrechtenorganisatie van de VN. Als vader van
vier kinderen wil Guus Meeuwis meer aandacht voor kwetsbare
kinderen in Nederland én de rest van de wereld. Meeuwis bezocht
als ambassadeur onder andere Zuid-Afrika. Meeuwis: “Ik ben
diep onder de indruk van de situatie en de impact van het werk
van UNICEF hier. Zo gauw je de steden verlaat zie je dat de
leefomstandigheden slecht worden. Een groot probleem zijn
de vele tienerzwangerschappen en hoge kindersterfte. In het
Philadelphia Hospitaal in Pretoria geeft UNICEF jonge moeders en
hun kinderen liefdevolle zorg en opleidingen. De zusters vertelden
mij trots dat in veertien jaar tijd de kindersterfte met meer dan de
helft is gedaald”. BRON: UNICEF.NL

Internationale samenwerking – 113

Begrippenlijst
Parlementaire democratie

In dit thema zijn de volgende belangrijke begrippen aan de orde gekomen:

3.1 Wat is democratie? • one-issuepartij
• politiek • niet-democratische partij
• algemeen belang • representatief
• democratie
• directe democratie 3.4 Verkiezingen
• referendum • actief kiesrecht
• indirecte democratie • passief kiesrecht
• parlementaire democratie • lijsttrekker
• persvrijheid • spindoctor
• autoritair regime • zwevende kiezer
• dictatuur • opiniepeiling
• machtenscheiding • evenredige vertegenwoordiging
• oppositiepartij • districten- of meerderheidsstelsel
• censuur
3.5 De regering regeert
3.2 Politieke stromingen • regering
• ideologie • kabinet
• politiek links • minister
• politiek rechts • staatssecretaris
• politieke midden • premier
• liberalisme • troonrede
• socialisme • miljoenennota
• sociaaldemocratie • coalitie
• christendemocratie • regeerakkoord
• confessionalisme • rijksbegroting
• maatschappelijk middenveld • kabinetsformatie
• ecologisme • formateur
• populisme • constitutionele monarchie
• nationalisme • ministeriële verantwoordelijkheid
• progressief • onschendbaar
• conservatief • demissionair kabinet

3.3 Politieke partijen 3.6 Het parlement controleert
• actiegroep • parlementaire democratie
• belangengroep • parlement
• politieke partij • Staten-Generaal

114 – Parlementaire democratie

• Tweede Kamer 3.9 Internationale samenwerking
• Eerste Kamer • soevereiniteit
• Senaat • Europese Unie (EU)
• fractie • euro
• regeringspartij • Europese integratie
• oppositiepartij • interne markt
• trias politica • Europese Commissie
• stemrecht • Raad van Ministers
• budgetrecht • Europese Raad
• recht van initiatief • Europees Parlement
• recht van amendement • Hof van Justitie van de Europese Unie
• recht om vragen te stellen • Europese Centrale Bank
• recht om een motie in te dienen • democratisch tekort
• recht van interpellatie • Noord-Atlantische Verdragsorgansiatie
• recht van onderzoek en enquête
• politieke cultuur (NAVO)
• poldermodel • intergouvernementeel
• supranationaal
3.7 Politiek dicht bij huis • Verenigde Naties (VN)
• decentralisatie • Algemene vergadering
• gemeenteraad • Veiligheidsraad
• college van burgemeester en wethouders • vetorecht
• ruimtelijke ordening
• Provinciale Staten De volgende kernbegrippen uit 1.2 zijn aan de
• Gedeputeerde Staten orde gekomen:
• commissaris van de Koning • waarden: 3.2, 3.9
• waterschap • normen: 3.3
• belangen: 3.1, 3.2, 3.3, 3.8, 3.9
3.8 Invloed op de politiek • macht: 3.1, 3.2, 3.3, 3.4, 3.5, 3.6, 3.7, 3.9
• politieke agenda
• politieke actor Begrippenlijst – 115
• lobbyen
• vierde macht
• informatieve functie
• onderzoekende of agendafunctie
• commentaarfunctie
• platformfunctie
• controlerende functie



4. Pluriforme samenleving

4.1 Wat is een pluriforme samenleving? 118
• Waar geloof jij in? 122
4.2 Worden wie je bent 124
4.3 Hokjesdenken 128
4.4 Migratie naar Nederland 132
• Vluchtelingen in Nederland 136
4.5 Integratie gaat niet vanzelf 138
4.6 Nederland verandert 142
4.7 Allemaal burgers 146
Begrippenlijst 150

Inleiding

In Nederland is iedereen vrij om zijn leven in te richten zoals
hij dat zelf wil. Tussen de ruim zeventien miljoen mensen die
hier wonen bestaan daarom verschillen: in cultuur, levensstijl en
religie. De een ziet deze verschillen als verrijking, de ander zet
er vraagtekens bij en sommige mensen verzetten zich ertegen.
Is dat erg? En hoe kunnen we met elkaar samenleven in een land
waarin we van elkaar mogen verschillen? Over deze vragen gaat
dit thema.

Wat leer je in dit hoofdstuk?

In de paragrafen leer je onder meer:

• op welke manier je omgeving invloed heeft op wie jij bent;

• waarom mensen graag bij een groep horen;

• hoe culturen van elkaar verschillen;

• waarom samenleven met verschillende groepen en culturen in
een land voor spanningen zorgt.

117

4.1 W at is een pluriforme
samenleving?

Vieren dat je mag zijn wie je wilt zijn

Honderdduizenden mensen langs de kant en tien- met ‘homo’ of ‘gay’. Daar spreek ik ze dan wel op
tallen boten in de grachten: Amsterdam staat elk aan. ‘Kom op’, zeg ik dan, ‘doe eens normaal’.”
jaar eind juli in het teken van de Pride, het festival BRON: 7DAYS
waar lesbiennes, homo’s, biseksuelen en trans-
genders (LHBT) vieren dat ze mogen zijn wie ze
zijn en mogen houden van wie ze willen. Jolanda
(16) vierde het feest mee op een van de boten.
“Het was echt heel leuk. Ik kon het publiek langs
de kant goed zien. Sommige mensen hadden
heel opvallende outfits aan. Ik zag bijvoorbeeld
een roze sinterklaas, maar ook dragqueens en
mensen die bijna naakt waren.” Het festival is
belangrijk, vindt Jolanda. “Op school wordt vaak
raar over homo’s gepraat. Of mensen schelden

Hoe vind jij het dat tijdens de Pride seksuele diversiteit in onze samenleving openlijk wordt
gevierd?

Nederland is al lange tijd een pluriforme samen- gewoonten en andere cultuurkenmerken die men-
leving. Hiermee bedoelen we een samenleving sen binnen een groep of samenleving met elkaar
waarin verschillen tussen mensen bestaan in levens- delen. Normen en waarden zijn belangrijke cul-
stijl, godsdienst en andere cultuurkenmerken. In tuurkenmerken. Zo is de vrijheid van menings­
Nederland heb je namelijk veel vrijheid om te leven uiting een kernwaarde in Nederland en is het de
volgens je eigen waarden en normen. norm om mensen gelijk te behandelen. Andere
cultuurkenmerken zijn onder meer kunst, sport,
Om goed te kunnen begrijpen wat een pluriforme muziek en feestdagen.
samenleving precies inhoudt, bespreken we in Bij de Nederlandse cultuur horen bijvoorbeeld de
deze paragraaf eerst de betekenis van het begrip fiets als vervoermiddel en het eten van oliebollen
‘cultuur’. We bekijken welke soorten culturen je tijdens oud en nieuw. Op dezelfde manier horen
ziet in de Nederlandse samenleving. De achter­ een lange middagpauze (siësta) en tapas eten bij
liggende vraag is: Op welke manieren verschillen de Spaanse cultuur. En typisch voor de Ameri­
culturen van elkaar? kaanse cultuur zijn het feit dat volwassenen wa­
pens mogen dragen en de extra grote porties bij
Wat is cultuur? McDonald’s.
Wanneer mensen veel en langdurig met elkaar te
maken hebben, ontwikkelen ze een eigen cultuur. Dominante cultuur
Onder cultuur verstaan we alle waarden, normen, De overheersende cultuur in een land of samen­

118 – Pluriforme samenleving

leving noemen we de dominante cultuur: alle Interpunctie? BOEIUH!
waarden, normen, gewoonten en andere cultuur-
kenmerken die de meerderheid van de bevolking Jongeren en hun ouders ergeren zich vaak aan
met elkaar deelt. Het spreken van de Nederlandse elkaars apptaal: ‘snappy’ versus correct.
taal, de gelijkwaardigheid van vrouwen en man­ Isha van Kalken (15) uit Amsterdam appte haar
nen en het vieren van Koningsdag zijn kenmer­ moeder dat ze een negen had voor Engels.
kend voor de Nederlandse dominante cultuur.
Nederland kent een traditie van tolerantie: accep- “Goed zo ♥ ”, kreeg ze na een kwartier terug.
tatie dat mensen anders zijn, doen of denken dan Haar moeder had al die tijd nodig gehad om dat
jij. We zien dat bijvoorbeeld aan het homohuwe­ hartje te vinden, denkt ze. Ze vond de reactie een
lijk en het gedogen van softdrugs. De laatste tijd beetje teleurstellend: “Zo’n goed cijfer, hallo …
vragen sommige mensen zich af of we nog wel zo dat verdient heel veel hoofdletters en minstens
tolerant zijn. Demonstraties tegen de komst van twee emoji.”
asielzoekers of geweld tegen homo’s, moslims en Vooral een bericht eindigen met een punt hoort
joden tonen aan dat respect en tolerantie niet
vanzelfsprekend zijn. écht niet op WhatsApp, vindt Kate Jones (14) uit
Leiden. Haar moeder ergert zich juist dood aan
Subcultuur het gebrek aan komma’s en punten. “Ik moet het
Naast de dominante cultuur bestaan er talloze een paar keer lezen voordat ik er iets van snap.”
kleinere subculturen. We spreken van een sub-
cultuur wanneer binnen een groep sommige waar- BRON: NRC BRON 1
den, normen, gewoonten en andere cultuurken-
merken afwijken van de dominante cultuur. Zo hoorden tatoeages tientallen jaren geleden
Vaak herken je een subcultuur aan een specifieke vooral bij een subcultuur. Nu hebben steeds meer
levensstijl, bijvoorbeeld van studenten, gerefor­ mensen een t­atoeage en is het vrij normaal. Ken­
meerden, moslims of skaters. Deze groepen ma­ merken kunnen andersom ook uit de dominante
ken deel uit van de dominante cultuur, maar door cultuur verdwijnen. Roken was tot de eeuwwisse­
hun levensstijl verschillen ze er ook weer van. ling bijvoorbeeld algemeen geaccepteerd, maar is
Iedereen is onderdeel van meerdere subculturen dat nu niet meer.
tegelijk, bijvoorbeeld een Friese zestienjarige ga­
mer die een fanatieke supporter is van zijn voet­
balclub sc Heerenveen. Dat zijn al drie subcultu­
ren bij elkaar.

Kenmerken van een subcultuur kunnen onder­
deel van de dominante cultuur gaan uitmaken.

Culturele diversiteit
Leven in een pluriforme samenleving betekent
dat je om je heen een grote culturele diversiteit
ziet. Dat wil zeggen dat er veel verschillende sub-
culturen en levensstijlen bestaan. Die culturele
verschillen hangen onder andere samen met de
volgende zes factoren.

Woonomgeving
Er zijn verschillen tussen leven in een stad en le­
ven in een dorp of op het platteland. In een stad
zijn mensen meer gewend aan drukte en letten

Wat is een pluriforme samenleving? – 119

minder op elkaar. Dit geeft aan de ene kant vrij­
heid om wat makkelijker je gang te gaan. Aan de
andere kant leven mensen in de stad makkelijker
langs elkaar heen, waardoor ze zich soms onveili­
ger voelen. Zo kan het voorkomen dat iemand al
weken dood in zijn huis ligt zonder dat buurtge­
noten dat doorhebben.
In een dorp is de onderlinge betrokkenheid vaak
groter en letten mensen meer op elkaar. Mensen
groeten elkaar eerder op straat en winkeliers ken­
nen hun klanten meestal bij naam.

Generatie waarin je opgroeit. We spreken ook wel van ge-
Tussen jou en je ouders of grootouders bestaan nder, waarmee we de culturele verschillen tussen
culturele verschillen. Je draagt andere kleren, mannen en vrouwen aanduiden. Denk hierbij aan
luistert naar andere muziek en doet andere din­ de manier van kleden of de keuze voor een hobby
gen in je vrije tijd dan zij. Jongeren kijken in te­ of opleiding. Dit heeft niet alleen te maken met
genstelling tot hun (groot)ouders bijvoorbeeld de persoonlijke keuzes maar ook met rolpatro-
minder naar rechtstreekse televisie-uitzendingen nen: algemene verwachtingen en opvattingen over
en meer naar hun favoriete series ‘on demand’. hoe iemand zich hoort te gedragen. Bijvoorbeeld
Het is voor jongeren moeilijk om zich een leven dat jongens stoer zijn en meisjes zorgzaam.
voor te stellen zonder YouTube en smartphone en
toch zijn hun ouders in zo’n wereld opgegroeid. Migratieachtergrond
Ouderen en jongeren hebben daardoor een ander Door migratie leven er in Nederland mensen met
referentiekader: alles wat je bezit aan kennis, er- uiteenlopende etnische achtergronden samen.
varingen, normen, waarden en gewoonten. Soms Vooral in grote steden is er een grote diversiteit
leidt dat tot wederzijds onbegrip. Ouders vinden aan etnische subculturen. We spreken van etni-
bijvoorbeeld dat hun kind veel te veel op zijn of sche subcultuur wanneer mensen zich onderling
haar scherm kijkt en andersom vindt de jongere verbonden voelen door een gemeenschappelijk land
dat zijn of haar ouders niet met hun tijd meegaan. van herkomst en de daarbij horende waarden, nor-
men, gewoonten en andere cultuurkenmerken.
Maatschappelijke positie Om het verschil in etnische achtergrond aan te
Opleiding, beroep en inkomen bepalen voor een geven, werden in de jaren zeventig de termen ‘au­
belangrijk deel de maatschappelijke positie die tochtoon’ (in Nederland geboren) en ‘allochtoon’
iemand inneemt. Afhankelijk van de maatschap­ (zelf of ouders in het buitenland geboren) inge­
pelijke positie zijn er verschillen in leefstijl: in voerd. Met name de term ‘allochtoon’ kreeg een
manieren, eetgewoonten, taalgebruik, vrijetijds­ negatieve lading en zorgde voor een ongewenste
besteding en culturele smaak. De kans is groot
dat een rechter en een chirurg een andere leefstijl
hebben dan een glazen­wasser en een verhuizer.
Denk bijvoorbeeld aan de voorkeur voor golfen
of darten of een concert van Bach of de Toppers.
De maatschappelijke positie komt uitgebreider in
het thema Verzorgingsstaat aan de orde.

Gender
Verschillen tussen mannen en vrouwen zijn niet
alleen biologisch bepaald. Hoe je je als man of
vrouw gedraagt is sterk afhankelijk van de cultuur

120 – Pluriforme samenleving

tweedeling in de samenleving. Daarom spreken “Soms ben ik te donker,
we sinds een aantal jaar over personen met een soms te licht”
Nederlandse achtergrond en personen met een
migratieachtergrond. Als dochter van een Surinaamse vader en
een Nederlandse moeder beweegt Josephine
Godsdienst Scholte de Jong (17) zich voortdurend tussen
Bij elke godsdienst of kerk horen specifieke opvat­ twee werelden. Soms voelt ze zich te donker,
tingen, gebruiken en feestdagen. Voor veel christe­ soms voelt ze zich te licht. “Uiteindelijk hoor ik
nen geldt de zondag als een rustdag, joden houden dan nergens bij en het is dus lastig me ergens
sabbat op zaterdag en voor moslims heeft de vrij­ bij thuis te voelen.”
dag een speciale betekenis. Christenen, joden en Dat gaat dan zo. “Witte mensen kunnen het
moslims geloven in één God, terwijl hindoes juist heel erg voor me opnemen als ik het heb over
geloven dat er meerdere goden bestaan. Boeddhis­ slavernij. Maar als ik zeg dat Zwarte Piet moet
ten geloven helemaal niet in een god, maar zien veranderen, dan moet ik mijn mond houden en
geestelijke verlichting als het hoogste doel. me aanpassen aan de Nederlandse traditie.”
Bij alle geloven zie je mensen die de voorschriften Binnen haar vriendengroep gaan discussies
streng volgen en mensen die er losser en op een vaak over Zwarte Piet, het woord ‘neger’ en
meer persoonlijke manier mee omgaan. Overi­ de behandeling van minderheidsgroepen in
gens rekent meer dan de helft van de Nederlandse Nederland. Tijdens deze gesprekken heeft
bevolking zichzelf helemaal niet tot een gods­ Josephine soms het idee dat andere jongeren
dienst, zij beschouwen zichzelf als niet­religieus. haar als minder Nederlands zien door haar
mening en huidskleur.
Cultuur in beweging
Sommige kenmerken van onze cultuur veran­ “Zo vergaat het veel gekleurde mensen”,
deren niet. Het verbod op moord of diefstal constateert ze. “We leven in een multiculturele
vinden we zo belangrijk dat we het niet willen samenleving. Gekleurde mensen zijn hier ge-
veranderen. Op andere gebieden zijn culturen boren. Je kunt niet meer zeggen: rot op naar je
voortdurend in ontwikkeling. Denk aan mode, eigen land. Nederland ís hun land.” Josephine
de opkomst van sociale media en onze opvattin­ wil mensen bewust maken van wat er speelt.
gen over seks en drugs. Anders gezegd: cultuur “Discriminatie op huidskleur is niet iets wat
is dynamisch en verschilt in de loop van de tijd, alleen in Amerika gebeurt. Het speelt ook in
maar ook per plaats en per groep. Wat mensen Nederland, al blijft het soms verstopt.”
beschouwen als normaal en abnormaal, kan per
generatie en per land anders zijn. BRON: PZC
Hoe je naar culturen en cultuurverschillen kijkt
en wat je ervan vindt, hangt af van je referentie­
kader. De cartoon hieronder laat dat goed zien.

BRON 2
Wat is een pluriforme samenleving? – 121

Waar geloof jij in?

Geloof is voor velen een houvast in het leven en geeft richting aan het doen en laten van mensen.
Maar je kan op veel verschillende manieren geloven: in een god, in iets of in niets.
Op deze pagina’s zie je verschillende voorbeelden. Waar geloof jij in?

“Ik ben Bart (17) en ik ben “Ik ben Rabab (23) en ik geloof
christen. Ik geloof in Jezus dat er meer is dan wij kunnen
en God de Vader. De zien. Wat dat is, tja. Ik denk
kernboodschap is dat Jezus dat alle geloven een beetje
is gekruisigd zodat wij kunnen hetzelfde zijn, alleen andere
leven. Elke ochtend lees ik namen hebben. Uiteindelijk
een stukje in mijn Bijbelapp. gaat het erom dat je een
goed persoon bent en een
Dat doe ik ook als ik in een wat ander respecteert. Ik mediteer veel.
minder blije mood ben. Ik ga op Gewoon stilzitten op de grond met wierook aan.
zondag twee of drie keer naar de kerk. Tijdens Mijn gedachten gaan anders maar door.”
de preek maak ik notities met mijn telefoon. Het
is vet als je ze dan ’s avonds terugleest: dit gaat “Ik ben Niqi (20) en ik leef bij de dag en denk
over mijn leven.” niet dat er na de dood nog iets
komt. Ik denk wel dat als er
“Ik ben Bisma (15) en ik ben meer zou zijn tussen hemel
moslima. Ik ga iedere week en aarde, er echt niet zoveel
naar de moskee, die is om onrecht in de wereld zou
de hoek. Bidden doe ik vaak zijn. Ik vind dat je het goede
thuis. Het belangrijkste wat moet doen voor de mensen
ik van de islam leer, is dat ik om je heen, zodat je met een
goed moet omgaan met andere goed gevoel kunt gaan slapen.
Daar hoef je niet gelovig voor te zijn. Je helpt
mensen. Ik ben een hoofddoek mensen waar nodig. Dat doe je omdat je mens
gaan dragen toen ik er klaar voor was. Het was bent.”
midden in een schooljaar en iedereen zei: ‘Goed
dat je het durft.’ Het hoort bij ons geloof dat een
vrouw zichzelf bedekt. Maar als een ander geen
hoofddoek wil dragen, dan is het ook goed.”

“Ik ben Shiraz (16) en ik ben
joods. Ik heb gekozen om
vroom te zijn en houd daarom
sabbat. God heeft de wereld
in zes dagen geschapen en de
zevende dag is een rustdag,
de sabbat. We gebruiken dan

geen elektriciteit, we lopen naar
de synagoge en doen alles bij kaarslicht. Ik zie de
sabbat ook als een rustdag voor mijn telefoon,
haha. Mijn beste vriendin is joods maar niet
vroom. Dat vind ik prima, ik oordeel niet als zij
naast me op de bank een broodje ham eet.”

122 – Pluriforme samenleving

Religie in Nederland Percentage van de Nederlandse bevolking in 2012 2019

54%
46%

36% 17% 15%
20%

Geen religie Rooms-Katholiek Protestant 4% 5% 7% 6%
Islam
Bron: CBS, 2020 Anders*

*o.a. Jodendom, Hindoeïsme, Boeddhisme

Mag je zelf een religie beginnen? Hoe bijgelovig ben jij?

Dat mag. Maar om als officiële godsdienst Ben jij op vrijdag de dertiende extra voorzichtig?
erkend te worden, moet er wel sprake zijn Loop je een blokje om wanneer je een zwarte kat
van “overtuigingskracht, ernst, samenhang ziet? Dan is er een grote kans dat jij bijgelovig
en belang”, zo stelt het Europees Hof voor de bent. Bijgeloof komt over de hele wereld
Rechten van de Mens. voor, bijvoorbeeld in de vorm van amuletten
De poging van de Kerk van het Vliegend of talismannen: het boze oog in Turkije, de
Spaghettimonster om deze erkenning te krijgen, scarabee in Egypte en de zwaaiende katjes
strandde. De aanhangers van de betreffende kerk, in Japan. Ook
de pastafari, stellen dat de wereld is geschapen in handelingen
door een onzichtbaar vliegend spaghettimonster. herken je bijgeloof.
Deze godheid gaf volgens de verhalen tien stenen Bijvoorbeeld op
tabletten aan Mosey, de eerste piraat, die per onbewerkt hout
ongeluk twee tabletten liet sneuvelen. Zo kwam kloppen om ongeluk
het pastafarisme aan acht centrale aansporingen af te wenden.
of ‘liever-nietjes’, die terug te vinden zijn in Maar denk ook
teksten als ‘The Old Pastament’. De rechter aan topvoetballers
oordeelde dat de vereiste ernst en samenhang die geen wedstrijd
ontbraken en erkende de betreffende kerk niet als spelen zonder hun
officiële godsdienst. BRON: NOS.NL geluksonderbroek.
Of acteurs die elkaar
geen succes wensen
voor de voorstelling
omdat dat ongeluk
brengt. Zij zeggen
in plaats daarvan
“toitoitoi”.

Wat is een pluriforme samenleving? – 123

4.2 Worden wie je bent

“Ik wil gewoon mezelf zijn” aan gefotoshopt en geknutseld is. En toen kwam
het moment dat ik dat ook ging doen. Toen ik
Even je wallen wegshoppen, een filtertje erover, klaar was, herkende ik mezelf nauwelijks meer.
een bijschrift over hoe geweldig deze dag was Ik dacht: dit ben ik niet. Ik realiseerde me dat
en hoppa: je perfecte foto kan weer op Insta- het onzinnig was, ik wil gewoon mezelf zijn. Dus
gram. Al deze ‘perfecte plaatjes’ hebben invloed waarom zou ik zoiets doen?”
op het zelfbeeld van jongeren. Jongeren hebben
de neiging zichzelf te vergelijken met anderen BRON: METRO.NL EN DOVE.NL
op sociale media en ze spiegelen zich aan de
berichten die ze van andere mensen lezen en zien.
Volgens kinderpsycholoog Tischa Neve zijn
vooral jongeren kwetsbaar voor de invloed van
de sociale media: “Met name tijdens je puberteit
wordt je zelfbeeld gevormd. En juist in deze leef-
tijdsfase ben je heel erg beïnvloedbaar en bevat-
telijk voor wat andere mensen van je vinden. Niet
iedereen heeft hier natuurlijk evenveel last van, de
een is hier net wat gevoeliger voor dan de ander.”
Shannon (15): “Mensen posten selfies waar volop

Doe jij je beter of anders voor op sociale media?

Gedurende je hele leven maak je deel uit van je rustig of driftig van aard bent en wat je seksuele
allerlei groepen: je gezin, een vrienden­ voorkeur is. Nurture-aanhangers zeggen juist dat
kring, school, een sportclub, werk. Overal gelden gedrag vooral aangeleerd is en dat de omgeving en
normen en gewoonten die je je eigen moet maken cultuur waarin je opgroeit, bepalend zijn.
om mee te kunnen doen en erbij te horen. Tegenwoordig is de gangbare gedachte dat ons
In deze paragraaf kijken we hoe deze cultuur­ gedrag het resultaat is van een wisselwerking tus­
overdracht verloopt en wat dit te maken heeft met sen aanleg en omgeving. Zo is het vermogen om
je identiteit. De vraag is: Hoe word je wie je bent? te leren praten aangeboren, maar welke taal je
spreekt, is aangeleerd.
Nature of nurture? Wie je bent wordt bepaald door je aangeboren ei­
Elk mens is uniek en heeft een combinatie van genschappen, je ervaringen in het leven én door
kenmerken of eigenschappen die niemand an­ de groepen en cultuur waar je deel van uitmaakt.
ders heeft. Maar hoe word je wie je bent? Wordt
je gedrag meer bepaald door aangeboren of door Cultuuroverdracht
aangeleerde eigenschappen? Deze vragen staan Als kind leer je eerst lopen en praten, daarna eten
centraal in het zogeheten nature-nurturedebat. met mes en vork en beleefdheidsvormen zoals
Nature-aanhangers denken dat vooral aangeboren een ander uit laten praten. Andere gewoonten
eigenschappen ons gedrag bepalen, bijvoorbeeld of leer je juist af, bijvoorbeeld slaan en bijten of in

124 – Pluriforme samenleving

bed plassen. Stap voor stap leer je zo hoe je je Opgesloten in een kippenhok
wel en niet hoort te gedragen. Deze cultuurover­
dracht noemen we ook wel socialisatie, het proces Jarenlang gedroeg Sujit Kumar (Fiji) zich als een
waarbij mensen de waarden, normen en andere
cultuurkenmerken leren van de groep en de samen- kip. Hij fladderde met zijn armen en pikte naar
leving waarbij ze horen.
Iedereen heeft vanaf zijn geboorte met socialisatie zijn voedsel. Sujit leert nu pas te leven als een
te maken en krijgt de cultuur mee van de samen­
leving waarin hij opgroeit. Hierdoor gedraagt ie­ mens. Een van zijn verzorgers is Elizabeth
mand die in Nederland is opgevoed zich anders
dan iemand die opgroeit in een miljoenenstad in Clayton. Zij ontdekte dat Sujits ouders overleden
China of op het platteland van Ethiopië.
Zonder socialisatie, dus zonder mensen om je toen hij nog heel klein was. Zijn opa sloot hem vijf
heen, zul je nooit leren functioneren in de samenle­
ving. Kijk maar naar het verhaal van Sujit (bron 4). jaar lang op in het kippenhok, daarna leefde hij

twintig jaar afgezonderd en vaak vastgebonden

in een bejaardenhuis. Totdat Clayton hem daar

vond. Zij bracht Sujit naar een speciaal huis voor

jongeren met gedragsproblemen, waar hij voor

het eerst dingen leerde zoals praten en van een

bord eten. BRON 4

Waar vindt socialisatie plaats? je misschien er ook zo uit te zien.
Socialisatie vindt plaats binnen de groepen waar­ Al deze groepen en organisaties die specifieke
toe je, al dan niet zelf gekozen, behoort: gezin, waarden, normen en gewoonten overdragen noe­
school, vriendenkring, geloofsgemeenschap en men we socialiserende instituties.
sportclub. Daarnaast spelen ook de overheid en
de media een grote rol in socialisatie. De overheid
legt normen in de wet vast waaraan iedereen zich
moet houden. Denk aan het verbod op wildplas­
sen of appen op de fiets. Ook de media beïnvloe­
den je doen en denken. Wanneer je bijvoorbeeld
in series op televisie of op Netflix alleen maar
mooie, slanke en sportieve mensen ziet, kun je dit
onbewust als norm gaan beschouwen en probeer

Hoe verloopt socialisatie? Hoe vindt socialisatie plaats?
Socialisatie vindt plaats via imitatie, informatie
via socialiserende instituties en sociale controle. In bron 3 zie je hoe het proces
van socialisatie in het algemeen verloopt.
normen sociale • Imitatie zien we vooral bij kinderen. Door de
en controle
mensen in hun directe omgeving na te doen,
waarden leren ze een hele hoop. Bijvoorbeeld hoe je zelf
een boterham smeert of hoe je je kleine broer­
sancties tje of zusje troost als die zich pijn heeft gedaan.
Maar ook wanneer middelbare scholieren de
cultuur kledingstijl of het taalgebruik van klasgenoten
overnemen, nemen ze door imitatie kenmer­
inter- ken over van de groep waartoe ze behoren.
nalisatie • Behalve door imitatie leren we ook door in-
formatie. Mensen geven je aanwijzingen over
BRON 3 hoe je iets aanpakt en hoe je een ruzie oplost
of ze leren je hoe een democratie werkt. Dit ge­
beurt thuis, op school, bij de sportvereniging
en op je werk. Om mee te kunnen komen in

Worden wie je bent – 125

de ­samenleving is leren door overdracht door een bepaalde norm. Bijvoorbeeld een zwerver die
informatie van belang. zich buiten de maatschappij plaatst of iemand die
• Als je weet hoe je je moet gedragen omdat het zijn homoseksualiteit niet kan of wil onderdruk­
tegen je gezegd is, betekent dat niet automa­ ken en breekt met de groep die dat afkeurt.
tisch dat je het dan ook doet. Soms is dwang Als veel mensen zich tegen algemeen aanvaarde
van buitenaf nodig. We spreken dan van soci- normen gaan verzetten, kan dit op termijn leiden
ale controle. Onder sociale controle verstaan tot cultuurverandering. Zo is het nu heel normaal
we de manieren waarop mensen anderen stimu- dat vrouwen betaald werk verrichten en mannen
leren of dwingen zich aan de geldende normen luiers verschonen, terwijl dat vroeger ondenkbaar
te houden. Zit je te boeren tijdens het eten, dan was.
zeggen je ouders hier wat van. Heb je je huis­
werk gemaakt, dan krijg je een compliment Identiteit
van je leraar. Vergeet je de verjaardag van je Door socialisatie ontwikkelt ieder mens een per­
beste vriendin, dan is ze een week lang boos soonlijke en sociale identiteit. Onder persoon-
op je. Je krijgt dus voortdurend signalen van je lijke identiteit verstaan we het beeld dat iemand
omgeving, waarbij goed gedrag wordt beloond van zichzelf heeft. Het gaat hierbij bijvoorbeeld
en verkeerd gedrag bestraft. om je hobby’s, muzieksmaak en je manier van
kleden, maar ook om je karakter: ben je geduldig
Internalisatie of ongeduldig, rustig of druk, ben je afwachtend
Uiteindelijk leidt socialisatie tot internalisatie. of sta je overal vooraan.
Daarmee bedoelen we dat mensen zich waarden, Een belangrijk onderdeel van je persoonlijke
normen en gewoonten eigen maken en zich auto- identiteit is je sociale identiteit. Dit is het deel
matisch gaan gedragen zoals hun omgeving van van je zelfbeeld dat is afgeleid van de groepen en
hen verwacht. culturen waarmee je je verbonden voelt. Zo kan ie­
Als je om je heen kijkt zie je talloze voorbeelden mand zich Nederlander voelen en tegelijk Turk,
van geïnternaliseerd gedrag. Bijvoorbeeld aan de Eindhovenaar, student en PSV’er. Omdat we deel
rechterkant van de weg fietsen, de manier waarop uitmaken van verschillende groepen, hebben we
we elkaar begroeten, op onze beurt wachten in de ook meerdere sociale identiteiten.
winkel, enzovoort.
Soms kunnen of willen mensen niet voldoen aan Kies je zelf wie je wilt zijn?
De mate waarin je de vrijheid krijgt om je eigen
“Ik voel me thuis bij Oranje” persoonlijke identiteit te ontwikkelen, is niet in
iedere cultuur hetzelfde. Dit hangt onder meer
Ze zijn geboren en opgeleid in samen met de mate waarin een cultuur individu­
Nederland en vroeg of laat komen alistisch of collectivistisch is en masculien of fe­
minien.
ze voor de keuze te staan: een
interlandcarrière in het Nederlands Individualisme en collectivisme
of het Marokkaans elftal. In vergelijking met niet-westerse landen noemen
De 22-jarige middenvelder van we de Nederlandse dominante cultuur indivi-
dualistisch. Er ligt veel nadruk op persoonlijke
Sparta Abdou Harroui wil voor de ontwikkeling en individuele vrijheid. De banden
Nederlandse teams blijven uitkomen. “De tussen mensen zijn vrij los en in principe zorgt ie­
Marokkaanse voetbalbond heeft me wel al een dereen zo veel mogelijk voor zichzelf.
aantal keren benaderd, maar ik heb ze bedankt. In Arabische en Afrikaanse landen is de domi­
Ik heb gezegd dat ik me thuis voel bij Jong nante cultuur juist collectivistisch. Het belang
Oranje”, zegt de geboren Leidenaar tegen FOX van de groep, vaak de familie, gaat boven het be­
Sports. “Sowieso droom ik van het grote Oranje, lang van het individu. De familiebanden zijn erg
hecht en de mensen zorgen voor hun (schoon)ou­
maar ook omdat Nederland gewoon veel voor mij
heeft betekend. Ik heb hier op school gezeten, ik
heb hier alles geleerd, hier op voetbal gezeten.”

BRON: VI.NL BRON 5

126 – Pluriforme samenleving

ders. Ook zorgen ze ervoor dat iedereen zich aan “Er ging een wereld
de regels en voorschriften houdt, bijvoorbeeld ten voor me open”
aanzien van partnerkeuze of kledingstijl. Want
wanneer een van de leden een regel overtreedt, Maandenlang werken aan één levensecht
wordt de hele familie erop aangekeken. kostuum, waardoor je sprekend lijkt op je
favoriete personage uit een serie of een game.
Masculiniteit en feminiteit ‘Cosplay’ heet het en dat is een samenvoeging
In een masculiene cultuur zijn de rollen van van de woorden ‘costume’ en ‘play’. Zwolle-
mannen en vrouwen duidelijk gescheiden. Man­ naar Lindy de Klerk (28) houdt zich al zes jaar
nen zijn dominant en gericht op carrière en suc­ bezig met cosplay en ze kan niet wachten tot
ces. Van vrouwen wordt verwacht dat ze meer be­ ze haar nieuwste creaties kan laten zien tijdens
scheiden zijn en vooral een dienstbare rol hebben het nieuwe ‘gaming-event’ Tweakers Gaming
richting man en kinderen. Voorbeelden van lan­ Live.
den waar de dominante cultuur masculien is zijn Cosplay wint flink aan populariteit, niet alleen
Marokko en Mexico. in Nederland maar wereldwijd. “Dat komt
In een feminiene cultuur zijn rollen van mannen vooral door de vrijheid die de hobby biedt”,
en vrouwen niet gescheiden, maar lopen in elkaar meent Lindy. Het is een grote stap uit de da-
over. Landen met een sterke feminiene cultuur gelijkse sleur. Ook kan het onderdeel zijn van
zijn bijvoorbeeld Nederland en Zweden. zelfontplooiing op het vlak van bijvoorbeeld
creativiteit en acteerspel.
Kantinejuf beboet
scheldende scholier Lindy reist het hele land en zelfs het buiten-
land af om haar creaties te tonen aan een
HILVERSUM – De kantinejuf van het Hilferts- wereldwijd groeiend publiek. De creaties van
heem College in Hilversum heeft genoeg van Lindy zijn op zijn zachtst gezegd adembene-
het schelden met het woord ‘kanker’ door mend. Denk aan een gigantische rode vogel
leerlingen. Iedereen die ze hierop betrapt moet of een bloeddorstige krijger met enorme
50 eurocent in een spaarpotje stoppen. De eer- hoeveelheden bepantsering. Allemaal gemaakt
ste 10 euro is al binnen. van buigzaam plastic, verschillende stoffen en
allerlei accessoires. Lindy krijgt veel positieve
Ze bedacht deze actie omdat ze leerlingen vaak reacties van de fans. “Dat is geweldig en zorgt
voor motivatie om door te blijven gaan.”
het woord ‘kanker’ hoort gebruiken. Ze begrijpt
BRON: AD
niet waarom ze dat doen en denkt dat velen
BRON 7
zich niet bewust zijn van de lading van het
Worden wie je bent – 127
woord. “Voor heel veel kinderen is het gewoon

niet leuk om te horen. Hun ouders zijn ziek of

opa en oma zijn eraan overleden”, zegt ze. Het

geld dat de kantinejuf ophaalt doneert ze aan

KWF Kankerbestrijding. BRON: NOS BRON 6

4.3 Hokjesdenken

Tata en mocro: grap of scheldwoord?

Scholieren slingeren elkaar soms grove, discri- kwetsend iets echt is. Ook al doet iemand stoer

minerende opmerkingen naar het hoofd. Is dat en zegt dat het hem niet raakt.”

onschuldig geplaag of racisme? Docenten grijpen in wanneer er grapjes worden

Stijn (17): “Natuurlijk maken we grappen over gemaakt over stereotypen. “Ik zeg altijd: door

stereotypen, maar we weten heus wel wat kan grapjes ga je een denkbeeld vormen”, aldus een

en wat niet. Tata, mocro en neger zijn speelse van hen. BRON: HET PAROOL

woorden die niet beledigend bedoeld zijn.”

Tyrone (16): “Pas als iemand mij slaaf noemt, gaat

het te ver.”

Ashley (17): “Zo zit de wereld in elkaar: Aziaten

zijn slim, Surinamers lui, Hollanders gierig. En

als een Hollands kind de beurt krijgt in de klas,

zeggen we dat dat alleen maar is omdat hij of zij

wit is.”

De conrector op de school ziet het als zijn taak

om scholieren erop te wijzen dat ze respectvol

met elkaar moeten omgaan. “Je weet nooit hoe

Maak jij weleens grappen over de afkomst van iemand? En hoe vind jij het als iemand dat over jou
doet?

Mensen hebben een natuurlijke behoefte om Dit heeft te maken met de werking van je brein.
ergens bij te horen en zich verbonden te Om de wereld overzichtelijk te maken, heeft je
voelen met anderen binnen een groep, bijvoor­ brein allerlei hokjes aangemaakt waarin je auto­
beeld de familie, klas of sportclub. Maar dit heeft matisch mensen, dingen of situaties plaatst. We
een keerzijde. We hebben namelijk ook de neiging noemen dit categoriseren. Als je een stoel ziet
om mensen die niet bij onze groep horen buiten hoef je niet eerst na te denken over wat je ermee
te sluiten of zelfs te discrimineren. Daarover gaat kunt, maar weet je meteen dat je erop kunt zit­
deze paragraaf. ten. Dit categoriseren heeft dus een functie en is
De vraag hierbij is: Hoe werkt hokjesdenken en nuttig.
welke maatschappelijke gevolgen heeft dit?
Stereotypen en vooroordelen
Hoe werkt hokjesdenken? Wanneer we categoriseren, ofwel hokjesdenken,
Als je iemand voor het eerst ziet, heb je vaak met­ kunnen onze beelden aardig kloppen, maar we
een een beeld bij of een oordeel over die persoon. kunnen er ook flink naast zitten. Dit komt door­
Je stopt iemand in een hokje dat je kent: man, dat we de kenmerken die we aan een hokje kop­
vrouw, kakker, nerd, stoer, oud, en ga zo maar pelen, gelijk toekennen aan alle mensen in dat
door. hokje. Bijvoorbeeld meisjes zijn goed in taal en

128 – Pluriforme samenleving

Discriminatie De rol van socialisatie
Gedurende je leven leer je allerlei stereotypen
Op basis waarvan worden en vooroordelen aan. Onder andere je gezin, je
mensen gediscrimineerd? vrienden en de (sociale) media dragen hier voor
een belangrijk deel aan bij. Tijdens de opvoeding
Herkomst of % krijgen kinderen bijna onvermijdelijk vanuit huis
nationaliteit % een hoop denkbeelden mee over groepen men­
Seksuele geaardheid sen. Bijvoorbeeld dat Brabanders levensgenieters
of voorkeur zijn of dat politici niet te vertrouwen zijn.
Ook de media spelen hierbij een grote rol. Wanneer
Antisemitisme % media bijvoorbeeld veel aandacht besteden aan
criminaliteit onder asielzoekers, kun je het beeld
Handicap % krijgen dat alle asielzoekers crimineel zijn, terw­ ijl
het in werkelijkheid om een kleine groep gaat.
Geslacht % Iedereen heeft vooroordelen en het kan helpen
% om een situatie of een persoon snel in te schatten.
Godsdienst of % Maar vooroordelen kunnen tegelijk tot proble­
levensovertuiging men leiden.
Overig (o.a. leeftijd,
politieke overtuiging) Maatschappelijke gevolgen
Vooroordelen leiden makkelijk tot discriminatie,
Hoe worden mensen gediscrimineerd? ofwel het ongelijk behandelen van mensen op ba-
sis van een kenmerk dat er voor die situatie niet toe
Uitlating (bijv. % doet. Bijvoorbeeld geslacht, huidskleur of afkomst,
beledigen, schelden) % leeftijd, geloof, seksuele geaardheid en handicap.
Ongelijke behandeling
(bijv. op werk of school) Discriminatie komt op verschillende gebieden in
Nederland voor:
Bedreiging % • Op de arbeidsmarkt: mensen met een migra­

Geweld % tieachtergrond worden minder vaak uitgeno­
Bekladding en vernieling % digd voor een sollicitatiegesprek en vinden,
eigendommen net als mensen met een handicap en ouderen,
BRON 8 minder makkelijk een baan. Ook zijn er ver­
Bron: discriminatie.nl, 2019 schillen in beloning tussen mannen en vrou­
wen bij gelijke functies.
jongens in wiskunde, of jongeren zijn niet geïn­ • In het onderwijs: kinderen met een migratie­
teresseerd in politiek. We noemen dit een stereo­ achtergrond en kinderen met laagopgeleide
type, een overdreven vaststaand beeld van een ouders krijgen gemiddeld een lager schoolad­
groep mensen. vies dan ze volgens de eindtoets aan zouden
Door stereotypering ontstaan gemakkelijk voor- kunnen. En studenten met een migratieachter­
oordelen, een oordeel over iemand zonder dat je grond vinden minder makkelijk een stageplek.
die persoon kent. Het oordeel is dan alleen geba­ • Bij opsporing criminaliteit: mensen met een
seerd op het hokje waarin je iemand indeelt. Een donkere huidskleur worden naar verhouding
voorbeeld hiervan is: “Die dikke jongen heeft vaker door de politie staande gehouden zonder
vast geen doorzettingsvermogen.” Het hebben dat ze iets hebben gedaan.
van vooroordelen is dus een gevolg van hokjes­ • Op straat en in de sociale media: homosek­
denken. suelen, joden, moslims en zwarte mensen zijn
vaker het mikpunt van belediging of geweld
vanwege hun geaardheid, geloof of huidskleur.

Hokjesdenken – 129

#KIESMIJ straties en acties van Black Lives Matter, de inter­
nationale mensenrechtenbeweging tegen racisme
De overheidscampagne ‘Kies Mij’ vraagt aandacht en de media-aandacht voor racisme.

voor stagediscriminatie in het middelbaar

beroepsonderwijs (mbo). Al jaren worden Als je je niet bewust bent van je vooroordelen, is
de kans groot dat je mensen verkeerd beoordeelt
studenten met een migratieachtergrond en behandelt. Maar zelfs als je probeert om zo on­
bevooroordeeld mogelijk te zijn, is het lastig om
gediscrimineerd bij het zoeken naar een stage. niet te discrimineren. Hoe werkt dat?
Verbondenheid met Nederland
Anoniem solliciteren lijkt goed te werken tegen

discriminatie. Werkgevers leggen brieven of cv’s

met buitenlandse namen namelijk regelmatig

meteen al weg. Als de namen niet meer zichtbaar Wij-zij-denken

zijn, worden jongeren met een migratie­ DggMreeoevzneoepseeoltnnevdahhenoerrvwbeebenrerb.npZoenenddesdelurnbaihtgaeeseniidnsbzhmiecehhetotmdeNfaeteneedsheotermbtlailnjiebdafia.sj*nt eheent
aan
achtergrond vaker uitgenodigd voor een gesprek,

blijkt uit onderzoek. BRON 9

bij een oDfamt 1ek0ear0n%greoeentNpaeeavdnl reidrelianendhdeusnengreoeenp goed gevoel
geven. zijn, maar

75% Vrijheid

Verbonden75h%eidKomniengt sNdaegderland

Deze onderw7e3rp%en Ddoradgeennhehredtemnkeinegst(b4ijmaeain) het
gevoel van verbondenheid met Nederland.*

Discriminatie zorgt voor sociale ongelijkheid en 10690%% BNeevdreijrdlainngdssdeag (5 mei)
houdt deze in stand. In paragraaf 1.2 kun je over taal
dit kernbegrip meer lezen. Daarnaast blijkt dat
mensen die te maken hebben met discriminatie 6775%% NVeridjheerildandse vlag
vaker psychische klachten hebben, vaker negatief
over zichzelf denken of haatgevoelens ontwikke­ 6755%% PKaoknjiensgasvdoangd en sinterklaas
len tegenover de groep die hen discrimineert en Gelijkheid tussen man
buitensluit.
6743%% eDnovdreonuhwer(dveonokrindge (w4emt)ei)
Racisme
De laatste jaren wordt er steeds openlijker over 6629%% VBreijvhreijiddinvgasndmagen(5inmgseuii)ting
racisme gesproken. Deze term duidt op het in­
delen van de mensheid in rassen, waarbij het 5657%% DNaegdbeorleakndvsaenvAlangne Frank
ene menselijke ras beter wordt gevonden dan het
andere. Hoewel er biologisch gezien geen onder­ 5635%% DPaekmjeoscarvaotined en sinterklaas
scheid tussen rassen bestaat, zijn er nog steeds
mensen die hierin geloven. Denk bijvoorbeeld 4694%% KGleluijrkhoeraidnjteussen man
aan neonazi’s. en vrouw (voor de wet)
Veel vaker gebruiken we de term ‘racisme’ als
aanduiding voor kwetsende en vernederende uit- 4672%% NVeridjheerildanvdasnvmoleknsilniegdsuiting
spraken over of discriminatie van mensen op basis
van huidskleur of afkomst. Lange tijd overheerste 4555%% EDlafsgtbedoeenktvoacnhtAnne Frank
in Nederland het idee dat dit hier niet voorkwam.
Tegenwoordig erkennen steeds meer mensen dat 4503%% Gelijkheid van homo en
racisme in Nederland een maatschappelijk pro­ hDeetmerooc(rvaotioer de wet)
bleem is. Kijk bijvoorbeeld maar naar de demon­
Oliebollen en appelflappen
130 – Pluriforme samenleving 3489%% tKijldeeunrsooraundjeen nieuw

*5.500 deelnemers van 16 jaar en ouder kregen 185 onderwerpen
waaruit ze meerdere4o7n%derweNrpeedn ekornladnendksiezveonl.kslied
Bron: SCP BRON 10

45% Elfstedentocht

40% Gelijkheid van homo en
hetero (voor de wet)

ook collega’s op het werk of een sportteam. Men­ “Ik schaamde me voor
sen maken hierbij vaak onderscheid tussen een mijn afkomst”
wij­groep, waar zij zichzelf toe rekenen, en een
zij­groep, waarbij ze anderen indelen. Bij dit wij- Mensen die van hun ogen spleetogen maken
zij-denken hebben mensen meestal een positief of ‘sambalbij’ roepen: Chinese Nederlanders
beeld over de eigen groep. Over de anderen den­ hebben al jaren te maken met racisme. Kenny
ken ze negatiever. Bijvoorbeeld: “Wij havoleer­ Wu (19) kwam op jonge leeftijd met zijn
lingen zijn veel gezelliger dan die saaie nerds van ouders uit China naar Hoorn, waar zijn familie
het vwo.” Door zich af te zetten tegen de zij­groep een restaurant runt. “Een stad met veel witte
versterkt de wij­groep de onderlinge band en Nederlanders. Ik werd regelmatig gepest
saamhorigheid. om mijn uiterlijk. Ik schaamde me voor mijn
afkomst. Ik begrijp het totaal niet als mensen
Wij­zij­denken kan in extremere vorm tot span­ met een migratieachtergrond me naroe-
ningen in de samenleving leiden. Het benadrukt pen, ze hebben zelf toch ook te maken met
tegenstellingen en zet groepen tegenover elkaar. discriminatie?”
We spreken dan van polarisatie. Het conflict
over Zwarte Piet is hiervan een voorbeeld. De ene Kenny’s ouders gaan heel anders om met
groep vindt Zwarte Piet racisme en wil zijn uiter­ racisme. “Ze kwamen als twintigers naar
lijk veranderen, de andere groep vindt het een Nederland en begonnen een bedrijf. Met het
mooie traditie en wil die niet veranderen. Hier­ bedrijf en de Nederlandse taal leren hadden
mee staan ze lijnrecht tegenover elkaar. Bij pola­ ze het al lastig genoeg. Zij zaten niet op
risatie worden deze verschillen steeds groter en discussies te wachten. Voor hun gevoel zijn ze
drijven groepen steeds verder uit elkaar. Je ver­ gasten en dan lever je geen kritiek op de gast-
geet daardoor vaak de overeenkomsten, bijvoor­ heer”, zegt Kenny. “Maar wij, jonge Chinese
beeld dat bijna iedereen het Sinterklaasfeest leuk Nederlanders, voelen ons meer verbonden met
en belangrijk vindt. Nederland. We hebben een sterkere basis, een
Je ziet polarisatie op verschillende gebieden: tus­ netwerk en zijn hier opgeleid. Wij durven onze
sen laagopgeleid en hoogopgeleid, moslim en stem te laten horen.”
niet­moslim, elite en volk. Wanneer de polarisatie
sterker wordt, bedreigt dat de eenheid in de sa­ BRON: ONEWORLD
menleving. Het kan leiden tot een gewelddadig
conflict tussen groepen en in extreme gevallen BRON 11
zelfs uitmonden in een (burger)oorlog.
Hokjesdenken – 131
Onderlinge verbondenheid
Voor een samenleving is het belangrijk dat men­
sen het gevoel hebben dat ze bij elkaar horen
en onderling verbonden zijn. We noemen dat
sociale cohesie. Bij een sterke sociale cohesie zijn
mensen bereid om rekening met elkaar te hou­
den en iets voor elkaar te doen. Het spreken van
dezelfde taal, het delen van waarden en normen
en het vieren van nationale feestdagen versterken
het wij­gevoel in de samenleving.
Discriminatie en polarisatie zijn slecht voor de
sociale cohesie omdat ze de samenleving in groe­
pen opsplitsen. Het is daarom belangrijk om dis­
criminatie en polarisatie tegen te gaan.

4.4 Migratie naar Nederland

Dienstverlener of mensensmokkelaar?

Veel mensen proberen Europa te bereiken op ‘service’ tijdelijk stilgelegd omdat de migratie-

de vlucht voor oorlog of in de hoop op een centra in Italië vol zitten. “Ze sturen alle Tunesiërs

beter leven. Als ze uit zogeheten ‘veilige landen’ nu terug. Ik wacht tot er weer plek is.” Hij ziet

komen, maken ze geen kans om op legale wijze zichzelf liever als dienstverlener dan als criminele

binnen te komen. Daarom proberen ze het ille- smokkelaar. “Mensen willen hier weg. Begrijpe-

gaal via mensensmokkelaars. lijk, want er is hier niets: geen werk, geen vrijheid,

In de Tunesische kustplaats Sfax vertrekken geen perspectief. Ik help ze alleen maar.”

’s  nachts migranten richting Italië. Het zijn niet BRON: DE VOLKSKRANT

meer hoofdzakelijk Afrikanen van elders die de

oversteek maken naar Lampedusa, twaalf uur

varen verderop, maar Tunesiërs zelf. Massaal

ontvluchten ze de economische ellende in hun

land.

Een recordaantal van ruim 12.000 Tunesiërs

bereikte in 2020 Italië, een veelvoud werd onder-

schept door de kustwacht. Een van de mensen­

smokkelaars – “noem mij maar Kais” – heeft zijn

Deze mensensmokkelaar ziet zichzelf liever als dienstverlener dan als crimineel. Hoe zie jij dat?

Jaarlijks vestigen zich vanuit de hele wereld om deze stap toch te zetten. Dit zijn de drie be­
mensen in Nederland. Zij brengen allemaal langrijkste:
hun eigen gewoonten en gebruiken mee. Dat • Economische motieven: mensen verlaten hun
zorgt voor culturele diversiteit in Nederland. In
deze paragraaf kijken we naar de redenen om land omdat ze er geen werk kunnen vinden of
naar Nederland te komen, naar wie hier mogen om de armoede in hun eigen land te ontvluchten.
blijven en naar verschillende standpunten over • Politieke motieven: mensen vertrekken van­
immigratie. wege de politieke situatie in hun land. Bijvoor­
De vragen die hierbij spelen zijn: Hoe open is beeld omdat er oorlog is of omdat ze vervolgd
Nederland? En hoe open vind je dat Nederland worden vanwege hun geloof, mening of seksu­
moet zijn? ele geaardheid.
• Sociale motieven: mensen verhuizen om bij
Motieven voor migratie familie in het buitenland te gaan wonen of bij
Het verhuizen naar een ander land, migratie, doe hun geliefde uit een ander land.
je niet zomaar. Het is een grote stap om je ver­
trouwde omgeving te verruilen voor een land Migratie in het verleden
waarvan je de taal, de bewoners en de cultuur Verhuizen naar een ander land is van alle tij­
niet kent. Mensen hebben verschillende redenen den. De afgelopen eeuwen kwamen al verschil­
lende groepen mensen naar Nederland, op de

132 – Pluriforme samenleving

vlucht voor vervolging of om te werken. Vanaf de Welke migranten mogen blijven?
Tweede Wereldoorlog begon het aantal migran­ Nederland kan niet helemaal zelfstandig bepalen
ten flink te groeien. We kijken hierbij naar twee wie wel of niet mag blijven, het is hierbij gebon­
belangrijke migratiestromen vanaf 1945. den aan internationale verdragen. Binnen deze
kaders hanteert de Nederlandse overheid een
Migratie uit vroegere koloniën restrictief toelatingsbeleid. Dat wil zeggen dat
Nederland heeft lange tijd koloniën gehad: Ne­ Nederland strenge voorwaarden stelt. We bespre­
derlands-Indië (nu Indonesië), Suriname en de ken de belangrijkste groepen migranten en kijken
Antillen. Na het onafhankelijk worden van deze welke regels er gelden.
koloniën, vestigde zich een groot aantal van de
inwoners in Nederland. Een betere toekomst, Wie mogen er blijven?
werk en studiemogelijkheden waren de belang­
rijkste motieven hiervoor.

Gastarbeiders Kennismigrant (tijdelijke)
Een andere groep die zich blijvend in Nederland buiten EU verblijfs-
gevestigd heeft is hoofdzakelijk afkomstig uit Tur­ vergunning
kije en Marokko. Vanaf de jaren zestig van de vo­ Volgmigrant
rige eeuw groeide de Nederlandse economie snel
en was er grote behoefte aan laaggeschoolde ar­ Vluchteling
beidskrachten. Op uitnodiging van bedrijven en
de overheid kwamen er eerst Italianen, Spanjaar­ recht op asiel (gedwongen)
den en Grieken, later vooral Turken en Marokka­ Asielzoeker terugkeer naar
nen. Zij werden gastarbeiders genoemd omdat geen recht op asiel herkomstland
iedereen, ook zijzelf, ervan uitging dat ze hier
niet voorgoed zouden blijven. De meeste Span­ Uitgeprocedeerde illegaal in
jaarden, Italianen en Grieken keerden ook weer asielzoeker Nederland
naar hun land terug toen het daar beter ging. Een
deel van de Marokkanen en Turken is gebleven. Persoon via BRON 12
Ze lieten hun vrouw en kinderen naar Nederland mensensmokkel
komen en bouwden hier hun leven op. in Nederland

Migratie naar Nederland – 133

Vluchtelingen Migratieachtergrond II
Wereldwijd zijn er nu zo’n tachtig miljoen
vluchtelingen, mensen die hun huis onder druk Waar komen migranten in Nederland vandaan?
van oorlog en geweld verlaten. De meesten wor­
den elders in hun land of in de regio opgevan­ Europa 51%
gen, meestal in een buurland. Een deel vlucht (excl. Nederland)
naar het Westen en vraagt asiel (letterlijk: toe­
vluchtsoord) aan, vaak in de hoop hier te kun­ Azië 19%
nen blijven. Afhankelijk van de onrust in de we­
reld wisselt het jaarlijkse aantal asielverzoeken. Amerika 11%
In de jaren negentig van de vorige eeuw vlucht­ Nederland* 10%
ten veel mensen uit Sri Lanka, Somalië en voor­
malig Joegoslavië vanwege de burgeroorlogen in Afrika 8%
die landen. Meer recent zorgde de burgeroorlog Oceanië (o.a. Australië
in Syrië voor een enorme toestroom van vluch­
telingen naar Europa. en Nieuw-Zeeland) 1%

Nederland heeft zich met het ondertekenen van *Nederlanders die weer immigreren na een BRON 14
het VN-Vluchtelingenverdrag (1951) verplicht periode in het buitenland te hebben gewoond.
om hulp en opvang aan vluchtelingen te bieden.
Iemand die asiel aanvraagt krijgt niet gemak­ Arbeidsmigranten binnen de Europese Unie
kelijk een vluchtelingenstatus en een verblijfs­ Inwoners van de EU­lidstaten mogen zich in de
vergunning; asielaanvragen worden zeer gron­ hele EU vrij vestigen en er werken. Dit is geregeld
dig onderzocht. Een asielzoeker moet geldige in het Verdrag van Schengen (1985). Daardoor
identiteitspapieren hebben en kunnen bewijzen komen vooral arbeidsmigranten uit nieuwe,
dat hij of zij gevaar loopt in het land van her­ minder welvarende EU­lidstaten zoals Polen,
komst, bijvoorbeeld omdat er oorlog is of omdat Bulgarije en Roemenië naar Nederland. Zij doen
homoseksualiteit niet wordt geaccepteerd. Wie seizoenswerk in de tuinbouw en werken in sec­
hier niet aan voldoet, moet het land weer ver­ toren als de bouw en het transport. Bedrijven en
laten. uitzendbureaus werken graag met deze Europe­
anen omdat ze voor lagere lonen willen werken
Migratieachtergrond I dan Nederlanders.

Wat is de (migratie)achtergrond van mensen Kennismigranten van buiten de EU
die in Nederland wonen? Uit landen als de Verenigde Staten, Japan, China,
Zuid­Korea en India komen mensen naar Ne­
Nederlandse 75% derland die kennis meebrengen waar hier grote
achtergrond behoefte aan is, bijvoorbeeld in de wetenschap
6% en de techniek. Kennismigranten werken hier
Westers, 5% voor universiteiten of internationale bedrijven als
eerste generatie 8% Shell, Samsung of Philips. Zij krijgen hier in de
6% meeste gevallen een verblijfsvergunning.
Westers,
tweede generatie Volgmigranten
Bij alle genoemde migrantengroepen zie je zoge­
Niet-westers, noemde volgmigratie, dat wil zeggen migratie als
eerste generatie gevolg van gezinshereniging en gezinsvorming. Het
recht hierop is vastgelegd in het Europees Ver-
Niet-westers, drag voor de Rechten van de Mens (1950).
tweede generatie

Bron: CBS, 2019 BRON 13

134 – Pluriforme samenleving

Nederland heeft wel voorwaarden gesteld. Om te “Als je hoort wat voor
kunnen trouwen met iemand van buiten de Euro­ heftige dingen mensen
pese Unie (gezinsvorming) of om het gezin daar­ meegemaakt hebben …”
vandaan over te laten komen (gezinshereniging),
moet je een verblijfsvergunning hebben, mini­ Verpleegkundige Anne (27) werkt als medisch
maal 130 procent van het minimumloon verdie­ assistent in vluchtelingenkamp Moria op Les-
nen en 21 jaar of ouder zijn. De partner moet in bos. Dit kamp kwam in het nieuws vanwege
het land van herkomst geslaagd zijn voor het ba- de slechte omstandigheden in het kamp en
sisexamen inburgering. de grote brand die het kamp volledig heeft
verwoest.
Wie mogen niet blijven?
Jaarlijks proberen honderdduizenden mensen “Ik had in het begin niet zo’n mening over
Europa te bereiken om de armoede te ontvluch­ de vluchtelingen daar, omdat ik er nog nooit
ten. Ze hopen hier een beter bestaan en een toe­ geweest was”, vertelt ze. “In Nederland is de
komst te vinden. Maar armoede is geen reden eerste reactie vaak: maar dat zijn toch allemaal
voor een verblijfsvergunning. Deze groep ‘eco­ gelukszoekers?” Ook Anne geeft toe dat ze
nomische vluchtelingen’ moet dan ook terug in het begin dacht dat er veel economische
naar het land waar ze vandaan komen. Voor of vluchtelingen tussen zouden zitten. “En die
tijdens de asielprocedure, en ook na een afwij­
zing, maken sommige migranten zich met opzet zijn er ook wel, maar als je hoort wat voor hef-
onvindbaar voor overheidsinstanties. Deze groep tige dingen mensen meegemaakt hebben, dan
noemen we illegalen, mensen die zonder wettige ga je er toch heel anders naar kijken.”
toestemming om in een land te wonen en te wer- Als voorbeeld vertelt Anne over een kort
ken, er toch verblijven. Hoeveel dat er jaarlijks in gesprek dat ze had met een van de tolken. In
Nederland zijn is niet bekend, maar schattingen het kamp gebruiken de hulpverleners tolken
gaan ervan uit dat in ons land enkele tienduizen­ om goed te kunnen communiceren met de
den illegalen leven.
vluchtelingen. “Dat zijn mensen die het aardig
Discussie over het beleid voor elkaar lijken te hebben. Dus je gaat er
De komst van immigranten leidt al jaren tot dis­ dan ook van uit dat zij de minst heftige dingen
cussie of Nederland de grenzen verder open of hebben meegemaakt.” Tot Anne een keer een
dicht moet doen. Hierbij gaat het onder andere medische handeling moest verrichten, waarbij
om een afweging tussen twee verplichtingen: zorg ze de tolk alvast een waarschuwing wilde ge-
voor het welzijn van de eigen bevolking en zorg ven. “Ik zei: als er te veel bloed is, dan moet je
voor vluchtelingen van buiten de grenzen.
Veel mensen zitten niet zo strikt aan de ene of de het zeggen hoor. Waarop hij antwoordde met:
andere kant. Zij vinden dat echte vluchtelingen ‘Ik heb iemand voor mijn ogen dood gesneden
opgevangen moeten worden, maar ze maken zich zien worden, dus ik kan wel wat hebben.’”
tegelijk zorgen of de opvang niet ten koste gaat
van woningen, werk en uitkeringen van de eigen
bevolking.
Ook speelt de mate waarin mensen immigratie
als een bedreiging zien voor de nationale cultuur
en nationale identiteit een rol. Mensen die immi­
gratie bedreigend vinden, zullen eerder vinden
dat Nederland de grenzen moet sluiten.
Hoe open vind jij dat Nederland moet zijn?

BRON: RTLNIEUWS.NL BRON 15

Migratie naar Nederland – 135

Vluchtelingen in Nederland

Het vluchtelingendebat houdt ons al jaren bezig. De een vindt het vanzelfsprekend dat je een
vluchteling hier een thuis geeft, de ander protesteert tegen de komst van een asielzoekerscen­
trum. En hoe is het eigenlijk voor vluchtelingen zelf om hier te wennen? Op deze pagina’s lees je
verschillende feiten, ervaringen en meningen.

Wat denken zij over Nederlanders? “Ik dacht dat
Nederlanders precies
Welke vooroordelen stellen vluchtelingen bij wanneer ze Nederlanders beter weten hoe Nederland
leren kennen? Enkele uitspraken uit het project ‘Nieuw in Nederland’, waarbij werkt. Dat is niet zo.
vluchtelingen en Nederlanders persoonlijk met elkaar in contact komen: Ik heb al zoveel foute
adviezen gekregen
“Vroeger dacht ik dat “Wij dachten in Syrië: “Ik dacht dat alle omdat Nederlanders
iedereen hier drugs iedereen in Nederland Nederlandse vrouwen het allemaal ook niet
gebruikte, maar nu is rijk, maar dat blijkt een luxeleven leiden, weten. Nederland
weet ik beter.” niet zo te zijn. Bij de maar nu weet ik: ze zit ingewikkeld in
voedselbank zie ik werken harder dan elkaar.”
heel veel Nederlandse ik vroeger in Syrië
mensen.” deed.” BRON: DE CORRESPONDENT

“Op mijn me sterk. Voor mijn familie durf ik het te doen.”
twaalfde in
mijn eentje Na twee jaar kwam Abdul in Nederland aan. Zijn
op de vlucht”
ouders en broers mochten later ook overkomen.
Onder de asielzoekers
die in Nederland Abdul is inmiddels assistent-leidinggevende bij een
aankomen, bevinden
zich ook minderjarigen wasstraat in Deventer. BRON: HUMAN
die helemaal alleen
reizen. Soms is er simpelweg Op de vlucht in cijfers
slechts geld om één familielid
in veiligheid te brengen en wordt voor het oudste Wist je dat...
kind gekozen. Soms gaan kinderen bewust alleen
vooruit, omdat ze denken dat zij daarna de rest van 80 miljoen mensen
de familie over kunnen laten komen. Weer anderen wereldwijd op de vlucht
verliezen hun ouders onderweg. zijn, daarvan zijn:
Ook Abdul (20) vluchtte in zijn eentje uit Syrië
naar Nederland. Hij was pas 12. Zijn vader zei: “Als 45,7 miljoen vluchtelingen op de
een van ons kan vluchten, gaan we tenminste niet vlucht in het eigen land, dat is 57%
allemaal dood.” Midden in de nacht stapte Abdul
op de bus en vertrok naar Aleppo om van daaruit 25 miljoen vluchtelingen opgevangen
verder te reizen naar Turkije. “Toen ik net was worden in een van de buurlanden, dat is 31%
vertrokken, wilde ik eigenlijk meteen weer terug. Ik
was bang en wist niet of ik het allemaal alleen kon. 675.670 vluchtelingen asiel
Tegelijk dacht ik: ik help de familie en dat maakte aanvragen in Europa, dat is 0,8%

22.533 vluchtelingen asiel aanvragen
in Nederland, dat is 0,03%

10.815 vluchtelingen een verblijfsstatus
krijgen in Nederland, dat is 0,01%

Bron: UNHCR, cijfers 2019

136 – Pluriforme samenleving

Oxvxexrzxixcxht conflicten, gebeurtenissen en asielaanvragen per tijdvak

Aaxnxtxaxlxaxsxielaanvragen x 1.000 per jaar in Nederland
60

40

20

0 2000 2001 2010 2011 2020
1990

• Uiteenvallen van de Sovjet-Unie • Oorlog tegen terrorisme • Burgeroorlog in Zuid-Sudan
• Burgeroorlog in Joegoslavië in Afghanistan en Irak • Burgeroorlog in Syrië
• Burgeroorlog in Algerije • Terreurbeweging IS bezet
• Burgeroorlog in Zaïre • Burgeroorlog in Sierra Leone
• Genocide in Rwanda • Schendingen mensenrechten delen van Irak en Syrië
• Burgeroorlog in Angola • Mislukte staatsgreep Turkije
• Oorlog in Kosovo in Iran • Gewapende conflicten in
• De taliban rukt op in Afghanistan • Oorlog tussen Ethiopië
Somalië en Ethiopië
en Somalië • Voortdurende onderdrukking
• Onderdrukking van
in Eritrea
de bevolking in Eritrea

“Hoeveel mensen komen hierheen omdat het luilekkerland is?”

Marijke (62) vindt dat vluchtelingen te veel worden voorgetrokken. “Natuurlijk vind ik dat je een medemens
in nood moet helpen, maar hoeveel procent van deze medemensen verkeert echt in nood? En hoeveel
procent komt hier omdat dit luilekkerland is? Iedereen heeft recht op voedsel, maar hoe kan het zijn dat
iemand in een azc drie maaltijden per dag gratis krijgt en veel Nederlandse gezinnen afhankelijk zijn van de
Voedselbank? Vluchtelingen met een status krijgen binnen een bepaalde tijd woonruimte. Daar
moet je als Nederlandse starter eens om komen.” BRON: ONGEHOORD NEDERLAND

“Verse patat brak het ijs” “Ik vertel niet snel dat
ik gevlucht ben”
Jan en Gerrie kregen nieuwe buren: de
vluchtelingen Diyaa (23), Muhanad (21) en Ali Parwana (19) vluchtte op
(20). Jan: “Eerlijk is eerlijk, toen we zagen dat achtjarige leeftijd met haar
er drie jonge buitenlanders naast ons kwamen vader uit Afghanistan om niet
wonen, moesten we wel even slikken.” Gerrie: vermoord te worden door de
“Het ijs werd gebroken door versgebakken patat. taliban. “Ik zal mensen niet snel
Jan had te veel gebakken. Daarom schreven we vertellen dat ik gevlucht ben. De harde reacties
met behulp van Google Translate op een briefje in op de sociale media spelen hier een rol in. Het
het Arabisch: ‘Lusten jullie ook frietjes?’ Inmiddels is hartverscheurend hoe bot mensen kunnen
komen we graag bij elkaar over de vloer.” reageren. Gelukkig zie ik ook een hoop mensen
die nuance aanbrengen. Vluchtelingen moeten
BRON: VLUCHTELINGENWERK NEDERLAND noodgedwongen op zoek naar een nieuwe
toekomst. Ik ben ervan overtuigd dat de meesten
gemotiveerd zijn en zich in Nederland willen
ontwikkelen. Maar dan moeten ze natuurlijk wel
een kans krijgen. Als ik mensen hoor zeggen dat
alle vluchtelingen uitkeringstrekkers zijn, wil ik
juist het tegendeel bewijzen.”

BRON: VLUCHTELINGENWERK NEDERLAND

Migratie naar Nederland – 137

4.5 I ntegratie gaat niet vanzelf

“Vreemde talen horen er gewoon bij”

Pieter (59) neemt het mensen niet kwalijk als anderen zich dan aan ergeren. Op zich is het
ze op straat in een vreemde taal spreken, maar trouwens wel beter als je Nederlands spreekt.
is er toch niet helemaal gelukkig mee. “We zijn In de klas moesten we vroeger ook Nederlands
hier uiteindelijk in Nederland. Ik woon in een spreken, maar in de pauze hoefde dit natuurlijk
dorp in Zeeland. Daar hoor je tegenwoordig niet.” BRON: DE KANTTEKENING
heel veel buitenlands op straat, gesproken door
mensen die tijdelijk in Nederland zijn om hier te
werken. Dat vind ik jammer. Zo gaat ons eigen
karakter verloren. Ik ben trots op Nederland en
op de Nederlandse taal. Daarom wil ik graag mijn
moedertaal blijven horen.”
Chelsea (23) zegt dat het spreken van vreemde
talen wat haar betreft gewoon hoort bij de multi-
culturele samenleving. “Althans, in Rotterdam is
dat zo. Sorry, maar ik begrijp niet zo goed waar

Moeten mensen die hier lange tijd wonen op straat Nederlands spreken of mogen ze ook in een
andere taal met elkaar praten? Wat vind jij?

Integratie is een woord dat vaak opduikt in het de orde; de Nederlandse overheid vraagt niet
politieke en maatschappelijke debat, maar niet van mensen dat zij assimileren en hun eigen
iedereen bedoelt er hetzelfde mee. In deze paragraaf afkomst negeren en vergeten. Als er hier al
kijken we naar de betekenis van het begrip ‘inte­ sprake van is, dan doen mensen dat vrijwillig.
gratie’. Ook kijken we hoe integratie in de praktijk • Onder segregatie verstaan we dat groepen ge-
verloopt en wat we daarin van elkaar verwachten. scheiden van elkaar leven. Denk bijvoorbeeld
De centrale vraag is: Wat is integratie en waarom aan wijken waar naar verhouding veel Ne­
zijn hier vaak felle discussies over? derlanders met een migratieachtergrond wo­
nen, winkelen en naar school gaan. In andere
Manieren van samenleven buurten leven juist overwegend mensen met
Er zijn verschillende manieren om met meerdere een Nederlandse achtergrond. Mensen uit de
culturen in een land samen te leven. We onder­ verschillende groepen komen elkaar niet of
scheiden ruwweg drie modellen: assimilatie, se­ nauwelijks tegen in het openbare leven. Segre­
gregatie en integratie. gatie kan negatieve gevolgen hebben voor mi­
• Assimilatie wil zeggen dat mensen hun eigen granten. Wanneer zij zich afzijdig houden van
de samenleving en niet goed leren hoe de do­
culturele identiteit opgeven en zich helemaal minante cultuur werkt, nemen hun kansen in
aanpassen aan de dominante cultuur. Je ver­ het onderwijs en op de arbeidsmarkt af. Ook
ruilt thuis bijvoorbeeld ramadan voor kerst­ kan segregatie leiden tot onbegrip en botsin­
mis. Assimilatie is in Nederland niet echt aan

138 – Pluriforme samenleving

gen tussen cultuurgroepen. De Nederlandse
overheid probeert segregatie dan ook tegen te
gaan.
• De middenweg tussen assimilatie en segregatie
is integratie: het samenvoegen van cultuurgroe-
pen door wederzijdse aanpassing. In de praktijk
komt het erop neer dat van iedereen in Neder­
land wordt verwacht de Nederlandse taal te
beheersen, de kernwaarden van de dominante
cultuur te respecteren en actief deel te nemen
aan de samenl­eving door bijvoorbeeld werk of
studie.
Andersom biedt de Nederlandse samenleving
aan mensen de ruimte voor eigen gewoonten,
tradities en denkbeelden. Zo kun je bijvoor­
beeld de moskee bezoeken, het Suikerfeest vie­
ren en thuis je moedertaal spreken.

De open samenleving • Iedereen mag zijn eigen gedachten of gevoe­
Integratie is de samenlevingsvorm die de Neder­ lens openbaar maken (artikel 7).
landse overheid stimuleert, omdat die het beste
aansluit op het ideaal van de open samenleving. • Er bestaat vrijheid van onderwijs (artikel 23).
In een open samenleving hebben mensen veel • D iscriminatie op grond van godsdienst, le­
vrijheid om naar hun eigen waarden en normen
te leven. Deze vrijheden zie je goed terug in de vensovertuiging, politieke voorkeur, ras, ge­
Grondwet (zie paragraaf 2.2): slacht of op welke grond dan ook is verboden
• Iedereen heeft het recht om zijn godsdienst of (artikel 1).
In Nederland moet je dus ongeacht je culturele
levensovertuiging te belijden (artikel 6). achtergrond jezelf kunnen zijn, mits je de domi­
nante waarden en normen respecteert. Maar is
dat ook zo in de praktijk?

Op een Spanningen rond integratie
onbewoond eiland Integratie is een lastig proces dat tijd nodig heeft
en veel vraagt van beide kanten. In de praktijk
Denk nog eens terug aan het eiland uit para- blijkt ook dat niet iedereen hetzelfde denkt over
graaf 1.1 waar je een nieuwe samenleving hebt wat je hierin van elkaar mag verwachten.
ingericht. Op een dag komt er een boot naar We bekijken integratie vanuit het gezichtspunt
jullie eiland. Het blijkt een groep overlevenden van nieuwkomers en van Nederlanders met en
van de pandemie te zijn. Jullie besluiten dat ze zonder migratieachtergrond.
mogen blijven, maar moeten nu wel een hoop
organiseren om dit in goede banen te leiden. Nieuwkomers
Welke keuzes maak je? Met het begrip nieuwkomers omschrijven we
mensen die niet in Nederland geboren zijn, maar
• G aan ze verspreid tussen jullie in wonen of later in Nederland zijn komen wonen. Voor som­
krijgen ze een apart deel van het eiland? mige nieuwkomers is het een vrije keuze, zoals
voor kennismigranten. Anderen zijn hier uit
• G aan jullie je voedsel met hen delen? noodzaak, zoals vluchtelingen. Nieuwkomers
krijgen de kansen, vrijheid en veiligheid die Ne­
• W elke eisen stellen jullie aan de nieuw­komers? derland biedt. Maar een nieuw leven hier gaat

• M ogen ze de gebruiken en tradities die anders
zijn dan die van jullie behouden of niet?
BRON 16

Integratie gaat niet vanzelf – 139

Examenvraag van herkomst. Hun kinderen krijgen de normen
en waarden van hun ouders mee en tegelijk ook
Alle nieuwkomers moeten slagen voor hun die van Nederland. Zij groeien op met twee cul-
inburgeringsexamen. Een voorbeeldvraag: turen. De volgende generaties raken weer meer
Jan en Rachid zijn in de stad. Ze zien mensen verbonden met Nederland en vinden steeds beter
lopen die alleen maar zwarte kleding dragen. hun weg. Je ziet dan ook dat jongeren uit de vier
Rachid zegt: ‘Wat zien die mensen er raar uit. Ze grootste groepen Nederlanders met een niet-wes­
moeten normale kleding dragen, toch?’ terse migratieachtergrond (Turks, Marokkaans,
Wat kan Jan het beste zeggen? Antilliaans en Surinaams) in het algemeen steeds
A J a, iedereen moet zich kleden volgens de minder achterstand hebben in het onderwijs en
op de arbeidsmarkt.
Nederlandse cultuur. Ondanks dat ze in Nederland geboren en op­
B N ee, iedereen mag zelf weten wat voor kleding gegroeid zijn, goed Nederlands spreken en hun
steentje bijdragen aan de samenleving, ervaart
hij draagt. een deel van deze groepen dat ze er toch niet bij
C Z e mogen het zelf weten, maar de benen horen en gediscrimineerd worden. Je kunt hier
de vraag stellen of ze nog meer moeten doen
moeten bedekt zijn. om te integreren of dat mensen met een Neder­
landse achtergrond hen juist meer moeten ac­
BRON: DUO.NL BRON 17 cepteren.

bijna altijd ook gepaard met een gevoel van ver- Nederlandse achtergrond
lies. Alles wat vanzelfsprekend was, zoals taal, De komst van nieuwe bevolkingsgroepen heeft
gewoonten en de vertrouwde omgeving, hebben natuurlijk ook gevolgen voor de Nederlandse sa­
ze achtergelaten. Om zich in Nederland te mogen menleving. De veranderingen gaan samen met
vestigen, zijn ze verplicht de taal te leren en ze gevoelens van verlies en verrijking. Verrijking
moeten leren hoe de Nederlandse samenleving in omdat nieuwe bevolkingsgroepen nieuwe cul­
elkaar zit. Wanneer dit botst met de eigen waar­ tuurelementen toevoegen. Denk bijvoorbeeld aan
den en normen, bijvoorbeeld ten aanzien van het grote aanbod van restaurants met gerechten
gelijkheid tussen man en vrouw of acceptatie van als shoarma, kebab en roti. Maar ook aan de in­
homoseksualiteit, kan dit tot wederzijds onbegrip vloed van buitenlandse woorden op jongerentaal,
en spanningen leiden. straattaal en muziek.
Na vijf jaar kunnen nieuwkomers ‘officieel’ Ne­ Tegelijkertijd bestaan er ook gevoelens van verlies
derlander worden en het Nederlands staatsbur­ van het bekende en het vanzelfsprekende. Men­
gerschap verkrijgen. Dit kan alleen als ze geslaagd
zijn voor het inburgeringsexamen en geen straf­
blad hebben.

Nederlanders met migratieachtergrond
Veel Nederlanders met een migratieachtergrond
zijn in Nederland geboren. De eerste generatie,
de oorspronkelijke immigranten of nieuwkomers,
leeft meestal sterk met de tradities uit de landen

140 – Pluriforme samenleving

sen die hier al generaties lang wonen herkennen “Het enige dat opviel
hun buurt niet meer, horen vreemde talen op was dat haar broer altijd
straat en voelen zich minder thuis in Nederland. meeging”
Ze zien mensen die vasthouden aan tradities en
leefgewoonten die heel erg verschillen van wat ze Hanaa en Biene zijn totaal verschillend opge-
gewend zijn en vinden dat deze mensen veel be­ groeid. Hanaa in Aleppo en Biene in Zutphen.
ter hun best moeten doen om zich aan te passen. Biene gaf zich op als vrijwilliger bij Buddy
Wanneer mensen met een migratieachtergrond to Buddy, een organisatie die vluchtelingen
voor hun belangen opkomen en zeggen: “Dit is in Zutphen koppelt aan een Nederlander.
ook mijn land, ik wil dat er ook rekening met Zo kwam ze in contact met Hanaa. Voor de
mij wordt gehouden”, leidt dit tot spanningen als ontmoeting was Biene bang voor een groot
hierdoor Nederlandse waarden en normen onder cultuurverschil. “Dat kan in de weg staan”,
druk komen te staan. Denk hierbij bijvoorbeeld zegt ze. Toch bleek al snel dat haar angst
aan het conflict over Zwarte Piet. nergens voor nodig was. “De cultuurverschillen
zijn veel minder groot dan we dachten”, vertelt
Radicalisering ze. “Het enige dat opviel was dat Hanaas broer
Er zijn groepen in de samenleving die zich bewust altijd meeging als we bijvoorbeeld in de stad
afkeren van de dominante Nederlandse waarden afspraken. Dat begreep ik eerst niet helemaal,
en normen. Wanneer gedachten en/of gedrag van maar ik kon goed met haar familie opschieten,
een persoon of groep steeds extremer worden en dus ik vond het ook niet erg.”
steeds meer ingaan tegen de normen en waarden Biene kwam vaak over de vloer bij de familie
van de democratische rechtsstaat, noemen we dat van Hanaa. “Daar is het bijna hetzelfde als bij
radicalisering. De bereidheid tot geweld en aan­ Nederlanders. Je komt binnen en krijgt een
slagen is hierbij vaak groot. drankje aangeboden. Het grootste verschil is
De kans op radicalisering is het grootst bij jonge­ dat je altijd ongevraagd heel veel eten krijgt. Ik
ren die zich niet thuis voelen in Nederland, dis­ denk dat ik wel een paar kilo ben aangekomen
criminatie ervaren en weinig toekomstperspectief inmiddels”, lacht Biene.
hebben. Ook als er een gevoel is van ‘wij tegen zij’, “Hanaa denkt helemaal niet zo anders over
zijn jongeren vatbaar voor radicale gedachten. dingen als ik.” Net als met haar Nederlandse
Dit geldt voor jongeren met radicale islamitische vriendinnen, besprak Biene met Hanaa de jon-
ideeën, maar ook voor jongeren met extreem na­ gen met wie ze een date had. “In Syrië wordt
tionalistische en racistische ideeën. ook gewoon gedatet hoor, alleen niet in het
openbaar”, zegt Hanaa.
Integratie gaat niet vanzelf
Als je kijkt naar Nederland in het verleden of BRON: RTLNIEUWS.NL
naar andere landen, dan zie je dat integratie bijna
nooit vanzelf gaat of gemakkelijk is. Mensen BRON 18
moeten altijd wennen aan elkaar, zeker als hun
manier van leven sterk van elkaar verschilt. Zo zie Integratie gaat niet vanzelf – 141
je ook nu dat er problemen zijn met wederzijdse
aanpassing en acceptatie, met radicalisering en
met discriminatie.
Maar er zijn tegelijkertijd voorbeelden van men­
sen die goed hun weg weten te vinden in de maat­
schappij. En voor de jongere generaties is het al
meer vanzelfsprekend dat hun klasgenoten en
vrienden verschillende culturele achtergron­
den hebben. Zij staan er vaak niet bij stil dat de
Nederlandse samenleving zo pluriform is.

4.6 N ederland verandert

“Jullie slopen onze tradities”

Na HEMA, Jumbo, Lidl en Coolblue doet ook Op naar een feest voor alle
Bol.com Zwarte Piet in de ban. Bol.com gaat de kinderen.”
term ‘Zwarte Piet’ wijzigen in ‘Piet’ en de artikelen Het nieuwe beleid gaat overi-
weren waarop Zwarte Piet als stereotyperend gens niet alleen over Sint en
karikatuur staat, bijvoorbeeld met zwarte pruik Piet. Ook de term ‘huidskleur’ als in ‘huidkleurige
en gouden oorringen. Aanleiding voor het besluit panty’, wordt niet meer gebruikt. In het vervolg
is “voortschrijdend inzicht, passend bij de actuali- kiest het bedrijf voor ‘beige’ of een andere
teit in Nederland”. Bol.com stelt dat iedereen zich passende benaming.
bij de webwinkel “welkom moet voelen”, aldus de BRON: NRC EN PZC
verklaring. “Dat gaat niet samen met een assorti-
ment dat aanzet tot discriminatie of haat en daar-
door als kwetsend wordt ervaren.”
De reacties zijn wisselend. Ene Beps zegt op
Twitter: “Is Zwarte Piet niet meer welkom bij
jullie? Jullie helpen mee aan het slopen van onze
tradities!”
De voorman van Kick Out Zwart Piet Jerry
Afriyie twittert: “Nederland wordt beter! Be-
dankt Bol.com, mogen er meer bedrijven volgen!

Vind jij dat Nederland beter wordt met deze aanpassingen van Zwarte Piet? Waarom?

Cultuur is dynamisch en verandert voortdurend. tuur, maar dat was vroeger anders. Traditionele
Dat zie je als je de cultuur van nu vergelijkt met rolverdelingen tussen man en vrouw waren de
die van vijftig jaar geleden. En over nog eens vijf­ norm: de man was het hoofd van het gezin en
tig jaar ziet een aantal van onze gewoonten en zorgde voor het inkomen. De vrouw zorgde voor
tradities er ook weer anders uit. In deze paragraaf de kinderen en het huishouden. Tot 1956 golden
beantwoorden we de vraag: Welke ontwikkelin- getrouwde vrouwen nog als handelingsonbe-
gen beïnvloeden de Nederlandse cultuur en hoe kwaam. Ze mochten niet zelfstandig een bankre­
verandert Nederland hierdoor? kening openen of een arbeidsovereenkomst teke­
nen, maar hadden daarvoor toestemming nodig
Nederland is veranderd van hun man.
Tot de tweede helft van de vorige eeuw heersten Gehoorzaamheid, volgzaamheid en spaarzaam­
er in de dominante cultuur van Nederland voor heid zijn voorbeelden van waarden die kenmer­
een deel andere waarden en normen dan nu. Nu kend waren voor de Nederlandse dominante cul­
vinden we bijvoorbeeld gelijkheid tussen vrouw tuur in die tijd.
en man kenmerkend voor de Nederlandse cul­ Nederland is sindsdien sterk veranderd. We noe­

142 – Pluriforme samenleving

men een aantal ontwikkelingen die hieraan heb­
ben bijgedragen. We blikken per ontwikkeling
telkens even terug naar het verleden en kijken
vervolgens naar hoe het nu is.

Individualisering sen meer op zichzelf zijn aangewezen, zijn de
Nederland was vroeger sterk godsdienstig en ver- bindingen met anderen losser. In een groeiend
zuild, dat wil zeggen dat mensen zich georgani­ aantal gevallen heeft dit eenzaamheid tot gevolg.
seerd hadden rond hun geloof of overtuigingen. Daarbij versterkt individualisering de ik-gericht­
Zo hadden katholieken, protestanten en socia­ heid. Dit leidt sneller tot egoïsme en asociaal ge­
listen hun eigen scholen, tv-zenders en kranten. drag. Denk hierbij bijvoorbeeld aan haatberich­
Toen sinds de jaren zestig de rol van de kerk af­ ten op sociale media en agressie in het verkeer.
nam en de scheidslijnen tussen de zuilen vervaag­
den, lieten mensen zich steeds minder voorschrij­ Globalisering
ven hoe ze als onderdeel van de gemeenschap of Tot in de vorige eeuw waren mensen vooral ge­
zuil moesten leven. Mensen begonnen zichzelf richt op Nederland. Ze gingen op vakantie in
steeds meer als vrij individu te zien. Deze trend, eigen land, bekeken Nederlandse media en ge­
die we individualisering noemen, bracht nieuwe bruikten vooral in Nederland gemaakte produc­
waarden met zich mee zoals persoonlijke vrijheid, ten. Wat er over de grens gebeurde, laat staan
zelfontplooiing en eigen verantwoordelijkheid. aan de andere kant van de wereld, daar wist de
gewone burger minder vanaf.
Vrijheid en verantwoordelijkheid
We hebben meer vrijheid dan ooit om keuzes te
maken die bij ons passen, bijvoorbeeld voor een
opleiding of een beroep. Tegelijk wordt ook ver­
wacht dat we zelf wat van ons leven maken en zijn
we meer dan vroeger verantwoordelijk voor ons
eigen succes. Bij een deel van de jongeren leidt dit
tot keuzestress en prestatiestress.
Individualisering heeft dus geleid tot een hoop
vrijheid, maar kent een keerzijde. Doordat men­

Nederland verandert – 143

Door nieuwe communicatie­ en transportmidde­ keringspakket en kreeg Nederland een soepeler
len groeide de internationale handel. Daarnaast abortuswetgeving. Vrouwen kregen hiermee de
gingen steeds meer mensen op vliegvakantie en vrijheid om zelf te kiezen of, wanneer en hoeveel
kwamen ze via internet makkelijker in contact kinderen zij wilden.
met het buitenland. Hoewel de positie van de vrouw is verbeterd, is
Deze trend noemen we globalisering, de ontwik- de vrouwenemancipatie nog niet af. Zo heb­
keling waardoor mensen wereldwijd steeds meer ben vrouwen minder vaak een topfunctie dan
met elkaar verbonden raken. mannen, krijgen ze veelal minder betaald voor
hetzelfde werk als mannen, werken ze meer in
Verrijking en bedreiging deeltijd en zijn ze minder vaak economisch zelf­
Globalisering heeft gezorgd voor sterke cul­ standig.
tuurveranderingen. Zo hebben we massaal eet­
gewoonten, kledingstijlen en sociale omgangs­ Homo­emancipatie
vormen overgenomen die van oorsprong niet Behalve vrouwen eisten ook homoseksuelen ge­
Nederlands zijn. Denk aan het eten in fastfood­ lijke rechten, en met succes. Zo werd in 2001
of shoarmarestaurants, Black Friday, Valentijns­ het homohuwelijk bij wet geregeld. Daarnaast is
dag, communicatie via Facebook en WhatsApp. homoseksualiteit tegenwoordig ook maatschap­
Globalisering vergroot zo je mogelijkheden pelijk steeds meer geaccepteerd. Moest je vroe­
en verruimt je blik, maar heeft ook een andere ger homoseksuele gevoelens onderdrukken of er
kant. Het kan een bedreiging vormen voor de
eigenheid van een land. Bijvoorbeeld wanneer
Engelstalige colleges in het hoger onderwijs
Nederlandstalige colleges vervangen. Als reactie
op globalisering zien we daarom in veel landen,
ook in Nederland, een opleving van nationa-
lisme en daarmee een oproep tot bescherming
en versterking van de eigen cultuur en nationale
identiteit.

Emancipatie Woede na dood van
Regelmatig voelen groepen in de samenleving
zich achtergesteld vanwege bijvoorbeeld hun ge­ George Floyd
slacht, seksualiteit en etnische achtergrond. We
spreken in dit verband van emancipatie, mensen AMSTERDAM – Diverse antiracismeorganisaties
streven actief naar gelijke rechten en gelijke behan- houden vandaag op de Dam in Amsterdam een
deling. manifestatie uit protest tegen politiegeweld

Vrouwenemancipatie tegen zwarten in de VS en de EU. Zij vinden
Nadat vrouwen in 1919 stemrecht hadden gekre­ racistisch geweld tegen zwarte mensen een
gen, breidde de emancipatiebeweging zich in de groot probleem, ook in Nederland en de rest
jaren zestig uit. Meer meisjes gingen studeren en
werken, waardoor ze economisch onafhankelijk van Europa. Aanleiding tot het protest is de
werden. Rolpatronen veranderden: de man ging dood van George Floyd in de Amerikaanse stad
meer tijd besteden aan het huishouden en de zorg Minneapolis. Hij overleed na een hardhandige
voor de kinderen. Dit was het begin van een meer arrestatie door de politie. Dat leidde tot een
gelijkwaardige taakverdeling voor mannen en
vrouwen. golf van onrust in Amerikaanse steden. Maar
Mede door de acties van feministen kwam bo­
vendien de anticonceptiepil in het ziekteverze­ ook in Duitsland, Engeland en veel andere lan-

den zijn mensen de straat op gegaan om te

demonstreren. BRON: AD BRON 19

144 – Pluriforme samenleving

stiekem mee omgaan, nu kun je makkelijker zijn “Er is nog een lange weg
wie je bent. Toch zijn er nog steeds mensen die te gaan”
homoseksualiteit afkeuren.
De homo­emancipatie breidt zich de laatste jaren Het nieuwe personage Lesley in de NPO-jeugd-
uit tot een nog grotere seksuele diversiteit, de lhbti- serie Spangas: De Campus identificeert zich niet
beweging (lesbische vrouwen, homoseksuele als een jongen of meisje maar als non-binair. Dit
mannen, biseksuelen, transgenders en intersekse zorgt voor veel aandacht op sociale media. Er
personen). Zij strijdt ook voor erkenning van zijn positieve maar ook negatieve reacties. Thorn
mensen die van geslacht zijn veranderd en men­ Roos de Vries, de acteur die het personage
sen die zich niet thuis voelen in de indeling man­ speelt, is zelf ook non-binair.
vrouw. Daarin is succes geboekt: de geslachtsaan­
duiding op de identiteitskaart is afgeschaft en op Iemand die non-binair is herkent zich niet in de
steeds meer plekken zien we genderneutrale toi­ categorieën man of vrouw en voelt zich beter bij
letten. een andere, niet-binaire genderidentiteit. Daar-
Net als de vrouwenemancipatie is de homo­eman­ om wordt deze persoon niet aangesproken met
cipatie nog niet af en is er nog steeds sprake van hij of zij, maar met die of hen.
discriminatie van en geweld tegen lhbti’ers.
De Vries noemt de ophef heftig. “Aan de ene
Etnische minderheden kant komt het voor mij niet als een enorme
Tot slot zien we emancipatie van etnische min­ verrassing. Ik ben weleens eerder het middelpunt
derheden. Zij eisen steeds meer hun plek op in de van online onbegrip geweest of belachelijk ge-
Nederlandse samenleving. Zo zijn er op televisie maakt met memes. Aan de andere kant was het
vaker presentatoren en acteurs met verschillende nog nooit eerder op zo’n grote schaal.”
etnische achtergronden te zien en zijn er politieke De Vries vindt het bizar om te zien hoeveel
partijen opgericht die specifiek voor de belangen weerstand er is bij mensen die op sociale media
van etnische minderheden opkomen. Denk ook reageren. “Dit laat weer zien waarom het zo
aan de wereldwijde beweging Black Lives Matter, belangrijk is dat we in Spangas non-binaire per-
die strijdt tegen politiegeweld jegens zwarte men­ sonen zichtbaarder maken. Er is nog een lange
sen en racisme in het algemeen. weg te gaan op het gebied van acceptatie.”
De emancipatiestrijd van minderheden roept ver­
zet op bij andere groepen in de samenleving. Dit BRON: NOS.NL
leidt in een aantal gevallen tot een ongekend hard
maatschappelijk en politiek debat, met soms ge­ BRON 20
weld tot gevolg.
Nederland verandert – 145
Welke kant gaat Nederland op?
Het Sociaal en Cultureel Planbureau onderzoekt
elk jaar hoe mensen vinden dat het gaat met Ne­
derland. Jaar na jaar is de conclusie dat wij te­
vreden zijn met ons eigen leven, maar minder
tevreden over de manier waarop wij met elkaar
samenleven. Een groeiend aantal ondervraagden
vindt dat het in dat opzicht de verkeerde kant op
gaat met Nederland. Verdwijnen van saamho­
righeid, gebrek aan respect, geen rekening met
elkaar houden, toenemende verdeeldheid en po­
larisatie worden in dit verband veel genoemd.
Kunnen wij leren om beter met elkaar samen te
leven? Daarover gaat de laatste paragraaf.

4.7 Allemaal burgers

“Mijn homoseksualiteit was een cadeau dat ik niet
mocht uitpakken”

Zijn seksualiteit en het huwelijk alleen voorbe- als een cadeautje dat ik nooit mocht uitpakken.”
houden aan man en vrouw? Ja, vindt een aantal Toch is Gerard niet voor het afschaffen van de
gereformeerde scholen. Deze uitspraak staat in verklaring. “Ik vraag me af of dat het gewenste
hun zogeheten ‘identiteitsverklaring’. Ouders effect heeft. Als je het niet eens bent met wat erin
moeten die tekenen voordat de school hun staat, ben je sowieso niet welkom op die scholen.
kinderen toelaat. Er is publiek en politiek veel Als je de verklaring weghaalt, is de mening over
ophef over ontstaan, omdat deze scholen een homoseksualiteit niet opeens weg.” BRON: NOS.NL
homoseksuele levenswijze afkeuren. En dat is
discriminatie, zo vinden veel mensen. De scholen
zelf beweren dat het afwijzen van een homosek-
suele relatie niet betekent dat een homoseksuele
leerling zelf wordt achtergesteld of buitenge-
sloten.
Gerard Amersfoort (23 jaar) zat als middelbare
scholier op de Pieter Zandt Scholengemeen-
schap in Kampen. Ook zijn ouders moesten zo’n
verklaring ondertekenen. Hij kreeg op school te
horen dat het oké is als je homo bent, maar je
mag het niet in praktijk brengen. “Dat voelde

Vind jij dat een school een homoseksuele leefwijze mag afkeuren?

Tot nu toe hebben we in dit hoofdstuk vooral woners van een land: wanneer ben je een goede
gekeken naar verschillen in onze pluriforme burger? Je kunt op verschillende manieren kijken
samenleving. Dit roept de vraag op: Als we van naar het begrip ‘burgerschap’. Een manier is het
elkaar mogen verschillen, hoe gaan we dan om juridische of wettelijke burgerschap. Je bent dan
met die verschillen? Mag je zo veel van elkaar een burger van een land op het moment dat je de
verschillen als je wilt? Of moeten we als Neder­ nationaliteit hebt van dat land. Dit brengt rechten
landers bepaalde dingen hetzelfde doen en over en plichten met zich mee. Goed burgerschap bete­
bepaalde dingen hetzelfde denken? kent hier dat je je aan de wet houdt. Maar het zegt
Centraal in deze paragraaf staan de vragen: Hoe nog niet veel over hoe je met elkaar samenleeft.
kunnen we met elkaar samenleven in een land Hiervoor kijken we naar het maatschappelijke
waarin we van elkaar mogen verschillen? En burgerschap. Dit gaat over ieders deelname aan
welke rol speelt burgerschap daarbij? de pluriforme, democratische samenleving en de
verantwoordelijkheden die we hierbij hebben. Wat
Burgerschap mogen we van elkaar vragen en waartoe mogen we
Burgerschap gaat over de eisen die je stelt aan in­ worden verplicht? De meningen hierover lopen

146 – Pluriforme samenleving

Wat kun je doen tegen vooroordelen?

stap 1 stap 2 stap 3

Erken dat je Check bij jezelf: Verbind niet te snel jouw oordeel
vooroordelen klopt het beeld over het gedrag van een paar
hebt. wel dat ik van mensen uit een groep aan de hele
Iedereen heeft iemand heb? groep. Wees je ervan bewust dat
vooroordelen, Waar komt mijn mensen in een groep ook sterk
ook jij. oordeel vandaan? van elkaar kunnen verschillen.

BRON 21

uiteen, maar in de kern zijn de meeste mensen het in de Grondwet niet alleen kennen, maar ook
eens. Kennis van de maatschappij, basisafspraken respecteren. In paragraaf 2.7 schreven we al dat
respecteren en participeren (meedoen) zijn mini­ grondrechten kunnen botsen. Dit leidt in veel
male voorwaarden om met elkaar samen te leven. gevallen tot heftige discussies en soms zelfs tot
rechtszaken. We hebben allemaal dezelfde vrij­
Kennis van de maatschappij heids- en gelijkheidsrechten, maar in de praktijk
Om als burger deel te nemen aan de samenleving, komt het regelmatig voor dat de vrijheid van de
is het belangrijk om te weten hoe de samenleving een de vrijheid van de ander beperkt. Iemand
in elkaar zit: hoe democratische besluiten worden maakt bijvoorbeeld gebruik van zijn recht op vrij­
genomen, hoe de macht verdeeld is en wat ieders heid van meningsuiting om anderen te kwetsen
rechten en plichten zijn. De vrijheids- en gelijk­ of te beledigen. Of, zoals we in de intro zagen,
heidsrechten in de Grondwet gelden hierbij als scholen gebruiken hun recht op vrijheid van on­
basisafspraken. Deze basisafspraken laten zien derwijs ten koste van de vrijheid van een homo­
dat vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit de seksueel om uiting te geven aan zijn geaardheid.
onderliggende kernwaarden zijn die bij de domi­
nante cultuur van Nederland horen. Omgaan met verschillen is alleen mogelijk als
Dat kennis van de maatschappij erg belangrijk is, mensen zich tolerant opstellen ten opzichte van
blijkt uit het feit dat maatschappijleer voor alle anderen. Tolerant zijn betekent dat je accepteert
leerlingen in Nederland een verplicht vak is. dat mensen soms anders zijn, denken of doen dan
jij. Tolerantie heeft veel met respect te maken.
Basisafspraken respecteren Respect betekent dat je de ander in zijn of haar
Een belangrijke voorwaarde om met elkaar te waarde laat. Je behandelt iemand niet als een
kunnen samenleven is dat we de basisafspraken minderwaardig persoon omdat hij of zij bijvoor­

Op dheetncaotinotnaacltetuBsusreenndmaegnosergnainnidseerbeunuwrtijbkbeAvellowermodnaeearerl sbnau. crgtievriste–it1e4n7
die

Wat te doen bij haatberichten? De overheid heeft de taak om participeren moge­
lijk te maken. Aan de ene kant ziet de overheid
Wie veel online is ziet ze voorbijkomen: toe op naleving van de wet en zal ze bijvoorbeeld
discriminatie op de arbeidsmarkt actief tegengaan
seksistische reacties, racistische memes of en gelijke kansen bevorderen. Aan de andere kant
creëert de overheid voorwaarden voor deelname
homofobe posts. Door in te grijpen draag je aan de samenleving, bijvoorbeeld door inkomen
te verstrekken aan mensen die niet (meer) kun­
de sociale norm uit dat onlinediscriminatie niet nen werken en onderwijs voor iedereen mogelijk
te maken. Meer hierover lees je in het hoofdstuk
gezond is. Verzorgingsstaat. Eén belangrijke voorwaarde
voor participatie lichten we hier nader toe.
Tip 1: Spreek iemand in een privébericht aan
Beheersing van de taal
en benadruk daarbij een positieve norm, Nederlands spreken, verstaan, lezen en schrijven
is noodzakelijk om contact te kunnen hebben
bijvoorbeeld: “Ik dacht dat jij ook voor met anderen, mee te kunnen komen op school,
om te kunnen samenwerken en om als burger
gelijkwaardigheid was, daarom verbaast deze je stem te kunnen laten horen. De Nederlandse
overheid vindt taalonderwijs dan ook erg belang­
opmerking mij.” rijk. Niet alleen voor nieuwkomers en hun kinde­
ren. Ook onder de mensen met een Nederlandse
Tip 2: Deel een screenshot van het haatbericht en achtergrond is ruim één op de twaalf volwasse­
nen laaggeletterd. Zij kunnen niet goed lezen en
vertel erbij wat het met je doet. schrijven en ondervinden hierdoor problemen bij
bijvoorbeeld (online) formulieren invullen of bij­
BRON: MOVISIE BRON 22 sluiters van medicijnen lezen.

beeld niet hetzelfde gelooft als jij of een andere
afkomst heeft.

Participeren De school als oefenplaats
Voor de samenleving als geheel is het belangrijk Als burgers hebben we veel vrijheden. Tegelij­
dat mensen zich betrokken voelen bij de samen­ kertijd hebben wij allen de verantwoordelijkheid
leving en daar aan willen en kunnen bijdragen. om te handelen binnen de waarden van de sa­
Denk hierbij aan werken, onderwijs volgen, menleving, zoals gelijkwaardigheid, vrijheid van
stemmen, invloed uitoefenen op politieke besluit­ meningsuiting, vrijheid van geloof en menselijke
vorming en conflicten op een vreedzame manier waardigheid. Dit vraagt van ons dat we leren om­
oplossen. gaan met de spanningen die soms ontstaan wan­
Voor een deel kan de overheid ons verplichten neer de vrijheid van de een de vrijheid van de
om bij te dragen, bijvoorbeeld door de Leer­ ander inperkt. En het vraagt dat we vaardigheden
plichtwet dwingt de overheid jongeren onderwijs leren om met verschillen tussen mensen om te
te volgen. Maar stemmen, vrijwilligerswerk doen gaan. Jongeren leren veel van hun gezin, vrienden
of demonstreren, daar kan en mag niemand je toe en media. Maar omdat je op school waarschijn­
verplichten. De opvattingen van burgers over de lijk mensen tegenkomt die in bepaalde opzichten
eigen verantwoordelijkheid ten opzichte van de anders denken en handelen dan jij, is school een
samenleving verschillen dan ook van persoon tot goede plek om deze vaardigheden te oefenen. De
persoon. De een vindt het voldoende om belas­ overheid verplicht scholen dan ook tot burger-
ting te betalen en geen overlast te veroorzaken. schapsonderwijs. De omgang tussen leerlingen
De ander vindt het zijn taak als burger om zich onderling en tussen leerlingen en docenten moet
actief in te zetten voor een schoner klimaat of om daarbij in overeenstemming zijn met de basis­
iets te doen voor mensen die het moeilijk hebben. waarden en dat geldt ook voor de manier waarop

148 – Pluriforme samenleving